Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Εισαγωγικά στοιχεία

Transcript

1 Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Εισαγωγικά στοιχεία Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1

2 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 1ο Στόχος του μαθήματος Περιεχόμενο του μαθήματος Εμφάνιση και συγκρότηση της Κοινωνιολογίας Δομισμός, κλασικές μακρο-κοινωνιολογικές προσεγγίσεις Διάγραμμα της διδακτέας ύλης του μαθήματος Χρήση της Πλατφόρμας Τηλεκπαίδευσης: e-class Μέθοδος αξιολόγησης / βαθμολόγησης του μαθήματος Διαφοροποιήσεις στο εσωτερικό της Κοινωνιολογικής θεωρίας Ερμηνευτικές, μικρο-κοινωνιολογικές προσεγγίσεις Συνδυαστικές, κριτικές θεωρήσεις Συνιστώμενη βιβλιογραφία προς μελέτη Τρόπος γραφής εργασιών Η Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης ως κλάδος της Κοινωνιολογίας Διαφοροποιήσεις για το βαθμό της εξάρτησης της Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης από την Κοινωνιολογία και για τις τάσεις αυτονόμησής της από αυτήν 2

3 Στόχος του μαθήματος Στόχος του μαθήματος είναι η μελέτη του θεσμού της εκπαίδευσης, στο πλαίσιο των εξελισσόμενων σύγχρονων κοινωνιών. Περιεχόμενο του μαθήματος Το συγκεκριμένο μάθημα αναλύει: Τις διαφοροποιήσεις για το βαθμό της εξάρτησης της Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης από την Κοινωνιολογία και για τις τάσεις αυτονόμησής της από αυτήν. Τις βασικές όψεις των διακριτών κοινωνιολογικών προσεγγίσεων σε σχέση με την κοινωνιολογία της εκπαίδευσης, όπως είναι οι Μακροκοινωνιολογικές Δομικές Προσεγγίσεις, οι Μικρο-κοινωνιολογικές Ερμηνευτικές Προσεγγίσεις και οι Συνδυαστικές Προσεγγίσεις. Η ύλη του μαθήματος διδάσκεται κατανεμημένη σε 14 συναντήσεις (μαθήματα). Η κατανομή αυτή είναι ενδεικτική και οριστικοποιείται στην πράξη, ανάλογα με τις απαιτήσεις και τις ανάγκες που προκύπτουν από τις συναντήσεις αυτές. 3

4 Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης: Διάγραμμα της ύλης 4

5 Χρήση της Πλατφόρμας Τηλεκπαίδευσης: e-class Οι άξονες εισήγησης του μαθήματος που παρουσιάζονται στην παρούσα Πλατφόρμα Τηλεκπαίδευσης: e-class, στηρίζονται στο βιβλίο «Κοινωνιολογική Θεωρία και Εκπαίδευση: Διακριτές Προσεγγίσεις» του Καθηγητή Κώστα Λάμνια. Σε καμία περίπτωση δεν υποκαθιστούν το ως άνω βιβλίο και δεν αποτελούν αντικείμενο εξεταστέας ύλης των φοιτητών. Στο μόνο που επιχειρούν να συμβάλλουν, είναι να βοηθήσουν τους φοιτητές ώστε να κατανοήσουν και εμπεδώσουν το περιεχόμενο του μαθήματος που αναλύεται σ αυτό. Μέθοδος αξιολόγησης / βαθμολόγησης του μαθήματος Ύστερα από συνεννόηση με τους φοιτητές/τριες, θα εκπονηθούν εργασίες με στόχο την καλύτερη κατανόηση της ύλης. Η εκπόνηση των εργασιών είναι προαιρετική, ωστόσο θα συνυπολογισθεί στην τελική βαθμολόγηση του φοιτητή/τριας. 5

