ΣΔΙ ΚΑΒΑΛΑ ΥΟΛΗ ΓΙΟΙΚΗΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΙΚΗ ΠΣΤΥΙΑΚΗ ΔΡΓΑΙΑ. Οι πποϋποθέζειρ αζθάλιζηρ και ζςνηαξιοδόηηζηρ ζηον ιδιωηικό ηομέα

Transcript

1 ΣΔΙ ΚΑΒΑΛΑ ΥΟΛΗ ΓΙΟΙΚΗΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΙΚΗ ΠΣΤΥΙΑΚΗ ΔΡΓΑΙΑ Οι πποϋποθέζειρ αζθάλιζηρ και ζςνηαξιοδόηηζηρ ζηον ιδιωηικό ηομέα Κεπαμιδιώηηρ Ιωάννηρ Φοιηηηήρ ΣΔΙ Δπιβλέποςζα Καθηγήηπια:Καλαμπούκα Πόπη ΚΑΒΑΛΑ 2010

2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η πραγματική απειλή για το κοινωνικό κράτος δεν είναι τόσο τα ίδια τα προβλήματα, όσο η ανικανότητά του ορισμένες φορές να τα αντιμετωπίσει. Και βέβαια κάθε συζήτηση για την αναθεώρηση της κοινωνικής προστασίας αντιμετωπίζει το εξής αρχικό δίλημμα : επείγει να διασφαλίσουμε μια κατάλληλη προστασία για τους ηλικιωμένους ή να μειώσουμε απλώς το δημοσιονομικό κόστος του συστήματος 1. Η χειρότερη λύση είναι να διατηρήσουμε μια αναχρονιστική κι ακατάλληλη προστασία που κοστίζει πολύ. Η καλύτερη συνοψίζεται στο να δημιουργήσουμε ένα κατάλληλο κλοιό προστασίας, χωρίς να εντείνουμε τη δημοσιονομική κρίση του συστήματος. Αυτή η δεύτερη λύση δεν περικλείει αναγκαστικά μια αντίφαση : η κατάλληλη προστασία δεν σημαίνει πάντα κι ακριβή προστασία. Αρχικά η κοινωνική ασφάλιση περιέβαλε με τον προστατευτικό της μανδύα μόνο εκείνους των οποίων η εργασία και παρεχόταν για λογαριασμό τρίτων. Στη σύγχρονη εποχή, κανοναρχεί η ανάγκη προστασίας όχι μόνο των μισθωτών, αλλά και των αυτοτελώς απασχολουμένων. Η κοινωνική ασφάλιση εξακολουθεί να συνδέεται με την εργασία, με την ευρύτερή της πρόσληψη, αλλά οφείλει να είναι ουδέτερη απέναντι στις επαγγελματικές ιδιομορφίες και δυνατότητες. Η παρούσα εργασία χωρίζεται σε τρία κεφάλαια. Στο πρώτο γίνεται αναφορά στην εξέλιξη της κοινωνικής ασφάλισης στην Ελλάδα αλλά και μία σύγκριση με ανάλογα συστήματα που εφαρμόζονται στις χώρες της ευρωπαικής ένωσης. Στο δεύτερο κεφάλαιο αναπτύσονται οι προϋποθέσεις ασφάλισης και συνταξιοδότησης στον ιδιωτικό τομεα εργασίας. Στο τρίτο κεφάλαιο παραθέτονται τα μέτρα και οι αλλαγές που προτείνονται για την κοινωνική ασφάλιση και συνταξιοδότηση. Τέλος στα συμπεράσματα αποφαίνεται η σημασία της Κοινωνικής Ασφάλισης μα και ζητήματα που πρέπει να επισημανθούν ως φλέγοντα για το ελληνικό κράτος που θεωρείται κράτος πρόνοιας. 1 Στεργίου Α. «Η ανάγκη αναβάθμισης της κοινωνικής ασφάλισης των επαγγελματιών Βιοτεχνών Εμπόρων» άρθρο στο e-online

3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ Ε.Ε Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΚΑΙ Η ΠΡΟΟΔΟΣ ΤΗΣ. Η ιστορική εξέλιξη της κοινωνικής ασφάλισης απέδειξε ότι πρόκειται για έναν θεσμό ο οποίος ανταποκρίνεται στη βαθύτερη ανάγκη του ανθρώπου και είναι συνδεδεμένος με την εξέλιξη της σύγχρονης κοινωνίας. Οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι όχι μόνο δεν έκοψαν την πρόοδο του θεσμού αλλά συνέβαλαν και στην ανάπτυξή του. Ο όρος κοινωνική ασφάλιση πιστεύεται ότι χρησιμοποιήθηκε, για πρώτη φορά, στις Ηνωμένες Πολιτείες, το 1935, ως τίτλος νόμου που ψηφίστηκε, όταν ήταν στην προεδρεία ο Φραγκλίνος Ρούζβελτ, ο οποίος καθιέρωσε ένα είδος συστήματος ασφαλίσεως των ανέργων και των υπερηλίκων. Ο πρόεδρος Ρούζβελτ, με το ιστορικό διάγγελμα του, της 6ης Ιανουαρίου 1941, διακηρύττουν την απόφαση των ελευθέρων εθνών να θέσουν τα θεμέλια του νέου θεσμού της κοινωνικής ασφάλειας. Στα τέλη του πολέμου, η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας διατυπώνει τη γνωστή Διακήρυξη της Φιλαδέλφειας, της 10ης Μαΐου 1944, με τις δύο γνωστές αποφάσεις της Διεθνούς Συνδιασκέψεως της Φιλαδέλφειας για την εξασφάλιση των μέσων συντηρήσεως και για ιατρική φροντίδα. Τους βασικούς σκοπούς θέτει, λίγο αργότερα, το άρθρο 55 του καταστατικού των Ηνωμένων Εθνών και στη συνέχεια, η ιστορική Παγκόσμια Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του ανθρώπου το 1948, η οποία διακηρύσσει ως αναφαίρετο δικαίωμα κάθε ανθρώπου την ασφάλισή του κατά των κινδύνων ανεργίας, ασθενείας, ανικανότητας, χηρείας, γήρατος και κάθε άλλου περιστατικού συνεπαγόμενου απώλειας των μέσων συντήρησης ανεξάρτητα της θέλησής του. Αυτή η διεθνής αναγνώριση είχε ως αντίκτυπο και στις επιμέρους νομοθεσίες διαφόρων κρατών. Σχεδόν όλα τα μεταπολεμικά Συντάγματα περιλαμβάνουν άλλα περισσότερες και άλλα λιγότερες λεπτομερείς διατάξεις για την κοινωνική ασφάλεια. 2

4 1.2. Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΣΦΑΛΙΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Στην Ελλάδα, η κοινωνική ασφάλιση ως θεσμός προστασίας των εργαζομένων ξεκίνησε πολύ νωρίς. Όπως ήταν φυσικό, άρχισε από τα επίπονα επαγγέλματα, τους ναυτικούς, τους μεταλλωρύχους και από άλλες κατηγορίες μισθωτών. Έτσι, από το 1857, άρχισε να λειτουργεί το Μετοχικό ταμείο Πολεμικού Ναυτικού και από το 1861 το Ναυτικό Απομαχικό Ταμείο και το Μετοχικό Ταμείο Στρατού. Ακόμα, το ίδιο έτος, λαμβάνεται πρόνοια για την περίθαλψη των μεταλλωρύχων και μεριμνά για την παροχή στους δημοσίους υπαλλήλους. Ακολουθεί η σύσταση του ταμείου Συντάξεων των υπαλλήλων της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, το 1867, και από το 1900, ίδρυση Ταμείων Συντάξεων για το προσωπικό των σοβαρότερων επιχειρήσεων (τραπεζών, σιδηροδρόμων, κλπ.). Σημαντικός για την εξέλιξη της κοινωνικής ασφάλισης στη χώρα μας, αποτέλεσε ο νόμος 2868 του 1922 για υποχρεωτική ασφάλιση των εργατών και ιδιωτικών υπαλλήλων, ο οποίος έδωσε την ώθηση για τη σύσταση νέων ταμείων. Πρόοδος για την κοινωνική ασφάλιση σημειώνεται από το 1926, με ειδικό νόμο για νέα ταμεία που καλύπτουν ολόκληρους επαγγελματικούς κλάδους (ταμεία ασφάλισης καπνεργατών, αρτεργατών και τυπογράφων). Αργότερα, συνέταξαν το νόμο 6298 της 10ης Οκτωβρίου 1934 περί κοινωνικών ασφαλίσεων, ο οποίος είχε εφαρμογή από 1η Δεκεμβρίου Με το νόμο αυτό, εξετάσθηκε η υποχρεωτική ασφάλιση κατά των κινδύνων ασθενείας, αναπηρίας, γήρατος, θανάτου σε όλους τους μισθωτούς των αστικών κέντρων. Για αυτό, συστήθηκε ως γενικός φορέας της κοινωνικής ασφάλισης, το ίδρυμα των κοινωνικών ασφαλίσεων με φτωχή μεν οικονομική διάρθρωση αλλά με στέρεη θεμελίωση. Ο νόμος αυτός, επίσης, απαγόρευε τη θέσπιση νέων ταμείων, επιτρέποντας μόνο τη σύσταση επικουρικών ταμείων. Ήλπιζαν τότε, ότι θα ολοκληρωθεί η ασφαλιστική προστασία του ΙΚΑ και θα ανυψωθούν οι χαμηλές παροχές του. Αντί όμως αυτού, το κράτος προχώρησε στη σύσταση και άλλων ασφαλιστικών ταμείων. Πάνω από 30 ταμεία συστάθηκαν από τότε. Κατά την κατοχική περίοδο, συστάθηκαν 21 ταμεία, από τα οποία τα 17 ήταν επικουρικά. Από το 1925, αρχίζει να οργανώνεται, εκτός από την ασφάλιση των 3

5 μισθωτών και η ασφάλιση των αυτοτελώς εργαζομένων. Το ίδιο έτος, γίνεται η σύσταση του ταμείου Συντάξεων Νομικών, το 1929, του ταμείου Ασφαλίσεως Επαγγελματιών και βιοτεχνιών Ελλάδος και το 1934, το ταμείο εμπόρων. Σταθμό στην κοινωνική ασφάλιση αποτέλεσε η ίδρυση του ταμείου Ανεργίας, μετά την απελευθέρωση της χώρας. 1.3 Η ΠΑΡΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Είναι γεγονός ότι η Ελλάδα διανύει μια παρατεταμένη περίοδο κατά την οποία τα δικαιώματα και οι κατακτήσεις εργαζομένων συμπιέζονται και το κοινωνικό κράτος συρρικνώνεται. Διαχρονικά για λόγους ιστορικούς και πολιτικούς υπήρξε μια σημαντική καθυστέρηση στην κατοχύρωση και ανάπτυξη θεσμών με κοινωνικό περιεχόμενο με επίπτωση στον κρατικό παρεμβατισμό και στο βιοτικό επίπεδο του πλυθησμού. Τα κύρια χαρακτηριστικά του Ελληνικού ασφαλιστικου συστήματος είναι η πολυπλοκότητα και ο πολυκερματισμός των υπηρεσιών. Πρόκειται για ένα μικτό σύστημα με στοιχεία και από τα δύο κλασσικά συστήματα προστασίας Beveridge και Bismark, ευάλωτο σε διακυμάνσεις με όλες τις σχετικές συνέπειες 1 Παρ ότι η αρχική μελέτη για την εξυγίανση του ασφαλιστικού συστήματος έχει εκπονηθεί το 1951 και στην οποία καταγράφονται τα αίτια της παθογονιάς του εντούτοις μέχρι και σήμερα αυτά εξακολουθούν σε μεγάλο βαθμό να υφίστανται παρά τα σχετικά νομοθετήματα που ψηφίστηκαν και εφαρμόστηκαν. Τα αίτια διακρίνονται σε ενδογενή και εξωγενή και στα οποία συμπεριλαμβάνονται το δημογραφικό, η ανεργεία, η οικονομική ύφεση, ο μεγάλος αριθμός των φορέων, η εισφοροδιαφυγή, η πολυπλοκότητα της νομοθεσίας, η έλλειψη μηχανογράφησης, οι ευνοϊκές ρυθμίσεις, τα όρια ηλικίας κλπ. Ο λόγος για τον οποίο το ασφαλιστικό πρόβλημα παραμένει ανεπίλυτο είναι ότι το ίδιο είναι βαθύτατα διαρθρωτικό και δομικό. Το σύστημα ως προς την οργανωτική του μορφή και την κλαδική του 1 Αναγνώστου-Δεδούλη, Α. Η προσαρμογή του ελληνικού ασφαλιστικού συστήματος στις δημογραφικές και κοινωνικές αλλαγές, (2008) 4

6 διάσταση προσομοιάζει προς ένα ιδιωτικό κεφαλαιοποιητικό σύστημα ενώ ως προς την χρηματοδότησή του είναι διανεμητικό. Χαρακτηριστικά στοιχεία επαγγελματικής και δημόσιας ασφάλισης καθολικών συστημάτων συνυπάρχουν με κλαδική κατάτμηση των φορέων που δεν επιτρέπουν τη λειτουργία της αρχής της αλληλεγγύης με την οποία συγκρούεται η αρχή της ανταποδοτικότητας και δεν επιτρέπουν οι κρατικές ενισχύσεις και η οποιαδήποτε συμμετοχή του κράτους να κατευθύνεται προς τις κατηγορίες εκείνες του πληθυσμού που έχουν τις περισσότερες ανάγκες ενώ παράλληλα δεν μπορεί να καταπολεμηθεί και η εισφοροδιαφυγή μόνο με μέτρα αστυνόμευσης και την μετατροπή των ασφαλιστικών φορέων σε υπηρεσίες αστυνομικής διάρθρωσης και λειτουργίας. 1 Το σημερινό σύστημα μαστίζεται απο: Νομοθετική πολυπλοκότητα που συνεπάγεται αδιαφάνεια και κατ επέκταση αδικία: Αποτελεί ελληνική πατέντα εργαζόμενοι με ίδιες εισφορές, ίδια έτη υπηρεσίας και ίδιους μισθούς να παίρνουν διαφορετικές συντάξεις. Ορισμένες κατηγορίες ασφαλισμένων, χρησιμοποιώντας πολιτικές πιέσεις πριμοδοτούνται από ειδικές ρυθμίσεις, τοσο πολλές ώστε να αποτελούν πλέον κανόνα και όχι εξαίρες, εις βάρος τλικά πιο αδύναμων επαγγελματικών ομάδων. Πολυδιάσπαση και σπατάλη: Το σύστημα κατακερματίζεται σε επιμέρους ομάδες. Οι επενδύσεις είναι αναποτελεσματικές λόγω του χαμηλού ύψους των αποθεματικών των επιμέρους κλάδων και διότι δεν γίνονται απο ειδικούς. Η παρακολούθηση και ο έλεγχος του με βάση ενιαίους κανόνες είναι εξαιρετικά δισχερής. Είναι αδύνατο να επιτευχθούν οικονομίες κλίμακας. Έλλειψη ανταποδοτικότητας: Οι εισφορές δεν συσχετίζονται με τις παροχές. Οι εισφορές καλύπτουν και τις παροχές κατώτατων συντάξεων, αναπληρώνοντας την κοινωνική προστασία. Η κοινωνική πολιτική ασκείται από τις κυβερνήσεις σε βάρος των ταμείων. Οι κλάδοι υγείας συχνά ενισχύονται από τα αποθεματικά των συντάξεων, οπότε χάνεται ακόμα περισσότερο η έννοια της ανταποδοτικότητας. 1 Δραγασάκης, Γ. Η αφαίμαξη των ταμείων: το ιστορικό μιας διαχρονικής και καθόλου αθώας απάτης, Ενθέματα της Αυγής 5

7 Αποδιοργάνωση: Λόγω της πολυδιάσπασης, της πολυνομίας και της πολυπλοκότητας είναι αδύνατον να καταγραφεί το σύστημα με ενιαίο λογιστικό και μηχανογραφικό τρόπο. Είναι αξιοσημείωτο οτι για τον ασφαλισμένο πληθυσμό της χώρας λειτουργούν 171 εποπτευόμενα ταμεία: 22 κύριας ασγάλισης, 40 επικουρικής, 33 πρόνοιας, 54 αλληλοβοήθειας, 18 ασθενείας, 3 λοιπών παροχών και 1 κοινής ωφελείας. Από αύτα 96 εποπτεύονται από το υπουργείο Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας, 10 απο το υπουργείο Εθνικής Άμυνας, 1 από το υπουργείο Οικονομικών, 7 από το υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας, 1 από το υποργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και τα υπόλοιπα είναι αυτόνομα. Αποξένωση-αποστασιοποίηση κράτους, ασφαλισμένων, εργοδοτών: Η κοινωνία δεν είναι πραγματικά ενήμερη για τη διάσπαση και τη φύση του προβλήματος της κοινωνικής ασφάλισης, που αποτελεί ένα είδος ταμπού, με αποτέλεσμα να μην αντιδρά και να μην πιέζει προς τη σωστή κατεύθυνση, όταν προτείνονται μεταρρυθμίσεις. Εισφοροδιαφυγή-εισφοροαποφυγή: Το κράτος δεν τακτοποιεί τις οφειλές του προς τα ταμεία και αδυνατεί να ελέγξει την εισφοροδιαφυγή. Εργοδότες και επιχειρήσεις εισφοροδιαφεύγουν και αποσυνδέουν τα κέρδη από τις υποχρεώσεις τους προς την κοινωνική ασφάλιση. Η ελληνική κοινωνία δεν εισπράττει το μερίδιο που της αναλογεί από την τεχνολογική εξέλιξη και την οικονομική πρόοδο. Αποτελεί συνήθη πρακτική, με ανοχή των ασφαλισμένων, οι ασφαλιστικέσ-δηλωμένες αποδοχές να αντιπροσωπεύουν συχνά ένα υποσύνολο των πραγματικών. Η επιλογή αυτή γίνεται σιχνά συνειδητά εκ μέρους των εργαζομένων λόγω μη ύπαρξης ανταποδοτικότητας και επειδή για την σύνταξη προσμετρείται μόνο μια πενταετία και όχι ολόκληρη η καριέρα. 1 1 Πέτρουλας Π., Ρομπόλης Σ., Ξυδέας Ε., & Χλέτσος Μ., Η κοινωνική ασφάλιση στην Ελλάδα: Η περίπτωση του ΙΚΑ, εκδ ΙΝΕ ΓΣΕΕ, Αθήνα

8 1.4 Η ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ (πίνακας 1 και 2) Το ελληνικό ασφαλιστικό σύστημα, όπως άλλωστε και τα αντίστοιχα της Ευρώπης και όχι μόνο, είναι δημόσιο και αναδιανεμητικό. Το σύστημα σύστημα ως αναδιανεμητικό επιβάλλει και αναδεικνύει την αλληλεγγύη των γενεών. Κάθε γενιά αναλαμβάνει να καταβάλει τις συντάξεις της προηγούμενης. Το ασφαλιστικό σύστημα κατοχυρώνει την κοινωνική συνοχή και την καταπολέμηση του αποκλεισμού, μέσω της συμμετοχής στην ανάπτυξη της οικονομίας. Με αυτή την έννοια η μακροχρόνια ισορροπία του ασφαλιστικού συστήματος είναι βασική συνισταμένη της ανάπτυξης. Αντίθετα απειλές στην ισορροπία αυτή υποσκάπτουν μεσοπρόθεσμα την ανάπτηξη. 1 Το βασικό ερώτημα που τίθεται είναι εάν το σημερινό συνταξιοδοτικό σύστημα ανταποκρίνεται και σε ποιό βαθμό στα παραπάνω. Αξίζει να επισημανθούν τα εξής: Παρά το γεγονός ότι δαπανάται άνω του 12% του ΑΕΠ σε συντάξεις (10,5% ο μέσος όρος στις χώρες του ΟΟΣΑ) το γήρας συνδέεται με το μεγαλύτερο κίνδυνο φτώχειας. Οι πόροι που καταβάλλονται για το δημόσιο ασφαλιστικό σύστημα από τον προϋπολογισμό υπερβαίνουν ετησίως το 3% του ΑΕΠ, όμως εκτός από το 1% που καταβάλλεται με βάση το ν. 3029/02 στο ΙΚΑ, οι υπόλοιποι δεν είναι θεσμοθετημένοι. Η υπάρχουσα πολυνομία και η άνιση αντιμετώπιση όμοιων περιπτώσεων αποδυναμώνουν την κοινωνική αποδοχή του συστήματος. Ταυτόχρονα οδηγεί σε σημαντικό κόστος λειτουργίας του και στρεβώσεις στην αγορά εργασίας. Οι συνεχείς «απειλές» για περαιτέρω αλλαγές χωρίς να δίνονται πειστικές απαντήσεις στο πρόβλημα, έχουν ενισχύσει το αίσθημα ρευστότητας και ανασφάλειας στους πολίτες και δυσκολεύουν οποιαδήποτε πρωτοβουλία για οριακές έστω μεταβολές. 1 Ρομπόλης Σ., Κοινωνική ασφάλιση. Η διαρκής κρίση και οι προοπτικές σελ.54,

9 Το ελληνικό σύστημα συντάξεων συνεχίζει επομένως να έχει κάποιες εγγενείς αδυναμίες οι οποίες υπάρχουν πριν ακόμη αρχίσουν να επενεργούν οι προκλήσεις του μέλλοντος (παγκοσμιοποίηση, γήρανση πληθυσμού, δημογραφικό κλπ.) 1 Η ελλειμματικότητα των εισφορών που παρουσιάζεται στα ασφαλιστικα ταμεία έχει συγκεκριμένα αίτια: Το γεγονός οτι το δημόσιο επιμένει να μην καταβάλλει το σύνολο της επιχορήγησης που το ίδιο έχει θεσπίσει. Οι σημερινές οφειλές του δημοσίου προς τα ασφαλιστικά ταμεία ανέρχονται σε 8,7 δις ευρώ, ενώ ταυτόχρονα το κράτος πολλές φορές απαλλάσει εαυτόν από την καταβολή εισφορών. Την τεράστια έκταση της εισφοροδιαφύγης εξαιτίας της μαύρης και ανασφάλιστης εργασίας. Η ανασφάλιστη εργασία στη χώρα μας ξεπερνάει το 1 εκατομμύριο ενώ 1 στους 4 μισθωτούς και 1 στις 7 επιχειρήσεις δεν υπάρχουν για το ΙΚΑ. Την τεράστια έκταση υποασφάλισης σε πολλές κατηγορίες εργαζομένων. Για παράδειγμα το 2005 το 9,1% των ασφαλισμένων του ΙΚΑ είχε μέσες μηνιαίες αποδοχές από έως 100 ευρώ, το 18,6% από ευρώ και το 16,7% από ευρώ. Η κλίμακα της υποασφάλισης (δήλωση μικρότερων αμοιβών από τις πραγματικές) είναι ιδιαίτερα έντονη σε συγκεκριμένες κατηγορίες εργαζομένων. Την πρακτική του ίδιου του κράτους να προσλαμβάνει ανασφάλιστους εργαζομένους. Οι συμβάσεις των stage, που σήμερα αποτελούν αυξανόμενη μορφή απασχόλησης στο δημόσιο, δεν περιλαμβάνουν ασφαλιστικές εισφορές. Η τεράστια εργοδοτική εισφοροδιαφύγη μου μόνο για το ΙΚΑ αγγίζει το 1 τρις. μάλιστα το 33% αυτών των οφειλών είναι ασφαλιστικές εισφορές που έχουν καταβάλλει οι εργαζόμενοι στους εργοδότες. Δεκάδες είναι οι ευνοϊκές ρυθμίσεις για τη μη απόδοση όλων των 1 Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος, Η κοινωνική ασφάλιση στην Ελλάδα, σελ.32 εκδ. ΓΣΕΕ, Αθήνα,

