Γενική Διεύθυνση Εσωτερικών Πολιτικών της Ένωσης. Θεματικό Τμήμα B: Διαρθρωτικές πολιτικές και πολιτικές συνοχής ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Transcript

1 Γενική Διεύθυνση Εσωτερικών Πολιτικών της Ένωσης Θεματικό Τμήμα B: Διαρθρωτικές πολιτικές και πολιτικές συνοχής ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Συνέχεια που δίνεται στην Εδαφική Ατζέντα και στον Χάρτη της Λειψίας: Προς ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα δράσης για τη χωροταξική ανάπτυξη και την εδαφική συνοχή Σημείωμα ad-hoc IP/B/REGI/FWC/ Lot 05-C02-SC01 13/12/2007 EL

2 Η μελέτη αυτή ζητήθηκε από την Επιτροπή Περιφερειακής Ανάπτυξης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Δημοσιεύεται στις ακόλουθες γλώσσες: - Πρωτότυπο: EN - Μεταφράσεις: DE, FR Η περίληψη δημοσιεύεται στις ακόλουθες γλώσσες: BG, CS, DA, DE, EL, EN, ES, ET, FI, FR, HU, IT, LT, LV, MT, NL, PL, PT, RO, SK, SL, SV Συντάκτες: Isabel Naylon (ÖIR-Managementdienste GmbH) Peter Schneidewind (ÖIR-Managementdienste GmbH) Gabriele Tatzberger (Österreichisches Institut für Raumplanung/Austrian Institute for Regional Studies and Spatial Planning) Αρμόδιος υπάλληλος: Ms Ivana Katsarova Policy Department B: Structural and Cohesion Policies European Parliament B-1047 Brussels ipoldepb@europarl.europa.eu Το χειρόγραφο ολοκληρώθηκε τον Δεκέμβριο του Η μελέτη αυτή διατίθεται μέσω Διαδικτύου στη διεύθυνση: Βρυξέλλες, Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2007 Οι απόψεις που εκφράζονται στο παρόν κείμενο τελούν υπό την αποκλειστική ευθύνη του συντάκτη και δεν απηχούν κατ ανάγκη την επίσημη θέση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Επιτρέπεται η αναπαραγωγή και η μετάφραση για μη εμπορικούς σκοπούς, με την προϋπόθεση ότι θα αναγνωρίζεται η πηγή και ότι θα υπάρξει προηγούμενη γνωστοποίηση προς τον εκδότη και θα του αποσταλεί αντίτυπο.

3 Γενική Διεύθυνση Εσωτερικών Πολιτικών της Ένωσης Θεματικό Τμήμα B: Διαρθρωτικές πολιτικές και πολιτικές συνοχής ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Συνέχεια που δίνεται στην Εδαφική Ατζέντα και στον Χάρτη της Λειψίας: Προς ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα δράσης για τη χωροταξική ανάπτυξη και την εδαφική συνοχή Περιεχόμενο: Το σημείωμα ad-hoc περιλαμβάνει λεπτομερή ανάλυση των συνεπειών της Εδαφικής Ατζέντας και του Χάρτη της Λειψίας στη χάραξη πολιτικής της ΕΕ. Επισκοπεί τα ζητήματα και τις εδαφικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ΕΕ και την εδαφική διάσταση των σημερινών πολιτικών της ΕΕ. Εξετάζει διεξοδικότερα μερικούς επιλεγμένους τομείς δράσης για την προώθηση της εδαφικής συνοχής και παρέχει ορισμένες συστάσεις για δράση. IP/B/REGI/FWC/ Lot 05-C02-SC EL

