Τι ελπίζουμε από τον μεγάλο επιταχυντή στο CERN. Γ.Ι. Γούναρης, Τμήμα Φυσικής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Νοέμβριος 2009

Transcript

1 Τι ελπίζουμε από τον μεγάλο επιταχυντή στο CERN Γ.Ι. Γούναρης, Τμήμα Φυσικής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Νοέμβριος

2 2

3 LHC και τα 4 πειράματά του. Περίμετρος.: 26.7 χιλμ. 3

4 Επιταχυνομένη Επιβραδυνομένη διαστολή Ο Χώρος και ή ύλη (και τα κβάντα των δυνάμεων) δημιουργήθηκαν όλα μαζί. Στην Αρχή η πυκνότητα ενέργειας και η θερμοκρασία ήταν τόσο ΤΕΡΑΣΤΙΑ, ώστε μόνο στοιχειώδη σωμάτια (και κβάντα δυνάμεων) και σκέτη ενέργεια μπορούσαν να υπάρξουν. Όλα τα σύνθετα έγιναν αργότερα! Η φυσική των στοιχειωδών σωματίων (συμπεριλαμβανομένης της βαρύτητας) καθορίζουν την Κοσμολογία.. 4

5 Η κάθε δέσμη πρωτονίων στο LHC έχει την διατομή μιας τρίχας. Το κάθε p αποτελεί ισχυρότατη δέσμη από κουάρκς και gluons. Η πυκνότητα ενέργειας στην περιοχή συγκρούσεως είναι τεράστια : Συγκρίσιμη με την των πρώτων στιγμών της Δημιουργίας. Ό,τι παρήχθη κοντά στην Αρχή, θα μπορεί να παραχθεί και στο LHC. udsud,,,,, stt,,, bb,, g και άγνωστα και αόρατα σωμάτια p p udsud,,,,, stt,,, bb,, g και άγνωστα και αόρατα σωμάτια γ Τα αόρατα σωμάτια μοιάζουν να παραβιάζουν την διατήρηση της ορμής και ενέργειας. 5

6 Σχεδιάγραμμα της ομιλίας 1. Οι δυνάμεις μεταξύ των στοιχειωδών σωματίων «σκληρύνονται» σε πολύ μικρές αποστάσεις. Η λογική απαιτεί να υπάρχει κάποιο όριο Το Στάνταρτ Μοντέλο για τα στοιχειώδη σωμάτια και τις μεταξύ των δυνάμεις. 3. ΟμηχανισμόςHiggs για την μάζα. Το σωμάτιο Higgs. Το LHC πρέπει να το ανακαλύψει. 4. Υπερσυμμετρία 5. Το Σύμπαν κατακλύζεται από Σκοτεινή Ύλη (ΣΥ) και Σκοτεινή Ενέργεια (ΣΕ). 6. Με τον LHC, ελπίζουμε να παράγουμε στην Γη ΣΥ! 7. Τι είναι η ΣΕ ; Πεδία με ενέργεια και πίεση σύμφυτα με το χώρο ; 6

7 1. Τα στοιχειώδη σωμάτια δεν έχουν ακτίνα. Τίποτε δεν τα εμποδίζει να πλησιάζουν απεριόριστα μεταξύ τους. Έτσι, ένα ζεύγος e - e -, που απωθούνται από ένα σκληρό δυναμικό Coulomb της μορφής α/r, θα μπορούσε να αποκτήσει ενέργεια μεγαλύτερη από την ενέργεια του Σύμπαντος ολοκλήρου! Άτοπο: πρέπει να αποφευχθεί... Η φύση είναι έτσι φτιαγμένη ώστε η σκληρότητα των δυνάμεων «απαλύνεται» σε πολύ μικρές αποστάσεις. Στην Κλασσική Φυσική ένα e - με ακτίνα r e θα είχε μάζα. m e α/r e που θα απειριζόταν «ταχύτατα» καθώς r e 0 Οι κλασσικές δυνάμεις είναι πολύ «σκληρές»! Μια πρώτη απάλυνση προέρχεται από την αντιύλη, (Dirac) και ανακαλύφθηκε στα Εξ αιτίας της, οι σκληρότητες των δυνάμεων απαλύνονται και η μάζα του ηλεκτρονίου συμπεριφέρεται ως m e α ln(1/r e ), απειριζομένη λογαριθμικά καθώς r e 0. Ο λογαριθμικός απειρισμός είναι «ήπιος» και καθιστά εφικτή την διατύπωση της συνεπούς μαθηματικής θεωρίας της Κβαντικής Φυσικής. 7