10 χρημάτων που οφείλουν οι εργοδότες καθώς και οι νόμιμες εισφοροαπαλλαγές για δήθεν αναπτυξιακούς λόγους ΒΑΣΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ Το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης στην Ελλάδα αντιμετωπίζει σοβαρά που συμπυκνώνονται σε δύο λατηγορίες: Οικονομικά-Ταμειακά, Διαρθρωτικά Ειδικότερα στην κατηγορία των οικονομικών ταμειακών προβλημάτων περιλαμβάνονται: Ο ρόλος και η θέση της κοινωνικής ασφάλισης στην αναπτυξιακή διαδικασία, που αποτυπώνεται στη χρηματοδοτική πενία του συστήματος κοινωνικών ασφαλίσεων εκ μέρους του Κρατικού Προϋπολογισμού, που σε συνδυασμό με τον διαχειριστικό έλεγχο του Κράτους και την υποχρεωτική δέσμευση των αποθεματικών των Ταμείων από την Τράπεζα της Ελλάδος με χαμηλούς όρους απόδοσης, στοιχειοθετούν το σοβαρό πρόβλημα των ελλειμάτων στους ασφαλιστικούς οργανισμούς. Ο επαχχθής (32% - 35% επιτόκιο) δανεισμός των ασφαλιστικών ταμείων από το τραπεζοπιστωτικό σύστημα. Οι σημαντικές καθυστερήσεις ποσοτικής και ποιοτικής επέκτασης της ασφάλισης, ιδιαίτερα του ΙΚΑ, σε όλη τη χώρα και σε όλες τις κατηγορίες των εργαζομένων. Η πολιτική κινήτρων ανάπτυξης και εισφοροαπαλλαγών σε βάρος των ασφαλιστικών ταμείων. 1 Ρουπακιώτης Χ., Η κρίση της κοινωνικής ασφάλισης, σελ. 78 εκδ Σύγχρονη Εποχή,

11 Οι διάφορες ρυθμίσεις για τις καθυστερούμενες οφειλές με τις οποίες τελικά δεν αποτρέπεται η αυξητική τους τάση. Η τακτική συσσώρευσης οφειλών του κράτους και των ελεγχόμενων από αυτό οικονομικών δραστηριοτήτων σε βάρος των ασφαλιστικών οργανισμών. 1 Στην κατηγορία των διαρθρωτικών ασφαλιστικών προβλημάτων περιλαμβάνονται: Η βαθμιαία ωρίμανση της ασφαλιστικής δημογραφίας όπως αποτυπώνεται στη σχέση ασφαίσμένων/συνταξιούχων. Η αύξηση της ανεργίας ως αποτέλεσμα της παρατεταμένης οικονομικής κρίσης. Η μη ασφαλιστική κάλυψη των νέων μορφών απασχόλησης και εν γένει η διεύρυνση των ανασφάλιστων ομάδων του πληθυσμού. Το απαρχαιωμένο σύστημα είσπραξης των εσόδων το οποίο εκτώς των άλλων συμβάλλει και στη διεύρυνση της εισφοροδιαφυγής. Η ύπαρξη κινήτρων παρακράτησης των ασφαλιστικών εισφορών από τους εργοδότες. Η πολυμορφία των καθεστώτων ασφάλισης, η πολυδιάσπαση των ασφαλιστικών οργανισμών (385, από τους οποίους 30 κύριας ασφάλισης) και της κρατικής εποπτείας (5 διαφορετικά υπουργεία εποπτεύουν τα ασφαλιστικά ταμεία) ως αποτέλεσμα ανάπτυξης των πελατειακών σχέσεων και προσπάθειας ενσωμάτωσης και διαχωρισμό τμημάτων του εργαζόμενου και συνταξιοδοτικού πληθυσμού. Το χαμηλό επίπεδο παροχών σε σχέση με τις κοινωνικοασφαλιστικές ανάγκες του ασφαλιστικού και συνταξιοδοτικού πληθυσμού. Η γραφειοκρατική διοικητική οργάνωση των ταμείων, η οποία σε συνδυασμό με την παντελή έλλειψη πληροφοριακών συστημάτων και μηχανοραγάνωσης καθώς και των περιορισμένων δυνατοτήτων διαρκούς επιμόρφωσης των 1 Κουτρουμάνης, Γ., Τα προβήματα και οι αιτίες του ασφαλιστικού. Οι εναλλακτικές προτάσεις για τις λύσεις. (2008) 10

12 υπαλλήλων της κοινωνικής ασφάλισης, στοιχειοθετούν το πρόβλημα του χαμηλού επιπέδου εξυπηρέτησης των ασφαλισμένων και των συνταξιούχων ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΚΑΙ Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ (Πίνακας 3, 4) Ο συνδυασμός του χαμηλού επιπέδου ασφαλιστικής υποδομής με τη σύγχρονη οικονομική κρίση στην Ελλάδα, επιβαρύνουν το σύστημα της κοινωνικής ασφάλισης με ένα πλέγμα δυσμενών εξωτερικών και εσωτερικών παραγόντων. (Ρόμπολης Σ., Ρωμανιας Γ., Μαργιός Β., 2001) Ειδικότερα, οι εξωτερικοί παράγοντες που επηρεάζουν τη λειτουργία του συστήματος της κοινωνικής ασφάλισης είναι η ανεργία, η μείωση των πόρων χρηματοδότησης και η γύρανση του πληθυσμού. Εσωτερικοί παράγοντες είναι η ανισότητα των παροχών, το χαμηλό επιπεδό τους και η μη διαχειριστική αυτοτέλεια των πόρων, της διοίκησης και της λειτουργίας των ασφαλιστικών ταμείων. Οι εξωτερικοί παράγοντες προσδιορίζουν το επίπεδο του οικονομικού δυναμισμού του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης, ενώ οι εσωτερικοί προσδιορίζουν την μορφή, το περιεχόμενο και το επίπεδο των παρεχόμενων παροχών. Ακριβώς, στη συσχέτιση αυτών των εσωτερικών και εξωτερικών παραγόντων εστιάζεται το πεδίο συνύφανσης των χρηματοδοτικών αντιφάσεων, ιδιαίτερα κατά την περίοδο κρίσης της ελληνικής οικονομίας, με κυρίαρχο εκτώς των άλλων το πρόβλημα της βαθμιαίας αύξησης της ιδιωτικής δαπάνης (το 1989, νοικοκυριά είχαν συνάψει ιδιωτικά ασφαλιστικά συμβόλαια με ασφαλιστικές εταιρίες, δηλ. 1 στους 10 έλληνες ) για την ικανοποίηση παροχών περίθαλψης και ασφάλισης διατηρώντας στο βαθμό που την αφορά, τη σχετική ισορροπία στη χρηματοδοτική σφαίρα και στο επίπεδο των παροχών της κοινωνικής ασφάλισης. Στην περίοδο αυτή, οι κινητοποιούμενοι πόροι για τη χρηματοδότηση της κοινωνικής ασφάλισης, προέρχονται στο μεγαλύτερο μέρος τους από της εισφορές των 1 Αναλυτής, Ν. Πόρισμα της επιτροπής Σοφών για την αναμόρφωση του συστήματος κοινωνικών ασφαλίσεων, σελ (2006) 11

13 ασφαλισμένων, των εργοδοτών την έμμεση φορολογία και την ιδιωτική δαπάνη των ασφαλισμένων. 1 Παράλληλα, στην πορεία εξέλιξης της χρηματοδότησης και των δαπανών της κοινωνικής ασφάλισης, υφίσταται η υστέρηση των εσόδων σε σχέση με τι βαθμιαία αύξηση των δαπανών και την προοδευτική διεύρυνση των ελλειμμάτων. Είναι χαρακτηριστικό ότι μετά τη στασιμότητα των συνταξιοδοτικών δαπανών στη δεκαετία του 1970 (7% του ΑΕΠ), στη δεκαετία του 1980 κυμάνθηκαν βεθμιαία από 10%, 16%(1989) του ΑΕΠ. Η εξέλιξη αυτή των ασφαλιστικών δαπανών οφείλεται στην βαθμιαία αύξηση του επιπέδου των συνταξιοδοτικών παροχών, οι οποίες αναβάθμισαν τη συμμετοχή αυτών των δαπανών στο ΑΕΠ, στο 70% του κοινοτικού μέσου όρου. Το 1980 οι συντάξεις απορροφούσαν το 61,5% του συνόλου των δαπανών/παροχών των ασφαλιστικών ταμείων. Το 1990 απορροφούσαν το 73%. Στο διάστημα οι άμεσα ασφαλισμένοι αυξήθηκαν κατά 23,2%, οι συνταξιούχοι κατά 42% και οι δικαιούχοι παροχών ασθενείας κατά 3,7%. (Αναγνώστου-Δεδούλη Α., 1998) Ποσοστό % εσόδων της κοινωνικής ασφάλισης στην ΕΟΚ εργαζόμενων εργοδοτών συνεισφορά Πηγές Βέλγιο Δανία Γερμανία Ελλάδα * 3.6 Γαλλία Ιρλανδία Ιταλία Λουξεμβούργο Ολλανδία Βρετανία Πηγή: ΕΟΚ Ρουπανιώτης Χ., Η κρίση της κοινωνικής ασφάλισης, εκδ Σύγχρονη Εποχή,

14 *Το ποσοστό αυτό αντιστοιχεί στην επιχορήγηση ΙΚΑ, ΟΓΑ και σε κοινωνικούς πόρους. Κατά συνέπεια, οι ασφαλιστικές εισφορές και οι συνταξιοδοτικές παροχές στη Ελλάδα ως ποσοστά του ΑΕΠ, διαμορφώθηκαν αντίστοιχα, το 1988, στο επίπεδο του 11,1% και 13,8%. Η διαφορά (έλλειμμα) ανάμεσα στα έσοδα από ασφαλιστικές εισφορές και τις δαπάνες για συνταξιοδοτικές παροχές αντιπροσωπεύει στην Ελλάδα το 3% του ΑΕΠ που εξαιτίας της μη συμμετοχής του Κρατικού Προϋπολογισμού στη χρηματοδότηση της κοινωνικής ασφάλισης καλύπτεται από τον επαχθή τραπεζικό δανεισμό. Αντίθετα, η παρατηρούμενη διαφορά στην περίπτωση της Ιταλίας, Ισπανίας, Βρετανίας καλύπτεται διαμέσου της συμμετοχής του κρατικού προϋπολογισμού με τα φορολογικά έσοδα. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην Ελλάδα η άμεση φορολογία αντιπροσωπεύει το 6,2% του ΑΕΠ, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στην Ισπανία είναι 10,3% και στην Ιταλία είναι 13,4%. Κατά συνέπεια, είναι προφανές ότι, η βαθμιαία αύξηση των ελλειμμάτων της κοινωνικής ασφάλισης στην Ελλάδα δεν συνοδεύεται από τη θεσμοθέτησή της τριμερούς χρηματοδότησης με αποτέλεσμα να διατηρείται σε χαμηλό επίπεδο, σε σχ εση με τις άλλες χώρες της Ευρώπης, το ποσοστό δαπανών της κοινωνικής ασφάλισης στο ΑΕΠ. Παράλληλα στον τομέα των ασφαλιστικών πληθυσμιακών εξελίξεων διακρίνεται για το μέλλον, μια αύξηση του αριθμού των συνταξιούχων. Επίσης με τα σημερινά δεδομένα τα άτομα ηλικίας από ετών είναι Το ποσοστό συμμετοχής τους στο εργατικό δυναμικό είναι 62%. Το 2025 προβλέπεται ότι (με το ίδιο ποσοστό συμμετοχής) το εργατικό δυναμικό θα είναι μειωμένο κατά άτομα. Η μείωση αυτή σε σύγκριση με το 1990 αποτελεί το 11,7% του εργατικού δυναμικού. 1 Ειδικότερα, κύριες αιτίες πάνω στις οποίες επωάζεται και επιδεινώνεται η κρίση της κοινωνικής ασφάλισης είναι οι ακόλουθες: 1 Στεργίου Α., Αυτοαπασχολούμενος και μισθωτός στην κοινωνική ασφάλιση. Για μια τυπολογική προσέγγιση της εξαρτημένης εργασίας στο εργατικό δίκαιο και την κοινωνική ασφάλιση, εκδ Σάκκουλα, Αθήνα

15 Η παρατεταμένη κρίση της ελληνικής οικονομίας σε συνδυασμό με την εφαρμογή των προγραμμάτων λιτότητας οδηγούν στην μείωση της απασχόλησης και στην αύξηση της ανεργίας. Οι τάσεις αυτές με προφανή τρόπο επηρεάζουν στο βαθμό που την αφορούν τη χρηματοδοτική ανισορροπία της κοινωνικής ασφάλισης. Η θεσμοθέτηση του καθεστώτος απορρόφησης των αποθεματικών της κοινωνικής ασφάλισης από το τραπεζικό πιστωτικό σύστημα, σε συνδυασμό με τις άλλες μορφές αξιοποίησής τους (εισφοροδιαφυγή, εισφοροαπαλλαγή, καθυστέρηση καταβολής εισφορών κλπ.) συνέβαλε στην οικονομική αποδυνάμωση της κοινωνικής ασφάλισης και στη δημιουργία των ελλειμματικών της δυσλειτουργιών. Η μη εφαρμογή από την ασκούμενη οικονομική πολιτική των κυβερνήσεων της τριμερούς χρηματοδότησης και στήριξης της ασκούμενης προνοιακής πολιτικής (συγχώνευση ταμείων κλπ.) από τον κρατικό προϋπολογισμό. Η επιδείνωση της σχέσης συνταξιούχων προς ασφαλισμένους, εξαιτίας της γήρανσης του ασφαλιστικού πληθυσμού και της ασφαλιστικής ωρίμανσης των ταμείων, σε συνδυασμό με τη διεύρυνση των ανασφάλιστων τμημάτων του πληθυσμού και την επιμήκυνση του προσδόκιμου ορίου ζωής. Η προσφυγή σε δανεισμό της κοινωνικής ασφάλισης από το τραπεζιπιστωτικό σύστημα με επαχθείς όρους. Είναι χαρακτηριστικό ότι, από το συσσωρευμένο έλλειμμα του ΙΚΑ, μόνο το 1/3 αντιστοιχεί σε έλλειμμα και τα υπόλοιπα σε δαπάνες οφειλόμενων τόκων. Οι κύριες αιτίες της κοινωνικο-ασφαλιστικής κρίσης εμπλουτίζονται και με άλλες διαχειριστικού τύπου, όπως οι οργανωτικο-λειτουργικές αδυναμίες των ταμείων, η είσπραξη εσόδων διαμέσου των τραπεζών που προκαλεί σε ετήσια βάση σημαντική διαρροή πόρων από την κοινωνική ασφάλιση, τη διάρθρωση των ασφαλιστικών κλάσεων που αποθαρρύνει την εισφοροπροσήλωση καθόλη την ασφαλιστική περίοδο του ασφαλισμένου κλπ. Κατά συνέπεια, από την επεξεργασία των βαθύτερων αιτιών αποδεικνύεται ότι η κρίση της κοινωνικής ασφάλισης και ειδικότερα του ΙΚΑ δεν ειναί δυνατόν να ανάγεται στην αύξηση των κατώτατων ορίων συντάξεων. 14

16 Όσον αφορά την αναπροσαρμογή των συντάξεων αυτή αποτελεί βασική θεσμική ρύθμιση της κοινωνικής ασφάλισης και δεν νοείται να εντάσσεται στις αιτίες δημιουργίας ελλειμμάτων. Η κεντρική αιτιολόγηση της κοινωνικο-ασφαλιστικής κρίσης θεμελιώνεται ιδιαίτερα από τον ποσοτικό προσδιορισμό των αιτιών, που ταυτόχρονα στοιχειοθετούν τη διαδικασία της οικονομικής αποδυνάμωσης της κοινωνικής ασφάλισης με τη μετεξέλιξή της, με διάφορες μορφές και στο βαθμό που την αφορά, σε χρηματοδότηση της επενδυτικής δραστηριότητας στην Ελλάδα. Παράλληλα, με την ποσοτική αξιολόγηση των αιτιών επισημαίνεται κατά συγκεκριμένο τρόπο το επίπεδο της διαρροής των πόρων από την κοινωνική σφαίρα (κοινωνική ασφάλιση) στην οικονομική σφαίρα του συστήματος παραγωγής. 1 Συγκεκριμένα είχε εκτιμηθεί για το ΙΚΑ ότι: Το χαμηλό ύψος του επιτοκίου καταθέσεων του ιδρύματος καθόλη την μεταπολεμική περίοδο(1986) έχει ως αποτέλεσμα τη διαρροή πόρων του, που προσέγγιζε σε τρέχουσες τιμές (1986) τα 450 δις δρχ. Είναι χαρακτηριστικό ότι και σήμερα το ΙΚΑ κθώς και τα άλλα ασφαλιστικά ταμεία καταθέτουν τα αποθεματικά τους με επιτόκιο 18% και ταυτόχρονα δανείζονται με επιτόκιο της τάξης του 32% Οι δημόσιες και ιδιώτικες επιχειρήσεις οφείλουν σήμερα στο ΙΚΑ 140 δις δρχ. Από τα οποία το 35% αφορούν εισφορές των ασφαλισμένων που έχουν παρακρατηθεί από τους μισθούς. Αν υπολογιστούν και τα νόμιμα πρόσθετα τέλη οι οφειλές πρσεγγίζουν τα 300 δις δρχ που παράνομα δεν αποδίδονται στο ίδρυμα κοινωνικών ασφαλίσεων. Η εισφοροδιαφυγή και η ανασφάλιστη εργασία στερεί σήμερα το ΙΚΑ από ετήσιους πόρους της τάξης των 155 δις δρχ. Η αύξηση της ανεργίας προκαλεί στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης μια ετήσια επιβάρυνση της τάξης των 65 δις δρχ. Η διακίνηση των εσόδων του ΙΚΑ με το σύστημα των ενσήμων διαμέσου των εμπορικών τραπεζών προκαλεί μια ετήσια διαρροή πόρων του ιδρύματος της τάξης των 2,5 δις δρχ. Ετσι, όπως αποδεικνύεται, η οικονομική πολιτική, η 1 Ρομπόλης Σ., Κοινωνική ασφάλιση. Η διαρκής κρίση και οι προοπτικές, σελ 65,

17 ανεργία, η γήρανση του ασφαλιστικού πληθυσμού, οι συγχωνεύσεις ταμείων κλπ., στέρησαν μέχρι σήμερα, το ΙΚΑ και τα άλλα ασφαλιστικά ταμεία από έσοδα τουλάχιστον της τάξης του 1 τρις δρχ. δηλαδή ποσό μεγαλύτερο του σημερινού ελλείματος του ΙΚΑ. Συνοψίζοντας, προκύπτει ότι από την διερεύνηση των αιτιών της κρίσης της κοινωνικής ασφάλισης, τα πιο ενδιαφέροντα συμπεράσματα αφορούν τρία σημαντικά πεδία προβληματισμού: Το πρώτο πεδίο προβληματισμού αναδεικνύει με διάφορες μορφές τη διαρκή κρίση της κοινωνικής ασφάλισης. Συγκεκριμένα, την περίοδο της μη ύπαρξης ελλειμμάτων, η εκδήλωση της κρίσης συνίστατο στην αδυναμία ικανοποίησης των κοινωνικο-ασφαλιστικών αναγκών, ενώ την περίοδο των ελλειμμάτων η εκδήλωση της κρίσης συνίσταται στη διερεύνηση τους, καθώς και στις περιορισμένες δυνατότητες επίλυσης των συσσωρευμένων κοινωνικο-ασφαλιστικών προβλημάτων. Το δεύτερο πεδίο προβληματισμού ερμηνεύει τη δημιουργία των ελλειμμάτων ως συστατικά στοιχεία του ρόλου και της θέσης της κοινωνικής ασφάλισης στη λειτουργία του οικονομικού συστήματος (διαρροή πόρων προς το τραπεζικο-πιστωτικό σύστημα, εισφοροαπαλλαγές κλπ.). Παράλληλα, θεμελιώνει αντικειμενικά την άποψη ότι η μείωση των ελλειμμάτων δεν μπορεί να εξασφαλιστεί με την επιδείνωση των παροχών ή την αύξηση των εισφορών σε βάρος των ασφαλισμένων γιατί δημιουργούνται προϋποθέσεις οξύτερης περιπλοκής των προβλημάτων των ασφαλισμένων, των συνταξιούχων και των οικονομικών πλευρών της κοινωνικής ασφάλισης. Το τρίτο πεδίο προβληματισμού αποδεικνύει, ότι η χρηματοδοτική ανισσρροπία επικεντρώνεται στον κλάδο σύνταξης, με ιδιαίτερα γενεσιουργά αίτια την ανατροπή της σχέσης ασφαλισμένων/συνταξιούχων, την αύξηση της ανεργίας, τη βαθμιαία διεύρυνση με ταχύτερους ρυθμούς των συνταξιούχων και τη γήρανση του ασφαλιστικού πληθυσμού. Τα αίτια αυτά προκαλούν σοβαρές 16

18 1 1.7 ΤΑ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Γενικα Τρία είναι τα ασφαλιστικα μοντέλα που έχουν αναπτυχθεί στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης: α) το διανεμητικό σύστημα(αλληλεγγύη των γενεών), β) κεφαλαιοποιητικό σύστημα(αξιοποίηση της περιουσίας των ταμείων και της επένδυσης των εσόδων, ώστε να υπάρξει απόδοση και γ) ιδιωτικός τομέας. Το διανεμητικό σύστημα Το διανεμητικό σύστημα (pay-as-you-go) αναφέρεται αποκλειστικά σε συντάξεις και διανέμει από τη μια γενιά στην άλλη, χώρις απαραίτητα να διορθώνει τις ανισότητες σε μια κοινωνία. Το αναδιανεμητικό σύστημα (redistribution) αναδιανέμει πόρους γενικά μέσα σε μια γενιά, με στόχο τη μείωση των ανισοτήτων. Ένα διανεμητικό σύστημα μπορεί να είναι αναδιανεμητικό εάν στηρίζει περισσότερο τις χαμηλές συντάξεις. Στο αναδιανεμητικό σύστημα οι κύριες πηγές εσόδων είναι οι ακόλουθες: Οι εργατικές εισφορές Οι εργοδοτικές εισφορές (συχνά μετακυλίονται με τη μορφή έμμεσων φόρων στους καταναλωτές, μέσω των υπηρεσιών και των προιόντων). Η κρατική συνεισφορά (πρόκειται για τους φόρους που προέρχονται από την γενική και προοδευτική φορολογία με τη φοροδοτική ικανότητα του κάθε ατόμου) 1 Ρομπόλης Σ., Κοινωνική ασφάλιση. Η διαρκής κρίση και οι προοπτικές,

