Το ζτολείο απένανηι ζηο πλήθος από κοσληούρες

Transcript

1 Το ζτολείο απένανηι ζηο πλήθος από κοσληούρες Η διαθοροποιημένη παιδαγωγική κεηαμχ ηεο απαίηεζεο γηα ηζφηεηα θαη ηνπ δηθαηψκαηνο ζηε δηαθνξά Philippe Perrenoud Σρνιή ςπρνινγίαο θαη επηζηεκψλ ηεο αγσγήο Παλεπηζηήκην ηεο Γελεχεο 2005 Πεξηερφκελα Δλνπνίεζε ηεο εθπαίδεπζεο θαη απαίηεζε γηα ηζφηεηα Μηα δηαθνξνπνηεκέλε παηδαγσγηθή: ζπλνιηθή ζέαζε Μηα «ζεηηθή δηάθξηζε» Η δηαθνξνπνίεζε δελ αθνξά ηνπο ζηφρνπο ρη ζ έλαλ άλεπ φξσλ ζεβαζκφ ησλ δηαθνξψλ Οχηε κηα κέζνδνο νχηε κηα εηδηθή ηερληθή Να κε ζπγρένπκε δηαθνξνπνίεζε θαη εμαηνκίθεπζε Μεηξάεη κφλν ην γφληκν ησλ καζεζηαθψλ θαηαζηάζεσλ Μηα άιιε νξγάλσζε ηεο ζρνιηθήο εξγαζίαο Δξγαζία ζε πνιπεηείο θχθινπο εθκάζεζεο Παξαηήξεζε δηακνξθσηηθή θαη βαζηζκέλε ζε θξηηήξηα Καηαζηάζεηο-πξνβιήκαηα θαη ζηφρνη-εκπφδηα Ο ρξφλνο δελ είλαη ε ιχζε Κακία αιιαγή ηνπ αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο δελ θαηαξγεί ηηο αληζφηεηεο Μηα πξνσζεκέλε εθπαίδεπζε ζε ζέκαηα δηδαθηηθήο Μηα δηαθνξνπνίεζε πνπ ζρεδηάδεηαη θαη ηίζεηαη ζε εθαξκνγή ζπιινγηθά Αιιειεγγχε κεηαμχ ησλ καζεηψλ φζν θαη κεηαμχ ησλ νηθνγελεηψλ Δλ θαηαθιείδη Αλαθνξέο Απηφ ην άξζξν πξνζπαζεί λα εθζέζεη ελ ζπληνκία κηα επξεία θαη ζχλζεηε πξνβιεκαηηθή. Απηφ νδεγεί αλαγθαζηηθά ζε απινπνηήζεηο. Η ζηήξημε θαζεκηάο απφ ηηο ζέζεηο πνπ παξνπζηάδνληαη ζα απαηηνχζε εθηεηακέλεο αλαιχζεηο θαη αλαθνξέο ζε πνιπάξηζκεο εξγαζίεο ηζηνξίαο, αλζξσπνινγίαο, θνηλσληνινγίαο, ςπρνινγίαο, 1

2 παηδαγσγηθήο, δηδαθηηθήο. Γηα λα παξακείλεη ην θείκελν ζε ινγηθέο δηαζηάζεηο ζα πεξηνξίζνπκε ηηο βηβιηνγξαθηθέο αλαθνξέο, παξαπέκπνληαο ζην ηέινο ζε κεξηθά έξγα πνπ επηηξέπνπλ λα εκβαζχλεη θαλείο ζην ζέκα. Σε θάζε θνηλσλία ζπλππάξρνπλ δηαθνξεηηθέο θνπιηνχξεο. Κάζε εζληθή, γισζζηθή ή ζξεζθεπηηθή θνηλφηεηα δηακνξθψλεη ηε δηθή ηεο θνπιηνχξα, πνπ είλαη θηηαγκέλε απφ γλψζεηο, αμίεο, πξνηηκήζεηο, πξαθηηθέο. Αιιά αθφκε θαη δίρσο λα ππάξρεη κηα θαιά θαζνξηζκέλε θνηλφηεηα ε πνηθηιφηεηα ησλ εηδψλ, ησλ ζπλζεθψλ θαη ησλ ηξφπσλ δσήο, ησλ θνηλσληθψλ ζέζεσλ θαη ησλ πξαθηηθψλ παξάγεη επίζεο θνπιηνχξεο. Απηή ε πνηθηιία ζρεδφλ πάληα έρεη ζπλέπεηεο. Η ζπλάληεζε αλάκεζα ζε δηαθνξεηηθέο θνπιηνχξεο γελλάεη ζπρλά δηακάρεο, δηαθξίζεηο, θπξηαξρίεο, απνθιεηζκνχο. ια ηα αλζξψπηλα φληα έρνπλ ηελ ηάζε λα αλαγάγνπλ ζε λφξκα ηε δηθή ηνπο θνπιηνχξα θαη λα αγλννχλ ή λα πεξηθξνλνχλ φιεο ηηο άιιεο. Οη Ιλδηάλνη ηεο Βφξεηαο Ακεξηθήο νλφκαδαλ ηνπο εαπηνχο ηνπο «ηα αλζξψπηλα φληα», ζεσξψληαο φηη νη Λεπθνί δελ απνηεινχζαλ κέξνο ηεο αλζξσπφηεηαο. Οη απνηθηνθξάηεο ιανί επέδεημαλ έλαλ ηνπιάρηζηνλ εμίζνπ κεγάιν εζλνθεληξηζκφ! Σε κηα θνηλσλία δίρσο ζρνιείν, θάζε θνηλφηεηα, θάζε ππνζχλνιν ηεο θνηλσλίαο, θνηλσληθνπνηεί ηα παηδηά θαηά ηνλ ηξφπν ηεο, κεηαβηβάδνληάο ηνπο ηε δηθή ηεο θνπιηνχξα θαη θπξίσο ηε ζρέζε ηεο κε ηηο άιιεο θνπιηνχξεο. Σηηο θνηλσλίεο φπνπ θάλεη ηελ εκθάληζή ηεο ε ζρνιηθή κνξθή, ηα ζρνιεία βξίζθνληαη αξρηθά ζηελ ππεξεζία δηαθνξεηηθψλ θνηλνηήησλ (εζληθψλ, ζξεζθεπηηθψλ, γισζζηθψλ) ή δηαθξηηψλ θνηλσληθψλ ηάμεσλ: ην δεκνηηθφ ζρνιείν είλαη αξρηθά ην «ζρνιείν ηνπ ιανχ», ελψ ζηα ιχθεηα θνηηνχλ ηα παηδηά ηεο αζηηθήο ηάμεο. Τν θάζε ζρνιείν ζπκβάιιεη ινηπφλ ζηελ θαηαζθεπή κηαο θνηλνηηθήο ηαπηφηεηαο θαη ζηε κεηαβίβαζή ηεο. Καηά ηνλ ίδην ηξφπν πνπ πξνζθέξεη ζηνλ εαπηφ ηεο ηα δηθά ηεο κέζα, κηα εζληθή, ζξεζθεπηηθή ή εδαθηθή θνηλφηεηα δεκηνπξγεί ζρνιεία γηα λα κεηαβηβάζεη ζηα παηδηά ηεο ηελ θνπιηνχξα ηεο, κεηαγγίδνληαο ζπρλά ηελ πεξηθξφλεζε ή ην κίζνο πξνο ηηο άιιεο θνπιηνχξεο. Αζθαιψο θαη κέζα ζε θάζε ίδξπκα πθίζηαηαη κηα νξηζκέλε πνιηηηζκηθή πνηθηιφηεηα, εμαηηίαο θπξίσο δηαθνξψλ αλάκεζα ζε 2

3 νηθνγέλεηεο πνπ κπνξεί λα αλήθνπλ θαη ζηελ ίδηα θνηλφηεηα. Απηή ε πνηθηιφηεηα είλαη εληνχηνηο πεξηνξηζκέλε, θαζψο θαλέλα ζρνιείν δελ είλαη θαη δελ ζέιεη λα είλαη κία «ρνάλε». Αληηζέησο, θάζε ζρνιείν εληζρχεη ηελ ηαπηφηεηα θαη θάπνηε ηελ πεξηραξάθσζε ηεο θνηλφηεηαο απφ ηελ νπνία εμαξηάηαη θαη κέζα ζηελ νπνία απιψλεη ηηο ξίδεο ηνπ. Τα πξάγκαηα αιιάδνπλ φηαλ κηα θνηλσλία απνθηά έλα ελνπνηεκέλν ζρνιηθφ ζχζηεκα, πνπ ζεσξείηαη φηη ππνδέρεηαη φια ηα παηδηά θαη ηνπο εθήβνπο, φπνηα θη αλ είλαη ε θαηαγσγή ηνπο, νη θαηαβνιέο ηνπο, νη ζπλζήθεο θαη νη ηξφπνη δσήο ηνπο. ινη ινηπφλ θνηηνχλ ζηα ίδηα ηδξχκαηα θαη ζηηο ίδηεο ηάμεηο γηα λα απνθηήζνπλ, θαηά θαλφλα, κία θνηλή θνπιηνχξα. Δλνπνίεζε ηεο εθπαίδεπζεο θαη απαίηεζε γηα ηζφηεηα Σ έλα ελνπνηεκέλν εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, νη δηαθνξεηηθέο θνπιηνχξεο είλαη παξνχζεο κέζα ζε θάζε ζρνιείν. Αζθαιψο δελ βξίζθεη θαλείο ζε θάζε ίδξπκα νιφθιεξε ηελ γθάκα, εμαηηίαο ηεο ζπγθέληξσζεο νξηζκέλσλ θνηλσληθψλ ηάμεσλ θαη νξηζκέλσλ εζληθψλ θνηλνηήησλ ζε ζπγθεθξηκέλεο δψλεο ηεο επηθξάηεηαο ή ηεο πφιεο. Υπάξρνπλ ζρνιεία αζηηθά θαη ζρνιεία αγξνηηθά, ζρνιεία ησλ θησρψλ ζπλνηθηψλ φπσο θαη ησλ πινχζησλ, ζρνιεία ησλ ιεπθψλ, καχξσλ, θηλέδηθσλ ή ηλδηθψλ ζπλνηθηψλ, ζρνιεία ηδησηηθά θαη ζρνιεία δεκφζηα. ια έρνπλ εληνχηνηο ηελ ίδηα απνζηνιή: λα δψζνπλ ζε φια ηα παηδηά πξφζβαζε ζηελ ίδηα βαζηθή θνπιηνχξα. Βεβαίσο έρεη δηαθνξά ην αλ ηα παηδηά θνηηνχλ ζε δεκφζην ή ζε ηδησηηθφ ζρνιείν, σζηφζν ε εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή θαη ε λνκνζεζία αθνξνχλ ην ζχλνιν ησλ ζρνιείσλ πνπ ιεηηνπξγνχλ ζηελ εζληθή ή πεξηθεξεηαθή επηθξάηεηα. Η ηδέα κηα θνηλήο θνπιηνχξαο σο απαξαίηεηεο πξνυπφζεζεο γηα ηελ ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε θαη ηε ζπκβίσζε κεηαθξάδεηαη ζε έλα εζληθφ ή πεξηθεξεηαθφ αλαιπηηθφ πξφγξακκα γηα ηε βαζηθή εθπαίδεπζε πνπ επηβάιιεηαη ζε φινπο ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, ζε φια ηα ηδξχκαηα. Αλάινγα κε ηηο ρψξεο ή ηηο πεξηθέξεηεο, απηφ ην πξφγξακκα είλαη ιηγφηεξν ή πεξηζζφηεξν επέιηθην. Τν ζεκειηψδεο πνιηηηθφ δήηεκα πνπ ηίζεηαη ινηπφλ είλαη λα μέξνπκε αλ επηβάιιεηαη λα θαηέρνπλ εμίζνπ φινη νη καζεηέο απηή ηελ θνηλή θνπιηνχξα ζην ηέινο ηεο 3