6 Συνιστώμενη βιβλιογραφία προς μελέτη Αντωνοπούλου, Μ. (1991) Θεωρία και Ιδεολογία στη σκέψη των κλασικών της κοινωνιολογίας. Αθήνα: Παπαζήσης. Apple, Μ. (1986) Ιδεολογία και Αναλυτικά Προγράμματα. Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής. Μτφρ.: Τ. Δαρβέρης. Bernstein, Β. (1991) Παιδαγωγικοί κώδικες και κοινωνικός έλεγχος. Αθήνα: Αλεξάνδρεια. Εισ., μτφρ., σημ.: I. Σολομών. Blackledge, D. και Hunt, Β. (1995) Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης. Αθήνα: Έκφραση. Μτφρ: Μαρία Δεληγιάννη. Bourdieu, Ρ. (1995) Κοινωνιολογία της Παιδείας. Αθήνα: Καρδαμίτσας-Δελφίνι. Κουλαϊδής, Β. και Δημόπουλος, Κ. (2006) Ελληνική νεολαία. Όψεις κατακερματισμού. Αθήνα: Μεταίχμιο. Mυλωνάς, Θ. (1991) Kοινωνική Aναπαραγωγή στο Σχολείο. Aθήνα: Aρμός. Mυλωνάς, Θ. (1998) Kοινωνιολογία της Eλληνικής Eκπαίδευσης: Συμβολές. Αθήνα: Gutenberg. Πασιάς, Γ. (2006) Ευρωπαϊκή Ένωση και Εκπαίδευση, τόμοι Α & Β. Αθήνα: Gutenberg. Ράσης, Σ. (2004) Τα πανεπιστήμια χθες και σήμερα. Αθήνα: Παπαζήσης. Φραγκουδάκη, A. (1985) Kοινωνιολογία της Eκπαίδευσης: Θεωρίες για την κοινωνική ανισότητα στο σχολείο. Aθήνα: Eκδόσεις Παπαζήση. 6

7 Τρόπος γραφής εργασιών Εξώφυλλο ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Ακαδημαϊκό έτος: - Εξάμηνο:. Μάθημα: Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης Φοιτητής/τρια:.. ΑΕΜ:. Τίτλος της Εργασίας:.. Βόλος / /.. 7

8 Δομή Εργασίας 2η σελίδα Γράφουμε τα περιεχόμενα της εργασίας 3η σελίδα (και επόμενες) Εισαγωγή Αναδεικνύουμε, κυρίως, το στόχο της εργασίας. Επίσης, ανακοινώνουμε συνοπτικά το προς εξέταση ζήτημα ή τον προβληματισμό, καθώς και τη δομή της εργασίας μας. Η εισαγωγή πρέπει να είναι σύντομη και καλό είναι να γράφεται αφού πρώτα έχει ολοκληρωθεί η εργασία. Κύριο θέμα Αναπτύσσουμε το θέμα και την επιχειρηματολογία μας. Τεκμηριώνουμε, όπου χρειασθεί, με υποσημειώσεις και αναφορές σε πηγές. Επίλογος Παρουσιάζουμε το κύριο συμπέρασμα (ή σύνθεση των συμπερασμάτων) της εργασίας. Βιβλιογραφία 8

9 Εμφάνιση και συγκρότηση της Κοινωνιολογίας Γέννηση του Auguste Comte Γαλλική επανάσταση Γέννηση του Karl Marx Δημοσίευση του έργου του Auguste Comte: Positive Philosophy Έναρξη της Βιομηχανικής επανάστασης στην Ευρώπη Γέννηση του Emile Durkheim Δημοσίευση του έργου του Karl Marx: Das Kapital Γέννηση του Max Weber Δημοσίευση του έργου του Max Weber: Protestant Ethic Δημοσίευση του έργου του Emile Durkheim: Suicide

