ΦΥΣΗ, ΔΙΚΤΥΑ, NATURA 2000, DIR.92/43/ΕΟΚ, Τ.Δ.Φ.Π.

Transcript

1 1 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η εφαρμογή της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, η οποία αναφέρεται ως οδηγία για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας και η δημιουργία του ευρωπαϊκού δικτύου «ΦΥΣΗ (NATURA) 2000», θα συμβάλλει σημαντικά στη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Το μεγαλύτερο πλεονέκτημα της Οδηγίας είναι ότι προβλέπει την προστασία ειδών και φυσικών τύπων οικοτόπων (habitats) μέσω ενός δικτύου προστατευόμενων περιοχών (sites). Μ αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται ολοκληρωμένη προστασία της βιοποικιλότητας που είναι και ο βασικός σκοπός της Οδηγίας και του δικτύου «ΦΥΣΗ 2000» Η χάραξη και άσκηση πολιτικής στον τομέα της Φύσης απαιτεί την ανάπτυξη περίπλοκων και εξειδικευμένων διοικητικών δικτύων λόγω: α) της εκτατικής μορφής του αντικειμένου, εξαιτίας της γεωγραφικής κατανομής των περιοχών που πρέπει να προστατευτούν, β) της εξειδικευμένης πληροφορίας, γνώσης και εμπειρίας που απαιτείται για τη διατήρηση, διαχείριση και ανάδειξη του πολύμορφου ελληνικού φυσικού περιβάλλοντος, και γ) της ανάγκης για ορθολογική διαχείριση των διαθέσιμων πόρων για την προστασία της Φύσης. Στο παρόν πόνημα αναπτύσσονται οι αρχές και ο σχεδιασμός που απαιτείται για την ανάπτυξη του δικτύου στα επίπεδα α) των φορέων διαχείρισης των περιοχών και β) της δημόσιας διοίκησης. Εγινε προσπάθεια ώστε να γίνει περιγραφή της υπάρχουσας κατάστασης και ταυτόχρονα να γίνεται αναφορά στις διοικητικές δομές που πρέπει να αναπτυχθούν και στο ρόλο τον οποίο καλούνται να διαδραματίσουν σε μια εποχή που οι ανάγκες διαχείρισης της φύσης συνεχώς αυξάνονται και διαφοροποιούνται, ενώ από την άλλη πλευρά αλλάζουν και μετασχηματίζονται οι αντιλήψεις για το ρόλο του κρατικού τομέα και της δημόσιας διοίκησης, ειδικότερα. Επιπλέον εστιάζεται στην ανάλυση των διοικητικών διαδικασιών του Τμήματος Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος του Υ.ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ., που απαιτούνται για την εφαρμογή της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ.

2 2 Η μέθοδος που ακολουθήθηκε ήταν η συμμετοχική παρατήρηση της λειτουργίας της υπηρεσιακής μονάδας, δομημένες συνεντεύξεις με τα στελέχη του τμήματος και η συσχέτιση των ερευνητικών δεδομένων με τις σχετικές βιβλιογραφικές αναφορές. Ο τομέας και το αντικείμενο της φύσης είναι αρκετά εκτεταμένο και ιδιόμορφο σε σχέση με άλλους τομείς Δημόσιας Πολιτικής, ακόμη και συγκρινόμενο με τους άλλους περιβαλλοντικούς τομείς. Αυτό αντικατοπτρίζεται και στις ιδιότυπες δομές και διαδικασίες που εμφανίζονται στην προς μελέτη διοικητική δομή. Η διασύνδεση του αντικειμένου με άλλες τομεακές πολιτικές οδηγεί αρκετά συχνά στην παράκαμψη, με επεμβάσεις από το πολιτικό επίπεδο, των εσωτερικών -τυπικών ή/και άτυπων- δομών και λειτουργιών. Η εφαρμογή του ΕΠΠΕΡ έχει οδηγήσει στην πραγματοποίηση μελετών και έργων με σκοπό την προστασία της φύσης, και με το Γ ΚΠΣ αναμένουμε αρκετά μεγαλύτερο όγκο δράσεων από αυτές που έχουν ήδη πραγματοποιηθεί. Τα πολλαπλασιαστικά οφέλη για άλλους τομείς της οικονομίας αναμένεται να είναι ιδιαίτερα σημαντικά αρκεί να διασφαλισθεί η συνοχή των δράσεων τους από τον σχεδιασμό των τομεακών πολιτικών. Η χρήση του χρηματοδοτικού εργαλείου πρέπει να έχει κυρίαρχο στόχο την ουσιαστική προστασία και διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος και την ανάπτυξη των υποδομών και λειτουργιών για την μετέπειτα αυτοδύναμη διαχείρηση των περιοχών προστασίας και την ορθολογική χρήση του φυσικού περιβάλλοντος εκτός των προστατευόμενων περιοχών. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ : ΦΥΣΗ, ΔΙΚΤΥΑ, NATURA 2000, DIR.92/43/ΕΟΚ, Τ.Δ.Φ.Π.

3 3 SUMMARY The continuing deterioration of natural habitats and the threats posed to certain species are one of the main concerns of Community environmental policy. This Directive aims to promote the maintenance of biodiversity in the Member States by defining a common framework for the conservation of wild flora and fauna and habitats of Community interest. The Directive establishes a European ecological network known as "Natura 2000". The network comprises "special areas of conservation" designated by Member States in accordance with the provisions of the Directive, and special protection areas classified pursuant to Directive 79/409/CEE (conservation of wild birds). Special areas of conservation are designated in three stages. Following the criteria set out in the annexes, each Member State must draw up a list of sites which include natural habitats and wild fauna and flora. On the basis of the national lists and by agreement with the Member States, the Commission will then adopt a list of sites of Community importance. No later than six years after the selection of a site of Community importance, the Member State concerned must designate it as a special protection area. In the event of a site which includes natural habitats or a priority species being omitted from a national list, the Directive provides for a bilateral consultation procedure to be initiated between that Member State and the Commission. If the result of the consultation is unsatisfactory, the Commission may forward a proposal to the Council relating to the selection of the site as a site of Community importance. Member States must take all the necessary measures to guarantee the conservation of habitats in special areas of conservation, and to avoid their deterioration. The Directive provides for the co-financing of conservation measures by the Community.

4 4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης διαπιστώθηκε ότι η γενική κατάσταση διατήρησης ενός συγκεκριμένου αριθμού οικοτόπων και ειδών, των λεγομένων κοινοτικού ενδιαφέροντος,επιδεινώνεται προοδευτικά με κίνδυνο να οδηγήσει σε μία μη αναστρέψιμη απώλεια για τη βιοποικιλότητα. Για να προλάβουμε αυτό τον κίνδυνο, η Οδηγία προβλέπει την ίδρυση ενός οικολογικού συνεκτικού δικτύου, διασφαλίζοντας τους χώρους που εμφανίζονται αυτοί οι τύποι οικοτόπων και αυτά τα απειλούμενα είδη. Αυτό είναι το δίκτυο NATURA 2000 μέσα στα πλαίσια της Οδηγίας 92/43 για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας χλωρίδας και πανίδας. ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ-ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΑΡΧΕΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ. Η καταστροφή των δασών, των υγροτόπων, των οικοτόπων των εσωτερικών υδάτων και των άλλων φυσικών οικοσυστημάτων, συνεπικουρούμενα από τη ρύπανση της ατμόσφαιρας, των νερών και του εδάφους, είναι αποτέλεσμα της αλόγιστης συμπεριφοράς του ανθρώπου προς τη φύση. Οι συνέπειες από την ανορθολογική εκμετάλλευση των φυσικών πόρων γίνονται όλο και πιο αισθητές. Η εξαφάνιση ειδών χλωρίδας και πανίδας, οι αποδασώσεις που οδηγούν σε ερημοποίηση, η αποσπασματική πολιτική χωροθέτησης δραστηριοτήτων και χρήσεων γης, οι ανεπάρκειες στη διαχείριση των υδάτινων πόρων και η εγκατάληψη της υπαίθρου σε συνδυασμό με την απομάκρυνση από τις παραδοσιακές πρακτικές διαχείρισης από τον ντόπιο πληθυσμό οδηγούν όλο και περισσότερους πολίτες στην αναγνώριση των κινδύνων από τη διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας και της αναγκαιότητας έγκαιρης λήψης μέτρων διαχείρισης για την αντιστροφή της υποβάθμισης του φυσικού περιβάλλοντος και τη διατήρηση της φυσικής κληρονομιάς.