19 Τα περισσότερα δημόσια ασφαλιστικά συστήματα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, εκτός της Σουηδίας, έχουν διανεμητικό χαρακτήρα. Σε αυτό το σύστημα βασικός είναι ο ρόλος της αναλογίας ασφαλισμένοι/συνταξιούχοι. Οι κύριες προκλήσεις αυτού του συστήματος αφορούν στο γεγονός ότι α)θα υπάρξει μια μείωση της αναλογίας ασφαλισμένων/συνταξιούχων στο μέλλον, λόγω της γήρανσης του πληθυσμού, με αποτέλεσμα οι συνταξιούχοι να είναι περισσότεροι από τους εργαζόμενους και έτσι τα έσοδα να μην καλύπτουν τα έξοδα, β)η αύξηση της ανεργίας θα μειώσει τα έσοδα των ταμείων. Ένα από τα χαρακτηριστικά των αναδιανεμητικών συστημάτων είναι ότι ο υποχρεωτικός χαρακτήρας τους διευκολύνει την πραγματοποίηση στόχων της κοινωνικής αλληλεγγύης. Επίσης η δομή τους διευκολύνει την τιμαριθμική αναπροσαρμογή των συντάξεων. Βασικό χαρακτηριστικό του αναδιανεμητικού συστήματος είναι ότι οι συντάξεις κάθε έτους χρηματοδοτούνται από την παραγωγή του ίδιου του έτους, δηλαδή το σημαντικό στοιχείο είναι ότι δεν υπάρχει χρονική μετατόπιση της υποχρέωσης χρηματοδότησης της σύνταξης. Η επιχειρηματολογία κατά του διανεμητικού συστήματος είναι ότι αποτελεί οιονεί φορολογία και έτσι συμβάλλει σε στρεβλώσεις στην οικονομία. Επίσης θεωρείται ως αποτελεσματικό σύστημα σε οικονομικούς όρους αν ο ρυθμός αύξησης των συνολικών αποδοχών υπερβαίνει την οριακή αποδοτικότητα του κεφαλαίου ή το επιτόκιο της αγοράς. Σε περιόδους κρίσης, λοιπόν, δημιουργούνται ελλείμματα με αποτέλεσμα να περικόπτονται οι παροχές και να προσφεύγουν στο δανεισμό. Ένα ακόμα βασικό μειονέκτημα είναι μειώνεται το κίνητρο για εργασία. Αυτό εξαρτάται από το εάν υπάρχει σύνδεση του ύψους της εισφοράς και της προσδοκώμενης σύνταξης για κάθε γενιά. Αν η σύνδεση είναι μεγάλη (μεγάλος βαθμός ανταποδοτικότητας) τότε δεν υπάρχει μεγάλη επίδραση. Αντίθετα σε ένα πλήρως διανεμητικό σύστημα η ανταποδοτικότητα είναι μικρή (η ατομική σύνταξη είναι ανεξάρτητη των εισφορών) με αποτέλεσμα να υπάρχει ενίσχυση του κινήτρου για απομάκρυνση από την εργασία. 1 1 Έκθεση του ΟΟΣΑ (2005). Οι συντάξεις με μια ματιά: Οι δημόσιες πολιτικές στις χώρες του ΟΟΣΑ 18

20 Το κεφαλαιοποιητικό σύστημα Βασίζεται στην εξής λογική: ένα άτομο καταβάλλει ετησίως το ποσό C και με δεδομένο το επιτόκιο I συγκεντρώνει μετά από 40 χρόνια εργασίας ένα ποσό F, το οποίο μπορεί να εισπράξει με τη μορφή της εφάπαξ αμοιβής ή με τη μορφή χρονικών προσόδων. Οι προσδιοριστικοί παράγοντες αυτού είναι ο πληθωρισμός και το επιτόκιο. Τα έσοδα από τις εισφορές δημιουργούν ένα κεφάλαιο το οποίο στη συνέχεια επενδύεται, έτσι ώστε το ταμείο να μπορεί να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του, όταν κληθεί να πραγματοποιήσει τις ανάλογες παροχές. Η κεντρίκη λογική αυτού στηρίζεται στο εξής: η παρούσα αξία των υποχρεώσεων του ασφαλιστικού φορέα = παρούσα αξία των περιουσιακών του στοιχείων. Βασικό πλεονέκτημα του είναι ότι προσαρμόζεται εύκολα στις δημογραφικές αλλαγές. Όμως το αδύναμο σημείο του είναι η αδύναμία εξυπηρέτησης του στόχου κάλυψης έναντι ενός ενδεχόμενου κινδύνου καθώς και το γεγονός ότι κατά την διάρκεια της εργασίας του το άτομο μπορεί να μην μεριμνά για την δημιουργία αποταμιεύσεων. Άρα το ύψος των εισοδημάτων αποτελεί συνάρτηση της ικανότητας των ατόμων να αποταμιεύουν κατά την διάρκεια του εργάσιμου βίου τους. Το ιδιωτικό σύστημα Η φιλοσοφία του συστήματος βασίζεται στην ατομική κάλυψη των κινδύνων με το ανάλογο ασφάλιστρο. Η ανάλυση των κινδύνων διαμορφώνει και το ανάλογο ύψος του ασφαλίστρου. Ουσιαστικό πλεονέκτημα τους είναι ότι επιτυγχάνουν υψηλότερες αποδόσεις στα υπό διαχείριση κεφάλαιά τους. Όμως οι τοποθετήσεις στην κεφαλαιαγορά εμπεριέχουν και μεγαλύτερο κίνδυνο. (Υφαντόπουλος Ι., 2002) 19

21 1.7.1 Το ασφαλιστικό σύστημα στην Γερμανία Το κοινωνικοασφαλιστικό σύστημα της Γερμανίας είναι διαρθρωμένο σε τρεις πυλώνες. 1 Ο Α πυλώνας περιλαμβάνει την κύρια σύνταξη των μισθωτών, ελευθέρων επαγγελματιών, αγροτών,ναυτεργατών κ.λ.π. Ο Β πυλώνας περιλαμβάνει τις συμπληρωματικές ανά επιχείρηση συντάξεις (επιχειρησιακά συντ/κά συστήματα) Ο Γ πυλώνας περιλαμβάνει την ατομική σύνταξη από την ιδιωτική ασφάλιση. Α Πυλώνας Ο Α πυλώνας είναι διαρθρωμένος κατά το σύστημα Bismark, στηρίζεται σε αναδιανεμητική βάση (pay as you go) και διέπεται από την αρχή της υποχρεωτικότητας και καθολικότητας για τους εργαζομένους με εξαρτημένη εργασία, εκπαιδευόμενους, αγρότες, ναυτικούς, ορισμένες ομάδες αυτοαπασχολουμένων με χαμηλό εισόδημα (π.χ. που δεν απασχολούν προσωπικό), βιοτέχνες, χειρώνακτες, ελεύθερους επαγγελματίες (υδραυλικοί-ηλεκτρολόγοι), καλλιτέχνες, συγγραφείς, δημοσιογράφους κ.λ.π. Στον Α πυλώνα ανήκουν και τα ταμεία των ελευθέρων επαγγελματιών (γιατροί, δικηγόροι, οδοντίατροι, μηχανικοί κ.λ.π.) που είναι σωματειακής μορφής και εφόσον τα εισοδήματά τους ανέρχονται μέχρι ένα ορισμένο ποσό (επαγγελματικά ταμεία) Καλυπτόμενοι κίνδυνοι α. γήρας β. αναπηρία γ. θάνατος δ. ασθένεια, ε. μακροχρόνια φροντίδα υγείας στ. εργατικό ατύχημα και επαγγελματική νόσος ζ. ανεργία. Ο Α πυλώνας καλύπτεται το 82% των απασχολουμένων στη χώρα (33 εκατ.)

22 Τα κυριότερα ταμεία συντάξεων : Μισθωτών (white-collar employees) Εργατών (manual workers) Σιδηροδρομικών (railway workers) Ναυτεργατών (seamen) Μεταλλωρύχων (miners) Αγροτών (farmers) Καλλιτεχνών Απασχολούμενων στον τύπο Χρηματοδότηση Μισθωτοί Καταβολή εισφορών από εργαζόμενους και εργοδότες. Εργαζ. 9.55% Εργοδ. 9.55% Σύν. 19,1% Ο κρατικός προϋπολογισμός συνεισφέρει σημαντικά ποσά, σε ποσοστό 36% περίπου στις δαπάνες των ταμείων συντάξεων καλύπτοντας τα ελλείμματα που προέρχονται από την ασκούμενη κοινωνική πολιτική ( π.χ. επιδόματα ασφαλισμένων απασχολούμενων στα πρώην ανατολικά κράτη, αναγνώριση χρόνου ανατροφής παιδιών, οικογενειακά επιδόματα κ.λ.π.) Ασφαλιστικές εισφορές καταβάλλονται μέχρι του ποσού των Ευρώ για εργαζόμενους της πρώην Δυτικής Γερμανίας μηνιαίως και 3750 Ευρώ για εργαζόμενους της πρώην Ανατολικής Γερμανίας. Τα παραπάνω όρια αναπροσαρμόζονται ετησίως με Υπουργική Απόφαση. - Ελεύθεροι επαγγελματίες - Γιατροί : καταβάλλουν εισφορές ποσοστό 19,1% επί του πλαφόν των μισθωτών. Ανά κρατίδιο ποικίλλουν οι εισφορές - Μηχανικοί, κτηνίατροι, φαρμακοποιοί το 60-70% της εισφοράς των 21

23 μισθωτών - δικηγόροι,συμβολαιογράφοι το 28-30% της εισφοράς των μισθωτών - τα ποσοστά των εισφορών είναι χαμηλά λόγω της μεγάλης ηλικίας συνταξιοδότησης τους. - Οι συντάξεις δημοσίων υπαλλήλων χρηματοδοτούνται αποκλειστικά από το κράτος Ανεργία - Για τους ανέργους οι εισφορές της κρατικής σύνταξης καταβάλλονται από κεφάλαια του ομοσπονδιακού Γραφείου Εργασίας τα οποία προέρχονται από εισφορές του κλάδου ανεργίας. 1. Κατηγορίες συντάξεων Βασική σύνταξη γήρατος (standard) Σύνταξη Γήρατος Ανδρες γυναίκες 65 ετών και 5 έτη ασφάλισης 63» και 35» 60» και 35» (άνεργοι ανάπηροι) Γυναίκες 60 ετών και 25 έτη ασφάλισης Yπάρχουν πολλές άλλες κατηγορίες συντάξεων και μεταβατικά στάδια ωρίμανσης Πρόωρη Σύνταξη Πρόωρη συνταξιοδότηση πριν από τα συνεπάγεται μείωση της σύνταξης κατά 0,3% για κάθε μήνα που υπολείπεται των ανωτέρω ορίων ηλικίας 22

24 Για κατηγορίες εργαζομένων που εργάζονται σε βαριές και ανθυγιεινές εργασίες υπάρχει η δυνατότητα πρόωρης συνταξιοδότησης. Σύνταξη λόγω ανεργίας και μερικής απασχόλησης (partial) Στα συντάξιμα χρόνια προσμετράτε η στρατιωτική θητεία, τα 3 χρόνια ανατροφής παιδιών, η εργασία για κατ οίκον περίθαλψη ατόμων, μέχρι 14 ώρες την εβδομάδα, έτη σπουδών Οι συντάξεις αναπροσαρμόζονται από 1 η Ιουλίου κάθε έτους σύμφωνα με τις αυξήσεις των μισθών των εργαζομένων. 2. Ασθένειας Οι εργαζόμενοι υπάγονται υποχρεωτικά στην ασφάλιση ασθένειας. Στην Γερμανία υπάρχουν 540 ασφαλιστικά ταμεία Υγείας εθνικής και περιφερειακής εμβέλειας τα οποία παρέχουν μεταξύ άλλων νοσοκομειακή και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη καθώς και διάφορα επιδόματα, όπως ασθένειας, μητρότητας. Το ύψος των εισφορών ανέρχεται στο 14 % και επιμερίζεται εξίσου μεταξύ των εργαζομένων και των εργοδοτών και μέχρι του ποσού των Ευρώ μηνιαίως από το έτος Οι ασφαλισμένοι συμμετέχουν στα έξοδα νοσηλείας τους, στην αγορά των φαρμάκων, υγειονομικού υλικού, στις προληπτικές εξετάσεις, κ.λ.π Επίσης τα ταμεία ασθένειας καλύπτουν και τα μέλη της οικογένειας του ασφαλισμένου, υπό προϋποθέσεις. Σημ : Ισχύουν κλειστοί προϋπολογισμοί γιατρών ταμείων. Σε περίπτωση υπέρβασης χρεώνονται οι γιατροί. 3. Μακροχρόνιας Φροντίδα Υγείας 23

25 Ο κλάδος της μακροχρόνιας φροντίδας θεσμοθετήθηκε την 1 η Ιανουαρίου Κάθε ταμείο ασθένειας έχει το δικό του κλάδο. Καταβάλλεται εισφορά που ανέρχεται σε 1,7% επί των αποδοχών εργαζομένων (εργαζ 0,85%, εργοδ 0,85%.) Η ασφαλιστική κάλυψη των εργαζομένων είναι υποχρεωτική ακόμη και εάν έχουν ιδιωτική ασφάλιση ασθένειας. Το ύψος των εισφορών διαμορφώνεται ανάλογα με τις αποδοχές του κάθε εργαζομένου. 4. Εργατικού ατυχήματος Η ασφάλιση κατά του κινδύνου του ατυχήματος είναι από τους παλαιότερους κλάδους. Ξεκίνησε το έτος εργαζόμενους και κάλυπτε όλους τους Ο κλάδος χρηματοδοτείται από εισφορές εργοδοτών και το ύψος των εισφορών ποικίλλει ανάλογα με τους κινδύνους των χώρων εργασίας. 1.Ανεργίας Αρμόδια υπηρεσία για τις παροχές ανεργίας είναι το Federal Labour Institution. Γραφεία εργασίας υπάρχουν σε κεντρικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Το επίδομα ανεργίας εξαρτάται από το χρόνο απασχόλησης και την ηλικία του ανέργου. Δημογραφικές αλλαγές και το σύστημα συντάξεων Στον Α πίνακα εμφανίζεται η δημογραφική εξέλιξη του πληθυσμού άνω των 65 ετών. 24

26 ΠΙΝΑΚΑΣ Α % 15.0% 15.3% 15.6% Στον Β πίνακα εμφανίζεται η εξέλιξη των δαπανών συντάξεων ΠΙΝΑΚΑΣ Β % 38.9% 42.5% 44.4% 49.3% 60.6% Β Πυλώνας Ο Β Πυλώνας περιλαμβάνει τις συμπληρωματικές συντάξεις ανά επιχείρηση. Στις μεγάλες επιχειρήσεις ή κλάδους επιχειρήσεων που απασχολούν πάνω από 5000 άτομα προσωπικό ασφαλίζεται σχεδόν το 90% των εργαζομένων Στην Γερμανία προβλέπονται πέντε συστήματα ασφάλισης από τα οποία επιλέγει ο εργοδότης. Όλα στηρίζονται στο κεφαλαιοποιητικό σύστημα. Οι εισφορές καταβάλλονται κυρίως από τον εργοδότη. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ COMPANY PENSION SCHEMES Direct quarantee (direct entitlement) κυρίως σε εταιρείες απευθείας καταβολή των παροχών στους εργαζόμενους από τα ίδια κεφάλαια της εταιρείας (του εργοδότη) 25

27 φορολογικές απαλλαγές στα κέρδη της εταιρείας οι εργαζόμενοι δεν είναι υποχρεωμένοι να καταβάλλουν εισφορές η εταιρεία μπορεί να επενδύσει τα κεφάλαια της όπως αυτή κρίνει Pension Funds νομικά κατοχυρωμένο δικαίωμα των ασφαλισμένων συγκέντρωση αποθεματικών κεφαλαίου από ένα ή περισσότερους εργοδότες. κανόνες λειτουργίας υπό κρατική εποπτεία(έως 35% του κεφαλαίου επενδύεται σε μετοχές οι εισφορές καταβάλλονται από τον εργοδότη και θεωρούνται ως έξοδα της επιχείρησης σε ορισμένες περιπτώσεις συνεισφέρουν και οι εργαζόμενοι Direct insurance κυρίως σε μικρές εταιρείες ομαδικό συμβόλαιο ασφάλισης κανόνες λειτουργίας με κρατική εποπτεία (Νόμος Πλαίσιο) τα ασφάλιστρα καταβάλλονται από τον εργοδότη και θεωρούνται ως έξοδα επιχείρησης δυνατότητα καταβολής πρόσθετου ασφάλιστρου από τους εργαζόμενους Benevolent funds (support funds) οι εργαζόμενοι δεν έχουν νομικό κατοχυρωμένο δικαίωμα 26

28 η διαχείριση των αποθεματικών γίνεται από την ίδια την εταιρεία αλλά και από κάποιο ανεξάρτητο φορέα χωρίς να υπάρχει κρατική εποπτεία οι εισφορές του εργοδότη δεν θεωρούνται ως έξοδα της επιχείρησης Pension investment funds συγκέντρωση αποθεματικών κεφαλαίου από ένα ή περισσότερους εργοδότες νομικά κατοχυρωμένο δικαίωμα των εργαζομένων κανόνες λειτουργίας με κρατική εποπτεία σχετική ελευθερία όσον αφορά την διαχείριση των αποθεματικών Γ Πυλώνας Συνταξιοδοτικά προγράμματα σε ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες. Το κράτος παροτρύνει τη συμμετοχή των εργαζομένων σ αυτά με παροχή κινήτρων (φοροαπαλλαγές). Διοίκηση Εποπτεία Ασφαλιστικών Φορέων Τα ασφαλιστικά ταμεία των μισθωτών στη Γερμανία είναι αυτοδιοικούμενα από τους κοινωνικούς εταίρους. Τα διοικητικά συμβούλια των ταμείων απαρτίζονται από ίσο αριθμό εκπροσώπων των ασφαλισμένων και των εργοδοτών οι οποίοι εκλέγονται από τους ίδιους για 5 χρόνια. Εποπτεία Από το 2002 έγιναν αλλαγές στην εποπτεία των ασφαλιστικών ταμείων. 27

29 Το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Προστασίας εποπτεύει τους φορείς συντάξεων, ατυχημάτων,ταμείων υγείας και μακροχρόνιας φροντίδας. Το Υπουργείο Οικονομικών και Εργασίας εποπτεύει τα επαγγελματικά ταμεία, των επιχειρήσεων και τα ταμεία των ελευθέρων επαγγελματιών. Οι ασφαλιστικοί φορείς έχουν τοπικό και ομοσπονδιακό χαρακτήρα. Ενας ασφαλιστικός φορέας θεωρείται τοπικού χαρακτήρα όταν οι αρμοδιότητές του δεν ξεπερνούν τα όρια του κρατιδίου. Φορέας του οποίου οι αρμοδιότητες επεκτείνονται πέρα από τα όρια ενός κρατιδίου, αλλά όχι πέραν των ορίων τριών κρατιδίων θεωρείται επίσης τοπικού χαρακτήρα αρκεί τα εν λόγω κρατίδια να καθορίζουν τον εποπτικό φορέα. Στις περιπτώσεις αυτές η εποπτεία ασκείται από το «υψηλότερο» διαχειριστικό συμβούλιο σε επίπεδο κρατιδίου ή από την αρχή που ορίζεται ρητά από την τοπική νομοθεσία. Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις που ο ασφαλιστικός φορέας είναι ομοσπονδιακού χαρακτήρα, όπως για τους υπαλλήλους γραφείου και τους εργάτες των ορυχείων, η εποπτεία ασκείται σε ομοσπονδιακό επίπεδο. Μεγαλύτερα ομοσπονδιακά ταμεία Μισθωτών (white collars) ναυτικών Μεταλλωρύχων Αναλογιστικές Υπηρεσίες - - Οι ασφαλιστικοί φορείς έχουν δικά τους ινστιτούτα ερευνών τόσο για τα ταμεία συντάξεων όσον και τα ταμεία υγείας. - Αναλογιστικές μελέτες διενεργούνται και από τα αρμόδια Υπουργεία. 28

30 Αποθεματικά - Τα ταμεία συντάξεων και ασθένειας δεν διαθέτουν αποθεματικά.. - Τα κεφάλαια των συμπληρωματικών /επιχειρησιακών συντάξεων και κυρίως του συστήματος που χρηματοδοτείται από εισφορές του εργοδότη και του εργαζόμενου έχουν επενδυτικούς περιορισμούς όσον αφορά την τοποθέτηση στην ίδια την επιχείρηση η επένδυση περιορίζεται στο 10% των κεφαλαίων. Λαμβάνοντας υπόψη τις δημογραφικές εξελίξεις η Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση προέβη τα τελευταία χρόνια σε επανειλημμένες τροποποιήσεις του συστήματος συντάξεων και μέσα στο καλοκαίρι του 2003 θα προβεί και σε νέα μεταρρύθμιση, η οποία έχει προκαλέσει μεγάλες διαμαρτυρίες. Οι μεταρρυθμίσεις ενδεικτικά θα αφορούν την αύξηση του ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης στο 67 ο έτος της ηλικίας Τη σταδιακή εξομοίωση του ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης των γυναικών με αυτό των ανδρών μέχρι το Τροποποίηση των συντάξεων χηρείας Διοικητική αναδιοργάνωση των ταμείων συντάξεων και τον περιορισμό τους σε 6-8 Περιορισμό του αριθμού των ταμείων υγείας Τη μείωση του κόστους του Α Πυλώνα ( ποσοστό αναπλήρωσης της σύνταξης από το 70% σταδιακά στο 60% ) με παράλληλη ενίσχυση του Β Πυλώνα. Τροποποίηση της νομοθεσίας που αφορά την επιδότηση ασθένειας. Τον τρόπο αναπροσαρμογής των συντάξεων και μια σειρά άλλων αλλαγών στο συνταξιοδοτικό σύστημα με σκοπό την αλληλεγγύη των γενεών, τη σταθερότητα των εισφορών και την εξασφάλιση ικανοποιητικών συντάξεων. 29