10 Προϋποθέσεις εμφάνισης και συγκρότησης της Κοινωνιολογίας Οι νέες συνθήκες και τα νέα προβλήματα που προέκυψαν μετά τη γαλλική και τη βιομηχανική επανάσταση Βασική επιδίωξη της νέας αυτής επιστήμης ήταν: Η πρόγνωση των εξελίξεων και η οργάνωση παρεμβάσεων για τον έλεγχο τους Η ανάπτυξη της κατάλληλης μεθοδολογίας, η οποία θα της επέτρεπε την παραγωγή έγκυρης γνώσης και αξιόπιστων προγνώσεων 10

11 Διαφοροποιήσεις στο εσωτερικό της Κοινωνιολογικής θεωρίας Δομισμός Δομολειτουργισμός Δομικές συγκρουσιακές θεωρήσεις Ερμηνευτική προσέγγιση Φαινομενολογία Εθνομεθοδολογία Συμβολική αλληλόδραση Συνδυαστικές (κριτικές) θεωρήσεις Κριτικός μαρξισμός Βεμπεριανή θεώρηση Προσέγγιση του Bernstein 11

12 Δομισμός, κλασικές μακρο-κοινωνιολογικές προσεγγίσεις Αναδεικνύουν Τη δομικού χαρακτήρα ανάλυση της κοινωνίας. Υφή προβλημάτων που διερευνούν Η κοινωνιολογία μελετά με επιστημονικό τρόπο την κοινωνία, η οποία έτσι ορίζεται ως «αντικείμενό» της. Η κοινωνία με τις ομάδες της, τους θεσμούς της και τις όποιες παγιωμένες μορφές κοινωνικών σχέσεων, είναι «εκεί έξω». Οι κοινωνικοί επιστήμονες παρατηρούν την κοινωνία με συστηματικό τρόπο, μετρούν και καταγράφουν τις «αντικειμενοποιημένες» εκφάνσεις των κοινωνικών σχέσεων και, καταλήγοντας σε γενικεύσεις, την εξηγούν. Η κοινωνική πραγματικότητα είναι στατική. Έτσι, η συμβατή με το πλαίσιο αυτό μεθοδολογία έρευνας είναι αντίστοιχη με τη μεθοδολογία των φυσικών επιστημών και συνδέεται με το θετικισμό. 12

13 Ερμηνευτικές, μικρο-κοινωνιολογικές προσεγγίσεις Αναδεικνύουν Τη μελέτη της ανθρώπινης δράσης και του νοήματος που δίνουν οι δρώντες σ αυτή (ερμηνευτικές θεωρήσεις) Υφή προβλημάτων που διερευνούν Η κοινωνιολογία μελετά τον τρόπο με τον οποίο τα δρώντα σε κοινωνικές καταστάσεις υποκείμενα ορίζουν την περίσταση και οικοδομούν την κοινωνική πραγματικότητα. «Αντικείμενο» της κοινωνιολογίας γίνεται η ανθρώπινη δράση και διαντίδραση, καθώς και η σχέση που κάθε φορά προκύπτει απ αυτή, στο μικρο-επίπεδο των κοινωνικών δράσεων. H συμβατή με το πλαίσιο αυτό μεθοδολογία έρευνας είναι η ερμηνεία των κοινωνικών δράσεων, καθώς και των νοημάτων που αυτές παράγουν, από τη σκοπιά αυτού που συμμετέχει στο πλαίσιο της δράσης και της διαντίδρασης. Μελετούν τις προθέσεις και τα κίνητρα των δρώντων υποκειμένων, οι οποίες, όπως είναι φυσικό, συνδέονται με καθαρά υποκειμενικές λειτουργίες και δεν δημιουργούν σταθερές («αντικειμενοποιημένες») κανονικότητες υποκείμενες σε παρατήρηση, καταγραφή, μέτρηση και εξήγηση. 13