5 5 Η προσπάθεια για τη διατήρηση της φύσης ξεκίνησε από τον περασμένο αιώνα, μέσα από τη δημιουργία προστατευόμενων περιοχών 1, ώστε σήμερα να είναι θεσμοθετημένες χιλιάδες περιοχές ανά την υφήλιο, οι οποίες, ανάλογα με τα οικολογικά χαρακτηριστικά τους, εμφανίζουν διαφορετικό καθεστώς προστασίας 2 όπως αυτό ορίζεται νομικά. Αυτό που διαφοροποιεί τις προστατευόμενες περιοχές από τις άλλες εκτάσεις που εμφανίζουν ιδιαίτερα οικολογικά χαρακτηριστικά (οι οποίες δεν χαρακτηρίζονται ως προστατευόμενες) είναι ότι αυτές διέπονται από ειδικό νομικό καθεστώς προστασίας και διαχείρισης. Όμως, η προστασία της φύσης δεν μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την κήρυξη προστατευομένων περιοχών. Είναι αναγκαία η ενσωμάτωση της αειφορικής χρήσης των φυσικών πόρων στην πολιτική της ανάπτυξης, αφού οι πιέσεις που δέχονται τα οικοσυστήματα προέρχονται από όλους τους τομείς της ανάπτυξης (γεωργία, βιομηχανία, ενέργεια, μεταφορές, τουρισμός). Εξέλιξη και διαφοροποίηση των αντιλήψεων για τις περιοχές προστασίας. Αρχικά, η προσπάθεια για την προστασία της φύσης επικεντρωνόταν στη διατήρηση μεμονωμένων ειδών ενώ στη συνέχεια στράφηκε στη διατήρηση των βιοτόπων τους. Στα πρώτα στάδια του θεσμού των προστατευομένων περιοχών επικρατούσε η αντίληψη ότι οι περιοχές αυτές πρέπει να τελούν υπό καθεστώς απόλυτης προστασίας, αποκλείοντας έτσι κάθε ανθρώπινη παρέμβαση. Στην πορεία έγινε φανερό ότι η απομόνωσή τους δεν εξασφαλίζει την διατήρηση των οικολογικών χαρακτηριστικών τους και σε αρκετές περιπτώσεις μπορεί να έχει ακόμη και αντίθετα αποτελέσματα. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τη διαφοροποίηση των κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών οδήγησε στην εγκατάλειψη της ιδέας της απόλυτης προστασίας και μετάβαση στο μοντέλο της ενσωμάτωσης της προστατευόμενης περιοχής στις δραστηριότητες που αναπτύσσονται στον ευρύτερο περιβάλλοντα χώρο. Η νέα αντίληψη που σήμερα κυριαρχεί, τοποθετεί τις προστατευόμενες περιοχές στο επίκεντρο της στρατηγικής για την αειφόρο ανάπτυξη η οποία εστιάζεται στα οφέλη 1 Η πρώτη προσπάθεια θεσμοθέτησης προστατευόμενης περιοχής, σε παγκόσμιο επίπεδο, είναι η ίδρυση στις Η.Π.Α. του Εθνικού Πάρκου Yellowstone το Περιοχές απόλυτης προστασίας, φυσικά καταφύγια, θαλάσσια πάρκα, φυσικά πάρκα, αισθητικά δάση, τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, κ.ά.

6 6 για τις τοπικές κοινωνίες που μπορούν να προκύψουν από την ορθολογική διαχείριση των περιοχών προστασίας 3 δηλ. του συνόλου των απαραίτητων ενεργειών και μέτρων για την προστασία, ανάδειξη, οργάνωση και λειτουργία τους. Στόχος είναι η ανάδειξη όλων των αξιών και λειτουργιών της περιοχής (οικολογικές, κοινωνικές, οικονομικές, ιστορικές, πολιτιστικές και αισθητικές) και η εκμετάλλευσή τους (development), χωρίς όμως να παραγνωρίζεται ο κύριος στόχος που είναι η διατήρηση της περιοχής (conservation). ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. Η Ελλάδα λόγω της γεωγραφικής της θέσης (σταυροδρόμι τριών βιογεωγραφικών περιοχών), της μεγάλης ποικιλίας κλιματικών συνθηκών, του γεωλογικού υπόβαθρου και της γεωμορφολογίας (έντονο ανάγλυφο, κοιλάδες, κατακερματισμός ακτών, νησιά) παρουσιάζει -σε σχέση με την έκτασή της- μεγάλη βιοποικιλότητα. Η ελληνική φύση χαρακτηρίζεται από πλούσια χλωρίδα και πανίδα, ενδημικά είδη, αντιπροσωπευτικούς βιότοπους, ιδιαίτερους φυσικούς και γεωμορφολογικούς σχηματισμούς και τοπία μοναδικής ομορφιάς. Αυτή η αξία χρειάζεται ιδιαίτερες προσπάθειες για να διατηρηθεί και να προστατευθεί. Θεσμική προστασία των περιοχών. Η ανάγκη προστασίας της ελληνικής φύσης αναγνωρίσθηκε και εκφράσθηκε με την κήρυξη του πρώτου Εθνικού Δρυμού στον Όλυμπο το Πριν από αυτό, οι προσπάθειες για την προστασία της φύσης περιοριζόταν σε νομοθετικά μέτρα, κυρίως στα πλαίσια της δασικής νομοθεσίας Ν.Δ.996/71 και Ν.Δ.998/79. Η έννοια της προστασίας της φύσης στην Ελλάδα ακολούθησε την πορεία των προηγμένων χωρών του κόσμου, με τη θέσπιση προστατευόμενων περιοχών και την αντιμετώπισή τους ως περιοχών απαγορευμένων για τον άνθρωπο. Η πρακτική αυτή εγκαταλείπεται στην πορεία, υπακούοντας στα διδάγματα της διεθνούς εμπειρίας, δίνοντας τη θέση της στη διαχείριση των περιοχών προστασίας, με στόχο την ανάπτυξη του ευρύτερου περιβάλλοντος χώρου σε συνάρτηση με τις ανθρώπινες δραστηριότητες. 3 Οι αρχές της αειφόρου ανάπτυξης εκφράστηκαν το 1991 στην έκθεση Φροντίζοντας τη Γη : στρατηγική για τη ζωή βασιζόμενη στην αειφόρο ανάπτυξη των τριών μεγαλύτερων παγκόσμιων οργανισμών για τη διατήρηση της φύσης (UNEP, IUCN, WWF), τη διακήρυξη του Ρίο το 1992 και την ίδια εποχή το πέμπτο πρόγραμμα για το περιβάλλον της Ε.Ε.

7 7 Ο Νόμος-Πλαίσιο για την προστασία του περιβάλλοντος, Ν.1650/86, περιέχει ιδιαίτερο κεφάλαιο για την προστασία της φύσης και του τοπίου όπου δίνει τη δυνατότητα θεσμοθέτησης προστατευόμενων περιοχών, οι οποίες κατηγοροποιούνται σε : 1. Περιοχές Απόλυτης Προστασίας της Φύσης. 2. Εθνικά Πάρκα. 3. Προστατευόμενοι Φυσικοί Σχηματισμοί. 4. Προστατευόμενα Τοπία και Στοιχεία του Τοπίου. 5. Περιοχές Οικοανάπτυξης. Επίσης καθορίζεται ειδική διαδικασία κήρυξης και διαχείρισης των περιοχών προστασίας (άρθρα 18,19,21,22). Με την εφαρμογή του παρόντος θεσμικού πλαισίου δημιουργήθηκε ένα σύστημα περιοχών το οποίο δεν έχει διαμορφωθεί οριστικά. Είναι πλέον εμφανής η ανάγκη ένταξης των περιοχών σε ενιαίο καθεστώς προστασίας, διαχείρισης, παρακολούθησης και φύλαξης. Επίσης απαιτείται η ρύθμιση των στόχων διαχείρισης, των αρμοδιοτήτων των φορέων διαχείρισης, του τρόπου άσκησής τους και της λειτουργίας τους. Προσπάθεια για κάλυψη αυτού του κενού αποτέλεσε ο Νόμος 2742/99. Στα πλαίσια της Δασικής Νομοθεσίας ιδρύονται από τη Δασική Υπηρεσία 4 : 1. Εθνικοί Δρυμοί. 2. Αισθητικά Δάση. 3. Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης. 4. Ελεγχόμενες Κυνηγετικές Περιοχές. 5. Καταφύγια Θηραμάτων. 6. Εκτροφεία Θηραμάτων. Στα πλαίσια του Ν.1465/50 δίνεται στο ΥΠ.ΠΟ. η δυνατότητα ανακήρυξης περιοχών ως Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους. Η αρμοδιότητα έχει περιέλθει στο Υ.ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ. από το και έχει ενσωματωθεί στον 1650/86. 4 μετά τον 1650/86 οι τρεις πρώτες κατηγορίες έχουν περάσει στο ΥΠΕΧΩΔΕ. 5 Από τότε δεν έχει γίνει καμία νέα ένταξη περιοχής σαν Τ.ΙΦ.Κ., μόνο η εκπόνηση μίας μελέτης για τη διαχείρισή τους με χρηματοδότηση από το ΕΠΠΕΡ.

