ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ & ΔΙΟΙΚΗΣΗ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ & ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ (Θέμα): Πνευματική Ιδιοκτησία & Νέες Τεχνολογίες: Οι ρυθμίσεις του ελληνικού νόμου 2121/1993 και της Κοινοτικής Οδηγίας 2001/29/ΕΚ σχετικά με την Πνευματική Ιδιοκτησία στην Κοινωνία της Πληροφορίας. ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: Ν. Ιντζεσίλογλου, Τ.Ε. Συνοδινού, Ι. Ιγγλεζάκης Χ. Παπαδόπουλος ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ(εκπόνηση εργασίας): Καζλάρη Λουκία Α.Ε.Μ. 149 ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ...5 ΤΕΧΝΙΚΟ ΤΜΗΜΑ 1.Εισαγωγή Τεχνολογία και Πνευματική Ιδιοκτησία / e- Πνευματική ιδιοκτησία Πνευματική Ιδιοκτησία και Πληροφορική Δίκτυα Υπολογιστών Peer-to-Peer Ορισμός Μορφές δικτύων Peer-to-Peer Χρήση των δικτύων Peer-to-Peer Video On Demand (VOD) Ορισμός Αρχιτεκτονική ενός συστήματος VOD Λειτουργικότητα Χρήση Πνευματική Ιδιοκτησία και Πειρατεία Ορισμός, είδη και στατιστικά στοιχεία σχετικά με την πειρατεία έργων Πειρατεία μουσικών έργων, κινηματογραφικών ταινιών και τηλεοπτικών παραγωγών Πειρατεία λογισμικού (εισαγωγή) Ορισμός πειρατείας λογισμικού Μορφές πειρατείας λογισμικού Πειρατεία λογισμικού στο Internet Επιπτώσεις της πειρατείας λογισμικού Τεχνολογικά μέτρα-μέτρα προστασίας Ορισμός Είδη-Κατηγορίες Τεχνικές προστασίας πνευματικής ιδιοκτησίας Τρόποι προστασίας εφαρμογών πολυμέσων 26 1

4 ΝΟΜΙΚΟ ΤΜΗΜΑ 1. Η δικα ι κή αντιμετώπιση της τεχνολογικής προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας Ορισμός Βασικές Αρχές (δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας) Ιστορικό Προστασία Περιορισμοί δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας Εναρμόνιση του νομικού πλαισίου περί πνευματικής ιδιοκτησίας στην κοινωνία της πληροφορίας Εισαγωγή-Νέο ψηφιακό περιβάλλον Είδη προστατευόμενων έργων στο Διαδίκτυο Προσαρμογή των περιουσιακών εξουσιών Η προστασία των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτ. σε διεθνές επίπεδο Η προστασία των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας σε κοινοτικό επίπεδο Η οδηγία 2001/29/ΕΚ Η προστασία των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας σε εθνικό επίπεδο (ο ελληνικός νόμος ν. 2121/1993) Περιουσιακές εξουσίες-ανάλυση (αναπαραγωγή, παρουσίαση στο κοινόψηφιακή διάχυση/ μετάδοση, διανομή) Εισαγωγικές παρατηρήσεις Η προσαρμογή της εξουσίας της αναπαραγωγής του ελληνικού ν. 2121/93 στην κοινοτική οδηγία Η προσαρμογή της εξουσίας της παρουσίασης του έργου στο κοινό του ελληνικού ν. 2121/93 στην κοινοτική οδηγία 2001/29 και η εισαγωγή της νέας εξουσίας, της ψηφιακής-διάχυσης μετάδοσης Η εξουσία διανομής Αποτίμηση της εναρμόνισης των περιουσιακών εξουσιών του ν. 2121/93 στην κοινοτική οδηγία 2001/ Περιορισμοί των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας 61 2

5 3.1 Υπάρχουσα κατάσταση Ελληνική νομοθεσία-ισχύουσες διατάξεις που αφορούν τους περιορισμούς των δικαιωμάτων Παραδείγματα περιορισμών (κοινοτική και ελληνική νομοθεσία) Φωτοτυπική αναπαραγωγή από βιβλιοθήκες και προβλήματα πνευματικής ιδιοκτησίας Παρατηρήσεις-κριτική σχετικά με τους περιορισμούς Ερμηνεία των περιορισμών Απαγόρευση διασταλτικής ερμηνείας ( η αρχή της στενής ερμηνείας) Η απαγόρευση αναλογικής εφαρμογής Παρατηρήσεις σχετικές με την ερμηνεία των περιορισμών Ο έλεγχος των τριών βημάτων Ορισμός-εφαρμογή Προυποθέσεις-βασικά ερωτήματα η Προυπόθεση: Η έννοια της «ιδιαίτερης περίπτωσης» η προυπόθεση: Η χρήση δεν παρεμποδίζει την κανονική εκμετάλλευση του έργου η προυπόθεση: Η χρήση δε βλάπτει σε υπερβολικό βαθμό τα έννομα συμφέροντα του δικαιούχου Τελικές παρατηρήσεις-συμπεράσματα Ιδιωτική αναπαραγωγή εύλογη αμοιβή Εισαγωγή Ρόλος Χρησιμότητα ιδιωτικής αναπαραγωγής Ιδιωτική αναπαραγωγή στο ψηφιακό περιβάλλον Στάθμιση συμφερόντων και δικαίωμα εύλογης αμοιβής Διαφοροποιήσεις δικαίων σχετικά με την εύλογη αμοιβή Τεχνολογικά μέτρα και πληροφορίες για το καθεστώς των δικαιωμάτων Συνθήκη WIPO προτάσεις (Αμερικάνικη, Ευρωπαϊκή και τελική πρόταση) Οδηγία 2001/29 (Σημασία της οδηγίας, ανάλυση άρθρου για τα τεχνολογικά μέτρα και ερωτήματα προβληματισμοί) Στόχοι και παραδείγματα τεχνολογικών μέτρων

6 5.4 Διατάξεις τεχνολογικών μέτρων (ν. 2121/93) πριν τη τροποποίησή τους νέες διατάξεις Οργανισμοί συλλογικής διαχείρισης δικαιωμάτων Επίλογος Συμπεράσματα Κριτική των διατάξεων περί τεχνολογικών μέτρων (προβληματισμοί, φόβοι και προτάσεις) Κριτική των διατάξεων που αφορούν τις πληροφορίες για το καθεστώς των δικαιωμάτων Τελικά συμπεράσματα για το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας..110 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ 113 ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ-ΑΡΘΡΑ

7 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Στις σελίδες που ακολουθούν παρουσιάζεται η διπλωματική μου εργασία στα πλαίσια του Διατμηματικού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών Πληροφορική & Διοίκηση του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Το θέμα είναι: Πνευματική Ιδιοκτησία και Νέες Τεχνολογίες: Οι ρυθμίσεις του ελληνικού νόμου 2121/1993 και της Κοινοτικής Οδηγίας 2001/29/ΕΚ σχετικά με την Πνευματική Ιδιοκτησία στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Σε γενικές γραμμές η εργασία αποτελείται από δύο τμήματα, το τεχνικό, όπου περιγράφονται οι τεχνολογικές συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί και επικρατούν, λόγω της έκρηξης της ψηφιακής τεχνολογίας και το νομικό τμήμα αντίστοιχα, στο οποίο αναλύονται οι αλλαγές οι οποίες έχουν επέλθει στο δίκαιο της Πνευματικής Ιδιοκτησίας εξαιτίας των νέων τεχνολογιών και η ανάλυση αφορά τον ελληνικό νόμο 2121/1993 και την Κοινοτική Οδηγία 2001/29 περί Πνευματικής Ιδιοκτησίας στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Πιο ειδικά στο τεχνικό τμήμα γίνεται μια εισαγωγή για τη διείσδυση και την επίδραση της Πληροφορικής σε κάθε σχεδόν τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας και τη διαμόρφωση της λεγόμενης Κοινωνίας της Πληροφορίας. Στη συνέχεια γίνεται αναφορά στην επίδραση της Τεχνολογίας και της Πληροφορικής πάνω στην Πνευματική Ιδιοκτησία και στα νέα δεδομένα που δημιουργούνται και επηρεάζουν μάλλον αρνητικά τα δικαιώματα των 5