4 ππνρξεσηηθήο εθπαίδεπζεο. Απηφ εμαξηάηαη απφ ηηο θνηλσλίεο, ην φξακά ηνπο γηα ηελ ηζφηεηα θαη ηε δεκνθξαηία. Σηηο θνηλσλίεο πνπ δελ απνδίδνπλ πνιχ κεγάιε ζεκαζία ζ απηή ηελ εμίζνπ θαηνρή ηεο θνηλήο θνπιηνχξαο, ην ζρνιείν θαζνξίδεη παξαδφμσο έλαλ κνλαδηθφ ηχπν θαη λφξκα αξηζηείαο αιιά ηαπηφρξνλα απνδέρεηαη απνθιίζεηο. Έηζη ινηπφλ νξίδεηαη κελ ε αλάγλσζε σο κία ζεκειηψδεο ηθαλφηεηα, αιιά θαη γίλεηαη εμίζνπ απνδεθηφ φηη δελ καζαίλνπλ φινη λα δηαβάδνπλ. Κακία ζχγρξνλε ρψξα δελ δέρεηαη φηη ζέιεη λα παξάγεη ηέηνηεο αληζφηεηεο, αιιά νξηζκέλεο ζπκβηβάδνληαη θαιχηεξα απφ άιιεο κ απηή ηελ πξαγκαηηθφηεηα. Σ εθείλεο ηηο θνηλσλίεο πνπ λνηάδνληαη πεξηζζφηεξν λα εθδεκνθξαηίζνπλ ηελ πξφζβαζε ζηηο βαζηθέο γλψζεηο, ηέηνηεο αληζφηεηεο είλαη απαξάδεθηεο. Θέινπλ κε θάζε θφζηνο λα εμαζθαιίζνπλ γηα φινπο ηελ θαηνρή ησλ βαζηθψλ ηθαλνηήησλ. Αλάκεζα ζ απηά ηα δχν άθξα ηνπνζεηνχληαη νη θνηλσλίεο πνπ απνδίδνπλ αμία ζηελ «ηζφηεηα επθαηξηψλ». Βεβαηψλνπλ φηη ν θάζε καζεηήο, φπνηα θη αλ είλαη ε θαηνηθία ηνπ, ε θνηλσληθή ηνπ θαηάζηαζε, νη εζλνηηθέο, εζληθέο, γισζζηθέο, ζξεζθεπηηθέο θαηαβνιέο ηνπ, φπνην θη αλ είλαη ην γέλνο ηνπ, φπνην θη αλ είλαη ην νηθνλνκηθφ επίπεδν ηεο νηθνγέλεηάο ηνπ, έρεη ην δηθαίσκα ηεο πξφζβαζεο κε ίζνπο φξνπο ζηελ βαζηθή εθπαίδεπζε. Θεσξνχλ ινηπφλ φηη πξνζθέξνπλ ζε φινπο ηηο ίδηεο επθαηξίεο λα κνξθσζνχλ, θαζψο ε ζπιινγηθφηεηα ζέηεη ζηε δηάζεζε ηνπ θαζελφο ηα ίδηα ηππνπνηεκέλα κέζα. Απηφ ην πξψην ζθαιί είλαη νπζηαζηηθφ πξνυπνζέηεη φηη ε πνιηηεία νηθνδνκεί ζρνιεία ζε φιε ηελ επηθξάηεηα, ηνπνζεηεί ζε θάζε ζρνιηθή κνλάδα πξνζνληνχρνπο εθπαηδεπηηθνχο, εμνπιίδεη ηα ζρνιεία κε ηα θαηάιιεια κέζα θαη αίξεη ηα νηθνλνκηθά εκπφδηα γηα ηε θνίηεζε. Η πξφζβαζε φισλ ζηε ζρνιηθή εθπαίδεπζε έρεη ζρεδφλ πξαγκαηνπνηεζεί ζηηο πην αλαπηπγκέλεο ρψξεο, σζηφζν πνιχ απέρεη απφ ην λα έρεη πξαγκαηνπνηεζεί ζ φιε ηελ θιίκαθα ηνπ πιαλήηε. Αθφκε θη φηαλ φινη έρνπλ πξφζβαζε ζηε ζρνιηθή εθπαίδεπζε κέζα ζε ζπγθξίζηκεο ζπλζήθεο, σζηφζν γίλεηαη αληηιεπηφ φηη δελ έρνπλ φινη ηα κέζα λα απνθηήζνπλ ηελ πξνηεηλφκελε ζρνιηθή θνπιηνχξα. Αξρηθά ε αληζφηεηα ηεο κάζεζεο ζα απνδνζεί είηε ζε δηαθνξέο ζηα ραξίζκαηα, ζηελ εμππλάδα, ζηε «θπζηθή» ηθαλφηεηα γηα κάζεζε ή - εθδνρή ιηγφηεξν αηνκνθεληξηθή - ζε δηαθνξέο ηνπ πνιηηηζκηθνχ θαη γισζζηθνχ 4

5 θεθαιαίνπ, είηε ζε δηαθνξέο ζηάζεσλ: άιινη ζέινπλ λα κάζνπλ, άιινη αληηζηέθνληαη ελεξγεηηθά ή παζεηηθά, κε επελδχνληαο ζηε ζρνιηθή εξγαζία. Γίλεηαη αλαθνξά ηφηε ζηελ «έιιεηςε θηλήηξσλ», ζηηγκαηίδεηαη ε ηεκπειηά, ε αδηαθνξία, ε έιιεηςε ζηφρσλ ηνπ καζεηή. Τν αλ νη «ειιείςεηο» απηέο απνδίδνληαη ζηε γελεηηθή θιεξνλνκηά ή ζην «θνηλσληθνπνιηηηζκηθφ» πεξηβάιινλ δελ είλαη θάηη ην αδηάθνξν. Η βηνινγηθή εμήγεζε εληζρχεη έλα είδνο κνηξνιαηξίαο θαη ειαρηζηνπνηεί ηηο επζχλεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη ηεο θνηλσλίαο. Σηηο θνηλσλίεο φπνπ ππεξηζρχεη αθφκε ε ηδενινγία ηνπ ραξίζκαηνο, ε ηππηθή ηζφηεηα επθαηξηψλ θαίλεηαη λα είλαη αξθεηή. Οη θνηλσληθέο επηζηήκεο θαη νη επηο ηήκεο ηνπ αλζξψπνπ έρνπλ εληνχηνηο, θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ 20 νπ αηψλα, θαηαδείμεη φηη νη «ειιείςεηο», ηα «κεηνλεθηήκαηα», ε λνεηηθή θαη ζπλαηζζεκαηηθή αλάπηπμε ζπλδένληαη ζηελά κε ηηο νηθνγελεηαθέο ζπλζήθεο δσήο θαη εθπαίδεπζεο κάιινλ παξά κε ηε γελεηηθή θιεξνλνκηά. ηη απηέο νη ειιείςεηο ζρεηίδνληαη πάληνηε κε λφξκεο ζρνιηθήο αξηζηείαο ηζηνξηθά πξνζδηνξηζκέλεο. Η πξνζρψξεζε ζε ηέηνηνπο είδνπο εμεγήζεηο, ςπρνθνηλσληνινγηθήο ή αλζξσπνινγηθήο ηάμεσο, θαζηζηά πην δχζθνιν λα δερηεί θαλείο φηη ε θνηλσλία δελ επζχλεηαη θαζφινπ. Τν ζρνιείν δελ είλαη ππεχζπλν γηα ην γεγνλφο φηη ππάξρνπλ πινχζηνη θαη θησρνί, παηδηά θξνληηζκέλα θαη παηδηά παξαηεκέλα. Αιιά ε επζχλε ηεο θνηλσλίαο θαη ηνπ θξάηνπο είλαη δεδνκέλε. Η θηψρεηα είλαη ην πξντφλ κηαο ηζηνξίαο, κηαο πνιηηηθήο, ησλ ζρέζεσλ αλάκεζα ζε θνηλσληθέο ηάμεηο ή εζληθέο νκάδεο. Πξψηε ινηπφλ ζπλεηδεηνπνίεζε: ε αληζφηεηα κπξνζηά ζην ζρνιείν κπνξεί λα θαηαπνιεκεζεί απφ κηα νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή πνιηηηθή πνπ αληηκεησπίδεη ηα αίηηά ηεο, θαη κάιηζηα απφ κηα πνιηηηζκηθή πνιηηηθή πνπ π.ρ. ζέηεη ζηε δηάζεζε ησλ ιηγφηεξν πξνλνκηνχρσλ γνλέσλ ζεκειηψδεηο γλψζεηο, ηαηξηθήο, δηαηηεηηθήο, ςπρνινγηθήο θαη εθπαηδεπηηθήο θχζεσο. Γεχηεξε ζπλεηδεηνπνίεζε: ε αληζφηεηα απέλαληη ζην ζρνιείν δελ κηα αληζφηεηα κπξνζηά ζε νπνηαδήπνηε γλψζε. Βεβαίσο, ππάξρνπλ δηαθνξέο λνεηηθήο αλάπηπμεο πνπ θαζηζηνχλ πνιχ άληζε ηελ πξφζβαζε ζε θάζε κάζεζε, φπνην θη αλ είλαη ην 5

6 πεξηερφκελν. Αιιά θαηά έλα κεγάιν κέξνο, ν νξηζκφο ηεο ζρνιηθήο θνπιηνχξαο επηδεηλψλεη ηα πξάγκαηα. Γηαηί απηή ε θνπιηνχξα είλαη πνιχ θνληηλή ζηελ νηθνγελεηαθή θνπιηνχξα νξηζκέλσλ καζεηψλ, απηψλ πνπ πξνέξρνληαη απφ κεζαίεο θαη αλψηεξεο ηάμεηο αληίζεηα είλαη πνιχ απνκαθξπζκέλε απφ ηελ θνπιηνχξα ησλ ιατθψλ ηάμεσλ. Γχζθνια κπνξεί θαλείο λα ην απνθχγεη: φπνην θαη αλ είλαη ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα ηεο βαζηθήο εθπαίδεπζεο, ζα είλαη πάληνηε πην νηθείν ζηνπο κνξθσκέλνπο γνλείο απ φηη ζηνπο άιινπο, απφ ην γεγνλφο θαη κφλν ηεο καθξάο ηνπο θνίηεζεο! Αιιά απηή ε άληζε πνιηηηζκηθή απφζηαζε απφ ηε ζρνιηθή λφξκα ηξνπνπνηεί ηε κνξθή ηεο αληζφηεηαο. Τξίηε ζπλεηδεηνπνίεζε: ε δηαθνξά ζηηο ηθαλφηεηεο θαη ζηελ έθεζε γηα κάζεζε δελ αξθεί γηα λα δηθαηνινγήζεη ηελ αληζφηεηα ηεο κάζεζεο, απφ ηε ζηηγκή πνπ απνδέρεηαη θαλείο φηη απηέο νη ηθαλφηεηεο θαη ε έθεζε είλαη πξντφλ ησλ ζπλζεθψλ δσήο. Αλαθεθαιαηψλνληαο: κηα ηξηπιή ζπλεηδεηνπνίεζε: Οη θνηλσληθέο αληζφηεηεο κπξνζηά ζην ζρνιείν δελ είλαη «θπζηθέο» αληζφηεηεο, κηα άιιε πνιηηηθή κπνξεί λα ηηο ακβιχλεη. Τν ζρνιηθφ πξφγξακκα δελ απέρεη εμίζνπ απφ ηηο θνπιηνχξεο ησλ δηαθφξσλ νηθνγελεηψλ, εζλνηήησλ αη θνηλσληθψλ ηάμεσλ. Η ίζε κεηαρείξηζε κέζα ζηελ ηάμε παξάγεη αληζφηεηεο ζηε κάζεζε. Μηα άιιε θνηλσληθή πνιηηηθή Τν ζρνιείν θέξλεη ζην θσο αληζφηεηεο πάλσ ζηηο νπνίεο ην ίδην δελ έρεη θαλέλα έιεγρν, ηνπιάρηζηνλ επί ηνπ παξφληνο. Αζθαιψο, ζε βάζνο ρξφλνπ, αλ εθπαίδεπε φινλ ηνλ θφζκν ζ έλα πςειφ επίπεδν, ζα παξήγαγε κειινληηθνχο γνλείο καζεηψλ εμνηθεησκέλνπο κε ηε ζρνιηθή θνπιηνχξα. Αιιά απηφ ζα πξνυπέζεηε φηη ην πξφβιεκα έρεη ιπζεί! Απηφ πεξί ηνπ νπνίνπ πξφθεηηαη εδψ είλαη ε θνηλσληθή πνιηηηθή, κε ηελ πην πιαηεηά έλλνηα ηνπ φξνπ, ε κάρε ελάληηα ζηε θηψρεηα θαη ηηο αληζφηεηεο κέζσ ηεο θνξνινγίαο, ηεο ζηέγαζεο, ησλ θνηλσληθψλ δνκψλ, ηεο θνηλσληθήο θαη ηαηξηθήο βνήζεηαο, θ.ά. 6