31 1.7.2 Το Σκανδιναβικό σύστημα ασφάλισης Η Σουηδία, όπως και η Δανία και η Φινλανδία αποτελούν τις σκανδιναβικές χώρες και υιοθετούν το σκανδιναβικό μοντέλο. Υπάρχουν, ωστόσο σημανυικές διαφορές μεταξύ των συστημάτων της Σουηδίας, της Δανίας και της Φινλανδίας. Σύμφωνα με τις αναθεωρήσεις και επαναπρσεγγίσεις των τελευταίων δεκαετιών, το σύστημα της Δανίας χαρακτηρίζεται ως το πιο αποκεντρωμένο και φιλελεύθερο ( με την οικονομική έννοια), το φινλανδικό είναι το πιο συγκεντρωτικό και προστατευτικό και το σουηδικό ένας συγκερασμός των άλλων δύο. 1 Συνταξιοδοτικό-Ασφαλιστικό Βασική παράμετρος για τη λειτουργία του σκανδιναβικού συστήματος είναι το συνταξιοδοτικό και ασφαλιστικό σύστημα, που είναι ενιαίο, πέραν των επικουρικών ταμείων. Στη Σκανδιναβία το σύστημα είναι κεφαλαιοποιητικό. Συνοπτικά, αυτό σημαίνει ότι κάθε εργαζόμενος έχει έναν ατομικό συνταξιοδοτικό λογαριασμό. Τη διαχείρηση αυτών των λογαριασμών έχει υπό την εποπτεία του το κράτος, κάθε μήνα καταβάλλονται οι ασφαλιστικές εισφορές των εργαζομένων και ο καθένας έχει τη δυνατότητα ανά πάσα στιγμή να γνωρίζει τι ποσό βρίσκεται στον λογαριασμό του και θεωρητικά να αποφασίσει πότε θέλει να βγει στη σύνταξη. Ωστόσο με τις προσαρμογές των τελευταίων ετών έχει καθοριστεί το 65 ο έτος της ηλικίας ως όριο πλήρους συνταξιοδότησης. Η σύνταξη υπολογίζεται με βάση το εισόδημα για το σύνολο των ετών εργασίας. Εργασιακές σχέσεις Ένα άλλο καθοριστικό στοιχείο είναι η μεγάλη ευελιξία των εργασιακών σχέσεων. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι κατά την διάρκεια του προηγούμνεου έτους στη Δανία άλλαξε δουλειά το 1/3 του εργατικού δυναμικού. Η Δανία θεωρείται η πλέον φιλελεύθερη από τις σκανδιναβικές χώρες. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι για μια απόλυση απαιτείται μόνον ενημέρωση δύο εβδομάδων προς τον εργαζόμενο, ενώ η έννοια της μονιμότητας δεν υφίσταται. Υπολογίζεται όμως ότι για κάθε

32 θέσεις εργασίας που χάνονται δημιουργούνται νέες. Η αρχή της ευελιξίας είναι θεμελιώδης και για τις τρεις οικονομίες, με κάποιες παραλλαγές σε κάθε περίπτωση, που αφορούν κυρίως τη διαχείρηση των ανέργων. Ως προς τον χρόνο εργασίας και τις υπερωρίες δεν τίθεται καν ζήτημα. Όποτε υπάρχουν αυξημένες παραγωγικές ανάγκες, εργοδοσία και εργαζόμενοι συμφωνούν μέσα από τις προβλεπόμενες διαδικασίες για την διευθέτηση του χρόνου και τις αντίστοιχες παροχές (υπερωρίες κλπ.). Τα ταμεία ανεργίας Τα ταμεία ανεργίας υπάγονται στη διαχείρηση των συνδικάτων και χρηματοδοτούνται από τις εισφορές των εργαζομένων. Από τη στιγμή που κάποιος βρεθεί στο ταμείο ανεργίας καλύπτεται το 80% του μισθού του για διάστημα 500 ημερών. Δεν έχει όμως δικαίωμα να αρνηθεί οποιαδήποτε θέση εργασίας εξευρεθεί, ακόμη και αν είναι μακριά από τον τόπο διαμονής του. Αν την αρνηθεί, σε πρώτη φάση περιορίζεται το επίδομα ανεργείας, η δεύτερη άρνηση οδηγεί σε περαιτέρω περιορισμό και η Τρίτη θέτει τον άνεργο εκτός συστήματος. Δια βίου εκπαίδευση Στη βάση της εργασιακής ευελιξίας βρίσκεται η δια βίου εκπαίδευση, σε συνδυασμό με τις υψηλές εκπαιδευτικές υπηρεσίες σε δευτεροβάθμιο, τριτοβάθμιο και τεχνολογικό επίπεδο. Ανάλογα με την χώρα και την παραλλαγή της ακολουθούμενης πολιτικής, οι αρμόδιοι φορείς έχουν την ευθύνη της δημιουργίας προϋποθέσεων γιας την επαγγελματική ευελιξία των εργαζομένων. Για παράδειγμα, στη Φινλανδία δραστηριοπιούνται επιτροπές που απαρτίζονται από εκπροσώπους του κράτους, της εργοδοσίας και των εργαζομένων, με στόχο την εξέταση των συνθηκών και την εξέρευση λύσεων για την κάλυψη των θέσεων εργασίας. Στη Δανία λειτουργούν αντίστοιχες επιτροπές σε δημοτικό επίπεδο. Μεγάλο μέρος των προϋπολογισμών των κρατών αυτών διοχετεύεται στην εκπαίδευση. Με αυτόν τον τρόπο επέλεξε να αντιμετωπίσει η Φινλανδία την οικονομική κρίση της δεκαετίας του 90, όταν αποφασίστηκε ο περιορισμός των δημοσίων δαπανών για συντάξεις και η μεταφορά πόρων προς την εκπαίδευση. 31

33 Δημοσιονομική πολιτική Πολλά από όλα τα παραπάνω είναι δυνατά λόγω και της δημοσιονομικής πολιτικής που έχει σχεδιαστεί και δεν βασίζεται στην κατάρτιση ισοσκελισμένων προϋπολογισμών, αλλά στη διασφάλιση πλεονασμάτων. Με βάση αύτα, στόχος είναι πάντοτε η μείωση του χρέους, προκειμένου να διασφαλίζονται δημοσιονομικά περιθώρια. Στο πλαίσιο αυτό, οι φορολογικοί συντελεστές στο εισόδημα ανέρχονται ως και στο 60%, ενώ σε 28%-32% φθάνουν οι δημοτικοί φόροι, καθώς η τοπική αυτοδιοίκηση σε επίπεδο νομαρχίας και δήμων διαχειρίζεται εν πολλοίς το πλέγμα των λειτουργιών του συστήματος κοινωνικής προστασίας Το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης στην Γαλλία Το Γαλλικό σύστημα Κοινωνικής Ασφάλισης χαρακτηρίζεται από ταυτόχρονη ύπαρξη ξεχωριστών οργανισμών για τις διάφορες επαγγελματικές ομάδες και από ένα σύνθετο και πολύπλοκο δικτυωτό σχήμα κοινωνικής ασφάλισης που αφενός καλύπτει ολόκληρο τον Γαλλικό πληθυσμό και αφετέρου προνοεί για μεγάλη ποικιλία ωφελειών για τον ίδιο. 1 Σήμερα το Γαλλικό σύστημα Κοινωνικής Ασφάλισης που καλύπτει το 85% του πληθυσμού αποτελείται από τέσσερις μεγάλους οργανισμούς: Τον Γενικό Οργανισμό Ασφάλισης υγείας, μητρότητας, αναπηρίας, γήρατος, θανάτου ατυχημάτων για τους μισθωτούς του ιδιωτικού τομέα και τα μέλη των οικογενειών τους που δεν καλύπτονται από άλλο φορέα. Τον Αγροτικό Ασφαλιστικό Οργανισμό που καλύπτει τους εργαζομένους στο γεωργικό τομέα και για όλους τους κινδύνους εκτός της ανεργίας. Τους Οργανισμούς για συγκεκριμένες ομάδες εργαζομένων (σιδηροδρομικοί εργάτες, ανθρακωρύχοι, δημόσιοι υπάλληλοι) με διαφορετική προστασία από οργανισμό σε οργανισμό. Αν ένας συγκεκριμένος κίνδυνος καλύπτεται, οι σχετικές παροχές πρέπει να

34 είναι του ίδιου επιπέδου τουλάχιστον με αυτές του Γενικού Οργανισμού. Οι οργανισμοί για τους ελεύθερους επαγγελματίες οι οποίοι καλύπτουν κινδύνους ασθενίας, μητρότητας, και γήρατος είναι ξεχωριστοί οργανισμοί με μικρότερες παροχές όπου το κράτος επιβλέπει τους κανόνες λειτουργίας τους αλλά είναι οικονομικά αυτόνομοι. Τέλος, ένας άλλος οργανισμός διαχειρίζεται τα οικονομικά και τα αποθεματικά όλου του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης στην Γαλλία.Λειτουργεί με την μορφή τράπεζας με τους προϋπολογισμούς των επιμέρους οργανισμών χωριστά από τον κρατικό προϋπολογισμό. Το Γαλλικό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης περιλαμβάνει τρεις πυλώνες: Τον βασικό (κύρια ασφάλιση) Τον συμπληρωματικό (επικουρική ασφάλιση) και Τον υπερσυμπληρωματικό Κύρια ασφάλιση Πλήρη σύνταξη γήρατος χορηγείται στο 60 ο έτος της ηλικίας μετά από 40 έτη ασφάλισης. Στο ίδιο όριο ηλικίας δηλαδή στο 60 ο έτος χορηγείται μειωμένη σύνταξη γήρατος σε όσους δεν έχουν καταβάλλει ασφαλιστικές εισφορές για 40 έτη. Υπό προϋποθέσεις χορηγείται σύνταξη σε άτομα άνω των 65 ετών, που δεν έχουν βιοποριστική ικανότητα. Με δεδομένα τα κοινά όρια ηλικίας συνταξιοδότησης ανδρών-γυναικών το σύστημα παρουσιάζει κάποια ιδιαιτερότητα στην προσαύξηση των ετών ασφάλισης των μητέρων π.χ. για ένα παιδί δύο επιπλέον έτη ασφάλισης. Στο 60 ο έτος της ηλικίας ο ασφαλισμένος που έχει τον απαιτούμενο χρόνο ασφάλισης παίρνει ως σύνταξη το 50% του μέσου ετήσιου μισθού. Από ηλικία ετών, εφόσον δεν έχει τον απαιτούμενο χρόνο ασφάλισης ως σύνταξη παίρνει από 50% - 25% του μέσου ετήσιου μισθού του. Το σύστημα συνταξιοδότησης είναι αναλογικό του μισθού του οποίου καταβλήθηκαν ασφαλιστικές εισφορές κατά την διάρκεια της μισθωτής υπηρεσίας. Λαμβάνονται δε υπόψη τα καλύτερα 25 χρόνια της εργασίας του μισθωτού. Οι δημόσιοι υπάλληλοι συνταξιοδοτούνται ανεξάρτητα από το όριο ηλικίας με τουλάχιστον 15 χρόνια ασφάλισης και με ανώτατο όρια ασφάλισης τα 37,5 33

35 χρόνια, τα οποία θα αυξηθούν μέχρι να γίνουν 40 χρόνια. Ως μισθός για τον υπολογισμό της σύνταξης λαμβάνεται ο μέσος όρος του μισθού του τελευταίου εξαμήνου. Επικουρικές συντάξεις Η επικουρική ασφάλιση στην Γαλλία είναι υποχρεωτική και καλύπτει όλους τους εργαζομένους. Υπάρχουν πολλοί φορείς επικουρικής ασφάλισης, οι οποίοι οργανώνονται αφενός σύμφωνα με το καθεστώς που ισχύει για την ασφάλιση των στελεχών και αφετέρου με το καθεστώς ασφάλισης που ισχύει για τους εργάτες Το ασφαλιστικό σύστημα στη Βρετανία Συνίσταται σε δημόσιες κ ιδιωτικές παροχές. Παρέχει την κρατική, ανάλογη του εισοδήματος, σύνταξη, των εργοδοτών και των ασφαλιστικών εταιρειών. Ειδικότερα, το συνταξιοδοτικό σύστημα της Βρετανίας αποτελείται από τρείς πυλώνες: τη βασική κρατική σύνταξη (υποχρεωτική, ανταποδοτική, ενιαία), την επικουρική κρατική ανάλογη του εισοδήματος σύνταξη (υποχρεωτική, ανταποδοτικη), τα επαγγελματικά συνταξιοδοτικά σχήματα (προαιρετική υπαγωγή), τα οποία είναι προσφερόμενα από τον εργοδότη και τα προσωπικά προγράμματα συνταξιοδότησης. 1 Η λήψη της πλήρους βασικής κρατικής σύνταξης γίνεται όταν οι άνδρες πληρώσουν εισφορές 44 χρόνων στο Εθνικό Ασφαλιστικό Ταμείο και όταν φθάσουν στο 65 ο έτος ηλικίας. Οι γυναίκες, προκειμένου να συνταξιοδοτηθούν θα πρέπει να φτάσουν το 60 ο έτος ηλικίας και εισφορές 39 χρόνων. Ωστόσο, το διάστημα μεταξύ πρόκειται να επέλθει εξίσωση. Ο ελάχιστος χρόνος για την λήψη της βασικής κρατικής σύνταξης είναι τα 11 χρόνια

36 Η πλήρης βασική κρατική σύνταξη ανέρχεται περίπου στα 636 ευρώ το μήνα. Και για τα επόμενα έτη, αυξάνεται κατά 2,5% το χρόνο ή κατά τον ρυθμό αύξησης του δείκτη τιμών καταναλωτή, ανάλογα με το ποιό από τα δύο είναι μεγαλύτερο. Από το 2010 η βασική κρατική σύνταξη θα προσαυξάνεται κατά 10% για κάθε επιπλέον έτος παραμονής στην εργασία πέραν του ορίου συνταξιοδότησης (65 έτη). Σήμερα και μέχρι το 2009 το αντίστοιχο ποσοστό είναι 7,5%. Το ύψος της επικουρικής σύνταξης εξαρτάται αποκλείστικα από το εισόδημα του κάθε ασφαλισμένου και από τον χρόνο πληρωμής των εισφορών. Επίσης, τα προσωπικά προγράμματα συνταξιοδότησης προσφέρουν δεύτερη ιδιωτική σύνταξη στους εργαζόμενους των οποίων ο εργοδότης δεν παρέχει επαγγελματικό σχήμα ή σε αυτούς που αλλάζουν συχνά δουλειά. Παρέχουν επίσης πρόσθετη σύνταξη στους αυτοαπασχολούμενους. Στη Βρετανία βρίσκεται σε εξέλιξη η μεγαλύτερη μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού συστήματος εδώ και μισό αιώνα, ως απάντηση στη γήρανση του πληθυσμού και την μείωση των συνταξιοδοτικών αποταμιεύσεων. Τα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης στην χώρα θα αυξηθούν σταδιακά από τα 65 στα 68 χρόνια μέσα στις επόμενες δεκαετίες. Το ύψος των συντάξεων όμως θα αυξάνεται με βάση τις μέσες αποδοχές του εργαζομένου και όχι τον πληθωρισμό. Οι συντάξεις λοιπόν τηα δίνονται αργότερα, αλλά υψηλότερες. Παράλληλα, προκειμένου να στηριχτούν οι Βρετανίδες που βγαίνουν εκτός εργασίας, για να μεγαλώσουν τα παιδιά τους, θα μειωθούν τα έτη ασφάλισης που απαιτούνται για την καταβολή πλήρους σύνταξης από τα 44 στα 30 χρόνια. Επίσης, από το 2012 οι εργαζόμενοι που δεν ασφαλίζονται σήμερα θα εγγράφονται αυτομάτως σε ένα κρατικό πρόγραμμα ασφάλισης, που θα στηρίζεται σε ατομικούς λογαριαμσούς. 1 1 OECD: Pensions at a glance: Public Policies across OECD countries (2007) 35

37 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΟΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΞΙΟΔΟΤΗΣΗΣ ΣΤΟΝ ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ Αναφερόμενοι στην Κοινωνική Ασφάλιση θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθούμε περιληπτικά, στην περίπτωση του ΙΚΑ, διότι την παρούσα χρονική περίοδο, υφίσταται ως το μεγαλύτερο ασφαλιστικό ταμείο του κράτους. Το ΙΚΑ-ΕΤΑΜ, έχει σαν βασικό του στόχο τη βέλτιστη εξυπηρέτηση του πολίτη. Αυτό επιτυγχάνεται με την ανάπτυξη του Ολοκληρωμένου Πληροφοριακού Συστήματος ΙΚΑ-ΕΤΑΜ (ΟΠΣ-ΙΚΑ-ΕΤΑΜ) που αποτελεί τον κύριο άξονα της υλοποίησης του εκσυγχρονιστικού προγράμματος και καλύπτει το σύνολο των λειτουργιών και διαδικασιών του Ιδρύματος.. Στο Ι.Κ.Α. ασφαλίζονται υποχρεωτικά όλα τα πρόσωπα που παρέχουν: Εξαρτημένη εργασία με αμοιβή μέσα στα όρια της χώρας ανεξάρτητα από την ιδιότητα του εργοδότη (ιδιωτικός, δημόσιος τομέας, Ν.Π.Δ.Δ., Δημόσιο) και το είδος της σχέσης εργασίας (ιδιωτικού ή δημοσίου δικαίου) εφ' όσον για την εργασίας τους αυτή δεν υπάγονται στην ασφάλιση άλλου φορέα κύριας ασφάλισης. Εξαρτημένη εργασία στο εξωτερικό για λογαριασμό εργοδότη που εδρεύει στην Ελλάδα. Εάν όμως πρόκειται για χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ο.Κ.) ή για χώρα με την οποία η Ελλάδα έχει διμερή σύμβαση Κοινωνικής Ασφάλισης, τότε η ασφάλιση καθορίζεται από τις ειδικές διατάξεις του Κανονισμού της Ε.Ο.Κ. και των διμερών συμβάσεων. Οι αλλοδαποί που απασχολούνται στην Ελλάδα σε οποιαδήποτε εργασία που υπάγεται στην ασφάλιση του Ι.Κ.Α. Εφ' όσον δεν προέρχονται από χώρες της Ε.Ο.Κ. ή από χώρες με τις οποίες η Ελλάδα έχει συνδεθεί με διμερή σύμβαση που να ρυθμίζει διαφορετικά το θέμα. 36

38 Οι κυριότερες αλλαγές που επέρχονται στο σύστημα ασφαλίσεως του ΙΚΑ- ΕΤΑΜ από 1/1/2002 και αφορούν τους ασφαλισμένους αναφέρονται συνοπτικά παρακάτω. 2.1 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΣΤΟ ΙΚΑ-ΕΤΑΜ Απογραφή ασφαλισμένων και ασφαλιστική ταυτότητα Αρμόδιο Υποκατάστημα απογραφής, είναι το Υποκατάστημα ή Παράρτημα του ΙΚΑ- ΕΤΑΜ, στην ασφαλιστική περιοχή του οποίου ανήκει η διεύθυνση του τόπου κατοικίας του ασφαλισμένου. Σ' αυτό, ο ασφαλισμένος καταθέτει εις διπλούν το έντυπο "Αίτηση Απογραφής Αμεσα Ασφαλισμένου" μαζί με τα σχετικά, ανά περίπτωση, δικαιολογητικά (αστυνομική ταυτότητα, διαβατήριο ή πιστοποιητικό γεννήσεως, Βεβαίωση Εργοδότη, επίσημο έγγραφο, από το οποίο να προκύπτει ο Αριθμός Φορολογικού Μητρώου, π.χ. αντίγραφο φορολογικής δήλωσης και αποδεικτικό κατοικίας).ασφαλιστική Ταυτότητα αποτελεί η Βεβαίωση Απογραφής με την οποία αποδίδεται στο νέο ασφαλισμένο ο Αριθμός Μητρώου ΙΚΑ-ΕΤΑΜ. Η Βεβαίωση Απογραφής αποστέλλεται στη διεύθυνση κατοικίας που δήλωσε ο ασφαλισμένος στην σχετική αίτησή του. Οι ασφαλισμένοι που απογράφηκαν πριν την 4/2/2002, διατηρούν όλα τα μέχρι 31/12/2001 στοιχεία ασφάλισής τους, δηλαδή τα Δελτία Ασφαλιστικής Ταυτότητας και Εισφορών (ΔΑΤΕ), τα Ασφαλιστικά Βιβλιάρια Απασχολούμενου (ΑΒΑ), τα Ατομικά Δελτία Ασφάλισης (ΑΔΑ), τα Ατομικά Δελτία Εισφορών (ΑΔΕ), μέχρι να κληθούν να τα υποβάλλουν στις υπηρεσίες του ΙΚΑ- ΕΤΑΜ για συνολική ανακεφαλαίωση, καταχώριση και ενημέρωση των μηχανογραφικών αρχείων του ΙΚΑ-ΕΤΑΜ Ασφαλιστική τακτοποίηση Η δήλωση των στοιχείων ασφάλισης των εργαζομένων γίνεται μέσω των Αναλυτικών Περιοδικών Δηλώσεων (ΑΠΔ), τις οποίες συντάσσει ο εργοδότης και υποβάλλει σε τακτές ημερομηνίες στο ΙΚΑ-ΕΤΑΜ. Με τις ΑΠΔ, δηλώνονται: ο χρόνος απασχόλησης κάθε ασφαλιζομένου, οι αποδοχές, οι κλάδοι ασφάλισης και το ύψος 37

39 των ασφαλιστικών εισφορών. Η καταβολή των εισφορών εξακολουθεί να γίνεται στα Υποκαταστήματα / Παραρτήματα του ΙΚΑ-ΕΤΑΜ ή στα συμβεβλημένα με το ΙΚΑ- ΕΤΑΜ χρηματοπιστωτικά Ιδρύματα, με τη διαφορά ότι δεν χορηγούνται πλέον ένσημα Ατομικοί Λογαριασμοί Ασφαλισμένων Ασφαλιστική Ιστορία Οι ατομικοί λογαριασμοί των ασφαλισμένων τηρούνται ηλεκτρονικά και ενημερώνονται, μετά τη μηχανογραφική επεξεργασία των ΑΠΔ, με τις ημέρες εργασίας και τα λοιπά στοιχεία ασφάλισης που συνθέτουν την ασφαλιστική ιστορία (εργοδότης, κλάδοι ασφάλισης, αποδοχές κλπ) Απεικόνιση της ασφάλισης Για κάθε ασφαλισμένο, τηρείται ηλεκτρονικά το "Απόσπασμα Ατομικού Λογαριασμού Ασφάλισης", το οποίο αποτελεί την ασφαλιστική του ιστορία και εκδίδεται κάθε ημερολογιακό εξάμηνο. Κατά τον πρώτο χρόνο εφαρμογής της ΑΠΔ, εκδίδεται κάθε ημερολογιακό τρίμηνο και αποστέλλεται ξεχωριστά για κάθε ασφαλισμένο το "Απόσπασμα Ατομικού Λογαριασμού Ασφάλισης", με μορφή προσωποποιημένης επιστολής (mailer) στον εργοδότη του, ο οποίος είναι υποχρεωμένος να του το παραδίδει. Το "Απόσπασμα Ατομικού Λογαριασμού Ασφάλισης" θα αποστέλλεται στη διεύθυνση κατοικίας των ασφαλισμένου, όταν ενημερωθούν τα μηχανογραφικά αρχεία του ΙΚΑ-ΕΤΑΜ με τις διευθύνσεις τους. Εξαίρεση αποτελεί το "Απόσπασμα Ατομικού Λογαριασμού Ασφάλισης" των οικοδόμων, που αποστέλλεται, εξ αρχής, στη διεύθυνση κατοικίας τους Ασφαλιστική ικανότητα Το Σεπτέμβρη και το Δεκέμβρη κάθε έτους, αποστέλλεται στους ασφαλισμένους, που έχουν συμπληρώσει τις προϋποθέσεις για την ανανέωση του βιβλιαρίου υγείας τους, "αυτοκόλλητη ετικέτα ασφαλιστικής ικανότητας", με την ίδια διαδικασία που αποστέλλεται και το "Απόσπασμα Ατομικού Λογαριασμού Ασφάλισης". 38