8 πνευματικών δημιουργών, αφού η δυνατότητα αντιγραφής και αναπαραγωγής των έργων, με τη βοήθεια των Νέων Τεχνολογιών, μπορεί πλέον να γίνει πολύ εύκολα, με μεγάλη ταχύτητα και με μηδαμινό κόστος. Στο επόμενο τμήμα η ανάλυση προχωράει και γίνεται μια αναφορά σε δύο αντιπροσωπευτικά και χαρακτηριστικά παραδείγματα των Νέων Τεχνολογιών, στα δίκτυα Peer-to-Peer (P2P) και στην κατά αίτηση μετάδοση, τη λεγόμενη Video On Demand (VOD). Συγκεκριμένα, σε ότι αφορά τα δίκτυα Peer-to- Peer, δίνεται ο ορισμός τους, περιγράφονται οι κατηγορίες τους (συγκεντρωτικά, αποκεντρωτικά, τρίτης γενιάς) και η χρήση τους. Σχετικά με την κατά αίτηση μετάδοση (Video On Demand), δίνεται επίσης ο ορισμός της, η αρχιτεκτονική ενός τέτοιου συστήματος, η λειτουργικότητα και η χρήση του. Στη συνέχεια ακολουθεί η ενότητα που αφορά την πνευματική ιδιοκτησία και την πειρατεία. Συγκεκριμένα δίνεται ο ορισμός της πειρατείας έργων, τα είδη αυτής και κάποια στατιστικά στοιχεία. Επιπλέον αναλύονται οι τρόποι με τους οποίους γίνεται η πειρατεία των μουσικών τραγουδιών και γίνεται μια εισαγωγή που αφορά την πειρατεία του λογισμικού, δίνεται ο ορισμός της, παρουσιάζονται οι μορφές της (πειρατεία τελικού χρήστη, κατάχρηση πελάτη/ διακομιστή, πειρατεία στο Internet, εγκατάσταση στο σκληρό δίσκο και πλαστογραφία λογισμικού), γίνεται μια αναλυτική αναφορά σε ότι αφορά την πειρατεία λογισμικού στο Internet και τέλος περιγράφονται οι επιπτώσεις της πειρατείας λογισμικού στους καταναλωτές και στους μεταπωλητές. Το τελευταίο μέρος του τεχνικού τμήματος της εργασίας αναφέρεται στα τεχνολογικά μέτρα. Συγκεκριμένα δίνεται ο ορισμός τους, περιγράφονται τα είδη και οι κατηγορίες αυτών, οι τεχνικές προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας (κλασματική πρόσβαση, έλεγχος διεπαφής, αποθήκευση, Steganography, μυστικοί φάκελοι, ειδικά hardware, οικονομικές προσεγγίσεις και flickering-woblleταλάντευση) και τέλος παρουσιάζονται οι τρόποι προστασίας των εφαρμογών πολυμέσων (νομική κάλυψη, κλείδωμα εφαρμογής μέσω λογισμικού/ υλικού και προστασία δεδομένων). Στη συνέχεια ακολουθεί το νομικό τμήμα. Αρχικά γίνεται μια εισαγωγή για τον ορισμό της Πνευματικής Ιδιοκτησίας, τις βασικές αρχές που τη διέπουν 6

9 (πρωτοτυπία, διάκριση μορφής-ιδέας, διαχωρισμός πνευματικής δημιουργίας και υλικού φορέα, ανυπαρξία διατυπώσεων και προστασία όλων των έργων ανεξάρτητα από την αξία τους), το ιστορικό του δικαίου αυτού, τα νομοθετήματα που παρέχουν προστασία στους δημιουργούς σε διεθνές, κοινοτικό και εθνικό επίπεδο αντίστοιχα και μια γενική αναφορά στους περιορισμούς των δικαιωμάτων της πνευματικής ιδιοκτησίας. Η επόμενη ενότητα αναφέρεται στην εναρμόνιση του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Συγκεκριμένα, γίνεται μια εισαγωγή για το νέο ψηφιακό περιβάλλον και τις συνθήκες που επικρατούν σε αυτό, ακολουθούν τα είδη-κατηγορίες των έργων που προστατεύονται στο Διαδίκτυο (έργα λόγου-γραπτά έργα, ηχητικά ή οπτικοακουστικά έργα, ψηφιακέςψηφιοποιημένες εικόνες, προϊόντα λογισμικού-software, βάσεις δεδομένων και ιστοσελίδες), στη συνέχεια γίνεται αναφορά στο νομικό πλαίσιο και στις διατάξεις που ισχύουν για την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας σε διεθνές επίπεδο (Σύμβαση της Βέρνης, Διεθνής Σύμβαση της Ρώμης και Συμφωνία TRIPS), σε κοινοτικό επίπεδο (ανάλυση της Κοινοτικής Οδηγίας 2001/29/ΕΚ) και σε εθνικό επίπεδο αντίστοιχα (ελληνικός νόμος 2121/1993). Ακολουθεί μια εκτενής ανάλυση σχετικά με την εναρμόνιση και την προσαρμογή των περιουσιακών εξουσιών (αναπαραγωγή, παρουσίαση στο κοινό-ψηφιακή διάχυση/ μετάδοση, διανομή) στην Κοινοτική Οδηγία και η αποτίμηση των αποτελεσμάτων της προσπάθειας αυτής. Η επόμενη ενότητα αναφέρεται στους περιορισμούς των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Συγκεκριμένα, γίνεται παρουσίαση της υπάρχουσας κατάστασης σχετικά με την είσοδο του Διαδικτύου και την επίδρασή του σε πολλά πνευματικά έργα, ακολουθούν κάποιες παρατηρήσεις σχετικά με τις ισχύουσες διατάξεις του ελληνικού δικαίου που αφορούν τους περιορισμούς των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, δίνονται ορισμένα παραδείγματα περιορισμών που ισχύουν στην ελληνική και κοινοτική νομοθεσία και λόγω της ιδιαίτερης σημασίας του, αναλύεται ο περιορισμός που αφορά την αναπαραγωγή έργων από βιβλιοθήκες και αρχεία και παρουσιάζονται κάποιες σημαντικές παρατηρήσεις που σχετίζονται με αυτόν. Τέλος γίνεται η κριτική των περιορισμών. 7

10 Επιπλέον εξηγείται ο τρόπος με τον οποίο θα πρέπει να ερμηνεύονται οι περιορισμοί. Συγκεκριμένα γίνεται ανάλυση σχετικά με την απαγόρευση της διασταλτικής ερμηνείας και αναλογικής εφαρμογής αυτών (αν και σε ορισμένες περιπτώσεις επιτρέπεται η αναλογική εφαρμογή) και ακολουθούν κάποιες παρατηρήσεις που αφορούν την ερμηνεία των περιορισμών. Επίσης περιγράφεται ο έλεγχος των τριών σταδίων-βημάτων. Συγκεκριμένα, δίνεται ο ορισμός και η εξήγηση του ελέγχου αυτού, γίνεται μια αναφορά στις προυποθέσεις που πρέπει να ισχύουν για να μπορεί ένας περιορισμός να τεθεί σε εφαρμογή και στην ανάλυση των προϋποθέσεων αυτών (ιδιαίτερη περίπτωση, δεν παρεμποδίζεται η κανονική εκμετάλλευση του έργου, δε θίγονται σε υπερβολικό βαθμό τα νόμιμα συμφέροντα του δικαιούχου). Τέλος παρουσιάζονται οι παρατηρήσεις και τα τελικά συμπεράσματα που αφορούν τον έλεγχο των τριών σταδίων. Η επόμενη ενότητα αφορά την ιδιωτική αναπαραγωγή και την εύλογη αμοιβή. Πιο ειδικά, γίνεται μια εισαγωγή στην έννοια της ιδιωτικής αναπαραγωγής. Ακολουθεί η αναφορά στο ρόλο και τη χρησιμότητα αυτής και στον τρόπο που αυτή γίνεται στο ψηφιακό περιβάλλον. Στη συνέχεια, περιγράφεται η εύλογη αμοιβή και η συμβολή της στην προσπάθεια στάθμισης συμφερόντων και τέλος παρουσιάζονται οι διαφοροποιήσεις των δικαίων σχετικά με το δικαίωμα της εύλογης αμοιβής (διπλό και ελληνικό σύστημα). Ακολουθεί η ενότητα που αναφέρεται στα τεχνολογικά μέτρα και στις πληροφορίες για το καθεστώς των δικαιωμάτων. Συγκεκριμένα, γίνεται αναφορά στη Συνθήκη WIPO και στις προτάσεις που έγιναν και αφορούσαν τα τεχνολογικά μέτρα, από την Αμερική (Λευκή Βίβλος), την Ευρώπη και την πρόταση που τελικά τέθηκε σε ισχύ (Νότια Αφρική). Επίσης περιγράφονται και οι διατάξεις της Συνθήκης WIPO που αφορούν τις πληροφορίες για το καθεστώς των δικαιωμάτων. Ακολουθεί η αναφορά στη σημασία της Κοινοτικής Οδηγίας 2001/29/ΕΚ και πιο ειδικά η ανάλυση του άρθρου 66 Α που αφορά τα τεχνολογικά μέτρα και παρουσιάζονται τα σχετικά ερωτήματα και οι προβληματισμοί. Στη συνέχεια, περιγράφονται οι στόχοι των τεχνολογικών μέτρων δηλαδή ο σκοπός για τον 8