7 Τν ζρνιείν κπνξεί λα ζπκκεηέρεη ζ απηφ ην θίλεκα εάλ εγγξάθεηαη ζε κηα πξννπηηθή θνηλνηηθήο αλάπηπμεο, γηα παξάδεηγκα κεξηκλψληαο λα εθπαηδεχζεη ηνπο γνλείο. Η πνιηηηθή είλαη κηα ππφζεζε πνιηηηθή, πνπ εμαξηάηαη απφ ηηο ζρέζεηο δχλακεο θαη ηελ ηζνξξνπία αλάκεζα ζε δεκφζην θαιφ θαη ηδησηηθά ζπκθέξνληα. Έλα άιιν αλαιπηηθφ πξφγξακκα Μπνξεί θαλείο λα νλεηξεχεηαη «έλα άιιν αλαιπηηθφ πξφγξακκα» πνπ ζα βξηζθφηαλ «ζε ίζε απφζηαζε» απφ φιεο ηηο θνπιηνχξεο. Αιιά ην πξφγξακκα ζα είλαη πάληνηε, εμ νξηζκνχ, πνιχ νηθείν ζηνπο καζεηέο πνπ νη γνλείο ηνπο έρνπλ επηηχρεη ζην ζρνιείν θαη πην μέλν ζηνπο άιινπο. Μπνξεί εληνχηνηο λα θάλεη θαλείο κηα πξνζπάζεηα γηα λα δηακνξθψζεη έλα αλαιπηηθφ πξφγξακκα, κεζφδνπο θαη κέζα δηδαζθαιίαο πεξηζζφηεξν θνληηλά ζηε δσή θαη ηελ θνπιηνχξα ησλ ιατθψλ ηάμεσλ. Γηαηί ηα βηβιία ηεο γιψζζαο λα πξνβάιινπλ πάληνηε κηα νηθνγέλεηα ηεο κεζαίαο ηάμεο, πνπ δεη ζε κηα άλεηε θαηνηθία, φπνπ θάζε παηδί έρεη ην δηθφ ηνπ δσκάηην, ν παηέξαο έρεη έλα σξαίν απηνθίλεην θαη κηα θαιή δνπιεηά, ε κεηέξα αζρνιείηαη κε ηα παηδηά θαη ε νηθνγέλεηα θεχγεη γηα δηαθνπέο θάζε ρξφλν; Μπνξεί θαλείο λα θαληαζηεί έλα ζρνιείν πην θνληηλφ ζηε δσή θαη ηηο θνηλσληθέο πξαθηηθέο, πνπ λα αλαπηχζζεη δηάθνξεο ηθαλφηεηεο, πνπ λα αλαθέξεηαη ζηελ εκπεηξία ησλ καζεηψλ, κέζα ζηε δηαθνξεηηθφηεηά ηεο. Μηα παηδαγσγηθή πεξηζζφηεξν δηαθνξνπνηεκέλε Οη «αληηζηαζκηζηηθέο παηδαγσγηθέο», νη «ζεηηθέο δηαθξίζεηο» είλαη ηδέεο πνπ εκθαλίζηεθαλ πεξί ην Οη ππέξκαρνί ηνπο αξλνχληαη λα δερζνχλ φηη είλαη δίθαην λα δίλεηο ζηνλ θαζέλα ηελ ίδηα δφζε εθπαίδεπζεο. Η ηζφηεηα δελ βξίζθεηαη πιένλ ζηελ νκνηνκνξθία αιιά ζε κία παηδαγσγηθή πνπ δηαπλέεηαη απφ κία αξρή γλσζηή απφ άιινπο ηνκείο ηεο θνηλσληθήο πνιηηηθήο: «ζηνλ θαζέλα αλάινγα κε ηηο αλάγθεο ηνπ». Πξφθεηηαη γηα ξήμε κε ηελ «αδηαθνξία γηα ηηο δηαθνξέο» θαη γηα «εχλνηα πξνο ηνπο αδηθεκέλνπο» θαηά ηξφπν ελεξγεηηθφ, ζαθή θαη λφκηκν, ζην φλνκα ηεο ηζφηεηαο ησλ επθαηξηψλ. 7

8 Μηα δηαθνξνπνηεκέλε παηδαγσγηθή: ζπλνιηθή εηθφλα Η δηαθνξνπνηεκέλε παηδαγσγηθή δελ είλαη έλα θηη πνπ παξέρεηαη «κε ηα θιεηδηά ζην ρέξη», είλαη έλα δχζθνιν νηθνδφκεκα, έλα εγρείξεκα αβέβαην θαη καθξνπξφζεζκν. Μπνξεί λα πεη θαλείο γη απηήλ απηφ πνπ ν Γνπίλζηνλ Τζψξηζηι έιεγε γηα ηε δεκνθξαηία: είλαη ην ρεηξφηεξν ζχζηεκα, αλ εμαηξέζεη θαλείο φια ηα άιια! Αξρίδεη κε ηελ άξλεζε ηεο αδηαθνξίαο γηα ηηο δηαθνξέο. Η ηππηθή ηζφηεηα πνπ ζθξαγίδεη ηελ παηδαγσγηθή πξαθηηθή ρξεζηκεχεη πξάγκαηη ζαλ πξνθάιπκκα θαη δηθαηνιφγεζε ηεο αδηαθνξίαο απέλαληη ζηηο πξαγκαηηθέο αληζφηεηεο ζε ζρέζε κε ηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ θνπιηνχξα ηελ νπνία παξέρεη, ή αθξηβέζηεξα απαηηεί ην ζρνιείν. Σε αληίζεζε κε κηα παηδαγσγηθή νξζνινγηθή θαη πξαγκαηηθά παγθφζκηα πνπ - μεθηλψληαο απφ ηελ αξρή θαη κε εθιακβάλνληαο ζαλ δεδνκέλν εθείλν πνπ νξηζκέλνη κφλν έρνπλ θιεξνλνκήζεη - ζα ήηαλ ππφρξεε γηα φια απέλαληη ζε φινπο θαη ζα νξγαλσλφηαλ κεζνδηθά, πξνζαλαηνιηζκελε ζηνλ ξεηφ ζηφρν λα ρνξεγήζεη ζηνπο πάληεο ηα κέζα λα απνθηήζνπλ απηφ πνπ ππφ ηε κνξθή ηνπ θπζηθνχ ραξίζκαηνο έρεη δνζεί κφλν ζηα παηδηά ηεο θαιιηεξγεκέλεο ηάμεο, ζε αληίζεζε ινηπφλ κε κηα ηέηνηα νξζνινγηθή παηδαγσγηθή ε παηδαγσγηθή παξάδνζε, ππφ ηελ εκθάληζε ηεο ηζφηεηαο θαη ηεο θαζνιηθφηεηαο, νπζηαζηηθά απεπζχλεηαη ζ εθείλε κφλν ηελ μερσξηζηή θαηεγνξία ησλ καζεηψλ ή ζπνπδαζηψλ πνπ δηαζέηνπλ κηα πνιηηηζκηθή θιεξνλνκηά ζχκθσλε κε ηηο πνιηηηζκηθέο απαηηήζεηο ηνπ ζρνιείνπ. ρη κφλνλ απνθιείεη ηελ αλαδήηεζε ησλ πιένλ απνηειεζκαηηθψλ κέζσλ γηα ηελ πιήξε κεηάδσζε ζε φινπο ησλ γλψζεσλ θαη ησλ δεμηνηήησλ πνπ απαηηεί απφ φινπο, θαη ηηο νπνίεο νη δηάθνξεο θνηλσληθέο ηάμεηο κεηαβηβάδνπλ πνιχ άληζα, αιιά αθφκε ηείλεη λα ππνβαζκίδεη σο «ζηνηρεηψδεηο» (ππφ ηε δηπιή ζεκαζία ησλ αξρηθψλ θαη ησλ ρνλδξνεηδψλ) θαη, παξαδφμσο, σο «ζρνιηθέο» ηηο παηδαγσγηθέο δξάζεηο πνπ πξνζαλαηνιίδνληαη πξνο ηέηνηνπο ζηφρνπο (Bourdieu, 1966, ζ ). Γηαθνξνπνίεζε ζεκαίλεη λα αληηκάρεζαη απηήλ ηελ αδηαθνξία γηα ηηο δηαθνξέο, ζεκαίλεη λα ελεξγείο θαηά ηξφπν πνπ θάζε καζεηήο λα βξίζθεηαη φζν ην δπλαηφλ ζπρλφηεξα κέζα ζε κηα θαηάζηαζε γφληκε γη απηφλ. Πνπ πάεη λα πεη, ζε κηα θαηάζηαζε: 8

9 - ε νπνία δελ απεηιεί ηελ ηαπηφηεηά ηνπ, ηελ αζθάιεηα, ηε λνεηηθή ηνπ δηαζεζηκφηεηα - ε νπνία έρεη λφεκα, ηνλ θηλεηνπνηεί, ζπληζηά κηα πξφθιεζε γη απηφλ - Η νπνία ηνπνζεηείηαη εληφο ηεο δψλεο επηθείκελεο αλάπηπμήο ηνπ, κ άιια ιφγηα είλαη θάηη πνπ ν καζεηήο κπνξεί λα ην πεηχρεη κέζσ κηαο πξνζβάζηκεο εθκάζεζεο, κε δηδαθηηθή ζηήξημε. Γηα λα έξζνπκε ζηελ νπζία, ζα κπνξνχζε λα ζπλνςίζεη θαλείο ηε δηαθνξνπνηεκέλε παηδαγσγηθή ζε 15 ζεκεία: 1. Η δηαθνξνπνίεζε ηνπνζεηείηαη μεθάζαξα κέζα ζηελ πξννπηηθή κηαο «ζεηηθήο δηάθξηζεο», κηαο άξλεζεο ηεο αδηαθνξίαο κπξνζηά ζηηο δηαθνξέο θαη κηαο πνιηηηθήο εθδεκνθξαηηζκνχ ηεο πξφζβαζεο ζηηο γλψζεηο θαη ηηο ηθαλφηεηεο. Σηνρεχεη ινηπφλ θαηά πξνηεξαηφηεηα ζηνπο καζεηέο πνπ έρνπλ δπζθνιίεο ζηε κάζεζε θαη ηελ αλάπηπμε. Δίλαη κηα επηινγή πξψηα πνιηηηθή θαη κεηά παηδαγσγηθή. 2. Η παηδαγσγηθή δηαθνξνπνίεζε αθνξά ηα κέζα θαη ηνπο ηξφπνπο εξγαζίαο, φρη ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ζηφρνπο, νχηε ηηο άξξεηεο θηινδνμίεο πνπ ν εθπαηδεπηηθφο αλαπηχζζεη γηα θάζε καζεηή. Απηφ πξνυπνζέηεη σζηφζν κηα επηθέληξσζε ζηνπο νπζηαζηηθνχο ζηφρνπο ζηα πιαίζηα ελφο ζηξαηεγηθνχ νξάκαηνο ηνπ ζπλφινπ ηεο ζρνιηθήο θνίηεζεο. 3. Η δηαθνξνπνίεζε δελ είλαη ζπλψλπκν ελφο ζεβαζκνχ δίρσο φξηα ησλ δηαθνξψλ, γηαηί ην εθπαηδεπηηθφ ζρέδην ηνπ ζρνιείνπ είλαη λα επηηξέςεη ζηνλ θαζέλα ηελ πξφζβαζε ζε κηα θνηλή ζρνιηθή θνπιηνχξα, απηήλ ηεο βαζηθήο εθπαίδεπζεο, γηα παξάδεηγκα ηελ θνπιηνχξα ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ, ηεο επηρεηξεκαηνινγίαο, ηνπ καζεκαηηθνχ θνξκαιηζκνχ. 4. Γελ είλαη νχηε κηα κέζνδνο, νχηε κηα ηδηαίηεξε ηερληθή, αιιά κηα έγλνηα, πνπ ζα έπξεπε λα αθνξά φιεο ηηο κεζφδνπο, φιεο ηηο ηερληθέο, φια ηα καζήκαηα, φια ηα επίπεδα εθπαίδεπζεο. 5. Η δηαθνξνπνίεζε δελ κπνξεί νχηε νθείιεη λα θαηαιήμεη ζε κηα εθπαίδεπζε νινθιεξσηηθά εμαηνκηθεπκέλε. Να εμαηνκηθεχζνπκε ηηο κνξθσηηθέο δηαδξνκέο εξγαδφκελνη ζε νκάδεο, λα ζηεξηρζνχκε ζηηο θνηλσληνγλσζηηθέο αιιειεπηδξάζεηο, λα πνηα είλαη ε πξφθιεζε κπξνζηά καο. 9

10 6. Η δηαθνξνπνίεζε κεηαθξάδεηαη ζε ηειεπηαία αλάιπζε ζηελ πνηφηεηα, ηελ θαηαιιειφηεηα, ην λφεκα, ηε γνληκφηεηα ησλ καζεζηαθψλ θαηαζηάζεσλ θαζφιε ηελ δηάξθεηα ηεο εβδνκάδαο θαη ηεο ζρνιηθήο ρξνληάο. 7. Πεξλάεη κέζα απφ κηα άιιε νξγάλσζε ηεο ζρνιηθήο εξγαζίαο, πνπ λα είλαη ζε ζέζε λα θαηαζηήζεη φζν γίλεηαη γνληκφηεξεο ηηο καζεζηαθέο θαηαζηάζεηο, αλ είλαη δπλαηφλ γηα φινπο ηνπο καζεηέο θαη θαηά πξνηεξαηφηεηα γηα εθείλνπο πνπ ζπλαληνχλ δπζθνιίεο. 8. Οη πνιπεηείο θχθινη ζπνπδψλ απνηεινχλ δνκέο πνπ επλννχλ κηα νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο πεξηζζφηεξν επέιηθηε θαη πεξηζζφηεξν ζπλεξγαηηθή (νκαδνπνίεζε ησλ καζεηψλ ζχκθσλα κε ηηο αλάγθεο ηνπο, θαηά επίπεδα, ζε κηθηέο ειηθηαθέο νκάδεο, ζε νκάδεο εληζρπηηθήο δηδαζθαιίαο). 9. Γελ ππάξρεη δηαθνξνπνίεζε δίρσο δηακνξθσηηθή παξαηήξεζε/αμηνιφγεζε, ζηε βάζε θξηηεξίσλ, ζηα πιαίζηα ηεο νπνίαο ν θάζε καζεηήο θξίλεηαη ζε ζρέζε κε ηελ επίηεπμε ησλ καζεζηαθψλ ζηφρσλ θαη φρη ζε ζχγθξηζε κε ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπ ζηελ ηάμε. 10. Γελ κπνξεί λα γλσξίδεη θαλείο εθ ησλ πξνηέξσλ ηηο αλάγθεο θαη ηηο επηηεχμεηο ησλ καζεηψλ, ψζηε λα ηνπο πξνηείλεη κηα ζπγθεθξηκέλε αγσγή πξνεηνηκαζκέλε εθ ησλ πξνηέξσλ. Φξεηάδεηαη λα ηνπο εκπιέμεη ζε θαηαζηάζεηο-πξνβιήκαηα ή ζε ζρέδηα εξγαζίαο, πνπ λα ηνπο θέξλνπλ αληηκέησπνπο κε εκπφδηα, ην μεπέξαζκα ησλ νπνίσλ γίλεηαη ν βξαρππξφζεζκνο ζηφρνο θαη θαζνδεγεί ηηο δηαθνξνπνηεκέλεο παξεκβάζεηο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ. 11. Η επηκήθπλζε ηνπ ρξφλνπ ζπνπδψλ δελ είλαη ε ιχζε, ν ρξφλνο δελ είλαη ν θχξηνο πφξνο, δελ πξφθεηηαη γηα ην καζαίλεη θαλείο «κε ην ξπζκφ ηνπ», αιιά κάιινλ γηα ην λα καζαίλεη κε έλα ξπζκφ ζρεηηθά ζηάληαξ, ππνζηεξηδφκελνο φκσο θαηά ηξφπν δηαθνξνπνηεκέλν απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο. Απηφ πνπ πξέπεη λα δηαθνξνπνηήζνπκε είλαη ην θνκκάηη ηεο ππνθεηκεληθήο επέλδπζεο, ηεο επαγγεικαηηθήο επθπίαο, ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο, ηεο ζηξαηεγηθήο εθπαίδεπζεο, ηεο πξνζσπηθήο κέξηκλαο γηα θάζε καζεηή. 12. Η παηδαγσγηθή δηαθνξνπνίεζε έρεη λφεκα φπνην θη αλ είλαη ην ηζρχνλ αλαιπηηθφ πξφγξακκα, σζηφζν απηφ ην ηειεπηαίν κπνξεί λα ξπζκίζεη ηελ απφζηαζε αλάκεζα ζηε ζρνιηθή θνπιηνχξα θαη ηελ θνπιηνχξα ησλ καζεηψλ θαη ησλ νηθνγελεηψλ ηνπο. 10