4

5 Συνέχεια που δινεται στην Εδαφική Ατζέντα και στον Χάρτη της Λειψίας: Προς ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα δράσης για τη χωροταξική ανάπτυξη και την εδαφική συνοχή Περίληψη Τον Μάιο του 2007, οι υπουργοί χωροταξίας των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενέκριναν την Εδαφική Ατζέντα της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Προς μια πιο ανταγωνιστική Ευρώπη διαφορετικών περιφερειών (Εδαφική Ατζέντα) και τον Χάρτη της Λειψίας για την αειφόρο ανάπτυξη των ευρωπαϊκών πόλεων (Χάρτης της Λειψίας) στην άτυπη υπουργική σύνοδο για την αστική ανάπτυξη και την εδαφική συνοχή στη Λειψία. Με βάση αυτά τα δύο πολιτικά έγγραφα, το παρόν ειδικό σημείωμα αναλύει την τρέχουσα (επικρατούσα) κατάσταση της χάραξης εδαφικής πολιτικής σε ευρωπαϊκό επίπεδο και προτείνει ορισμένες δράσεις που κρίνονται απαραίτητες για την περαιτέρω προαγωγή της εδαφικής συνοχής στην Ευρώπη και μιας ισορροπημένης ανάπτυξης των ευρωπαϊκών περιφερειών. (1) Αξιολόγηση των δύο εγγράφων Αμφότερα τα έγγραφα συνιστούν μέρος της διαδικασίας χάραξης της χωροταξικής και πολεοδομικής πολιτικής σε επίπεδο ΕΕ. Ο Χάρτης της Λειψίας για τις αειφόρες ευρωπαϊκές πόλεις είναι απόρροια της Πράσινης Βίβλου της ΕΚ για το αστικό περιβάλλον του 1990 και των αστικών πιλοτικών προγραμμάτων της περιόδου των διαρθρωτικών ταμείων που έληξε το Οι εν λόγω δραστηριότητες κατέληξαν στην υιοθέτηση της θεματικής στρατηγικής για το αστικό περιβάλλον το 2006 η οποία επιτρέπει τη χρήση των διαρθρωτικών ταμείων για τη στήριξη επενδύσεων που αποσκοπούν στη βελτίωση της ποιότητας του αστικού περιβάλλοντος και τέλος στον Χάρτη της Λειψίας. Ο Χάρτης τονίζει τη σημασία των πόλεων στη διαμόρφωση των μελλοντικών πολιτικών της ΕΕ. Αποκτά σημασία κυρίως λόγω της δέσμευσης των υπουργών να ξεκινήσουν συζητήσεις στις χώρες τους σχετικά με το πώς η αστική διάσταση μπορεί να ενταχθεί στα διάφορα επίπεδα πολιτικής. Ζητεί δε αυξημένη χρήση της ολοκληρωμένης πολιτικής αστικής ανάπτυξης από τις πόλεις, με ιδιαίτερη έμφαση στα εξής: δημιουργία και διασφάλιση δημόσιων χώρων υψηλής ποιότητας εκσυγχρονισμός των δικτύων υποδομών και βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης προβλεπτικές πολιτικές καινοτομίας και εκπαίδευσης υποστήριξη στις παραμελημένες γειτονιές. Η Εδαφική Ατζέντα βασίζεται επίσης σε προηγούμενα πολιτικά έγγραφα, εκ των οποίων μεγαλύτερη επιρροή άσκησε το σχέδιο ανάπτυξης του κοινοτικού χώρου (ΣΑΚΧ) που εγκρίθηκε το Οι κατευθυντήριες γραμμές πολιτικής του ΣΑΚΧ, με στόχο μια ισορροπημένη και αειφόρο ανάπτυξη στην Ευρώπη, επεκτείνονται από την Εδαφική Ατζέντα σε έξι προτεραιότητες