11 οποίο έχουν οριστεί, δίνονται κάποια παραδείγματα (Cypertech, CLARCS, IMPRIMATUR, COPYMART, ψηφιακή υδατοσήμανση, κρυπτογράφηση, έλεγχος πρόσβασης στην πληροφορία, γλώσσες διαχείρισης δικαιωμάτων, αναγνωριστική ετικέτα, υδατογράφημα, ανιχνευτές διαδικτύου ) και ακολουθεί μια κατηγοριοποίηση αυτών με βάση ορισμένα κριτήρια (μορφή προστασίας, τεχνική μέθοδος). Επίσης αναλύονται οι διατάξεις περί τεχνολογικών μέτρων που ίσχυαν πριν την τροποποίησή τους και οι νέες διατάξεις σύμφωνα με το νέο ψηφιακό περιβάλλον. Τέλος γίνεται αναφορά στους οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης των δικαιωμάτων και παρουσιάζονται οι απόψεις δύο ομάδων σχολιαστών, αυτών που έχουν θετική τοποθέτηση απέναντι στους οργανισμούς αυτούς και αυτών που είναι επιφυλακτικοί για το συγκεκριμένο ζήτημα. Επίσης, περιγράφεται ο τρόπος ίδρυσης αυτών των οργανισμών, οι αρμοδιότητές τους, οι σχέσεις τους με τους δικαιούχους και τους χρήστες και αναφέρονται οι αλλαγές οι οποίες συνέβησαν στον τρόπο συλλογικής διαχείρισης, εξαιτίας της ηλεκτρονικής διάδοσης των έργων. Η τελευταία ενότητα της εργασίας είναι ο επίλογος όπου παρουσιάζονται τα συμπεράσματα που προκύπτουν από την ανάλυση που προηγήθηκε. Πιο ειδικά, γίνεται μια κριτική των διατάξεων που αφορούν τα τεχνολογικά μέτρα και παρουσιάζονται οι φόβοι και οι προβληματισμοί που σχετίζονται με αυτά, καθώς και κάποιες προτάσεις για την επίτευξη της αποτελεσματικότητάς τους. Επίσης, κριτική γίνεται και για τις διατάξεις που αφορούν τις πληροφορίες για το καθεστώς των δικαιωμάτων αλλά και γενικά για το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας, το οποίο γίνεται ολοένα και πιο επιθετικό και απαιτεί μια πιο δυναμική αντιμετώπιση. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να ευχαριστήσω τους επιβλέποντες καθηγητές μου και συγκεκριμένα τον κύριο Ν. Ιντζεσίλογλου σε συνεργασία με την κυρία Τατιάνα Ελένη Συνοδινού και τον κύριο Ι. Ιγγλεζάκη, που με την επίβλεψη, την καθοδήγηση και τις χρήσιμες συμβουλές τους, με βοήθησαν σημαντικά στην ολοκλήρωση της διπλωματικής εργασίας μου. Θερμές ευχαριστίες οφείλω επίσης και στους γονείς μου που με στηρίζουν όλα αυτά τα χρόνια. 9

12 ΤΕΧΝΙΚΟ ΤΜΗΜΑ 1.Εισαγωγή Η διείσδυση της Πληροφορικής σε κάθε σχεδόν τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας είναι πλέον φανερή. Είναι σε όλους μας γνωστή η μετάβαση από τη μεταβιομηχανική εποχή στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Αυτό που μπορούμε με βεβαιότητα να πούμε είναι ότι στη σύγχρονη εποχή που ζούμε, συνεχώς αυξάνεται η χρήση των νέων τεχνολογιών, οι αλλαγές που συμβαίνουν είναι πολλές και μάλιστα γίνονται με ταχύ ρυθμό, συνεπώς παρατηρείται μεγάλη ρευστότητα σε κάθε κοινωνικό τομέα και τα δεδομένα από τον κοινωνικό μας περίγυρο αλλάζουν διαρκώς. Επομένως η Πληροφορική είναι πλέον μια από τις τεχνολογίες που παίζουν καθοριστικό ρόλο στο νέο κοινωνικό τοπίο. Συγκεκριμένα 1, το Διαδίκτυο είναι αναμφισβήτητα, το γεγονός που έφερε μεγάλη αναστάτωση στο χώρο της Πληροφορικής, στη δεκαετία του 90. Ήδη έχουν αρχίσει να διαφαίνονται οι πραγματικές διαστάσεις της σημασίας του για την κοινωνία. Είναι ένα μέσο επικοινωνίας που αποτελείται από ένα σύνολο από κοινά αποδεκτά πρωτόκολλα, που δεν είναι ιδιοκτησία κανενός, συνεπώς η βιωσιμότητά του είναι εξασφαλισμένη. Η Πληροφορική όμως, όπως και κάθε χώρος ανθρώπινης δραστηριότητας έχει το δικό της μερίδιο στην εγκληματικότητα. Πολλές φορές είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς τι είναι νόμιμο και τι παράνομο. Η ραγδαία όμως εξέλιξη δημιουργεί συνεχώς νομικά θέματα, τα οποία απαιτούν να θεσπιστεί το ανάλογο νομικό πλαίσιο, επομένως είναι πλέον επιτακτική η ανάγκη συνεχώς να ανανεώνεται και να εκσυγχρονίζεται η σχετική νομοθεσία. 1 βλ. Ε. Γιακουμάκης, Κ. Γκύρτης, Β. Σ. Μπελεσιώτης, Π. Ξυνός, Ν. Στεργιοπούλου Καλαντζή, Εφαρμογές Πληροφορικής Υπολογιστών, Α,Β, Γ, Ενιαίου Λυκείου, Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων Παιδαγωγικό Ινστιτούτο,, σελ

13 2. Τεχνολογία και Πνευματική Ιδιοκτησία / e- Πνευματική ιδιοκτησία Είναι σε όλους μας γνωστό πως η επινόηση μιας καινούριας τεχνολογίας αποτελεί συνήθως τη βασική αιτία για τη μετάβασή μας από μία εποχή σε κάποια άλλη. 2 Σήμερα λοιπόν η ευρεία υιοθέτηση μιας άλλης τεχνολογίας, η οποία ονομάζεται ψηφιακή και έχει πολλές διαφορετικές εκφάνσεις, φέρνει μεγάλες αναταράξεις και στον τομέα της πνευματικής ιδιοκτησίας. Συγκεκριμένα αφορά την προστασία των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, τα οποία εξαιτίας της ευκολίας και της πιστότητας αναπαραγωγής των προστατευόμενων έργων που εξασφαλίζει η ψηφιακή τεχνολογία, είναι εξαιρετικά ευάλωτα. Το σημαντικότερο ίσως πρόβλημα είναι ότι ένα αντίγραφο, ανεξάρτητα από το αν έχει γίνει με νόμιμο ή παράνομο τρόπο, δε διαφέρει σε τίποτα από το πρωτότυπο. Υπάρχει μια πληθώρα παραδειγμάτων. Ένα πειρατικό CD είναι ίδιο και απαράλλακτο με το γνήσιο, επίσης τα αρχεία εγκατάστασης ενός προγράμματος, που τα πήρε κάποιος με παράνομο τρόπο, είναι εξίσου χρήσιμα με αυτά που κάποιος κατέβαλε το αντίτιμο για να τα αποκτήσει. Σχετικά με το Διαδίκτυο, αυτό που παρατηρούμε είναι ότι μπορεί κάποιος να βρει όποιο πρόγραμμα θέλει, στην έκδοση που επιθυμεί και να το εγκαταστήσει χωρίς κανένα πρόβλημα στον υπολογιστή του. Μπορεί επίσης με τη μορφή MP3 να αποκτήσει ένα μεγάλο τμήμα από τη σύγχρονη μουσική παραγωγή, χωρίς να πληρώσει τίποτα. Άρα λοιπόν η παραβίαση της νομοθεσίας περί πνευματικής ιδιοκτησίας, είναι σήμερα πιο εύκολη από ποτέ. Αυτό έχει ολέθριες επιπτώσεις για τους παραγωγούς και τους διανομείς, λόγω των διαφυγόντων κερδών τους. Αν η έννοια της πνευματικής ιδιοκτησίας απομακρύνεται μερικές φορές από το αυτονόητο και το εύλογο, όταν μελετά κανείς τη σημερινή βιομηχανία της μουσικής ή του κινηματογράφου και τα συμβόλαια που υπογράφουν οι δημιουργοί, στο χώρο της πληροφορικής η κατάσταση είναι ακόμα πιο θολή. Η πνευματική ιδιοκτησία καταλήγει να είναι μία καθαρή αφαίρεση, ενός συμβολαίου που αναφέρεται μόνο στο ποια εταιρεία καρπώνεται τα κέρδη από κάποιες πωλήσεις ή κάποιες υπηρεσίες. 3 Ο αρχικός δημιουργός δηλαδή ο 2 βλ. Δρ. Ζησόπουλος Αθ. Δημήτριος, Κώστας Α. Σαπαλίδης, Τάκης Παπαθανασίου, Δρ. Γεώργιος Στ. Παπακωνσταντίνου, Επιχείρηση και Κοινωνία της Πληροφορίας, e-copyright, Τάκης Παπαθανασίου, διατίθεται σε ηλεκτρονική μορφή. 3 βλ. ο. π. e-copyright, Τάκης Παπαθανασίου, Επιχείρηση και Κοινωνία της Πληροφορίας. 11