11 13. Η παηδαγσγηθή δηαθνξνπνίεζε απαηηεί φρη κφλν ηνλ έιεγρν ησλ νξγαλσηηθψλ ηερληθψλ αιιά θαη κηα πνιχ θαιή θαηάξηηζε ζηε δηδαθηηθή, ηελ αμηνιφγεζε, ηε κεηαγλψζε, εθφδηα δίρσο ηα νπνία δελ είλαη ζε ζέζε θαλείο νχηε λα απνκαθξπλζεί απφ ηηο πην ζπκβαηηθέο δηδαθηηθέο θαηαζηάζεηο νχηε λα θαζνδεγήζεη ηηο καζεζηαθέο δηαδηθαζίεο. 14. Η πξνεηνηκαζία θαη ε εθαξκνγή ηεο δηαθνξνπνίεζεο πξέπεη λα γίλεηαη απφ εθπαηδεπηηθή νκάδα, έηζη ψζηε λα αληηπαξαβάιινληαη πεξηζζφηεξεο καηηέο πνπ πέθηνπλ πάλσ ζηνπο καζεηέο, λα θαηακεξίδεηαη ε εξγαζία, λα γίλεηαη δηαρείξηζε πεξηζζφηεξσλ νκάδσλ, λα δνπιεχνληαη ζπιινγηθά νη ζηφρνη θαη ηα εξγαιεία. 15. Η παηδαγσγηθή δηαθνξνπνίεζε πξνυπνζέηεη αιιειεγγχε κεηαμχ ησλ καζεηψλ, φπσο θαη κεηαμχ ησλ νηθνγελεηψλ ηε ζπλεηδεηή ηνπο πξνζρψξεζε, επνκέλσο, ζηελ ηδέα ηεο ζεηηθήο δηάθξηζεο. Αο μαλαδνχκε απηά ηα δηάθνξα ζηνηρεία. Μηα ζεηηθή δηάθξηζε Απφ ηε ζηηγκή πνπ ην ζρνιείν είλαη θνξέαο κηαο κνλαδηθήο θνπιηνχξαο πνπ απεπζχλεηαη ζε φινπο, έξρεηαη αληηκέησπν κε καζεηέο πνπ βξίζθνληαη πνιχ θνληά ζ απηή ηελ θνπιηνχξα ελψ αληίζεηα άιινη είλαη πνιχ απνκαθξπζκέλνη. Τν ιηγφηεξν πνπ κπνξεί λα θάλεη ινηπφλ είλαη λα ιάβεη ππφςε ηνπ ηε δηαδξνκή πνπ έρεη λα δηαλχζεη ν θάζε καζεηήο, αθηεξψλνληαο πεξηζζφηεξν ρξφλν, θξνληίδα, πξνζνρή, θαληαζία θαη εξγαζία ζηνπο καζεηέο πνπ έρνπλ λα δηαλχζνπλ ηε κεγαιχηεξε δηαδξνκή. Τν ίδην ηζρχεη θαη γηα ηνπο καζεηέο πνπ, φπνηα θη αλ είλαη ε απφζηαζή ηνπο απφ ηε ζρνιηθή θνπιηνχξα, καζαίλνπλ πην αξγά, κε πεξηζζφηεξεο δπζθνιίεο, λνεηηθήο, ζρεζηαθήο, ζπλαηζζεκαηηθήο αηηηνινγίαο. Σε θαλέλα καζεηή δελ είλαη πιήξσο νηθεία ε ζρνιηθή θνπιηνχξα θαηά ηε ζηηγκή πνπ εηζέξρεηαη ζην ζρνιείν. Ο θαζέλαο έρεη ρίιηα πξάγκαηα λα κάζεη πνπ δελ ηνπ έρνπλ εγραξαρζεί (ή πνπ απηφ έρεη γίλεη θαηά ηξφπν κεξηθφ) απφ ην νηθνγελεηαθφ ηνπ πεξηβάιινλ. Δληνχηνηο, δελ έρνπλ φινη νη καζεηέο ηελ ίδηα εμνηθείσζε κε ηνπο θαλφλεο θαη ηηο θπξίαξρεο κνξθέο ηεο ζρνιηθήο αξηζηείαο, ηφζν ιφγσ ηνπ κνξθσηηθνχ επηπέδνπ ησλ γνληψλ ηνπο φζν θαη ιφγσ ησλ πνιηηηζηηθψλ πξαθηηθψλ 11

12 ηεο νηθνγέλεηαο. Δπζχο εμαξρήο νξηζκέλα παηδηά αηζζάλνληαη ζην ζρνιείν «ζαλ ζην ζπίηη ηνπο», ηε ζηηγκή πνπ άιια αηζζάλνληαη μέλα πξνο κηα θνπιηνχξα πνπ αμηνινγεί δηαθνξεηηθά ηε ζρέζε κε ηε δχλακε, ην παηρλίδη, ην ιφγν, ηελ πγηεηλή, ηε γλψζε, ην βηβιίν, θηι. Η αξρή ηεο ζεηηθήο δηάθξηζεο λνκηκνπνηεί κηα άληζε επέλδπζε ηνπ ζρνιείνπ θαη ησλ εθπαηδεπηηθψλ, πνπ απνζθνπεί «λα επλνήζεη ηνπο κε επλνεκέλνπο», έηζη ψζηε λα αδξαλνπνηεζνχλ νη κεραληζκνί πνπ γελλνχλ ηελ απνηπρία θαη ηηο αληζφηεηεο. Η δηαθνξνπνίεζε δελ αθνξά ηνπο ζηφρνπο Τν εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα εθαξκφδεη κηα κνξθή δηαθνξνπνίεζεο πνπ ζπλίζηαηαη ζην λα απαξλείηαη, ζησπειά ή αλνηρηά, ηελ επηδίσμε λα θάλεη φινπο ηνπο καζεηέο λα πεηχρνπλ φινπο ηνπο ζηφρνπο. Απηή ε άξλεζε είλαη δνκηθή φηαλ ην ζχζηεκα πξνζαλαηνιίδεη ηα παηδηά πξνο θαηεπζχλζεηο ζπνπδψλ ιηγφηεξν απαηηεηηθέο, απ φπνπ νξηζκέλα καζήκαηα απνπζηάδνπλ ή ην επίπεδφ ηνπο είλαη ρακειφηεξν. Π.ρ. ν λνεξφο ππνινγηζκφο θαη ην ηερληθφ ζρέδην έξρνληαη λα ππνθαηαζηήζνπλ ηελ άιγεβξα θαη ηελ αλαιπηηθή γεσκεηξία. Δίλαη θάηη πνπ μεθηλάεη απφ ηελ πην κηθξή ειηθία, κε ηελ εηδηθή αγσγή, πνπ νκαδνπνηεί καζεηέο απφ ηνπο νπνίνπο δελ αλακέλεη θαλείο λα κάζνπλ ηα ίδηα κε εθείλνπο ηνπο καζεηέο πνπ θνηηνχλ ζην ιεγφκελν θαλνληθφ ζρνιείν. Σε φια ηα ζπζηήκαηα πνπ πξνζαλαηνιίδνπλ ή επηιέγνπλ ηνπο καζεηέο γχξσ ζηα 10 ή 12 ρξφληα ηνπο πξνο ηεξαξρεκέλα εθπαηδεπηηθά επίπεδα ή θαηεπζχλζεηο, έλα θνκκάηη ηεο θνπιηνχξαο (ινγνηερλία, θηινζνθία) ζπζηάδεηαη γηα λα θάλεη ζέζε ζε γλψζεηο «πξνεπαγγεικαηηθέο». Η ίδηα δηαδηθαζία κπνξεί, θαηά ηξφπν ιηγφηεξν νξαηφ θαη ιηγφηεξν ζπλεηδεηφ, λα εληνπηζηεί ζην εζσηεξηθφ θάζε ηάμεο, θαηά ηε δηάξθεηα κηαο ζρνιηθήο ρξνληάο. Πνιχ γξήγνξα ν εθπαηδεπηηθφο εληνπίδεη νξηζκέλνπο καζεηέο απφ ηνπο νπνίνπο «δελ έρεη θαη πνιιά λα πεξηκέλεη». Αλαζεσξεί ινηπφλ πξνο ηα θάησ ηηο απαηηήζεηο ηνπ, ελίνηε κε θαιή πξφζεζε: λα κελ νδεγήζεη απηνχο ηνπο καζεηέο ζε ζνβαξή θαη νξαηή απνηπρία. Απηή ε άξλεζε είλαη επίζεο, γηα ηνλ θαζεγεηή, έλαο ηξφπνο λα κελ 12

13 απνηχρεη ν ίδηνο, λα πξνζηαηεπζεί, γηαηί φπσο ιέεη θαη ην ξεηφ «πνηνο κπνξεί λα θαηαθέξεη ην αθαηφξζσην;». Τν λα δηαθνξνπνηήζεη θαλείο ηηο θαλεξέο ή άδειεο πξνζδνθίεο είλαη πνιχ εχθνιν, αιιά απηή ε κνξθή δηαθνξνπνίεζεο κεγαιψλεη ζε ηειεπηαία αλάιπζε ηηο αληζφηεηεο, αθφκε θη αλ ηηο θαιχπηεη πξνζσξηλά. Η δηαθνξνπνίεζε πνπ ππνζηεξίδνπκε εδψ δελ παξαηηείηαη απφ θαλέλα ζηφρν. Αθνξά ηα κέζα θαη ηηο δηαδξνκέο πνπ επηηξέπνπλ ζε φινπο ηνπο καζεηέο λα πεηχρνπλ ηνπο ίδηνπο ζηφρνπο. Γηα λα κελ είλαη απηφ θαζαξή νπηνπία, ρξεηάδεηαη λα ηεξαξρήζνπκε απηνχο ηνπο ζηφρνπο θαη λα ηνπο πεξηνξίζνπκε ζηα νπζηαζηηθά ζηνηρεία κηαο βαζηθήο θνπιηνχξαο. Γελ κπνξεί λα επηδηψθεη θαλείο ηελ ηζφηεηα ζηηο θαηαθηήζεηο ησλ καζεηψλ πνιιαπιαζηάδνληαο ηνπο καζεζηαθνχο ζηφρνπο, νχηε ζέηνληαο γηα θάζε ζηφρν ην φξην ηεο επηηπρίαο πνιχ ςειά. Η πξφθιεζε είλαη ην λα ειιαηψζεη θαλείο ηηο θηινδνμίεο δίρσο σζηφζν λα πάεη ζε κηα «θνπιηνχξα έθπησζεο» πνπ ζα ήηαλ θαιή γηα ηνπο αδχλακνπο καζεηέο, φηαλ φινη νη άιινη είλαη δεδνκέλν φηη ζα πξνρσξνχζαλ αβίαζηα παξαπέξα. Ο ζεβαζκφο ησλ δηαθνξψλ έρεη φξηα Ο εθδεκνθξαηηζκφο ηεο πξφζβαζεο ζηηο ζρνιηθέο γλψζεηο δελ είλαη ζπκβαηφο κε ηνλ νινθιεξσηηθφ ζεβαζκφ ησλ πνιηηηζκηθψλ δηαθνξψλ. Τν δεηνχκελν είλαη λα θαηαζηήζνπκε νκνηνγελέο ην επηπέδν πξφζθηεζεο κηαο θνηλήο θνπιηνχξαο. Αλ ην δηθαίσκα ζηε δηαθνξά ζπλεπηθέξεη ην δηθαίσκα ζηελ άγλνηα, ην ζρνιείν ράλεη ην λφεκά ηνπ. Τν ράλεη επίζεο αλ φιεο νη γλψζεηο αμίδνπλ ην ίδην, αλ ην λα κάζεηο λα δηαβάδεηο θαη ην λα κάζεηο λα θιέβεηο είλαη εθκαζήζεηο ηζνδχλακεο. Τν δήηεκα είλαη θπζηθά πνιχ ζχλζεην, κπνξεί θαλείο λα δηαβαζκίζεη ηε δηαθνξεηηθφηεηα. Πξέπεη λα επηβάιινπκε ηηο ίδηεο μέλεο γιψζζεο ζε φινπο ηνπο καζεηέο; Τα ίδηα ινγνηερληθά έξγα; Τηο ίδηεο κνπζηθέο; Τν ζρνιείν κπνξεί θαη νθείιεη λα πεξηνξίζεη ηελ θνηλε θνπιηνχξα ζε έλα «ζθιεξφ ππξήλα» θαη λα πξνηείλεη επηινγέο γηα ηα ππφινηπα. Δίλαη δχζθνιν εληνχηνηο λα 13