8 Αναζητώντας τρόπους περαιτέρω απαλύνσεως οδηγηθήκαμε στις Θεωρίες Βαθμίδος (ΘΒ). ΤιείναιοιΘΒ; Στην Γενική Σχετικότητα (ΓΣ) οι δυνάμεις βαρύτητας καθορίζονται από την απαίτηση να είναι αναλλοίωτες κάτω από τοπικούς χωροχρονικούςμετασχηματισμούς. Η τοπικότης είναι βασικό συστατικό της ΓΣ που στην κβαντική γλώσσα: εισάγει τα κβάντα της βαρύτητας με σπιν=2. Στις ΘΒ, τα σωμάτια χωρίζονται σε ομάδες με παρόμοιες ιδιότητες, και κοινό σπίν=0 ή ½. Οι δυνάμεις εισάγονται απαιτώντας το αναλλοίωτο τους, κάτω από τοπικούς στον χωροχρόνο μετασχηματισμούς, που εναλλάσσουν μεταξύ τους σωμάτια της ιδίας ομάδας, (χωρίς να επηρεάζουν τον χωρόχρονο...) Η τοπικότης των ΘΒ είναι το βασικό στοιχείο που καθορίζει το πως δρουν τα κβάντα των ηλεκτρομαγνητικών, ασθενών και ισχυρών δυνάμεων γ, W±, Z, g, χαρακτηριζόμενα από σπιν=1. Η φιλοσοφία στις ΘΒ και ΓΣ παρόμοια...! 8

9 Οι ΘΒ, όταν δεν υπάρχει μάζα, έχουν μόνον λογαριθμικούς απειρισμούς αποδεκτές σκληρότητες δυνάμεων. Όμως, όταν υπάρχει μάζα, οι σκληρότητες καθίστανται απαράδεκτες! Ομόνοςγνωστόςτρόποςνααπαλυνθούνοιεκτηςμάζαςσκληρότητες, είναι να υποθέσουμε ότι το Σύμπαν κατακλύζεται από πεδία Higgs... Η αντιύλη, οι θεωρίες βαθμίδος και το πεδίο Higgs εξαλείφουν ένα μεγάλο μέρος της σκληρότητας των δυνάμεων και προσδίδουν στις θεωρίες μας μαθηματική συνέπεια. Το Στάνταρτ Μοντέλο (ΣΜ) που περιγράφει τις ηλεκτρομαγνητικές, ασθενείς και ισχυρές αλληλεπιδράσεις, είναι μια ΘΒ βασισμένη στην μαθηματική ομάδα. U(1) SU(2) SU(3). Η ιδέα ότι όλες οι δυνάμεις στην φύση (συμπεριλαμβανομένης και της βαρύτητας) περιγράφονται από θεωρίες βαθμίδος, έχει καταστεί κοινή πεποίθηση! 9