για λήψη μέτρων χωροταξικής ανάπτυξης: ενίσχυση της πολυκεντρικής ανάπτυξης και καινοτομίας μέσω της δημιουργίας δικτύων περιφερειών και πόλεων νέες μορφές συνεργασίας και εδαφικής διακυβέρνησης μεταξύ αγροτικών και αστικών περιοχών προαγωγή περιφερειακών κόμβων ανταγωνισμού και καινοτομίας ενίσχυση και επέκταση των διευρωπαϊκών δικτύων προώθηση της διευρωπαϊκής διαχείρισης κινδύνου, συμπεριλαμβανομένων των επιπτώσεων iii

6 Θεματικό Τμήμα B: Διαρθρωτικές πολιτικές και πολιτικές συνοχής της αλλαγής του κλίματος ενίσχυση των οικολογικών δομών και πολιτιστικών πόρων ως προστιθέμενης αξίας για την ανάπτυξη. Παρατηρείται μια αξιοσημείωτη μετάβαση από τους «ήπιους» προβληματισμούς (στο ΣΑΚΧ) προς την επιδίωξη της ανταγωνιστικότητας στην Εδαφική Ατζέντα. Πρόκειται για μια μετατόπιση άξονα στην ευρωπαϊκή περιφερειακή πολιτική, από την εστίαση στις διαρθρωτικά αδύναμες και μειονεκτικές περιφέρειες σε στρατηγικές που αποσκοπούν στην ανάπτυξη του δυναμικού και των ευκαιριών σε όλες τις περιφέρειες. Η Εδαφική Ατζέντα ασχολείται με όλα τα διαφορετικά είδη περιφερειών και εστιάζει στη διασύνδεση μεταξύ τους και στον ρόλο ορισμένων ειδών περιφερειών (π.χ. παράκτιες ζώνες, ορεινές περιοχές, κ.λπ.). Καταπιάνεται επίσης με την πρόκληση του συντονισμού των πολιτικών της ΕΕ και των κρατών μελών ως προς τις χωροταξικές τους επιπτώσεις. Ο Χάρτης της Λειψίας, αντιθέτως, ασχολείται μόνο με ένα είδος εδαφικής μονάδας τις πόλεις και εστιάζει σε συναφή ζητήματα. Εδώ καίριο είναι το ζήτημα της επικουρικότητας. Υπάρχουν τεράστιες διαφορές απόψεων σχετικά με το εάν και με ποιον τρόπο θα πρέπει η ΕΕ να δρα και να «παρεμβαίνει» στον εν λόγω τομέα πολιτικής. Υπό αμφισβήτηση τίθεται το εάν οι «πόλεις» και τα προβλήματά τους έχουν ευρωπαϊκή διάσταση. Εντούτοις, αναγνωρίζεται επίσης το γεγονός ότι οι εδαφικές πολιτικές είναι ιδιαίτερα ορατές στις αστικές περιοχές. Ως εκ τούτου, η Εδαφική Ατζέντα είναι γενικότερου ενδιαφέροντος, ενώ ο Χάρτης της Λειψίας ασχολείται με μια ιδιαίτερη, αν και σημαντική, περίπτωση εντός της εδαφικής διάστασης της Ευρώπης. (2) Εδαφική διάσταση, εδαφική συνοχή, εδαφικές πολιτικές Μολονότι θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς ότι ο όρος «εδαφικός» είναι ένα αρκετά σαφές επίθετο, εντούτοις στο πλαίσιο της χάραξης πολιτικής της ΕΕ κρίνεται μάλλον δυσνόητος. Θεωρούμε ότι οι τρεις όροι στην επικεφαλίδα της παρούσας παραγράφου είναι καίριας σημασίας για την κατανόηση του διαλόγου σχετικά με τη χωροταξική ανάπτυξη στην Ευρώπη. Πρώτον, η εδαφική διάσταση, καθώς είναι η ευρύτερη έννοια από τις τρεις, παραπέμπει τα δεδομένα της κοινωνικοοικονομικής ζωής σε μία ή περισσότερες από τις ακόλουθες δηλώσεις: η τοποθεσία