14 προγραμματιστής, αμέσως μόλις ολοκληρώσει το έργο του, αποξενώνεται από αυτό και τελικά καταλήγει στα χέρια του δευτερογενούς δικαιούχου, στο άτομο εκείνο για το οποίο δουλεύει ο προγραμματιστής. Ένα τέτοιο αντιπροσωπευτικό παράδειγμα αποτελούν τα Windows. Είναι γνωστό σε όλους ότι έχουν φτιαχτεί από προγραμματιστές οι οποίοι έβαλαν τη προσωπική τους σφραγίδα στο λειτουργικό σύστημα, ξόδεψαν πολλές ώρες για να λύσουν κάποια προβλήματα και όμως τα ονόματά τους είναι άγνωστα για εμάς. Παίρνουμε ως δεδομένο ότι τα Windows είναι δημιούργημα της Microsoft. H πειρατεία του λογισμικού είναι μια μορφή κλοπής και ο νόμος το θεωρεί ως έργο λόγου και το προστατεύει με τον ίδιο τρόπο που προστατεύει και τα λογοτεχνικά έργα. Θα πρέπει εδώ να αναφέρουμε ότι η πνευματική ιδιοκτησία εμφανίστηκε ως πρόβλημα όταν το πνευματικό έργο μετατράπηκε σε εμπορεύσιμο προϊόν. Πολλοί προβληματισμοί και αρκετά ερωτήματα απασχόλησαν τους δημιουργούς, τους παραγωγούς και τους νομοθέτες, για αιώνες. Πρόσφατα όμως καταλήξαμε σε ένα γενικό πλαίσιο το οποίο φαίνεται να μην αδικεί κανέναν και ταυτόχρονα να δίνει ώθηση για τη συνέχιση της δημιουργικής διαδικασίας. Παρόλα αυτά όμως η ισορροπία αυτή έχει ημερομηνία λήξης. Οι νέες ψηφιακές τεχνολογίες και κυρίως το Internet, θέτουν το πρόβλημα σε μια εντελώς νέα βάση. Κανένας δε μπορεί να προβλέψει ποια εξέλιξη θα έχουν τα πράγματα, παρά μόνο να υποθέσει ότι θα εμφανιστεί μια μετάθεση εξουσιών από κάποιον τύπο βιομηχανιών σε κάποιον άλλο διαφορετικό. Αυτό θα πρέπει κυρίως να το περιμένουμε για τον τομέα της μουσικής και του λογισμικού και λιγότερο για το χώρο των εκδόσεων, της επιστημονικής έρευνας και των εμπορικών σημάτων. 4 Τα προβλήματα λοιπόν είναι πολλά και η λύση είναι αδύνατο να βρεθεί από τη μια μέρα στην άλλη. Η νέα τεχνολογία έχει δημιουργήσει νέα τεχνολογικά αγαθά, συγκαταλέγοντας σε αυτά τα προγράμματα των η/υ, τα προϊόντα ημιαγωγών (microchips) και τις βάσεις δεδομένων, που προστατεύονται είτε σαν πνευματικά δημιουργήματα, είτε σαν κατηγορία άυλων αγαθών. Σηματοδοτείται μια νέα εποχή και αντίληψη για το αντικείμενο προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας, αφού παρατηρείται ένταξη 4 βλ. ο. π. e-copyright, Τάκης Παπαθανασίου, Επιχείρηση και Κοινωνία της Πληροφορίας. 12

15 τεχνολογικών προϊόντων στο πεδίο προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας και γενικά μια τάση για εμπορικοποίηση όλων των τομέων της ανθρώπινης δραστηριότητας. Τα δικαιώματα προσωπικότητας και το έργο εμπορευματοποιούνται. Ο λόγος προστασίας δεν είναι αποκλειστικά η προστασία του δημιουργού μόνο, αλλά και του βιομηχανικού προϊόντος και της επιχείρησης που χρηματοδότησε τη δημιουργία του Πνευματική Ιδιοκτησία και Πληροφορική Μπορούμε να πούμε στο σημείο αυτό ότι διαπλάθεται ένα κλίμα αμφισβήτησης και η ψηφιακή τεχνολογία προχωράει πιο γρήγορα από το δίκαιο. Συγκεκριμένα, η πνευματική ιδιοκτησία αντιμετωπίζεται πλέον με δυσπιστία και το κοινό είναι αυτό το οποίο εκφράζει την άποψη ότι οι νομικοί κανόνες βάζουν φραγμό στη διάδοση της γνώσης. Ο πειρατής έχει πολλές φορές τη συμπάθεια του κοινού και οι νομοθετικές ρυθμίσεις μένουν κενό γράμμα. Πολλά καινούρια τεχνολογικά συστήματα όπως αυτά της ανταλλαγής αρχείων peer to peer, το video on demand, έχουν γίνει αντικείμενο πολλών προβληματισμών και αναλύονται παρακάτω Δίκτυα Υπολογιστών Peer-to-Peer Ορισμός Ένα δίκτυο υπολογιστών peer-to-peer (P2P), είναι ένα δίκτυο το οποίο επιτρέπει σε δύο ή περισσότερους υπολογιστές να μοιράζονται ισοδύναμα τους πόρους τους. Το συγκεκριμένο δίκτυο χρησιμοποιεί τον αποθηκευτικό χώρο, το bandwidth και την επεξεργαστική ισχύ των κόμβων. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι όλοι οι κόμβοι του δικτύου έχουν ίσα δικαιώματα και οι πληροφορίες που βρίσκονται σε έναν από αυτούς, μπορούν να διαβαστούν από όλους τους άλλους και αντίστροφα Μορφές δικτύων Peer-to-Peer Υπάρχουν τρεις κατηγορίες τέτοιων δικτύων Συγκεντρωτικά P2P δίκτυα: ονομάζονται και πρώτης γενιάς P2P δίκτυα. Σε αυτή τη κατηγορία δικτύων, οι πληροφορίες για τα περιεχόμενα των καταλόγων που οι συμμετέχοντες θέλουν να μοιράζονται, αποθηκεύονται 5 βλ. ο.π. e-δίκαιο, Τάκης Παπαθανασίου, Επιχείρηση και Κοινωνία της Πληροφορίας. 6 βλ. Διονυσία Καλλινίκου, άρθρο Το μέλλον της Πνευματικής Ιδιοκτησίας,, 13

16 σε έναν κεντρικό Index Server. Οι χρήστες μπορούν σε αυτόν να αναζητήσουν τα αρχεία που ψάχνουν, χρησιμοποιώντας ένα κατάλληλο πρόγραμμα-πελάτη. Εάν το αρχείο βρεθεί, ακολουθεί μια σύνδεση μεταξύ των δύο χρηστών για τη μεταφορά του. Παραδείγματα δικτύων της κατηγορίας αυτής είναι το Napster, το DC++ και το WinMX. Αποκεντρωτικά P2P δίκτυα: ονομάζονται και δεύτερης γενιάς δίκτυα. Εδώ κάθε σύστημα το οποίο συμμετέχει, αποτελεί ταυτόχρονα client και server. Όταν κάποιος συνδεθεί με τη βοήθεια ενός προγράμματος πελάτη P2P, κάνει την παρουσία του γνωστή σε λίγους υπολογιστές οι οποίοι είναι ήδη συνδεδεμένοι και αυτοί με τη σειρά τους προωθούν τη δήλωση παρουσίας του σε ένα μεγαλύτερο δίκτυο υπολογιστών. Ο χρήστης στη συνέχεια έχει τη δυνατότητα να αναζητήσει όποια πληροφορία θέλει ανάμεσα στα αρχεία που έχουν διαμοιραστεί. 7 Η διαδικασία μεταφοράς των αρχείων είναι ίδια με αυτή των συγκεντρωτικών P2P δικτύων. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις είναι το Kazaa, το Gnutella και το BearShare. P2P δίκτυα τρίτης γενιάς: αυτά έχουν χαρακτηριστικά ανωνυμίας όπως για παράδειγμα το Freenet, το I2P και το Entropy. Είναι αποκεντρωτικού τύπου και τα βασικά τους χαρακτηριστικά είναι η υψηλή βιωσιμότητα, ο συνεχής διαμοιρασμός αρχείων και η κωδικοποίησή τους έτσι ώστε κανένας να μην μπορέσει να αποκτήσει κάποιον έλεγχο πάνω σε αυτά. Χαρακτηρίζονται και ως μικρά παγκόσμια δίκτυα και είναι υπό ανάπτυξη Χρήση των δικτύων Peer-to-Peer Με τη χρήση των δικτύων αυτών προάγεται η ελεύθερη διακίνηση ιδεών και η δωρεάν παροχή υπηρεσιών και πληροφοριών, που αποτελεί και τη βασική ιδέα της δημιουργίας του παγκόσμιου ιστού. Οι χρήστες από όλον τον κόσμο επικοινωνούν και δεν υπάρχει λογοκρισία, έλεγχος ή φραγμός. Η λειτουργία των δικτύων P2P είναι μοναδική λόγω της απλής δομής, του μηδαμινού κόστους και της άναρχης ροής της πληροφορίας. Η φιλοσοφία τους είναι ότι παρέχουν τη δυνατότητα στους χρήστες να δημιουργούν δυναμικά αναπτυσσόμενους χώρους και να καθορίζουν το περιεχόμενο αυτών. 7 βλ. Βικιπαίδεια, ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια, Δίκτυα Peer-to-Peer, 14