40 2.2 ΟΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΣΤΟΝ ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ Για πολλά χρόνια στην Ελλάδα τα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης ήταν χαμηλά. Έτσι έχει δημιουργηθεί η εντύπωση ότι αυξάνοντας τα όρια αυτά μπορούν να δοθούν λύσεις στα οικονομικά προβλήματα των ταμείων. Σήμερα τα όρια συνταξιοδότησης στην Ελλάδα είναι σε επίπεδο πάνω από το μέσο ευρωπαϊκό επίπεδο. Τα επίσημα στοιχεία της Εurostat, δείχνουν ότι ο μ.ο. το 2005 στις 25 χώρες της Ε.Ε. ήταν στα 60,9 έτη και στις 15 χώρες της Ε.Ε. ήταν στα 61,1 έτη. Το ίδιο έτος στην Ελλάδα ο μ.ο. ήταν στα 61,7 έτη. Δεν αληθεύει, λοιπόν ότι στην Ελλάδα υπάρχουν χαμηλά όρια ηλικίας συνταξιοδότησης. Τα στοιχεία της Eurostat δείχνουν επίσης, ότι μεταξύ των ετών έχουμε πτώση του μ.ο. ηλικίας συνταξιοδότησης κατά 1 έτος, δηλαδή από τα 62,7 έτη στα 61,7 έτη Συντάξεις Γήρατος Πλήρης Σύνταξη Γήρατος Οι προϋποθέσεις πλήρους σύνταξης γήρατος έχουν ως εξής: Με ημέρες ασφάλισης οι άνδρες έχουν δικαίωμα πλήρους σύνταξης στα 65 έτη και οι γυναίκες στα 60 έτη. Με ημέρες ασφάλισης οι άνδρες έχουν δικαίωμα πλήρους σύνταξης στα 62 έτη και οι γυναίκες στα 57 έτη. Ημέρες Ηλικία Ασφάλισης άνδρες γυναίκες 4.500, με την προϋπόθεση να μην παίρνετε σύνταξη γήρατος ή αναπηρίας από το Δημόσιο ή ΝΠΔΔ ή άλλον ασφαλιστικό Οργανισμό κύριας ασφάλισης (πλην ΟΓΑ) * Να σημειωθεί ότι από 1/1/2013 το όριο ηλικίας των γυναικών αυξάνεται κατά 6 μήνες και για κάθε επόμενο έτος μέχρι τη συμπλήρωση του 60 ου έτους (το 2018). 39

41 Για τους ασφαλισμένους που μέχρι 31/12/1991 είχαν συμπληρώσει οι άντρες το 63 ο έτος (γέννηση μέχρι 31/12/1928) και οι γυναίκες το 58 ο έτος της ηλικίας τους (γέννηση μέχρι 31/12/1933) απαιτούνται ημέρες εργασίας. Μειωμένη Σύνταξη Γήρατος Προϋποθέσεις: Ημέρες Ηλικία Ασφάλισης άνδρες γυναίκες (πηγή: Να έχουν πραγματοποιηθεί την τελευταία 5ετία πριν από την υποβολή της αίτησης για συνταξιοδότηση ή την συμπλήρωση του ορίου ηλικίας 100 Η.Ε. (ημέρες εργασίας) ανά έτος. Να μη χορηγείται σύνταξη γήρατος ή αναπηρίας από το Δημόσιο ή ΝΠΔΔ ή άλλον ασφαλιστικό Οργανισμό κύριας ασφάλισης (πλην ΟΓΑ). Για τους εγγεγραμμένους στον ΟΑΕΔ ανέργους επί 24μηνο, οι οποίοι ανανεώνουν ανελλιπώς την κάρτα ανεργίας τους επί 24μηνο πριν από το μήνα υποβολής της αίτησης για συνταξιοδότηση δεν απαιτείται η πραγματοποίηση των 100 ημερών ασφάλισης κατ' έτος την τελευταία πενταετία. Για τη συμπλήρωση του 24μήνου λαμβάνεται υπόψη ο χρόνος τυχόν επιδότησης λόγω ανεργίας από τον ΟΑΕΔ, όπως και ο χρόνος παρακολούθησης προγράμματος ΚΕΚ. Η εξαίρεση αυτή ισχύει μέχρι και τις 12/2/2009. Από 1/1/2009 η μείωση ανέρχεται σε 1/200 για κάθε μήνα που λείπει μέχρι τη συμπλήρωση του ορίου ηλικίας που απαιτείται για τη χορήγηση πλήρους σύνταξης. Πλήρης σύνταξη γήρατος με τις διατάξεις της 35ετίας Προϋποθέσεις: 40

42 Ημέρες Ηλικία Ασφάλισης άνδρες γυναίκες * από τις οποίες7.500 σε βαρέα & ανθυγιεινά επαγγέλματα 55 ** (πηγή: * Από 1/1/2013 το όριο ηλικίας αυξάνεται κατά 6 μήνες και για κάθε επόμενο έτος μέχρι τη συμπλήρωση του 60ου έτους (το 2016). **Από 1/1/2013 το όριο ηλικίας αυξάνεται κατά 6 μήνες και για κάθε επόμενο έτος μέχρι τη συμπλήρωση του 57ου έτους (το 2016). α) Οι ημέρες ασφάλισης που υπολογίζονται για τη συμπλήρωση των είναι μέχρι 300 για κάθε έτος και πρέπει να έχουν πραγματοποιηθεί όλες σε παροχή εξαρτημένης εργασίας. β) Ο χρόνος στρατιωτικής υπηρεσίας, που συνυπολογίζεται για τη συμπλήρωση των ημερών ασφάλισης σε ηλικία 58 ετών, λαμβάνεται υπόψη και για τη συμπλήρωση των ημερών ασφάλισης (με ημέρες εργασίας σε βαρέα επαγγέλματα). Μειωμένη σύνταξη γήρατος με τις διατάξεις της 35ετίας Προϋποθέσεις: Ημέρες Ηλικία Ασφάλισης άνδρες γυναίκες από τις οποίες σε βαρέα & 53 * ανθυγιεινά επαγγέλματα (πηγή: *Από 1/1/2013 το όριο ηλικίας αυξάνεται κατά 6 μήνες και για κάθε επόμενο έτος μέχρι τη συμπλήρωση του 55ου έτους (το 2016). Από 1/1/2009 η μείωση ανέρχεται σε 1/200 για κάθε μήνα που λείπει μέχρι τη συμπλήρωση του ορίου ηλικίας που απαιτείται για τη χορήγηση πλήρους σύνταξης. 41

43 α) Οι ημέρες ασφάλισης που υπολογίζονται για τη συμπλήρωση των είναι μέχρι 300 για κάθε έτος και πρέπει να έχουν πραγματοποιηθεί όλες σε παροχή εξαρτημένης εργασίας. β) Για τη συμπλήρωση των ημερών ασφάλισης, λαμβάνεται υπόψη και ο χρόνος στρατιωτικής υπηρεσίας. Πλήρης σύνταξη γήρατος με 37ετή ασφάλιση Προϋποθέσεις: Ημέρες Ασφάλισης: τουλάχιστον. Χωρίς όριο ηλικίας. Να έχουν πραγματοποιηθεί όλες οι ημέρες ασφάλισης σε παροχή εξαρτημένης εργασίας. Δεν συνυπολογίζεται ο χρόνος στρατιωτικής υπηρεσίας / καταβολής του εφεδρικού επιδόματος. Δεν συνυπολογίζονται περισσότερες από 300 ημέρες ασφάλισης το χρόνο για τη συμπλήρωση των Η.Ε. Οι ασφαλισμένοι δεν πρέπει να παίρνουν άλλη σύνταξη γήρατος ή αναπηρίας από το Δημόσιο, Ν.Π.Δ.Δ. ή άλλο ασφαλιστικό οργανισμό κύριας ασφάλισης (πλην Ο.Γ.Α.). Σύνταξη γήρατος με 3500 ημέρες ασφάλισης (τμηματική) Προϋποθέσεις: Ημέρες ασφάλισης: τουλάχιστον, συμπληρωμένες μέχρι 31/12/2009. Ηλικία: 65 ετών (άνδρες - γυναίκες), συμπληρωμένα μέχρι 31/12/

44 Να έχουν πραγματοποιηθεί όλες οι ημέρες ασφάλισης σε παροχή εξαρτημένης εργασίας. Οι ασφαλισμένοι δεν πρέπει να παίρνουν ούτε να δικαιούνται άλλη σύνταξη, από ίδιο δικαίωμα ή μεταβίβαση, από το Δημόσιο, τον Ο.Γ.Α, Ν.Π.Δ.Δ. ή άλλο οργανισμό κύριας ασφάλισης, τόσο κατά την ημερομηνία υποβολής της αίτησης για τη σύνταξη αυτή όσο και μεταγενέστερα. Το ποσό της σύνταξης που χορηγείται με αυτή τη διάταξη δεν μπορεί να υπερβαίνει τα 2/3 του εκάστοτε ισχύοντος κατωτάτου ορίου σύνταξης γήρατος ούτε να είναι μικρότερο από το 1/2 αυτού. Οι συνταξιούχοι αυτής της κατηγορίας δεν δικαιούνται το ΕΚΑΣ. Σύνταξη γήρατος (πλήρης) με τις διατάξεις των βαρέων Προϋποθέσεις: Ημέρες Ηλικία Ασφάλισης άνδρες γυναίκες 4.500, από τις οποίες3.600 σε βαριά & ανθυγιεινά επαγγέλματα κι από αυτές 1000 την τελευταία 13ετία πριν από τη συμπλήρωση του ορίου ηλικίας ή την αίτηση για συνταξιοδότηση (πηγή: Για τους ασφαλισμένους που μέχρι 31/12/1991 είχαν συμπληρώσει οι άνδρες το 58ο έτος της ηλικίας τους (γέννηση μέχρι 31/12/1933) και οι γυναίκες το53ο έτος της ηλικίας τους (γέννηση μέχρι 31/12/1938) απαιτούνται Η.Ε., από τις οποίες Η.Ε. σε βαριά και ανθυγιεινά επαγγέλματα και από αυτές Η.Ε. την τελευταία 13ετία πριν από την συμπλήρωση του ορίου ηλικίας ή την υποβολή της αίτησης για συνταξιοδότηση. Από την ισχύουσα νομοθεσία δεν προβλέπεται η χορήγηση μειωμένης σύνταξης με τις διατάξεις των βαρέων. 43

45 Σύνταξη γήρατος (πλήρης) σε οικοδόμους Προϋποθέσεις: Ημέρες Ηλικία Ασφάλισης άνδρες γυναίκες τουλάχιστον, από τις οποίες σε βαριές οικοδομικές ή τεχνικές εργασίες και από αυτές1.000 την τελευταία 13ετίαπριν από την υποβολή της αίτησης για συνταξιοδότηση ή τη συμπλήρωση του ορίου ηλικίας Η.Ε., όλες σε οικοδομικές ή τεχνικές εργασίες, από τις οποίες500 τουλάχιστον την τελευταία 13ετία πριν από την υποβολή της αίτησης για συνταξιοδότηση ή τη συμπλήρωση του ορίου ηλικίας (πηγή: Για τη συμπλήρωση των ανωτέρω χρονικών προϋποθέσεων λαμβάνονται υπόψη και οι ημέρες ασφάλισης που πραγματοποιήθηκαν με την ιδιότητα του προσωπικού ΟΤΑ καθώς και οι ημέρες που τυχόν πραγματοποιήθηκαν με εργασία σε υπόγειες στοές μεταλλείων - λιγνιτωρυχείων. Από την ισχύουσα νομοθεσία δεν προβλέπεται η χορήγηση μειωμένης σύνταξης με τις διατάξεις των οικοδόμων. Σύνταξη γήρατος (πλήρης) προσωπικού ΟΤΑ Το προσωπικό των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ), το οποίο απασχολείται στην αποκομιδή - μεταφορά - διαλογή - επιστασία και καταστροφή απορριμμάτων, σε συνεργεία συντήρησης - επισκευής και πλυσίματος των μέσων καθαριότητας, οι οδοκαθαριστές, οι εργάτες των αφοδευτηρίων, οι εκταφές νεκρών και οι καθαριστές οστών δικαιούνται πλήρη σύνταξη λόγω γήρατος από το ΙΚΑ- ΕΤΑΜ, εφόσον έχουν συμπληρώσει τις παρακάτω προϋποθέσεις: 44

46 Ημέρες Ασφάλισης τουλάχιστον, από τις οποίες στις παραπάνω εργασίες και από αυτές την τελευταία 13ετία πριν από την υποβολή της αίτησης για συνταξιοδότηση ή τη συμπλήρωση του ορίου ηλικίας. Ηλικία άνδρες 58 (πηγή: Για τη συμπλήρωση των ανωτέρω χρονικών προϋποθέσεων λαμβάνονται υπόψη και οι ημέρες εργασίας που πραγματοποιήθηκαν σε οικοδομικές ή τεχνικές εργασίες. Από την ισχύουσα νομοθεσία δεν προβλέπεται η χορήγηση μειωμένης σύνταξης σε αυτούς τους ασφαλισμένους. Οι γυναίκες που απασχολούνται ως προσωπικό των ΟΤΑ στις ανωτέρω εργασίες, ασφαλίζονται και συνταξιοδοτούνται με τις διατάξεις του ΚΒΑΕ. Σύνταξη γήρατος σε μητέρες ανήλικων ή ανίκανων για βιοποριστική εργασία τέκνων και σε χήρους πατέρες ανήλικων τέκνων. Προϋποθέσεις: Ημέρες Ασφάλισης Ηλικία Παροχή 55 Πλήρης 50 Μειωμένη * (πηγή: * Από 1/1/2010 το όριο ηλικίας για τις μειωμένες συντάξεις αυξάνεται ως εξής: Από 1/1 έως 31/12/2010 : 51 Από 1/1 έως 31/12/2011 : 52 Από 1/1 έως 31/12/2012 : 53 Από 1/1 έως 31/12/2013 : 54 Να έχουν τουλάχιστον ένα παιδί (φυσικό ή θετό) που να μην έχει συμπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας του ή παιδί οποιασδήποτε ηλικίας που να είναι ανίκανο για κάθε βιοποριστική εργασία (μόνο για μητέρες). 45

47 Για τη χορήγηση μειωμένης σύνταξης σε μητέρες με ανήλικα παιδιά δεν απαιτείται η πραγματοποίηση 100 Η.Ε. ανά έτος την τελευταία 5ετία. Σε περίπτωση υιοθετημένων παιδιών, η υιοθεσία πρέπει να έχει γίνει ένα έτοςπριν από την υποβολή της αίτησης για συνταξιοδότηση. Στη μειωμένη σύνταξη, από 1/1/2009 η μείωση ανέρχεται σε 1/200 για κάθε μήνα που λείπει μέχρι τη συμπλήρωση του ορίου ηλικίας που απαιτείται για τη χορήγηση πλήρους σύνταξης. Το ποσό της σύνταξης γήρατος που χορηγείται στις μητέρες με ανήλικα παιδιά δεν μπορεί να είναι μικρότερο από το εκάστοτε ισχύον πλήρες κατώτατο όριο σύνταξης γήρατος. Σύνταξη γήρατος (πλήρης) σε γονείς με ανάπηρο παιδί Προϋποθέσεις: Τουλάχιστον ημέρες ασφάλισης. Ποσοστό αναπηρίας του τέκνου 67% και άνω. Χωρίς όριο ηλικίας α) Το δικαίωμα μπορεί να ασκηθεί από τον πατέρα μόνο εάν δεν έχει ασκηθεί από την ασφαλισμένη μητέρα ή εάν αυτή έχει αποβιώσει. Στην περίπτωση λύσης του γάμου μεταξύ των γονέων το δικαίωμα ασκείται από το γονέα που έχει τη γονική μέριμνα. β) Το ποσό της σύνταξης που χορηγείται σε γονείς με ανάπηρο παιδί δεν μπορεί να είναι μικρότερο από το εκάστοτε ισχύον πλήρες κατώτατο ριο σύνταξης γήρατος. Σύνταξη γήρατος σε συζύγους αναπήρων Προϋποθέσεις: 46

48 Τουλάχιστον ημέρες ασφάλισης. Ποσοστό αναπηρίας του/της συζύγου 80% και άνω. Τουλάχιστον 10ετής έγγαμος βίος. Χωρίς όριο ηλικίας του/της ασφαλισμένου/-ης. Το ποσό της σύνταξης που χορηγείται σε σύζυγο αναπήρου δεν μπορεί να είναι μικρότερο από το εκάστοτε ισχύον πλήρες κατώτατο όριο σύνταξης γήρατος. Σύνταξη γήρατος (πλήρης) σε τυφλούς Προϋποθέσεις: Να είναι τυφλοί και από τα δύο μάτια. Ημέρες Ασφάλισης: τουλάχιστον (με την πάθηση). Χωρίς όριο ηλικίας. Να μην παίρνουν σύνταξη γήρατος ή αναπηρίας από το Δημόσιο ή ΝΠΔΔ ή άλλο ασφαλιστικό Οργανισμό κύριας ασφάλισης (πλην ΟΓΑ). Το ποσό της σύνταξης που χορηγείται αντιστοιχεί σε Η.Ε. Από 12/2/2004 χορηγείται το επίδομα απολύτου αναπηρίας στους τυφλούς ασφαλισμένους που συνταξιοδοτούνται με τις διατάξεις αυτές, ανεξάρτητα από τον τρόπο υπολογισμού του ποσού της σύνταξής τους και χωρίς να απαιτείται η παραπομπή τους στις υγειονομικές επιτροπές. Σύνταξη γήρατος (πλήρης) σε παραπληγικούς τετραπληγικούς Προϋποθέσεις: Αναπηρία από παραπληγία - τετραπληγίαμε ποσοστό αναπηρίας 67% και άνω. Ημέρες Ασφάλισης: τουλάχιστον. Χωρίς όριο ηλικίας. 47

49 Να μην παίρνουν σύνταξη γήρατος ή αναπηρίας από το Δημόσιο ή ΝΠΔΔ ή άλλο ασφαλιστικό Οργανισμό κύριας ασφάλισης (πλην ΟΓΑ). Το ποσό της σύνταξης που χορηγείται αντιστοιχεί σε Η.Ε. Οι συνταξιούχοι αυτής της κατηγορίας μπορούν να λαμβάνουν και το επίδομα παραπληγίας. Η σύνταξη καταβάλλεται όσο διαρκεί η αναπηρία αυτή, με ποσοστό τουλάχιστον 67%. Σύνταξη γήρατος (πλήρης) σε ασφαλισμένους που πάσχουν από μεσογειακή αναιμία Προϋποθέσεις: Να πάσχουν από Βήτα ομόζυγο μεσογειακή ή δρεπανοκυτταρική ή μικροδρεπανοκυτταρική αναιμία, να έχουν κριθεί από Υγειονομική Επιτροπή του ΙΚΑ-ΕΤΑΜ ανάπηροι με ποσοστό αναπηρίας τουλάχιστον 67% και να υποβάλλονται σε μετάγγιση. Ημέρες Εργασίας: τουλάχιστον. Χωρίς όριο ηλικίας. Να μην παίρνουν σύνταξη γήρατος ή αναπηρίας από το Δημόσιο ή ΝΠΔΔ ή άλλο ασφαλιστικό Οργανισμό (πλην ΟΓΑ). Το ποσό της σύνταξης που χορηγείται αντιστοιχεί σε Η.Ε. Η σύνταξη καταβάλλεται όσο διαρκεί η αναπηρία αυτή, με ποσοστό τουλάχιστον 67%. Σύνταξη γήρατος (πλήρης) σε νεφροπαθείς Προϋποθέσεις: 48

50 Να πάσχουν από χρόνια νεφρική ανεπάρκεια τελικού σταδίου, με ποσοστό αναπηρίας τουλάχιστον 67% και να υποβάλλονται σε αιμοκάθαρση ή περιτοναϊκή κάθαρση ή να έχουν υποβληθεί σε μεταμόσχευση νεφρού. Ημέρες εργασίας τουλάχιστον. Χωρίς όριο ηλικίας. Να μην λαμβάνουν σύνταξη γήρατος ή αναπηρίας από το Δημόσιο, ΝΠΔΔ ή άλλο Ασφαλιστικό Οργανισμό (πλην ΟΓΑ). Το ποσό της σύνταξης που χορηγείται αντιστοιχεί σε Η.Ε. Σύνταξη γήρατος (πλήρης) σε πάσχοντες από αιμορροφιλία τύπου Α ή Β και σε όσους υποβλήθηκαν σε μεταμόσχευση συμπαγών οργάνων Προϋποθέσεις: Να πάσχουν από αιμορροφιλία τύπου Α ή Β ή να έχουν υποστεί μεταμόσχευση συμπαγών οργάνων (καρδιάς, πνευμόνων, ήπατος, παγκρέατος), οι οποίοι βρίσκονται σε συνεχή ανοσοκαταστολή, με ποσοστό αναπηρίας από τις συγκεκριμένες παθήσεις τουλάχιστον 67%. Ημέρες εργασίας: τουλάχιστον. Χωρίς όριο ηλικίας. Το ποσό της σύνταξης που χορηγείται αντιστοιχεί σε Η.Ε. ή στον πραγματικό χρόνο ασφάλισης συν Ε.Α.Α. 67%. Η σύνταξη καταβάλλεται όσο διαρκεί η αναπηρία με ποσοστό τουλάχιστον Σύνταξη γήρατος (πλήρης) σε ασφαλισμένους σε νέες περιοχές ή νέες επαγγελματικές κατηγορίες Προϋποθέσεις: 49

