ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ. Θα ήθελα να εκφράσω τις ευχαριστίες µου σε ορισµένους ανθρώπους οι οποίοι µε βοήθησαν σηµαντικά στην εκπόνηση της πτυχιακής µου εργασίας

Transcript

1

2 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να εκφράσω τις ευχαριστίες µου σε ορισµένους ανθρώπους οι οποίοι µε βοήθησαν σηµαντικά στην εκπόνηση της πτυχιακής µου εργασίας Στον κύριο Γιώργο Ευσταθίου, Κλινικό Ψυχολόγο και µέλος του Συµβουλευτικού Κέντρου Φοιτητών του Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών Στον κύριο Καραδήµα Ευάγγελο,Επίκουρο Καθηγητή Ψυχολογίας του Πανεπιστήµιου Κρήτης (Ρέθυµνο) και µέλος του Συµβουλευτικού Κέντρου Φοιτητών του Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών Στον κύριο Νικητάκη Μιχάλη Υπεύθυνο του τµήµατος αναζήτησης βιβλιογραφικών πηγών της Κεντρικής Βιβλιοθήκης του ΤΕΙ Ηρακλείου. Στην κυρία Κουκούλη Σοφία επιβλέπουσα καθηγήτρια της πτυχιακής εργασίας για την πολύτιµη βοήθεια και συνεργασία της Και τέλος σε όλους τους ανθρώπους του στενού οικογενειακού µου περιβάλλοντος που µε στήριξαν την περίοδο αυτή. 2

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Στα πλαίσια της φοίτησης στο τµήµα Κοινωνικής Εργασίας του Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύµατος Κρήτης, κρίνεται απαραίτητη η εκπόνηση πτυχιακής εργασίας από τους σπουδαστές του τµήµατος. Φτάνοντας λοιπόν στον τελευταίο χρόνο των σπουδών µου έπρεπε να επιλέξω ένα θέµα, το οποίο θα µελετούσα θεωρητικά αλλά και ερευνητικά. Είχα ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον γύρω από τα θέµατα ψυχικής υγείας αλλά τελικά σε µία προσπάθεια να εξειδικεύσω το θέµα µου αποφάσισα να ασχοληθώ µε την ψυχολογική συµβουλευτική φοιτητών και να ερευνήσω τις ανάγκες και τα προβλήµατα που βιώνουν οι φοιτητές κατά τη διάρκεια της φοιτητικής τους ζωής. Μέσα από την προσωπική µου εµπειρία µου αλλά και µέσα από διάφορες συζητήσεις µε συµφοιτητές µου, ιδιαίτερα από το τµήµα Κοινωνικής Εργασίας, παρατηρούσα ότι υπήρχαν αρκετά άτοµα που αντιµετώπιζαν διάφορα προβλήµατα αλλά και προσωπικές δυσκολίες. Το γεγονός αυτό ιδιαίτερα όσον αφορά τους φοιτητές Κοινωνικής Εργασίας µε έκανε να αναρωτιέµαι πως µπορούν αυτοί οι φοιτητές και αντεπεξέρχονται στις απαιτήσεις της σχολής αλλά και µελλοντικά πώς θα µπορέσουν να επιτύχουν ως αυριανοί επαγγελµατίες, εφόσον απαραίτητη προϋπόθεση για να εργαστείς αποτελεσµατικά σε αυτό το επάγγελµα είναι να έχεις µία όσο το δυνατόν καλή ψυχοσωµατική υγεία και ισορροπία. Αποφάσισα λοιπόν, µέσω της πτυχιακής µου εργασίας, να διερευνήσω πως βιώνουν την περίοδο της φοιτητικής τους ζωής, όχι µόνο οι φοιτητές Κοινωνικής Εργασίας αλλά ένα δείγµα φοιτητών µέσα από τον γενικότερο πληθυσµό του ΤΕΙ, καθώς και να µελετήσω γενικότερα το φαινόµενο της ψυχολογικής συµβουλευτικής η οποία αποτελεί θεσµό στο εξωτερικό και στις ευρωπαϊκές χώρες µε την ύπαρξη συµβουλευτικών κέντρων σε όλα σχεδόν τα Πανεπιστήµια ενώ στην Ελλάδα βρίσκεται ακόµα σε ένα βρεφικό στάδιο. Στόχος της εργασίας αυτής είναι αν µπορέσει να δώσει ένα µικρό ερέθισµα έτσι ώστε να κινητοποιηθούν οι υπεύθυνοι και να δηµιουργήσουν ένα Συµβουλευτικό Κέντρο στο χώρο του ΤΕΙ το οποίο πιστεύω κατά την προσωπική µου γνώµη ότι µπορεί να προσφέρει πολλά στους φοιτητές. Θεωρώ ότι η πρόληψη είναι καλύτερη από την αντιµετώπιση και ας µη ξεχνάµε ότι οι φοιτητές είναι τα «παιδιά του χτες» και οι «ενήλικοι του αύριο» οπότε αν κάποιοι φοιτητές µπορέσουν να λάβουν βοήθεια µέσα από ένα συµβουλευτικό κέντρο αυτό θεωρώ ότι ίσως µπορέσει να συµβάλλει έτσι ώστε να αντιµετωπιστούν πολλά προβλήµατα του παρελθόντος αλλά και να αποφευχθούν προβλήµατα του µέλλοντος. Μαχαιράκη Κωνσταντίνα Σπουδάστρια Κοινωνικής Εργασίας 3

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ... 9 Εισαγωγή ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΜΕΤΕΦΗΒΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΦΟΙΤΗΤΙΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ Χαρακτηριστικά της µετεφηβείας Περίοδος της φοιτητικής ζωής. Αλλαγές που συµβαίνουν στην ζωή του φοιτητή Στόχοι και ρόλοι του Πανεπιστηµίου ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΙ Ο ΦΟΙΤΗΤΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ Ορισµοί ψυχολογικών και κοινωνικών προβληµάτων Ψυχολογικά εκπαιδευτικά και κοινωνικά προβλήµατα που αντιµετωπίζουν οι φοιτητές Συνέπειες και αποτελέσµατα των προβληµάτων που αντιµετωπίζουν οι φοιτητές...24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Ορισµός Ιστορική αναδροµή Στόχοι της ψυχολογικής συµβουλευτικής Τα χαρακτηριστικά του ψυχολογικού συµβούλου, του συµβουλευόµενου και της συµβουλευτικής σχέσης ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΦΟΙΤΗΤΩΝ Ορισµός - Σκοπός ψυχολογικής συµβουλευτικής φοιτητών Ιστορική αναδροµή Παράγοντες που επηρέασαν θετικά την ανάπτυξη της ψυχολογικής συµβουλευτικής φοιτητών Εµπόδια στην ανάπτυξη της ψυχολογικής συµβουλευτικής φοιτητών Ψυχολογική συµβουλευτική φοιτητών στην Ευρώπη και στην Ελλάδα Ψυχολογική Συµβουλευτική Φοιτητών στην Ευρώπη Ρόλος της Fedora-Psyche Ψυχολογική Συµβουλευτική Φοιτητών στην Ελλάδα Πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα της Ψυχολογικής Συµβουλευτικής Φοιτητών Πλεονεκτήµατα της Ψυχολογικής Συµβουλευτικής Φοιτητών Μειονεκτήµατα της Ψυχολογικής Συµβουλευτικής Φοιτητών ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Συµβουλευτικά Κέντρα Φοιτητών. Σκοπός. οµή, Λειτουργία Χαρακτηριστικά του Συµβούλου, του Συµβουλευόµενου και της Συµβουλευτικής Σχέσης στα Συµβουλευτικά Κέντρα Φοιτητών Χαρακτηριστικά του Συµβούλου στα Συµβουλευτικά Κέντρα Φοιτητών Χαρακτηριστικά του Συµβουλευόµενου στα Συµβουλευτικά Κέντρα Φοιτητών

5 5.2.3 Χαρακτηριστικά της Συµβουλευτικής Σχέσης στα Συµβουλευτικά Κέντρα Φοιτητών Αξιολόγηση Συµβουλευτικών Κέντρων στην Ελλάδα Ανασταλτικοί παράγοντες στη λειτουργία των Συµβουλευτικών Κέντρων για φοιτητές Αναγκαιότητα δηµιουργίας Συµβουλευτικού Κέντρου στο ΤΕΙ Ηρακλείου ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Σκοπός έρευνας Ερευνητικά ερωτήµατα είγµα Μέθοδοι συλλογής πληροφοριών Ερωτηµατολόγια και µετρήσεις Κοινωνικοδηµογραφικές µεταβλητές - Ατοµικές συνήθειες - Χρήση Υπηρεσιών Υγείας - Γενική κατάσταση Υγείας Σπουδαστών Ανίχνευση ψυχοσωµατικών προβληµάτων υγείας Ανίχνευση στάσεων για αναζήτηση βοήθειας από ειδικούς, στάσεις προς τα προβλήµατα ψυχικής υγείας Αναγκαιότητα δηµιουργίας Συµβουλευτικού Κέντρου Φοιτητών - Προβλήµατα των φοιτητών Ανάλυση και επεξεργασία των αποτελεσµάτων Αποτελέσµατα έρευνας Ατοµικές Συνήθειες των φοιτητών Υγεία σπουδαστών Χρήση Υπηρεσιών Υγείας Γενική Κατάσταση Υγείας Σπουδαστών Αναγκαιότητα δηµιουργίας Συµβουλευτικού Κέντρου Φοιτητών στο ΤΕΙ Ηρακλείου Προβλήµατα που απασχολούν τους φοιτητές Ειδικά προβλήµατα που αντιµετωπίζουν οι ερωτώµενοι φοιτητές Μελλοντική αναζήτηση βοήθειας από Σ.Κ.Φ Λόγοι µη αναζήτησης βοήθειας Επίσκεψη σε ειδικό στο παρελθόν Πηγές στήριξης και συζήτησης προβληµάτων που απασχολούν τους φοιτητές Αξιολόγηση συνθηκών φοιτητικής ζωής Συσχετίσεις µεταβλητών και κλιµάκων από το Ερωτηµατολόγιο Γενικής Υγείας (GHQ-28) Συσχετίσεις µεταβλητών και κλιµάκων από το ερωτηµατολόγιο στάσεων στην αναζήτηση βοήθειας από ειδικούς Συζήτηση Συµπερασµατα Ελληνική Βιβλιογραφία Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