17 Αυτό που θα πρέπει να αναφερθεί είναι ότι από τότε που δημιουργήθηκαν αυτά τα δίκτυα μέχρι και σήμερα, έχουν υποστεί ανελέητο πόλεμο και ταυτίζονται με κάποιες έννοιες όπως η παρανομία και η υποκλοπή. Παρόλα αυτά όμως, ολόκληρες κοινότητες και μεμονωμένοι χρήστες, απέδειξαν ότι τα P2P δίκτυα χρησιμοποιούνται και για νόμιμους σκοπούς. Παράδειγμα του ισχυρισμού αυτού αποτελεί η πρόσφατη προσπάθεια κάποιων πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων να δημιουργήσουν μια εφαρμογή για P2P δίκτυα. Αυτό αναφέρεται και σαν LionShare, βασίζεται στα δεύτερης γενιάς P2P δίκτυα και έχει σκοπό το διαμοιρασμό ακαδημαϊκού υλικού σε χρήστες. Ένα άλλο επίσης γνωστό δίκτυο αυτής της κατηγορίας είναι το Video On Demand (VOD) Ορισμός Τα συστήματα Video On Demand επιτρέπουν στους χρήστες να επιλέγουν και να παρακολουθούν βίντεο από ένα δίκτυο, σαν ένα τμήμα ενός αλληλεπιδραστικού τηλεοπτικού προγράμματος. Τα VOD συστήματα είτε βοηθούν στη ροή περιεχομένου, επιτρέποντας τη θέαση σε πραγματικό χρόνο, είτε στη φόρτωσή του στον υπολογιστή όπου το πρόγραμμα παρουσιάζεται σε έναν μετασχηματιστή προτού αρχίσει η θέαση. Αυτό καλύτερα θα μπορούσε να αποδοθεί με τον όρο store and forward. Η πλειονότητα των καλωδιακών και τηλεφωνικών VOD συστημάτων χρησιμοποιούν τη προσέγγιση ροής, όπου ένας χρήστης αγοράζει ή επιλέγει μία ταινία ή ένα τηλεοπτικό πρόγραμμα και αρχίζει να παίζει στο τηλεοπτικό σύνολο σχεδόν στιγμιαία. Συχνά σήμερα ο όρος καλύπτει ένα ευρύτερο φάσμα των συσκευών παράδοσης, που αναφέρεται στους υπολογιστές, τα κινητά τηλέφωνα και πραγματικά σε οποιοδήποτε σύστημα μπορεί να λάβει κατόπιν παραγγελίας, οπτικοακουστικό περιεχόμενο πάνω από ένα δίκτυο. 9 Συμπερασματικά λοιπόν μπορούμε να πούμε ότι ο όρος Video On Demand αναφέρεται σε ένα αλληλεπιδραστικό σύστημα πολυμέσων το οποίο προσφέρει 8 βλ. Βικιπαίδεια, ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια, Δίκτυα Peer-to-Peer, 9 βλ Wikipedia, the free encyclopedia, Video On Demand, 15

18 στον πελάτη τη δυνατότητα να μπορεί να επιλέξει και να παρακολουθήσει βίντεο χρησιμοποιώντας μια δικτυακή υποδομή. Δηλαδή ο χρήστης μπορεί να έχει στη διάθεσή του εύκολα και γρήγορα μια μεγάλη ποικιλία από αρχεία βίντεο που μπορούν να μεταφερθούν και να αναπαραχθούν τοπικά μέσω της δικτυακής υποδομής Αρχιτεκτονική ενός συστήματος VOD Αρχικά οι ταινίες βίντεο είναι αποθηκευμένες σε έναν κεντρικό βίντεο εξυπηρετητή ο οποίος συνδέεται μέσω ενός δικτύου υψηλού εύρους ζώνης, με τοπικούς κόμβους παροχής, από τους οποίους χρησιμοποιούνται ομοαξονικά καλώδια για να εκπέμπουν το πρόγραμμα στα σπίτια. 10 Σε αυτή την αρχιτεκτονική θα πρέπει να αναφέρουμε ότι εμφανίζονται δύο σημαντικά προβλήματα. Πρώτον, υπάρχει περιορισμένος αριθμός καναλιών εκπομπής που είναι διαθέσιμα σε ένα ομοαξονικό καλώδιο, αφού το μοιράζονται ταυτόχρονα πολλά σπίτια και δεύτερον, το άλλο πρόβλημα αφορά τον αριθμό των έργων που μπορεί να μεταδώσει ταυτόχρονα ένας εξυπηρετητής. Τα γεγονότα τα οποία συμβαίνουν σε ένα σύστημα Video On Demand είναι τα παρακάτω: 11 Άφιξη μιας αίτησης ενός πελάτη για μια ταινία Τερματισμός προβολής μιας ταινίας από ένα κανάλι (ύπαρξη ελεύθερου καναλιού) Λήξη του χρόνου αναμονής ενός πελάτη (δηλαδή μιας αίτησης για την προβολή μιας ταινίας) Λειτουργικότητα Είναι δυνατό να τεθούν οι κεντρικοί τηλεοπτικοί υπολογιστές σε τοπικά δίκτυα LAN έτσι ώστε να μπορούν να δώσουν στους χρήστες πολύ γρήγορη απάντηση. Οι κεντρικοί τηλεοπτικοί υπολογιστές ροής, μπορούν επίσης να εξυπηρετήσουν μια ευρύτερη κοινότητα μέσω ενός δικτύου ευρείας περιοχής, το λεγόμενο WAN. Στην περίπτωση όμως αυτή, η ανταπόκριση στις απαιτήσεις των χρηστών μπορεί να μειωθεί. Οι υπηρεσίες φόρτωσης προγραμμάτων μπορούν να προσφερθούν σε σπίτια τα οποία διαθέτουν καλωδιακά μόντεμ ή συνδέσεις DSL. Οι κεντρικοί 10 βλ. Προσομοίωση Πληροφοριακών Συστημάτων, 11 βλ. Προσομοίωση Πληροφοριακών Συστημάτων, 16

19 υπολογιστές για τις παραδοσιακές καλωδιακές και τηλεπικοινωνιακές υπηρεσίες των συστημάτων Video On Demand, τοποθετούνται συνήθως στο άνω άκρο καλωδίων, εξυπηρετώντας μια συγκεκριμένη αγορά, όπως οι ομφαλοί σε μεγαλύτερες αγορές. Στον κόσμο των τηλεπικοινωνιών, τοποθετούνται είτε στο κεντρικό γραφείο, είτε σε μια καινούρια τοποθεσία, η αποκαλούμενη VHO (Video Head -End Office) Χρήση Οι υπηρεσίες Video On Demand, είναι διαθέσιμες σε πολλά μέρη του κόσμου. Η υπηρεσία ANYTIME, παρέχει βίντεο κατά παραγγελία, σε προμηθευτές καλωδίων στη Ταϊβάν και στις επικοινωνίες TransACT στην Αυστραλία. Η ΤransACT επίσης διαχειρίζεται τις δικές της υπηρεσίες Video On Demand οι οποίες περιλαμβάνουν αθλητικά θέματα και περιεχόμενο για ενήλικες. Υπάρχουν δύο διαφορετικές εταιρείες Video On Demand συστημάτων, παγκοσμίως, που χρησιμοποιούν το ίδιο όνομα ReelTime. Στις Η.Π.Α. η ReelTime.com διαχειρίζεται μία υπηρεσία ροής Video On Demand που χρησιμοποιεί Ρ2Ρ τεχνολογία και είναι διαθέσιμη παγκοσμίως. Η υπηρεσία ReelTime.tv στην Αυστραλία, παρέχει τη δυνατότητα φόρτωσης ενός προγράμματος και ενοικίασής ή απόκτησής του και προσφέρει κινηματογραφικές ταινίες και τηλεοπτικά επεισόδια. Πρόσφατα τα συστήματα Video On Demand έχουν χρησιμοποιηθεί και στη διαφήμιση. Ωστόσο οι συγκεκριμένες εταιρείες παρέχουν γενικευμένες πληροφορίες προς το τηλεοπτικό κοινό, με αποτέλεσμα οι καταναλωτές να ψάχνουν για περισσότερες πληροφορίες. Υπάρχουν πέντε σημαντικοί προμηθευτές που παρέχουν συστήματα κεντρικών υπολογιστών για τα καλωδιακά και τηλεοπτικά Video On Demand συστήματα. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνεται η Motorola, η TANDBERG Television που είναι μέρος της ομάδας της Ericsson, η SeaChange International, η Concurrent Computer Corporation και η C-COR. Συλλογικά, αυτοί οι προμηθευτές 12 βλ. Wikipedia, the free encyclopedia, Video On Demand, 17

20 αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 80% των παρόχων τηλεπικοινωνιακών κεντρικών υπολογιστών, παγκοσμίως. 13 καλωδιακών και Θα πρέπει στο σημείο αυτό όμως να αναφέρουμε ότι κανένας άλλος εκτός από τον δημιουργό δεν μπορεί να κάνει οποιαδήποτε χρήση του έργου, εάν δεν υπάρχει γραπτή, σαφής δήλωση από τον ίδιο τον δημιουργό. Όλοι αυτοί λοιπόν που κατεβάζουν υλικό από το Διαδίκτυο (με τη χρήση των τεχνολογιών που αναφέρθηκαν παραπάνω) που είναι προστατευμένο από το νόμο περί πνευματικών δικαιωμάτων, χωρίς τη συγκατάθεση του δημιουργού γίνονται εκείνη τη στιγμή παραβάτες του νόμου. Οι τεχνολογικές εξελίξεις είναι γνωστό ότι καθιστούν δυνατή την πρόσβαση σε έργα και δεδομένα και ταυτόχρονα συντελούν στην εύκολη και πιστή αναπαραγωγή τους. Συγκεκριμένα, τα δίκτυα ανταλλαγής αρχείων όπως το Grokster και το Morpheus μπορούν να θεωρηθούν υπεύθυνα για τις παρανομίες των χρηστών τους. Χάρη στην ανωνυμία που προσφέρουν αυτά τα δίκτυα, έχουν συχνά συσχετισθεί με την παράνομη ανταλλαγή αρχείων. 14 Έτσι λοιπόν προκύπτει το λεγόμενο φαινόμενο της πειρατείας στο Διαδίκτυο, το οποίο αναλύεται παρακάτω. Το πρόβλημα είναι πολύ σοβαρό. Οι κάτοχοι των πνευματικών δικαιωμάτων ισχυρίζονται ότι κάθε παράνομο κατέβασμα των έργων τους σημαίνει μείωση των πωλήσεων των γνήσιων πνευματικών δημιουργημάτων τους και άρα των κερδών τους. 4. Πνευματική Ιδιοκτησία και Πειρατεία 4.1 Ορισμός, είδη και στατιστικά στοιχεία σχετικά με την πειρατεία έργων 15 Με τον όρο πειρατεία εννοούμε την ηθελημένη καταπάτηση του πνευματικού δικαιώματος σε εμπορική κλίμακα. Η πειρατεία μπορεί να αφορά διάφορα είδη 13 βλ. Wikipedia, the free encyclopedia Video On Demand, 14 βλ. Απόφαση-σταθμός της Δικαιοσύνης των ΗΠΑ κατά της ανταλλαγής αρχείων, Σχέση ανταλλαγής και P2P δίκτυα, βλ. Η ανταλλαγή αρχείων είναι νόμιμη; Είδη πειρατείας, 18