14 δηαηεξήζεη ηζνηηκίεο αλάκεζα ζε πεξηερφκελα πνπ δελ έρνπλ νχηε ηελ ίδηα αλαγλψξηζε κέζα ζηελ θνηλσλία νχηε ηελ ίδηα πξαθηηθή ρξήζε, νχηε ηελ ίδηα ζεκαζία σο εγγχεζε επηηπρίαο θαιψλ ζπνπδψλ. Πνηνο ζα κπνξνχζε λα ζεσξήζεη φηη νη καζεηέο πνπ επηιέγνπλ ξσζηθά θαη πιεξνθνξηθή πξννξίδνληαη γηα ηελ ίδηα ζρνιηθή θαη θνηλσληθή κνίξα κε εθείλνπο πνπ επηιέγνπλ καγεηξηθή θαη νξηγθάκη; Γελ είλαη νχηε κέζνδνο νχηε εηδηθφ ζρήκα Γηαθνξνπνίεζε ζεκαίλεη λα θαηαζηήζεηο φζν ην δπλαηφλ πην γφληκεο ηηο καζεζηαθέο θαηαζηάζεηο θαη θαηά πξνεξαηφηεηα εθείλεο πνπ ην ζρνιείν πξνηείλεη ζηνπο καζεηέο πνπ απέρνπλ πνιχ απ ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ή έρνπλ ηηο πεξηζζφηεξεο δπζθνιίεο λα κάζνπλ. Απηή ε επηδίσμε έρεη λφεκα γηα φια ηα καζήκαηα, ζε φια ηα ζρνιηθά επίπεδα, απφ ην λεπηαγσγείν σο ην παλεπηζηήκην. Η έθθξαζε «δηαθνξνπνηεκέλε παηδαγσγηθή» είλαη σο πξνο ηνχην παξαπιαλεηηθή, γηαηί θέξλεη ζην λνπ εθθξάζεηο φπσο δνκεκέλε παηδαγσγηθή, παξαδνζηαθή, ελεξγεηηθή, κνληέξλα, ζπλεξγαηηθή παηδαγσγηθή ή αθφκε παηδαγσγηθή ησλ ζρεδίσλ εξγαζίαο, παηδαγσγηθή ηεο αλαθάιπςεο ή παηδαγσγηθή πνπ βαζίδεηαη ζηηο λέεο ηερλνινγίεο. Κάζε παηδαγσγηθή κπνξεί θαη νθείιεη λα ιακβάλεη ππφςε ηεο ηηο δηαθνξέο, φπνηα θη αλ είλαη ε πξνζέγγηζε πνπ πηνζεηεί θαη νη ζεσξίεο κάζεζεο ζηηο νπνίεο αλαθέξεηαη (άξεηα ή ξεηά). Η κφλε «παηδαγσγηθή» πνπ είλαη αζχκβαηε κε ηε δηαθνξνπνίεζε είλαη ε κεησπηθή παηδαγσγηθή: άιινο ηξφπνο δει. λα πεηο «αδηαθνξία γηα ηηο δηαθνξέο» ή «αδηαθνξνπνίεηε» παηδαγσγηθή. Παξφκνηα φπσο θαη ε δηαθνξνπνηεκέλε παηδαγσγηθή, ε κεησπηθή παηδαγσγηθή δελ είλαη κηα κέζνδνο. Η πξνζρψξεζε ζε νξηζκέλεο κεζφδνπο εκπλεπζκέλεο απφ ην λέν ζρνιείν ή απ ηνλ θνλζηξνπθηηβηζκφ ζπκβαδίδεη ζπρλά κε κηα επαηζζεηνπνίεζε ζηνλ εθδεκνθξαηηζκφ ησλ ζπνπδψλ. Ωζηφζν νξηζκέλεο ελεξγεηηθέο παηδαγσγηθέο δελ πνιπλνηάδνληαη κήπσο πεξηζσξηνπνηήζνπλ ή πξνθαιέζνπλ αηζζήκαηα αγσλίαο ζηνπο πην ζηεξεκέλνπο καζεηέο, ελψ απ ηελ άιιε είλαη δπλαηφλ ζηα πιαίζηα πην ζπκβαηηθψλ παηδαγσγηθψλ, επηθεληξσκέλσλ ζην κάζεκα θαη ηελ άζθεζε, ν εθπαηδεπηηθφο λα ιακβάλεη πνιχ ππφςε ηνπ ηηο δηαθνξέο. Μπνξνχκε ινηπφλ λα εμεηάζνπκε θάζε παηδαγσγηθή κέζνδν απφ ηελ νπηηθή γσλία ηεο δηαθνξνπνίεζεο. Κακία δελ είλαη εθ 14

15 ησλ πξνηέξσλ άκεκπηε ή θαηαδηθαζηέα. Ίζσο ζα έπξεπε λα ζεσξήζνπκε φηη θάζε παηδαγσγηθή κέζνδνο ή θάζε δηδαθηηθή πνπ δελ ιέεη ηίπνηε γηα ην πψο λα κεηαρεηξηζηεί θαλείο ηηο δηαθνξέο είλαη ακθηζβεηήζηκε, γηαηί αθήλεη ηνλ εθπαηδεπηηθφ λα ηα βγάιεη πέξα κφλνο ηνπ κε ην νπζηαζηηθφ πξφβιεκα, ηελ εηεξνγέλεηα ησλ εθπαηδεπνκέλσλ. Σηα πιαίζηα απηψλ ησλ ζθέςεσλ, επηβάιιεηαη λα ζπκίζνπκε φηη ε δηαθνξνπνηεκέλε παηδαγσγηθή νπζηαζηηθά ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ πξφζεζή ηεο: λα πξνζθέξεη ζε φινπο ηηο θαιχηεξεο (καζεζηαθέο) θαηαζηάζεηο. Τα ζρήκαηα πνπ ηίζεληαη ζε εθαξκνγή γη απηφ ην ζθνπφ δελ είλαη παξά εξγαιεία πνπ αμίδνπλ κφλν γηα ηελ ππνηηζέκελε ή, αθφκε θαιχηεξα, δνθηκαζκέλε απνηειεζκαηηθφηεηά ηνπο. Δξγαζία ησλ παηδηψλ ζε νκάδεο αλάινγα κε ηηο αλάγθεο ηνπο, αμηνιφγεζε κε βάζε ηνπο ζηφρνπο, ελζάξξπλζε ηεο κεηαγλψζεο ή εμαηνκηθεπκέλα ζπκβφιαηα εξγαζίαο κε ηα παηδηά: πνιχ θαιά φια απηά αιιά απφ κφλα ηνπο δελ ζπλεπάγνληαη κηα απνηειεζκαηηθή δηαθνξνπνίεζε. Να κε ζπγρένπκε δηαθνξνπνίεζε θαη εμαηνκηθεπκέλε παξαθνινχζεζε. Σπρλά φηαλ θαλείο αθνχεη λα κηινχλ γηα δηαθνξνπνηεκέλε παηδαγσγηθή θαληάδεηαη κηα δπαδηθή ζρέζε: έλαλ εθπαηδεπηηθφ θαη έλαλ καζεηή πξφζσπν κε πξφζσπν. Αλ απηφ ην ζρήκα είλαη θάπνηεο θνξέο θαηάιιειν, ην λα εγθιεηζηείο ζ απηφ είλαη ηαπηφρξνλα παηδαγσγηθά αλαπνηειεζκαηηθφ θαη νηθνλνκηθά αδχλαηνλ. Αλαπνηειεζκαηηθφ γηαηί ν εθπαηδεπηηθφο δελ είλαη ε κφλε πεγή κάζεζεο. Η εξγαζία ηνπ ζπλίζηαηαη ελ κέξεη φρη κφλν ζην λα νξγαλψλεη καζεζηαθέο θαηαζηάζεηο αιιά θαη αιιειεπηδξάζεηο αλάκεζα ζηνπο καζεηέο ηνπ ή αλάκεζα ζ απηνχο θαη ζε εμσηεξηθά σο πξνο ηελ ηάμε πξφζσπα ή αλάκεζα ζηνπο καζεηέο θαη ζε ηερλνινγηθά πεξηβάιινληα. πσο θαη λα ην θάλνπκε, ν εθπαηδεπηηθφο είλαη έλαο πφξνο ζπάληνο, ππεξβνιηθά ζπάληνο γηα λα κπνξεί λα ηίζεηαη ζηε δηάζεζε ηνπ θάζε καζεηή μερσξηζηά, εθηφο απφ θάπνηεο ζηξαηεγηθέο ζηηγκέο, φηαλ ε παξέκβαζή ηνπ είλαη εμίζνπ απνθαζηζηηθή φζν θαη αλαληηθαηάζηαηε. Δίλαη ινηπφλ ζεκαληηθφ λα κπνξεί λα εθρσξεί έλα κέξνο ηεο 15

16 παξαθνινχζεζεο ησλ καζεηψλ ζε άιιεο κνξθέο/ζρήκαηα ζηηο νπνίεο πεξηιακβάλνληαη ε απηναμηνιφγεζε, ε ακνηβαία δηδαζθαιία θαη νη λέεο ηερλνινγίεο. Η εμαηνκηθεπκέλε εθπαίδεπζε ζπρλά ζπγρέεηαη κε ηελ έλλνηα ηεο εμαηνκίθεπζεο ησλ κνξθσηηθψλ δηαδξνκψλ. Απηή ε ηειεπηαία έλλνηα αλαθέξεηαη φρη κφλν ζηελ παηδαγσγηθή ζρέζε αιιά ζηελ πνξεία ηεο κφξθσζεο ηνπ καζεηή, σο απνηέιεζκα ησλ εκπεηξηψλ ηνπ κέζα ζηελ ηάμε θαη έμσ απ απηήλ, νη νπνίεο ζπκβάιινπλ ζην λα δηαπιάζνπλ ηηο εθκαζήζεηο ηνπ. ζν πεξηζζφηεξν θαηαθέξλνπκε λα θαζηζηνχκε βέιηηζηεο ηηο καζεζηαθέο θαηαζηάζεηο γηα θάζε καζεηή, ηφζν ν θαζέλαο βηψλεη θαηαζηάζεηο δηαθνξεηηθέο θαη ηφζν ε κνξθσηηθή ηνπ δηαδξνκή είλαη κνλαδηθή. Πξάγκα πνπ δελ πάεη λα πεη φηη ζα εξγάδεηαη δηαξθψο κφλνο ηνπ ή πξφζσπν κε πξφζσπν κ έλαλ εθπαηδεπηηθφ. Μεηξάεη κφλν ε γνληκφηεηα ησλ καζεζηαθψλ θαηαζηάζεσλ Τν ρνπκε ήδε πεη, ε δηαθνξνπνηεκέλε παηδαγσγηθή δελ είλαη κηα κέζνδνο θαη δελ κπνξεί λα εγθιεηζηεί ζε θαλέλα ζρήκα. Δληνχηνηο ε ίδηα ε θφξκνπια δίλεη έκθαζε ζηελ παηδαγσγηθή δξάζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θαη ηνλ ηξφπν πνπ απηφο αγλνεί ή ιακβάλεη ππφςε ηνπ ηηο δηαθνξέο. Σε ηειεπηαία αλάιπζε, σζηφζν, ε δηαθνξνπνίεζε παίδεηαη ζην επίπεδν ηνπ εθπαηδεπφκελνπ. Μπνξεί λα θαληαζηεί θαλείο έλαλ εθπαηδεπηηθφ ππέξκαρν ηεο δηαθνξνπνηεκέλεο παηδαγσγηθήο, πνπ λα πνιιαπιαζηάδεη ηηο νκάδεο εληζρπηηθήο δηδαζθαιίαο θαη ηα ζρήκαηα εμαηνκηθεπκέλεο βνήζεηαο, δίρσο σζηφζν νη καζεζηαθέο θαηαζηάζεηο πνπ νξγαλψλεη λα είλαη νη θαιχηεξεο, ιφγσ ειιηπνχο ή αθαηάιιειεο παξαηήξεζεο θαη/ή ιφγσ απνθάζεσλ θαηψηεξσλ ηνπ πξνβιήκαηνο. Αλ ζα έπξεπε λα πηζηνπνηήζνπκε ηελ παξνπζία κηαο δηαθνξνπνηεκέλεο παηδαγσγηθήο ζε κία ηάμε, έλα ζρνιείν ή έλα εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, δελ ζα αξθνχζε λα ξσηήζνπκε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο γηα ηηο πξνζέζεηο ηνπο, νχηε θαλ λα παξαηεξήζνπκε ηηο νκάδεο θαη ηα ζρήκαηα. Ο απνθαζηζηηθφο δείθηεο ζα θαζνξηδφηαλ ζην επίπεδν ησλ εθπαηδεπνκέλσλ, ζε ζρέζε κε ηνλ αξηζκφ ησλ γφληκσλ θαηαζηάζεσλ πνπ βίσζε ν θαζέλαο. Δμππαθνχεηαη φηη ε παξαηήξεζε είλαη πην δχζθνιε θαη έηζη ζπρλά αξθείηαη θαλείο λα ξσηάεη ηνπο εθπαηδεπηηθνχο γηα ηηο 16