και το γεωγραφικό πλαίσιο έχουν σημασία οι πολιτικές θα πρέπει να διαφοροποιούνται ανάλογα με το εδαφικό πλαίσιο η θεματική ολοκλήρωση διαφόρων τομεακών πολιτικών με αντίκτυπο σε συγκεκριμένες τοποθεσίες (ανεξαρτήτως επιπέδου) είναι επιθυμητή και η συμμετοχή παραγόντων σε επίπεδο κατώτερο του εθνικού (περιφέρειες, δήμοι) είναι καίριας σημασίας για την επιτυχή έκβαση των στρατηγικών και για τη μετάφραση των δράσεων στην «περιφερειακή γλώσσα των ατόμων». Η Εδαφική Ατζέντα για πρώτη φορά χρησιμοποιεί και εξηγεί τη νέα έννοια της εδαφικής συνοχής, που προβλεπόταν να καταστεί στόχος παράλληλα με την κοινωνική και οικονομική συνοχή στη Συνθήκη για τη θέσπιση Συντάγματος της Ευρώπης. Ο ρόλος της εδαφικής συνοχής θεωρείται ότι είναι ο εξής: Εστίαση των περιφερειακών και εθνικών εδαφικών αναπτυξιακών πολιτικών στην καλύτερη εκμετάλλευση του περιφερειακού δυναμικού και του εδαφικού κεφαλαίου, iv

7 Συνέχεια που δινεται στην Εδαφική Ατζέντα και στον Χάρτη της Λειψίας: Προς ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα δράσης για τη χωροταξική ανάπτυξη και την εδαφική συνοχή κάτι που ισοδυναμεί με σεβασμό και αξιοποίηση της εδαφικής και πολιτισμικής ποικιλομορφίας της Ευρώπης Βελτίωση της κατάστασης των περιφερειών στην Ευρώπη, τόσο μέσω ενίσχυσης του προφίλ τους όσο και μέσω διευρωπαϊκής συνεργασίας με σκοπό τη διευκόλυνση της σύνδεσης μεταξύ τους και της εδαφικής ολοκλήρωσης Προαγωγή της συνοχής των πολιτικών της ΕΕ που έχουν εδαφικό αντίκτυπο, τόσο οριζόντια όσο και κάθετα, ώστε να υποστηρίζουν την αειφόρο ανάπτυξη σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. Ο στόχος της πολιτικής εδαφικής συνοχής είναι η επίτευξη μιας πιο ισορροπημένης ανάπτυξης, με μείωση των υφιστάμενων ανισοτήτων, αποφυγή των εδαφικών ανισορροπιών και αύξηση της συνοχής των τομεακών πολιτικών που έχουν χωροταξικό αντίκτυπο και των περιφερειακών πολιτικών. Υπό το πρίσμα της στρατηγικής της Λισαβόνας, οι στόχοι πολιτικής για την ενίσχυση της εδαφικής συνοχής ορίζονται ως εξής: βελτίωση της δύναμης και της ποικιλομορφίας/ταυτότητας των αστικών κέντρων/δικτύων ως κινητήριων μοχλών για την εδαφική ανάπτυξη στην Ευρώπη βελτίωση της προσβασιμότητας και της εδαφικής ολοκλήρωσης στην ΕΕ διατήρηση και ανάπτυξη της ποιότητας και της ασφάλειας των φυσικών και πολιτισμικών αξιών της Ευρώπης και ανάπτυξη ανθεκτικών συνδέσμων μεταξύ πόλης και υπαίθρου. Η έννοια της εδαφικής συνοχής που συμπληρώνει την κοινωνική και οικονομική συνοχή στις Συνθήκες θα δώσει στην Επιτροπή καίριο ρόλο στην ανάπτυξη συναφών πολιτικών. Οι εν λόγω πολιτικές θα πρέπει να παρέχουν λύσεις στις συγκεκριμένες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η εδαφική συνοχή. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται οι εξής: Οι περιφερειακές ανισότητες και ανισορροπίες σε επίπεδο ΕΕ και σε εθνικό επίπεδο Η προαστιοποίηση, ως μια μορφή αναποτελεσματικής κατανομής των κοινωνικοοικονομικών δραστηριοτήτων (π.χ. στέγαση και μεταφορές), αλλά και ο συναφής προσανατολισμός πυρήνα-περιφέρειας των οικονομικών δραστηριοτήτων και του πληθυσμού Ο περιφερειακός χαρακτήρας των περιοχών και άλλα ιδιαίτερα γεωγραφικά χαρακτηριστικά, π.χ. νήσοι, απόμακρες περιφέρειες, αραιοκατοικημένες περιφέρειες, κ.λπ., με τις αρνητικές τους επιπτώσεις ως προς την πρόσβαση σε δημόσιες και ιδιωτικές υπηρεσίες Οι διαφορές Βορρά-Νότου, ιδιαίτερα ως προς την υιοθέτηση και χρήση των ΤΠΕ Η προστασία του περιβάλλοντος οι δημογραφικές μεταβολές, που ακολουθούν διαφοροποιημένο εδαφικό πρότυπο και που έχουν δυσανάλογο αντίκτυπο στις υστερούσες περιφέρειες οι αυξημένες τιμές της ενέργειας, που επίσης επιδρούν διαφορετικά στις επιμέρους περιφέρειες ανάλογα με το υφιστάμενο ενεργειακό τους μείγμα, την οικονομική τους διάρθρωση και την πολιτιστική τους κληρονομιά. Οι ανωτέρω προκλήσεις παρατίθενται και ως εδαφικές προκλήσεις στο έγγραφο αναφοράς της Εδαφικής Ατζέντας, και ο εν λόγω κατάλογος είναι κάθε άλλο παρά πλήρης. Μολονότι είναι γενικά αποδεκτό ότι η εδαφική διάσταση είναι σημαντική, η διαδικασία χάραξης πολιτικής στην ΕΕ δεν λαμβάνει ρητά υπόψη την εδαφική διάσταση στις πολιτικές της ΕΕ. Ανάλογα με τη σημασία της εδαφικής τους διάστασης, διακρίνουμε τρεις ομάδες πολιτικών v

8 Θεματικό Τμήμα B: Διαρθρωτικές πολιτικές και πολιτικές συνοχής της ΕΕ. Πρώτον, αυτές τις πολιτικές της ΕΕ όπου η εδαφική διάσταση κυριαρχεί και δεν μπορεί να παραβλεφθεί κατά τον σχεδιασμό και την αξιολόγηση επιμέρους μέτρων και δράσεων, όπως η πολιτική συνοχής, η κοινή γεωργική πολιτική και η πολιτική ανάπτυξης της υπαίθρου, η περιβαλλοντική πολιτική και η πολιτική μεταφορών. Σχεδόν όλα τα μέτρα στο πλαίσιο αυτών των τομέων πολιτικής επιδρούν «επιτόπου», επηρεάζοντας (μόνο) επιμέρους περιοχές. Όλα τα μέτρα πολιτικής σε αυτούς τους τομείς προβαίνουν σε εδαφικές διακρίσεις περισσότερο ή λιγότερο σκόπιμα. Η δεύτερη ομάδα περιλαμβάνει πολιτικές της ΕΕ που έχουν πιο έμμεση, αν και πολύ έντονη, την εδαφική διάσταση: ενεργειακή πολιτική, αλιευτική πολιτική, θαλάσσια πολιτική, πολιτική εσωτερικής αγοράς και ανταγωνισμού. Όλες αυτές οι πολιτικές έχουν μεγάλη συνάφεια με την εδαφική συνοχή και εύκολα θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν εδαφικές πολιτικές. Περιγράφονται και αναλύονται εν συντομία στην παρούσα μελέτη, σε καμία περίπτωση όμως εξαντλητικά. Μολονότι το Πρόγραμμα ESPON 2006 ανέλαβε επιτυχώς τις πρώτες