10 Στάνταρτ Μοντέλο: Τα κβάντα των δυνάμεων και της ύλης, και οι τριάδες τους «Γνωστά» σωμάτια γ Hu H d G Συνεχής επανάληψη του αριθμού 3! Τα H u, H d περιγράφουν το Higgs. Τα «μποζόνια» πολύ λιγότερα από τα «φερμιόνια»... Τα σωμάτια της ύλης είναι τα κουάρκς και τα λεπτόνια. Όλα «φερμιόνια». H Εμφανίζονται κατά τριάδες! Και τοu κάθε κουάρκ σε τρία «χρώματα», εξ αιτίας του SU(3). Το σπιν=1/2 σ όλα. Τα κβάντα των τριών βασικών δυνάμεων είναι τα γ, g, Z, W ± με σπιν=1 Το G είναι το βαρυτόνιο: σπιν=2 H d G ~ Ηδομήτωνδυνάμεωναυτών χαρακτηρίζεται από την συμμετρία U(1) SU(2) SU(3), που είναι γινόμενο τριών απλών ομάδων. Και ενεργούν μέσα σ έναν χώρο με τρεις γεωμετρικές διαστάσεις, και μια Φύση με τρεις ανεξάρτητες μονάδες 10

11 ΗμάζατωνW, Z, n-p προέρχεται από το πεδίο Higgs Αν το Σύμπαν παρομοιασθεί με μια ήρεμη λιμνούλα, τότε το πεδίο Higgs αντιστοιχεί με το νερό της λίμνης. Το πεδίο Higgs δυσκολεύει την κίνηση... και η δυσκολία αυτή αποτελεί την «μάζα». Κάθε σωμάτιο έχει την δική του μάζα... Και μερικά, όπως το φωτόνιο, δεν δυσκολεύονται καθόλου... Στις πρώτες στιγμές της Δημιουργίας ( sec μετά την Αρχή), οι τεράστιες πυκνότητες (και θερμοκρασίες) έδιδαν στο πεδίο Higgs μηδενική τιμή. Η λιμνούλα ήταν άδεια! Το πεδίο Higgs μηδενιζόταν και κανένα από τα στοιχειώδη αυτά σωμάτια δεν είχε τότε μάζα. Όλα έμοιαζαν τότε με το Φως Η μάζα των στοιχειωδών σωματίων δημιουργήθηκε αργότερα ( sec μετά την Αρχή), όταν έπεσε η πυκνότης και η θερμοκρασία (κατέβηκε κάτω στους K), δίδοντας στο πεδίο Higgs μη μηδενική τιμές. 11

12 Το Σύμπαν κατακλύζεται σήμερα από το πεδίο Higgs, όπωςμιαλίμνηαπότονερότης. Οι κουκίδες παριστούν το πεδίο Higgs. Όσο πιο πυκνές είναι, τόσο πιο πολύ δυσκολεύουν την κίνηση του σωματίου. Και όσο πιο πολύ την δυσκολεύουν, τόσο μεγαλύτερη μάζα του δίδουν... Η μάζα των W, Z, e, μ, τ, και των νετρίνο πρέπει να προέρχεται εξ ολοκλήρου από το πεδίο Higgs. Τα ελαφρά κουάρκς (u,d,s) όμως παίρνουν ένα μικρό μέρος μόνο της μάζας τους από το Higgs. Το μεγαλύτερο μέρος το πήραν αρκετά αργότερα από την QCD, όταν η θερμοκρασία έπεσε στους K Τι είναι το σωμάτιο Higgs ; Τα «κυματάκια» στην λίμνη οι κβαντικές διεγέρσεις του πεδίου Higgs είναι το σωμάτιο Higgs Τέτοια «κυματάκια», ελπίζουμε να παράγουμε στο LHC. 12

13 Οι δυνάμεις ανάμεσα στα κουάρκς ελαττώνονται καθώς η απόσταση μικραίνει! Όμως σε D cm είναι ισχυρές και κρατούν τα κουάρκ δέσμια. Τα κουάρκς δεν μπορούν ποτέ να εμφανισθούν ελεύθερα. Εμφανίζονται σαν πίδακες (jets). Δέσμιες κουάρκκαταστάσεις όπως τα p, n θα είχαν σχεδόν ολόκληρη την μάζα τους, και αν ακόμη δεν υπήρχε το Higgs. Ηορατήμάζατου Σύμπαντος προέρχεται κυρίως από QCD SU(3) 13