17 πξνζέζεηο ηνπο ή λα αλαιχεη ηνπο ζρεδηαζκνχο. Δληνχηνηο, φπσο αθξηβψο ε απνηειεζκαηηθφηεηα ελφο κελχκαηνο κεηξηέηαη ζην επίπεδν ηνπ απνδέθηε ηνπ έηζη θαη ε απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ ζρεκάησλ ηεο δηαθνξνπνηεκέλεο παηδαγσγηθήο κεηξηέηαη ζην επίπεδν ησλ θαηαζηάζεσλ πνπ έδεζαλ νη καζεηέο θαη ησλ καζεζηαθψλ δηαδηθαζηψλ πνπ απηέο γέλλεζαλ. Μηα άιιε νξγάλσζε ηεο ζρνιηθήο εξγαζίαο Τν πιενλέθηεκα κηαο κεησπηθήο παηδαγσγηθήο είλαη ε απιφηεηά ηεο: έλαο δάζθαινο κπξνζηά ζηελ ηάμε, ν νπνίνο πεξλάεη δηαδνρηθά απφ ην ζπιινγηθφ κάζεκα ζε αηνκηθέο αζθήζεηο, ηηο ίδηεο, πνπ ηηο θάλνπλ παξάιιεια φινη νη καζεηέο. Βέβαηα, αθφκε θαη ηφηε, πξέπεη λα δηαρεηξηζηεί θαλείο ηε δηαθνξά ζηνπο ξπζκνχο ηεο δνπιεηάο, λα απαζρνιήζεη ηνπο καζεηέο πνπ έρνπλ ηειεηψζεη πξηλ απφ ηνπο άιινπο θαη λα απνδερζεί φηη νξηζκέλνη καζεηέο ζα έρνπλ πεξάζεη ζε κηα άιιε δξαζηεξηφηεηα κέρξη λα ηειεηψζνπλ νη ππφινηπνη ηηο αζθήζεηο. Σε κηα δηαθνξνπνηεκέλε παηδαγσγηθή, ε νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο είλαη πνιχ πην ζχλζεηε, θαζψο ν εθπαηδεπηηθφο κφλνλ πεξηζηαζηαθά απεπζχλεηαη ζ νιφθιεξε ηελ ηάμε. Γεκηνπξγεί νκάδεο, ιηγφηεξν ή πεξηζζφηεξν εθήκεξεο, ρξεζηκνπνηψληαο φινπο ηνπο δηαζέζηκνπο ρψξνπο, ηελ αίζνπζα δηδαζθαιίαο, ελδερφκελνπο γεηηνληθνχο ρψξνπο, θακκηά θνξά θαη ηνπο δηαδξφκνπο. Η δξαζηεξηφηεηά ηνπ ζπλίζηαηαη ινηπφλ ζην λα πεξλάεη απφ ηε κία νκάδα ζηελ άιιε γηα λα βνεζήζεη, λα εξεκήζεη ην θιίκα, λα αλαζεξκάλεη ηε δξαζηεξηφηεηα. Καηά ηα ινηπά νη καζεηέο εξγάδνληαη κφλνη, κε βάζε έλα ζπκβφιαην ή έλα πιάλν εξγαζίαο πνπ ην πξνεηνίκαζε ν εθπαηδεπηηθφο, ν νπνίνο γίλεηαη πξφζσπν-πεγή θαη απνθξίλεηαη ζηηο αηηήκαηα βνήζεηαο. Με ηε δηαθνξνπνηεκέλε παηδαγσγηθή πεξλάκε απφ κηα ζρεηηθά ζηαζεξή θαη απιή νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο ζε κηα νξγάλσζε ηελ νπνία πξέπεη θαλείο αδηάθνπα λα μαλαζθέθηεηαη, λα αλαζεσξεί, λα πξνζαξκφδεη ζε πξαγκαηηθφ ρξφλν. Αλ ν εθπαηδεπηηθφο εξγάδεηαη κε ζρέδηα εξγαζίαο ή θαηαζηάζεηο-πξνβιήκαηα, εκπιέθεη επηπιένλ ηνπο καζεηέο ηνπ ζε θαηαζηάζεηο ησλ νπνίσλ ε δηάξθεηα δελ είλαη γλσζηή εθ ησλ πξνηέξσλ, πξάγκα πνπ ηνλ ππνρξεψλεη ζ έλαλ κεηαβαιιφκελν ζρεδηαζκφ. 17

18 Τν νπζηαζηηθφ είλαη ην λα ζέηεη θαλείο ηελ νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο ζηελ ππεξεζία ηεο βειηίσζεο ησλ καζεζηαθψλ θαηαζηάζεσλ. Αλ ην φιν εγρείξεκα θαηαζηεί πνιχ ζχλζεην απηφ νδεγεί ζε μεζηξάηηζκα απφ ην ζηφρν, θαζψο νη εθπαηδεπηηθνί επελδχνπλ ππεξβνιηθά πνιιή ελέξγεηα ζηε δηαρείξηζε ηνπ ζρήκαηνο, ζε βάξνο ηεο πξνζεθηηθήο παξαηήξεζεο ησλ καζεηψλ θαη ησλ ζηξαηεγηθψλ ξχζκηζεο ηεο εθκάζεζεο. Δξγαζία ζε πνιπεηείο θχθινπο εθκάζεζεο Μπνξεί λα εθαξκφζεη θαλείο κηα δηαθνξνπνηεκέλε παηδαγσγηθή ζηα πιαίζηα ηνπ πξνγξάκκαηνο κηαο ζρνιηθήο ρξνληάο θαη κηαο κφλνλ ηάμεο. Δίλαη εληνχηνηο πξνηηκφηεξν λα εξγάδεηαη νκαδηθά θαη λα ζρεδηάδεη ηηο εθκαζήζεηο ζε νξίδνληα δπν ηνπιάρηζηνλ ρξφλσλ. Απηφ πξνυπνζέηεη κηα δφκεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο ζε πνιπεηείο θχθινπο, κε ηνπο ίδηνπο εθπαηδεπηηθνχο λα έρνπλ ηελ επζχλε ησλ καζεηψλ θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηνπ θχθινπ, δειαδή γηα δχν, ηξία, αθφκε θαη ηέζζεξα ρξφληα. Μία νκάδα έμη εθπαηδεπηηθψλ πνπ έρεη ηελ επζχλε εθαηφ καζεηψλ δχν ειηθηαθψλ ηάμεσλ ζα κπνξεί λα νξγαλψλεη ζρήκαηα δηαθνξνπνίεζεο πην πινχζηα θαη πνηθίια απ φηη έλαο εθπαηδεπηηθφο κφλνο ηνπ θαη κε κία κφλν ζρνιηθή ρξνληά κπξνζηά ηνπ. Θα κπνξνχλ λα εξγάδνληαη κε κηθηέο ειηθηαθά νκάδεο γηα νξηζκέλεο δξαζηεξηφηεηεο, λα δεκηνπξγνχλ νκάδεο θαηά επίπεδα, λα κνηξάδνληαη ηελ πξνεηνηκαζία ηεο δνπιεηάο, λα ιεηηνπξγνχλ ζε εληαηηθά ζρήκαηα. ια απηά σζηφζν ππφ ηελ πξνυπφζεζε φηη νη ελ ιφγσ εθπαηδεπηηθνί γλσξίδνπλ λα ζπλεξγάδνληαη, λα θαηακεξίδνπλ ηελ εξγαζία θαηά ηξφπν δίθαην θαη επέιηθην θαη λα δηακνξθψλνπλ απφ θνηλνχ ηνπο δείθηεο πξνφδνπ σο πξνο ηνπο εθπ. ζηφρνπο, ηα απαξαίηεηα ζρήκαηα θαη ηηο ζηξαηεγηθέο πνπ πξέπεη λα αλαπηπρζνχλ γηα ηνλ ηάδε καζεηή ή νκάδα καζεηψλ πνπ ζπλαληνχλ εηδηθέο δπζθνιίεο. Μία παξαηήξεζε δηακνξθσηηθή θαη ζηε βάζε θξηηεξίσλ Η επζηνρία ηεο δηάγλσζεο βξίζθεηαη ζηε βάζε θάζε απνηειεζκαηηθήο παηδαγσγηθήο δξάζεο. Πψο λα ηνπνζεηήζεηο έλαλ καζεηή ζηελ νκάδα πνπ ηνπ ηαηξηάδεη ή λα ηνπ 18

19 πξνηείλεηο κηα γφληκε θαηάζηαζε αλ δελ μέξεηο ηη έρεη θαηαθηήζεη, ζε ηη ζθνληάθηεη θαη πψο καζαίλεη; Η παξαηήξεζε είλαη ινηπφλ ην βαζηθφ εξγαιείν κηαο δηαθνξνπνηεκέλεο παηδαγσγηθήο, ην ζεκέιην ησλ απνθάζεσλ θαη ηεο ξχζκηζεο ησλ παξεκβάζεσλ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ. Δίλαη δηακνξθσηηθή ππφ ηελ έλλνηα φηη ν ζθνπφο ηεο δελ είλαη λα εγθισβίζεη ηνλ καζεηή ζηηο επηηεχμεηο ηνπ αιιά λα ηνλ βνεζήζεη λα πξννδεχζεη πξνο ηνπο δεδνκέλνπο ζηφρνπο. Απηφ ην πλεχκα ηεο δηακνξθσηηθήο αμηνιφγεζεο είλαη ζεκειηψδεο ζην εζσηεξηθφ κηαο ρξνληάο ή ελφο πνιπεηνχο θχθινπ, αιιά ζα έπξεπε λα εθηείλεηαη ζε φιε ηε βαζηθή εθπαίδεπζε, κε ηε ινγηθή φηη επί φζν δηαζηεκα ππάξρεη αθφκε θαηξφο γηα λα παξέκβεη θαλείο θαη λα κνξθψζεη θαιχηεξα, ε ηειηθή αμηνιφγεζε/πηζηνπνίεζε δελ έρεη λφεκα. Σηα εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα πνπ βηάδνληαη λα πξνζαλαηνιίζνπλ ή λα επηιέμνπλ ηνπο καζεηέο, ε δηακνξθσηηθή αμηνινγεζε εηζέξρεηαη αξθεηά γξήγνξα ζε αληαγσληζκφ κε κηα αμηνιφγεζε πην απεηιεηηθή, ζπγθξνπζηαθή, αθνχ απ απηήλ εμαξηάηαη ην κέιινλ ησλ καζεηψλ. Σε κηα δηαθνξνπνηεκέλε παηδαγσγηθή, ε αμηνιφγεζε βαζίδεηαη ζε θξηηήξηα γηαηί νθείιεη ζπλερψο λα επηηξέπεη ζηνλ εθπαηδεπηηθφ λα ηνπνζεηεί θάζε καζεηή ζε ζρέζε κε ηνπο επηδησθφκελνπο ζηφρνπο ζην ηέινο ηνπ θχθινπ. Δπηβάιιεηαη ινηπφλ νη ζηφρνη απηνί λα έρνπλ δνπιεπηεί, λα έρνπλ νξηζηεί πξννδεπηηθά επίπεδα επίηεπμήο ηνπο θαη λα ζπλνδεχνληαη απφ αμηφπηζηνπο δείθηεο. Μφλν ππφ απηή ηελ πξνυπφζεζε νη εθπαηδεπηηθνί ζα κπνξνχλ λα θξίλνπλ ηηο πξνφδνπο ησλ καζεηψλ θαη λα εθαξκφδνπλ κηα ζηξαηεγηθή εθπαίδεπζε. Καηαζηάζεηο πξνβιήκαηα θαη ζηφρνη-εκπφδηα Οη πξψηεο ζπιιήςεηο ηεο δηαθνξνπνίεζεο αθνξνχζαλ ην κνληέιν ην επνλνκαδφκελν «ηεο πξφηεξεο δηάγλσζεο». Υπήξρε ηφηε ε ςεπδαίζζεζε φηη κπνξεί θαλείο, μεθηλψληαο απφ κηα ιεπηνκεξή αξρηθή δηάγλσζε, λα πξνηείλεη ζε θάζε καζεηή κηα αγσγή «ζηα κέηξα ηνπ». Απηή ε ζχιιεςε βαζίδεηαη ζηελ πεπνίζεζε φηη γλσξίδνληαο ηνλ καζεηή κπνξεί θαλείο λα πξνείπεη ηηο δπζθνιίεο κάζεζήο ηνπ. 19