6 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1. Προβλήµατα που απασχολούν τους φοιτητές γενικώς..71 Πινακας 2. Προβλήµατα που αντιµετωπίζουν οι ίδιοι Πινακας 3. Λόγοι για τους οποίους δεν θα πήγαιναν σε ειδικό Πινακας 4. Συνολική βαθµολόγηση Ερωτηµατολόγιου Γενικής Υγείας Πινακας 5. Συνολική βαθµολόγηση για κάθε υποκλίµακα του Ερωτηµατολογίου Γενικής Υγείας Πινακας 6. Συσχέτιση φύλου µε τις υποκλίµακες Ερωτηµατολογίου Γενικής Υγείας..77 Πινακας 7. Συσχέτιση τµήµατος φοίτησης σπουδών και υποκλιµάκων Ερωτηµατολογίου Γενικής Υγείας (GHQ-28) Πινακας 8. Συσχέτιση µορφών διαβίωσης µε τις υποκλίµακες του Ερωτηµατολογίου Γενικής Υγείας (GHQ-28) Πινακας 9. Συσχέτιση πηγών οικονοµικής στήριξης και υποκλιµάκων Ερωτηµατολογίου Γενικής Υγείας (GHQ-28) Πινακας 10. Συσχέτιση ποιότητας οικογενειακών σχέσεων και υποκλιµάκων Ερωτηµατολογίου Γενικής Υγείας (GHQ-28) Πινακας 11. Συσχέτιση συχνότητας κατανάλωσης αλκοόλ και κλιµάκων Ερωτηµατολογίου Γενικής Υγείας (GHQ-28) Πινακας 12. Συσχέτιση συχνότητας εξόδων για διασκέδαση και κλιµάκων Ερωτηµατολογίου Γενικής Υγείας (GHQ-28) Πινακας 13. Συσχέτιση χρόνιας ασθένειας και κλιµάκων Ερωτηµατολογίου Γενικής Υγείας (GHQ-28) Πινακας 14. Συσχέτιση επίσκεψης σε ειδικό στο παρελθόν και κλιµάκων Ερωτηµατολογίου Γενικής Υγείας (GHQ-28) Πινακας 15. Συσχέτιση υποκειµενικής αξιολόγησης ποιότητας φοιτητικής ζωής µε τις υποκλίµακες του Ερωτηµατολογίου Γενικής Υγείας (GHQ-28) Πινακας 16. Συνολικής βαθµολόγησης ερωτηµατολογίου Στάσεων στην Αναζήτηση Επαγγελµατικής Βοήθειας Πινακας 17. Συνολική βαθµολόγηση για κάθε υποκλίµακα του ερωτηµατολογίου των Στάσεων στην Αναζήτηση Επαγγελµατικής Βοήθειας..85 Πινακας 18. Συσχέτιση φύλου και υποκλίµακας Στάσεων στην Αναζήτηση Επαγγελµατικής Βοήθειας Πινακας 19. Συσχέτιση τµήµατος φοίτησης σπουδών και υποκλίµακας Στάσεων στην Αναζήτηση Επαγγελµατικής Βοήθειας Πινακας 20. Συσχέτιση εξαµήνου φοίτησης σπουδών και υποκλίµακας Στάσεων στην Αναζήτηση Επαγγελµατικής Βοήθειας Πινακας 21. Συσχέτιση επιθυµητού κλάδου σπουδών και υποκλίµακας Στάσεων στην Αναζήτηση Επαγγελµατικής Βοήθειας Πινακας 22. Συσχέτιση εκπαιδευτικού επιπέδου πατέρα και υποκλίµακας Στάσεων στην Αναζήτηση Επαγγελµατικής Βοήθειας Πινακας 23. Συσχέτιση οικογενειακής κατάστασης γονιών και υποκλίµακας Στάσεων στην Αναζήτηση Επαγγελµατικής Βοήθειας Πινακας 24. Συσχέτιση µε το αν οι γονείς έχουν ξαναπαντρευτεί και υποκλίµακας Στάσεων στην Αναζήτηση Επαγγελµατικής Βοήθειας Πινακας 25. Συσχέτιση µελλοντικής αναζήτησης βοήθειας σε συµβουλευτικό κέντρο και υποκλίµακας Στάσεων στην Αναζήτηση Επαγγελµατικής βοήθειας 93 Πινακας 26. Συσχέτιση επίσκεψης σε ειδικό στο παρελθόν και υποκλίµακας Στάσεων στην Αναζήτηση Επαγγελµατικής Βοήθειας

7 Πινακας 27. Συγκεντρωτικός πίνακας συσχετίσεων µεταβλητών και υποκλιµάκων Ερωτηµατολογίου Γενικής Υγείας (GHQ-28) Πινακας 28. Συγκεντρωτικός πίνακας συσχετίσεων µεταβλητών και υποκλιµάκων του ερωτηµατολογίου Στάσεων στην Αναζήτηση Επαγγελµατικής βοήθειας..95 7

8 Α. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 8

9 ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Εισαγωγή Η κοινή γνώµη, τουλάχιστον στην χώρα µας, θεωρεί την εισαγωγή στην τριτοβάθµια εκπαίδευση ως αναγκαία προϋπόθεση για ένα καλύτερο µέλλον το οποίο µπορεί να αποτελέσει εχέγγυο για µία επιτυχή επαγγελµατική αποκατάσταση. Αν όµως ίσχυε τελικά κάτι τέτοιο θα έπρεπε να περιµένουµε ότι η φοίτηση σε κάποιο Ανώτερο ή Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυµα θα έβαζε τέλος στα όποια προβλήµατα αντιµετώπιζε µέχρι τότε ένας νέος, όπως για παράδειγµα το άγχος των πανελλαδικών εξετάσεων ή ακόµα και η πίεση που ίσως να δέχόταν από τους γονείς ή από το περιβάλλον για επιτυχή αποτελέσµατα. Η πραγµατικότητα όµως και τα συµπεράσµατα των ερευνών που έχουν γίνει άλλα δείχνουν. Η εισαγωγή στο Πανεπιστήµιο σηµατοδοτεί ιδιαίτερες συνθήκες ζωής που κατατάσσουν τους φοιτητές στις λεγόµενες οµάδες κινδύνου όσον αφορά την εκδήλωση ψυχολογικών προβληµάτων. Σε δηµοσίευµα της η εφηµερίδα Καθηµερινή αναφέρει ότι το 15% των φοιτητών αντιµετωπίζει ψυχολογικά προβλήµατα τα οποία έχουν ως αιτίες το άγχος των εξετάσεων, την µοναξιά, την κατάθλιψη, την δυσκολία προσαρµογής στο νέο περιβάλλον, σε οικογενειακά προβλήµατα αλλά και στον φόβο για ανάληψη ευθυνών (Καθηµερινή,2001). Η ιδιαίτερη αναπτυξιακή φάση από την οποία διέρχονται οι φοιτητές κατά της περίοδο της φοιτητικής τους ζωής, η λεγόµενη µετεφηβεία και τα ιδιαίτερα προβλήµατα που προκύπτουν κατά την περίοδο αυτή οδήγησαν πολλές χώρες της Ευρώπης αλλά και της Αµερικής στην δηµιουργία Συµβουλευτικών Κέντρων Φοιτητών εντός των Πανεπιστηµιακών Ιδρυµάτων. Η Ελλάδα έχει κάνει τα πρώτα αναγνωριστικά της βήµατα στον τοµέα αυτό. Ωστόσο υπολείπεται ακόµη αρκετός δρόµος µέχρι να καθιερωθεί η λειτουργία τέτοιων κέντρων σε όλα τα εκπαιδευτικά ιδρύµατα και όχι µόνο σε ορισµένα όπως συµβαίνει σήµερα. Στην παρούσα εργασία θα γίνει εκτενέστερη αναφορά στο φαινόµενο αυτό και σκοπός µας είναι να αναδείξουµε τις ανάγκες και τα προβλήµατα που αντιµετωπίζουν οι φοιτητές του ΤΕΙ Ηρακλείου καθώς και το κατά πόσο αισθάνονται την επιθυµία να δηµιουργηθεί ένα συµβουλευτικό κέντρο φοιτητών µέσα στο χώρο του ΤΕΙ. Επίσης θα διερευνήσουµε σε ποιο βαθµό έχουν την 9

