Μετεξέλιξη της Κοινωνικής Ασφάλισης στην Ελλάδα. Κριτήρια αποτελεσματικότητας για την περίπτωση της υποχρεωτικής εφεδρείας

Transcript

1 Π Α Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ι Ο Π Α Τ Ρ ΩΝ Τ Μ Η Μ Α Δ Ι Ο Ι Κ Η Σ Η Σ Ε Π Ι Χ Ε Ι Ρ Η Σ Ε Ω Ν Μετεξέλιξη της Κοινωνικής Ασφάλισης στην Ελλάδα. Κριτήρια αποτελεσματικότητας για την περίπτωση της υποχρεωτικής εφεδρείας Δ Ι Δ Α Κ Τ Ο Ρ Ι Κ Η Δ Ι Α Τ Ρ Ι Β Η Ι ωά ν ν η Β ο γ ι α τ ζ ή Ε π ι β λ έ π ων : Κ α θ η γ η τ ή ς Κ. Σ υ ρ ι ό π ο υ λ ο ς Π ά τ ρ α

2 Μ ε τεξ έ λιξ η τ ης Κοινω ν ικής Ασφ άλισης στην Ελλάδα. Κριτήρια αποτελεσματικότητας για την πε ρίπτωση της υ π ο χρεω τ ικής εφ εδρείας Ιω άννης Βογιατ ζής Υ π ο ψ ή φ ι ο ς Δ ι δ ά κ τ ω ρ Ε πταμ ε λής Εξετασ τι κή Επιτροπή Η Ε πταμελής Εξ εταστι κή Ε πιτροπή γι α τη κρ ίση τ ης παρούσας δ ι δ ακτορικής δι ατρ ιβής ο ρίσθηκε σ τ η ν υ π αριθμ. 8/ συ ν εδρίασ η τ ης Γ ενικής Συνέλευ σ ης Ε ι δι κής Σύνθεσης τ ου Τμ ήμ ατος Δ ι οίκησ ης Ε πι χειρήσεω ν του Π ανε πιστημίου Π ατ ρών και αποτε λείται από τους: Κ ω νσ τ αν τ ίνο Συριόπου λο, Κ αθηγητή τ ου Τμ ήμ ατος Δ ιοίκησ ης Ε πιχε ιρήσ εω ν τ ου Π ανε πιστημίου Π ατρών, ( Ε πιβλέπων Κ αθηγητής ). Γ εώ ργιο Π αυ λίδη, Κ αθηγητή τ ου Τμ ήμ ατος Μ η χανι κώ ν Η / Υ & Π ληροφορικής του Π ανε πιστημίου Π ατρών. Μ έ λος τ ης Τ ριμελούς Συμβου λε υτική ς Επιτρ οπής της Δι ατρ ιβής. Ιω άννη Θ ε οδοσίου, Κ αθ η γ ητή του Bu siness S chool τ ου U n iversity of A b erd een, UK. Μ έ λος τ ης Τ ριμελούς Σ υμβου λευ τι κής Επι τ ροπής της Διατ ριβής. Ιω άννη Υ φ αντό που λο, Κ αθ η γ ητή το υ Τμήματος Πολιτι κής Ε πιστήμ ης & Δ η μόσιας Δι οίκησ ης τ ου Ε θνικο ύ & Κ αποδι στριακού Πανεπιστημίου Αθ η νώ ν. Μ αίρη Γ είτο ν α Κ ο ν τού λη, Α ν απλ. Κ αθηγήτρ ι α τ ου Τμ ήμ ατος Κ ο ινωνικής & Ε κπαιδευ τ ικής Πο λιτι κής του Π ανε πι στημίου Π ε λοπο ν νήσου. Δ η μ ήτριο Α στερίου, Α ν απλ. Κ αθ η γητή τ ης Σχολής Κοινωνι κώ ν Ε πιστημών του Ελλη ν ι κού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Π αναγι ώτη Π ο λυ χρ ο νί ου, Λ έ κτ ορα τ ου Τμ ήμ ατος Δ ιοίκ ησης Ε πιχε ιρήσ εω ν τ ου Πανεπι στημ ίου Πατρ ών. 2

3 Μ ε τεξ έ λιξ η τ ης Κοινω ν ικής Ασφ άλισης στην Ελλάδα. Κριτήρια αποτελεσματικότητας για την πε ρίπτωση της υ π ο χρεω τ ικής εφ εδρείας Ιω άννης Βογιατ ζής Υ π ο ψ ή φ ι ο ς Δ ι δ ά κ τ ω ρ Ε υχαριστίες Θ α ήθ ε λα ν α ευ χαριστήσω, κατ αρ χάς, το υς Κ αθ ηγητέ ς μου τ ης Τ ριμελούς Συμβουλευτικής Ε πι τρ ο πής της Δι ατρ ιβής μ ου κ.κ Κ. Σ υριόπου λο, Γ. Π αυ λί δ η και Ι. Θ ε οδοσίου. Γ ι α δε τ ον Ε πιβλέ ποντα Κ αθηγητή μ ου κ. Κ. Συριόπο υ λο η πέννα μ ου ε ί ναι φ τω χή γι α ν α το ν ευχαριστήσει ξ ε χωριστά ό πως του αξίζει. Σ ευ χ αριστώ Δ άσ καλε. Ε πίσης, θ α ήθ ε λα, ν α ευ χαριστήσ ω τ ους Κ αθ η γητές Ι. Υ φ αντόπου λο, Μ. Γ είτο ν α Κ οντού λη, Δ. Α στερίου & Π. Π ο λυ χρονί ου γι α την συ μβολή τους στην ολοκλή ρωση της Διατ ριβής. Ιδ ι αίτερες ευ χαριστίες σ το κ. Νι κόλαο Φρ άγκο, Κ αθηγητή του Τ μ ήμ ατ ος Σ τ ατ ιστικής του Ο ι κο ν ομικο ύ Π αν ε πι στημ ίου Α θ η νώ ν, γ ι α τ α σχόλι α και τι ς παρατηρ ήσ εις του στο δεύ τε ρο μέρος της διατ ριβής. Ε ί ν αι τιμ ή μου που ε ί χα τ η πρ οσοχή, τ ις συμβου λές και κυρίως τ η ν ηθική συμπαρ άσ τ ασ η όλων των πιο πάνω. Σ α ς ε υ χ α ρ ι σ τ ώ 3

4 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α Π ε ρίληψ η... 9 Ε ισαγω γ ή Π Ρ ΩΤ Ο ΜΕΡΟΣ I. Κ ο ι νω ν ι κή Ασφ άλιση στην Ευρώπη 1.Ισ τ ο ρική ε πι σ κό πη σ η του θεσμού της κοινω ν ικής ασφ άλισης Ε υρωπαϊκά Συστήματα Κο ινωνικής Ασφ άλισης ( α) Χρ ημ ατο δότησ η τ ου συστήμ ατ ος κο ι νω νι κής ασφ άλι σης ( β ) Ε ρ γ ασιακές σχέ σεις και συνταξ ιοδοτική πολι τι κή ( γ ) Κ ο ινωνικές υ πηρ εσίες στην Ευ ρώπη Η δ ημογρ αφ ι κή κρ ίση: ο σταθ ερός επιβαρυντικός παράγ οντας σ τ ις Δυ τι κέ ς Κο ινωνικές Πο λιτικές Η Ευρωπαϊκή εμ πε ιρία Η περίπτ ωση τ ης Αυστρίας: από την γε ν ν αι οδωρία στην β ιωσιμ ότητα Η περίπτ ωση τ ης Τσ ε χί ας, της Σλοβενί ας και της Πολω νίας: αντιμέτω ποι με την ιδιωτι κο ποίηση Η περίπτ ωση τ ης Ου γγαρίας Η περίπτ ωση τ ης Γερμ ανί ας Η περίπτ ωση τ ης Ρουμαν ί ας: Μέσα από την πο λιτική κρ ίση στην αναπροσαρμ ογή Η περίπτ ωση τ ης Ισ πανί ας : Η λύ ση της συ νταξ ιοδότησ ης ως ε πιλο γ ή Η περίπτ ωση τ ης Σο υηδί ας : Η ε πι λογή της αυ τ όμ ατ ης προσαρμογής Η περίπτ ωση του Ηνωμένου Βασιλείου: Από την φ τ ηνή δημόσια σ τ η ν ακρ ιβή ιδιωτική ασφ άλιση

5 4.9 Η πρόω ρ η συνταξιοδότησ η στη Γ ερμ ανί α, τον Καναδά, την Ο λλανδί α και τη Τσ ε χί α Σ υμπε ρ ασμ ατι κές επισημ άν σεις γι α το σύ σ τημ α Κοινωνικής Α σφ άλισης στην Ευρωπαϊ κή Ένω ση ΙΙ. Σ υστήμ ατ α Κοινω ν ικής Ασ φ άλισης σ τ ην Ελλάδ α 1. Ο ι δαπάνες κο ινωνικής προστασίας Η Δι άρθρωση του συστήμ ατος Κοινω ν ικής Ασ φ άλισης Π ρώτος πυ λώνας : Κ ύρια και Επικουρική ασφ άλιση Δ εύ τ ερος πυ λώ ν ας: Ταμεία Αλλη λοβοηθείας & Π ρόνο ι ας Τ ρίτος πυ λώνας : Πρ ο γρ άμματα Ιδ ι ω τικής ασφ αλι στικής κάλυψης ε ρ γαζομ ένων Τ ο θεσμικό πλαίσιο της κοινω ν ικής ασφ άλισης Μ ε τεξ έ λιξ η τ ης Κοινω ν ικής Ασφ άλισης στην Ελλάδα: Μια ο ι κο ν ομική αναγ και ό τητα Τ ο πρ όβλημ α τ ης Κο ι νω νι κής Ασφ άλισης στην Ελλάδα και οι λύσεις που έχου ν εφαρμ οσθεί μέχρι σήμερα Τ ο σύστημ α συ ντάξεων στην Ε λλάδ α και Ευ ρώπη Π ό σο απο τε λεσμ ατι κό είναι το Ελληνικό σύ στημ α συ ν τάξεων; Σ υγκριτι κή αξ ιολόγηση από την Ε.Ε: οι επιδόσεις της κοινω νι κής ασφ άλισης στην Ελλάδα Σ υμπε ρ άσμ ατα γι α τη μ ετεξέλιξ η τ ης κοινω νι κής ασφ ά λισης στην Ε λλάδα Η Α ν αλο γι στική Επι σ τήμ η Δ Ε Υ ΤΕΡ Ο ΜΕΡ ΟΣ Ισ τ ο ρ ι κή αναδρομή Α ν άπτυξη και Εξέλιξ η της Αναλογιστικής Επι στήμ ης Η αναλο γι στική μ ελέτη ε νός ασφ αλιστι κού φορέα Θ ε σμικό πλαί σιο αν αλογι στικώ ν μ ε λετών Ασ φαλ. Οργανισμών