21 έργων όπως ταινίες, ηλεκτρονικά παιχνίδια, μουσικά έργα, λογισμικό κτλ. (Οι κατηγορίες αυτές αναλύονται σε επόμενες ενότητες) Κάποια στατιστικά στοιχεία που αφορούν τη πειρατεία στη μουσική βιομηχανία είναι τα ακόλουθα: Μέχρι το 2005, 963 νέες δράσεις είχαν ήδη ξεκινήσει σε 11 χώρες στην Ευρώπη και την Ασία. Για πρώτη φορά, η Ολλανδία, η Φινλανδία, η Ιρλανδία, η Ισλανδία και η Ιαπωνία διώκουν ποινικά τους χρήστες που κατεβάζουν παράνομα μουσικό υλικό από το Διαδίκτυο. Στο στόχο έχουν μπει νέες εφαρμογές P2P (peer to peer, δηλαδή εφαρμογές, όπου δύο υπολογιστές συνδέονται άμεσα μεταξύ τους, χωρίς την μεσολάβηση άλλου κεντρικού δικτύου). Στον πρώτο χρόνο όπου έγινε η λήψη νομικών μέτρων στην Ευρώπη, σε 248 ιδιώτες, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι μεταξύ ετών, επιβλήθηκαν κυρώσεις ή χρηματικά πρόστιμα με μέσο όρο πάνω από Ευρώ. Μέχρι τα μέσα του 2005, είχαν ήδη ανακαλυφθεί περιπτώσεις παράνομης διανομής αρχείων παγκοσμίως. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με την Εταιρία Προστασίας Οπτικοακουστικών Έργων (ΕΠΟΕ) το 2006, οι απώλειες του Δημοσίου από τη κυκλοφορία πειρατικών DVD ανήλθε στα Ευρώ. Αντίστοιχα σύμφωνα με την Διεθνή Ομοσπονδία Φωνογραφικής βιομηχανίας (IFPI) εξαιτίας της παράνομης διακίνησης CD μουσικής, οι απώλειες του Δημοσίου από το 1996 έως το 2005 υπολογίζονται σε 228,5 εκατομμύρια Ευρώ ενώ 1,4 δις. μουσικοί τίτλοι αντιγράφονται σε προσωπικούς υπολογιστές σε μηνιαία βάση μέσω του Διαδικτύου χωρίς την άδεια των δημιουργών. Η παγκόσμια βιομηχανία της ψυχαγωγίας εξαιτίας της πειρατείας μέσω του Internet, σημειώνει πολύ μεγάλες απώλειες (20-22 δις. δολάρια ετησίως) βλ. Γ. Κουμάντος, Λ. Κοτσίρης, Μ. Θ. Μαρίνος, Π. Κοριατοπούλου, Σ. Σταυρίδου, Κοινωνία των Πληροφοριών και Πνευματική Ιδιοκτησία, η Νέα Κοινοτική Ρύθμιση, Σ. Σταυρίδου - Τεχνολογικοί Κίνδυνοι-Τεχνολογικές Λύσεις, σελ

22 4.2 Πειρατεία μουσικών έργων, κινηματογραφικών ταινιών και τηλεοπτικών παραγωγών 17 Σύμφωνα με τη Διεθνή Ομοσπονδία Φωνογραφικής Βιομηχανίας IFPI υπάρχουν τρεις κατηγορίες σε ότι αφορά τη πειρατεία στη μουσική: Πειρατικά - πρόκειται για την αναπαραγωγή πρωτότυπου ηχογραφήματος με σκοπό το κέρδος, χωρίς τη συγκατάθεση του δικαιούχου. Η συσκευασία των πειρατικών αντιτύπων διαφέρει από αυτή των γνήσιων. Συνήθως πρόκειται για συλλογές τραγουδιών ενός καλλιτέχνη ή συγκροτήματος (π.χ. greatest hits) ή συλλογές με τραγούδια συγκεκριμένου είδους (π.χ. dance tracks). Παραχαραγμένα - πρόκειται για αντίγραφα συσκευασμένα έτσι ώστε να μοιάζουν όσο το δυνατόν περισσότερο με τα γνήσια. Τα λογότυπα και τα εμπορικά σήματα των παραγωγών εταιριών τοποθετούνται στη συσκευασία έτσι ώστε ο αγοραστής να παραπλανάται και να νομίζει ότι αγοράζει το γνήσιο και νόμιμο προϊόν. Bootlegs - πρόκειται για παράνομες ηχογραφήσεις ζωντανών εκτελέσεων ή ραδιοτηλεοπτικού ή άλλου προγράμματος. Η ηχογράφηση γίνεται χωρίς τη σχετική άδεια των δικαιούχων. Πολύ διαδεδομένη είναι και η πειρατεία κινηματογραφικών ταινιών αλλά και τηλεοπτικών παραγωγών μέσα από τα δίκτυα peer-to-peer και την ανταλλαγή αρχείων. 4.3 Πειρατεία λογισμικού (εισαγωγή) Η ανάπτυξη του λογισμικού είναι μια ομαδική προσπάθεια στην οποία συνδυάζονται δημιουργικές ιδέες και ταλέντα προγραμματιστών, συγγραφέων και σχεδιαστών. Όπως λοιπόν τα βιβλία, η μουσική και οι κινηματογραφικές ταινίες, έτσι και το λογισμικό των ηλεκτρονικών υπολογιστών προστατεύεται από τη νομοθεσία περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Από όλη την ανάλυση η οποία έχει προηγηθεί σχετικά με την ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών, η ανάγκη για προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας, κρίνεται άκρως απαραίτητη και επιτακτική. 17 βλ. Είδη πειρατείας, 20

23 Πολλές εταιρείες, αντιμετωπίζουν σοβαρούς κινδύνους εξαιτίας της πειρατείας λογισμικού. Η ίδια η επιχείρηση ευθύνεται για τις πράξεις των εργαζομένων της, όπως για παράδειγμα την εγκατάσταση μη εξουσιοδοτημένου αντίγραφου λογισμικού σε υπολογιστή της εταιρείας ή για παράνομη αγορά λογισμικού μέσω Internet. Αναφορικά με τους μεμονωμένους χρήστες μπορούμε να πούμε ότι όταν αγοράζουμε λογισμικό, δεν γινόμαστε κάτοχοι των πνευματικών δικαιωμάτων. Αυτό που αγοράζουμε είναι το δικαίωμα χρήσης του λογισμικού υπό κάποιους περιορισμούς. Συνήθως οι κανονισμοί αναφέρουν ότι έχουμε το δικαίωμα να φορτώσουμε το λογισμικό σε έναν υπολογιστή και να κάνουμε ένα αντίγραφο ασφαλείας. Η δημιουργία ή η λήψη μη εξουσιοδοτημένων αντιγράφων λογισμικού, είναι παράνομη ανεξάρτητα από τον αριθμό των αντιγράφων. Όσοι χρησιμοποιούν το Internet για να αναφέρουν ή να διανείμουν πειρατικό λογισμικό ή παράνομα αντίγραφα, με on line δημοπρασίες, μπορούν να διωχθούν ποινικά, ακόμα και αν ο σκοπός είναι μη κερδοσκοπικός Ορισμός πειρατείας λογισμικού Μετά την προηγούμενη εισαγωγή, μένει να δώσουμε τον ορισμό της συγκεκριμένης έννοιας. Ως πειρατεία λογισμικού λοιπόν θεωρείται η κλοπή προγραμμάτων λογισμικού με παράνομη αντιγραφή ή πλαστογράφηση γνήσιων προϊόντων και η διανομή παράνομα αντιγεγραμένων και πλαστών προϊόντων. Είναι δηλαδή η μη συστηματική αντιγραφή προϊόντων, χωρίς τη νόμιμη άδεια χρήσης, από επιχειρήσεις ή ιδιώτες, όσο και η διανομή ή μεταπώληση προϊόντων λογισμικού, χωρίς τη νόμιμη άδεια χρήσης. Είναι συχνά παρατηρούμενη και απλή διαδικασία η πώληση του λογισμικού μέσα από τις σελίδες του Διαδικτύου Μορφές πειρατείας λογισμικού Υπάρχουν πέντε κύριοι τύποι αυτής της μορφής πειρατείας όπου και παρουσιάζονται παρακάτω βλ. Η πειρατεία του λογισμικού έχει αρνητικές επιπτώσεις για όλους τους τομείς-παραγωγούς λογισμικού, μεταπωλητές και καταναλωτές, 19 βλ. Μορφές Πειρατείας, -of-piracy.cfm 21