10 πρόθεση ή όχι να επισκεφτούν έναν ειδικό ψυχικής υγείας µέσα στο χώρο του ΤΕΙ, καθώς και τους λόγους οι οποίοι θα τους οδηγούσαν στην αναζήτηση αυτού του είδους της βοήθειας ή θα τους απέτρεπαν από τη χρησιµοποίηση µιας τέτοιας υπηρεσίας. Αναλυτικότερα, η εργασία αποτελείται από το θεωρητικό και το ερευνητικό µέρος. Στο πρώτο κεφάλαιο του θεωρητικού µέρους αναφέρονται οι ορισµοί και τα χαρακτηριστικά της µετεφηβείας, οι αλλαγές που προκαλούνται στους φοιτητές κατά την περίοδο της φοιτητικής τους ζωής, καθώς και οι βασικοί ρόλοι και στόχοι του Πανεπιστηµίου. Το δεύτερο κεφάλαιο περιλαµβάνει τους ορισµούς των ψυχολογικών και κοινωνικών προβληµάτων, ενώ στη συνέχεια περιγράφονται αναλυτικότερα τα προβλήµατα που αντιµετωπίζουν οι φοιτητές κατά την φοιτητική περίοδο, καθώς και οι συνέπειες τους στον φοιτητή, στην οικογένεια του, στο πανεπιστήµιο αλλά και στο κράτος γενικότερα. Ακολουθεί το τρίτο κεφάλαιο το οποίο αναφέρεται γενικότερα στον θεσµό της ψυχολογικής συµβουλευτικής, Το κεφάλαιο περιλαµβάνει διάφορους ορισµούς της ψυχολογικής συµβουλευτικής, την ιστορική της αναδροµή, τους στόχους της, καθώς και τα γενικά χαρακτηριστικά του συµβούλου, του συµβουλευόµενου και της συµβουλευτικής σχέσης. Το τέταρτο κεφάλαιο αναφέρεται στην ψυχολογική συµβουλευτική φοιτητών, στους παράγοντες που επηρέασαν θετικά της εξέλιξη της, αλλά και στους παράγοντες που εµπόδισαν την ανάπτυξη της. Ακόµα γίνεται αναφορά στο πως ασκείται η Ψυχολογική συµβουλευτική στην Ευρώπη και στην Ελλάδα και τέλος αναφερόµαστε στα πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα που προκύπτουν από την άσκηση της ψυχολογικής συµβουλευτικής φοιτητών. Το πέµπτο κεφάλαιο αναφέρεται στο σκοπό, στη δοµή και στη λειτουργία των Συµβουλευτικών Κέντρων Φοιτητών, ενώ στην συνέχεια γίνεται αναφορά στα χαρακτηριστικά του συµβούλου, συµβουλευόµενου και της συµβουλευτικής σχέσης που αναδεικνύονται στα Συµβουλευτικά Κέντρα Φοιτητών. Έπειτα γίνεται µία αξιολόγηση των Συµβουλευτικών Κέντρων που υπάρχουν ήδη και λειτουργούν σε διάφορα Πανεπιστήµια της χώρας. Ακόµα στο κεφάλαιο αυτό αναφέρονται οι ανασταλτικοί παράγοντες που αποτελούν εµπόδιο στην λειτουργία των Συµβουλευτικών Κέντρων. Τέλος επισηµαίνεται η 10

11 αναγκαιότητα δηµιουργίας συµβουλευτικού κέντρου στο χώρο του ΤΕΙ Ηρακλείου. Ακολουθεί το ερευνητικού µέρος της εργασίας στο οποίο παρατίθενται τα αποτελέσµατα της έρευνας που έχουµε πραγµατοποιήσει. Αρχικά αναφέρονται το αντικείµενο της έρευνας και οι υποθέσεις εργασίας, το δείγµα της έρευνας, οι µέθοδοι συλλογής των πληροφοριών και τα ερωτηµατολόγια που χρησιµοποιήθηκαν. Έπειτα γίνεται η περιγραφή και ερµηνεία των αποτελεσµάτων καθώς και τα γενικά συµπεράσµατα της έρευνας. 11

12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΜΕΤΕΦΗΒΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΦΟΙΤΗΤΙΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ. 1.1 Χαρακτηριστικά της µετεφηβείας Η εισαγωγή στο Πανεπιστήµιο σηµατοδοτεί ιδιαίτερες συνθήκες ζωής για τους νέους φοιτητές και φοιτήτριες που στην πλειονότητα τους έχουν ηλικία µεταξύ ετών καθώς συµπίπτει µε το τέλος της εφηβείας τους και το πέρασµα σε µία νέα, και σύµφωνα µε πολλούς Εξελικτικούς Ψυχολόγους ξεχωριστή αναπτυξιακή φάση τη λεγόµενη µετεφηβεία ή πρώτη νεότητα (Καλαντζή,1996, Κισσάς,1996, Καλαντζή,1999, Καλαντζή,1996, Ευσταθίου,2000, Conlon,1999, Clara,1999). Σύµφωνα µε τον ορισµό που δίνει η ΟΥΝΕΣΚΟ «νεότητα είναι η περίοδος της ζωής στη διάρκεια της οποίας αποκτώνται οι προϋποθέσεις για την ανάληψη ευθυνών και την αποδοτική για το άτοµο ένταξη στον κόσµο των ενηλίκων» ( Ποθουλάκης, 1989). Τα βασικά χαρακτηριστικά των νέων πέρα από αυτά που αφορούν στην κληρονοµικότητα και στην ιδιοσυγκρασία τους ως άτοµα, διαµορφώνονται και επηρεάζονται µέσα από διάφορους παράγοντες όπως είναι τα βιώµατα της παιδικής τους ηλικίας, οι παρορµήσεις και οι ανάγκες της συγκεκριµένης ηλικίας την οποία διανύουν, αλλά και από τις περιβαλλοντολογικές και οικονοµικές συνθήκες µέσα στις οποίες µεγαλώνουν, όπως για παράδειγµα το αν ζει ένας νέος σε µία πόλη ή χωριό ή το αν µεγάλωσε µε οικονοµική άνεση ή στερήσεις αυτό µπορεί να επηρεάσει σηµαντικά την διαµόρφωση του χαρακτήρα του. Επίσης το οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον, οι σχέσεις που διαµορφώνει µε αυτό, οι αξίες και τα πιστεύω που δέχεται καθ όλη τη διάρκεια της ζωής του, αλλά και η εκπαίδευση που δίνεται µέσα από το σχολικό περιβάλλον αποτελούν παράγοντες που επηρεάζουν σηµαντικά τη διαµόρφωση της προσωπικότητας του κάθε νέου και επηρεάζουν τον τρόπο µε τον οποίο σκέφτεται και λειτουργεί (Ποθουλάκης,1989, Rott,1999). Για να κατανοήσουµε καλύτερα τα χαρακτηριστικά γνωρίσµατα των νέων θα αναφερθούµε σε δύο αντιπροσωπευτικές θεωρίες ανάπτυξης της προσωπικότητας, την θεωρία των ψυχοκοινωνικών σταδίων του Erik Erikson και την θεωρία της ιεράρχησης των αναγκών του Abraham Maslow. Σύµφωνα µε τον Erikson κάθε άνθρωπος κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης του διέρχεται από οκτώ διαφορετικά στάδια, που το καθένα από 12

13 αυτά περιλαµβάνει δυο εναλλακτικά στοιχεία τα οποία δείχνουν το πώς αλληλεπιδρά το άτοµο µε το κοινωνικό του περιβάλλον. Τα στάδια αυτά είναι εµπιστοσύνη-δυσπιστία, αυτονοµία-αµφιβολία, πρωτοβουλία-ενοχή, φιλοπονία-κατωτερότητα, ταυτότητα-σύγχυση ρόλων, οικειότητα-αποµόνωση, πανανθρώπινο ενδιαφέρον-αυτοαπορρόφηση, καταξίωση-απόγνωση. Κατά τον Erikson οι νέοι που βρίσκονται µεταξύ της ηλικίας των ετών έχουν τα χαρακτηριστικά του πέµπτου σταδίου δηλαδή βρίσκονται στην προσπάθεια απόκτησης ταυτότητας ή σε αντίθετη περίπτωση της σύγχυσης ρόλων (Μαλικιώση, 1989). Σύµφωνα µε τον Maslow κάθε ενέργεια και πράξη των ατόµων συνδέεται µε µία ανάγκη. Πιστεύει ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν ανάγκες αλλά οι ανάγκες αυτές έχουν µία ιεραρχική σχέση µεταξύ τους και ακολουθούν µία ορισµένη εξελικτική πορεία. Για τον Maslow οι ανάγκες του κάθε ανθρώπου είναι α) η ανάγκη για φυσική επιβίωση, όπως φαγητό, νερό, ύπνος β) συναισθηµατικές ανάγκες που αφορούν την ανθρώπινη επαφή, υποστήριξη και ασφάλεια γ) Κοινωνικές ανάγκες όπως επαγγελµατική και κοινωνική καταξίωση και αναγνώριση δ) αισθητικές ανάγκες όπως οι καλλιτεχνικές δραστηριότητες και τα ενδιαφέροντα και τέλος ε) οι πνευµατικές ανάγκες που αφορούν θρησκευτικές και πνευµατικές αναζητήσεις και αξίες (Σταθόπουλος,1999). Σύµφωνα µε την θεωρία αυτή οι νέοι που διανύουν την µετεφηβική περίοδο και εφόσον καλύπτουν τις βασικές ανάγκες επιβίωσης, κινητοποιούν όλη τους τη συµπεριφορά προκειµένου να ικανοποιήσουν τις συναισθηµατικές τους ανάγκες όπως το να ανήκουν κάπου, να αγαπιούνται, και να νιώθουν εκτίµηση τόσο για τον εαυτό τους όσο και από το περιβάλλον µέσα στο οποίο βρίσκονται και αλληλεπιδρούν (Μαλικιώση,1989). Η περίοδος της νεότητας δεν είναι ένα απλό γεγονός, αλλά ούτε και µία ανώδυνη µεταβατική κατάσταση. Οι κρίσεις ταυτότητας οι οποίες προϋπάρχουν από την περίοδο της εφηβείας δεν έχουν ξεπεραστεί διότι υπάρχει έντονη σκέψη στο µυαλό του µετέφηβου για το αν αποτελεί ο ίδιος ή όχι έναν ώριµο ενήλικα µε αυτόνοµη προσωπικότητα ο οποίος µπορεί να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις της ζωής µε επιτυχία (Καλαντζή,1986). Oι συγκρούσεις αυτές σύµφωνα µε τον Erikson θεωρούνται υγιείς κρίσεις που υπάρχουν στην αναπτυξιακή φάση των ατόµων που ανήκουν σε αυτή την ηλικιακή οµάδα (Kaplan,1976). 13