14 Συνδυαστικές, κριτικές θεωρήσεις Αναδεικνύουν Την έννοια της κριτικής, επισημαίνουν την αλληλεξάρτηση δομικών και ερμηνευτικών στοιχείων στη διαδικασία συγκρότησης της κοινωνικής πραγματικότητας Υφή προβλημάτων που διερευνούν Η κοινωνιολογία μελετά τη σχέση, τον αλληλοεπηρεασμό και την αλληλεξάρτηση που υπάρχει και εκδηλώνεται μεταξύ, από τη μια μεριά, των δομικών (περισσότερο σταθερών) χαρακτηριστικών μιας κοινωνικής περίστασης και, από την άλλη, των περισσότερο ρευστών υποκειμενικών νοημάτων και ερμηνειών που οι δρώντες δίνουν στις δράσεις που εκδηλώνονται στο εσωτερικό της περίστασης αυτής. Τα δύο αυτά στοιχεία (τα δομικά χαρακτηριστικά και τα υποκειμενικά νοήματα), από κοινού, συμβάλλουν στη δόμηση και την αναδόμηση (αλλαγή) της εξελισσόμενης κοινωνικής πραγματικότητας. Η μεθοδολογία έρευνας συνδέεται περισσότερο με την κριτική αξιοποίηση των παρατηρήσιμων και μετρήσιμων δομικών χαρακτηριστικών ενός κοινωνικού φαινομένου, σε συνδυασμό με την κατανόηση και την ερμηνεία των νοημάτων που οι δρώντες δίνουν στις δράσεις που εκδηλώνονται στο εσωτερικό του κοινωνικού φαινομένου. 14

15 Η Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης ως κλάδος της Κοινωνιολογίας Φαινόμενο της ομαδικής ζωής Επικοινωνία Κοινωνία Διυποκειμενική δράση και διαντίδραση Καταμερισμός της εργασίας Κοινοί κανόνες Αξίες Κοινωνιολογία Οργανωμένη συμβίωση με βάση τη λειτουργία θεσμών Αντιλήψεις Πεποιθήσεις Συγκρότηση μιας κοινής κουλτούρας Λογική ανάλυση της κοινωνίας, η οποία αποτελεί το αντικείμενο μελέτης της κοινωνιολογίας. Λόγος Λογική ανάλυση (Αριστοτέλης, Kant) Γνώσεις κ.λπ. Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Ανάλυση του θεσμού της εκπαίδευσης Μελέτη των επιλογών που πραγματοποιούνται των διαδικασιών που εκτυλίσσονται των σχέσεων που δημιουργούνται μεταξύ του εκπαιδευτικού θεσμού και των άλλων κοινωνικών θεσμών στο εσωτερικό του ίδιου του εκπαιδευτικού θεσμού 15

16 Διαφοροποιήσεις για το βαθμό της εξάρτησης της Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης από την Κοινωνιολογία και για τις τάσεις αυτονόμησής της από αυτήν. Οι R. Parelius και Α. Parelius Επιχειρώντας να αναδείξουν τη δυναμική της σχέσης που αναπτύχθηκε ανάμεσα στην Κοινωνιολογία και την Εκπαίδευση επισημαίνουν: Κατά το τέλος του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα, κοινωνιολόγοι και παιδαγωγοί πίστεψαν ότι μπορούν να κάνουν τις απαραίτητες παρεμβάσεις στην εκπαίδευση, προκειμένου να κατευθύνουν τις κοινωνικές εξελίξεις και να δημιουργήσουν μια πιο ανθρώπινη κοινωνία. Η στενή αυτή συνεργασία οδήγησε στη συγκρότηση του επιστημονικού κλάδου της Εκπαιδευτικής Κοινωνιολογίας (Educational Sociology). Ωστόσο, οι προσδοκίες αυτές αποδείχθηκαν υπερβολικά φιλόδοξες και η Εκπαιδευτική Κοινωνιολογία πέρασε σταδιακά στην ιστορία. Έτσι, οι R. Parelius και Α. Parelius υποστηρίζουν ότι, σήμερα, η Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης, μολονότι αξιοποιεί το θεωρητικό πλαίσιο και τη μεθοδολογία έρευνας της Κοινωνιολογίας, επικεντρώνει το ενδιαφέρον της στην εκπαίδευση. 16