6 Μ ΕΛ ΕΤΗ Υ Π ΟΛΟΓ ΙΣ Μ Ο Υ Τ ΟΥ ΑΠΟΤΕΛ ΕΣΜΑΤΟΣ ΣΤΑ ΔΗΜΟΣΙΑ Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΚ Α Κ ΑΙ Σ Τ Ο Υ Σ ΟΡΓΑΝΙΣ Μ Ο Υ Σ Κ Ο ΙΝ Ω Ν ΙΚ Η Σ Α Σ Φ ΑΛ ΙΣ Η Σ Α ΠΟ ΤΗ ΜΕΙΩ Σ Η Τ ΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛ Η ΣΗΣ Σ Τ Η Γ ΕΝΙΚ Η Κ Υ ΒΕΡ Ν Η ΣΗ ΚΑΤΑ ΤΟΥΛ Α Χ ΙΣ Τ Ο Ν ΘΕΣΕΙΣ ΕΡΓΑΣΙΑ Σ Τ Η Ν ΠΕΡ ΙΟ Δ Ο Ε ισαγω γ ή Π ε ριγρ αφ ή της Μελέ τ ης Σ κοπός της μ ε λέ τ ης Π ο ιους αφορά το μέτρο Λ οιπά στοιχεία Α ρ χείο δεδομ έ νω ν Θ ε σμικό πλαί σιο Ε μ πλε κόμενο ι Ασ φαλιστικο ί Ορ γ ανισμ οί 8.1 Ε πικου ρική ασφ άλιση Ε φ άπαξ (Πρ όνοιας ) Κ ύρια Ασφ άλιση Α ποτε λέσμ ατα Α ν αλογιστι κής Μελέτης Κ ό στη χωρίς την επίπτω σ η στο ΑΕΠ Α ν αλογιστι κό ισοζύ γι ο Ε πίπτωση στη Πρ αγ μ ατ ι κή Οι κονομία Ε πίπτωση στη Κο ινω νι κή Ασφ άλι σ η Σ υμπε ρ άσμ ατα Α Ν Α ΦΟΡΕΣ

7 Π Α ΡΑΡ Τ ΗΜ Α 1 α) Ενδεικτικο ί πίνακες επιβίωσης E V K β ) Συ μβολισμ οί και έννοιες που χρησιμ ο πο ιού νται στους πίνακε ς γι α τ η σύ ν τ αξ η μ ι ας αναλογι σ τι κής μ ε λέ τ ης Ασφ αλι στικού Οργανισμ ού. 156 γ ) Βασικές αναλογιστικές έννοιες για την απο τίμ η ση και χρημ ατο δότησ η των υ ποχρ εώσεω ν τω ν ασφ αλι στικώ ν φορέων δ ) Μ έθοδος Προβεβλημ ένης Πιστού μενης Μονάδας (Pro j ected Un it C r ed it Met hod, PUC ) Π Α ΡΑΡ Τ ΗΜ Α 2 α) Ενδεικτι κέ ς τιμ ές εν ε νεργεία ασφ αλισμένω ν Αρχε ίου β ) Ενδεικτικές τιμές εν ε νεργεία ασφ αλισμένω ν Αρχε ίου Π Α ΡΑΡ Τ ΗΜ Α 3 Μ η τρ ώο Μισθοδοτο ύμενω ν Ε λληνικού Δημ οσίου στις Θ Ε ΣΜ ΙΚ Ο Π Λ Α ΙΣ ΙΟ Π Α ΡΑΡ Τ ΗΜ Α 4 1. ν (Φ.Ε.Κ 28/ τ. Α / ) Π αράρ τ ημ α V _1_ΕΛΛ ν (Φ.Ε.Κ 222/τ.Α / ) Ζ. Ρυθμ ίσεις θεμάτω ν αρμοδιότητας Υπουργε ίου Διοικητικής Μ ε τ αρρύ θμισης και Ηλεκτ ρονι κής Διακυβέρνησ ης 2.1 Υ ποπαράγραφος Ζ.1. Μετάταξη Μεταφορά προσωπι κού Υ ποπαράγραφος Ζ.2. Διαθ εσιμ ό τητα Υ π ο παράγρ αφ ο ς Ζ. 4. Κ α τ άργησ η ε ι δ ι κο τ ή τ ω ν και θέσεων Υ ποπαράγραφος Ζ.5. Περιορισμ οί πρ οσλήψ εω ν στο Δημ όσιο Τ ομ έ α Πε ριορισμός θέσεω ν μετακλητών υ παλλήλω ν Δ ι άρκεια ισχύ ος πινάκων ΑΣΕΠ ν. 4024/2011 (Φ. Ε.Κ 226/ τ. Α. / ) 3.1 Ά ρ θρο 33 Κ ατάργηση κε νώ ν οργαν ι κώ ν θέσεω ν και πρ οσυ νταξ ιοδοτική δ ι αθ εσιμότητα

8 3.2 Ά ρ θρο 34 Κ ατάργηση κε νώ ν θέσεω ν ιδιωτι κού δι καίου & εργασ ι ακή ε φεδρ εία Σ ύστημ α βαθμολογικών προαγω γώ ν & μ ισθολο γι κής εξ έ λιξ ης τ ω ν υ παλλήλω ν τ ου Κράτ ους, τω ν Ορ γανισμών Τοπικής Α υτοδιοίκησ ης Α & Β βαθμ ού και άλλων φορέω ν του Δ η μόσιου Τομ έ α & Συ ν αφ είς Διατ άξ εις Άρθρο Ά ρ θρο Ά ρ θρα 15,16,17, Ά ρ θρο ν. 3865/2010 (Φ. Ε.Κ 120/ τ. Α. / ) Μεταρρύθμ ιση Σ υνταξ ιοδοτι κού Συστήμ ατος του Δημοσίου και συ ν αφ είς δ ι ατάξεις ν. 3863/2010 (Φ. Ε.Κ 115/ τ. Α. / ) Νέ ο Ασ φ αλιστι κό Σ ύστημ α και συ ν αφείς διατάξ εις, ρυθμίσεις στις εργασ ι ακέ ς σ χέσεις Π Α ΡΑΡ Τ ΗΜ Α 5 Ε μ πλε κόμενο ι Ασ φαλιστικο ί Ορ γ ανισμ οί Ε ν ι αί ο Ταμείο Επικο υρικής Ασφ άλι σ ης (Ε.Τ.Ε.Α) Τ αμείο Επικουρικής Ασφ άλι σης Δημοσίων Υ παλλήλω ν (Τ. Ε.Α. Δ.Υ) 196 Ι. Κ. Α Ε.Τ.Ε.Α. Μ Τ αμείο Προνο ί ας Δημοσίων Υπαλλήλων (Τ.Π. Δ.Υ) Υ που ργείο Οι κονομικών Γ ε νι κό Λογι σ τήριο του Κράτ ους Ι. Κ. Α Ε.Τ.Α. Μ Π Α ΡΑΡ Τ ΗΜ Α 6 Ε πιστρ οφ ή εισφ ορών εφ άπαξ βοηθήματος απολυμένων υ παλλήλω ν

9 Π ε ρίληψ η H παρού σ α δι δ ακτο ρική δ ι ατ ριβή σ χε δ ιάστηκε με σ κοπό το ν έ λεγχο τ ου μ έτρου της μ είωσης τ ης απασ χό λησ ης σ τ η γ ε νι κή κυ βέρνηση κατά τ ου λάχι στον τ ην περίοδο Σ τό χο ς αυτής τ ης δ ι δ ακτορικής δ ι ατρ ιβής είναι ο εντο πισμ ός και η αξιολό γ ησ η τ ων ε πιδρ άσ εω ν τ ου συ γ κε κρ ιμένου μ έ τρου στην περιου σία τ ου φορέα συ ν τ αξιοδότησης τω ν δ ημ οσίων υ πα λλήλων, στα δημόσια ο ι κο νομ ι κά μ εσοπρόθεσμ α, καθώς και, στην ύ παρξ η και ε πιβίωση τ ης κο ι νω νι κής ασφάλισης μ έσα σ ε έ ν α περιβάλλο ν οικονομικής ύφεσης, σ την Ε λλάδα. Ο έ λεγχος τ ου μέτρου β ασ ίστηκε σ τ η ν εκπόνηση αν αλογι στικής μ ε λέ τ ης η ο πο ί α ε ί ν αι από λυ τ α β ασ ισ μ έ νη στους νόμ ους και σ τ α ε πίσημ α στοιχεία τ ου κράτ ους μ ε η μ ερομηνί α υ πολογισμ ού τ ον 1 2/ Γ ι α τις ανάγκες τ ης δημιουργήθ η κε έ ν α ν έ ο αρ χείο δ ε δομ έ νω ν με περίπου δ ημ οσίους υ παλλήλους από την ε πεξ εργασία δύ ο δ ι αφ ορετικώ ν βάσεων δεδομ έ νω ν καθώς και τη κατάλληλη υ πόθεση εργασ ί ας. Χ ρ ησ ιμοποιήθ η καν ο ι Ε λβετι κοί αναλογι σ τι κο ί πίνακε ς EVK 2000 σύ μφωνα μ ε τ ις κείμ ε νες δ η μοσιοϋ παλληλι κές δι ατάξεις συ ν τ αξιοδότησης σε συνάρτηση μ ε τον αναλυ τι κό χάρτη υπηρετού ντων δ η μοσίων υ παλλήλω ν σ τις και τ ε χνι κό ε πιτό κιο 3,8% β άσει τ ω ν αναμενόμ ε νω ν αποδόσεω ν τ ω ν αποθεματικών. Γ ι α τ η ν αποτίμ ηση ε πιλέ χθηκε και χρ η σιμ ο πο ιήθηκε η μέθοδος τ ης Πρ οβεβλημ ένης Π ι στούμενης Μ ονάδ ας ( P r oj ect ed Un it C r ed it M et hod, PUC) γ νω στής και ως μ έθοδος των δεδουλευ μ ένω ν παροχώ ν. Σύ μφωνα μ ε τ η μ έθοδο τ η ς Π ροβεβλημ έ νης Πι στούμενης Μονάδας ο τρ έ χω ν μισθός τ ου ασφαλισμ έ νου προβάλλεται σ τ ην ημερομηνί α συ νταξ ιοδότησ ης του. Γ ι α τ ον έ λε γ χο τ ης σ χέσης δημ οσιονο μικής πο λιτικής και ανάπτυξης χρησιμ ο ποιήθηκε ο δ ημοσιονομικός πολλαπλασ ι ασ τής 2,35 και ποσοστό ε σόδω ν της γ ε νι κής κυβέρνησης σ αν πο σοστό τ ου Α. Ε.Π το 4 4,7% σύμφωνα με την Ευ ρωπαϊ κή Επιτροπή γι α τ ο Μ ε β άσ η τ ις παρ αδοχές που αναφ έρθηκαν, το απο τ έ λε σμ α τ ης αναλογι στικής μελέ τ ης απέδειξ ε ότι ο ι ε πι πτώ σεις της μ είωσης τ ης 9

10 απασχόλη σ ης σ τ η γ ε νι κή κυ βέρνησ η, ε ν τ ο πί ζο ν τ αι κυ ρίως σ το Α ΕΠ - δ η μόσια έσοδα, στην ανε ργία απολύσεις, και στη Κ οινω νι κή Α σφ άλιση. Π ιο ειδι κά, το μέτρ ο θ έ τε ι σ ε άμ εσο κίνδυ νο τη β ιωσιμ ότητά Ο ρ γαν ι σμών Κ οινω ν ικής Ασ φάλιση λόγω τ η ς ι δι αί τ ερα μ εγάλης μ είωσης τω ν εσόδω ν του ς από ασφ αλι στικές εισφ ορές και από τ η ν αύξησ η κατ ά 1,1% του δείκτη ανεργί ας μ ε αν τ ί κρ ισμ α την ε λάφρυ νσ η τω ν εξ όδων του Κρ ατι κού Προϋ πο λογισμ ού. Τ ο οικονομ ι κό απο τ έ λε σμ α είναι ό τι ε λαφ ρύ νε ι μ εν τ ις δ ημ όσιες δ απάνες κατά 6.337,6 εκ. με πρ όσθετη όμως επιβάρ υ νση του ΑΕΠ με ποσό τ ης τ άξ εως τω ν ,2 ε κ.. Αυ τό το αποτέλεσμα μ πορεί ν α μ εταφ ρ ασ τε ί και σε μία σ ημ αντική μείωση τ ω ν άμεσω ν ε σ όδων τ ου Κ ρ άτους, χω ρίς ν α υ πο λογίσουμε τ υ χό ν άλλες ε πι πτώ σεις, γ ια παράδειγμα στην υγεία, στην αν εργί α κ.ά. Τ ο τ ε λι κό ο ι κο νο μικό αποτέ λεσμ α τ ου μ έ τρ ου ω ς κ ρ ατ ικό έσοδο είναι τ η ς τ άξ εως τ ων 2 4 9,8 ε κ. τ ο ο ποίο δεν είναι δ υνατό ν ν α αντισταθμ ίσει το κο ι νω νι κο οικονομ ικό κόστος της αν εργί ας / από λυ σης σ ε περιβάλλο ν ύφεσης και ανεργί ας με τ αυτόχρ ονο άμ εσο κίνδυνο τ ης β ιωσιμ ότητας Ορ γ αν ι σμών Κο ι νω νι κής Ασφ άλι σης. Α πό τ η μελέτη απο δ εικνύεται ό τι, το μ έτρο υ λο ποιείται χωρίς το ν απαραίτητο σ χε δι ασ μό γ ια τ ο αναμ ενό μενο αποτέ λεσμ α σ τ ο ΑΕΠ, σ τ α δ η μόσια έ σοδα, σ την ανεργί α μέσω τω ν απολύσεω ν, στη Κ ο ινωνική Α σφ άλιση. Α κόμ α τ α μ έτρα αυ τ ά β ρίσ κονται σ ε ευθεία αντίθεση με τ ις πρ οτάσεις τ ου Δ Ν Τ και του ΟΟΣΑ γ ι α τ η ν οικονομ ί α και τις συ ν τ άξεις. Λέξεις κ λειδιά: Κι ν η τι κό τ η τ α, Μ ε τεξ έ λιξ η Κοινωνικής Α σφ άλισης, Α τ ομικές μερίδες ασ φ αλιστι κών εισφ ορών ασφ αλισμ έ νω ν. 10