14 Ψάχνοντας για το σωμάτιο Higgs. Αναμένεται να παράγεται στο LHC καιναπεθαίνεισχεδόναμέσως 14

15 Ψάχνοντας για το Higgs SM SM: BR(H)=Πιθανότητα διασπάσεως του H σε ζεύγη σωματίων, σαν συνάρτηση του Μ Η. SM m h Συνδυάζοντας τα σφάλματα όλων των μετρήσεων που διαθέτουμε. SM SM 33 MH = 76 GeV < 142GeV MSSM 115 < m < 120 h 24 με P 95% GeV 15

16 Ένα 115 m h 120 GeV είναι πολύ δύσκολο να ανακαλυφθεί (Έτος ) Ένταση δέσμης 1 fb -1 /έτος την πρώτη χρονιά fb -1 /έτος αργότερα 16

17 Έτος

18 Έτος Αν το ΣΜ είναι σωστό και η Higgs μάζα m h 120 GeV, και αν το LHC δουλεύει με IL ~6 fb -1 /y, τότε θα χρειασθούν τρία περίπου χρόνια για την ανακάλυψή του Higgs. 18

19 Υπερσυμμετρία Το ΣΜ συμφωνεί με όλα τα υπάρχοντα πειραματικά δεδομένα, εκτός από κάτι μικροδιαφορές κυρίως στο a μ του μ. Όμως το ΣΜ δεν περιέχει ΣΥ. Οι δυνάμεις του, οι υπεύθυνες για την μάζα των σωματίων Higgs, είναι ανεπίτρεπτα σκληρές. Και δεν ενοποιούνται σε πολύ μικρές αποστάσεις... Αυτά γιατρεύονται στην Υπερσυμμετρία. Μια «μοναδική» γενίκευση της Χωροχρονικής συμμετρίας που περιλαμβάνει και μετασχηματισμούς σωμάτια Bose σωμάτια Fermi. Μετασχηματισμούς ανάμεσα σε σωμάτια με διαφορετικό σπιν. Έτσι, η ύλη καθίσταται κομμάτι του χωροχρόνου... απαλύνοντας ακόμη περισσότερο τις δυνάμεις... Όμως, οι δυνάμεις που καθορίζουν την ενέργεια του κενού, παραμένουν πολύ σκληρές. Δεν επηρεάζονται όμως οι προβλέψεις μας, εκτός από μία μοναδική εξαίρεση... 19

20 Η Υπερσυμμετρία απαλύνει περισσότερο την σκληρότητα των δυνάμεων «Γνωστά» σωμάτια Υπερσυμμετρικά τους αδέλφια γ Hu u L, R L, R c, t L R H u H d d L, R L, R s b L, R H d G e L, R L, R μ, τ L R G ~ Σε κάθε «γνωστό» αντιστοιχεί ένα ή δυο «υπερσυμμετρικά τους αδέλφια», με πανομοιότυπα φορτία, «χρώμα», ισοσπίν. Διαφέρουν μόνον στο σπιν, και στη μάζα. Οργανώνονται και αυτά κατά τριάδες. Οι «μποζονικοί» βαθμοί ελευθερίας είναι όσοι και οι «φερμιονικοί». Κανένα από τα προβλεπόμενα νέα σωμάτια δεν έχει βρεθεί ως τώρα... Ελπίζουμε στο LHC! 20

21 Η Υπερσυμμετρία ενθαρρύνει το ο όνειρο της Μεγάλης Ενοποίησης Αν M SUSY <1 TeV, τότε οι εντάσεις των τριών δυνάμεων πολύ κοντά στην πηγή τους, παίρνουν πανομοιότυπες τιμές. Οι τρεις δυνάμεις γίνονται μία! Q~1/d : Q GeV d cm Σε αποστάσεις ~ cm, όχι μόνον οι εντάσεις των τριών δυνάμεων, αλλά ίσως και οι «μάζες» των υπερσυμμετρικών σωματιδίων λαμβάνουν κοινές τιμές. 21