17 Οι Prichard και Buxton Η Banks Υποστηρίζουν ότι η Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης είναι κλάδος της Κοινωνιολογίας. Εφαρμόζοντας τις γνώσεις, τη μεθοδολογία και τις τεχνικές της Κοινωνιολογίας, μελετά τις εκπαιδευτικές διαδικασίες και τις σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των κοινωνικών ομάδων και των κοινωνικών θεσμών στο εσωτερικό του εκπαιδευτικού συστήματος. Υποστηρίζει ότι η κοινωνιολογία της εκπαίδευσης, όπως και η κοινωνιολογία της οικογένειας ή της πολιτικής, δεν είναι τίποτε περισσότερο, αλλά και ταυτόχρονα τίποτε λιγότερο, από την εφαρμογή κοινωνιολογικών προοπτικών σε έναν από τους κύριους θεσμούς της κοινωνίας. Ωστόσο, τονίζει στη συνέχεια ότι δεν πρέπει να παραγνωρίσουμε το γεγονός ότι κοινωνιολογικού χαρακτήρα προβληματισμοί αναπτύσσονται και στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού θεσμού. Οι Brookover και Erickson Υποστηρίζουν ότι η ανάπτυξη της Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης, κατά τα τελευταία είκοσι χρόνια, συνοδεύτηκε από υψηλό βαθμό αλληλεπίδρασης και κοινής προσπάθειας μεταξύ κοινωνιολόγων και εκπαιδευτικών. 17

18 Ο Μυλωνάς Ο Β. Bernstein Επιχειρεί να συνθέσει τις μικρές ή τις μεγαλύτερες διαφορές απόψεων που έχουν διατυπωθεί για το θέμα αυτό και υποστηρίζει ότι η Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης δεν μπορεί να κατανοηθεί έξω από την επιστημολογική σύσταση και εξέλιξη» της Κοινωνιολογίας. Όμως, ταυτόχρονα, τονίζει ότι, κατά τις τελευταίες δεκαετίες, η Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης «τέμνει νέες οδούς στη θεωρία, επινοεί νέες, ή βελτιώνει τις υπάρχουσες, μεθόδους και τεχνικές έρευνας, αποκαλύπτει λανθάνουσες διασυνδέσεις, αρμονίες ή ασύμπτωτα του υπο-συστήματος της εκπαίδευσης με το λοιπό κοινωνικό σύστημα και αναλύει τις διεργασίες εμπλοκής του σχολείου, ως μικρο-κοινωνίας, στη γένεση του δρώντος ως αναπαραγωγού ή παραγωγού του κοινωνικού. Επισημαίνει ότι η ίδια η Παιδαγωγική εκφράζει ένα σύνθετο διεπιστημονικό πλέγμα, στο οποίο η Κοινωνιολογία έχει και θέση και ρόλο, αφού η Παιδαγωγική αποτελεί μια ευρύτερη περιοχή, στο πλαίσιο της οποίας λειτουργούν πολλές επιμέρους επιστήμες (π.χ. Ψυχολογία, Επιστημολογία, Κοινωνιολογία, Γλωσσολογία κ.λπ.). Είναι αυτονόητο ότι η εξέλιξη της κάθε επιμέρους επιστήμης επηρεάζει και αναρρυθμίζει την Παιδαγωγική επιστήμη και διαφοροποιεί τις εκπαιδευτικές διαδικασίες. Στο πλαίσιο αυτό, η εμπλοκή της Κοινωνιολογίας, καθώς και η εσωτερική της ανάπτυξη, εμπλουτίζει τα διεπιστημονικά πλέγματα της παιδαγωγικής και επηρεάζει την εκπαιδευτική διαδικασία.. 18