14 Ακόµα την περίοδο αυτή υπάρχει έντονη τάση για οικονοµική και συναισθηµατική ανεξαρτητοποίηση από την οικογένεια (Μαλικιώση,1989). Η τάση για ανεξαρτητοποίηση θα µπορούσε να οριστεί σαν µία διαδικασία ή πορεία προς την ανεξαρτησία, δηλαδή το άτοµο µπορεί να σκέπτεται, να αισθάνεται και να δρα µε ένα ιδιαίτερο ατοµικό τρόπο προσπαθώντας να γίνει µία αυτόνοµη και ώριµη προσωπικότητα (Καλαντζή,1986). Οι νεαροί µετέφηβοι προβληµατίζονται σχετικά µε την προσωπική τους αξία καθώς και µε την εικόνα του σώµατος τους, για τις φιλίες τους, για την οικογένεια τους, για τις επιτυχίες και τις αποτυχίες τους. Οι σχέσεις µε το άλλο φύλο γίνονται πιο ουσιαστικές, ενώ η σκέψη για την επιλογή του επαγγέλµατος έχει κεντρική θέση (Καλαντζή,1996, Κισσάς,1996). Η περίοδος της µετεφηβείας αποτελεί µία κρίσιµη πορεία που θα επηρεάσει συνολικά το άτοµο, αφού το τέλος της σηµαδεύεται µε την τελική ένταξη στην παραγωγική διαδικασία και την οριστική αποσαφήνιση των ιδεολογικών προσανατολισµών του ( ουλκέρη,1989, Καλαντζή,1996). Η µετεφηβεία αποτελεί ένα µεταβατικό στάδιο το οποίο εµφανίζει στοιχεία τόσο της εφηβείας όσο και της ενήλικης ζωής. Είναι µία περίοδος αντίφασης και αβεβαιότητας. Ο όρος µετάβαση χρησιµοποιείται γιατί η µετεφηβεία θεωρείται ως µία οριακή ζώνη µεταξύ των δύο σταδίων ζωής. Σύµφωνα µε το Αγγλικό Λεξικό της Οξφόρδης είναι ένα πέρασµα από µία κατάσταση ή δράση ή ένα σύνολο περιστάσεων κατά τη διάρκεια της οποίας ένας τρόπος ζωής αναπτύσσεται σε ένα νέο. Τόσο η µετεφηβεία όσο και η µετάβαση είναι δύο χρονικές στιγµές που προκαλούν σύγχυση στο άτοµο. εν υπάρχει σταθερό έδαφος, ενώ υπάρχει µία συνεχής αίσθηση µετακίνησης και αλλαγής (Conlon, 1999). Ο Levinson περιγράφει την περίοδο της µετεφηβείας σαν να είναι ταυτόχρονα ένα τελείωµα και ένα ξεκίνηµα, µία αναχώρηση και µία άφιξη, ένας θάνατος και µία γέννηση, µία συνάντηση του παρελθόντος και του µέλλοντος (Conlon, 1999). Σύµφωνα µε τον Erikson η µετεφηβεία χαρακτηρίζεται σαν ένα ψυχοκοινωνικό moratorium, δηλαδή σαν µία παύση όπου δίνεται χρόνος στο νεαρό άτοµο να προχωρήσει σε νέες δεσµεύσεις, να επεξεργαστεί τις δυσκολίες της ταυτότητας του και να πειραµατιστεί µε τις εναλλακτικές δυνατότητες και επιλογές που έχει σε σηµαντικές αποφάσεις που αφορούν την ζωή του (Ευσταθίου,2000, Κισσάς,1996, Παρασκευόπουλος,1985). 14

15 1.2 Περίοδος της φοιτητικής ζωής. Αλλαγές που συµβαίνουν στην ζωή του φοιτητή. Η µετάβαση από την δευτεροβάθµια στην τριτοβάθµια εκπαίδευση χαρακτηρίζεται από πολλές αλλαγές οι οποίες έχουν αντίκτυπο στην εκπαιδευτική, κοινωνική και οικονοµική ζωή των φοιτητών. Επίσης συνήθως η περίοδος αυτή ταυτίζεται µε την περίοδο του µετεφηβικού σταδίου η οποία περιλαµβάνει όλα τα χαρακτηριστικά που προαναφέραµε εφόσον το µεγαλύτερο ποσοστό των φοιτητών βρίσκονται στην ηλικία µεταξύ των ετών. Τι σηµαίνει όµως το να είσαι φοιτητής ; Το σύνολό των φοιτητών αποτελείται από νέους και νέες οι οποίοι έχουν ολοκληρώσει τον βασικό κύκλο σπουδών και ύστερα από τη συµµετοχή τους σε Πανελλαδικές εξετάσεις έχουν κατορθώσει µε επιτυχία να εισαχθούν στην Τριτοβάθµια Εκπαίδευση προκειµένου να αποκτήσουν γνώσεις σε ένα εξειδικευµένο επάγγελµα µε στόχο να βοηθηθούν έτσι ώστε στο µέλλον να µπορέσουν να βρουν δουλειά και να ενταχθούν στην παραγωγική διαδικασία. Πολλοί ερευνητές ονοµάζουν τους φοιτητές «ως µη ολοκληρωµένες προσωπικότητες» ή «ενδιάµεσες προσωπικότητες». Ο Berlin πιστεύει ότι «η φοιτητική ζωή αποτελεί µία περίοδο αυξηµένου κινδύνου» Οι Sperling και Jahnke θεωρούν ότι η συµπεριφορά των φοιτητών είναι «µία ειδική µορφή απάθειας και αντίστασης» ενώ ο Beck αναφέρει ότι οι φοιτητές είναι ψυχικά ευάλωτοι καθώς «κινούνται µεταξύ ανολοκλήρωτης ταυτότητας και αποξένωσης» (Καλαντζή, 1996). Η είσοδος του φοιτητή σε µία Ανώτερη ή Ανώτατη σχολή έχει χαρακτηριστεί ως κρίσιµο συµβάν στη ζωή του και αποτελεί µία πρόκληση για την ψυχική του ισορροπία (Καλαντζή,1996, Καλαντζή,1999, Μαλικιώση,1989, Ευσταθίου,2000, Καλαντζή,1986, Καλαντζή,1992 ). Είναι µία περίοδος όπου οι φοιτητές βρίσκονται σε µία ηλικία που βιολογικά θεωρούνται ενήλικες, συναισθηµατικά όµως δεν συµπεριφέρονται όπως οι ενήλικες. εν έχουν δικαιώµατα και ρόλους ούτε έφηβων, ούτε όµως ρόλους και προνόµια ενηλίκων γιατί κατά την περίοδο αυτή το µεγαλύτερο ποσοστό των φοιτητών συνειδητοποιεί ότι είναι εξαρτηµένοι ακόµα από τους γονείς κυρίως οικονοµικά, αλλά και ψυχολογικά (Karademas - Kalantzi,2005). Οι ακαδηµαϊκές σπουδές αποτελούν για τους σπουδαστές µία χρονική ανάπαυλας (moratorium), δηλαδή µία περίοδο καθυστερηµένης δράσης πριν 15

16 βγουν στην καθηµερινή παραγωγική ζωή. Όπως αναφέρει και ο Alpert Ellis «το 99% των φοιτητών αναβάλλουν, ξέρουν ότι αναβάλλουν και συνεχίζουν να αναβάλλουν» (Καλαντζή,1996). Ο φοιτητής καλείται να προσαρµοστεί σε ένα νέο τρόπο ζωής καθώς και σε ένα νέο ακαδηµαϊκό περιβάλλον. Μέχρι εκείνη τη στιγµή ζούσε σε µία προστατευτική οικογενειακή και σχολική ατµόσφαιρα υπήρχε ένα αυστηρά δοµηµένο σχολικό πρόγραµµα υποχρεώσεων µε συγκεκριµένο ωράριο, Με την εισαγωγή στο Πανεπιστήµιο ο φοιτητής έρχεται αντιµέτωπος µε ένα περιβάλλον που του αφήνει περιθώρια επιλογών και κριτικής σκέψης, αλλά και που απαιτεί την κατάλληλη λήψη πρωτοβουλιών. Η απόκτηση ενός πτυχίου απαιτεί από το φοιτητή την ενεργή συµµετοχή του σε εργαστήρια, διεκπεραίωση κατάλληλων εργασιών, συχνό έλεγχο της αποκτηθείσας γνώσης µέσω εξετάσεων και ανάπτυξη κριτικής σκέψης. Επίσης ο φοιτητής τις περισσότερες φορές καλείται να προσαρµοστεί σε µία νέα πόλη, και να αναλάβει την φροντίδα της κατοικίας του, της διατροφής του, της διαχείρισης των οικονοµικών του και γενικότερα τον έλεγχο του νέου τρόπου ζωής του. Η προσαρµογή του φοιτητή περιλαµβάνει και την αναζήτηση νέων φίλων και συντρόφων µε τους οποίους έρχεται σε επαφή και θα επικοινωνεί στο νέο του περιβάλλον προκειµένου να µειώσει τα συναισθήµατα µοναξιάς που δηµιουργούνται ύστερα από τον αποχωρισµό από το οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον. Όλα αυτά τα νέα δεδοµένα και οι αλλαγές που δηµιουργούνται στον τρόπο ζωής του φοιτητή και η προσπάθεια προσαρµογής του στις νέες συνθήκες ζωής του αποτελούν ένα κρίσιµο σηµείο το οποίο µπορεί να διαταράξει τον ψυχικό του κόσµο. Το αν ο φοιτητής θα µπορέσει να έχει µία θετική ή αρνητική προσαρµογή εξαρτάται α) από την κοινωνικοποίηση του ατόµου µέχρι εκείνη τη στιγµή β) από τους τρόπους µε τους οποίους βρίσκει λύσεις και αντιµετωπίζει τα καθηµερινά προβλήµατα της ζωής και γ) από την βοήθεια που δέχεται από το κοινωνικό του περιβάλλον (Καλαντζή,1996, Καλαντζή,1992 ). Οι κατάλληλοι µηχανισµοί προσαρµογής κάποιες φορές δεν είναι δυνατόν να χρησιµοποιηθούν από τους φοιτητές, γιατί δεν τους έχουν δοθεί οι κατάλληλες ευκαιρίες ή γιατί δεν έχουν αποκτήσει την κατάλληλη εµπειρία µέσα από τους βασικούς φορείς κοινωνικοποίησης, δηλαδή το σχολείο και την οικογένεια (Καλαντζή,1992). 16