8 8 Ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΦΥΣΗ. ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ. Στο πλαίσιο της κρατικής πολιτικής προστασίας του περιβάλλοντος και της αειφόρου ανάπτυξης, εξαιρετική σημασία έχει αποκτήσει ο σχεδιασμός και η εφαρμογή μιας ενιαίας πολιτικής προστασίας και διατήρησης του φυσικού περιβάλλοντος της χώρας. Η ιδιαίτερη σημασία μιας ολοκληρωμένης κρατικής πολιτικής για το φυσικό περιβάλλον προκύπτει, εκτός των άλλων, και από τις εξής παραμέτρους: 1. Τον πλούτο του φυσικού περιβάλλοντος σε είδη χλωρίδας και πανίδας, τύπους οικοτόπων, οικοσυστήματα και τοπία που παρατηρείται στη χώρα και από τον κίνδυνο υποβάθμισης της αξίας τους αν δεν ληφθούν έγκαιρα μέτρα προστασίας. 2. Τη σχετικά μεγάλη έκταση (16-20%) που καταλαμβάνουν οι προστατευόμενες και υπό προστασία περιοχές στη συνολική χερσαία επιφάνεια της χώρας. 3. Τη δυνατότητα αξιοποίησης των προστατευόμενων περιοχών για την ανάπτυξη ήπιων μορφών τουρισμού και τη δημιουργία κρίσιμων προϋποθέσεων για την ανάπτυξη του πρωτογενούς τομέα παραγωγής. 4. Τη δυνατότητα δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας στην ύπαιθρο σε αντικείμενα, συναφή με την προστασία της φύσης και την ανάδειξη προστατευόμενων περιοχών. 5. Την ανάγκη διατήρησης των στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων ως δυναμικού ανάπτυξης συνολικά της χώρας. 6. Τους άμεσους ή έμμεσους κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία και την ασφάλεια που προκύπτουν από την υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος. 7. Τις άμεσες ή έμμεσες οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της υποβάθμισης του φυσικού περιβάλλοντος. 8. Τις διεθνείς υποχρεώσεις της χώρας (Σύμβαση για την Βιοποικιλότητα (Ν. 2204/ 1994), Σύμβαση Ramsar (Ν.Δ. 191/74), Διεθνής Σύμβαση Βέρνης για τη διατήρηση της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης (Ν. 1335/1983), Σύμβαση Βόννης, Σύμβαση Διεθνούς Εμπορίας Ειδών της Αγριας Πανίδας και Χλωρίδας που κινδυνεύουν να εξαφανιστούν - Cites (Ν. 2055/1992), Σύμβαση Βαρκελώνης, Σύμβαση για την Απερήμωση.

9 9 9. Την ανάγκη οργάνωσης της ελληνικής συμμετοχής στο Ευρωπαϊκό συνεκτικό οικολογικό δίκτυο Natura 2000 (Κοινοτική Οδηγία 92/43 για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας και ΚΥΑ 33318/3028/ ) καθώς και την υποχρέωση εφαρμογής των όρων της Οδηγίας 79/ 409 για τη διατήρηση των άγριων πτηνών και της ΚΥΑ / Μέτρα διαχείρισης της άγριας πτηνοπανίδας. 10.Τις πολιτικές, τις κατευθύνσεις και τα προγράμματα υποστήριξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 11.Τα αποτελέσματα από την μέχρι τώρα υλοποίηση πολιτικών και προγραμμάτων για το φυσικό περιβάλλον στην Ελλάδα. 12.Τις κατευθύνσεις και τους στόχους που τίθενται για την επόμενη προγραμματική περίοδο μέσω του Γ ΚΠΣ.. Η προστασία, διατήρηση και ανάδειξη, ωστόσο, του φυσικού πλούτου της Ελλάδας σε συνδυασμό με την ιστορική και πολιτιστική του αξία απαιτούν το σχεδιασμό και την υλοποίηση μιας σαφούς εθνικής στρατηγικής. Βασικός σκοπός της στρατηγικής αυτής είναι η διασφάλιση της βιολογικής ποικιλότητας (γενετική ποικιλότητα, ποικιλότητα ειδών και οικοσυστημάτων) καθώς και της ποικιλότητας τοπίων σε εθνικό επίπεδο. Για τη διασφάλιση του βασικού αυτού σκοπού τίθενται οι παρακάτω στόχοι για το διάστημα : Σχεδιασμός, Οργάνωση και Διαχείριση ενός Εθνικού Συστήματος Προστατευόμενων Περιοχών. Σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της βιολογικής ποικιλότητας και κατά δεύτερο λόγο στην ποικιλότητα τοπίων έχουν οι προστατευόμενες περιοχές και σύμφωνα με τη σύμβαση για τη Βιολογική Ποικιλότητα, άρθρο 8, τα συμβαλλόμενα μέρη θα πρέπει κατά το δυνατόν : «(α) να εγκαθιδρύσουν ένα σύστημα προστατευόμενων περιοχών ή περιοχών στις οποίες υπάρχει ανάγκη λήψης ειδικών μέτρων για τη διατήρηση της βιολογικής ποικιλότητας,(β) να αναπτύξουν όπου αυτό είναι αναγκαίο, κατευθύνσεις για την επιλογή, ίδρυση και διαχείριση προστατευόμενων περιοχών, όπου απαιτείται η λήψη ειδικών μέτρων για τη διατήρηση της βιολογικής ποικιλότητας...».επίσης στο άρθρο 4Β της ΚΥΑ 33318/3028/1998 (εναρμόνιση με την Οδηγία 92/43/ΕΕ) αναφέρεται : 1. «Όταν ένας τόπος ορισθεί ως τόπος κοινοτικής σημασίας σύμφωνα με τη διαδικασία της παραγ. 2 προσδίδεται στον εν λόγω τόπο, μέσα σε έξι (6)

10 10 χρόνια από την κατάρτιση του σχετικού Κοινοτικού καταλόγου, εκτός του χαρακτηρισμού που ενδεχομένως προβλέπεται σε άλλες ειδικές διατάξεις της κείμενης νομοθεσίας και ο πρόσθετος χαρακτηρισμός του ως Ειδική Ζώνη Διατήρησης. 2. Ο χαρακτηρισμός αυτός γίνεται μετά από συνεργασία των κατά περίπτωση αρμοδίων Υπουργείων σύμφωνα με τις διατάξεις της κείμενης νομοθεσίας (Π.Δ. ή Κοινές Υπουργικές Αποφάσεις) ανάλογα με τα υφιστάμενα έργα ή δραστηριότητες στον εν λόγω τόπο. Με το ως άνω Π. Δ/γμα καθορίζονται επιπλέον οι αναγκαίοι όροι και οι γενικές κατευθύνσεις διαχείρισης του εν λόγω τόπου...». Σύμφωνα με τα παραπάνω ο καθορισμός και η διαχείριση προστατευόμενων περιοχών αποτελεί βασικό μέσο για τη διασφάλιση της βιολογικής ποικιλότητας, όπως επίσης και υποχρέωση της χώρας σύμφωνα με τις διεθνείς συμβάσεις και τις κοινοτικές οδηγίες. Οργάνωση και διασφάλιση της διατήρησης των ειδών χλωρίδας και πανίδας. Η προστασία, διατήρηση και διαχείριση των ειδών της πανίδας και χλωρίδας προβλέπεται σε αρκετές διεθνείς συμβάσεις, καθώς και στις Οδηγίες 92/43/ΕΕ και 79/409/ΕΕ. Οι διεθνείς και κοινοτικές υποχρεώσεις της χώρας και τις ιδιαίτερες απαιτήσεις των ειδών και τα μέτρα που απαιτούνται για την προστασία, διατήρηση και διαχείριση ιδιαίτερα των προστατευόμενων, απειλούμενων, σπάνιων και ενδημικών ειδών εντός και εκτός προστατευόμενων περιοχών τεκμηριώνουν επί της ουσίας τον συγκεκριμένο στόχο. Διατήρηση της ποικιλότητας τοπίων και της βιολογικής ποικιλότητας σε επίπεδο οικοσυστημάτων εκτός προστατευόμενων περιοχών. Η διατήρηση της βιολογικής ποικιλότητας και της ποικιλότητας τοπίων αποτελεί βασικό σκοπό της εθνικής πολιτικής για τη φύση. Οι γενικοί στόχοι i. και ii. συμβάλλουν σημαντικά σε αυτήν. Κρίνεται όμως αναγκαίο να υπάρξουν επίσης παρεμβάσεις που θα αφορούν οικοσυστήματα (δασικά, υγροτοπικά, εσωτερικών νερών, θαλάσσια, αστικά και περιαστικά) και τοπία, τα οποία έχουν ιδιαίτερη αξία (γεωμορφολογική, αισθητική, πολιτιστική, ιστορική).