απόπειρες αξιολόγησης της εδαφικής διάστασης και του εδαφικού αντικτύπου των περισσότερων εξ αυτών των τομέων πολιτικής, παραμένουν ακόμη πολλά ανοικτά ερωτήματα, τόσο εννοιολογικής όσο και εμπειρικής φύσεως. Αξίζει ίσως να σημειωθεί εδώ ότι ο αντίκτυπος τόσο της πολιτικής για τη συνοχή όσο και της κοινής γεωργικής πολιτικής/πολιτικής ανάπτυξης της υπαίθρου ασκείται κυρίως μέσω των επενδύσεων σε υποδομές ή μέσω οικονομικών κινήτρων/στήριξης ιδιωτικών δραστηριοτήτων. Η πρόσβαση σε αυτά τα οικονομικά μέσα είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα και σημαντική για τις περιφέρειες όλων των κρατών μελών (όχι μόνο των καθαρών αποδεκτών). Αντίθετα, ο εδαφικός αντίκτυπος των περιβαλλοντικών πολιτικών (καθώς επίσης και των πολιτικών μεταφορών, παρομοίως, αλλά σε λιγότερο ορατό βαθμό) προκύπτει από διαδικαστικούς κυρίως κανονισμούς σε επίπεδο ΕΕ. Τούτο προξενεί συγκρούσεις σε τοπικό, περιφερειακό και ενίοτε εθνικό επίπεδο όχι μόνο κάθετα (όταν οι προθέσεις της περιφέρειας δεν συνάδουν με τους κανονισμούς της ΕΕ), αλλά και οριζόντια: η περιφερειακή κυβέρνηση αντιμετωπίζει τομεακές συγκρούσεις σε περιφερειακό επίπεδο, π.χ. μεταξύ της υπηρεσίας περιβάλλοντος και της οικονομικής υπηρεσίας ή της υπηρεσίας απασχόλησης. Σε αμφότερες τις περιπτώσεις απαιτείται κάποια συντονιστική λειτουργία σε εδαφικό επίπεδο η οποία συχνότατα ανατίθεται στον χωροταξικό σχεδιασμό. Από αυτό δεν θα πρέπει να συναχθεί ότι η χωροταξική ανάπτυξη μπορεί ή πρέπει να συντονίζεται κατά ανάλογο τρόπο σε επίπεδο ΕΕ. Υπάρχει και μια τρίτη ομάδα πολιτικών με συναφή περιβαλλοντικό αντίκτυπο όπως αναφέρεται στην Εδαφική Ατζέντα, αλλά οι εν λόγω πολιτικές είναι πολύ εξειδικευμένες και δεν θα εξεταστούν διεξοδικά στο παρόν σημείωμα ad hoc. Σε αυτές συγκαταλέγονται μεταξύ άλλων: η πολιτική Ε&Α, η δημοσιονομική, οικονομική και νομισματική πολιτική της ΕΕ, οι πολιτικές εξωτερικού εμπορίου της ΕΕ, οι πολιτικές της ΕΕ για την ασφάλεια των τροφίμων, οι πολιτικές της ΕΕ για τις επιχειρήσεις και τη βιομηχανία. (3) Συστάσεις πολιτικής Η Λευκή Βίβλος για τη διακυβέρνηση τονίζει την ανάγκη απομάκρυνσης από μια κατά κύριο λόγο τομεακή λογική υλοποίησης των πολιτικών προς μια πιο συνεκτική πολιτική στον τομέα της εδαφικής συνοχής. Ο εδαφικός αντίκτυπος των πολιτικών της ΕΕ σε τομείς όπως οι μεταφορές, η ενέργεια ή το περιβάλλον θα πρέπει να αντιμετωπιστεί και να εξεταστεί ως ένα συνεκτικό σύνολο. Παρομοίως, οι αποφάσεις που λαμβάνονται σε περιφερειακό και τοπικό vi