17 Ακόµα πολλές φορές οι φοιτητές δεν έχουν ρεαλιστική αντίληψη της αλλαγής που γίνεται. Συχνά ακούµε µαθητές που προετοιµάζονται να περάσουν σε κάποιο Πανεπιστήµιο να κάνουν όνειρα για µία ιδανική, ανέµελη και ξέφρενη φοιτητική ζωή, χωρίς να αντιλαµβάνονται και τη σκληρή πραγµατικότητα η οποία προϋποθέτει από τους φοιτητές να έχουν υπευθυνότητα και συνέπεια στα φοιτητικά τους καθήκοντα, αλλά και ωριµότητα έτσι ώστε να µπορούν να επιβιώσουν σε µία νέα πόλη. Βέβαια χρειάζεται να επισηµάνουµε ότι υπάρχει ένα µέρος των φοιτητών το οποίο περνάει σε µία σχολή που βρίσκεται στον τόπο καταγωγής τους. Σε αυτή την περίπτωση το άτοµο δεν υφίσταται τις αλλαγές που προαναφέραµε όσον αφορά την προσαρµογή σε µία νέα πόλη δεν παύουν όµως και οι φοιτητές αυτοί να βρίσκονται στο ίδιο αναπτυξιακό στάδιο και να εµφανίζουν κοινά χαρακτηριστικά αλλά και προβλήµατα της µετεφηβικής περιόδου. Ένας ακόµα λόγος για τον οποίο οι φοιτητές δεν µπορούν να χρησιµοποιήσουν τους κατάλληλους µηχανισµούς ώστε να προσαρµοστούν στο νέο τους περιβάλλον είναι γιατί οι δυνατότητες κατάλληλης κοινωνικής υποστήριξης είναι περιορισµένες. Αυτό συµβαίνει γιατί από τη µία πλευρά οι φοιτητές στην προσπάθεια τους να γίνουν ώριµοι ενήλικοι προσπαθούν να αποµακρυνθούν από τους γονείς, ενώ από την άλλη πλευρά οι συνοµήλικοι τους δεν µπορούν να τους προσφέρουν ψυχολογική στήριξη, είτε γιατί δεν έχουν τις κατάλληλες εµπειρίες είτε γιατί βρίσκονται στην ίδια µετεφηβική φάση και αντιµετωπίζουν τους δικούς τους προσωπικούς προβληµατισµούς και ανησυχίες. Έτσι συχνά οι φοιτητές έρχονται αντιµέτωποι µε ένα προσωπικό αδιέξοδο που συχνά καλούνται να το αντιµετωπίσουν µόνοι, εφόσον δεν υπάρχει το κατάλληλο υποστηρικτικό πλαίσιο να τους βοηθήσει (Καλαντζή, 1992). 1.3 Στόχοι και ρόλοι του Πανεπιστηµίου Η Τριτοβάθµια Εκπαίδευση αποτελεί ένα καταξιωµένο θεσµό ο οποίος απευθύνεται σε ενήλικα άτοµα τα οποία έχουν αποκτήσει ένα συγκεκριµένο επίπεδο γνώσεων. Όπως αναφέρει ο Παπαθεοδοσίου (1991) «τα Τριτοβάθµια ιδρύµατα στην χώρα µας έχουν ως κύριο στόχο την κοινωνικοποίηση των νέων αλλά και την παροχή γνώσεων και δεξιοτήτων για την ουσιαστική ένταξη τους στην παραγωγική διαδικασία των αγαθών και των υπηρεσιών». 17

18 Θα µπορούσαµε να διαχωρίσουµε τους στόχους του Πανεπιστηµίου σε στόχους που αφορούν το ίδιο το άτοµο και σε στόχους που αφορούν την κοινωνία. Όσον αφορά τον ίδιο το σπουδαστή η φοίτηση σε ένα εκπαιδευτικό ίδρυµα µπορεί να τον βοηθήσει να ξεπεράσει τα ψυχολογικά στάδια της µετεφηβείας και να ενηλικιωθεί, να γνωρίσει τον εαυτό του, να αναπτυχθεί καθώς και να συνειδητοποιήσει τι θέλει από τη ζωή του. Ακόµα να αποκτήσει µία σταθερή αίσθηση της προσωπικής και σεξουαλικής του ταυτότητας,να ανεξαρτητοποιηθεί από τους γονείς και να δηµιουργήσει µαζί τους µία νέα, δηµιουργική σχέση εµπιστοσύνης και αµοιβαίου σεβασµού (Τζεπόγλου,1989). Σχετικά µε τους στόχους που αφορούν την κοινωνία, το Πανεπιστήµιο αποτελεί ένα χώρο ο οποίος µε την παροχή κατάλληλων γνώσεων προετοιµάζει τους φοιτητές να αναλάβουν στο µέλλον κοινωνικούς ρόλους που προκύπτουν µέσα από την εργασία και τη συµµετοχή τους στην παραγωγική διαδικασία οπότε µέσα από αυτό να συµβάλλει τελικά στην ποιοτική ανάπτυξη της (Τζεπόγλου,1989). Για να επιτύχει το Πανεπιστήµιο αυτούς τους στόχους χρειάζεται να διαθέτει την κατάλληλη κτιριακή, αλλά και οργανωτική υποδοµή καθώς και να αναπτύξει κατάλληλες στρατηγικές ώστε να δηµιουργήσει γέφυρες επικοινωνίας και συνεργασίας µεταξύ φοιτητών και καθηγητών, κατάλληλη ενηµέρωση και προσανατολισµό των φοιτητών, σαφήνεια σχετικά µε τις εκπαιδευτικές απαιτήσεις που ζητούνται από το φοιτητή, αλλά και στελέχωση εξειδικευµένων υπηρεσιών που να συµβουλεύουν και να καθοδηγούν όσους φοιτητές δυσκολεύονται να προσαρµοστούν στο χώρο αυτό (Rott,1999). 18

19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΙ Ο ΦΟΙΤΗΤΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ. 2.1 Ορισµοί ψυχολογικών και κοινωνικών προβληµάτων. Τα προβλήµατα και οι ανησυχίες που παρουσιάζουν οι φοιτητές είναι αποτέλεσµα τόσο του ιδιαίτερου ψυχισµού τους, όσο και των αναπτυξιακών κρίσεων και αλλαγών της µετεφηβείας οι οποίες καθορίζονται από τους τρόπους µε τους οποίους διαµορφώνουν τις διαπροσωπικές τους σχέσεις µε άλλα άτοµα όπως µε τους γονείς, τα αδέλφια, τους συγγενείς, τους φίλους και τους συµφοιτητές αλλά είναι επίσης και αποτέλεσµα του τρόπου µε τον οποίο λειτουργεί η κοινωνία η οποία χαρακτηρίζεται από οικονοµικούς, πολιτικούς, ιδεολογικούς, πολιτιστικούς, εργασιακούς και εκπαιδευτικούς θεσµούς. Οι θεσµοί αυτοί κάποιες φορές δεν δίνουν τις κατάλληλες ευκαιρίες στους φοιτητές έτσι ώστε να λειτουργήσουν αποδοτικά (Φράγκος,1989). Θα µπορούσαµε να διαχωρίσουµε τα προβλήµατα των φοιτητών σε ατοµικά ή ψυχολογικά και σε κοινωνικά τα οποία όµως συχνά είναι αλληλένδετα µεταξύ τους. Σύµφωνα µε την Παπαφλέσσα «τα ατοµικά προβλήµατα δηµιουργούνται όταν το άτοµο βιώνει µία κατάσταση που την νιώθει σαν ακάλυπτη ανάγκη µε αποτέλεσµα να δηµιουργείται ένταση, οπότε το άτοµο αναζητεί νέους τρόπους προκειµένου να απαλλαγεί από την ένταση και να ικανοποιήσει την ανάγκη. Το άτοµο µπορεί να έχει µία ή περισσότερες ανάγκες οι οποίες µπορεί να είναι και αλληλοσυγκρουόµενες. Οι αιτίες για τις οποίες δεν ικανοποιεί τις ανάγκες του είναι είτε γιατί δεν διαθέτει τα κατάλληλα µέσα είτε γιατί δεν ξέρει τον τρόπο να τα αναζητήσει είτε γιατί δεν είναι διαθέσιµα στο περιβάλλον στο οποίο ζει» (Σταθόπουλος,1999). Για την ερµηνεία των κοινωνικών προβληµάτων µπορούµε να παραθέσουµε τον ορισµό που αναφέρει ο Σταθόπουλος (1999) όπου σύµφωνα µε τον οποίο «τα κοινωνικά προβλήµατα αποτελούν µία ορισµένη κατάσταση για την οποία υπάρχει ένα σύνολο ατόµων το οποίο θεωρεί ότι αυτή η κατάσταση είναι πηγή κοινωνικής δυσλειτουργίας και δεινών.» Τα κοινωνικά προβλήµατα ουσιαστικά αποτελούν ανεπιθύµητες καταστάσεις τις οποίες τα άτοµα επιδιώκουν να επιλύσουν µε συλλογικά µέτρα. 19