11 11 Προστασία, αποκατάσταση και διαχείριση φυσικών πόρων. Το έδαφος και το νερό είναι σημαντικοί φυσικοί πόροι, η διατήρηση, αποκατάσταση και προστασία των οποίων είναι αναγκαία και για τη γενικότερη διασφάλιση της διατήρησης του φυσικού περιβάλλοντος αλλά και για τη διατήρηση του δυναμικού ανάπτυξης μιας περιοχής. Η διάβρωση των εδαφών, η ερημοποίηση και η υφαλμύρωση των υπογείων νερών αποτελούν σημαντικά προβλήματα η αντιμετώπιση των οποίων απαιτεί μακροχρόνιο σχεδιασμό και σχέδια δράσης. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται σε παγκόσμιο επίπεδο μια αύξηση των θεσμοθετημένων προστατευόμενων περιοχών, οι οποίες ανέρχονται σε περίπου καλύπτοντας έκταση πάνω από 900 εκατομ. εκτάρια. Αντίστοιχη είναι και η τάση στην Ελλάδα όπου παρατηρούμε επίσης μια σημαντική αύξηση του αριθμού και της έκτασης των προστατευόμενων και των υπό προστασία περιοχών. Το γεγονός αυτό οφείλεται στη σταδιακή αύξηση της ευαισθητοποίησης, αλλά και στην κατανόηση της σημαντικότητας των προστατευόμενων περιοχών, στη συνεχιζόμενη υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος και στην αναγκαιότητα αντιμετώπισής της, στην αύξηση των επιστημονικών δεδομένων καθώς και στις υποχρεώσεις οι οποίες απορρέουν από τις διεθνείς συμβάσεις και ιδιαίτερα από τις κοινοτικές οδηγίες. Η αύξηση του αριθμού και της έκτασης των προστατευόμενων και των υπό προστασία περιοχών όμως δεν έχει συνδυαστεί με αντίστοιχη προσαρμογή του θεσμικού πλαισίου και των διοικητικών δομών, την αύξηση του εξειδικευμένου στελεχιακού δυναμικού στις αρμόδιες υπηρεσίες, καθώς και των μηχανισμών, τεχνικών και διαδικασιών διαχείρισης. Παράλληλα, δεν έχει υπάρξει ανάπτυξη κατάλληλων εργαλείων τα οποία είναι αναγκαία για την εφαρμογή, παρακολούθηση και αξιολόγηση των απαραίτητων μέτρων προστασίας και διαχείρισης καθώς και εργαλείων και μεθόδων ρύθμισης των κοινωνικών και οικονομικών συγκρούσεων, που προκύπτουν από την θέσπιση και εφαρμογή όρων και απαγορεύσεων στις προστατευόμενες περιοχές. Αποτέλεσμα των ελλείψεων αυτών είναι η αδυναμία εφαρμογής των όρων και μέτρων προστασίας καθώς και των μέτρων διαχείρισης. Για την αντιμετώπιση των παραπάνω ελλείψεων τίθεται ως βασικός στόχος του παρόντος πονήματος, ο σχεδιασμός, η οργάνωση και η διαχείριση του Εθνικού Διοικητικού Δικτύου για την προστασία της Φύσης. Το μεθοδολογικό πλαίσιο για την υλοποίηση του παραπάνω στόχου περιγράφεται αναλυτικά στο: Draft guidelines for national system planning for protected areas (Σχέδιο

12 12 οδηγιών για τον εθνικό σχεδιασμό ενός συστήματος προστατευόμενων περιοχών, IUCN World Commission on Protected Areas, 1997). Οι βασικές μεθοδολογικές κατευθύνσεις, που αναλύονται στην παραπάνω έκδοση, προσαρμοσμένες στα ελληνικά δεδομένα ακολουθούνται και στην προσέγγιση του παρόντος σχεδίου. Οι άξονες και οι αρχές για τον σχεδιασμό, την οργάνωση και διαχείριση ενός Εθνικού Συστήματος Προστατευόμενων Περιοχών όπως διατυπώνεται σε πολλά αντίστοιχα σχέδια συνοψίζεται παρακάτω (από τη μελέτη: Οργάνωση Εθνικού και Τοπικού Φορέων Διαχείρισης Βιοτόπων, 1994): 1. Η φιλοσοφία της διατήρησης της φύσης και οι λειτουργίες και τα οφέλη ενός συστήματος προστατευόμενων περιοχών πρέπει να ενσωματωθούν στις βασικές κοινωνικές αξίες, στην καθημερινή εκπαίδευση, στην καθημερινή ζωή και τις τοπικές οικονομίες. 2. Η κήρυξη και θεσμοθέτηση προστατευόμενων περιοχών είναι και τοπική υπόθεση και εξαρτάται άμεσα από τη συναίνεση των επιμέρους ομάδων συμφερόντων. 3. Η προστασία δεν μπορεί να εννοηθεί ως έννοια ανεξάρτητη της ανάπτυξης, μιας ανάπτυξης όμως που θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη της τις δεσμεύσεις της προστασίας (αειφόρος ανάπτυξη). 4. Οι προστατευόμενες περιοχές δεν πρέπει να αποτελούν "νησίδες" της φύσης, αλλά πρέπει να έχουν μια συνεχή και δυναμική σχέση με τον περιβάλλοντα χώρο. 5. Οι προστατευόμενες περιοχές πρέπει να είναι "φιλικές προς τον άνθρωπο", τους εργαζόμενους, τους "γείτονες", τους επισκέπτες, τους επιστήμονες. Είναι αναγκαία η ένταξη των κατοίκων στη διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών. Η αποδοχή από αυτούς θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό και την επιτυχία ή αποτυχία της προστασίας. Καμία προστατευόμενη περιοχή δε μπορεί να επιτελέσει τις λειτουργίες της αν υπάρχει αντίθεση της τοπικής κοινωνίας. 6. Απαιτείται μια ενιαία αντίληψη για την περιοχή η οποία μπορεί να εξασφαλιστεί με την ύπαρξη ενός τοπικού φορέα διαχείρισης, οι αρμοδιότητες του οποίου είναι συνάρτηση των ιδιαιτεροτήτων κάθε χώρας. 7. Το αντικείμενο των φορέων διαχείρισης δε σταματά στα όρια των προστατευόμενων περιοχών. Εκτείνεται πέρα από αυτά, με στόχο την προώθηση μιας πιο σώφρονος διαχείρισης των φυσικών πόρων στο σύνολό τους.

13 13 8. Το σύστημα διοίκησης προστατευόμενων περιοχών πρέπει να δώσει ιδιαίτερη έμφαση στην επικοινωνία με τους πολίτες, τους επιμέρους φορείς και τις ομάδες συμφερόντων. 9. Οι επιμέρους (τοπικοί) φορείς διαχείρισης πρέπει να βρίσκονται σε επικοινωνία μεταξύ τους και να εξασφαλίζεται η σταθερή και συνεχής τους ενημέρωση, γεγονός που τεκμηριώνει την ανάγκη ενός επιτελικού κεντρικού φορέα, η δομή και οι αρμοδιότητες του οποίου εξαρτώνται επίσης από τις ιδιαιτερότητες κάθε χώρας. 10.Τέλος, δεν μπορεί να υπάρξει σωστή και αποτελεσματική διαχείριση αν δεν υπάρχει οριοθέτηση της προστατευόμενης περιοχής και των ζωνών προστασίας, χωρίς την οποία η σύσταση ενός φορέα διαχείρισης δεν έχει νόημα. Θα πρέπει να τονισθεί η στενή σύνδεση ανάμεσα στην προστασία και την αειφόρο χρήση των φυσικών πόρων. Η προσεκτικά διατυπωμένη αναφορά στους στόχους και στη φιλοσοφία της Παγκόσμιας Στρατηγικής για την Προστασία και Διατήρηση (IUCN) μπορεί να εξασφαλίζει σχεδόν σε κάθε περίπτωση την απαραίτητη τεκμηρίωση και να ενδυναμώνει σημαντικά την αποτελεσματικότητα των ανάλογων ενεργειών. Οι παραπάνω αρχές θέτουν ουσιαστικά το περίγραμμα μιας στρατηγικής για τη διοίκηση και διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών με κύριους στόχους που θα περιλαμβάνουν (όπως απορρέουν από την Παγκόσμια Στρατηγική για την Προστασία και Διατήρηση της IUCN 6 ): Τη διατήρηση και προάσπιση των βασικών οικολογικών λειτουργιών και διεργασιών της προστατευόμενης περιοχής, καθώς και των συστημάτων που υποστηρίζουν τη ζωή των κάθε λογής οργανισμών Τη διατήρηση της γενετικής ποικιλότητας. Την αειφόρο χρήση των ειδών και των οικοσυστημάτων της προστατευόμενης περιοχής. Με βάση τους παραπάνω άξονες και αρχές πρέπει να διατυπώνονται στη συνέχεια οι βασικές προτεραιότητες δράσης. 6 Διεθνής Ενωση για τη Διατήρηση της Φύσης, είναι ένωση κυβερνητικών και ΜΚΟ.