9 Συνέχεια που δινεται στην Εδαφική Ατζέντα και στον Χάρτη της Λειψίας: Προς ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα δράσης για τη χωροταξική ανάπτυξη και την εδαφική συνοχή επίπεδο θα πρέπει να συνάδουν με τις εθνικές και ευρωπαϊκές αρχές ως προς την αειφόρο και ισορροπημένη εδαφική ανάπτυξη εντός της Ένωσης. Ο συντονισμός μεταξύ των εθνικών/περιφερειακών πολιτικών της ΕΕ συνιστά μια πρόκληση διακυβέρνησης σε όλα τα επίπεδα, και το μόνο βέβαιο είναι ότι οποιαδήποτε κατά τα φαινόμενα σαφής (απλή) λύση, είτε από πάνω προς τα κάτω είτε αντίστροφα, θεωρείται σίγουρη αποτυχία. Οι συστάσεις μας εν προκειμένω λαμβάνουν ως αφετηρία τα υφιστάμενα εργαλεία αξιολόγησης και την υφιστάμενη διαδικασία χάραξης πολιτικής σε επίπεδο ΕΕ και ερευνούν ποιες δράσεις ενδέχεται να είναι χρήσιμες για την επίτευξη ενός πιο συνεκτικού μείγματος πολιτικής. Μεταξύ αυτών των εργαλείων εκτίμησης επιπτώσεων, η εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΕΠΕ), η στρατηγική περιβαλλοντική εκτίμηση (ΣΠΕ) και η αξιολόγηση επιπτώσεων της Επιτροπής (ΑΕ) είναι τα πιο συναφή με τις εδαφικές πολιτικές, παρόλο που το υφιστάμενο σύστημα αξιολόγησης στο πλαίσιο της πολιτικής για τη συνοχή θα πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη. Η εκτίμηση εδαφικών επιπτώσεων (ΕΕΕ), που θεσπίσθηκε ως εργαλείο σχεδιασμού ή χάραξης πολιτικής σε ορισμένα κράτη μέλη, μπορεί επί του παρόντος να χαρακτηριστεί καλύτερα ως εργαλείο εκτίμησης των επιπτώσεων των έργων και σχεδίων (χωροταξικής) ανάπτυξης έναντι στόχων ή προοπτικών χωροταξικής πολιτικής για μια περιοχή ή ευρύτερη επικράτεια. Τόσο η Εδαφική Ατζέντα όσο και ο Χάρτης της Λειψίας περιέχουν συστάσεις πολιτικής. Ενώ όμως ο Χάρτης της Λειψίας μπορεί να θεωρηθεί καταληκτικό έγγραφο στρατηγικής για τις ενδιαφερόμενες αρχές, παρέχοντας παράλληλα επαρκή εργαλεία σε επίπεδο ΕΕ, οι συστάσεις της Εδαφικής Ατζέντας παραμένουν σε ένα μάλλον γενικό επίπεδο. Η πιο σημαντική προβλεπόμενη δράση είναι η εκπόνηση ενός σχεδίου δράσης κατά τις επερχόμενες προεδρίες. Η πορτογαλική Προεδρία ξεκίνησε εργασίες επί ενός προγράμματος δράσης για την υλοποίηση της Εδαφικής Ατζέντας και η σλοβενική Προεδρία συμφώνησε να ξεκινήσει την εφαρμογή του. Προτείνουμε ένα τέτοιο σχέδιο δράσης να εστιάσει σε 4 βασικούς τομείς δράσης, δηλαδή: Ευαισθητοποίηση Η αναγνώριση της σημασίας της εδαφικής διάστασης των ευρωπαϊκών πολιτικών και των πολιτικών προσπαθειών για κάθετο και οριζόντιο συντονισμό παρέμεινε περιορισμένη εκτός της σχετικά μικρής ομάδας εμπειρογνωμόνων χωροταξικής ανάπτυξης (εντός και εκτός κυβερνήσεων). Το πρόγραμμα ESPON 2013 είναι κατάλληλο να διαδραματίσει καίριο ρόλο στη συγκέντρωση και την επεξεργασία πληροφοριών για μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση. Επίσης απαιτείται πολιτική καθοδήγηση για τη διάδοση αυτών των πληροφοριών και για την ενίσχυσή τους με πολιτικό