20 Αιιά ηα πξάγκαηα δελ είλαη ηφζν απιά. Έλα κέξνο ησλ δπζθνιηψλ εκθαλίδνληαη ηε ζηηγκή ηεο ζπλάληεζεο κ έλα εκπφδην. Δθείλε ηε ζηηγκή θαλεξψλνληαη ηα φξηα ελφο καζεηή, απηφ πνπ «ηνλ μεπεξλάεη». Γηα παξάδεηγκα κπξνζηά ζε κία εξγαζία θαηλνκεληθά βαηή (ππνινγηζκφο κηαο πεξηκέηξνπ, αιιαγή ψξαο αλά ηφπν, ζηξνγγπινπνίεζε) είλαη δπλαηφλ ν εθπαηδεπηηθφο λα παξαηεξήζεη φηη ην παηδί δελ έρεη θαηαθηήζεη νξηζκέλεο ιεηηνπξγίεο ή νξηζκέλεο έλλνηεο. Έηζη, ηε ζηηγκή ηεο ζχληαμεο κηαο δηήγεζεο κπνξεί ν δάζθαινο λα δεη φηη ν καζεηήο δελ μερσξίδεη ηνπο παξειζνληηθνχο ρξφλνπο. Η έλλνηα ηνπ ζηφρνπ-εκπφδην πξνζθέξεη κηα απάληεζε: ην εκπφδην γίλεηαη ν ζθνπφο ηεο εξγαζίαο. Απηφ δελ απαιιάζζεη απφ ην λα έρνπκε εθπαηδεπηηθνχο ζηφρνπο καθξνπξφζεζκνπο αιιά ε εξγαζία βξαρππξφζεζκα επηθεληξψλεηαη ζ απηφ πνπ απνηειεί εκπφδην ζηε κάζεζε ηνπ ηάδε καζεηή. Δμππαθνχεηαη, νξηζκέλα εκπφδηα αθνξνχλ θαλφλεο: ε ζέζε ηνπ κεδελφο ζηελ αξίζκεζε, ην πξφβιεκα ηνπ θξαηνπκέλνπ ζηελ αθαίξεζε, ε έλλνηα ηεο αλησλπκίαο ή ηνπ ζπλδέζκνπ ζηελ παξαγσγή ηνπ θεηκέλνπ. Ωζηφζν, ε ζηηγκή πνπ απηφ ην εκπφδην εκθαλίδεηαη θαη ε αθξηβήο κνξθή πνπ πηνζεηεί είλαη πάληνηε απξφβιεπηα. Δληνχηνηο, φζν πεξηζζφηεξν ην εκπφδην έρεη γίλεη αληηθείκελν επεμεξγαζίαο θαη έρεη ελλνηνινγεζεί κέζα απφ ηελ εκπεηξία θαη ηελ έξεπλα ζηε δηδαθηηθή, ηφζν πην γξήγνξα θαη κε κεγαιχηεξε βεβαηφηεηα ν εθπαηδεπηηθφο ην αλαγλσξίδεη φηαλ παξνπζηαζηεί ζηελ ηάμε θαη ηφζν επθνιφηεξα κπνξεί λα αληιήζεη κηα παξάζεζε, κηα εμήγεζε, κηα εξγαζία, κηα ζηξαηεγηθή απφ ηελ επαγγεικαηηθή θνπιηνχξα. Απηφ δελ ηνλ απαιιάζζεη απφ ην λα πξνζδηνξίζεη ην εκπφδην πνπ αληηκεησπίδεη ν καζεηήο εδψ θαη ηψξα θαη λα ζέζεη σο βξαρππξφζεζκν ζηφρν ηεο θνηλήο ηνπο εξγαζίαο ην μεπέξαζκά ηνπ. Τν εκπφδην είλαη απηφ πνπ θαζνδεγεί ηελ θαηάιιειε παξέκβαζε ζηα πιαίζηα κηαο δηαθνξνπνηεκέλεο παηδαγσγηθήο. Πέξα απφ εμαηνκηθεπκέλεο ξπζκίζεηο, ε απάληεζε κπνξεί λα πεξλάεη απφ ζρήκαηα πνπ νκαδνπνηνχλ ηνπο καζεηέο νη νπνίνη ζθνληάθηνπλ ζε παξφκνηα εκπφδηα, φπσο π.ρ. κηα πξνγελέζηεξε αλαθνκνίσηε έλλνηα απφζηαζε, κάδα, επίξξεκα, θνηλφο παξνλνκαζηήο πνπ ηνπο εκπνδίδεη λα εθηειέζνπλ επηηπρψο κηα εξγαζία γηα ηελ νπνία ε έλλνηα απηή απνηειεί πξνυπφζεζε. Ή κηα εξγαζία κ έλα ζχλνιν καζεηψλ ησλ νπνίσλ νη αξρηθέο αλαπαξαζηάζεηο γηα ηε ρψλεςε, ηελ αλαπλνή, ηε 20

21 ζεξκνθξαζία ελφο ζψκαηνο ή ηε δχλακε ηεο αδξάλεηαο ζπληζηνχλ εκπφδην ζε κηα επηζηεκνληθή γλψζε. Τν λα εξγάδεηαη θαλείο κε θαηαζηάζεηο-πξνβιήκαηα ηνπ επηηξέπεη, ζ έλα νξηζκέλν κέηξν, λα επηιέγεη θαη λα δεκηνπξγεί ηα εκπφδηα. Αληί λα ηα αληρλεχεη εθ ησλ πζηέξσλ κέζα απφ ηελ απνηπρία, απηφο ν ηξφπνο δηδαζθαιίαο βγαίλεη κπξνζηά θαη νηθνδνκεί ηηο καζεζηαθέο θαηαζηάζεηο πάλσ ζηα πιένλ πηζαλά γλσζηηθά εκπφδηα. Πξάγκα πνπ δελ απαιιάζζεη ην δάζθαιν απφ κηα εξγαζία δηαθνξνπνίεζεο γηα λα ιάβεη ππφςε ηνπ εκπφδηα πξαγκαηηθά θαη ελίνηε απξνζδφθεηα πνπ ζπλαληνχλ νη καζεηέο! Ο ρξφλνο δελ είλαη ιχζε Η δηαθνξνπνίεζε ηνπ ρξφλνπ ησλ ζπνπδψλ είλαη κηα πνιχ απνζπαζκαηηθή ιχζε, αλαληίζηνηρε κε ην κέγεζνο ησλ δηαθνξψλ πνπ πξέπεη λα ιάβνπκε ππφςε καο. Πξάγκαηη, δελ κπνξεί θαλείο λα πξνζζέζεη πεξηζζφηεξν απφ έλα ή δχν ρξφληα ζηε βαζηθή εθπαίδεπζε. κσο απηή ε δηαθχκαλζε ηνπ 10-20% είλαη αζχκκεηξε κε ηελ έθηαζε ησλ δηαθνξψλ. Δπηπιένλ, φιεο νη έξεπλεο ην δείρλνπλ, ε επαλάιεςε ηεο ηάμεο είλαη ειάρηζηα απνηειεζκαηηθή, γηαηί είλαη έλαο απιντθφο ηξφπνο λα επεθηείλεηο ην ρξφλν ζπνπδψλ. Δκθαλίδεηαη λα ζεσξεί φηη ην λα επαλαιάβεηο νιφθιεξν ην πξφγξακκα κηαο ρξνληάο είλαη κηα θαζνιηθή απάληεζε γηα ηηο δπζθνιίεο κάζεζεο, ηε ζηηγκή πνπ δελ είλαη θαηάιιειε παξά γηα νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο. Η παξακνλή ηνπ καζεηή γηα έλα επηπιένλ ρξφλν κέζα ζηνλ πνιπεηή θχθιν ζπνπδψλ εκθαλίδεηαη ιηγφηεξν αθαηάιιειε, ππφ ηελ πξνυπφζεζε λα απνθχγεη θαλείο ηελ απιή επαλάιεςε ηεο ηειεπηαίαο ρξνληάο ηνπ θχθινπ θαη λα εξγαζηεί πάλσ ζηηο εηδηθέο αλάγθεο ηνπ θάζε καζεηή ζε δπζθνιία. Αθφκε θαη ηφηε δελ ζα έπξεπε λα πεξηκέλεη θαλείο ζαχκαηα, γηαηί δελ κπνξνχκε λα θξαηάκε ηνπο καζεηέο έλαλ ρξφλν επηπιένλ ζ φινπο ηνπο θχθινπο, θαζψο ηφηε ζα νινθιήξσλαλ ην πξφγξακκα ηεο βαζηθήο εθπαίδεπζεο ζηα 20 ρξφληα ηνπο ή αξγφηεξα! Γελ είλαη επίζεο δπλαηφλ λα επηκεθχλεη θαλείο ζεακαηηθά ηε ζρνιηθή εβδνκάδα ή λα κεηψζεη ηηο δηαθνπέο. Πξέπεη ινηπφλ λα πάςνπκε λα ζεσξνχκε ην ρξφλν σο ηνλ κείδνλα πφξν δηαθνξνπνίεζεο θαη λα επηδηψμνπκε πεξηζζφηεξν λα δηαθνξνπνηήζνπκε ηελ παηδαγσγηθή θαη δηδαθηηθή επέλδπζε ζηελ παξαθνινχζεζε 21

22 ησλ καζεηψλ, φπσο θαη ηηο ζπλζήθεο εξγαζίαο θαη ηελ αλαινγία θαζεγεηή/καζεηψλ. Οξηζκέλνη καζεηέο είλαη ζε ζέζε λα αθνκνηψζνπλ ην πξφγξακκα εξγαδφκελνη απηφλνκα θαη αθνχγνληαο πξνζεθηηθά ηα καζήκαηα ζηε κεγάιε νκάδα. Γελ ρξεηάδεηαη πνηέ λα ζθχςεη θαλείο απφ πάλσ ηνπο, γηαηί γη απηνχο, ζρεδφλ ζηαζεξά, «φια πάλε θαιά». Άιινη καζεηέο, αληίζεηα, απαηηνχλ κία δηαλνεηηθή, ζπλαηζζεκαηηθή, ζρεζηαθή επέλδπζε έμσ απφ ηα θνηλά. Γηα λα θαηαλνήζνπλ ηηο δπζθνιίεο ηνπο θαη λα βξνπλ ζηξαηεγηθέο, νη εθπαηδεπηηθνί νθείινπλ λα επελδχζνπλ ρξφλν θαη λα επηδείμνπλ δεκηνπξγηθφηεηα, επηκνλή, δηαχγεηα επί ηνπ πξαθηένπ. Κακκία αιιαγή ηνπ αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο δελ αθπξψλεη ηηο αληζφηεηεο Αλ ζπκκεξηζηεί θαλείο ηελ αλζξσπνινγηθή εμήγεζε ηεο ζρνιηθήο απνηπρίαο, σο ζπλάξηεζε δειαδή ηεο απφζηαζεο αλάκεζα ζηελ θνπιηνχξα θαηαγσγήο θαη ηε ζρνιηθή θνπιηνχξα, κπαίλεη ζηνλ πεηξαζκφ λα επηδηψμεη λα επαλαθαζνξίζεη απηή ηελ ηειεπηαία ψζηε λα βξίζθεηαη ζε ίζε απφζηαζε απφ ηηο δηάθνξεο θνπιηνχξεο πνπ είλαη παξνχζεο κέζα ζηελ ηάμε. Δίλαη αζθαιψο πξφζθνξν λα «μεθαζαξίζεη» θαλείο ηε ζρνιηθή θνπιηνχξα απφ πεξηερφκελα ησλ νπνίσλ ε παξνπζία δηθαηνινγείηαη πεξηζζφηεξν απφ εθιεθηηθή ζπγγέλεηα κε ηα γνχζηα θαη ηνπο ηξφπνπο δσήο ησλ κνξθσκέλσλ ηάμεσλ παξά απφ ηελ θαηαιιειφηεηα ησλ ζπγθεθξηκέλσλ γλψζεσλ θαη ηθαλνηήησλ. Αιιά δχζθνια κπνξνχκε λα θαληαζηνχκε ην ζρνιείν λα βάδεη ζην ίδην ηζνπβάιη, γηα ιφγνπο «πνιηηηζκηθήο νπδεηεξφηεηαο», ηελ θαηάθηεζε ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ θαη ηνλ αλαιθαβεηηζκφ. Κακκία θνηλσλία δελ ζα κπνξνχζε λα εκπνδίζεη ηα παηδηά ησλ γνληψλ κε πςειφ κνξθσηηθφ επίπεδν λα δερζνχλ έμσ απφ ην ζρνιείν κηα εθπαίδεπζε πεξηζζφηεξν θνληηλή ζηε ζρνιηθή θνπιηνχξα θαη πξνπάλησλ ζηηο αμίεο θαη ζηε ζρέζε κε ηε γλψζε πνπ ηε ζεκειηψλνπλ. ρη φηη νη πηπρηνχρνη θαη ηα ζηειέρε ησλ ειεχζεξσλ επαγγεικάησλ δηδάζθνπλ ζηα παηδηά ηνπο ηελ ηξηγσλνκεηξία ή ηελ πνίεζε ηνπ 17 νπ αηψλα. Αιιά ηα αληηθείκελα απηά εκθαλίδνληαη εθ ησλ πξαγκάησλ ιηγφηεξν μέλα ζε γνλείο κε κεγάιε ζρνιηθή παηδεία, νη νπνίνη κπνξνχλ ηαπηφρξνλα λα ζπκβάιινπλ ζηε λνεκαηνδφηεζε ηεο ζρνιηθήο κάζεζεο, λα βνεζήζνπλ θαηά ηξφπν ζπγθεθξηκέλν 22