20 2.2 Ψυχολογικά εκπαιδευτικά και κοινωνικά προβλήµατα που αντιµετωπίζουν οι φοιτητές. Στην χώρα µας η κοινή γνώµη πιστεύει ότι η εισαγωγή στην Τριτοβάθµια εκπαίδευση αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για ένα καλύτερο µέλλον και σηµαντικό εφόδιο για την εύρεση εργασίας και επαγγελµατικής αποκατάστασης στο µέλλον. Θα ήταν εποµένως λογικό η φοίτηση σε µία σχολή Πανεπιστηµιακού ή Τεχνολογικού επιπέδου να έβαζε τέλος στα µέχρι τότε προβλήµατα που αντιµετώπιζε ένας νέος όπως το άγχος και η πίεση από το οικογενειακό και σχολικό περιβάλλον για επιτυχή αποτελέσµατα αλλά και να συµβάλλει θετικά στη διαµόρφωση µίας ώριµης προσωπικότητας του φοιτητή που θα συντελέσει έτσι ώστε να εισέλθει οµαλά στον κόσµο των ενηλίκων. Θα µπορούσαµε να πούµε ότι ένα µέρος των φοιτητών περνάει αυτή την περίοδο ανώδυνα, κατορθώνει να αναπτύξει την προσωπικότητα του και να ωριµάσει. Μάλιστα για πολλούς τα φοιτητικά χρόνια θεωρούνται ως η ευτυχέστερη περίοδος της ζωής τους (Καλαντζή,1996). Μέσα από σχετικές έρευνες όµως που έχουν πραγµατοποιηθεί τα τελευταία χρόνια, τόσο σε χώρες του εξωτερικού όσο και στην Ελλάδα, διαπιστώνεται ότι υπάρχει ένα αρκετά µεγάλο ποσοστό νέων κατά τη διάρκεια της φοιτητικής ζωής αντιµετωπίζουν πάρα πολλές πιέσεις και προβλήµατα που συχνά διαταράσσουν τον ψυχικό τους κόσµο. Σύµφωνα µε στοιχεία που δίνει το Υπουργείο Παιδείας ο αριθµός φοιτητών που φοιτούσαν στα Ανώτερα και Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύµατα στην Ελλάδα µέχρι το 2002 ήταν περίπου φοιτητές. Συγκεκριµένα στην Κρήτη φοιτούν περίπου 25,300 άτοµα, ενώ στο Ηράκλειο ο αριθµός φτάνει περίπου στους 14,800 φοιτητές (Εφηµερίδα Φοιτητική Κοινότητα, 2005). Σύµφωνα µε την ανασκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας υπολογίζεται ότι περίπου το 15-20% του φοιτητικού πληθυσµού έχει ανάγκη από ψυχολογική υποστήριξη ενώ σύµφωνα µε επιδηµιολογικές έρευνες και εκτιµήσεις του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας ένα µικρότερο ποσοστό της τάξης του 4% αναµένεται ότι θα παρουσιάσει έντονη ψυχοπαθολογία κατά τη διάρκεια της φοιτητικής τους ζωής και ότι έχει ανάγκη από ποιο συστηµατική ψυχοθεραπεία (Καλαντζή,1996). Λαµβάνοντας υπόψιν τον πληθυσµό των φοιτητών θα µπορούσαµε ίσως να πούµε κατά προσέγγιση ότι περίπου φοιτητές χρειάζονται ψυχολογική υποστήριξη στην Ελλάδα ενώ ενδέχεται να παρουσιάσουν έντονη ψυχοπαθολογία. Σε τοπικό επίπεδο Κρήτης ο αριθµός φτάνει στους 5000 και 1000 αντίστοιχα 20

21 ενώ στα Πανεπιστηµιακά εκπαιδευτικά ιδρύµατα που βρίσκονται στην πόλη του Ηρακλείου ψυχολογική υποστήριξη πιθανό να χρειάζονται 3000 φοιτητές ενώ έντονη ψυχοπαθολογία αναµένεται να εκδηλώσουν περίπου 600 φοιτητές. Τα τελευταία χρόνια έχουν πραγµατοποιηθεί αρκετές έρευνες τόσο σε χώρες της Ευρώπης όσο και της Ελλάδας προκειµένου να διερευνηθούν τι είδους προβλήµατα αντιµετωπίζουν οι φοιτητές. Μία µεγάλη έρευνα που πραγµατοποιήθηκε στην Αυστρία το 1984 σε όλα τα Συµβουλευτικά Κέντρα της χώρας σε δείγµα 2000 φοιτητών έδειξε ότι το 65% των φοιτητών αντιµετωπίζουν ψυχοσωµατικές διαταραχές, το 25% διαταραχές µάθησης και επίδοσης, 24% ψυχολογικά προβλήµατα και 21% διαταραχές επικοινωνίας ή κοινωνικοποίησης. Επίσης έρευνα που έγινε σε έξι Συµβουλευτικά Κέντρα στη ανία το 1994 αναφέρει ότι τα προβλήµατα που αντιµετωπίζουν συχνότερα οι σπουδαστές είναι άγχος εξετάσεων, παρεµπόδιση δραστηριοτήτων, προβλήµατα προσαρµογής, κοινωνική αποµόνωση, συναισθηµατικές διαταραχές, σεξουαλικά προβλήµατα, διαταραχές διατροφής, προβλήµατα αυτονόµησης, φοβίες και κατάθλιψη (Καλαντζή,1996). Και στη χώρα µας µέσα από έρευνα που πραγµατοποιήθηκε από τα Συµβουλευτικά Κέντρα του Πανεπιστηµίου Αθηνών και Θράκης σε 1184 φοιτητές το 2003 έδειξε ότι το 74% των σπουδαστών αντιµετωπίζουν κάποιο πρόβληµα. Οι κατηγορίες των προβληµάτων µε τα µεγαλύτερα ποσοστά ήταν οι επαγγελµατικές προοπτικές µε 42,2%, τα προβλήµατα σχέσεων µε 29,5% ενώ σε ποσοστά της τάξης του 20-25% αντιµετώπιζαν ψυχολογικά, οργανωτικά προβλήµατα, ποιότητας σπουδών και παροχών που αφορούσαν στο χώρο του Πανεπιστήµιου (Ευσταθίου,2003). Ενώ σε έρευνα του Αριστοτέλειου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης που έγινε σε 1711 φοιτητές τα µεγαλύτερα ποσοστά από τα προβλήµατα που αντιµετώπιζαν οι φοιτητές αφορούσαν προβλήµατα προσαρµογής µε ποσοστό 28,5%, προσωπικά και ψυχολογικά προβλήµατα 15,4% ενώ 13,7% των φοιτητών αντιµετωπίζει προβλήµατα σχέσεων ( Τα παραπάνω ποσοστά εκφράζουν ενδεικτικά κάποια από τα προβλήµατα που αντιµετωπίζουν οι φοιτητές. Στη συνέχεια θα αναφερθώ εκτενέστερα στο ποια είναι τα κυριότερα προβλήµατα των φοιτητών έτσι όπως έχουν προκύψει τόσο µέσα από τα αποτελέσµατα των ερευνών που έχουν γίνει για αυτά, όσο από την γενικότερη µελέτη της βιβλιογραφίας. 21