22 Η Υπερσυμμετρία περιέχει υποψηφίους για την ΣΥ «Γνωστά» σωμάτια Υπερσυμμετρικά τους αδέλφια γ Hu u L, R L, R c, t L R H u H d d s b L, R L, R L, R H d G e L, R L, R τ L R μ, G ~ χ, χ, χ, χ Τα φυσικά νιουτραλίνο είναι γραμμικοί «συνδυασμοί» των γ, Z, H, H κάτι σαν συμβολή κβαντικών κυμάτων... u d χ 1 0 Το ελαφρότερο νιουτραλίνο μπορεί να αποτελεί την ΣΥ. Διότι είναι σταθερό και ουδέτερο, και αισθάνεται μόνον την βαρύτητα και τις ασθενείς δυνάμεις. Μια άλλη δυνατότητα για ΣΥ είναι το βαρυτίνο G ή άλλες πιο πολύπλοκες δυνατότητες 22

23 0 χ 1 μ μ LR, μ + p 0 χ 2 q L, R p q 0 χ 1 Μια διαδικασία παραγωγής 2 στο LHC. Τα νιουτραλίνος είναι αόρατα και η ορμή και ενέργεια τους ελλείπουσα. 0 χ 1 q L, R q Αν δούμε περισσότερα σωμάτια να φεύγουν προς την μια μεριά, απ ό,τι προς την άλλη, έχουμε ανακαλύψει κάτι... Όμως θα χρειασθεί πολύ δουλειά για να καταλάβουμε τι βρήκαμε... 23

24 Υπάρχει Υπερσυμμετρία ; Αν «ναι», είναι κρυμμένη κάτω από ένα βαθύ υπόβαθρο. Για να γίνει παρατηρήσιμο θα πρέπει να δουλέψει αρκετά χρόνια η μηχανή για να πετύχει σήμα / BG 5 Θα χρειασθούν 15 χρόνια! 24

25 ΣΥ Ο Γαλαξίας μας έχει διάμετρο περίπου 100 kly (Το φως κάνει 8 για να μας έλθει από τον Ήλιο, όμως χρειάζεται χρόνια για να φτάσει στο κέντρο του Γαλαξία) Τα άσπρα είναι αστέρια και νεφελώματα. Όμως γύρω από το κέντρο του Γαλαξία υπάρχει πολύ περισσότερη ΣΥ. Πώςτοξέρουμε; 25

26 V περιστροφης = GN M R Δεν υπάρχουν σημαντικές ποσότητες ΣΥ στο ηλιακό μας σύστημα. Η ΣΥ συγκεντρώνεται γύρω από την αλώ των γαλαξιών και εκτείνεται σε τεράστιες αποστάσεις. Είναι ~5.5 φορές περισσότερη της συνήθους ύλης L= ly L= ly 26

27 V περιστροφης = = GGN MN M( R) R Δεν υπάρχουν σημαντικές ποσότητες ΣΥ στο ηλιακό μας σύστημα. Η ΣΥ συγκεντρώνεται γύρω από την αλώ των γαλαξιών και εκτείνεται σε τεράστιες αποστάσεις. Είναι ~5.5 φορές περισσότερη της συνήθους ύλης L= ly L= ly 27

28 Τα κέντρα μάζης της σκοτεινής και συνήθους ύλης συνήθως συμπίπτουν. Το Abel 2029 σμήνος γαλαξιών στα 1δισ έτη φωτός. Οι γαλάζιες κουκκίδες είναι γαλαξίες στο οπτικό φως. Οι κόκκινες περιοχές είναι θερμές αέριες μάζες εκατομμυρίων βαθμών στις ακτίνες X. Η βαρύτης εκ της παρατηρουμένης ύλης δεν επαρκεί για να συγκρατήσει το σύστημα. Χρειάζεται πολύ σκοτεινή ύλη Εκτός αν αλλάξουμε την βαρύτητα σε μεγάλες αποστάσεις ; 28