24 Πειρατεία τελικού χρήστη: αναφέρεται στην περίπτωση όπου ο υπάλληλος μιας εταιρείας προχωρά στην αναπαραγωγή αντιτύπων λογισμικού, χωρίς εξουσιοδότηση. Παράδειγμα αποτελεί η εγκατάσταση ενός προγράμματος σε πολλούς υπολογιστές με τη χρήση ενός νόμιμου αντιγράφου, η αντιγραφή δίσκων για εγκατάσταση και διανομή, η εκμετάλλευση προσφορών αναβάθμισης χωρίς να υπάρχει νόμιμο αντίγραφο της έκδοσης που πρόκειται να αναβαθμιστεί, η απόκτηση ακαδημαϊκού ή άλλου λογισμικού περιορισμένης χρήσης που δε κυκλοφορεί στη λιανική αγορά, χωρίς άδεια εμπορικής χρήσης και η ανταλλαγή δίσκων σε εργασιακό χώρο. Κατάχρηση πελάτη/ διακομιστή: σε αυτόν το τύπο πειρατείας, ένα κεντρικό αντίγραφο ενός προγράμματος, χρησιμοποιείται ταυτόχρονα από πολλούς υπαλλήλους σε ένα δίκτυο. Εάν υπάρχει ένα τοπικό δίκτυο LAN, θα πρέπει να γίνει έλεγχος της άδειας για το αν επιτρέπεται η εγκατάσταση προγραμμάτων στο διακομιστή και η ταυτόχρονη χρησιμοποίησή τους από πολλούς χρήστες. Όταν ο αριθμός των χρηστών υπερβαίνει τον επιτρεπόμενο, τότε υπάρχει κατάχρηση. Πειρατεία στο Internet: εδώ παρατηρείται φόρτωση(download) λογισμικού από το Internet. Θα πρέπει εδώ να αναφερθεί ότι οι κανόνες που ισχύουν για την αγορά με παραδοσιακούς τρόπους, θα πρέπει να ισχύουν και για την on line αγορά λογισμικού. Παραδείγματα αυτής της μορφής πειρατείας, αποτελούν κάποιοι πειρατικοί δικτυακοί τόποι (websites) οι οποίοι διαθέτουν λογισμικό για δωρεάν φόρτωση (download) ή σαν αντάλλαγμα σε χρήστες οι οποίοι ανέβασαν προγράμματα στο site εκείνο, κάποια site δημοπρασιών που υπάρχουν στο Internet και προσφέρουν πλαστά λογισμικά και τέλος ομότιμα δίκτυα τα λεγόμενα peer-to-peer που δίνουν τη δυνατότητα μεταφοράς προγραμμάτων με κατοχυρωμένα πνευματικά δικαιώματα, χωρίς εξουσιοδότηση. Εγκατάσταση στο σκληρό δίσκο: 20 σε αυτή τη μορφή πειρατείας μια επιχείρηση η οποία δραστηριοποιείται στο χώρο της πώλησης νέων υπολογιστών, προσπαθεί να κάνει την αγορά των μηχανημάτων της πιο 20 βλ. Μορφές Πειρατείας, -of-piracy.cfm 22

25 ελκυστική με το να εγκαθιστά παράνομα αντίγραφα λογισμικού στους σκληρούς δίσκους. Εδώ συμπεριλαμβάνονται και οι ενέργειες κάποιων Μεταπωλητών Προστιθέμενης Αξίας (VAR) οι οποίοι πωλούν ή εγκαθιστούν νέο λογισμικό στους υπολογιστές μέσα σε εργασιακούς χώρους. Πλαστογραφία λογισμικού: στην περίπτωση αυτή, αντιγράφεται και πωλείται παράνομα υλικό το οποίο είναι πνευματικά κατοχυρωμένο, με πρόθεση την άμεση μίμησή του. Στη κατηγορία του συσκευασμένου λογισμικού περιλαμβάνονται πλαστά αντίγραφα δισκετών ή CD, σχετικές συσκευασίες, εγχειρίδια, άδειες εκμετάλλευσης, εμπορικά σήματα, κάρτες εγγραφής και χαρακτηριστικά ασφαλείας Πειρατεία λογισμικού στο Internet Είναι σε όλους μας γνωστό ότι η ανάπτυξη της Πληροφορικής συνεισφέρει στην καινοτομία και στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Το Διαδίκτυο με τη σειρά του συμβάλλει στην αύξηση των ευκαιριών για την πώληση προϊόντων και υπηρεσιών, ταυτόχρονα όμως δημιουργεί και ευκαιρίες για την κλοπή του λογισμικού. Ενώ λοιπόν το Internet γίνεται όλο και πιο γρήγορο, εύκολο και λιγότερο ακριβό, η πειρατεία του λογισμικού αυξάνεται. Παρακάτω παρουσιάζονται μερικές από τις δυνατότητες που προσφέρει ο παγκόσμιος ιστός και διευκολύνει κατά πολύ το φαινόμενο της πειρατείας. Καταρχήν, επιτρέπει τη μεταφορά προϊόντων ανάμεσα σε υπολογιστές, χωρίς να είναι απαραίτητη η ύπαρξη υλικών μέσων και μάλιστα με μικρό κίνδυνο εντοπισμού. Είναι σύνηθες το φαινόμενο ότι σε κάποιες μορφές πειρατείας, μπορεί να εμπλέκονται υπολογιστές των οποίων ο ιδιοκτήτης έχει πλήρη άγνοια. Η κλοπή του λογισμικού στις μέρες μας γίνεται με το κλικ του ποντικιού χωρίς να είναι απαραίτητη η ερμηνεία πολύπλοκων κωδικών. Το ηθικό δίδαγμα των όσων έχουν αναφερθεί παραπάνω, αναλύεται στη συνέχεια. Δεν αμφισβητεί κανείς τη σημασία των νέων τεχνολογιών οι οποίες οδηγούν στην πληροφοριακή επανάσταση. 22 Σημαντική είναι η συνεισφορά πολλών εταιρειών 21 βλ. Μορφές Πειρατείας, -of-piracy.cfm 22 βλ. Πειρατεία στο Internet, 23

26 που γίνεται αντιληπτή με την παροχή σημαντικής υποδομής για το Internet και το ηλεκτρονικό εμπόριο. Θα πρέπει να είμαστε υπέρ της τεχνολογίας και όλων των υποσχέσεων που αυτή μας δίνει για μεγαλύτερες εξελίξεις, δεν θα πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι στην καρδιά αυτών των τεχνολογιών, βρίσκεται η πνευματική ιδιοκτησία. Το γεγονός ότι το Internet έχει διευκολύνει τη ροή πληροφοριών, δε σημαίνει ότι θα πρέπει να καταργηθούν οι νόμοι. Οι εξελίξεις στη νέα τεχνολογία εξαρτώνται άμεσα από την ισχυρή προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων Επιπτώσεις της πειρατείας λογισμικού Γενικά μπορούμε να πούμε ότι η κλοπή της πνευματικής ιδιοκτησίας αποτελεί εμπόδιο για την έρευνα και ανάπτυξη νέων προϊόντων, την ανάπτυξη του κλάδου και την είσοδο νέων εταιρειών σε αυτόν. Παρακάτω αναφέρονται οι επιδράσεις του συγκεκριμένου φαινομένου σε ευδιάκριτες ομάδες του κοινωνικού συνόλου. Οι επιπτώσεις στους καταναλωτές: αναφορικά με τα πειρατικά προϊόντα μπορούμε να πούμε ότι δε συνοδεύονται από εγχειρίδια οδηγιών, δεν έχουν εγγύηση καλής λειτουργίας, δυνατότητα αναβάθμισης και τεχνική υποστήριξη. Συνήθως έχουν προσβληθεί από κάποιους ιούς και μπορούν να προκαλέσουν βλάβες στο σκληρό δίσκο ακόμα και σε ολόκληρο δίκτυο. Τέλος η χρήση αυτών των προϊόντων στον εργασιακό χώρο, βάζει σε κίνδυνο εμάς τους ίδιους αλλά και την επιχείρηση στην οποία εργαζόμαστε. Οι επιπτώσεις στους μεταπωλητές: η πειρατεία του λογισμικού έχει αρνητικές επιπτώσεις και για τους μεταπωλητές, αφού τους προκαλεί απώλειες πολλών δισεκατομμυρίων σε ετήσια βάση. Επίσης οι περικοπές σε επενδύσεις και ανθρώπινο δυναμικό στο δίκτυο μεταπώλησης, είναι συχνές λόγω του φαινομένου της πειρατείας. 23 Σύμφωνα με μια μελέτη που έγινε το έτος 2000 από την Business Software Alliance (BSA) σχετικά με την πειρατεία λογισμικού, η Ελλάδα παρουσιάζει ποσοστό πειρατείας 66% και συνεχίζει να είναι η χώρα με το υψηλότερο ποσοστό στη Δυτική Ευρώπη, όταν ο μέσος όρος κυμαίνεται στο 34%. Η Δανία και η Μεγάλη Βρετανία, είναι οι δύο χώρες με το χαμηλότερο ποσοστό(26%) στην 23 βλ. Η πειρατεία του λογισμικού έχει αρνητικές επιπτώσεις για όλους τους τομείς-παραγωγούς λογισμικού, μεταπωλητές και καταναλωτές, 24