51 Ημέρες Ηλικία Ασφάλισης άνδρες γυναίκες τουλάχιστον μέσα στην πρώτη 5ετία από την επέκταση της ασφάλισης στη νέα περιοχή ή τη νέα επαγγελματική κατηγορία, οι οποίες αυξάνονται ανά 175 Η.Ε. για κάθε χρόνο μέχρι τη συμπλήρωση των4.500 Η.Ε (πηγή: Να μην παίρνουν σύνταξη γήρατος ή αναπηρίας από το Δημόσιο ή ΝΠΔΔ ή άλλο ασφαλιστικό Οργανισμό κύριας ασφάλισης (πλην ΟΓΑ). κατά 20%. Το ποσό της σύνταξης που χορηγείται με αυτή τη διάταξη είναι μειωμένο Οι ασφαλισμένοι σε νέες ασφαλιστικές περιοχές ή νέες επαγγελματικές κατηγορίες δικαιούνται σύνταξη γήρατος με τις διατάξεις των βαρέων, σύμφωνα με τον ακόλουθο πίνακα: Ημέρες Ηλικία Ασφάλισης άνδρες γυναίκες Τουλάχιστον 1000 Η.Ε. μέσα στην πρώτη 5ετία από την επέκταση της ασφάλισης στη νέα περιοχή ή τη νέα επαγγελματική κατηγορία, οι οποίες αυξάνονται ανά 175 Η.Ε. για κάθε χρόνο μέχρι τη συμπλήρωση των Η.Ε., από τις οποίες τα 4/5 πρέπει να έχουν πραγματοποιηθεί σεβαρέα επαγγέλματα και από αυτές την τελευταία 13ετία πριν από την συμπλήρωση του ορίου ηλικίας ή την υποβολή της αίτησης για συνταξιοδότηση (πηγή: Σύνταξη γήρατος εργαζομένων σε στοές μεταλλείων λιγνιτωρυχείων Προϋποθέσεις: 50

52 Ημέρες Ηλικία Ασφάλισης άνδρες γυναίκες τουλάχιστον σε υπόγειες στοές μεταλλείων - λιγνιτωρυχείων, από τις οποίες 500 τουλάχιστον μετά την ισχύ του Ν. 997/79 (28/12/1979). Οι 500 Η.Ε. προσαυξάνονται από 1/1/1984 ανά Η.Ε. κατά μέσο όρο για κάθε χρόνο και μέχρι να συμπληρωθεί ο αριθμός των4.050 Η.Ε τουλάχιστον,αποκλειστικά σε υπόγειες στοές μεταλλείων - λιγνιτωρυχείων τουλάχιστον, από τις οποίες σε εργασίες μεταλλείων - λιγνιτωρυχείων (πηγή: Να μην παίρνουν σύνταξη γήρατος ή αναπηρίας από το Δημόσιο ή ΝΠΔΔ ή άλλον ασφαλιστικό Οργανισμό κύριας ασφάλισης (πλην ΟΓΑ). Κατ' οίκον του εργοδότη απασχολούμενα πρόσωπα (οικιακοί βοηθοί κ.ά.) Οι ασφαλισμένοι αυτής της κατηγορίας δικαιούνται σύνταξη πλήρη ή μειωμένη, σύμφωνα με τις κατά περίπτωση απαιτούμενες από τις γενικές διατάξεις προϋποθέσεις συνταξιοδότησης (ηλικία-ημέρες ασφάλισης), εφόσον δεν λαμβάνουν σύνταξη γήρατος ή αναπηρίας από το Δημόσιο, ΝΠΔΔ ή άλλο ασφαλιστικό Οργανισμό κύριας ασφάλισης (πλην ΟΓΑ). Για τα πρόσωπα που έχουν ασφαλιστεί με αποδοχές μικρότερες του ημερομισθίου του ανειδίκευτου εργάτη και για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο του 1/5του κατά περίπτωση απαιτούμενου χρόνου για θεμελίωση συνταξιοδοτικού δικαιώματος λόγω γήρατος, το ποσό της χορηγούμενης σύνταξης, καθώς και το ποσό του κατωτάτου ορίου μειώνεται κατά 20%. 51

53 Αλλες ειδικότητες Οι ασφαλισμένοι που ανήκουν σε μία από τις ειδικότητες του πίνακα που ακολουθεί μπορούν να λάβουν πλήρη σύνταξη εφόσον πληρούν τις προϋποθέσεις της ηλικίας και των ημερών ασφάλισης που ισχύουν για τις αντίστοιχες ειδικότητες: Ειδικότητα Ηθοποιοί θεάτρου πρόζας και μουσικού θεάτρου, μουσικοί εγχόρδων και κρουστών, τεχνικοί θεάτρου και κιν/φου, υποβολείς-προσωπικό σκηνής Ηθοποιοί μελοδραματικού θεάτρου, χορωδοίμονωδοί, μουσικοί πνευστών οργάνων Ημέρες Ηλικία Ασφάλισης άνδρες γυναίκες Ειδική προϋπόθεση Να έχουν πραγματοποιήσει τουλάχιστον 3.600Η.Ε. στην αντίστοιχη ειδικότητα και από αυτά την τελευταία 13ετία Χορευτές, Χορεύτριες 48 (πηγή: Πρόσθετη προϋπόθεση: Να μην παίρνουν σύνταξη γήρατος ή αναπηρίας από το Δημόσιο, ΝΠΔΔ ή άλλο ασφαλιστικό Οργανισμό κύριας ασφάλισης (πλην ΟΓΑ). Δεύτερη σύνταξη γήρατος Οι ασφαλισμένοι που παίρνουν ήδη σύνταξη γήρατος ή αναπηρίας από άλλον ασφαλιστικό Οργανισμό κύριας ασφάλισης (πλην ΟΓΑ), από το Δημόσιο ή ΝΠΔΔ, δικαιούνται σύνταξη γήρατος από το ΙΚΑ-ΕΤΑΜ εφόσον έχουν συμπληρώσει: Το 65 ο έτος έτος της ηλικίας οι άνδρες και το 60 ο οι γυναίκες και έχουν πραγματοποιήσει ημέρες εργασίας. Το 62 ο έτος οι άνδρες και το 57 ο οι γυναίκες και έχουν πραγματοποιήσει ημέρες εργασίας. 52

54 Το 60 ο έτος οι άνδρες και το 58 ο οι γυναίκες και έχουν πραγματοποιήσει ημέρες εργασίας. Το 60 ο έτος οι άνδρες και το 55 ο οι γυναίκες και έχουν πραγματοποιήσει ημέρες εργασίας, από τις οποίες σε βαριές εργασίες και από αυτές την τελευταία 13ετία. Για την χορήγηση μειωμένου ποσού σύνταξης κατά 50%, αρκεί η πραγματοποίηση τουλάχιστον ημερών εργασίας και η συμπλήρωση του 65 ου έτους της ηλικίας για τους άνδρες και του 60 ου για τις γυναίκες. Εφόσον υπάρχουν ημέρες εργασίας, από τις οποίες οι στην ασφάλιση του ΚΒΑΕ, από τις οποίες ημέρες τα τελευταία 13 χρόνια, χορηγείται μειωμένη σύνταξη κατά 50% στους άνδρες που έχουν συμπληρώσει το 60 ο έτος της ηλικίας τους και στις γυναίκες που έχουν συμπληρώσει το 55 ο έτος Συντάξεις Αναπηρίας Σύνταξη Αναπηρίας από κοινή νόσο Οι ασφαλισμένοι που πληρούν τις γενικές προϋποθέσεις συνταξιοδότησης λόγω αναπηρίας από κοινή νόσο θα πρέπει να έχουν πραγματοποιήσει τουλάχιστον: Η.Ε. ή Η.Ε. οποτεδήποτε ή 300 Η.Ε αν δεν έχουν συμπληρώσει το 21 ο έτος της ηλικίας τους. Οι ημέρες αυτές αυξάνονται προοδευτικά σε με προσθήκη ανά 120 Η.Ε. για κάθε έτος μετά την συμπλήρωση του 21 ου έτους (ακολουθεί σχετικός πίνακας). Από τις ημέρες αυτές οι 300 πρέπει να έχουν πραγματοποιηθεί τα 5 τελευταία έτη πριν από εκείνο στο οποίο επήλθε η αναπηρία ή Η.Ε. από τις οποίες 600 τουλάχιστον τα 5 τελευταία έτη πριν από εκείνο στο οποίο επήλθε η αναπηρία. 53

55 Πίνακας προϋποθέσεων Ημερών Ασφάλισης ανάλογα με την ηλικία Μέχρι το 21ο έτος: 300 Η.Ε Μέχρι το 33ο έτος: 1740 Η.Ε Μέχρι το 45ο έτος: 3180 Η.Ε Μέχρι το 22ο έτος: 420 Η.Ε Μέχρι το 34ο έτος: 1860 Η.Ε Μέχρι το 46ο έτος: 3300 Η.Ε Μέχρι το 23ο έτος: 540 Η.Ε Μέχρι το 35ο έτος: 1980 Η.Ε Μέχρι το 47ο έτος: 3420 Η.Ε Μέχρι το 24ο έτος: 660 Η.Ε Μέχρι το 36ο έτος: 2100 Η.Ε Μέχρι το 48ο έτος: 3540 Η.Ε Μέχρι το 25ο έτος: 780 Η.Ε Μέχρι το 37ο έτος: 2220 Η.Ε Μέχρι το 49ο έτος: 3660 Η.Ε Μέχρι το 26ο έτος: 900 Η.Ε Μέχρι το 38ο έτος: 2340 Η.Ε Μέχρι το 50ό έτος: 3780 Η.Ε Μέχρι το 27ο έτος: 1020 Η.Ε Μέχρι το 39ο έτος: 2460 Η.Ε Μέχρι το 51ο έτος: 3900 Η.Ε Μέχρι το 28ο έτος: 1140 Η.Ε Μέχρι το 40ό έτος: 2580 Η.Ε Μέχρι το 52ο έτος: 4020 Η.Ε Μέχρι το 29ο έτος: 1260 Η.Ε Μέχρι το 41ο έτος: 2700 Η.Ε Μέχρι το 53ο έτος: 4140 Η.Ε Μέχρι το 30ό έτος: 1380 Η.Ε Μέχρι το 42ο έτος: 2820 Η.Ε Μέχρι το 54ο έτος: 4200 Η.Ε Μέχρι το 31ο έτος: 1500 Η.Ε Μέχρι το 43ο έτος: 2940 Η.Ε Μέχρι το 32ο έτος: 1620 Η.Ε Μέχρι το 44ο έτος: 3060 Η.Ε (πηγή: Σύνταξη Αναπηρίας από εργατικό ατύχημα Οι ασφαλισμένοι που πληρούν τις γενικές προϋποθέσεις συνταξιοδότησης λόγω αναπηρίας από εργατικό ατύχημα, θα πρέπει να έχουν πραγματοποιήσει έστω μία ημέρα εργασίας στην ασφάλιση του ΙΚΑ-ΕΤΑΜ. Σύνταξη Αναπηρίας από ατύχημα εκτός εργασίας Για τη χορήγηση σύνταξης αναπηρίας από ατύχημα εκτός εργασίας πρέπει οι ασφαλισμένοι να έχουν πραγματοποιήσει στην ασφάλιση του ΙΚΑ-ΕΤΑΜ το 1/2 των ημερών εργασίας που απαιτούνται για τη χορήγηση σύνταξης αναπηρίας από κοινή νόσο και να πληρούν τις γενικές προϋποθέσεις. Σύνταξη Αναπηρίας από επαγγελματική ασθένεια Για τη χορήγηση σύνταξης αναπηρίας από επαγγελματική ασθένεια, θα πρέπει οι ασφαλισμένοι, εκτός από τις γενικές προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούν, να έχουν ασφαλιστεί στο ΙΚΑ-ΕΤΑΜ για τον ελάχιστο χρόνο που ορίζεται στον Κανονισμό Ασθενείας του ΙΚΑ-ΕΤΑΜ (άρθρο 40), ανάλογα με το είδος τη επαγγελματικής ασθένειας. 54

56 Δεύτερη σύνταξη αναπηρίας Οι ασφαλισμένοι του ΙΚΑ-ΕΤΑΜ που ήδη λαμβάνουν σύνταξη γήρατος ή αναπηρίας από το Δημόσιο ή άλλο φορέα κύριας ασφάλισης δικαιούνται δεύτερη σύνταξη λογώ αναπηρίας εφόσον έχουν συμπληρώσει τουλάχιστον ημέρες εργασίας, από τις οποίες 600 την τελευταία 5ετία πριν από την ημερομηνία επέλευσης της αναπηρίας. Το χορηγούμενο ποσό εξαρτάται απο τον βαθμό αναπηρίας (ποσοστό) Οι ασφαλισμένοι του ΙΚΑ-ΕΤΑΜ θα πρέπει να έχουν πραγματοποιήσει τουλάχιστον Η.Ε. οποτεδήποτε ή Η.Ε., από τις οποίες τουλάχιστον 600 την τελευταία 5ετία πριν την ημερομηνία επέλευσης της αναπηρίας. Το χορηγούμενο ποσό θα είναι μειωμένο κατά 50% του ποσού της σύνταξης που αντιστοιχεί στον βαθμό (ποσοστό) αναπηρίας του συνταξιούχου. Οι ασφαλισμένοι θα πρέπει να κριθούν ανάπηροι από τις Υγειονομικές Επιτοπές του ΙΚΑ-ΕΤΑΜ, με συντάξιμο ποσοστό αναπηρίας. Στις περιπτώσεις χορήγησης (τουλάχιστον 50%) σύνταξης αναπηρίας από εργατικό ατύχημα ή επαγγελματική ασθένεια σε όσουν ήδη έχουν λάβει σύνταξη από δική τους απασχόληση, δεν απαιτούνται αυξημένες χρονικές προϋποθέσεις. Ποσό σύνταξης αναπηρίας Για τον υπολογισμό του ποσού σύνταξης λόγω αναπηρίας, λαμβάνεται υπόψη η βαθμίδα αναπηρίας, η αιτία της αναπηρίας και οι αποδοχές της κρίσιμης πενταετίας για τον υπολογισμό των συντάξιμων αποδοχών. Ο ασφαλισμένος που κρίνεται βαριά ανάπηρος ( Π.Α. 80% και άνω) δικαιούνται πλήρες ποσό σύνταξης. Ο ασφαλισμένος που κρίνεται ανάπηρος (Π.Α. 67% έως 79,9) δικαιούται το 75% του πλήρους ποσού της σύνταξης, εκτός εάν έχει πραγματοποιήσει ημέρες εργασίας ή η αναπηρία του οφείλεται κατά κύριο λόγο σε ψυχικές παθήσεις, οπότε δικαιούται το πλήρες ποσό σύνταξης. 55

57 Ο ασφαλισμένος που κρίνεται μερικά ανάπηρος (Π.Α. 50% έως 66,9%) δικαιούται το 50% του πλήρους ποσού σύνταξης, εκτός εάν η αναπηρία του οφείλεται κατά κύριο λόγο σε ψυχικές παθήσεις, οπ οτε δικαιούται το 75% του πλήρους ποσού. Για να ισχύουν τα ανωτέρω και στις περιπτώσεις που χορηγείται σύνταξη αναπηρίας και από εργατικό ατύχημα / ατύχημα εκτός εργασίας / επαγγελματική ασθένεια, θα πρέπει, αν υπάρχει ψυχική ασθένεια, να οφείλεται στο ατύχημα ή στην επαγγελματική ασθένεια. Μονιμοποίηση των Συντάξεων Αναπηρίας Οι συνταξιούχοι αναπηρίας δεν χρειάζεται να επανεξεταστούν από τις Υγειονομικές Επιτροπές του ΙΚΑ-ΕΤΑΜ εφόσον: Έχουν συμπληρώσει οι άνδρες το 60 ο έτος της ηλικίας τους και οι γυναίκες το 55 ο έτος, έχουν συνεχή συνταξιοδότηση για 5 χρόνια και έχουν εξεταστεί από τις Υ.Ε. τουλάχιστον 2 φορές κατά τη διάρκεια της συνταξιοδότησής τους. Έχουν συμπληρώσει οι άνδρες το 55 ο έτος της ηλικίας τους και οι γυναίκες το 50 ο έτος, έχουν συνεχή συνταξιοδότηση για 7 χρόνια και έχουν εξεταστεί από τις Υ.Ε. τουλάχιστον 3 φορές κατά τη διάρκεια της συνταξιοδότησής τους. Συνταξιοδοτούνται για 12 χρόνια, ανεξάρτητα από όριο ηλικίας. Συνταξιοδοτούνται για 20 χρόνια συνεχώς ή διακεκομμένα, ανεξάρτητα από όριο ηλικίας. Χρόνος συνεχούς συνταξιοδότησης θεωρείται και η χρονική περίοδος μέσα στην οποία ο συνταξιούχος δεν έλαβε σύνταξη αλλά επιδότηση ασθενείας ή ατυχήματος, μέχρι 6 μήνες, επειδή το ποσό ήταν μεγαλύτερο. 56

58 2.2.3 Συντάξεις Θανάτου Σε περίπτωση θανάτου ασφαλισμένου (για πρώτη φορά πριν από την 1/1/1993) ή συνταξιούχου του ΙΚΑ-ΕΤΑΜ δικαιούνται σύνταξη λόγω θανάτου τα μέλη της οικογένειάς του (δικαιοδόχαμέλη): Ο επιζών σύζυγος. Δικαιούται το 70% του ποσού της σύνταξης του θανόντος ασφαλισμένου ή συνταξιούχου. Μετά τη λήξη της 3ετίας από τον θάνατο, εάν ο επιζών σύζυγος εργάζεται ή συνταξιοδοτείται από οποιοδήποτε ασφαλιστικό οργανισμό ή το δημόσιο (πλην ΟΓΑ) το ποσό της χορηγούμενης σύνταξης σε αυτόν /-ή μειώνεται κατά 50% μέχρι τη συμπλήρωση του 65 ου έτους και κάτα 30% από την συμπλήρωση του 65 ου έτους και μετά. Αν όμως ο επιζών /-ώσα ήταν ανάπηρος με Π.Α. 67% κατά την ημερομηνία θανάτου του άλλου συζύγου, τότε η σύνταξη χορηγείται χωρίς κανέναν περιορισμό για όσο διάστημα διαρκεί η αναπηρία. ο/η διαζευγμένος/-η (βλ. κατωτέρω τις προϋποθέσεις) τα παιδιά του (νόμιμα, νομιμοποιηθέντα, αναγνωρισθέντα και υιοθετηθέντα), εάν είναι άγαμα, δεν συνταξιοδοτούνται και δεν έχουν συμπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας τους ή μετά την ενηλικίωση τους και μέχρι τη συμπλήρωση του 24ου έτους, εφόσον σπουδάζουν σε ΙΕΚ, ανώτερη ή ανώτατη σχολή στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό, αναγνωρισμένη από το κράτος, δεν εργάζονται ούτε συνταξιοδοτούνται από δική τους εργασία από οποιονδήποτε φορέα κύριας ασφάλισης ή από το Δημόσιο ή είναι ορφανά και από τους δύο γονείς ή η συντήρησή τους εβάρυνε τον θανόντα γονέα που είχε εγκαταλειφθεί από τον άλλο γονέα. Τα παιδιά που είναι ανίκανα για κάθε βιοποριστική εργασία και η ανικανότητά τους εμφανίστηκε πριν από το 18ο έτος της ηλικίας τους δικαιούνται σύνταξη λόγω θανάτου ανεξαρτήτως ορίου ηλικίας για όσο διάστημα διαρκεί η ανικανότητα. οι εγγονοί και οι προγονοί, ορφανοί από γονείς κατά το χρόνο του θανάτου, εφόσον η συντήρησή τους εβάρυνε τον θανόντα οι γονείς (φυσικοί ή θετοί), εφόσον η συντήρησή τους εβάρυνε κυρίως τον θανόντα 57

59 Ειδικά για παιδιά, εγγονούς, προγονούς που πάσχουν από νευροψυχιατρικές παθήσεις, η ανικανότητα για κάθε εργασία απαιτείται να επήλθε πριν από τη συμπλήρωση του 25ου έτους της ηλικίας τους. ΠΟΣΟΣΤΑ ΔΙΚΑΙΟΔΟΧΩΝ ΜΕΛΩΝ ΣΤΗ ΣΥΝΤΑΞΗ ΛΟΓΩ ΘΑΝΑΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΔΟΧΑ ΜΕΛΗ ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΠΟΣΟΣΤΑ ΚΑΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ ΜΕΛΟΣ Χήρος/-α 70% - Χήρος/-α - 1 παιδί 90% 70% - 20% Χήρος/-α - 2 παιδιά 100% 63,64% - 18,18% - 18,18% Χήρος/-α - 3 παιδιά 100% 53,86% - 15,38% - 15,38% Χήρος/-α - 4 παιδιά 100% 46,72% από 13,32% Χήρος/-α - 1 γονέας 90% 70% - 20% Χήρος/-α - 2 γονείς 100% 70% - 15% - 15% Χήρος/-α - 1 παιδί - γονέας 100% 70% - 20% - 10% Χήρος/-α - 2 παιδιά - γονέας 100% 63,14%, από 18,88% - 13,88% Χήρος/-α -1 παιδί - διαζευγμένος/-η (15 έτη γάμου) 90% 49% - 20% - 21% Χήρος/-α - 2 παιδιά - διαζευγμένος/-η (15 44,54% - 18,18% - 18% - 100% έτη γάμου) 19,10% Χήρος/-α - 1 παιδί - διαζευγμένος/-η (25 έτη γάμου) 90% 42% - 20% - 28% Χήρος/-α - 2 παιδιά - διαζευγμένος/-η (25 38,18% - 18,18% - 18,18-100% έτη γάμου) 25,46% 1 γονιός 20% - 2 γονείς 40% 20% - 20% Χήρα μητέρα 40% - 1 γονιός - 1 παιδί 40% 20% - 20% 2 γονείς - 1 παιδί 60% 20% - 20% - 20% 1 παιδί αμφοτεροπλεύρως ορφανό 60% - 2 παιδιά αμφοτεροπλεύρως ορφανά 80% 40% - 40% Χήρα (β' γάμος) και παιδί αμφοτεροπλεύρως ορφανό 100% 53%, 85% - 46,15% 1 αμφοτεροπλεύρως ορφανό ανάπηρο τέκνο 100% - 1 αμφοτεροπλεύρως ορφανό υγιές τέκνο % 45,45% - 54,55% ανάπηρο τέκνο 2 αμφοτεροπλεύρως ορφανά υγιή τέκνα - 1 ανάπηρο τέκνο 3 αμφοτεροπλεύρως ορφανά υγιή τέκνα - 1 ανάπηρο τέκνο (πηγή: 100% 31,25% - 31,25% - 37,50% 100% 23,81%-23,81% - 28,57% 58