11 Ε ισαγω γ ή Η μ ετεξέλιξ η τ ης Κ ο ινωνική Ασφ άλισης παρου σιάζεται και σ αν μ ια οικονομική αναγκαι ότητα. Τ ο μ έτρο τ ης υ πο χρεω τ ικής κινητι κό τ ητα τω ν Δ ημ οσίων Υ παλλήλων σε συ νδυασμ ό μ ε συ ν τ αξιοδοτήσεις καθώς και προσλήψ εις νέ ων υπαλλή λων σ ε αναλογί α μ ία πρόσληψ η γ ι α κάθε πέ ν τε αποχωρήσεις ( 1:5) και α πο λύσεις μ έ χρι τ ο σύμφωνα μ ε τι ς δι ατάξεις τω ν ν.4046/ 12, ν.4 093/ 12 και τις ε ξαγγε λίες της Κυβέρνησης υ ποτίθεται ότι θα προσφέρει στην δ ημόσια ο ι κο ν ομική δ απάνη τ η ν κατάλληλη ε ξοικο νόμ η ση πόρων που απαιτού ν τ αι γ ι α τ η ν εξυγί ανσ η και ε πιβίωση του Ε λλη ν ι κού Κ ρ άτους. Πο ιες όμως θ α είναι οι ε πιπτώσεις τ ου μ έ τρου αυ τού σ τ α δ η μόσια οικονομικά και στη Κ οινω νι κή Ασ φ άλιση; Ο Ο Ο Σ Α σ την έκθεση τ ου Πρ οοπτικέ ς γι α τ ις συ ντάξ εις [ 64] υ πο στηρίζει ό τι ο ι σ ημερινο ί και οι αυ ριανο ί ε ρ γαζόμ ενοι, θ α πρέπει ν α εργασ τ ούν γ ια μεγαλύ τε ρο χρονι κό δ ιάστημ α πρ ιν συ ν τ αξιοδοτηθού ν και οι δ ημόσιες συ ντάξ εις τ ους θα είναι μ ικρότερες. Ε πίσης, σ ημειώνε ι ό τι τ α συ ν τ αξιοδοτι κά συστήμ ατα που ε ί χαν ήδ η μετασ χημ ατι στεί κατ ά τ η πρ οηγούμενη δ εκαετί α μ εταρρυθμίστηκαν περαιτέρω συχνά υ πό τ ην πίεση τ ης δ η μοσιονομικής εξυγί ανσ ης και των δ ιεθνώ ν χρ ημ ατ ο πιστω τι κώ ν αγορών. Η πιο προφαν ής αλλαγ ή ήταν η αύξησ η τ ων ο ρίων η λι κίας συ ν τ αξιοδότησης στις πε ρισσότερες από τις μισές χώρες του ΟΟΣΑ. Κ ατά τον ΟΟΣΑ αυτό συ νιστά ευ πρ όσδεκτη εξ έ λιξ η γ ια τέ σσ ερις λόγους: 1 ) Με τ η παράτασ η τ ου εργασ ι ακού βίου, λόγω τ η ς αύξησης τ ου πρ οσδόκιμου ζωής, β ε λτιώνεται η χρημ ατ ο οικονομική β ιωσιμ ότητα τω ν συ ν τ αξιοδοτι κώ ν συστημ άτω ν. 2 ) Δι ασ φ αλί ζε τ αι ο πιο δί και ος κατ αμερισμός τ ου κό στους τ ης δ ημ ο γρ αφικής γήραν σ ης μ εταξύ τω ν γε ν εώ ν. 3) Υ πο δεικνύ ε ται η σ αφ ής ρ ήξ η με τ ις πρ ότερες ανεπιτυ χείς πολιτικέ ς που παρότρυναν τους ε ρ γαζόμ ενους μ εγαλύ τε ρων η λικιών ν α εξέλθου ν από τ ην αγο ρά εργασίας και ν α συ ν τ αξιοδοτηθού ν πρόω ρ α. 4) Η παράταση τ ου εργασιακού βίου υ πό συ ν θήκες αργής αύξ ησ ης ή ακόμ α και συ ρρίκνω σ ης το υ εργατ ι κού 11

12 δ υναμ ι κού θ α πρ έπει ν α δ ώσει σημαντική ώθησ η σ την ο ι κο νο μική μ εγέθυ νσ η στις γηράσκουσες οικονομίες. Σ τ ο ί δι ο πε ρίπου πν εύμα και τ ο Δ.Ν.Τ σ την έ κθεση τ ου γ ι α τ η χώρα μ ας[44] αναδεικνύει ως το ν πλέ ο ν καθ οριστικό παρ άγο ν τ α της δ ι εύρυ νσ ης τ ων ελλειμμάτω ν τω ν Α σφ αλιστι κώ ν Ο ργανισμ ών, τη γ ή ρ ανσ η του πληθυσμού, με αποτέ λεσμα ν α προτε ί νο ν ται η αύξηση τ ω ν ο ρίων η λι κίας, η ε πιμ ήκυ ν ση τ ης περιόδου ασφ άλισης, η αύξησ η τ ω ν ασφ αλιστι κώ ν εισφορών και η μείωση του πο σοστού αναπλήρ ωσης τ ου εισοδήμ ατος για τ ους συνταξιού χους. Τ ο δυσμ ενές οικονομ ι κό περιβάλλο ν σ τ η ν Ε λλάδ α, μ έσα στο ο ποίο η Κο ινωνική Ασ φ άλεια καλε ί ται ν α μετεξελιχθεί γι α να ε πιβιώσει, είναι απογοητευτικό και ε πηρεάζε ι αρνητι κά, από μόνο τ ου, τα οικονομικά τ ης Κοινω νι κή ς Ασ φ άλισης. Ο Ρυθμ ός ανάπτυξης τ ου Α.Ε.Π, έ χει κατρακυ λήσει στο - 6,9% τ ο 2011 από το 2, 3% που ή τ αν το και ο δ είκτ η ς αν εργί ας ε κτοξεύ εται σ τ ο 2 5,1% το ν 7/ 2012[ 7 9, 8 0 ]. Κ ατά τ η ν τε λευ τ αί α 10ετία τ ο Δημόσιο χρ έος αυ ξήθηκε κατά 161,32% ε νώ το ΑΕΠ μ όνο κατά 1 3 7,34%. Ε ίναι λογικό και αναμενόμενο μ έσα σ αυτό τ ο κλίμ α η ε πιχο ρήγησ η τω ν Φ ο ρέω ν Κο ινωνικής Ασφ άλισης από τ ο ν Κρ ατι κό Π ρ οϋ πο λογισμ ό να αυξηθ εί κατά 2 50,16%[ 79]. Τ αυτόχρονα, το μέγεθος του δ ημ οσίου τ ομέα σ τις δυ τι κές ο ι κο ν ομίες έχει αυξηθ εί κατά πολύ τ ο ν τ ε λευ τ αί ο αι ώνα, οι δε κυβερνήσ εις έ χου ν τ η δυ ν ατό τ ητα ν α β ε λτιώσου ν τ ην κατανομ ή τ ων πόρων, ν α βοηθήσουν τ η λειτου ργία τ ω ν αγο ρών, ν α μ ειώσου ν τ ην ανισότητα και τ ις κοινωνικές τριβές και να σταθεροποιού ν τ η ν ο ι κο ν ομία απέ ν αντι σ το υς κλονισμούς. Γ ι α ν α ε πιτύχου ν αυτούς τους σ τ όχους οι κυβερνήσ εις σ τ ηρίζονται σ τ η χρ ή ση τ ω ν οργάνων δ η μοσιονομικής και ν ομ ισμ ατι κής πολι τ ικής, καθ ώς ε πίσης και, στην ε φ αρμ ογή του νο μοθετικού πλαι σίου, που ρυθμ ί ζε ι τ η ν ο ι κο ν ομία. Η κρατι κή οικο ν ομική πολιτι κή απαι τε ίται γι α ν α δι ορθώσει γ ια αυτές τ ις αποτυ χίες αγο ρ άς, ό τ αν οι αγ ο ρές αποτυγχάνου ν και, δ ε ν μ πορούν να επιτύ χο υν την κοινω νι κά άριστη έ κβ ασ η. 12