14 14 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ Διεθνείς Συμβάσεις. Η Ελλάδα έχει αναλάβει ειδικές υποχρεώσεις για την προστασία της φύσης στα πλαίσια διεθνών συμβάσεων που έχει υπογράψει, με σημαντικότερες : Σύμβαση Ramsar, Συμφωνία επί των Διεθνούς Ενδιαφέροντος Υγροτόπων στην οποία έχουν περιληφθεί 11 υγρότοποι της χώρας και τέθηκε σε ισχύ με το Ν.Δ. 191/1974. Οι υγρότοποι είναι : οι λίμνες Λαγκαδά-Βόλβης, Αμβρακικός, Μεσολόγγι- Αιτωλικό, Πρέσπες, λίμνη Μητρικού, Βιστωνίδα-Πόρτο Λάγος, δέλτα Έβρου, δέλτα Αλιάκμονα-Λουδία-Αξιού και αλυκή Κίτρους, λίμνη Κερκίνη, δέλτα Νέστου και Κοτύχι-Στροφυλιά. Σύμβαση της Βέρνης, για τη διατήρηση της άγριας χλωρίδας και πανίδας, των απειλούμενων με εξαφάνιση ειδών και των μεταναστευτικών ειδών (Συμβούλιο της Ευρώπης, 1979). το πρόγραμμα για τον άνθρωπο και τη βιόσφαιρα (ΜΑΒ) και η Σύμβαση για τα παγκόσμια φυσικά αποθέματα της UNESCO. η σύμβαση CITES για το διεθνές εμπόριο της άγριας χλωρίδας και πανίδας. η πανευρωπαϊκή στρατηγική για την βιοποικιλότητα του Συμβουλίου της Ευρώπης. Σύμβαση για τη βιολογική ποικιλότητα του Ρίο (Ο.Η.Ε. 1992). Σύμβαση της Βόννης, στα πλαίσια του UNEP. Κοινοτικές Οδηγίες. Στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης δύο είναι οι πιο σημαντικές Οδηγίες για την προστασία της φύσης : Η Οδηγία 79/409 για τη διατήρηση των άγριων πτηνών με σκοπό τη λήψη των αναγκαίων μέτρων από τα κράτη-μέλη, ώστε να διατηρηθεί ο πληθυσμός των ειδών

15 15 της άγριας ορνιθοπανίδας σε τέτοιο επίπεδο που να ανταποκρίνεται στις οικολογικές και επιστημονικές απαιτήσεις, λαμβάνοντας υπόψη και τις οικονομικές δραστηριότητες. Η εναρμόνιση στο ελληνικό δίκαιο έγινε με την Υπουργική Απόφαση /85, η οποία ορίζει τα είδη για τα οποία επιτρέπεται το κυνήγι, τα μέσα, το χρόνο, τις περιοχές κυνηγιού και ρυθμίζει το εμπόριο των ειδών. Στα πλαίσια της Οδηγίας έχουν δηλωθεί 52 περιοχές ως Περιοχές Ειδικής Προστασίας (SPA 7 -Special Protected Areas). Η αρμοδιότητα για την εφαρμογή της Οδηγίας ανήκει στο Υπουργείο Γεωργίας. Η αλληλουχία των οδηγιών για την προστασία των άγριων πτηνών είναι: Οδηγία 79/409/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 2ας Απριλίου 1979 περί της διατηρήσεως των αγρίων πτηνών. Οδηγία 81/854/EOK του Συμβουλίου της 19ης Οκτωβρίου 1981 περί προσαρμογής, λόγω της προσχώρησης της Ελλάδας, της οδηγίας 79/409/EOK περί της διατήρησης των αγρίων πτηνών. Οδηγία 85/411/ΕΟΚ της Επιτροπής της 25ης Ιουλίου 1985 για την τροποποίηση του παραρτήματος Ι της οδηγίας 79/409/ΕΟΚ περί διατήρησης των αγρίων πτηνών. Οδηγία 86/122/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 8ης Απριλίου 1986 για την προσαρμογή, λόγω της προσχώρησης της Ισπανίας και της Πορτογαλίας, της οδηγίας 79/409/ΕΟΚ περί της διατηρήσεως των αγρίων πτηνών. Οδηγία 90/656/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 4ης Δεκεμβρίου 1990 περί των μεταβατικών μέτρων που εφαρμόζονται στη Γερμανία όσον αφορά ορισμένες κοινοτικές διατάξεις σε θέματα προστασίας του περιβάλλοντος. Οδηγία 91/244/ΕΟΚ της Επιτροπής της 6ης Μαρτίου 1991 για την τροποποίηση της οδηγίας 79/409/ΕΟΚ του Συμβουλίου περί διατηρήσεως των αγρίων πτηνών. Οδηγία 94/24/ΕΚ του Συμβουλίου της 8ης Ιουνίου 1994 για την τροποποίηση του παραρτήματος ΙΙ της οδηγίας 79/409/ΕΟΚ περί της διατηρήσεως των αγρίων πτηνών. Απόφαση του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 1ης Ιανουαρίου 1995 για την τροποποίηση οργάνων σχετικά με την προσχώρηση νέων κρατών μελών στην Ευρωπαϊκή Ένωση (πράξη προσχωρήσεως της Αυστρίας, της Φινλανδίας και της Σουηδίας). Οδηγία 97/49/ΕΚ της Επιτροπής της 29ης Ιουλίου Εάν η παραβίαση αφορά ΠΕΠ τότε αρμόδιο είναι το ΥΠΕΧΩΔΕ. Εάν είναι για κυνήγι το Υπ.Γεωργίας.

16 16 Η προθεσμία για την εφαρμογή της νομοθεσίας στα κράτη μέλη Οδηγία79/409/ΕΟΚ: Οδηγία 85/411/ΕΟΚ: Οδηγία 91/224/ΕΟΚ: Οδηγία 94/24/ΕΚ: Η Οδηγία 92/43 για τη διατήρηση των οικοτόπων και της άγριας χλωρίδας και πανίδας. Για την επίτευξη του σκοπού αυτού προβλέπεται η δημιουργία του Δικτύου Natura 2000 (ευρωπαϊκό οικολογικό δίκτυο ειδικών ζωνών διατήρησης) ώστε να εξασφαλιστεί ειδικό καθεστώς προστασίας για τους φυσικούς οικότοπους και τα είδη φυτών και ζώων που παρουσιάζουν Κοινοτικό ενδιαφέρον. Ο εθνικός κατάλογος περιλαμβάνει 264 περιοχές, περιλαμβανομένων και των 52 SPA της 79/409. Στόχος της οδηγίας είναι η διασφάλιση της βιολογικής ποικιλομορφίας μέσω της διατήρησης των φυσικών ενδιαιτημάτων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας στο ευρωπαϊκό έδαφος των κρατών μελών. Τροποποιήθηκε με την οδηγία 97/62/ΕΚ του Συμβουλίου, της 27ης Οκτωβρίου Το περιεχόμενό της αναφέρεται στα εξής ζητήματα: 1. Η συνεχής υποβάθμιση των φυσικών ενδιαιτημάτων και οι κίνδυνοι που απειλούν ορισμένα είδη συνιστούν πρωταρχικό μέλημα της περιβαλλοντικής πολιτικής της Κοινότητας. Η παρούσα οδηγία σκοπό έχει να συμβάλει στην διατήρηση της βιολογικής ποικιλομορφίας στα κράτη μέλη ορίζοντας ένα κοινό πλαίσιο για την διατήρηση των φυτών και των αγρίων ζώων καθώς και των ενδιαιτημάτων κοινοτικού ενδιαφέροντος. 2. Με την οδηγία συνίσταται ένα ευρωπαϊκό οικολογικό δίκτυο επονομαζόμενο "Natura 2000". Το δίκτυο αυτό αποτελείται από «ειδικές ζώνες διατήρησης» που έχουν χαρακτηριστεί από τα κράτη μέλη σύμφωνα με τις διατάξεις της οδηγίας καθώς και από «ζώνες ειδικής προστασίας» που έχουν ταξινομηθεί σύμφωνα με τις διατάξεις της οδηγίας για τη διατήρηση των αγρίων πτηνών. 3. Τα παραρτήματα I (τύποι φυσικών ενδιαιτημάτων κοινοτικού ενδιαφέροντος) και II (ζωικά και φυτικά είδη κοινοτικού ενδιαφέροντος) της οδηγίας παρέχουν υποδείξεις όσον αφορά τον τύπο ενδιαιτημάτων και ειδών των οποίων η διατήρηση απαιτεί τον χαρακτηρισμό περιοχών ως ειδικών ζωνών διατήρησης. Ορισμένα από αυτά ορίζονται ως τύποι ενδιαιτημάτων ή ειδών «προτεραιότητας» (που διατρέχουν κίνδυνο