ενδιαφέρον. Υποθέτουμε ότι το ΕΚ θα μπορούσε να αναλάβει κάποιον τέτοιο ρόλο. Διαδικασία συντονισμού των πολιτικών Εφόσον η υφιστάμενη διαδικασία συντονισμού των πολιτικών δεν έχει επιδείξει ικανοποιητικά αποτελέσματα ως προς την εδαφική διάσταση, συνιστούμε την αναβάθμισή της μέσω τριών δράσεων, που εμπίπτουν όλες στις αρμοδιότητες των θεσμικών οργάνων της ΕΕ σύσταση μιας διυπηρεσιακής ομάδας για την εδαφική συνοχή εντονότερος διάλογος περί πολιτικών στο πλαίσιο των τακτικών άτυπων διασκέψεων των υπουργών που είναι αρμόδιοι για τον χωροταξικό σχεδιασμό και θέσπιση μιας ανοικτής μεθόδου συντονισμού, συμπεριλαμβανομένης μιας διαδικασίας αξιολόγησης από ομοτίμους. Ενώ η πρώτη δράση θα ενισχύσει τον οριζόντιο συντονισμό εντός της Επιτροπής, οι άλλες δύο δράσεις θα εστιάσουν στα ζητήματα κάθετου συντονισμού. Εργαλεία για την ενσωμάτωση της εδαφικής διάστασης Τα εργαλεία για την εκτίμηση επιπτώσεων των σχεδιαζόμενων δράσεων πολιτικής και την αξιολόγηση των υφιστάμενων μέτρων πολιτικής φαίνεται να είναι πολύ εξελιγμένα σε επίπεδο ΕΕ και στα περισσότερα κράτη μέλη. Ως εκ τούτου, δεν θεωρούμε vii

10 Θεματικό Τμήμα B: Διαρθρωτικές πολιτικές και πολιτικές συνοχής απαραίτητη τη διαμόρφωση ενός νέου (επίσημου) εργαλείου εκτίμησης εδαφικών επιπτώσεων σε επίπεδο ΕΕ, αλλά συνιστούμε θερμά τη συμπερίληψη της εδαφικής διάστασης στις υπερεθνικές (και πιθανώς διασυνοριακές) ΣΠΕ, καθώς και την προσθήκη της στις επίσημες αξιολογήσεις επιπτώσεων της Επιτροπής. Τούτο αναμένεται να επιδράσει σημαντικά στην αναγνώριση της εδαφικής διάστασης των δράσεων πολιτικής και των υπερεθνικών έργων της ΕΕ. Αξιολόγηση του προτεινόμενου προγράμματος δράσης Ορίζοντας ως βασικό στόχο του προτεινόμενου προγράμματος δράσης, πρώτον, την προαγωγή της ευαισθητοποίησης σε θέματα εδαφικής διάστασης κατά την επίτευξη της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής και, δεύτερον, την ενσωμάτωση των προτεραιοτήτων που καθορίζονται στην Εδαφική Ατζέντα και στον Χάρτη της Λειψίας, διακρίνονται δύο ειδών αποτελέσματα τα οποία θα πρέπει να αξιολογηθούν κατά την εφαρμογή του εν λόγω προγράμματος δράσης: (α) η ολοκλήρωση ή η πρόοδος των προτεινόμενων θεσμικών καινοτομιών, και (β) η θέσπιση δεικτών εδαφικής συνοχής και η επίτευξη συναίνεσης επ αυτών. Ως προς το τελευταίο σημείο υπάρχουν (υπερβολικά) πολλές προτάσεις, αλλά μέχρι τούδε δεν υπάρχει συναίνεση ως προς την εγκυρότητα και τη σκοπιμότητά τους. Συνιστούμε, συνεπώς, η λήψη αυτής της απόφασης επί συναφών και διαθέσιμων δεικτών αξιολόγησης της εδαφικής συνοχής, και συνεπώς του αντικτύπου του προγράμματος δράσης, να καταστεί το αρχικό αποτέλεσμα της προτεινόμενης διαδικασίας ανοικτής μεθόδου συντονισμού. viii