29 Μπορούμε να παρατηρήσουμε την Σκοτεινή Ύλη; Η βαρύτης ενός σχετικά κοντινού σμήνους γαλαξιών δρα ως φακός, δημιουργώντας παραμορφωμένα είδωλα περισσότερο απομακρυσμένων γαλαξιών. Η μελέτη τους επιτρέπει την εξαγωγή συμπερασμάτων για την κατανομή της μάζης στο φακό. Παραμορφωμένα είδωλα του ιδίου γαλαξία εμφανίζονται σε δυο διαφορετικές θέσεις 29

30 Βαρυτικά είδωλα δημιουργούμενα από το σμήνος γαλαξιών Abell 2218, ευρισκόμενο σε απόσταση 3δισ ετών φωτός. Η κατανομή και το σχήμα τους επιτρέπουν την μέτρηση της συνολικής μάζης του Abell και της κατανομής της. 30

31 1Ε Bullet cluster:: Δύο σμήνη γαλαξιών, σε απόσταση D 3.4 Gly, συγκρούσθηκαν 150 Mly νωρίτερα. Σπανιότατη περίπτωση όπου τα κέντρα μάζης της συνήθους και της ΣΥ δεν συμπίπτουν, (Αύγουστος 2006). Οπτικό: Χιλιάδες γαλαξίες Ατιν. Χ: Θερμά αέρια T~10 8 K Σκωτ. Ύλη : βαρυτικά είδωλα Ένας γαλαξίας σαν τον δικό μας 31

32 CHANDRA X ray τηλεσκόπιο: MACS J :: Δύο σμήνη γαλαξιών, σε απόσταση D 5.6 Gly, Μιαακόμηπερίπτωσηόπουτακέντραμάζηςτηςσυνήθους και της ΣΥ δεν συμπίπτουν, (Αύγουστος 2008). 32

33 CI σμήνη γαλαξιών, D= έτη Η κατανομή των ασθενών ειδώλων (weak lensing) πιο μακρινών γαλαξιών, συνεπάγεται ακτινική κατανομή της ΣΥ στην περιοχή συγκρούσεως των δύο σμηνών. 33

34 Η απορρόφηση του φωτός μακρινών κβάζαρς από νέφη H στον διαγαλαξιακό χώρο, επέτρεψε για πρώτη φορά την μέτρηση (h=0.7) D/H Ω B 0.04 Μόνον 4% τηςενεργείαςτου Σύμπαντος βρίσκεται υπό την μορφή συνήθους ύλης! Παρόμοια και από την CMB κατανομή. { ( θ θdϕ )} ds = dt R ( t) dr + r d + sin R( t ) = 1, k = H ε 3H Ω=, ε =, ε = ε + ε ε 8πG c Ω k c M vac N Ω =Ω +Ω M DM B 34

35 Τι γνωρίζουμε για τα ποσοστά της Συνήθους και της Σκοτεινής Ύλης; Οι σημερινές πυκνότητες ύλης και ενεργείας στο Σύμπαν είναι τέτοιες ώστε Ω k =0, Ω M +Ω vac =1, Ω vac Ω M =Ω DM +Ω B Ω DM 0.22, Ω B 0.04, 0 Ω vac 0.74 Ευκλείδειο Σύμπαν με μηδενική σκοτεινή ενέργεια 35