23 ηα παηδηά ηνπο θαη λα ηα δηεπθνιχλνπλ λα θξαηήζνπλ ηε ζσζηή απφζηαζε σο πξνο ηηο ζρνιηθέο γλψζεηο: νχηε απφξξηςε, νχηε ππνηαγή. Τν ζρνιείν δελ κπνξεί παξά λα επλνεί αξρηθά εθείλνπο ηνπο καζεηέο πνπ ζηελ νηθνγέλεηά ηνπο θνιπκπνχλ κέζα ζηε ζρνιηθή θνπιηνχξα. Τν ζεκαληηθφ σζηφζν είλαη φηη ην γεγνλφο απηφ δελ απνηειεί ipso facto (εμ εαπηνχ) έλα αμεπέξαζην κεηνλέθηεκα γηα ηνπο άιινπο καζεηέο. Tν ζεκαληηθφ, κ άιια ιφγηα, είλαη ην ζρνιείν λα ιακβάλεη ππφςε ηνπ ηηο άληζεο δηαδξνκέο πνπ έρνπλ νη καζεηέο λα δηαλχζνπλ, λα εξγάδεηαη πάλσ ζηε ζρέζε κε ηε γλψζε θαη ζην λφεκα ησλ ζρνιηθψλ εθκαζήζεσλ, λα ζεσξεί φηη ε επηζπκία θαη ην κνξθσηηθφ φξακα δελ είλαη δεδνκέλα παξά ζε νξηζκέλνπο κφλν καζεηέο θαη φηη ρξεηάδεηαη λα αλαπηπρζνχλ ζηνπο άιινπο. Τν λα ζπλδέεηο ζπλερψο ηε κάρε ελάληηα ζηε ζρνιηθή απνηπρία κε κεηαξξπζκίζεηο ησλ πξνγξακκάησλ είλαη έλαο ηξφπνο λα κελ αληηκεησπίδεηο ην εκπφδην. Οη αιιαγέο ησλ πξνγξακκάησλ δελ ηξνπνπνηνχλ πνηέ νινθιεξσηηθά ην πξφζσπν ηεο αληζφηεηαο, αθφκε θη αλ θέξλνπλ ην ζρνιείν εγγχηεξα ζηε δσή θαη ζε κε ειηηίζηηθεο θνηλσληθέο πξαθηηθέο. Σ έλα ζρνιείν αδηάθνξν γηα ηηο δηαθνξέο, φπνην θη αλ είλαη ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα, ηα παηδηά πνπ πξνέξρνληαη απφ ιατθέο νηθνγέλεηεο ζα είλαη εθείλα πνπ ζα δηαηξέρνπλ πάληνηε ηνπο κεγαιχηεξνπο θηλδχλνπο απνηπρίαο, γηα ηνλ απιφ ιφγν φηη νη γνλείο ηνπο ζπνχδαζαλ ιηγφηεξν, βίσζαλ πην ζπρλά ηελ απφξξηςε θαη ην ζηηγκαηηζκφ απ ην ζρνιείν θαη δελ έρνπλ νχηε ηνλ απαηηνχκελν ρξφλν νχηε ηα απαξαίηεηα κέζα γηα λα ππνζηεξίμνπλ ηα παηδηά ηνπο εμίζνπ απνηειεζκαηηθά φζν νη γνλείο ηεο κεζαίαο ηάμεο. Αο ζηακαηήζνπκε ινηπφλ λα ζεκειηψλνπκε ππέξκεηξεο ειπίδεο ζηηο κεηαξξπζκίζεηο ησλ πεξηερνκέλσλ σο θχξηα απάληεζε ζηηο πνιηηηζηηθέο αληζφηεηεο κπξνζηά ζην ζρνιείν. Αο επηηεζνχκε πεξηζζφηεξν ζηνπο κεραληζκνχο πνπ γελλνχλ ηηο απνηπρίεο, φπνην θη αλ είλαη ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα. Μηα ζηέξεε θαηάξηηζε ζηε δηδαθηηθή Η πξνζρψξεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηελ αξρή ηεο εθπαηδεπζηκφηεηαο, ε εμέγεξζή ηνπο ελάληηα ζηελ απνηπρία θαη ε επέλδπζε ηνπο ζηελ εθπαίδεπζε φισλ ησλ παηδηψλ είλαη απαξαίηεηεο πξνυπνζέζεηο κηαο δηαθνξνπνηεκέλεο παηδαγσγηθήο. Γελ είλαη 23

24 φκσο αξθεηέο. Τν λα ζρεδηάζεη θαλείο (δηδαθηηθέο) θαηαζηάζεηο θαη λα ηηο θάλεη λα εμειηρζνχλ κε βάζε κηα δηακνξθσηηθή παξαηήξεζε απαηηεί κηα πξνσζεκέλε δηδαθηηθή θαηάξηηζε. Τν λα δηαπηζηψλεη ν εθπαηδεπηηθφο μαλά θαη μαλά φηη έλαο καζεηήο «έρεη δπζθνιίεο» δελ ηνλ βνεζάεη λα πξνζδηνξίζεη κε αθξίβεηα ηα εκπφδηα πνπ ζπλαληάεη ην παηδί, νχηε λα ζπιιάβεη ηε ζηήξημε, ηηο παηδαγσγηθέο παξαθάκςεηο ή ηηο πην καθξνρξφληεο ζηξαηεγηθέο πνπ ρξεηάδεηαη λα εθαξκφζεη. Η δηδαθηηθή ησλ δηαθφξσλ καζεκάησλ πηνζεηεί θάπνηεο θνξέο κηα ακθηιεγφκελε ζηάζε απέλαληη ζηε δηαθνξνπνηεκέλε παηδαγσγηθή. Αθφκε θη αλ απηή ε ηειεπηαία έρεη ηηο ξίδεο ηεο πεξηζζφηεξν ζε παηδαγσγηθά θηλήκαηα θαη ζην έξγν παηδαγσγψλ φπσο ν Λνπί Λεγθξάλη θαη ν Φηιίπ Μεξηέ παξά ζηηο εξγαζίεο εηδηθψλ ηεο δηδαθηηθήο, ζα ήηαλ παξάινγν λα ζηεξεζεί θαλείο ηηο δπλαηφηεηεο εκβάζπλζεο ζηηο έλλνηεο πνπ πξνζθέξεη ε έξεπλα ζην ρψξν ηεο δηδαθηηθήο. Γελ κπνξεί θαλείο λα παξέκβεη ζηηο δηαδηθαζίεο εθκάζεζεο κφλνλ απφ ηελ άπνςε ηεο δπλακηθήο ή ηνπ λνήκαηφο ηνπο. Τν πεξηερφκελν ησλ γλσζεσλ παίδεη πάληνηε ξφιν, θάπνηεο θνξέο θεληξηθφ. Γίρσο ζηέξεα εθφδηα δηδαθηηθήο, έλαο εθπαηδεπηηθφο δελ κπνξεί λα θαηαιάβεη ηη είλαη απηφ πνπ αληηζηέθεηαη κέζα ζην πλεχκα ηνπ καζεηή πνπ ζπλαληάεη δπζθνιία. Ξαλαπηάλεη ινηπφλ ηελ ίδηα εμεγεζε, δίρσο πεξηζζφηεξε επηηπρία. Γηα λα επηηεζεί θαλείο πεξηζζφηεξν ζηηο αηηίεο παξά ζηα ζπκπηψκαηα, πξέπεη λα δηαζέηεη έλα κνληέιν ηεο πξνο επίηεπμε πξαθηηθήο φπσο επίζεο θαη ηεο γέλεζήο ηεο. Μφλνλ έηζη έλαο δάζθαινο ζα νηθνδνκήζεη θαηάιιειεο δηδαθηηθέο θαηαζηάζεηο ή αθνινπζίεο. Οη δηδαθηηθνιφγνη επηκέλνπλ ζπρλά πεξηζζφηεξν ζηνλ πινχην ησλ δξαζηεξηνηήησλ πνπ πξέπεη λα πξνηείλνπκε ζηνπο καζεηέο παξά ζηε δηαθνξνπνίεζε ησλ παξεκβάζεσλ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ. Καη πάιη, εδψ, δελ ζα είρε θαλέλα λφεκα λα πάξεη θαλείο ηε κία ή ηελ άιιε πιεπξά. Η πνηθηιία ησλ πξνζεγγίζεσλ είλαη θάηη γφληκν, αιιά δελ αξθεί λα πξνθαιέζεη κηα πιήξε απηνξχζκηζε, νη καζεηέο θαη πξνπάλησλ νη πην αδχλακνη βξίζθνπλ απζφξκεηα απηφ πνπ ηαηξηάδεη ζηηο δπζθνιίεο ηνπο θαη ζηνλ ηξφπν ηνπο λα καζαίλνπλ. Μηα δηαθνξνπνίεζε πνπ ζρεδηάδεηαη θαη ηίζεηαη ζε εθαξκνγή ζπιινγηθά Οη εθπαηδεπηηθνί κπνξνχλ θαη αηνκηθά λα αλνηρηνχλ πξνο κία δηαθνξνπνηεκέλε παηδαγσγηθή. Θα πξνζθξνχζνπλ εληνχηνηο ζε φξηα, πνπ κηα ζπιινγηθή δξάζε ζα 24

25 κπνξνχζε λα κεηαηνπίζεη καθξχηεξα. Τν ιηγφηεξν πνπ κπνξνχλ λα θάλνπλ νη εθπαηδεπηηθνί είλαη λα αληαιιάμνπλ ηηο πξαθηηθέο ηνπο, ηα εξγαιεία αμηνιφγεζεο, ηε ζχιιεςή ηνπο γηα ηε δηαθνξνπνίεζε, ηηο πεξηπηψζεηο καζεηψλ κπξνζηά ζηνπο νπνίνπο αηζζάλνληαη αδχλακνη ή απειπηζκέλνη. Αθφκε παξαπέξα, κπνξνχλ λα δνθηκάζνπλ έλα αιεζηλφ άλνηγκα ησλ ηάμεσλ, εθαξκφδνληαο νκαδνπνηήζεηο καζεηψλ απφ πεξηζζφηεξεο ηάμεηο θαη πεξηζζφηεξεο ειηθίεο, δεκηνπξγψληαο απφ θνηλνχ νκάδεο καζεηψλ αλάινγα κε ην επίπεδφ ηνπο, ηηο ζπγθεθξηκέλεο αδπλακίεο πνπ αληηκεησπίδνπλ, ηα ζρέδηα εξγαζίαο ζηα νπνία εκπιέθνληαη ή ηα εληαηηθά καζήκαηα πνπ ρξεηάδνληαη. Η ζπλεξγαζία δελ ιεηηνπξγεί απηφκαηα ζ έλα αηνκηθηζηηθφ επάγγεικα, δελ είλαη άκεζα απνηειεζκαηηθή θαη κπνξεί λα πεξάζεη ζηηγκέο θξίζεηο. Θα είλαη ηφζν πεξηζζφηεξν ζηέξεε φζν νη εθπαηδεπηηθνί δελ ζα αξθνχληαη λα ζπληνλίδνπλ ηηο δξάζεηο ηνπο, ηηο νκάδεο, ηα ζρήκαηα πνπ εθαξκφδνπλ αιιά ζα αλαιχνπλ απφ θνηλνχ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ζηφρνπο, ζα θαζνξίδνπλ ηηο πξνζδνθίεο ηνπο θαη ζα εληνπίδνπλ ηηο αηηίεο ησλ δπζθνιηψλ κάζεζεο. Αιιειεγγχε κεηαμχ ησλ καζεηψλ φπσο θαη κεηαμχ ησλ νηθνγελεηψλ Η δηαθνξνπνηεκέλε παηδαγσγηθή νδεγεί ζε κηα πην ζεκαληηθή παηδαγσγηθή θαη δηδαθηηθή επέλδπζε πξνο φθεινο ησλ καζεηψλ πνπ ην ρξεηάδνληαη πεξηζζφηεξν. Απηφ είλαη νξαηφ θαη κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη ζπλαηζζήκαηα αδηθίαο ή εγθαηάιεηςεο ησλ «θαιψλ» καζεηψλ. Τν λα δψζεηο ζε φινπο λα θαηαιάβνπλ φηη δηθαηνζχλε δελ ζα πεη ίζε κεηαρείξηζε θαη φηη αληίζεηα ε ζεηηθή δηάθξηζε είλαη θάηη δίθαην, απηφ απνηειεί κηα πξσηαξρηθή εξγαζία ζε κηα ηάμε πνπ εθαξκφδεη ηε δηαθνξνπνηεκέλε παηδαγσγηθή. Τν δηαθχβεπκα είλαη λα δεκηνπξγήζεηο έλα πλεχκα αιιειεγγχεο αλάκεζα ζηνπο καζεηέο φπσο θαη αλάκεζα ζηνπο γνλείο ησλ καζεηψλ ψζηε νη επλνεκέλνη λα κε δεηνχλ δηαξθψο ην κέγηζην γηα ηνπο εαπηνχο ηνπο αδηαθνξψληαο γηα ηε βνήζεηα πνπ αθαηξνχλ έηζη απφ ηνπο άιινπο καζεηέο. ηαλ νη γνλείο πηέδνπλ ηνλ εθπαηδεπηηθφ ψζηε ην παηδί ηνπο λα «θεξδίζεη ρξνληά» ζην ζρνιείν, ην θάλνπλ ζε βάξνο ηνπ ρξφλνπ θαη ηεο ελέξγεηαο πνπ ν εθπαηδεπηηθφο ζα 25