17 17 εξαφάνισης). Στο παράρτημα IV απαριθμούνται τα ζωικά και φυτικά είδη που απαιτούν ιδιαίτερα αυστηρή προστασία. 4. Ο χαρακτηρισμός των ειδικών ζωνών διατήρησης γίνεται σε τρία στάδια. Βασιζόμενο στα κριτήρια που ορίζονται στα παραρτήματα, κάθε κράτος μέλος προτείνει έναν κατάλογο τόπων όπου απαντώνται φυσικά ενδιαιτήματα και άγρια ζωικά και φυτικά είδη. Βάσει των εθνικών καταλόγων και σε συμφωνία με καθένα από τα κράτη μέλη, η Επιτροπή ορίζει κατάλογο τόπων κοινοτικής σημασίας. Μέσα σε μια εξαετία το αργότερο από την επιλογή ενός τόπου ως κοινοτικής σημασίας, το οικείο κράτος μέλος ορίζει τον εν λόγω τόπο ως ειδική ζώνη διατήρησης. 5. Σε περιπτώσεις κατά τις οποίες η Επιτροπή διαπιστώνει ότι ένας τόπος, στον οποίο υπάρχει τύπος φυσικού ενδιαιτήματος ή είδος προτεραιότητας, δεν έχει περιληφθεί σε ένα εθνικό κατάλογο, η οδηγία προβλέπει να κινείται διαδικασία διμερούς συνεννόησης μεταξύ του εν λόγω κράτους μέλους και της Επιτροπής. Αν η σχετική διαδικασία δεν καταλήξει σε ικανοποιητικό αποτέλεσμα, η Επιτροπή διαβιβάζει στο Συμβούλιο πρόταση σχετικά με την επιλογή του εν λόγω τόπου ως τόπου κοινοτικής σημασίας. 6. Τα κράτη μέλη θεσπίζουν τα κατάλληλα μέτρα ώστε στις ειδικές ζώνες διατήρησης να εξασφαλίζεται η διατήρηση των ενδιαιτημάτων και να αποφεύγεται η υποβάθμισή τους. Η οδηγία προβλέπει τη δυνατότητα συγχρηματοδότησης των μέτρων διατήρησης από την Κοινότητα. 7. Τα κράτη μέλη αναλαμβάνουν τις εξής υποχρεώσεις : να ενθαρρύνουν τη διαχείριση των στοιχείων του τοπίου που θεωρούν ουσιαστικά για την μετανάστευση, τη γεωγραφική κατανομή και τη γενετική ανταλλαγή των αγρίων ειδών να θεσπίσουν καθεστώς αυστηρής προστασίας ορισμένων ζωικών και φυτικών ειδών που απειλούνται (παράρτημα IV) και να μελετήσουν την σκοπιμότητα της επανεισαγωγής των ειδών αυτών στο έδαφός τους να απαγορεύσουν τη χρήση μη επιλεκτικών μέσων αφαίρεσης από το φυσικό περιβάλλον, σύλληψης ή θανάτωσης ορισμένων ζωικών και φυτικών ειδών (παράρτημα V). 8. Τα κράτη μέλη και η Επιτροπή προωθούν την έρευνα και τις επιστημονικές δραστηριότητες τις απαιτούμενες για την επίτευξη των στόχων της οδηγίας.

18 18 9. Κάθε έξι χρόνια, τα κράτη μέλη συντάσσουν έκθεση για την εφαρμογή των διατάξεων που εκδίδονται στο πλαίσιο της παρούσας οδηγίας. Η Επιτροπή συντάσσει συνολική έκθεση, βασιζόμενη στις ανωτέρω εκθέσεις. Οι προθεσμίες εφαρμογής είναι: Οδηγία 92/43/ΕΟΚ: Οδηγία 97/62/ΕΚ : Κοινοτικές πολιτικές. Παρόλο που το περιβάλλον στην Ευρωπαϊκή Ένωση τυγχάνει ανυπέρβλητης νομικής προστασίας, μέχρι σήμερα έχουν λυθεί ορισμένα μόνο από τα πιο απλά περιβαλλοντικά προβλήματα. Όσο για τα μελλοντικά, αυτά δεν φαίνεται να είναι τόσο εύκολο να κατανοηθούν και να τεθούν υπό έλεγχο. Η ανεξέλεγκτη οικονομική ανάπτυξη, με την συνεπαγόμενη αύξηση της κατανάλωσης ενέργειας και υλικών, και την αύξηση των αποβλήτων και της ρύπανσης, συνεχίζει να συμβάλλει στις ανεπανόρθωτες απώλειες γης, οικοτόπων, βιοποικιλότητας, φυσικών τοπίων και φυσικών πόρων. Οι τοπικές, περιφερειακές και παγκόσμιες αλλαγές στις συνθήκες του περιβάλλοντος μάλλον δεν είναι εφικτό να αντιστραφούν κατά τη διάρκεια της ζωής μας. Σύμφωνα με την περιγραφή της κατάστασης κατά το 1995 από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος, η Ευρωπαϊκή Ένωση πραγματοποιεί προόδους όσον αφορά στην μείωση ορισμένων πιέσεων στο περιβάλλον, παρά το γεγονός ότι αυτό δεν αρκεί για τη βελτίωση της γενικής ποιότητας του περιβάλλοντος, για να μη μιλήσουμε για πρόοδο προς τη βιώσιμη ανάπτυξη. Η προστασία του περιβάλλοντος δεν αναφέρεται στις ιδρυτικές συνθήκες των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Με το σύνθημα «το περιβάλλον δεν έχει σύνορα» η Ευρωπαϊκή Κοινότητα άρχισε να αναπτύσσει την πρώτη περιβαλλοντική της νομοθεσία στις αρχές της δεκαετίας του 1970, όταν το περιβάλλον άρχισε πια να υποβαθμίζεται ραγδαία, με τη σύσκεψη κορυφής στο Παρίσι. Από το 1973 θεσπίστηκαν Προγράμματα Δράσης για το περιβάλλον, τα οποία είχαν ως άξονα την αντιμετώπιση της ρύπανσης, ενώ προοδευτικά άρχισαν να υιοθετούνται ενέργειες με βάση την αρχή της πρόληψης. Οι πρώτες οδηγίες αφορούσαν στην δοκιμή και την επισήμανση των επικίνδυνων χημικών

19 19 ουσιών, το πόσιμο νερό και την προστασία των επιφανειακών υδάτων καθώς και τον έλεγχο των ρύπων. Το 1987 η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη αποτέλεσε την τυπική, νομική βάση του αυξανόμενου όγκου της περιβαλλοντικής νομοθεσίας και έθεσε τρεις στόχους: προστασία του περιβάλλοντος, προστασία της υγείας του ανθρώπου, συνετή και ορθολογική χρησιμοποίηση των φυσικών πόρων (άρθρο 130 Π). Το νέο άρθρο της Συνθήκης αντανακλά την πεποίθηση ότι οι χώρες αποτελούν μέρος ενός συνόλου αλληλένδετων και αλληλοεξαρτώμενων λαών οι οποίοι συνδέονται με τον αέρα που αναπνέουν, με τις τροφές που τρώνε, με τα προϊόντα που χρησιμοποιούν, με τα απόβλητα που πετούν και με την ενέργεια που καταναλώνουν. Η Συνθήκη του Μάαστριχ του 1992 εισήγαγε τυπικά την έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης στο δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αργότερα, το 1997, η Συνθήκη του Άμστερνταμ ανήγαγε τη βιώσιμη ανάπτυξη σε έναν από τους πρωταρχικούς στόχους της Ευρωπαϊκή Ένωσης. Επιπλέον, σύμφωνα με αυτήν, το περιβάλλον πρέπει να ενσωματωθεί σε όλες τις άλλες οικονομικές και κοινωνικές πολιτικές της Ένωσης που αφορούν το εμπόριο, τη βιομηχανία, την ενέργεια, τη γεωργία, τις μεταφορές και τον τουρισμό. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει και στο Πέμπτο Πρόγραμμα Δράσης για το περιβάλλον «προς τη βιώσιμη ανάπτυξη». Η Ευρωπαϊκή Ένωση ενέκρινε το «Πρόγραμμα Δράσης 21» κατά τη διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το περιβάλλον και την ανάπτυξη που έγινε στο Ρίο ντε Τζάνερο το Το πέμπτο πρόγραμμα επιδιώκει να συμπληρώσει τις οδηγίες και τον κανονισμό «ρύθμισης και ελέγχου», που αποτελούσαν τα κύρια μέσα των προηγούμενων περιβαλλοντικών προγραμμάτων, με μια πανοπλία από δράσεις σε κάθε επίπεδο με τη συμμετοχή κάθε κοινωνικής ομάδας. Επικεντρώνεται σε πέντε βασικούς οικονομικούς τομείς που μπορούν να βλάψουν το περιβάλλον και να εξαντλήσουν τους φυσικούς πόρους βιομηχανία, μεταφορές, ενέργεια, γεωργία και τουρισμός και καθορίζει μια σειρά από στόχους και ενέργειες για κάθε τομέα. Το πέμπτο πρόγραμμα επίσης αφορά ορισμένα από τα πιο σημαντικά περιβαλλοντικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ένωση σήμερα: κλιματολογικές αλλαγές, όξινη βροχή και μόλυνση της ατμόσφαιρας, εξάντληση των φυσικών πόρων και βιοποικιλότητα, υδάτινοι πόροι, επιδείνωση του αστικού περιβάλλοντος, παράκτιες ζώνες, απόβλητα και βιομηχανικοί κίνδυνοι.