36 Rt ( ) = 1, 0 { θ θ ϕ } ds = dt R () t dr + r ( d + sin d ) 2 ε 3H Ω=, ε =, ε = ε + ε ε 8πG c c M vac N Μη σχετικιστικό αέριο: w 0 Σχετικιστικό αέριο: w= 1/3 p = wε Καταστατική εξίσωση των μέσων (υλικά, πεδία) που κατακλύζουν το σύμπαν Rt () 4π GN Ω M +Ω vac = 1, = ( ε + 3p) Rt () 3 Η ύλη διαλύεται, καθώς το Σ διαστέλλεται! () t ε ( t ) 0 ε 3(1 + w) Rt () Στην ΓΣ η βαρύτης δρα πάνω στην ενέργεια κα ορμή. Όχι μόνο στην μάζα. Σε ένα μέσο, τον ρόλο της ορμής τον παίζει η πίεση. Αρνητική πίεση με w < 1/3, προκαλεί απωστική βαρύτητα. p<0 36

37 Αν το «κενό», κατακλύζεται από ένα ομογενές πεδίο φ(t), τότε 2 2 ϕ ϕ ε vac = + V( ϕ), pvac = V( ϕ) 2 2 p = w ε vac vac vac Η τελεία παριστά παραγώγιση ως προς τον χρόνο, και το V(φ) είναι συνήθως πολυώνυμο Αν το φ ανεξάρτητο του χώρου και του χρόνου, τότε: w vac 1 και p vac ε vac, και περίπου σταθερά..., ενώ τα ε M και p M συνεχώς φθίνουν. Τα φ μοιάζουν Higgs, αλλά δεν τα περιμένουμε στο LHC... Οι παρατηρήσεις δίδουν ε vac (0.002 ev) 4. Η διαστατική ανάλυση θα περίμενε ε vac M P φορές μεγαλύτερη!... Η μοναδική περίπτωση που η μέθοδος δεν αποδίδει! Ασφαλώς, εξ αιτίας της ειδικής εδώ σκληρότητας των δυνάμεων... (Συγκρίνατε με Ε. Οικονόμου.) Ητιμήε vac είναι η μεγίστη επιτρεπομένη για να μπορέσει το Σύμπαν να βαστάξει γαλαξίες και αστέρες Σύμπτωση; Ανθρωπική Αρχή; 37

38 E. Linder Μέση απόσταση μεταξύ γαλαξιών R(t) ( R(0)=1 ) Παλαιοτέρα: Ω vac Ω M Σήμερα: Ω vac Ω M Στα τέλη: Ω vac Ω M Ηεποχήμαςμοναδική! Μετά τα πρώτα κλάσματα sec, η διαστολή ήταν επιβραδυνομένη. Όμως τα τελευταία 5 δισ χρόνια κατέστη πάλι επιταχυνομένη -5 38

39 Ό,τι μετράμε στο Σύμπαν συμφωνεί με το σενάριο που σας παρουσίασα. Είναι το στάνταρτ σενάριο της σημερινής μας επιστήμης... Κβαντικές διεγέρσεις (αντίστοιχα στοιχειώδη σωμάτια) από βαθμωτά πεδία δεν έχουμε δει! Θα δούμε το Higgs στο LHC; Αν «ναι», θα χρειασθούν τρία χρόνια κανονικής του λειτουργίας, για να ανακαλύψει το Higgs. 0 Τι είναι τα σωμάτια της ΣΥ; Αν είναι, θα μπορέσει να τα δει το LHC... 1 Αν είναι G, ίσως μπορέσουμε δούμε το αμέσως βαρύτερο τ 1 ή t 1. Τι είναι η ΣΕ; Πεδία με δεν θα βοηθήσει... Συμπεράσματα και Ερωτηματικά ε vac -p vac σύμφυτα με τον χώρο; Το LHC μάλλον Η παρατηρούμενητιμήε vac βρίσκεται στα όρια, για να μπορέσει το Σύμπαν να βαστάξει ζωή. Μια απαραίτητη για την ύπαρξη μας λεπτομέρεια... Η φύση είναι γεμάτη τέτοιες «συμπτώσεις» Κάτι αν πήγαινε «στραβά», το Σύμπαν θα είχε καταστραφεί, πολύ πριν προλάβει να μας φιλοξενήσει. χ 39