22 Πολλοί φοιτητές κατά τη διάρκεια των σπουδών τους και ιδιαίτερα οι πρωτοετείς εµφανίζουν προβλήµατα συναισθηµατικής και κοινωνικής προσαρµογής (Σταθόπουλος,1999, Kaplan,1976, Ευσταθίου,2003). Η µετάβαση σε ένα νέο χώρο αποτελεί µία διαδικασία η οποία αποσταθεροποιεί τον σπουδαστή και µπορεί να του δηµιουργήσει άγχος και πολλές συναισθηµατικές και ψυχολογικές δυσκολίες (Παπαδιώτη,1992). Ιδιαίτερα αν η σχολή στην οποία έρχεται να σπουδάσει ο φοιτητής δεν αποτελεί πρώτη του επιλογή, αυτό µπορεί να αποτελέσει ένα ακόµα παράγοντα δηµιουργίας άγχους και δυσκολίας προσαρµογής (Παπαδιώτη,1992). Τα προβλήµατα σχέσεων αποτελούν µία ακόµα κατηγορία προβληµάτων εµφανίζεται µε υψηλά ποσοστά στους φοιτητές. Η κατηγορία αυτή µπορεί να περιλαµβάνει προβλήµατα µε φίλους, συµφοιτητές, συγκατοίκους, καθηγητές, µε πρόσωπά του αντίθετου φύλου δηλαδή προβλήµατα ερωτικών σχέσεων αλλά και οικογενειακά προβλήµατα. Επίσης µέσα από τις διάφορες έρευνες οι φοιτητές αναφέρουν ψυχολογικά προβλήµατα τα οποία περιλαµβάνουν άγχος, πίεση, φόβο, κατάθλιψη, έλλειψη αυτοεκτίµησης και αυτογνωσίας, µειωµένη αυτοπεποίθηση, ανησυχία, ανασφάλεια, αναβλητικότητα, µοναξιά καθώς και ψυχοσωµατικά προβλήµατα που εµφανίζονται σε διάφορα όργανα του σώµατος λόγω έντονου στρες, όπως στο στοµάχι, πονοκέφαλοι, χρόνιοι πόνοι, αϋπνία κ.α. Υπάρχουν ακόµα προβλήµατα σωµατικής υγείας τα οποία αναφέρονται από τους φοιτητές και επηρεάζουν τη λειτουργικότητα και την ψυχολογία τους. Στο σηµείο αυτό χρειάζεται να αναφέρουµε ότι υπάρχει ένα µικρό ποσοστό µίας ειδικής οµάδας φοιτητών που αντιµετωπίζει σωµατικές αναπηρίες όπως τύφλωση, κώφωση, κινητικά προβλήµατα ή χρόνιες σωµατικές ή ψυχικές ασθένειες. Οι φοιτητές αυτοί αντιµετωπίζουν ιδιαίτερες ψυχολογικές ή πρακτικές δυσκολίες που οφείλονται στην ιδιαιτερότητα της ασθένειας τους και µπορεί να έχουν ως αποτέλεσµα να τους δηµιουργήσουν έντονο στρες και µαταιώσεις, καθώς και στο να οδηγήσουν σε µαθησιακή-ακαδηµαϊκή και κοινωνική αποµόνωση (Καλαντζή,1996, Κωσταρίδου,2002). Εκτός από τα άτοµα που έχουν αναπηρίες υπάρχει µία ακόµα οµάδα σπουδαστών οι οποίοι ενδέχεται να αντιµετωπίζουν ιδιαίτερα προβλήµατα τα οποία προκύπτουν λόγω της ταυτότητας τους και αυτοί είναι οι αλλοδαποί, οµογενείς και γενικότερα φοιτητές που έρχονται από άλλες χώρες του εξωτερικού. Οι φοιτητές αυτοί καλούνται να ξεπεράσουν γλωσσικές δυσκολίες 22

23 και δυσκολίες προσαρµογής διότι έρχονται να σπουδάσουν σε ένα νέο πολιτισµικό περιβάλλον µε διαφορετική νοοτροπία και κουλτούρα, αλλά και την οποιαδήποτε περιθωριοποίηση ή προκαταλήψεις από µέρος του εκπαιδευτικού ή κοινωνικού περιβάλλοντος µε το οποίο έρχονται σε επαφή (Σταθόπουλος,1986). Εντονότερα προβλήµατα ψυχικών διαταραχών όπως σχιζοφρένεια, κατάθλιψη, κυκλοθυµικές και ιδεοψυχαναγκαστικές διαταραχές, διαταραχή πανικού, διαταραχές συµπεριφοράς, διάφορων ειδών φοβίες, νευρογενής ανορεξία και βουλιµία, απόπειρες αυτοκτονίας, αλκοολισµός και χρήση ουσιών εµφανίζονται συχνά µεταξύ των τελευταίων ετών της εφηβείας και των αρχών της ενήλικης ζωής. Στην ηλικία αυτή υπάρχει πολύ υψηλός κίνδυνος για την εκδήλωση κάποιας ψυχικής διαταραχής (Royal College of Psychiatrists London,2003, Υπουργείο Υγείας Πρόνοιας,2001). Όσον αφορά το φύλο φαίνεται µέσα από έρευνες ότι οι αγχώδεις και καταθλιπτικές διαταραχές είναι συχνότερες µεταξύ των γυναικών, ενώ οι διαταραχές λόγω χρήσης ουσιών και η διαταραχή αντικοινωνικής συµπεριφοράς είναι συχνότερες µεταξύ των ανδρών (Υπουργείο Υγείας Πρόνοιας,2001). Ακόµα υπάρχουν προβλήµατα ψυχοσεξουαλικά τα οποία απασχολούν τους φοιτητές. Αυτά µπορεί να περιλαµβάνουν γενικά σεξουαλικά προβλήµατα και φόβους, έλλειψη ενηµέρωσης πάνω σε αυτά, δυσλειτουργία, οµοφυλοφιλία, σεξουαλική κακοποίηση, βιασµός, ανεπιθύµητη εγκυµοσύνη και εκτρώσεις. Ιδιαίτερα για τις εκτρώσεις παρατηρείται µία συνεχώς αυξανόµενη τάση. Μάλιστα σε έρευνα 300 σπουδαστών που πραγµατοποιήθηκε από το Κέντρο Βρεφών Μητέρα βρέθηκε ότι 1 στις 4 κοπέλες (25%) µε σεξουαλική δραστηριότητα είχε κάνει µία ή περισσότερες εκτρώσεις ενώ σε έρευνα των γυναικολόγων της Αθήνας βρέθηκε ότι µέχρι την ηλικία των 24 ετών αντιστοιχεί το 75% του συνόλου των εκτρώσεων των ανύπανδρων (Σταθόπουλος,1999). Επίσης υπάρχουν εκπαιδευτικά προβλήµατα που αντιµετωπίζουν οι φοιτητές και που αφορούν το Πανεπιστηµιακό περιβάλλον και τις επαγγελµατικές προοπτικές του φοιτητή όπως δυσκολίες µαθήσεως, άγχος εξετάσεων ή αποτυχία στις εξετάσεις, οργανωτικά προβλήµατα, κακή ποιότητα σπουδών, έλλειψη παροχών, έλλειψη επαγγελµατικής κατάρτισης και ενηµέρωσης, ανασφάλεια και άγχος για επαγγελµατική αποκατάσταση και εύρεσης εργασίας στο µέλλον το οποίο πολλές φορές δηµιουργείται λόγω της γνώσης για το µεγάλο ποσοστό ανεργίας που υπάρχει στην παραγωγική 23

24 διαδικασία. Υπολογίζεται ότι 11-20% είναι οι νέοι άνεργοι ενώ τέσσερις φορές περισσότερο είναι οι µη πτυχιούχοι (Καλαντζή,1996). Ανησυχίες σχετικά µε την επαγγελµατική αποκατάσταση και τις επαγγελµατικές προοπτικές φαίνεται να εµφανίζουν φοιτητές που βρίσκονται στα τελευταία εξάµηνα σπουδών (Ευσταθίου,2000). Μία άλλη κατηγορία αφορά τα κοινωνικοοικονοµικά προβλήµατα τα οποία µπορεί να περιλαµβάνουν γενικότερα οικονοµικά προβλήµατα στο οικογενειακό περιβάλλον του φοιτητή, φτώχια, κοινωνική αποµόνωση, ρατσισµός, βία, εγκληµατικότητα κ.α τα οποία δηµιουργούν ιδιαίτερο στρες και δυσκολίες στους φοιτητές. Η µειωµένη ύπαρξη ή έλλειψη οικονοµικών πόρων µπορεί να οδηγήσει κάποιους από τους φοιτητές στην αναζήτηση εργασίας κατά τη διάρκεια των σπουδών τους. Θα ήθελα να σηµειώσω ότι ορισµένες συνήθειες που υιοθετούνται κάποιες φορές από τους φοιτητές όπως η κακή διατροφή, µε τις ακανόνιστες ώρες και τη συχνή χρήση έτοιµων και γρήγορων γευµάτων, η κατανάλωση εθιστικών ουσιών όπως τσιγάρα και αλκοόλ, τα ακανόνιστα ωράρια ή οι λιγοστές ώρες ύπνου που µπορεί να είναι συνέπεια των συχνών και µακράς διάρκειας νυχτερινών εξόδων διασκέδασης, αποτελούν επιβαρυντικούς παράγοντες που επηρεάζουν τόσο τη σωµατική όσο και την ψυχολογική υγεία των φοιτητών. Ένα γενικό συµπέρασµα στο οποίο καταλήγουν πολλές έρευνες είναι ότι τα προσωπικά και κοινωνικά προβλήµατα των νέων έρχονται δεύτερα σε σπουδαιότητα σε σχέση µε τα εκπαιδευτικά και επαγγελµατικά (Μαλικίωση,1989). 2.3 Συνέπειες και αποτελέσµατα των προβληµάτων που αντιµετωπίζουν οι φοιτητές. Είδαµε στο προηγούµενο κεφάλαιο ότι οι φοιτητές κατά τη διάρκεια των φοιτητικών τους χρόνων είναι δυνατόν να αντιµετωπίζουν πολλά και ποίκιλλα προβλήµατα τα οποία έχουν σηµαντικές συνέπειες τόσο στον ίδιο το φοιτητή και την οικογένεια του, αλλά και στο ίδιο το Πανεπιστηµιακό περιβάλλον αλλά και το κράτος γενικότερα. προβλήµατα Ο φοιτητής βιώνοντας έντονες συναισθηµατικές συγκρούσεις και είναι δυνατό να παρουσιάσει διαταραχές στη µάθηση και την επίδοση του οι οποίες περιλαµβάνουν έντονο άγχος, µειωµένη απόδοση, 24