13 Σ τ η ν Ε λλάδα τ ο τελευταί ο δι άσ τ ημ α, έ χει ε πι λεγεί, σύμφωνα με τ ις εξ αγγε λίες τ ης Κυ βέρνησης, γ ι α τ η συ ρρίκνω ση το υ δ ημόσιο υ τομ έ α κατ ά τ ου λάχι σ το ν θ έσεων ε ργασίας μέχρι τ ο 2016 ν α ε φ αρμ οσθεί το μ έ τρ ο τ ης υ ποχρεωτικής κι νητικότητας τ ω ν Δ ημ οσίων Υ παλλήλων, σε συ νδυ ασμό με συ νταξ ιοδ ο τ ήσ εις, καθ ώς και προσλήψ εις νέ ων υ παλλήλω ν σ ε αναλογί α μ ί α πρ όσλη ψ η γ ι α κάθε πέντε απο χωρήσεις ( 1: 5) και αν αγκασ τ ικές απολύσεις μ έ χρι το σύ μφωνα μ ε τι ς δι ατ άξεις τω ν ν.4046/ 2012, ν.4093/2012. Ε ί ν αι όμ ως το μ έτρο εκείνο το ο ποίο θα προσφ έρει στην δημόσια ο ι κο ν ομική δ απάνη τ η ν κατάλληλη ε ξοικο νόμ η σ η τ ων πόρων που απαιτού ν τ αι γι α τ ην ε ξυγίαν σ η και ε πι βίωση του Ε λληνικού Κ ρ άτ ους ; Ε ί ν αι τ ο μέτρ ο αυτό κατ άλληλο ; Σύμφωνα μ ε άρ θρο το υ αρ μόδι ου Υ που ργού Δ ιοικητικής Μεταρ ρύθμισης και Η λεκτρ ονικής Δ ι ακυβέρνησ ης στη γ αλλι κή ε φημ ερίδα Le M o nde στις 2 0 Φ εβρου αρίου Ο στόχος της μείωσης τ ου αριθμ ο ύ τω ν δ η μοσίων υ παλλήλων ε ίναι συνέπεια ε νός μ ακροοικονομ ικού υ πολο γι σμού τω ν αναγκώ ν χρ ημ ατο δότησ ης του Ε λληνικού Κ ράτους. Α πό λε ιτουργική άποψη, είναι πολύ φιλόδοξ ος ( τ ης τ άξ ης τ ου - 21% σε δ ι άσ τ ημ α 5 ε τώ ν ) και γι α ν α ε πι τευ χθεί προϋ ποθέτει ν α οργανωθεί μ ια πρωτοφ ανής μετακίνησ η πρ οσωπι κο ύ ανάμ εσα σ τις δι άφ ορες δ ι οικητικές μ ο νάδες, καθώς ε πί σης και έ να σ χέ δι ο ε παν αξιολό γ ησ ης τ ω ν φορέων ώστε οι νέες δομ ές ν α έχου ν τ ις κατ άλληλες αρμ ο διότητες και δυ ν ατό τ ητες. Η σ χέση ό μως τ ης δ ημοσιονομικ ής πολιτι κής και αν άπτυξης ε ί ν αι αμφίδρομ η. Α πό τ η μια πλευ ρά λειτουργούν οι δημοσιονομικοί πολλαπλασιασ τ ές, δ η λαδή η ποσοστιαία ε πί δρ ασ η στο Α Ε Π από τ η ν αύξησ η ή μείωση κατά μ ία ε κατοστιαία μ ονάδα του δ ημόσιου ε λλείμματ ος, ενώ από τ ην άλλη πλευρά λειτου ργεί η ε πίδρ ασ η της α ύξησ ης ή μείωσης τ ου ΑΕΠ σ το δ η μόσιο έ λλε ιμμα ( μ έσω της απόδοσης τω ν φ ορολογι κώ ν συ ντελε στών και τ ων έ κτακτω ν δ απανώ ν). Σ ε β αθειάς περιόδους ο ι κο νο μικής ύφεσης, ό πως αυτή που τα τ ε λευταία χρ ό νι α δι έρχεται η χώρα, πολλαπλασιασ τ ής τω ν δ ημ οσίων δ απανώ ν γι α μ ι σθούς, συ ντάξ εις και ε πιδόμ ατα ε κτιμ άται ν α φ τ άν ει 13

14 μ έ χρι και 2,35 ε νώ γι α τις υ πόλοιπες (τρέχουσες ) δ απάνες υ πολο γί ζεται κο ν τ ά σ το 1,4[ 5 6, 1 4 ]. Έχει βέβαια πιστο πο ι ηθ εί ό τι ο ι δημόσιες δ απάνες σ τ ην Ελλάδα, ως ποσοστό ε πί τ ου Α Ε Π, ε ί ναι μικρότερες από τ ις αν τί σ τοιχες τ ων περισσότερων ευρωπαϊκών χωρών [ 8 0, 4 5 ]. Τι ε πι πτώ σεις θ α έ χε ι όμως έ ν α τέτοιο μέτρ ο στην Κοινω ν ική Ασφάλιση; Τ ο δεύ τε ρο μ έρος τ ης παρούσας Δ ι δ ακτ ορική ς Δι ατρ ιβής σ χεδιάσ τ η κε και υλοποιήθηκε μ ε σ κο πό τ ον έ λε γ χο τ ου μέτρ ου τ ης μ είωσης τ ης απασχό λησης σ τ η γ ενική κυβέρνησ η κατά τ ο υ λάχιστο ν τ η ν πε ρίοδο και τ ον εντοπισμό και αξ ιολόγηση τ ω ν ε πι δρ άσεω ν του συ γ κε κρ ιμ ένου μέτρου σ τ ην περιουσία τ ου φ ορέα συ ν τ αξιοδότησης τω ν δ ημ οσίων υ παλλήλων, στα δημόσια ο ι κο νομ ι κά μ εσοπρόθεσμ α καθώς και στην ύ παρξη και ε πιβίωση τ ης κοινω νι κής ασφάλισης μ έσα σ ε έ ν α περιβάλλο ν οικονομικής ύφεσης, σ την Ε λλάδα. Η πρωτοτυ πί α της παρούσας Δ ιδακτο ρικής Διατ ριβής αναφ έρεται σ ε πολλαπλά ε πί πεδα. Κ ατ αρ χάς γί ν εται μ ια συ γκεντρωτι κή και ο λο κληρωμένη αλλά και ουσιασ τι κή συγκριτική παρου σίασ η τ ων συ στημ άτων ασφάλισης σ τ η ν Ευρώπη και σ τ η ν Ε λλάδ α μ αζί με β ασικά σ ημεία των συ σ τημ άτω ν και συμπερασμ ατι κών επισημ άνσ εω ν. Γ ι α τ ην Ε λλάδα, και κυρίως γ ια την κύρια και ε πικου ρική ασφ άλιση, αναλύεται πρ όταση που σ τ ηρ ί ζε τ αι σ τ ο σ υ ν δ υ α σ μ ό κα ι τ α υ τ ό χ ρ ο ν η χ ρ η σ ι μ ο ποί η σ η και τ ω ν δ ύ ο σ υ σ τ η μ ά τ ω ν μ ε σ κο π ό τ η ν ε λ α χ ι σ τ ο π ο ί η σ η τ ω ν μ ε ι ο ν ε κτ η μ ά τ ω ν τ ο υ ς ή δ η μ ι ο υ ρ γ ί α 'ε φ ε δ ρ ι κών' κε φ α λ α ί ω ν γ ι α τ η ν ε ν ί σ χ υ σ η τ ω ν σ υ ν τ ά ξ ε ω ν κα θ ό σ ο ν έ χ ο υ ν ή δ η ε πιβα ρ υ ν θ ε ί σ η μ α ν τ ι κά τ α δ η μ ό σ ι α σ υ σ τ ή μ α τ α α σ φ ά λ ι σ η ς. Από τ η κα τ ά σ τ α σ η σ τ η ν ο ποί α β ρ ί σ κεται η κοινωνική α σ φ ά λ ι σ η κα ι α πό το π ρ ο σ δ ι ο ρ ι σ μ ό τ η ς ε π ί πτωσης τ ο υ ι δ ι α ί τ ε ρ α φ ι λ ό δ ο ξ ο υ μ έ τ ρ ο υ τ η ς μ ε γ ά λ η ς μ ε ί ω σ η ς τ ο υ πρ ο σ ωπικού τ η ς Γ ε ν ι κή ς Κ υ β έ ρ ν η σ η ς σ ε ι δ ι α ί τ ε ρ α σ ύ ν τ ο μ ο χ ρ ο ν ι κό δ ι ά σ τ η μ α π ρ ο σ δ ι ο ρ ί ζ ε τ α ι ο κίνδ υ ν ο ς γ ι α τ η β ι ω σ ι μ ό τ η τ α τ ο υ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς κ α ι α ν α λ ύ ε τ α ι σ τ ο δ ε ύ τ ε ρ ο μ έ ρ ο ς. Ε πίσης, γ ι α πρώτη φ ορά γ ί νε τ αι αν αλογιστι κή μελέτη γ ι α το θ έμ α αυ τό, σ τ ηρ ιγμ ένη στους νόμ ους και σε ε πίσημ α σ τ οιχεία του 14

15 κράτου ς. Έτσ ι μ ε τ η παρούσα Δ ιδακτο ρική Δ ι ατ ριβή, ε πι χειρείται να αναδειχθ ού ν μ ε όσο το δυνατόν μ εγαλύτε ρη σ αφήνεια οι ε πι πτώσεις τ ου μέτρ ου. Ο έ λε γ χος του μέτρ ου β ασ ίστηκε στην ε κπό ν ησ η αναλο γι σ τι κής μ ε λέ τ ης η ο πο ί α ε ί ν αι από λυ τ α β ασ ισμ έ νη στους νόμ ους και σ τ α ε πίσημ α στοιχεία τ ου κράτ ους μ ε η μ ερομηνί α υ πολογισμ ού τ ον 1 2/ Γ ι α τις ανάγκες τ ης δημιουργήθ η κε έ ν α ν έ ο αρ χείο δ ε δομ έ νω ν με περίπου δ ημ οσίους υ παλλήλους από την ε πεξ εργασία δύο δ ι αφ ορετικώ ν β άσεων δεδομένω ν καθώς και τ ις κατάλληλες υποθέσεις εργασ ί ας. Χ ρ ησ ιμοποιήθ η καν ο ι Ε λβετι κοί αναλογι σ τι κο ί πί ν ακε ς E VK σύμφωνα με τις κε ίμενε ς δ η μοσιοϋ παλληλι κές δ ι ατ άξ εις συ ν τ αξιοδότησης σε συνάρτηση μ ε τον αναλυ τι κό χάρτη υπηρετού ντων δ η μοσίων υ παλλήλων σ τις Τ ο τ εχνικό ε πιτό κι ο που χρησιμ ο ποιήθηκε είναι 3,8%, βάσ ει των αναμ ενόμ ενων απο δ όσεω ν τω ν αποθεμ ατι κών σύμφωνα μ ε τις αποδόσεις τ ης Τ. τ. Ε, τω ν τε σσάρων μ εγαλύ τε ρων συ στημικών τρ απεζώ ν και τω ν πρ οβλέψεων τ ου Δ ΝΤ και τ η ς ΕΕ. Π ροσδόκιμ ο ε πι βίωσης γι α άνδρες και γυναίκες σύμφωνα μ ε τ η ν ΕΛΣΤΑΤ γι α μ ε ποσοστό ε πιμ ερισμού ανδρών - γυ ν αι κώ ν 5 0 % που είναι περίπ ου και το ποσοστό τ ης Κρ ατι κής απογραφής γ ι α τ ο ν προσδι ορισμό τ ων παρου σών αξιών τ ων φυσιολο γι κώ ν αποχωρήσ εω ν, των άμεσων αποχωρήσεω ν και τω ν ν έω ν προσλήψεων. Γ ι α τ η ν αποτίμ ησ η ε πιλέχθηκε και χρησιμοποιήθ η κε η μέθοδος τ η ς Πρ οβεβλημ ένης Π ιστού μενης Μονάδας (P r oj ect ed U nit C r ed it M ethod, PUC) γ νωστής και ως μ έθ ο δο ς των δεδουλευ μ ένων π αροχώ ν, ό που ο τρ έ χω ν μισθός τ ου ασ φ αλισμ έ νου πρ οβάλλεται σ την η μερομ η νί α συνταξιοδότησ ης του χρησιμοποιώντας κάποια υ πό θεση γ ι α τ ην μισθολογι κή του κλίμ ακα, η ο ποία σ τη περίπτ ωσ ή μ ας προβλέπε τ αι από τ ο ν ν μ ε απο τ έ λε σμ α η αποτίμ ησ η ν α μ ην ε μ πε ριέχει μ ε γ άλο αναλογι στικό σφ άλμα. Ε πιπλέ ον, η μ έθοδος αυ τή συ ν εργάζε τ αι άψογα και μ ε τ ο ΔΛ Π 19 ό που μια ο ικονομ ική ο ν τό τ ητα αναγνω ρίζε ι τις παροχές σε εργαζόμ ενους και τι ς απο τυ πώνει στ ις ο ι κο ν ομικέ ς καταστάσεις. 15