20 20 Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΚΑΤΆΡΤΙΣΗΣ ΤΗΣ 92/43 Η προσπάθεια της Κοινότητας να συμβάλλει στη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος προκύπτει από την ανάγκη αντιστοίχησης με το υπάρχον διεθνές δίκαιο. Σ αυτό εντάσσεται η σύμβαση Ραμσάρ του 1971 για την προστασία των υγροτόπων διεθνούς ενδιαφέροντος, η σύμβαση της Βόννης του 1971 για τη διατήρηση των αποδημητικών πτηνών της άγριας πανίδας και η σύμβαση της Βέρνης του 1979 για τη διατήρηση της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος στην Ευρώπη, στις οποίες προσχώρησε η Ευρωπαϊκή Κοινότητα αλλά και η Ελλάδα με κυρωτικούς νόμους. Έτσι λοιπόν, το 1979 έχουμε την έκδοση της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ «Για τη Διατήρηση των Άγριων Πτηνών», που έχει ως σκοπό τη διατήρηση των ειδών των πτηνών που βρίσκονται στο ευρωπαϊκό έδαφος των κρατών-μελών. Για να γίνει αυτό επιβάλλεται να υιοθετηθούν τα κατάλληλα μέτρα προστασίας σε περιοχές, οι οποίες, αφού αναγνωριστούν σύμφωνα με ορισμένα κριτήρια, χαρακτηρίζονται ως Ζώνες Ειδικής Προστασίας. Ήδη δηλαδή από τότε είχε αναγνωριστεί ως απαραίτητη για την προστασία των ειδών η προστασία των βιοτόπων τους. Στη συνέχεια, το 1988 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέβαλε στο Συμβούλιο πρόταση Οδηγίας για την προστασία των φυσικών και ημιφυσικών οικοτόπων και της άγριας χλωρίδας και πανίδας, με σκοπό τη δημιουργία ενός δικτύου προστατευόμενων περιοχών σε όλη την έκταση της Κοινότητας. Η Οδηγία 92/43/ΕΟΚ «Για τη Διατήρηση των Φυσικών Οικοτόπων καθώς και της Άγριας Πανίδας και Χλωρίδας» έγινε αντικείμενο αντιπαραθέσεων και συμβιβασμών μεταξύ των ομάδων πίεσης, και ψηφίστηκε τελικά στις 21 Μαΐου Αν και η αρμοδιότητα της Ευρωπαϊκής Κοινότητας στον εν λόγω τομέα συζητήθηκε ενόψει της αρχής της επικουρικότητας, η υιοθέτηση της Οδηγίας 92/43 για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων, καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας, εγγράφεται στη γενικότερη πολιτική διατήρησης της βιοποικιλότητας 8 στην Ευρώπη ως 8 Η έννοια της βιοποικιλότητας είναι πρόσφατη και, ανάλογα με το επίπεδο οργάνωσης της ζωής σ ένα δεδομένο χώρο, διακρίνεται σε: α) γενετική ποικιλότητα, η οποία αναφέρεται στην ποικιλία γονιδίων και χρωμοσωμάτων, β) στην ποικιλότητα ειδών φυτών και ζώων και γ) στην οικολογική ποικιλότητα, η οποία αναφέρεται στο αριθμό των φυτοκοινοτήτων, ζωοκοινοτήτων, οικοτόπων και οικοσυστημάτων. Πιο απλά θα μπορούσαμε να πούμε ότι η

21 21 τμήμα της κοινοτικής φυσικής κληρονομιάς. Σύμφωνα με το προοίμιο της οδηγίας (αιτιολ. Σημείο 3): «... η παρούσα οδηγία συμβάλλει στο γενικό στόχο μιας διαρκούς ανάπτυξης, δεδομένου ότι ο κυριότερος σκοπός της είναι να ευνοήσει τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, λαμβάνοντας συγχρόνως υπόψη τις οικονομικές, κοινωνικές, πολιτιστικές και περιφερειακές απαιτήσεις». Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ Οι λόγοι που επιβάλλουν την επείγουσα διατήρηση και προστασία της βιοποικιλότητας είναι τρεις: πρώτον, από αυτήν εξαρτώνται πολλές οικολογικές διεργασίες και συστήματα που στηρίζουν τη ζωή και συντελούν στην ανθρώπινη επιβίωση μέσα στη φύση ως μέρος της δεύτερον, η επιστήμη ανακαλύπτει νέες χρήσεις των βιολογικών πόρων για γενετική βελτίωση ποικιλιών φυτών και ζώων τέλος, ο σπουδαιότερος λόγος είναι η εξαφάνιση των ειδών, με αυξανόμενο ρυθμό, μέσω της καταστροφής των φυσικών τους βιοτόπων, με αποτέλεσμα τη μείωση της προσαρμοστικής ικανότητας του έμβιου κόσμου. Η βιοποικιλότητα αποτέλεσε και το αντικείμενο διεθνούς συμβάσεως στο πλαίσιο της Συνδιάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών στο Ρίο τον Ιούνιο του 1992, στην οποία προσχώρησε η Ευρωπαϊκή Ένωση και κύρωσε η χώρα μας το Πρόκειται για το πρώτο διεθνές κείμενο παγκόσμιας εμβέλειας με αντικείμενο την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Ειδικότερα, η σύμβαση στοχεύει, με συγκεκριμένα μέτρα υποχρεωτικού χαρακτήρα για τα κράτη-μέλη, στην προστασία των ειδών της άγριας πανίδας και αυτοφυούς χλωρίδας, των φυσικών οικοτόπων και της άγριας ζωής σε συνάρτηση με τη βιοτεχνολογία-γενετική μηχανική. Το τελευταίο διαφοροποιεί τη σύμβαση του Ρίο από ό,τι ίσχυε ως τότε στο διεθνές δίκαιο για την άγρια ζωή, και αποτέλεσε σημείο έντονης αντιπαράθεσης των συμφερόντων των αναπτυσσόμενων κρατών από τη μια και των Η.Π.Α. από την άλλη, αφού αφήνει ανοικτό το δρόμο για τη χρήση της βιοποικιλότητας με οικονομικούς σκοπούς σε συνάρτηση με τα δικαιώματα ευρεσιτεχνίας και άλλα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. βιοποικιλότητα εκφράζει το συνολικό αριθμό των ειδών που περικλείει το σύνολο των χερσαίων και υδάτινων οικοσυστημάτων της βιόσφαιρας.