60 Προϋποθέσεις χορήγησης Σύνταξης Θανάτου σε διαζευγμένο/-η Να έχει συμπληρωθεί το 65ο έτος της ηλικίας του/της επιζώντα/-ζώσης διαζευγμένου/-ης. Δυνατότητα συνταξιοδότησης σε μικρότερο όριο ηλικίας παρέχεται μόνο στην περίπτωση που ο/η αιτών/-ούσα ήταν ανίκανος/-η για την άσκηση βιοποριστικού επαγγέλματος κατά ποσοστό αναπηρίας τουλάχιστον 67% κατά το χρόνο επέλευσης του θανάτου του/της πρώην συζύγου. Ο/η πρώην σύζυγος κατά την ημερομηνία επέλευσης του θανάτου να κατέβαλλε διατροφή στον/στην αιτούντα/-ούσα διαζευγμένο/-η σύζυγο, αδιάφορο αν το ποσό αυτής είχε καθοριστεί με δικαστική απόφαση ή με σύμβαση μεταξύ των πρώην συζύγων. Να έχουν συμπληρωθεί 15 έτη έγγαμου βίου μέχρι τη λύση του γάμου με αμετάκλητη δικαστική απόφαση ή μέχρι την εκπνοή των δικονομικών προθεσμιών για την άσκηση τακτικών και έκτακτων ένδικων μέσων. Το διαζύγιο πρέπει να μην οφείλεται σε ισχυρό κλονισμό της έγγαμης συμβίωσης με υπαιτιότητα του προσώπου που ζητεί τη σύνταξη. Το συνολικό ετήσιο ατομικό φορολογητέο εισόδημα του/της αιτούντος/-σας τη σύνταξη δεν πρέπει να υπερβαίνει το ποσό των εκάστοτε καταβαλλόμενων από τον ΟΓΑ ετήσιων συντάξεων στους ανασφάλιστους υπερήλικες. Δεν πρέπει να έχει τελεστεί άλλος γάμος, γεγονός που πρέπει να πιστοποιείται με πιστοποιητικό οικογενειακής κατάστασης, στο οποίο επίσης πρέπει να βεβαιώνεται ότι ο/η αιτών/-ούσα εξακολουθεί να είναι διαζευγμένος/-η. Επισημαίνεται ότι αν ο θάνατος του/της διαζευγμένου/-ης επήλθε πριν από τις 12/2/2004, θα χορηγηθεί η σύνταξη στον/στην διαζευγμένο/-η πρώην σύζυγο του θανόντα [ο/η οποίος/α όμως πληροί τις ανωτέρω προϋποθέσεις (α έως στ)] μόνο εφόσον δεν δικαιούνται σύνταξη ο/η χήρος/α ή τα τέκνα του θανόντα/-ούσης και διαζευγμένου, ανεξάρτητα από την υποβολή ή μη σχετικού αιτήματος. Ευνόητο είναι ότι στην περίπτωση που δεν υπάρχει χήρα εν ζωή ή τέκνα δεν υπάρχει κώλυμα για τη χορήγηση σύνταξης σε διαζευγμένο/-η, υπό την προϋπόθεση πάλι ότι πληρούνται οι ανωτέρω προϋποθέσεις α έως στ]. Αντίθετα, αν ο θάνατος επήλθε από τις 12/2/

61 Απονομή σύνταξης θανάτου Προϋποθέσεις ημερών ασφάλισης θανόντα ασφαλισμένου Στα δικαιοδόχα μέλη της οικογένειας θανόντα ασφαλισμένου χορηγείται σύνταξη λόγω θανάτου, εφόσον ο θανών είχε πραγματοποιήσει: Η.Ε. ή 300 Η.Ε. και δεν είχε συμπληρώσει το 21 ο έτος της ηλικίας του. Οι ημέρες αυτές αυξάνονται ανά 120 κατά μέσο όρο για κάθε έτος ηλικίας μετά τη συμπλήρωση του 21 ου και μέχρι να συμπληρωθεί ο αριθμός των Η.Ε. Από τις ημέρες αυτές οι 300 πρέπει να έχουν πραγματοποιηθεί τα τελευταία 5 έτη πριν από εκείνο στο οποίο επήλθε ο θάνατος του ασφαλισμένου, ή Η.Ε. από τις οποίες οι 300 πρέπει να έχουν πραγματοποιηθεί τα 5 τελευταία έτη πριν από εκείνο στο οποίο επήλθε ο θάνατος του ασφαλισμένου. Εάν ο θάνατος του ασφαλισμένου οφείλεται σε εργατικό ατύχημα, τα μέλη της οικογένειάς του δικαιούνται σύνταξη λόγω θανάτου, αρκεί ο θανών να είχε πραγματοποιήσει στην ασφάλιση του ΙΚΑ-ΕΤΑΜ έστω μια ημέρα εργασίας. Εάν ο θάνατος του ασφαλισμένου οφείλεται σε ατύχημα εκτός εργασίας, τα μέλη της οικογένειάς του δικαιούνται σύνταξη λόγω θανάτου εφόσον ο θανών είχε πραγματοποιήσει στην ασφάλιση του ΙΚΑ-ΕΤΑΜ τις μισές από τις μέρες εργασίας που αναφέρονται στον ανωτέρω πίνακα. Εάν ο θάνατος του ασφαλισμένου οφείλεται σε επαγγελματική νόσο, τα μέλη της οικογένειάς του δικαιούνται σύνταξη λόγω θανάτου εφόσον ο θανών είχε ασφαλιστεί στο ΙΚΑ-ΕΤΑΜ τον ελάχιστο χρόνο που ορίζεται στον Κανονισμό Ασθενείας του ΙΚΑ-ΕΤΑΜ (άρθρο 40), ανάλογα με το είδος της επαγγελματικής νόσου. 60

62 Εάν ο θανών εισήλθε στην ασφάλιση του ΙΚΑ-ΕΤΑΜ μετά την 1/1/93 δικαιοδόχα μέλη είναι μόνο η σύζυγος και τα τέκνα Διαδοχική Ασφάλιση Έννοια διαδοχικής ασφάλισης Η διαδοχική ασφάλιση είναι μια μορφή ή ένα είδος ασφάλισης που παρουσιάζεται στο άτομο αυτό το οποίο ενώ ήταν ασφαλισμένο σε έναν ασφαλιστικό οργανισμό λόγω αλλαγής επαγγέλματος ή εργασίας αναγκάζεται να ασφαλιστεί σε έναν άλλο ασφαλιστικό οργανισμό. Αρμόδιος Ασφαλιστικός Οργανισμός Στις περιπτώσεις συνταξιοδότησης με τις διατάξεις της διαδοχικής ασφάλισης αρμόδιος οργανισμός για να εξετάσει το συνταξιοδοτικό αίτημα είναι ο τελευταίος οργανισμός. Για να χορηγήσει σύνταξη ο τελευταίος οργανισμός θα πρέπει: Α) να πληρούνται οι διατάξεις της νομοθεσίας του και Β) να πραγματοποιήθηκαν στην ασφάλισή του μέρες εργασίας, από τις οποίες τουλάχιστον 500 ημέρες την τελευταία 5ετία, πριν από την υποβολή της αίτησης ή πριν από την διακοπή της απασχόλησης. Αν ο ασφαλισμένος δεν συμπληρώνει κάποια από τις παραπάνω προϋποθέσεις τότε ο τελευταίος οργανισμός διαβιβάζει την αίτηση συνταξιοδότησης στον προηγούμενο οργανισμό, ή αν οι προηγούμενοι είναι πολλοί, σε αυτόν που έχει τις περισσότερες ημέρες ασφάλισης για να την κρίνει με την βασική προϋπόθεση ότι: Αν η περίπτωση είναι γήρατος, θα πρέπει ο ασφαλισμένος να έχει συμπληρώσει ένα από τα όρια ηλικίας με τα οποία χορηγεί σύνταξη ο τελευταίος οργανισμός και Αν η περίπτωση είναι αναπηρίας, θα πρέπει ο ασφαλισμένος να έχει κριθεί ανάπηρος με βάση τη νομοθεσία του τελευταίου οργανισμού, και 61

63 Αν η περίπτωση είναι θανάτου δεν απαιτείται καμία προϋπόθεση. Αν ο ασφαλισμένος δεν συμπληρώνει τις προϋποθέσεις της νομοθεσίας του Οργανισμού με τις περισσότερες ημέρες ασφάλισης, τότε η αίτηση διαβιβάζεται στους άλλους οργανισμούς (κατά φθίνουσα σειρά αριθμού ημερών εργασίας). Αν ο ασφαλισμένος δεν συμπληρώνει τις προϋποθέσεις της νομοθεσίας όλων των άλλων οργανισμών (πλην του τελευταίου) τότε ο τελευταίος καθίσταται εκ νέου αρμόδιος για την εξέταση του αιτήματος συνταξιοδότησης γήρατος - αναπηρίας αρκεί ο ασφαλισμένος να έχει πραγματοποιήσει στην ασφάλισή του ημέρες εργασίας, από τις οποίες τουλάχιστον 300 ημέρες την τελευταία 5ετία, πριν από την αίτηση ή την διακοπή της απασχόλησης και για το αίτημα συνταξιοδότησης λόγω θανάτου αν ο θανών είχε πραγματοποιήσει 300 ημέρες εργασίας οποτεδήποτε. (άρθρο 14 του Ν. 1902/90) Ολόκληρος ο χρόνος της διαδοχικής ασφάλισης που πραγματοποιήθηκε σε όλους τους ασφαλιστικούς οργανισμούς συνυπολογίζεται από τον αρμόδιο για κρίση και για απονομή της σύνταξης οργανισμό σαν χρόνος που διανύθηκε στην ασφάλισή του, τόσο για τη θεμελίωση του συνταξιοδοτικού δικαιώματος, όσο και για τον καθορισμό του ποσού σύνταξης και δεν είναι δυνατή η προσμέτρηση μόνο μέρους του χρόνου που διανύθηκε στην ασφάλιση του κάθε οργανισμού. Σε περίπτωση που μέρος του χρόνου ενός οργανισμού είναι παράλληλο με μέρος χρόνου άλλου οργανισμού ο ασφαλισμένος με δήλωσή του επιλέγει από ποιον οργανισμό θα αφαιρεθεί ο χρόνος αυτός. Για να γίνει αυτή η επιλογή από τον ασφαλισμένο πρέπει να υπάρχει διαδοχική ασφάλιση, να μην είναι δηλαδή ολόκληρος ο χρόνος παράλληλος, γιατί τότε, επειδή δεν υπάρχει διαδοχική ασφάλιση, δεν εφαρμόζονται οι διατάξεις της μεταξύ των οποίων είναι και η επιλογή του ασφαλισμένου από ποιον οργανισμό επιθυμεί να παραμείνει ισχυρή η ασφάλιση. Υπολογισμός ποσού σύνταξης Ο τρόπος υπολογισμού του ποσού της σύνταξης εξαρτάται από την φύση της εργασίας του ασφαλισμένου (μισθωτός ή αυτοτελώς απασχολούμενος), τον οργανισμό στον οποίο ασφαλίσθηκε και την χρονική περίοδο ασφάλισης σε κάθε 62

64 Έτσι σε μια κατηγορία ασφαλισμένων εφαρμόζονται οι διατάξεις του άρθρου 10 του Ν. 1405/83, όπου το ποσό της σύνταξης υπολογίζεται σύμφωνα με τη νομοθεσία του απονέμοντα οργανισμού και ολόκληρος ο χρόνος της διαδοχικής ασφάλισης θεωρείται χρόνος αυτού και σε μία άλλη κατηγορία ασφαλισμένων εφαρμόζονται οι διατάξεις του άρθρου 1 του Ν. 3232/04, όπου ο απονέμων οργανισμός υπολογίζει τόσο το τμήμα της σύνταξης που αναλογεί στο χρόνο ασφάλισης του όσο και το τμήμα της σύνταξης που αναλογεί στους συμμετέχοντες οργανισμούς. Το άθροισμα των τμηματικών συντάξεων αποτελεί το συνολικό ποσό της σύνταξης, που καταβάλλεται στο δικαιούχο από τον απονέμοντα οργανισμό. Ειδικά για το ΙΚΑ το άθροισμα των τμηματικών συντάξεων επανεντάσσεται σε μία ασφαλιστική κλάση, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 31 του Ν. 1469/84 ώστε να παρακολουθείται μηχανογραφικά από το ΙΚΑ-ΕΤΑΜ και να χορηγούνται όλες οι αυξήσεις του ΙΚΑ-ΕΤΑΜ. Επισημαίνουμε ότι ο συμμετέχων οργανισμός επιβαρύνεται με την δαπάνη συνταξιοδότησης, όταν ο ασφαλισμένος συμπληρώσει το όριο ηλικίας που προβλέπεται από την νομοθεσία του και καταβάλλεται στον ασφαλισμένο το ποσό σύνταξης που του αναλογεί και γίνεται η απόδοση της σχετικής επιβάρυνσης (όρια ηλικίας ΙΚΑ-ΕΤΑΜ κατά περίπτωση για άνδρες 53 ετών και άνω και για γυναίκες 50 ετών και άνω, άρθρο 69 του Ν. 2084/92) ή σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 1 παρ.4 του Ν. 3232/04 η τμηματική σύνταξη του συμμετέχοντα καταβάλλεται ταυτόχρονα με αυτή του απονέμοντα, μειωμένη όμως κατά 3% για κάθε χρόνο που υπολείπεται μέχρι τη συμπλήρωση των ορίων ηλικίας που προβλέπουν οι διατάξεις του άρθρου 69 του Ν. 2084/92. Οι διατάξεις του άρθρου 10 του Ν. 1405/83 εφαρμόζονται στους ασφαλισμένους οι οποίοι μέχρι 31/12/78 είχαν υπαχθεί διαδοχικά στην ασφάλιση δύο ή περισσοτέρων ομοειδών Οργανισμών (δηλαδή ή Οργανισμών που ασφαλίζουν μισθωτούς π.χ. ΙΚΑ-ΕΤΑΜ, ΝΑΤ ή Οργανισμών που ασφαλίζουν αυτοτελώς απασχολούμενους π.χ. ΤΕΒΕ, ΤΑΕ) ανεξάρτητα αν και σε ποιόν Οργανισμό 63

65 Οι διατάξεις του άρθρου 1 του Ν. 3232/04 και του άρθρου 11 του Ν. 1405/83 εφαρμόζονται στους ασφαλισμένους που έχουν υπαχθεί διαδοχικά από την ασφάλιση φορέα που ασφαλίζει μισθωτούς σε ασφάλιση φορέα που ασφαλίζει αυτοτελώς απασχολούμενους και αντίστροφα (π.χ. ΙΚΑ-ΕΤΑΜ, ΤΕΒΕ) και στους ασφαλισμένους που ασφαλίστηκαν διαδοχικά για πρώτη φορά από 1/1/1979 και μετά, σε οποιοδήποτε φορέα ασφάλισης, καθώς και στους ασφαλισμένους που ασφαλίστηκαν πριν από την σε φορέα ασφάλισης μισθωτών και υπήχθησαν διαδοχικά για πρώτη φορά από (ημερομηνία δημοσίευσης του Ν. 2556/97) και εφ'εξής σε άλλον φορέα μισθωτών έστω και αν παρέμειναν απασχολούμενοι στον ίδιο εργοδότη. Τα προαναφερόμενα για τη διαδοχική ασφάλιση έχουν εφαρμογή για τη χορήγηση σύνταξης και από τους Οργανισμούς Επικουρικής Ασφάλισης με τη διαφορά ότι κατά τον τρόπο υπολογισμού του ποσού της σύνταξης εφαρμόζονται οι διατάξεις του άρθρου 11 του Ν. 1405/83 του άρθρου 15 του Ν. 1902/90 και του άρθρου 69 του Ν. 2084/92, όπου ο κάθε οργανισμός υπολογίζει τη συμμετοχή του στη δαπάνη συνταξιοδότησης, με βάση τον χρόνο ασφάλισής του και χορηγείται στους ασφαλισμένους το άθροισμα των συμμετοχών των οργανισμών, ειδικά για το ΕΤΕΑΜ (τ. ΙΚΑ-ΤΕΑΜ) το άθροισμα των συμμετοχών των οργανισμών επανεντάσσεται σε μία ασφ/κή κλάση του ΕΤΕΑΜ (τ. ΙΚΑ-ΤΕΑΜ), ώστε να παρακολουθείται από το ΕΤΕΑΜ (τ. ΙΚΑ-ΤΕΑΜ) μηχανογραφικά και να χορηγούνται όλες οι αυξήσεις του ΕΤΕΑΜ (τ. ΙΚΑ-ΤΕΑΜ). 64

66 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΟΙ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΤΟΥ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ 3.1 ΓΕΝΙΚΑ Το ασφαλιστικό σύστημα στην Ελλάδα αναπτύχθηκε, δυστυχώς, όπως και πολλά άλλα, στη δημόσια διοίκηση ή στις υποδομές απρογραμμάτιστα και ευκαιριακά. Σταδιακά δημιουργήθηκε και στον τομέα αυτό πολυδιάσπαση υπηρεσιών, αλληλοεπικάλυψη αρμοδιοτήτων, δαιδαλώδη και αντιφατική νομοθεσία. Με την ασφαλιστική μεταρρύθμιση, θεσπίστηκε μια σειρά μέτρων προκειμένου να απαλειφθούν οι στρεβλώσεις, να παταχθεί η εισφοροδιαφυγή, να σταματήσουν οι ανισότητες στις συντάξεις και να σταματήσουν οι σπατάλες στις δαπάνες περίθαλψης. Ο κρατικός προϋπολογισμός επιχορήγησε το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης με 14,6 δις ευρώ το 2007 και με 18 δις ευρώ το 2008, αύξηση της τάξεως του 22% μέσα σε ένα χρόνο. Συνολικά, οι δαπάνες του συστήματος για το 2007 ήταν 23,80 δις ευρώ ή 12,6% του ΑΕΠ, με ραγδαία αυξανόμενη τάση. Στα επόμενα χρόνια, αν δεν αλλάξει κάτι, το ποσό θα φτάσει στο 25% του ΑΕΠ, δηλαδή θα πρέπει να διατίθενται για συντάξεις όλα τα ποσά που σήμερα δίνονται για υγεία, παιδεία και πολιτισμό, γεγονός το οποίο υποδηλώνει την κατάρρευση του κοινωνικού κράτους. Τα συννεχώς αυξανόμενα ελλείματα των ταμείων, το αυξανόμενο προσδόκιμο όριο ζωής των πολιτών, η συνεχώς μειούμενη αναλογία των εργαζομένων προς τους συνταξιούχους στην Ελλάδα είναι 1,75, δηλαδή λιγότεροι από δύο εργαζόμενους προς ένα συνταξιούχο έναντι τεσσάρων εργαζομένων προς ένα συνταξιούχο που απαιτείται για ένα υγιές και βιώσιμο αναδιανεμητικό σύστημα. Η Ελλάδα αναμένεται ότι θα βρεθεί αντιμέτωπη με μια ισχυρή αύξηση των δημόσιων δαπανών, σχετιζόμενη με τη δημογραφική γήρανση, η οποία θα επηρεάσει δυσμενώς τη σε μακροπρόθεσμη βάση βιωσιμότητα των δημοσίων οικονομικών της. Ως εκ τούτου, η Ελλάδα συγκαταλέγεται στην ομάδα των χωρών υψηλού κινδύνου. 65

67 3.2 ΟΙ 8 ΑΝΑΤΡΟΠΕΣ ΣΤΟ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ Σε 8 σημεία εστιάζεται η ασφαλιστική μεταρρύθμιση που προωθείται αυτές τις μέρες από την κυβέρνηση. Με διαδικασίες εξπρές θα προωθηθεί νομοσχέδιο με κεντρικούς άξονες την αλλαγή στον τρόπο υπολογισμού των συντάξεων, την επέκταση στο Δημόσιο του ΝόμουΠετραλιά- που προβλέπει αύξηση ορίων ηλικίας και μείωση συντάξεων- και την κατάργηση των πρόωρων συνταξιοδοτήσεων. Εφαρμογή του Νόμου Πετραλιά και σταδιακή κατάργηση όλων των πρόωρων συνταξιοδοτήσεων που εξακολουθούν να ισχύουν για ειδικές κατηγορίες ασφαλισμένων (κυρίως σε ΔΕΚΟ, τράπεζες, Δημόσιο, Σώματα Ασφαλείας κ.ά.). Επίσης εξετάζεται πρόταση για παράταση, σε εθελοντική βάση, του εργασιακού βίου έως τα 67 έτη (από τα 65). Κίνητρα παραμονής στην εργασία μετά τη θεμελίωση του συνταξιοδοτικού δικαιώματος. Θα δίνεται μεγαλύτερη προσαύξηση στη σύνταξη (από 2,5% ετησίως σε 3,5%) για όσους συνεχίζουν να δουλεύουν και μετά τη συμπλήρωση του ορίου. Εξάλλου, η ποινή για έξοδο στη σύνταξη, από 4,5% θα φθάσει σε 6% και στο Δημόσιο. Σταδιακή εξίσωση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης ανδρών- γυναικών στο Δημόσιο, μετά τη γνωστή καταδίκη της χώρας από το δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, σταδιακά απο το Πρέπει να τονιστεί ότι δεν πρόκειται να επηρεάσει όσες εργαζόμενες έχουν θεμελιώσει ή θεμελιώνουν συνταξιοδοτικό δικαίωμα τα επόμενα χρόνια. Δηλαδή, δεν θα επιβαρυνθούν με επιπλέον έτη υποχρεωτικής παραμονής στην εργασία όσες γυναίκες έχουν συμπληρώσει με βάση το ισχύον καθεστώς τα απαιτούμενα χρόνια υπηρεσίας (20 ή 25, κατά περίπτωση) και βρίσκονται κοντά την προβλεπόμενη ηλικία καταβολής της σύνταξης (55 έτη για μειωμένη σύνταξη ή 60 για πλήρη οι έγγαμες). 66