16 Γ ι α τ ον έ λεγχο τ η ς σ χέσης δ ημοσιονομικής πο λι τ ικής και ανάπτυξης χρησιμ οποιήθ η κε ο δ ημοσιονομικός πο λλαπλασ ι ασ τ ής 2,35 και ποσοστό εσόδων τ ης γ ενικής κυβέρνησ ης σ αν ποσοστό τ ου Α. Ε.Π τ ο 4 4,7% σύμφωνα με τ ις απόψεις τ ης Ευ ρωπαϊ κή ς Ε πιτρ ο πής γι α το Η ι δι ομορφία τ ου Δ ημοσίου σ τ η μ ε λέ τ η αυτή είναι ότι τ αυτόχρ ονα ε ίναι και εργο δ ότης και ασφ αλιστι κός φορέας και αποδέκτης εισφ ορών και φ όρων. Κ ατά τ η μελέτη, ε πίσης, εντοπίσθηκε η μ η ύ παρξ η ατ ομ ι κών μ ερίδω ν ανά ασφαλισμένο που σ αυ τ ές να αποτυπώνονται οι ασφαλιστι κές εισφορές που έ χει καταβάλε ι κατά τ η δ ι άρ κεια του ασφαλιστι κού βίου τ ου με απο τέ λεσμ α ν α καθ ίστατ αι δυ σ χε ρής ο υ πολο γι σμός τους και πρ οτείνεται η δ ημ ιουργία τους. Μ ε β άση τ ις παρ αδ ο χές που αναφέρθηκαν, το αποτέ λεσμα τ ης αναλογι στικής μελέ τ ης απέδειξ ε ότι ο ι ε πι πτώ σεις της μ είωσης τ ης απασχόλη σ ης σ τ η γ ε νι κή κυ βέρνησ η, ε ν τ ο πί ζο ν τ αι κυ ρίως σ το Α ΕΠ - δ η μόσια έσοδα, στην ανε ργία απολύσεις, και στη Κ οινω νι κή Α σφ άλιση ό που τ ίθεται σε άμ εσο κίνδυ νο η β ιωσιμότητά Ο ρ γ αν ισμ ών Κ ο ινωνικής Ασφ άλιση λόγω της ιδιαί τ ερα μ ε γάλης μ είωσης τω ν ε σόδω ν τ ους από ασφαλιστι κές εισφορές και από την αύξησ η κατά 1, 1% τ ου δ είκτη αν ε ργίας με αντί κρισμα τ η ν ε λάφ ρυ νση τ ω ν εξ όδων τ ου Κρατ ι κού Προϋπολογι σμού. Α ποδεικνύ ε ται, ό τι τ ο μ έτρο υ λο ποιείται χωρίς το ν απαρ αίτητο σ χεδιασμ ό γι α τ ο αναμενόμ ε νο αποτέ λεσμα σ το Α Ε Π, σ τ α δ ημ όσια έ σοδα, σ τ ην ανεργία μ έσω τω ν απολύσεω ν, σ τ η Κο ι νω νική Α σφ άλιση και β ρίσκονται σ ε ε υθεία αντίθεση με τ ις προτάσ εις του Δ Ν Τ και του Ο Ο Σ Α γι α την οικονομ ί α και τις συ ντάξ εις. Η δ ι άρ θρ ωση τ ης παρού σας δι δ ακτο ρικής δ ιατριβής ε ί ν αι ως ακολούθως: Σ τ ο πρώτο μέρος παρουσιάζεται η Κ ο ινωνική Ασ φ άλιση σ τ η ν Ε υρώπη και στην Ελλάδα. Π αρουσιάζονται τ α ευ ρωπαϊ κά συ στήμ ατα Κ οινω νι κής Α σφ άλισης ως προς τη χρημ ατοδότησ ή τ ους, τι ς ε ργασιακέ ς σ χέσεις και τη συ ν τ αξιοδοτι κή πο λιτι κή του ς καθώς και ο ι παρεχό μενες αυ τ ά 16

17 κοινω νι κές υ πηρ εσίες. Ιδ ι αίτερη ε πισήμ ανσ η γί νε ται γι α τη δ η μογρ αφ ι κή κρίση που μ αστίζε ι τ ις Δυ τι κέ ς Κ οινω νικές Π ο λι τι κές και η εμ πειρία πο υ έ χει αποκτ η θεί απ αυτή. Π αρουσιάζο ν ται οι αντιδράσ ε ις και ο ι μ εταπτώ σεις τ ων συ σ τημ άτων κοινω νι κής ασφάλισης σ τ α πιο πάνω προβλή ματ α χωρών ό πως η Ο λλανδί α, η Τ σεχία, ο Κ αναδάς, η Σου ηδ ί α κ.ά. Το τμ ήμ α τ ης Ευρωπαϊκής Έν ωσης κλείνει μ ε τις συμπε ρ ασμ ατι κές επι σημ άνσ εις που το αφ ορού ν. Κ ατόπι ν παρ ουσιάζεται τ ο σύ στημα Κ ο ινωνικής Α σφ άλισης της Ε λλάδος με τους τ ρεις πυ λώ νες πο υ τ ο απαρτίζου ν, τ ις δ απάνε ς κοινω νι κής προστασ ί ας που τ ο χαρακτηρίζουν και τις λύσεις που έ χου ν ε φ αρμ οσθεί μ έ χρ ι σ ήμ ερα. Ε ξετάζε τ αι η υ πόθεση ε άν η μ ετεξέλιξ η τ ης Κ ο ινωνικής Ασ φ άλισης είν αι μ ια ο ι κο νομ ι κή αναγκαι ό τητα και λαμβάνε τ αι υ πόψ η γι α τ ο πρ οσδιορισμό τ ης ε πίπτωσης του μ έτρ ου τ ης μ εγάλης μείωσης τω ν θ έσεω ν ε ργασίας τ ης Γ ε νι κής Κυβέρνησ ης σε σύ ν τομ ο χρονικό δι άσ τ ημ α. Τ ο πρ ώτο μ έρος κλε ί νε ι με τ η συ γκριτική αξιολό γ ησ η τω ν ε πιδόσεω ν της Κ οινω νι κής Α σφ άλι σ ης τ ης Ε λλάδος από τ η ν Ε Ε και παρουσιάζονται τ α σ υμπε ρ άσμ ατα για τ η μ ε τεξ έ λιξ η της Κ οινω νι κής Α σφ άλισης στην Ελλάδα. Σ τ ο δ εύτερο μ έρος παρου σιάζε τ αι η αναλογι στική ε πιστήμη και ο ρόλος του αναλογιστή σ το προγρ αμ ματισμ ό και σχεδί αση τ ων δ ρ άσ εω ν ε νός ασ φ αλιστι κού οργαν ι σμού και τ ης Κ οινω νι κής Α σφ άλισης γενικό τε ρ α. Τ ο δεύ τε ρο μ έρος τ ης παρούσας Δ ι δ ακτ ορική ς Δι ατρ ιβής σ χεδιάσ τ η κε και υλοποιήθηκε μ ε σ κο πό τ ον έ λε γ χο τ ου μέτρ ου τ ης μ είωσης τ ης απασχόλησης σ τ η γ ενική κυβέρνησ η κατά τ ο υ λάχιστο ν τ η ν πε ρίοδο και τ ον εντοπισμό και αξ ιολόγηση τ ω ν ε πι δρ άσεω ν του συ γ κε κρ ιμ ένου μέτρου σ τ ην περιουσία τ ου φ ορέα συ ν τ αξιοδότησης τω ν δ ημ οσίων υ παλλήλων, στα δημόσια ο ι κο νομ ι κά μ εσοπρόθεσμ α καθώς και στην ύ παρξη και ε πιβίωση τ ης κοινω νι κής ασφάλισης μέσα σε ένα περιβάλλο ν οικονομικής ύ φεσης στην Ε λλάδ α. Δ ε δομένου ότι γι α πρώτη φ ορά γί νε τ αι αναλο γι σ τι κή μελέ τ η γι α τ ο θ έμ α αυ τό, ε πι χειρήθηκε ν α αναδειχθού ν με όσο τ ο δ υ νατόν μ εγαλύ τε ρ η σαφήνεια οι επι πτώ σεις του μέτρ ου. 17

18 Η μ ε λέ τ η στηρίχθ ηκε σ τ ου ς νό μους και σ ε ε πί σημ α σ τ οιχεία του κράτου ς μ ε έ μφασ η τ ις κείμ ενες δ η μοσιοϋ παλλη λικές δ ι ατάξεις συ ν τ αξιοδότησης σε συνάρτηση μ ε τον αναλυ τι κό χάρτη υπηρετού ντων δ η μοσίων υ παλλήλω ν στις Μ ε τ ά τ η παρ ουσίαση και αν άλυ ση τ ης αναλο γι σ τικής μελέτης παρ ουσιάζονται τ α αποτελέσματα τ ης ό πως ε πί σ ης και η ε πίπτωσή τ ης σ τ η πραγ ματική οικο ν ομία και στη Κοινωνι κή Α σφ άλιση. Μ ε τη παρουσίαση τ ων συμπε ρ ασμάτων κλείνει η παρούσα δ ι δ ακτορική διατ ριβή. 18

19 Π Ρ ΩΤ Ο ΜΕΡΟΣ I. Κ ο ι νω ν ι κή Ασφ άλιση στην Ευρώπη 1.Ισ τ ο ρική ε πι σ κό πη σ η του θεσμού της κοινω ν ικής ασφ άλισης Η ι δέα τ ης κοινωνικής ασ φ άλισης ε ί ν αι παλαι ά, ό σο και ο άνθρωπος. Ο ργανωμένες μ ορφ ές "αλληλεγγύης " γ ια τ η ν κοινή αντιμετώ πιση δι αφόρων προβλημ άτω ν σ τ η ζωή, που χαρακτηρίζονται από τους μελετητές σ αν "πρόδρ ομ οι" τ ης ασφ άλι σ ης, συ ν αν τ άμ ε σ ε ό λους του ς λαούς τ η ς αρ χαι ό τητας που αν έ πτυ ξαν πολιτι σμ ούς σ τ η λεκάνη τ ης ανατο λικής Μεσογε ίου. Σ τ ις αρ χαί ες κοινω νί ες Βαβυ λω νίων, Αι γυ πτί ων, Ελλήνων, Ρωμαίων συ ν αντο ύμε θεσμού ς, που ανταποκρ ίνονται σ τ η ν ανάγκη τ η ς ασφ άλι σης, γι α τ η ν ε νί σ χυση τω ν αναξ ιοπαθού ν τω ν μ ελών τ ης κοινω νί ας [ 31]. Στην αρ χαία Ε λλάδα αναφ έρεται η ύ παρξ η ε νώ σεων προσώπω ν, με σ κο πό τ ην παροχή β ο ήθ ειας στους παθόντες, με προκαθ ορισμένους ό ρου ς ( ερανι κές ε ταιρείες ). Ο θ εσμ ός δ ι ατηρείται και στην αρχαί α Ρώμη μ ε τ α λεγόμενα co llegi a t en uiorum και τις s o ci et at es f unereae γ ι α τ η χρημ ατι κή ε νί σ χυση τ ης οικο γ ένειας του θ ανόντο ς και τ η ν κάλυψη τω ν εξόδω ν κηδ είας του [ 71,73].Το αποτί μημα, στους κλασικούς χρόνους, προβλέπε τ αι σ αν κατατεθειμ ένη ε γ γύ ησ η γι α τ η ν ε ξασφ άλι σ η της γυ ν αί κας και τ ων ο ρφ ανώ ν στην περίπτω σ η δ ι άλυσης του γ άμ ου ή θ ανάτου του συ ζύ γου [ 31, 6 5]. Πιο πρόσφατα ε πί σ ης, σ τ ους νε ό τερους χρ ό νους, περί τ α τ έλη τ ου 1 8ου αιώνα, σ τ ο Σ χέ δι ο Π ο λιτεύματος τ ου ε θ νομ άρτυ ρ α Ρ ή γα Φ ε ραίου, του Βελεστινλή [ 7 1,65]. Σ τ η ν Ευρώ πη τω ν τ ε λευ ταίων 150 χρόνω ν ε πικρ άτησαν τ ρία κοινω νι κά συστήμ ατ α [ 31, 6 5, 73]: Α) Τ ης Μεγάλης Βρετανί ας του λόρδου Beveridge (Σύστημ α Βeveridge ) το ο ποίο δι αμ ορφ ώνει ουσιαστικά τις αρ χές τ ου Κρ άτους Π ρ όνοιας. Σύμφωνα με αυτό, το Κ ρ άτ ος ο φείλει ν α εξ ασ φ αλίσε ι σ το άτομ ο έ ν α ε λάχιστο όριο αγ αθών, υ πη ρ εσιών και ευ καιριών, ώ σ τε ο ι δ η μιου ρ γι κές τ ου δ υνάμ εις ν α μ ην παραλύ ουν από τ ο φ όβο τ ης 19