25 παθητικότητα, αναβλητικότητα που βαθµιαία οδηγεί στην επιµήκυνση των σπουδών ή στην οριστική διακοπή και εγκατάλειψή τους. Η αναβλητικότητα, δηλαδή η σκόπιµη καθυστέρηση στην ολοκλήρωση των φοιτητικών καθηκόντων, φαίνεται ότι σχετίζεται µε την χαµηλή αυτοεκτίµηση, το υψηλό άγχος, την κατάθλιψη, καθώς και την αδυναµία του ατόµου να αισθανθεί ικανό, ανταγωνιστικό και λειτουργικό (Καλαντζή,1996). Επίσης µπορεί να οφείλεται στο ότι η σχολή δεν ανήκει στις πρώτες προτιµήσεις του φοιτητή µε αποτέλεσµα να µην έχει το ανάλογο ενδιαφέρον να µελετήσει (Σταθόπουλος,1986). Ακόµα οι υψηλές και πολλές φορές εξωπραγµατικές προσδοκίες των γονιών αποτελούν εµπόδιο στην εποικοδοµητική µελέτη και συχνά οδηγούν τους σπουδαστές είτε σε µία προσπάθεια εντατικού διαβάσµατος το οποίο δηµιουργεί άγχος και εξάντληση είτε σε µία παθητική συµπεριφορά. Συνέπειες της αναβλητικότητας είναι η ύπαρξη κακών βαθµών, µισοτελειωµένων εργασιών και η δηµιουργία αισθηµάτων άγχους, ντροπής και ενοχής τα οποία κάνουν τους σπουδαστές να υποφέρουν και να στεναχωριούνται. Ακόµα νιώθουν έντονη την αδυναµία να αισθανθούν ικανοποίηση από την κατεύθυνση και την πορεία της ζωής τους (Καλαντζή,1996). Η αναβλητικότητα δηµιουργεί προβλήµατα και στο οικογενειακό περιβάλλον του φοιτητή, διότι η επιµήκυνση των σπουδών σηµαίνει και υψηλότερο κόστος για την οικογένεια, αφού στις περιπτώσεις που δεν εργάζεται ο φοιτητής αναγκάζεται να καλύψει τις οικονοµικές ανάγκες του. Συνέπειες όµως δηµιουργούνται και στο ακαδηµαϊκό περιβάλλον αφού η αναβλητικότητα οδηγεί σε συσσώρευση µεγάλου αριθµού φοιτητών στο Πανεπιστήµιο µε αποτέλεσµα να δηµιουργούνται νέα προβλήµατα που µπορεί να αφορούν εµπόδια στην καλή οργάνωση και λειτουργία του Πανεπιστηµίου Αυτό έχει αντίκτυπο και στον κρατικό προϋπολογισµό ο οποίος χρειάζεται να βρει επιπλέον χρήµατα και τρόπους για να καλύψει και να περιορίσει αυτές τις ανάγκες. Υπάρχει όµως και ένας αριθµός φοιτητών που αποφασίζει να διακόψει οριστικά την πορεία των σπουδών του. Τα αίτια διακοπής των σπουδών αφορούν κυρίως την χαµηλή επίδοση των σπουδαστών, την µη ικανοποίηση των προσδοκιών τους, τις δυσκολίες προσαρµογής, τα προσωπικά και ψυχολογικά προβλήµατα και τις οικονοµικές δυσκολίες που οδηγούν συχνά και στην εύρεση εργασίας και την εγκατάλειψη των σπουδών (Κισσάς,1996). 25

26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ 3.1 Ορισµός «Συµβουλευτική Ψυχολογία» είναι ο κλάδος της ψυχολογίας που ασχολείται µε την προώθηση ή αποκατάσταση της ψυχικής υγείας του ανθρώπου ή µίας οµάδας ανθρώπων, η οποία έχει διαταραχθεί από ποικίλες περιβαλλοντολογικές επιδράσεις ή εσωτερικές συγκρούσεις. (Μαλικιώση- Λοϊζου,1999). Στοχεύει δηλαδή στην πρόληψη ή στη θεραπεία ενός ή περισσότερων ατόµων και προσπαθεί να τους βοηθήσει προκειµένου να αντιµετωπίσουν προβλήµατα ή δυσκολίες που έχουν προκύψει στην καθηµερινή τους ζωή. Σύµφωνα µε τον ηµητρόπουλο (1993) «η συµβουλευτική αποτελεί τη διαδικασία εκείνη κατά την οποία είτε µε ατοµικό είτε µε οµαδικό τρόπο ένας ειδικός που υπό ορισµένες προϋποθέσεις λέγεται Σύµβουλος, συνεξετάζει µε ένα άτοµο ή µε πολλά άτοµα θέµατα ή προβλήµατα που τα απασχολούν και διευκολύνει τη λύση τους». Η συµβουλευτική ψυχολογία είναι ένας επιστηµονικός κλάδος ο οποίος έχει ερευνητικό, θεωρητικό αλλά και πρακτικό χαρακτήρα ο οποίος περιλαµβάνει την εφαρµογή των µεθόδων και των τεχνικών στην πράξη. Μέσα από τα τρία αυτά επίπεδα µπορεί κάποιος να διακρίνει τα κυρίαρχα στοιχεία της συµβουλευτικής ψυχολογίας και να την ορίσει δίνοντας έµφαση σε µία ή και περισσότερες πλευρές της (Μαλικιώση-Λοϊζου,1999). Η συµβουλευτική ψυχολογία µπορεί να εξεταστεί σε θεωρητικό επίπεδο και περιλαµβάνει τις διάφορες θεωρίες που έχουν αναπτυχθεί γύρω από το πώς δηµιουργείται και επηρεάζεται η προσωπικότητα του κάθε ανθρώπου καθώς και για τις πιθανές αιτίες προέλευσης των προβληµάτων και των δυσκολιών που προκύπτουν στη ζωή του. Ακόµα µπορεί να ειδωθεί σαν µία διαδικασία στην οποία η σχέση του ψυχολογικού συµβούλου και του συµβουλευόµενου είναι σηµαντική. Επίσης µπορεί να εξεταστεί µέσα από τις µεθόδους και τις τεχνικές που χρησιµοποιεί προκειµένου να οδηγηθεί σε κάποια επιτυχή αποτελέσµατα ή ακόµα µπορεί να κανείς να διερευνήσει σφαιρικά τους στόχους προς τους οποίους οδηγείται η όλη συµβουλευτική διαδικασία (Μαλικιώση-Λοϊζου,1999). Υπάρχουν διάφοροι ορισµοί για την συµβουλευτική ψυχολογία οι οποίοι διατυπώθηκαν κατά καιρούς από διάφορους µελετητές αυτής της επιστήµης. 26

27 Σύµφωνα µε τον Carl Rogers (Μαλικιώση-Λοϊζου,1999) ο οποίος θεωρείται από πολλούς ο «πατέρας» της συµβουλευτικής «η επιτυχηµένη συµβουλευτική αποτελείται από µία σαφώς οργανωµένη και επιτρεπτική σχέση που επιτρέπει στον πελάτη να αποκτήσει αυτογνωσία σε βαθµό που να µπορεί να κάνει θετικά βήµατα προς την κατεύθυνση που του έχει υποδείξει ο νέος προσανατολισµός». Επίσης πιστεύει ότι η «συµβουλευτική συνίσταται σε µία σειρά άµεσων επαφών µε το άτοµο που αποσκοπούν στο να του προσφέρουν βοήθεια έτσι ώστε να αλλάξει τις στάσεις και τη συµπεριφορά του». Ο Tolbert (Μαλικιώση-Λοϊζου,1999) πάλι αναφέρει ότι η «Συµβουλευτική είναι µία προσωπική, «πρόσωπο µε πρόσωπο», σχέση µεταξύ δύο ατόµων, στην οποία και µέσω της οποίας ο σύµβουλος ψυχολόγος µε τις ειδικές ικανότητες που διαθέτει παρέχει ένα περιβάλλον µάθησης, όπου ο συµβουλευόµενος βοηθιέται να γνωρίσει τον εαυτό του, καθώς και την τωρινή αλλά και τις πιθανές µελλοντικές καταστάσεις στις οποίες πρόκειται να βρεθεί, έτσι ώστε να µπορεί να χρησιµοποιεί τα χαρακτηριστικά και τις δυνατότητες του κατά τρόπο που να ικανοποιεί τον ίδιο αλλά και την κοινωνία γενικότερα επιπλέον τον βοηθά να µάθει πώς να λύνει τα µελλοντικά του προβλήµατα και να αντιµετωπίζει τις µελλοντικές του ανάγκες». Ο Tyler (Μαλικιώση-Λοϊζου,1999) ορίζει την συµβουλευτική ψυχολογία τονίζοντας το στοιχείο της διαδικασίας. Σύµφωνα µε τον Tyler η συµβουλευτική ψυχολογία είναι «µία βοηθητική διαδικασία που στοχεύει όχι στο να αλλάξει τον άνθρωπο αλλά στο να τον βοηθήσει να χρησιµοποιήσει τα προσόντα που διαθέτει για να αντιµετωπίσει µε επιτυχία τη ζωή είναι η διαδικασία που έχει σχεδιαστεί για να βοηθήσει το άτοµο να απαντήσει στο ερώτηµα Τι θα κάνω ;. Υπάρχουν θεωρητικοί που διατυπώνουν τον ορισµό της συµβουλευτικής ψυχολογίας τονίζοντας τους στόχους της συµβουλευτικής όπως η αναδιοργάνωση της προσωπικότητας, η θεραπεία κάποιας ασθένειας, η προσαρµογή, η µείωση του άγχους κ.α ενώ άλλοι ορισµοί δίνουν έµφαση στις θεωρητικές κατευθύνσεις. Ένας γενικός ορισµός ο οποίος έχει διατυπωθεί από την Αµερικανική Ψυχολογική Εταιρεία είναι ο εξής : «Συµβουλευτική Ψυχολογία είναι η ειδικότητα σύµφωνα µε την οποία ο σύµβουλος ψυχολόγος βοηθάει τον συµβουλευόµενο να βελτιώσει την προσωπική του κατάσταση, να ανακουφιστεί από τη λύπη και τη στεναχώρια, να επιλύσει τις κρίσιµες καταστάσεις που αντιµετωπίζει, να αναπτύξει την ικανότητα επίλυσης των 27