27 Ευρώπη. Το μεγαλύτερο μέσο όρο στο ποσοστό πειρατείας(63%) σε παγκόσμια βάση, παρουσιάζει η Ανατολική Ευρώπη. Με τη μείωση της πειρατείας ωφελείται η οικονομία σαν σύνολο και συγκεκριμένα αυξάνονται οι θέσεις εργασίας, τα φορολογικά έσοδα και προωθείται η οικονομική ανάπτυξη. 5.Τεχνολογικά μέτρα-μέτρα προστασίας 5.1 Ορισμός Για να γίνει λοιπόν η αντιμετώπιση όλων των παραπάνω θεμάτων που αφορούν την πνευματική ιδιοκτησία έχουν οριστεί από τη νομοθεσία κάποια τεχνολογικά μέτρα. Καταρχήν με τον όρο αυτό εννοούμε τους μηχανισμούς που εμποδίζουν ή περιορίζουν προστατευμένα έργα. Συγκεκριμένα η χρήση των τεχνολογικών μέτρων θα πρέπει να ελέγχεται με αποτελεσματικό τρόπο μέσα από διαδικασίες όπως η πρόσβαση, η κρυπτογράφηση ή η μετάδοση-μετατροπή του έργου. Παρέχεται λοιπόν έννομη προστασία έναντι κάθε προσώπου που προβαίνει σε ενέργειες αφαίρεσης ή αλλοίωσης του έργου άνευ αδείας και προβλέπεται η άσκηση αγωγής αποζημίωσης από την πλευρά των δικαιούχων. (αιτιολογική σκέψη 47, Οδηγίας 2001/29/ΕΚ) Είδη-Κατηγορίες. 25 System Catching: παρέχει προστασία για αποθήκευση υλικού από άλλα δίκτυα που βρίσκονται στο σύστημα προμήθειας υπηρεσιών. Information Location Tools: παρέχουν προστασία όταν γίνεται σύνδεση ή παραπομπή σε ιστοσελίδα υπό παραβίαση. Information on Systems or Networks at the direction of user: αποθήκευση για το χρήστη, περιλαμβάνει κάποιες υπηρεσίες όπως για παράδειγμα website hosting. 24 βλ. Οδηγία 2001/29/ΕΚ Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, 25 βλ. Γιαννάρη-Πνευματικά δικαιώματα και copyright στις ψηφιακές βιβλιοθήκες, Νομικοί κίνδυνοι για τις ψηφιακές βιβλιοθήκες, 25

28 5.3 Τεχνικές προστασίας πνευματικής ιδιοκτησίας. 26 Κλασματική πρόσβαση (Fractional Access): εφαρμόζεται σε βάση δεδομένων η οποία είναι δομημένη σε μικρές μονάδες οπότε η υποκλοπή δεν είναι πρακτική γιατί εντοπίζεται αμέσως. Έλεγχος Διεπαφής ( Interface Control): το software βρίσκεται σε cdrom και η πρόσβαση σε ιδιόκτητη διεπαφή, δεν επιτρέπει εύκολα την αντιγραφή. Αποθήκευση (Repository): υπάρχει ένα αντίγραφο κάθε τεκμηρίου σε μια αποθήκη οπότε τα αυθαίρετα αντίγραφα εντοπίζονται άμεσα. Steganography: στην τεχνική αυτή γίνεται χρήση watermarks σημαδιών(κάθε υλικό είναι προστατευμένο με ID number). Μυστικοί φάκελοι: οι πληροφορίες είναι σε κρυπτογραφημένη μορφή και η αποκρυπτογράφηση γίνεται με το κατάλληλο software υπό τους όρους του κατόχου copyright. Ειδικά hardware: παρέχεται προστασία στο hardware με χρήση της κρυπτογραφίας για παράδειγμα σε μια κάρτα ήχου. Στην περίπτωση αυτή ο χρήστης χρειάζεται κωδικό κλειδιού για να «κατεβάσει» μουσική. Οικονομικές προσεγγίσεις: είναι μια πολιτική μείωσης του κόστους των ψηφιακών τεκμηρίων όπως για παράδειγμα μείωση του κόστους συνδρομής. Flickering Woblle (ταλάντευση): η εικόνα ή το κείμενο είναι μεν αναγνώσιμο, όμως δεν αντιγράφεται λόγω της τεχνικής της ταλάντευσης πάνω κάτω ή της αλλαγής του φόντου σε τακτά διαστήματα. 5.4 Τρόποι προστασίας εφαρμογών πολυμέσων Επειδή είναι αρκετά δαπανηρό να παράγουμε μια εφαρμογή πολυμέσων σε συνδυασμό με το γεγονός ότι μπορεί να γίνει η αντιγραφή του λογισμικού με πολύ μικρότερο κόστος, επιβάλλεται λοιπόν η προστασία της εφαρμογής από παράνομη αντιγραφή ή χρήση. Αυτό μπορούμε να το διασφαλίσουμε με τους τρόπους που αναφέρονται παρακάτω: βλ. ο.π. Γιαννάρη-Πνευματικά δικαιώματα και copyright στις ψηφιακές βιβλιοθήκες, Νομικοί κίνδυνοι για τις ψηφιακές βιβλιοθήκες, 27 βλ. Ν. Αβραντίνης, Γ. Αναστασόπουλος, Β. Μπελεσιώτης, Ν. Σγουρός, Σ. Σωτήρχος, Θ. Παναγιωτόπουλος, Εφαρμογές Πολυμέσων, Τεχνικά Επαγγελματικά Εκπαιδευτήρια, Τομέας Πληροφορικής- Δικτύων Η/Υ, 2 ος κύκλος, σελ

29 Νομική κάλυψη: η τεχνική αυτή βασίζεται στην αποδοχή ενός συμφωνητικού (συνήθως αποτελεί την Άδεια Τελικού Χρήστη End User License Agreement) από το χρήστη, ο οποίος με αυτόν τον τρόπο δέχεται τους όρους χρήσης του προϊόντος, που διατυπώνονται από τον ιδιοκτήτη και προστατεύονται από τη διεθνή νομοθεσία σχετικά με την προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι η αποδοχή αυτή μπορεί να γίνει με δύο τρόπους, είτε υπογράφοντας ένα έντυπο συμβόλαιο είτε με ηλεκτρονικό τρόπο και αποτελεί απαραίτητη προυπόθεση για την παροχή υποστήριξης στο χρήστη μετά την αγορά της εφαρμογής. Κλείδωμα εφαρμογής μέσω λογισμικού: γίνεται με τη χρήση ενός «κλειδιού» (Product Key), το οποίο αποτελείται από ένα σύνολο αλφαριθμητικών χαρακτήρων. Αυτό συνήθως περιέχεται στη συσκευασία του προϊόντος, πάνω σε ειδικό έντυπο ή πάνω στην ετικέτα του CD. Όταν γίνεται η εγκατάσταση της εφαρμογής, ζητείται από το χρήστη να εισάγει το κλειδί. Αν η καταχώρηση είναι έγκυρη, η διαδικασία συνεχίζεται κανονικά, διαφορετικά διακόπτεται. Κλείδωμα εφαρμογής μέσω υλικού: γίνεται με διάφορους τρόπους. Ένας από αυτούς είναι το μαρκάρισμα ενός τμήματος του οπτικού δίσκου (με Laser) για να μην μπορεί να αντιγραφεί. Η διαδικασία αυτή εκτελείται όταν παράγεται η μήτρα του οπτικού δίσκου που θα χρησιμοποιείται για τη μαζική αναπαραγωγή της εφαρμογής. Ένας άλλος τρόπος είναι η χρήση ενός εξαρτήματος προστασίας, δηλαδή η σύνδεση ενός μηχανισμού σε μια από τις θύρες της κεντρικής μονάδας. Αυτός ο μηχανισμός περιέχει ένα κύκλωμα το οποίο υλοποιεί έναν αλγόριθμο για την παραγωγή ενός μοναδικού κλειδιού. Συγκεκριμένα, όταν εκτελείται η εφαρμογή, επικοινωνεί με το εξάρτημα και διαβάζει το κλειδί. Εάν το κλειδί είναι έγκυρο, συνεχίζεται η εκτέλεση της εφαρμογής, διαφορετικά σταματά. Παράδειγμα ενός τέτοιου μηχανισμού προστασίας είναι το Hasp (ηλεκτρονικό κύκλωμα προστασίας λογισμικού). 28 Προστασία δεδομένων: επιτυγχάνεται συνήθως με ειδικές μεθόδους που χρησιμοποιούν εξειδικευμένα πρότυπα. Εισάγεται ένας επιπλέον βαθμός δυσκολίας στην ανάπτυξη της εφαρμογής με τη χρήση αυτών των εξειδικευμένων προτύπων, αφού πρέπει να δημιουργηθούν αντίστοιχες 28 βλ. Γ. Βουτυράς, Γ. Αλεξίου, Ι. Γαροφαλάκης, Ι. Τζήμας, Πολυμέσα, Τεχνικά Επαγγελματικά Εκπαιδευτήρια, Τομέας Πληροφορικής- Δικτύων Η/Υ, 1 ος κύκλος, σελ