20 ανάγκης και ο ι πόροι τ ου Έθνους ν α μ η ν σ πατ αλώνται ε ξ αιτί ας της κακής υ γε ί ας τ ων πολιτώ ν, της πλημμελούς δι ατροφής, σ τέ γ ασ ης και ανεργίας. Ο ι πέντε χώρες που υιοθέτησ αν τ ο σύστημ α Bev eri d ge ε ί ν αι τ ο Η νω μένο Βασ ίλειο, η Σ ου ηδ ί α, η Δ αν ί α, η Φ ι νλανδία και η Ισ πανία. Β) Τ ης Γ ερμ ανί ας ( Σύστημ α Bismarck), όπου το Ν οέμ βριο το υ τ ο δι άγγελμ α τ ου αυτο κράτορα Γουλιέλμ ου έ ργο του καγκ ε λάρ ιου Bismarck δι εκήρυσσε ό τι το Κρ άτος ε ί ν αι υ πεύ θυνο ό χι μόνο γ ια τις πράξ εις τ ου, αλλά και γι α τ ις παρ αλείψ εις του. Έτσ ι ο ρόλος του, δεν περιορίζε τ αι σ τ η ν παρουσία τω ν υφισταμένω ν δι καιωμάτω ν, αλλά αναφέρεται και στη θ ετική προαγω γ ή, με τ α κατάλληλα ι δρύ ματα και μ ε τη χρήσ η τω ν μ έσων που δι αθ έ τε ι, γ ι α την ευ ημερία ό λων τ ων πολιτώ ν και ι δί ως τ ων αδυ ν άτω ν και τω ν απόρων. Οι 5 χώρες που υιοθέτησαν τ ο σύστημα Bi smarck είναι η Γ ερμ ανί α, η Α υστρ ί α, τ ο Βέλγιο, το Λ ουξεμβούργο και η Ο λλαν δ ί α. Γ) Η μ εικτή ομάδα χωρών. Σ αυ τ ή πε ριλαμ β άν ο νται η Ε λλάδα, η Π ο ρτογαλία, και η Ιτ αλία. Οι χώρες αυ τές θ α μ πορούσαν να θ εω ρηθού ν και ως Beveridge συστήμ ατα, ό πως θ α μπορού σ αν ν α θ εω ρηθού ν και ως Bismarck συ στήμ ατα Η Ιτ αλία και η Ιρ λανδία, χρησιμ ο ποιού ν τη δ ημ όσια ασ φ άλισ η γ ι α το σύ σ τημ α υ γε ίας δι αμ έσου της γ ενικής φορολογί ας. Η Π ο ρτογαλία και η Ε λλάδα, χε ιρίζο νται μεικτ ά συ σ τήμ ατα ό πως η κοινω νι κή ασφ άλιση γι α συ γ κεκριμένες κο ινωνικές ομ άδες καθ ώς ε πίσης και ο ι ιδιωτι κοί τ ομείς και ανεπίσημ ες ο ι κονομ ίες. Σ την Ε λλάδα, ό λα τ α ταμεία. κύριας ασφάλισης λειτου ργούν με β άσ η το δ ι ανεμ η τι κό σύστημα, ε ν ώ τ α ταμεία ε πι κουρικής ασφ άλισης δ ι αθ έ του ν κάποια κεφ αλαι ο πο ι ητι κά χαρ ακτ η ριστικά ( πρώτος πυλώ ν ας ). Το δε σ ύ στημ α κο ι νω νικής π ρ όνοιας απευθύ ν εται σ τα άτομ α ε κτ ός αγοράς εργασ ίας που βρίσκονται σ ε κατάσ ταση ανάγ κης ε ν ώ παρ άλληλα το Ε θ νι κό Σύστημ α Υ γ είας από τι ς αρχές τ ου 1980 αποβλέ πει σ τ η ν ι ατ ρ οφ αρμ ακευτική και νο σηλευ τι κή κάλυψη ό λω ν τ ω ν ατόμ ων που δ ι αμ ένου ν σ τ ην Ελληνική ε πικρ άτε ια μ έσω της παροχής δωρεάν υ πη ρ εσιών. 20

21 Κ ατά τ α τ ε λευ τ α ία χρόνι α, μ ερικές, από τ ις πιο σ ημ αντικές δ ι εθνε ίς αναγ ν ωρίσεις τ ου δι καιώματος τ ου ανθρώπου στην κοινω νι κή ασφάλιση έγι ν αν και πε ριλαμ βάνονται από [ 31, 6 5, 18]: 1. Τ ο ν ΟΗΕ (1 948) με την Οι κουμενική Δι ακήρυ ξη τω ν Δι και ωμάτ ων τ ου Α νθρώπου ό που σ τ ο προοίμ ιό τ ης κάν ει λόγο γι α κο ι νω νι κή πρόοδο και γ ια δ η μιου ρ γί α καλύτε ρων συ νθ η κώ ν ζω ής σ τ ο πλαίσιο μ ι ας ευρύ τε ρ ης ελευ θερίας. 2. Τ η ν Ευρωπαϊ κή Σύμβαση του 1950 γ ι α τ η ν πρ ο άσ πι σ η τω ν Δ ι και ωμάτ ων του Α ν θρώπου και τω ν θ εμελιωδώ ν ελευθεριών ( Ε. Σ. Δ. Α.) που ε ίναι, μ αζί μ ε τ α π ρόσθετα πρωτόκο λλα, τ ο πιο προω θημένο - και από άποψ η περιεχομ έ νου και από άπο ψη αποτελεσματικότητας - δι εθνές κείμ ε νο προστασίας τ ων ατομ ι κών και τ ων πολιτικών δ ι και ωμάτ ων ( στην Ε λλάδα είχε κυρωθεί αρχικά μ ε τ ον ν. 2329/ 1953, ή δ η δ ε ισχύει β άσ ει του ν. δ.53/ και έ χε ι "υ πε ρ νομ οθετι κή" ι σ χύ σύμφωνα μ ε τ ο άρ θρο 28 1 του Σ υντάγμ ατ ος ), περιέχει και κάποιες δ ι ατ άξ εις γι α ο ρισμένα κοινω νι κά δ ι καιώματα, ό πως το δι καίωμα γι α δω ρεάν συνήγορο ή δ ι ερμ η νέ α σε δί κη, εάν δεν δι αθ έτει κ.ά. 3. Τ ο ν Ευ ρωπαϊ κό Κοινω ν ικό Χ άρ τ η ( δι εθνής σύ μβασ η που συ ν ήφ θη σ τ ο πλαίσιο τ ου Σ υμβου λί ου τ ης Ευρώπης), υ πο γρ άφηκε σ τ ο Τ ο ρίνο τ ο 1961, χαρακτηρίζεται σταθ μός σ τη δ ιεθνή προστασ ία τ ω ν κο ινωνικώ ν δι καιωμάτω ν και ισχύ ει στην Ε λλάδα από το , ο πότε κυρώθηκε μ ε το ν ν , έ χει δε "υ πε ρνομοθ ε τ ική" ι σ χύ β άσ ει τ ου άρθρου του Συ ντάγμ ατο ς. Περιέχει ε κτε ν είς δ ι ατάξεις προστατευ τι κές πολλώ ν κοινωνι κώ ν δ ι καιωμάτω ν ό πω ς τ ο δι καίωμα γι α ε ρ γ ασία, το συνδικαλιστι κό δι καί ωμα, το δ ι καί ωμα συ λλο γι κής δ ι απρ αγμ άτ ευσης, τ ο δι καίωμα γι α κοινω νι κή ασφ άλει α, τ ο δι καίωμα γ ι α κο ινωνι κή και ι ατρ ι κή αντίληψη, το δ ι καίωμα τ ης ο ικογέ νε ι ας γ ια κοινωνική, ν ομ ική και ο ι κο ν ομική προστασ ί α και τ ο δι καίωμα τ ω ν μεταν αστών και τ ω ν ο ι κο γ ενειών τους γι α πρ οστασ ία και αν τ ί ληψ η. 21

22 2. Ε υρωπαϊκά Συστήματα Κοινωνικής Ασφ άλισης Οι δ απάν ες κο ι νωνικής πρ οστασ ί ας σ τ η ν Ευ ρωπαϊ κή Ένωση υ περβαίνου ν το 1 τ ο υ Α. Ε.Π παρ ουσιάζοντας, όμως, σ ημ αντι κέ ς 4 δ ι αφ ορές μ εταξύ τ ω ν χωρών που κυμαίνονται από 1 5,1% έως 3 0,8%[47]. Ε ξετάζο ν τας τη δ ι αχρονι κή εξέλι ξη τ ων κοινω νι κώ ν μεγεθών τ η δ ε καε τ ία τ ου 2 000, τ ό σο ω ς ποσοστά τ ου Α. Ε.Π. ό σο και ως πο σοστά τ ου συ νό λου τ ων δ η μοσίων δ απανώ ν, παρ ατηρούμε ό τ ι ο ι υψηλές κοινω νι κές δ απάνε ς και ο ι συ ντάξεις του παρ ε λθ ό ντος σ τ ην Ε υρωπαϊκή Ένω ση παρουσιάζου ν πτω τι κή πο ρεία. Αυτό δείχν ει τ ην τ άση γι α μια πε ριοριστι κή πολι τι κή τ ων δ απανών σ ύνταξ ης [ 65, 2 7, 2 6, 11, 5 8]. ( α) Χρ ημ ατο δότησ η τ ου συστήμ ατ ος κο ι νω νι κής ασφ άλι σης. Η δ απάν η γι α τ ις παρ ο χές τ ης κοινω ν ι κής ασφ άλισης ( συμπεριλαμβανομ ένης και τ ης υ γειονο μικής πε ρίθαλψ ης) αποτε λούν τ ο μ εγαλύ τ ερο ποσοστό τ ων κρατικώ ν δ απανώ ν. Η δαπάνη αυ τ ή ποικί λει ανάλογα μ ε τ η ζήτηση και τ ο ν αριθμό τ ων δ ικαιού χω ν, τ ην πολυπλοκό τ η τα τ ων ε πιδομ άτω ν και τω ν παρεχομένω ν υ πη ρ εσιών (ό σο πιο πολύ πλο κα τό σο περισσότε ρ α δαπανηρά) και από τ ον αριθμ ό τ ων υ παλλήλω ν που δι αχειρίζο ντ αι το σύ στημα. Γ ι α περισσότερο από έ ν α αιώνα ό λες ο ι κυβερνήσεις προσπαθού ν ν α β ρου ν τρ όπους αύξησ ης τω ν ε σόδω ν γι α τη χρημ ατο δότησ η τ ης κο ινωνικής προστασίας. Ε ιδικοί κίνδυ ν οι, ό πως ε πιδόμ ατα ανε ργίας, συ ν τ άξεις γ ήρ ατ ος ή ο ι κο γε ν ειακά ε πιδόμ ατα χρημ ατο δοτούνται με δι αφ ορετικούς τρόπους, μ ε την καταβ ο λή ε ισφορών από του ς ε ργοδότες ή τ ους ε ρ γαζόμ ενους ή από τ ην γε νι κή φ ορολο γί α. Ο ποιαδ ή πο τ ε συμφωνί α χρημ ατ ο δότησ ης σ ε κάθε χώρα, πρέπει ν α ε ίναι ι σ χυρή και βιώσιμ η, ι κανή ν α καλύψει τ ις δ απάνες των παροχώ ν, σύμφωνα μ ε τ η ν δυ ν ατό τ ητα τ ω ν δ ιαφορετι κών κοινωνικώ ν ο μ άδω ν ν α συ νε ισφ έρουν ή ν α πληρώσου ν, καθώς υ πάρ χει ό λο και μ εγαλύ τε ρ η ευ αισθησία γι α κοινω ν ική δ ικαιοσύνη. 22