68 Ρύθμιση σύμφωνα με την οποία επεκτείνονται και στους συνταξιούχους του Δημοσίου οι περιορισμοί που ισχύουν από το 1999 για την απασχόληση των συνταξιούχων του ιδιωτικού τομέα. Θεσμοθέτηση βασικής σύνταξης ως κοινής αφετηρίας για όλες τις κύριες συντάξεις και ενίσχυση της ανταποδοτικής σχέσης εισφορών- παροχών. Αυτό σημαίνει ότι τα κατώτατα όρια των συντάξεων θα αλλάξουν, θα εξαλειφθούν τα κίνητρα της πρόωρης συνταξιοδότησης (π.χ. με 15 ή 25 έτη), ενώ κανένα ένσημο δεν θα πηγαίνει χαμένο. Στόχος της κυβέρνησης είναι να υπάρχει βασική σύνταξη για όλους, η οποία θα αυξάνεται ανάλογα με τα χρόνια παραμονής στην εργασία. Οι εργαζόμενοι, με τη συμπλήρωση ημερών ασφάλισης θα παίρνουν τη βασική σύνταξη και στη συνέχεια το ποσό θα προσαυξάνεται ανάλογα με τον αριθμό των ενσήμων. Μείωση των επαγγελμάτων που υπάγονται στο ευνοϊκό καθεστώς των βαρέων και ανθυγιεινών. Στο επικείμενο ασφαλιστικό νομοσχέδιο θα προβλέπεται η σύσταση επιτροπής, η οποία θα αποφασίσει κοινή λίστα βαρέων και ανθυγιεινών επαγγελμάτων σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Στον ιδιωτικό τομέα, για όσα επαγγέλματα εξαιρεθούν από τη λίστα, αναμένεται αύξηση των ορίων ηλικίας από 5 έως και 7 χρόνια. 7 Νέο πάγιο σύστημα ρύθμισης οφειλών, το ίδιο για όλα τα ασφαλιστικά ταμεία, με στόχο να αντληθεί σημαντικό μέρος από βεβαιωμένες και ανείσπρακτες οφειλές 4,8 δισ. ευρώ. Επί της ουσίας βελτιώνεται το πάγιο σύστημα ρύθμισης οφειλών (Ν. 2676/1999), που θα είναι ενιαίο για όλα τα Ταμεία. Διευκολύνονται οι επιχειρήσεις στην αποπληρωμή των χρεών τους. Προϋπόθεση για την υπαγωγή στις ρυθμίσεις οφειλών και τη διατήρησή τους θα είναι η καταβολή των τρεχουσών εισφορών πριν και μετά τη ρύθμιση. Μέτρα για τη μείωση της εισφοροδιαφυγής, της αδήλωτης εργασίας και της σπατάλης στις υπηρεσίες υγείας. 67

69 3.3 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΣΩΣΗ ΤΟΥ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Γενικά Η συνέχιση της μεταρρύθμισης του ασφαλιστικού συστήματος είναι μία διαδικασία πολύπλευρη και συνδυαστική. Οφείλει να ενταχθεί σε ένα ολοκληρωμένο πολιτικο-οικονομικό σχέδιο για τη χώρα, να εξασφαλίζει ευρύτερες συναινέσεις και ασφαλώς την εμπιστοσύνη των κοινωνικών εταίρων. Χωρίς αυτά δεν θα αφορά κίνηση προς τα εμπρός αλλά θα μετατραπεί σε πυροκροτητή εντάσεων και περαιτέρω επιβάρυνσεις των προβλημάτων. Οφείλει η εκάστοτε κυβέρνηση πρώτα από όλα σεβασμό στους ασφαλισμένους και σύνδεση αυτής της συζήτησης με μια ευρύτερη συζήτηση για την ανάπτυξη. Το ασφαλιστικό πρόβλημα της χώρας δεν είναι δυνατό να αντιμετωπισθεί με αποτελεσματικότητα εάν δεν συνδεθεί με πολιτικές απασχόλησης με αλλαγές για ένα ποιοτικό άλμα στο δημόσιο σύστημα υγείας αλλά και με την εφαργογή σχεδίου δράσης κατά της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού και σε εξασφάλιση αξιοπρεπούς σύνταξης. Όπως έχει διαμορφωθεί και οργανωθεί μέχρι τώρα στην Ελλάδα το ασφαλιστικό σύστημα πρέπει να διατηρήσει τον δημόσιο και αναδιανεμητικό του χαρακτήρα, να συνεχιστεί η στήριξη της τριμερούς χρηματοδότησής του και η ανάπτυξη των επαγγελματικών συστημάτων του δεύτερου πυλώνα Αύξηση των πόρων και των εσόδων Το ασφαλιστικό σύστημα (όσον αφορά τις συντάξεις, όχι τον κλάδο υγείας) στην Ελλάδα έχει μία πολύ βασική, αλλά και απλούστατη στη σύλληψή της παθογένεια: περισσότερες υποχρεώσεις από πόρους. Έτσι, όποιος θέλει να λύσει το πρόβλημα του ασφαλιστικού πρέπει να κινηθεί προς δύο κατευθύνσεις (ή έστω, προς μία από αυτές): την αύξηση των πόρων και την μείωση των υποχρεώσεων. Ο πιο απλός τρόπος για να γίνει αυτό είναι να αυξηθούν οι εισφορές, καθώς και να γίνουν πιο δύσκολες οι προϋποθέσεις για τη λήψη συντάξεως, και να μειωθούν οι συντάξεις. 1 Φλωρίδης Γ., et al. Το συνταξιοδοτικό στην Ελλάδα: Παρόν και μέλλον. Ομιλία στην εκδήλωση του Ελληνοαμερικανικού Εμπορικού Επιμελητηρίου και της Ένωσης Ασφαλιστικών Εταιρειών. 68

70 Άλλοι τρόποι αυξήσεως των πόρων που προτείνονται είναι η περαιτέρω ενίσχυση των ασφαλιστικών ταμείων από το κράτος και η πάταξη της εισφοροδιαφυγής, ενώ δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην αύξηση των εργοδοτικών εισφορών. Αυτές οι τελευταίες είναι κατά βάσην, οι προτάσεις που προβάλλονται ως λύση για το ασφαλιστικό σύστημα. Περαιτέρω προτείνονται και τα εξής: Προκειμένου να υπάρχει ορθολογική διαχείρηση του συστήματος, ο διαχειριστής του (το κράτος) πρέπει να φροντίζει η αναλογία ασφαλισμένων και συνταξιούχων να είναι τέτοια, ώστε οι ασφαλισμένοι να αντέξουν το απαραίτητο οικονομικό βάρος. Αυτό, θα επιτευχθεί με τις προϋποθέσεις συνταξιοδότησης (η ηλικία, τα χρόνια εισφορών και με το ύψος των εισφορών σε σχέση με το ύψος των συντάξεων) Για να είναι το σύστημα βιώσιμο, είναι απαραίτητο να συμμετέχει σε αυτό όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μέρος του οικονομικώς ενεργού πληθυσμού. Αυτό έχει ως συνέπεια την υποχρεωτική, εκ του νόμου συμμετοχή κάθε εργαζόμενου ή επαγγελματία στο σύστημα με την απειλή ποινικών κυρώσεων, μάλιστα, για την περίπτωση μη συμμετοχής ή μη καταβολής των εισφορών. Επίσης πρέπει να επισημανθεί ότι κάθε σύστημα κάνει, συνειδητά, και προσπάθεια να υπάρχει κάποια στοιχειώδης ανταποδοτικότητα στο σύστημα, όχι υπό την έννοια της αναλογίας, αλλά ότι γενικώς εάν ένας ασφαλισμένος έχει δώσει περισσότερες εισφορές από έναν άλλον, θα προσδοκά και κάπως (όχι αναλόγως) μεγαλύτερη σύνταξη. Προκειμένου να διατηρηθεί ένα βιώσιμο ασφαλιστικό σύστημα, σε ένα περιβάλλον στο οποίο ο αριθμός συνταξιούχων (των κατ ανάγκην συνταξιούχων) αυξάνεται σε σχέση με τους νεώτερους ασφαλισμένους/καταβάλλοντες εισφορές, απαιτείται να αυξηθούν οι εισφορές ή να μειωθούν οι συντάξεις σε ορισμένες κατηογορίες υψηλοσυνταξιούχων. Η αύξηση της φορολογίας των επιχειρήσεων σε τέτοιο σημείο ώστε να εξασφαλίζεται η βιωσιμότητά τους και η δυνατότητά τους να λειτουργούν και να εξακολουθήσουν να είναι πηγή εισφορών και φόρων για το κράτος. 69

71 Η δημιουργία ενός fund από τα έσοδα των αποκρατικοποιήσεων, το οποίο θα ενισχύσει τα αποθεματικά των ταμείων και μπορεί να οδηγήσει σε κάποια παραπάνω χρόνια ζωής του ασφαλιστικού συστήματος Αντιμετώπιση ελλειμμάτων Εργαλεία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την αντιμετώπιση των ελλειμμάτων, με πολύ διαφορετικές επιπτώσεις όμως το καθένα, είναι: Ενίσχυση της απασχόλησης (γυναίκες, νομιμοποίηση μεταναστών, ενεργός γήρανση, νέοι) Αναθεώρηση των ρυθμίσεων για πρόωρη συνταξιοδότηση ώστε να αυξηθεί η πραγματική ηλικία συνταξιοδότησης. Δράση για παράταση του εργασιακού βίου. Συσχέτιση των ορίων ηλικίας με τις δημογραφικές εξελίξεις. Αναπροσαρμογή του ανώτατου ποσοστού αναπλήρωσης συντάξιμων αποδοχών, για κύρια και επικουρική ασφάλιση ως κίνητρο παραμονής στην εργασία. Τρόπος υπολογισμού σύνταξης (με βάση ποιό μισθό του ασφαλιστικού βίου υπολογίζεται η σύνταξη). Ρυθμός αναπροσαρμογής συντάξεων σύμφωνα με οικονομικούς δείκτες. Οριστική ρύθμιση του θέματος των κοινωνικών πόρων. Επιδίωξη οικονομιών κλίμακας με ενοποιήσεις και συγχωνεύσεις Ταμείων, ώστε ο αριθμός τους να περιοριστεί στο ελάχιστο, δίνοντας παράλληλα διέξοδο στους επόμενους κλάδους να προσφύγουν συμπληρωματικά στην επαγγελματική ασφάλιση (2 ος πυλώνας) με φορολογικά και άλλα κίνητρα. Ενίσχυση ανταποδοτικότητας της κοινωνικής ασφάλισης. Αναλογιστική συσχέτιση εισφορών με παροχές. Διαχωρισμός κοινωνικής προστασίας από την κοινωνική ασφάλιση. Διαχείρηση της κοινωνικής προστασίας (ελάχιστες συντάξεις, ΕΚΑΣ, σύνταξη ανασφάλιστου υπερήλικα ΟΓΑ) από τα υπουργεία Οικονομίας και Υγείας - Πρόνοιας. 1 Κουτρουμάνης, Γ., Τα προβήματα και οι αιτίες του ασφαλιστικού. Οι εναλλακτικές προτάσεις για τις λύσεις. (2008) 70

72 Υποχρεωτική ασφάλιση όλων ανεξαιρέτως των εργαζομένων στο ελληνικό έδαφος και αυστητοποίηση της νομοθεσίας για την εφαρμογή των συλλογικών συμβάσεων εργασίας και την πάταξη της εισφοροδιαφυγής. Ενίσχυση των Επιθεωρήσεων Εργασίας και των ελεγκτικών υπηρεσιών των Ταμείων για τον έλεγχο και την εφαρμογή των παραπάνω. Αύξηση των δημοσίων εσόδων από την πάταξη της φοροδιαφυγής ή μείωση των εξόδων από τη συρρίκνωση του δημοσίου τομέα και τον εξορθολογισμό της δημόσιας υγείας, για εξοικονόμηση πόρων που θα αποτελούν την κρατική χρηματοδότηση των ταμείων. Καταπολέμηση εισφοροδιαφυγής όχι μόνο μέσω επιθεωρήσεων εργασίας, αλλά συνολικά και στοχευμένα με κατάλληλη νομοθεσία. Ενιαίο μηχανογραφικό και λογιστικό σύστημα για όλα τα Ταμεία. Κυρώσεις στα διοικητικά συμβούλια σε περίπτωση μη παροχής στοιχείων και μη τήρησης οικονομικών καταστάσεων. Ενεργός διαχείρηση των αποθεματικών Επανεξέταση-έλεγχος συντάξεων αναπηρίας και αναθεώρηση κατηγοριών βαρέων-ανθυγιεινών επαγγελμάτων. Τα εργαλεία αυτά δύναται να χρησιμοποιηθούν μεμονωμένα ή σαν δέσμη μέτρων και ο βαθμός που επηρεάζουν το σύστημα εξαρτάται από το πως θα χρησιμοποιηθεί το καθένα ή ο τρόπος που θα συνδυαστεί με κάποιο/α άλλο/α. Οι τρόποι επιλογής και εγαρμογής τους αποτελούν τη βάση ενός ειλικρινούς και συνεχούς κοινωνικού διαλόγου Συμπεράσματα Οι προκλήσεις του ασφαλιστικού είναι δυνατό να αντιμετωπισθούν χωρίς να αμφισβητηθεί το επίπεδο των συντάξεων που είναι αναγκαίο για να εξασφαλιστεί τόσο ένα ελάχιστο επίπεδο σύνταξης για όλους όσο και διατήρηση του επιπέδου διαβίωσης των συνταξιούχων. Για να επιτευχθεί αυτό πρέπει να σχεδιαστούν και να 1 Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ, Η ελληνική οικονομία και η απασχόληση. Ετήσια έκθεση 2008, εκδ. ΙΝΕ ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ, Αθήνα,

73 υλοποιηθούν οι κατάλληλες πολιτικές για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας καθώς και των εφεδρειών που υπάρχουν στην ελληνική οικονομία και κοινωνία. Η όποια προσπάθεια αντιμετώπισης των προβλημάτων του μέλλοντος, πρέπει να εντάσσεται σε μια ολοκληρωμένη στρατηγική που θα ενισχύσει αρχές και θα προωθεί στόχους όπως: Α) Την επάρκεια του συστήματος, δηλαδή την εξασφάλιση κατώτερων συντάξεων πάνω από τα όρια της φτώχειας. Αυτό σημαίνει επίσης την εξασφάλιση επαρκούς ποσοστού αναπλήρωσης του εισοδήματος ώστε οι συνταξιούχοι να μπορούν να έχουν επίπεδο διαβίωσης πολύ κοντά σε αυτό που είχαν κατά τη διάρκεια της εργασίας τους. Β) Την εμπέδωση της εμπιστοσύνης ότι οι μελλοντικές υποσχέσεις για συντάξεις θα ικανοποιηθούν με βεβαιότητα. Αυτό σημαίνει ότι οι πόροι για τη χρηματοδότηση των συντάξεων πρέπει να είναι θεσμοθετημένα εξασφαλισμένοι. Γ) Τη διόρθωση των εσωτερικών αδυναμιών του συστήματος ώστε όμοιες περιπτώσεις να αντιμετωπίζονται με τον ίδιο τρόπο. Αυτό σημαίνει θέσπιση ενιαίων κανόνων και εξάλειψη της πολυδιάσπασης των Ταμείων. Συγκεκριμένα: Το κύριο στοιχείο που εξασφαλίζει την επάρκεια χρηματοδότησης του συστήματος είναι η ανάπτυξη. Επομένως βασικός στόχος παραμένει η διατήρηση υψηλών ρυθμών ανάπτυξης. Το δεύτερο αλλά εξίσου σημαντικό στοιχείο είναι η αύξηση της απασχόλησης. Η πολιτική των εκάστοτε κυβερνήσεων οδήγησε στην αύξηση του ποσοστού απασχόλησης του ενεργού από το 56% το 1994 στο 60% το Η συνέχιση αυτής της πολιτικής θα μπορούσε να οδηγήσει σε αύξηση των απασχολούμενων στην οικονομία και επομένως στη βελτίωση της σχέσης εργαζομένων προς συνταξιούχους. Το τρίτο στοιχείο είναι η νομιμοποίηση και η ομαλή ένταξη των οικονομικών μεταναστών στην οικονομική διαδικασία. Ένα τέταρτο στοιχείο είναι η δυνατότητα διεύρυνσης των πόρων με τους οποίους χρηματοδοτείται η κοινωνική ασφάλιση και ειδικότερα οι συντάξεις. Ειδικότερα αυτοί μπορούν να εξασφαλιστούν με: 72

74 1. Διεύρυνση της φορολογικής βάσης σε μορφές πλούτου και μεγάλων εισοδημάτων που σήμερα απαλλάσσονται από τη φορολογία ή υποφορολογούνται. 2. Δέσμευση μέρους της δημόσιας περιουσίας και των προσόδων αυτής υπέρ της κονωνικής ασφάλισης με στόχο την ενίσχυση του αποθεματικού κεφαλαίου. Για παράδειγμα τμήμα της περιουσίας του ΟΛΠ θα μπορούσε να δεσμευτεί υπέρ του ασφαλιστικού συστήματος, ύπο την αίρεση ότι δεν μπορεί να πωληθεί. Το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, με τη σειρά του θα απολάμβανε τις αποδόσεις που του αναλογούν. 3. Διεύρυνση της δυνατότητας εφαρμογής του λεγόμενου Meinder-Plan. Σύμφωνα με αυτό, όλες οι μεγάλες επιχειρήσεις (π.χ. πάνω από 50 εργαζόμενοι) μετοχοποιούν ετησίως ένα μικρό μέρος των κερδών τους και οι μετοχές αυτές διακρατούνται από τα ασφαλιστικά ταμεία. Με τον τρόπο αυτό τα ταμεία αποκτούν μια ιδιοκτησιακή-περιουσιακή βάση διάχυτη σε ολόκληρη την οικονομία και αφετέρου έχουν τα έσοδα από τα μερίσματα 1 1 Δραγασάκης, Γ. Η αφαίμαξη των ταμείων: το ιστορικό μιας διαχρονικής και καθόλου αθώας απάτης, Ενθέματα της Αυγής 73

75 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Στεργίου Α., Η ανάγκη αναβάθμισης της κοινωνικής ασφάλισης των επαγγελματιών, βιοτεχνών, εμπόρων, άρθρο στο e-online 10/2005 Αναγνώστου-Δεδούλη, Α. Η προσαρμογή του ελληνικού ασφαλιστικού συστήματος στις δημογραφικές και κοινωνικές αλλαγές, (2008) Αναλυτής, Ν. Πόρισμα της επιτροπής Σοφών για την αναμόρφωση του συστήματος κοινωνικών ασφαλίσεων, (2006) Συγκριτική ανάλυση των συστημάτων υγείας δέκα ανεπτυγμένων χωρών, Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής, 20(1):76-87 (2003) Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος, Η κοινωνική ασφάλιση στην Ελλάδα, εκδ. ΓΣΕΕ, Αθήνα, 2002 Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος, Σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, εκδ.γσεε, Αθήνα, 1997 Γραμματεία Πολιτικού Σχεδιασμού και Προγράμματος. Σημεία πολιτικού λόγου για το ασφαλιστικό (2008) Δούκας, Γ. Σχέδιο νόμου. Διοικητική και οργανωτική μεταρρύθμιση του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης. ftp://ftp.soc.uoc.gr/efd/sxedio_nomou_asfalistiko_sxolia.pdf (Μάρτιος 2008) Δραγασάκης, Γ. Η αφαίμαξη των ταμείων: το ιστορικό μιας διαχρονικής και καθόλου αθώας απάτης, Ενθέματα της Αυγής, Αθήνα, Μάϊος 2007 Έκθεση του ΟΟΣΑ (2005). Οι συντάξεις με μια ματιά: Οι δημόσιες πολιτικές στις χώρες του ΟΟΣΑ. European Commission (1999). Social protection in Europe ec.europa.eu/social/blobservlet?docid=1471&langid=en Θεοδώρου, Μ., Σρρής, Μ. & Σούλης, Σ. Συστήματα υγείας, Εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 2001 Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ, Η ελληνική οικονομία και η απασχόληση. Ετήσια έκθεση 2008, εκδ. ΙΝΕ ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ, Αθήνα, 2008 Κουτρουμάνης, Γ., Τα προβλήματα και οι αιτίες του ασφαλιστικού. Οι εναλλακτικές προτάσεις για τις λύσεις. (2008) Κρεμάλης, Κ., Ρήτρες κοινωνικής ασφάλισης σε συλλογικές συμβάσεις εργασίας και κοινωνικός διάλογος, εκδ. Σάκκουλας, Αθήνα, 1996 Λαμπριτζή, Ε., Ροδοπούλου Μ., & Κυριακούλιας Π., Νομικό πλαίσιο των εργασιακών σχέσεων και του ασφαλιστικού-συνταξιοδοτικού συστήματος στην Ελλάδα. 74

76 nefeli.lib.teicrete.gr/.../anaskophsh_toy_asfalistikoy_systhmatos_s THN_ELLADA.SYGKRISH_ME_XVRES_TIS_E.E.pdf Μηνακάκης Β., Κοινωνική ασφάλιση, εκδ. ΚΨΜ, (2008) Μωυσίδης Β., Κοινωνική ασφάλιση Γενετικές αρχές-βασικοί κανόνες Νομοθεσία Νομολογία ΣτΕ και Διοικητικών Δικαστηρίων, εκδ Σάκκουλας, (2004) OECD: Pensions at a glance: Public Policies across OECD countries ml (2007) Πέτρουλας Π., Ρομπόλης Σ., Ξυδέας Ε., & Χλέτσος Μ., Η κοινωνική ασφάλιση στην Ελλάδα: Η περίπτωση του ΙΚΑ, εκδ ΙΝΕ ΓΣΕΕ, Αθήνα 1994 Ρομπόλης Σ., Κοινωνική ασφάλιση. Η διαρκής κρίση και οι προοπτικές, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2007 Ρομπόλης Σ., Ρωμανιάς Γ., Μαργιός Β., & Χατζηβασίλογλου Ι., Αναλογιστική μελέτη ΙΚΑ-ΕΤΑΜ, εκδ ΙΝΕ ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ, Αθήνα 2007 Ρομπόλης Σ., Ρωμανιάς Γ., Μαργιός Β., Αναλογιστική Μελέτη του Συστήματος Κοινωνικής Ασφάλισης στην Ελλάδα, Δέσμη Προτάσεων, εκδ ΙΝΕ ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ, Αθήνα 2001 Ρουπανιώτης Χ., Η κρίση της κοινωνικής ασφάλισης, εκδ Σύγχρονη Εποχή, 1990 Ρωμανιάς Γ., Ελληνικοί και Ευρωπαϊκοί μύθοι για το ασφαλιστικό, εκδ βλάσση, Αθήνα 2007 Στεργίου Α., Αυτοαπασχολούμενος και μισθωτός στην κοινωνική ασφάλιση. Για μια τυπολογική προσέγγιση της εξαρτημένης εργασίας στο εργατικό δίκαιο και την κοινωνική ασφάλιση, εκδ Σάκκουλα, Αθήνα 2005 Υφαντόπουλος Ι., (2002). Το Κράτος Πρόνοιας και η συνταξιοδοτική πολιτική στην Ελλάδα, στις χώρες του ΟΟΣΑ και της ΕΟΚ, ΕΚΚΕ. Φλωρίδης Γ., et al. Το συνταξιοδοτικό στην Ελλάδα: Παρόν και μέλλον. Ομιλία στην εκδήλωση του Ελληνοαμερικανικού Εμπορικού Επιμελητηρίου και της Ένωσης Ασφαλιστικών Εταιρειών

77 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Πίνακας 1 Πίνακας 2 76

78 Πίνακας 3 Πίνακας 4 77

79 Πίνακας 5 78

80 Πίνακας 6 Πίνακας 7 79

81 Πίνακας 8 80

82 Πίνακας 9 Πίνακας 10 81

83 Πίνακας 11 82

84 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Πίνακας 1 Πίνακας 2

85 Πίνακας 3 Πίνακας 4

86 Πίνακας 5

87 Πίνακας 6 Πίνακας 7

88 Πίνακας 8

89 Πίνακας 9 Πίνακας 10