23 Α ρ χι κά θα πρέπει ν α γ ίνεται δ ι αχωρισμός μ εταξύ τω ν γ ε νι κών ( ε θνικώ ν ), κατά κατηγορία ή τω ν προνο ι ακώ ν παροχώ ν που χορηγού νται σε όλο υς τους κατοίκους, εφόσον πληρ ούν τα απαραίτητα κριτήρια (τέτοια κρ ι τήρια ε ί ναι ν α έ χο υν παι δι ά / ή ν α υ πόκεινται σε έ λεγχο εισοδήμ ατος ) και τω ν συμπληρωματι κών επιδομ άτω ν. Τ α πρώτα χρ ημ ατοδοτού ν τ αι από τ η γ ε νι κή φ ορολο γ ί α ε ν ώ τ α δ εύ τε ρ α από τ ις ε ισφορές τω ν εργαζο μένω ν και τω ν εργοδοτών και συ μ πλη ρώνο ν τ αι από κρ ατι κή ε πι χορήγηση και φ οροαπαλλαγές. Ο ι παρ ο χές τ ης ασφ άλισης χρ ημ ατο δοτούνται από τ ις εισφ ορές τ ω ν ε ρ γο δοτώ ν και τ ω ν εργαζομ ένων ο ι ο πο ίες μ πορεί ν α ε ίναι ε ίτε κ ο ι νές γ ι α ό λους ( f l at - r at e ) είτε ν α εξ αρ τώ ν τ αι από το μ ισθό ( w ager elat ed) δ η λαδ ή ν α υ πο λογί ζο ν τ αι σ αν έ ν α πο σοστό τ ου ε ισοδήμ ατο ς, συ ν ήθ ως μ ε ανώτατα και κατ ώ τατ α ό ρια. Οι εργοδότες που καταβάλλου ν τ α χρήματα σε ένα κε ν τρ ι κό ασ φ αλιστι κό τ αμείο ε άν το σύ σ τημ α είναι κρ ατ ι κό ή σε ένα ιδιωτι κό τ αμ είο ε άν το σύ σ τημ α είναι συ μ πλη ρωματι κό, προβαίνου ν οι ί δι οι σ ε αυ τ ές τι ς κρ ατ ή σεις και τις ε ισφορές. Α σφ αλιστι κά συ στήματα που παρέχου ν δ ι καιώματα σ ε ό σους καταβάλλου ν εισφορές, βοηθ ού ν ν α δ ι ατηρείται μ ία σ ταθερή αγο ρά ε ρ γασίας και να αντιμ ετωπί ζονται οι κο ι νω νι κο ί κίνδυ νο ι. Τ α αναδι ανε μητι κά σ υστήμ ατ α κοινωνικής ασφ άλισης ( p a y- asyo u - go) θ α πρέπει ν α πληρού ν τ ις απαιτήσ εις τω ν ασφ αλισμένω ν ενώ θ α πρέπει ν α έχου ν εξ ασ φ αλίσει πόρους γι α τ ις μ ε λλο ν τι κές απαιτήσ εις. Τ α τ αμεία θ α πρ έ πει ν α έ χου ν τ η ν δυ ν ατ ό τητα ν α ανταποκρίνονται σε έ κτακτες αν άγκες και σ την αναμενό μενη ζήτησ η. Η δ ι ατήρησ η της ισορροπίας μεταξύ τ η ς αν άγκης της πρ οστασ ί ας του συ σσωρευ μένου κεφαλαίου, τ ης δ η μιουργί ας κεφαλαίου γ ια ε πενδύ σεις και τ ης ύ παρξ ης ε νός ε πι τρ ε πτού ο ρίου ρευ στότητας ήταν πάντα πολύ δύ σκολο. Τ α τε λευ τ αί α όμως χρόνι α η δυ σ κολία αυ τ ή έ χε ι γ ί νε ι μεγαλύτερη λόγω τ ης δ ημογραφικής γ ή ρ ανσ ης [ 25], της ο ι κο ν ομικής αστάθειας και τ ις ε πε ν δυτικέ ς αγορές, με συνέπεια πολλά συ μ πλη ρωματι κά και ι δι ωτικά συστήμ ατα ν α έ χου ν αναγκαστεί να 23

24 αυξήσ ουν τις ε ισφορές, ν α ε πιμηκύνου ν το χρ ό νο ασ φ άλισης ( καταβολής τ ων ε ισφορών), ν α περιορίσου ν ή ν α μ ειώσου ν τ α δ ι και ώματ α τω ν ασ φ αλισμ έ νω ν ή ν α αποκλείσου ν τ η ν υ παγω γ ή σε αυτά νέ ων μελών. Η κρατι κή χρηματοδότησ η τω ν εθ νι κών ( δ ημ όσιων) συ στημάτω ν έ χει αυξηθεί γι α ν α καλυφθού ν τ α ελλείμματα στα έσοδά τ ους. Ο ι προνο ιακές παρ οχές χρ ημ ατο δοτούνται σ ε γ ε νι κέ ς γρ αμμές από τ ο κράτος ε κτός από τη γ ε ν ι κή φ ορολογία. Σ ε μερικέ ς χώ ρες, τ ην ευ θύνη τ η ς χρημ ατ ο δότησης τω ν παροχών αυτώ ν έ χει η πε ριφέρεια ή οι τ ο πικές αρχές. ( β ) Ε ρ γ ασιακές σχέ σεις και συνταξ ιοδοτική πολι τι κή Ω ς ε ρ γασιακές σ χέ σεις ο ρίζεται τ ο σύ ν ο λο τω ν σ χέσεων που αναπτύ σσονται μ εταξύ τ ης ε ρ γατικής δ ύναμ ης, τ ου κεφ αλαίου και τω ν ε ι δι κευμένω ν υ πηρεσιών και θεσμών τ ου κρ άτους. Το (παρεμβατι κό) κοινω νι κό κράτος ο ρ γ άν ωσε ι στορικά τ ι ς ε πεμβάσεις του στον τομ έ α αυτό, έχο ντας τρ εις βασ ικές παραδ ο χές [ 6]: α) γ ι α ν α λειτουργήσει ομ αλά η αγορά ε ρ γ ασ ίας απαι τε ίται έ να ε λάχιστο ρυ θμίσεων και κοινω νι κώ ν θ εσμ ών, ό πω ς οργανώνο ν ται και ε ξελί σσονται μ εταξύ τ ων συ λλογικών υ ποκε ιμένω ν και τ ο υ κράτους. Ο ι ε ρ γασιακές ρυθμίσεις δεν ε ίναι ατομ ι κές ρυ θμίσεις ( μεταξύ ατομ ι κού εργο δότη και ατομ ικού ε ρ γαζόμ ενου ), αλλά θ εσμ ι κές ρυ θμίσεις οργάν ωσης και λειτου ργί ας συ νο λικά του ο ι κονομικού περιβάλλο ντος. β ) Η δι ευθέτησ η το υ θ εμελιώδους προβλήμ ατ ος τ ης κο ινωνί ας, δ η λαδή του τ ρ ό που κατανομ ής τ ης εργασ ί ας στην παραγ ω γ ή και τ ης δ ι ανομ ής τ ου παρ αχθέντος προϊόντος μέσω τ ης κυριαρ χί ας τ ης καπιταλι στικής αγο ρ άς ε ργασίας, συ νί σταται σ τ η ν υ ιοθέτησ η μιας αναλογί ας ρύ θμισης και κοινωνικής αλληλεγγύης από τη μ ια πλευ ρά και ανταγω νι σμού και l aissez - f ai r e τω ν ατομ ικών συμφερόντω ν ή τ ων ο μ άδω ν συ μφερόντω ν από τ ην άλλη. Η ρύθμ ιση αυτή καλύπτει τους κανόνες και του ς θεσμ ούς τ ης συ λλογι κής δι απρ αγμ άτευσης τω ν ό ρων ε ρ γασίας, συμπεριλαμ β αν ομ ένης τ ης κοινω νι κής πολιτι κής που 24

25 συ ν αρ τ άται μ ε τ η σ υμμετοχή σ την αγορά ε ργασίας ( κοινω νι κές ασφαλίσεις, επι δόματα ανε ργίας, κ. λ.π). γ ) Ο ι οικονομ ι κές κρίσεις απο τ ε λούν σ υνήθως τ ον καταλυτικό παράγο ν τ α γι α τ ην ανατροπή αυ τ ής της αν αλογί ας. Ο ι ο ι κο ν ομικές κρίσεις λειτου ρ γούν ή χρησ ιμοποιού νται ω ς αφορμ ή γι α τ η ν ε πέλαση τ ου ανταγ ωνισμ ού τ η ς αγο ρ άς, πο υ απο ρυθμ ίζει συ ν ο λι κά τις συ ν θήκες και τ ους ό ρους λειτου ργίας τω ν εργασ ι ακώ ν σ χέσεων. Το κοινω νι κό κράτ ος, ω ς β ασικός παράγ ω ν ρύ θμισης και απ ο ν ομ ής της κοινω νι κής αλληλεγγύ ης συ ρρικνώ ν εται και αμφισβητείται. Έτσι, ειδι κότερα σε συ νθ ή κες ο ι κο νομ ικής κρίσης ο ρ όλος του κοινω νι κού κράτους σ τη ρύ θμιση τ ω ν ε ρ γασιακώ ν σ χέ σεω ν είναι πολύ σ ημ αντι κό ς, όμως τ αυτόχρ ονα αποτελεί και το ε πίδικο αντικείμ ενο μ ιας σ κληρ ής πολιτι κής δι απάλης αντι κρ ουόμενω ν κοινω νι κών συ μφερόντω ν. Θ α μ πο ρού σαμε ν α δ ι ακρίνου με τ α είδη συ ν τ αξιοδοτι κώ ν συ σ τημ άτω ν σ τις χώρες τ ης μεταπολεμικής δυ τι κής Ε υρώπης ν α ακολουθούν τ ρεις δ ι αφορετι κέ ς φ ιλοσοφίες σ τ η ν οργάνωση του κοινω νι κού κ ρ άτους: α) τ ο φιλελεύθερο, β ) το σ υ ντηρ η τι κό και γ ) το σ οσιαλδ ημ ο κρ ατι κό. Τ ο φιλελεύ θερο οργανώ νε τ αι δ ίνοντας κύ ριο ρόλο σ την αγορά και σ την οικογένεια, κρατά σ χε τι κά μειωμένο το ρ υθμ ιστι κό - παρεμβατι κό ρόλο τ ου κράτ ους, το ο ποίο λειτου ργεί κυρίως ως προστατευ τι κός κλοιός ασφ αλείας γ ι α όσους δεν έχου ν σύ νταξ η ( Βρεταν ί α και Ιρ λανδία). Τ ο συ ντηρητι κό οργανώ νε τ αι σ τ η βάση τ ης ανταμοιβής τ ης παραγω γι κότητας το υ εργαζόμ ενου, της αναγνώρισης τ ων προσόντων τ ου και τ ης ε πίδοσης στην ε ργασία τ ου. Ο ρόλος τ ου κράτου ς ε δώ ε ί ν αι ν α δ ιασφ αλίζει τ η ν αντικατάσταση τ ου ε ισοδήματος (Γ αλλία, Γ ερμ ανί α, Βέλγι ο, Ιτ αλία, Ισ πανία). 25

26 Τ ο σοσιαλδημ οκρατι κό μ οντέ λο, χαρ ακτηρ ίζεται ως θ εσμ ι κό /αναδι ανεμητικό, δ η λαδή από καθολική κάλυψη σ το ν πληθυ σμό, μ ε συ ντάξεις πλήρεις προς όλους (Ολλανδ ί α, Γαλλία). Τ ο ε λληνικό συ νταξιοδοτι κό σύ στημ α τ ο ποθετείται μ άλλον ε γγύ τ ερα σ τ ο συ ν τ ηρ ητικό μ οντέλο. Αυτό γίνεται αφού η πλειοψ ηφία τ ων φ ορέω ν, ό πως τ ο ΙΚ Α, ο Ο Α ΕΕ, ε φαρμόζου ν σύστημα στατι κά δ ι ανεμ η τι κό, στο οποίο οι παρ ο χές συνδέονται με τ ην απασχόλη σ η και τ ο ύψος τ ων αποδοχώ ν. Π αρ άλληλα όμ ως, ένας μ ικρός αριθμός φ ορέω ν, ό πως ο Ο Γ Α, ακολου θεί τ ο σύστημ α τ ων παροχώ ν που συ ν δέεται μ ε τ η ν καθολική κάλυψη τ ου πλη θυσμ ού ( σ οσιαλδημοκρατ ι κό μ οντέλο ). ( γ ) Κ ο ινωνικές υ πηρ εσίες στην Ευ ρώπη Τ ο κο ι νω νι κό κράτος είνα ι συ νυφασμ έ νο μ ε τ η ν αν άπτυξη κρατι κών πο λιτικών υ γ είας και με τ ους έ ν το νους ρυ θμούς αν άπτυξης τ ω ν υγειονομ ικών δ απανώ ν [ 6]. Η σημαντική αύξησ η τ ω ν δ απανώ ν υ γε ί ας δι αχρονι κά συ νδέονται μ ε τ ους ε ξής παρ άγοντε ς: τ η δ η μογρ αφ ι κή γ ή ρ αν σ η τ ου πληθυ σμού, τη μ εταβο λή στην παραγω γ ή τ ω ν υ πη ρεσιών υ γε ί ας από ε ν τάσ εως ιατρικής φροντίδας σε δ ι αγνωστι κή τ ε χνολογική εξ άρ τ ησ η, τη μεταβ ο λή τ ου ε πιδημιολογι κού φ άσμ ατ ος από χρ όνι ες λοιμ ώξεις σ ε νεοπλάσμ ατα και καρδιοαγγε ι ακές παθήσεις ( αλλαγή προτύ που ασθενε ιών), τ ην επέκτασ η τ ης ασφαλιστι κής κάλυψης, τ η ν ανάπτυξη τ η ς ι ατρικής τ ε χνο λογίας [ 21,65]. Η περίοδος χαρ ακτηρίζεται από αλμ ατώ δη αύξησ η τ ω ν κοινω νι κών δαπανών γι α τ ην υ γε ί α σ τις χώ ρες της Ευ ρώπης. Η αύξησ η ανεστάλη λ ό γ ω τ ης οικονομικής κρίσης του , ωστόσο μ ετά το και έως το παρατ ηρ είται μια μ ερική ανάκαμ ψη, η ο ποία μ ε τ η σειρά τ ης και ανακόπτε τ αι κατό πιν λόγω τ ων ε φ αρμ ο ζόμ ενων πολιτι κών μ ι κρ ότερου κ ρ άτους που η γ εμ ονεύου ν έ κτοτε. Η ανάπτυξη του κοινω νι κο ύ κρ άτους ε ί ν αι όμως συ νυφασμένη και μ ε τ ο πε δί ο τ ων προσωπι κών κοινωνι κώ ν υ πηρ εσιών. Πρ όκειται 26

27 γ ι α έ ν α σύ ν ο λο υ πηρεσιών, κρ ατ ι κώ ν και το πικώ ν, ο ι ο πο ίες σ τ οχεύ ουν στην ε ξατομ ι κευμένη φ ροντίδα και κάλυ ψη αναγκώ ν. Ο ι κοινω νι κές υ πηρ εσίες αυτού τ ου τ ύ που έ χουν τ ο σ τ οιχε ίο τ ου προσωπικού γ ιατί αφορού ν την παροχή ε ξ ατ ομικευμένης φροντί δ ας. Σ τ ο ευ ρύ φ άσμ α τους εντάσσονται υ πηρ εσίες που αφ ορούν την παιδική μ έριμνα και πρ οστασία, τ η ν τρ ίτη η λικία, την οικογέ νε ι α, τ α άτομ α με αναπηρίες, τ ους αν θ ρώπους πρ ος κο ι νω νι κή ε παν έ νταξ η ( ό πως οι χρήστες ν αρ κω τι κώ ν ) α λλά και υπηρεσίες που στο χεύου ν στην ανάπτυξη και δ ι άχυση τ ης πληρ οφ όρησης και τ ων συμβου λευ τ ικών δ ι αδι κασ ιών ( κο ινωνικ οί λειτουργο ί, ψυχο λόγο ι, κλπ). Π αραδοσιακά, ο ι κύριοι φορείς τ ης φροντίδας πρ ος τις παραπάνω κατηγο ρίες ή τ αν η ο ικογέ νε ι α, καθώς και τ ο π ι κά κοινω νι κά δί κτυα ( ε κκλησ ί α, φ ι λανθρωπι κοί σύ λλογοι, κλπ), μ ε κυ ρίαρ χο τ ο ρόλο τ ων γ υναικώ ν. Η θ εσμ ο πο ίηση τ ης κρατικής παρέμ βασης και τ ης ανάπτυξης κρ ατι κών πολι τι κώ ν ε ίναι δ ι αδι κασ ία άμεσα συ ν δεδεμένη μ ε την εξ έ λιξ η τ ου κοινω νι κού κρ άτο υς, αλλά και μ ε τ η δ ι αδ ι κασία δ ι ευρυμένης αν απαρ αγω γ ής τω ν κοινωνικώ ν καπιταλιστι κώ ν σχέ σεων. 3. Η δ ημογρ αφ ι κή κρ ίση: ο σταθ ερός επιβαρυντικός παράγ οντας στι ς Δ υ τι κές Κο ινωνικές Πολι τι κές Τ α Δ ημ όσια συ ν ταξιοδοτι κά προγράμματα σύμφωνα μ ε τον Ο ρ γ αν ισμ ό Οι κονο μικής Συ νε ργασ ίας και Α νάπτυξης ( Ο Ο ΣΑ) [ 64] αντιμετω πίζου ν σ ήμ ερα δυσκο λίες. Με τ η γ ήρ ανσ η του πληθυ σμού και τ η μ είωση τ ης συμμετοχής σε αμειβόμενη εργασ ί α τ ω ν ανδρ ών κάποιας η λι κίας, ο ι υ πάρχου σες ρυθμίσεις συ ν τ αξιοδότησ ης ε ίναι πιθαν ό ν α ε ί ναι β ιώσιμ ες σ το μέλλον μόνο σε κάπο ιες από τις πλουσιότερες χώρες του ΟΟΣΑ. Η σ τ ήρ ιξ η τω ν υφιστάμ ενων συ ν ταξ ιοδοτι κώ ν σ χημ άτ ων, ακόμη και πριν φ τ άσ ει σ ε η λι κί α συ νταξιοδότησ ης η t he 'bab y b o o m ' generation, έ χε ι ή δ η απο δ ειχθ εί πρ οβλημ ατι κή σ ε χώ ρες ό πως η Ιτ αλία. Ο ρ ι σμένες κυβερνήσεις έ χου ν ή δη λάβει μ έτρα γι α τ η ν αντιμετώ πιση τ ου ασφ αλιστι κού προβλήμ ατος, αλλά υ πάρχε ι αναπόφ ευ κτ α σύ γ κρ ουση γι α τ ο ποιος θ α ε πωμισθεί τ ο β άρος τω ν 27

28 περικοπώ ν: θ α ε ίναι ο ι φ ορολο γ ούμενοι, οι συ ν τ αξιούχοι, ή οι μ ε λλο ν τι κές γε νι ές τ ων φ ορολο γου μένω ν και τ ων σ υ ν τ αξιού χω ν. Ίσως δ ε ν έ χου ν ακόμ η γεννηθεί. Σ ε μ ε λέ τ η του ο D isney R i chard [ 19] από τ ο ε ξετάζει τ α σ τ οιχε ί α ως πρ ος τ ο αν τ α προγρ άμ ματα συ ν τ αξιοδότησ ης σε ο ρισμένες από τις πλου σιότερες χώρες τ ου Ο Ο ΣΑ έ χο υν πρ άγμ ατι ανάγκη από μ ε γαλύ τε ρη ε πέμ β ασ η, με ιδιαί τε ρ η έμφαση σ το ζήτημα τ η ς δι ατηρ ησ ιμότητας τω ν δ ημ οσίων ο ικονομ ι κώ ν. Η ε ξέτασ η του θ έμ ατος αυ τού παρ έ χε ι κάποιες ε ν δείξεις ως προς το είδος της δ ι αδι κασ ίας μεταρρύ θμισης που είναι πιθανό ν α ε ίναι β ιώσιμ η και αξιόπι στη. Η μελέτη τ ου εξετάζε ι σ τη συ νέ χ εια τ α πλε ο νε κτήμ ατα και τ ις αδυναμ ίες κάπο ιων σ τρ ατηγικώ ν μ εταρρύθμ ισης. Ένα κεντρικό θ έμ α που εξετάζε ται είναι αν υ πάρχου ν συ νταξ ιοδοτικά προγρ άμματα που θα πρ έ πε ι να χρ ημ ατο δ οτούνται ή ό χι. Ο H ans-w erner Sinn[72] με β άσ η τ ους υ πο λογισμ ούς παρούσας αξίας, ε πι κρίνε ι τ ην άποψ η ότι τ ο αναδιανεμ η τι κό σύ σ τημα σ πατ αλά ο ι κο ν ομικού ς πόρους και δ ε ν υ πάρχε ι τ ί πο τ α που μ πορεί ν α προκύψει από τη μ ετάβασ η σ ε έ ν α κεφ αλαιοποιητι κό σύστημ α ακό μη και αν η τ ε λευταία προσφ έρει έ ν α μόνιμ α υψηλότερο ποσοστό απόδοσης. Το άθροισμ α τω ν σιωπηρών και ρ η τώ ν φ ορολο γι κώ ν ε πι β αρύ ν σεω ν που προκύ πτου ν από τ ις αιτήσεις συ ν τ αξιοδότησης ε ίναι το ίδιο με ό λα τα συ σ τήμ ατα. Π ο λλά μοντέ λα έχου ν πρ οταθεί δι εθνώ ς. Ο M. A glietta και συ ν εργάτ ες (2 007)[1] πρ ο τε ίνου ν, παρουσιάζου ν και αναλύου ν ε ν συ ν τομ ί α τ ο πρωτό τυ πο IN G E N UE μοντέ λο, έναν δι εθνή υ πολο γ ισμό και β ασ ισμ ένο στις ε πι καλυ πτόμ ε νες γ ε ν ιές -μ οντέλο τ ης παγκό σμιας ο ι κο ν ομίας. Μετά από μια σύ ν το μη περιγραφή τ ω ν κύ ριων χαρακτηριστικώ ν τ ου σεναρ ίου τ ου μ ο ντέλου γ ι α την παγκόσμια ο ι κο ν ομία κατά το ν ε πόμενο αιώνα, δι ερευνού ν συστηματ ικά τις ε σωτε ρικές και δι εθνείς μ ακροοικο ν ομ ικές συνέπε ιες μ ε β άση σενάρια τ ω ν συ νταξ ιοδοτικών μεταρ ρυθμ ίσεω ν σ τ ην Ευρώπη, καθώς και μ εταξύ τω ν ε πι καλύψεω ν τω ν γ ενεώ ν με τ α κυριότε ρ α αποτελέσματα τ η ς κατανομ ής τους. Στη σ υ νέ χεια συ γ κρίνουν τ α αποτε λέσματα τ ου 28