22 22 Η οδηγία 92/43 διαφοροποιείται από την σύμβαση του Ρίο αλλά και από την οδηγία 79/409 κυρίως ως προς τη μέθοδο προσέγγισης αλλά και τη δυναμική αντιμετώπιση της βιοποικιλότητας. Βέβαια, η τελευταία οδηγία - όπως και η οδηγία 92/43 περιέχει δύο πτυχές: η μία αφορά στην προστασία των ενδιαιτημάτων των πουλιών και η άλλη στο κυνήγι και τις διάφορες μορφές απόσπασης. Μέχρι το 1989 το ενδιαφέρον σχετικά με την οδηγία 79/409 είχε επικεντρωθεί στη δεύτερη αυτή πτυχή. Με την οδηγία 92/43 σημειώνεται μία αποφασιστική στροφή στην κοινοτική περιβαλλοντική πολιτική υπέρ της διατήρησης του φυσικού περιβάλλοντος, επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον σύμφωνα με τις σύγχρονες αντιλήψεις και για πρώτη φορά σ ένα διεθνές εργαλείο στη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων που απειλούνται. Οι σχετικές διατάξεις (άρθρα 3-11) είναι πολύ πιο λεπτομερειακές και περίπλοκες από τις αντίστοιχες της οδηγίας 79/409. Από την άλλη, η προστασία των ειδών (άρθρα 12-16), των οποίων τα ενδιαιτήματα πρέπει να προστατευθούν μέσω της δημιουργίας ειδικών ζωνών διατήρησης, ακολουθεί το πνεύμα της σύμβασης της Βέρνης του 1979 για τη διατήρηση της άγριας ζωής και των φυσικών οικοτόπων της Ευρώπης.

23 23 ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ 92/43 ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΟΙΚΟΤΟΠΩΝ ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΓΡΙΑΣ ΠΑΝΙΔΑΣ ΚΑΙ ΧΛΩΡΙΔΑΣ Σκοπός και αντικείμενο της Οδηγίας Ως στόχοι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ καθορίζονται οι εξής: Η προστασία της βιολογικής ποικιλομορφίας, μέσω της διατήρησης των φυσικών οικοτόπων, καθώς και της άγριας χλωρίδας και πανίδας στο έδαφος των κρατώνμελών. Η διασφάλιση της διατήρησης - ή της αποκατάστασης σε ικανοποιητική κατάσταση διατήρησης των φυσικών οικοτόπων και των άγριων ειδών χλωρίδας και πανίδας κοινοτικού ενδιαφέροντος. Η πρόβλεψη ώστε η λήψη των αναγκαίων μέτρων στο πλαίσιο της Οδηγίας να είναι ακόλουθη των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών απαιτήσεων, καθώς και των περιφερειακών και τοπικών ιδιομορφιών της κάθε περιοχής. Για τους σκοπούς της οδηγίας, η Κοινότητα διαιρείται σε 6 διακριτές βιογεωγραφικές ζώνες. Αναλυτικά οι ζώνες αυτές είναι: η Μεσογειακή, η Ηπειρωτική, η Αλπική, η Ατλαντική, η Μακαρονησιωτική και η Βόρεια (Σκανδιναβική). Η διαίρεση αυτή γίνεται με βάση την εξάπλωση των ειδών, κυρίως των φυτικών, πάνω στην έκταση της Ευρωπαϊκής Ηπείρου και κατ επέκταση της Κοινότητας. Οι οικότοποι και είδη, φυτικά και ζωικά, που προστατεύονται από την Οδηγία είναι αντιπροσωπευτικά όλων των προαναφερόμενων ζωνών. Η Ελλάδα εντάσσεται εξ ολοκλήρου στη Μεσογειακή Βιογεωγραφική Ζώνη. Στην Οδηγία περιλαμβάνονται πέντε παραρτήματα τα οποία καθορίζουν το αντικείμενο προστασίας. Στο Παράρτημα Ι περιγράφονται οι τύποι φυσικών οικοτόπων των οποίων η διατήρηση απαιτεί την καθιέρωση Ειδικών Ζωνών Διατήρησης (Special

24 24 Areas of Conservation SAC). O αριθμός αυτών των τύπων οικοτόπων ανέρχεται σε περίπου 200, συμπεριλαμβανομένων των παράκτιων οικοτόπων, των αμμοθινών, των λειμώνων, των βραχωδών σχηματισμών και σπηλαίων και τέλος των δασών. Στο Παράρτημα ΙΙ περιλαμβάνονται τα ζωικά και φυτικά είδη Κοινοτικού ενδιαφέροντος, των οποίων η διατήρηση επιβάλλει την προστασία του φυσικού χώρου όπου αυτά διαβιούν. Σημειώνεται ότι στα είδη αυτά δεν περιλαμβάνονται τα πτηνά, γιατί αυτά καλύπτονται από την Οδηγία 79/409/ΕΟΚ. Στο Παράρτημα αυτό ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στα είδη «προτεραιότητας». Συνολικά στο Παράρτημα ΙΙ περιλαμβάνονται 134 είδη σπονδυλωτών, καθώς και 59 είδη ασπόνδυλων, για τα οποία οι γνώσεις μας δεν βρίσκονται σε ικανοποιητικό επίπεδο. Η κατάσταση διατήρησης των ειδών αυτών είναι επισφαλής σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Χαρακτηριστικά αναφέρονται ο λύκος, η αρκούδα, η θαλάσσια χελώνα, η μεσογειακή φώκια, η βίδρα, η οχιά της Μήλου. Αναφορικά με τα είδη χλωρίδας συνολικά περιλαμβάνονται 309 είδη από τα οποία τα 39 απαντώνται και στην Ελλάδα. Η χώρα μας είναι πλούσια όσον αφορά στους τύπους οικοτόπων και τα είδη της πανίδας, και επιπλέον το επίπεδο γνώσης γι αυτά είναι ικανοποιητικό. Σε σχέση όμως με τα είδη χλωρίδας, παρόλο που στη χώρα μας απαντώνται περίπου 6000 είδη φυτών από τα συνολικά είδη της Ευρώπης, έτσι ώστε να είμαστε η δεύτερη χώρα στην Ευρώπη σε αριθμό ειδών μετά την Ισπανία, εντούτοις μόνο ένα μικρό ποσοστό των ειδών που απαντώνται στη χώρα μας περιλαμβάνονται στο Παράρτημα ΙΙ, το οποίο αντιστοιχεί περίπου σε 10% των ειδών της Οδηγίας. Αυτό συμβαίνει τόσο γιατί οι γνώσεις μας για την κατάσταση του πληθυσμού των ειδών αυτών είναι ανεπαρκείς, όσο και γιατί κατά τη διαμόρφωση της Οδηγίας δεν κατεβλήθη ιδιαίτερη προσπάθεια να συμπεριληφθούν περισσότερα ελληνικά είδη. Στο Παράρτημα III αναφέρονται τα κριτήρια επιλογής των περιοχών που μπορούν να αναγνωριστούν ως περιοχές κοινοτικού ενδιαφέροντος και να χαρακτηριστούν ως Ειδικές Ζώνες Διατήρησης με βάση: α) τους οικοτόπους που απαντώνται στην περιοχή καθώς και β) τα είδη του Παραρτήματος ΙΙ ζωικά και φυτικά. Στο Παράρτημα IV περιλαμβάνονται τα αυστηρώς προστατευόμενα είδη, ζωικά και φυτικά. Γι αυτά τα είδη ζώων η οδηγία προβλέπει την απαγόρευση της σύλληψης, θανάτωσης, παρενόχλησης κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγής, καθώς και της καταστροφής των χώρων αναπαραγωγής και ανάπαυσης. Προβλέπεται ακόμα η καθιέρωση ενός συστήματος συνεχούς παρακολούθησης των τυχαίων συλλήψεων ή

25 25 θανατώσεων σε κάθε κράτος-μέλος, ώστε να λαμβάνονται τα απαιτούμενα μέτρα διατήρησης τα οποία να διασφαλίζουν ότι οι τυχαίες συλλήψεις ή θανατώσεις δεν θα έχουν σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις. Για τα είδη των φυτών η Οδηγία προβλέπει την απαγόρευση της κοπής, εκρίζωσης, καταστροφής, κατοχής, μεταφοράς και εμπορίας. Συνολικά στο Παράρτημα IV περιλαμβάνονται 160 είδη σπονδυλωτών ζώων, 71 είδη ασπόνδυλων και 173 είδη φυτών. Στο Παράρτημα V περιλαμβάνονται τα είδη, ζωικά και φυτικά, των οποίων η απόσπαση από το φυσικό τους περιβάλλον και η εκμετάλλευσή τους είναι δυνατόν να ρυθμίζεται με διαχειριστικά μέτρα, όπως για παράδειγμα η προσωρινή ή τοπική απαγόρευση απόληψης δειγμάτων από το φυσικό περιβάλλον, η θέσπιση συστήματος αδειοδότησης για την απόληψη αυτή, η θέσπιση κυνηγετικών ή αλιευτικών κανόνων, η ενθάρρυνση της εκτροφής ζωικών ειδών υπό αιχμαλωσία καθώς και της τεχνητής αναπαραγωγής των φυτικών ειδών, ώστε να μειώνονται οι ανάγκες για λήψη δειγμάτων από το φυσικό περιβάλλον. Η διατήρηση των φυσικών οικοτόπων (ενδιαιτημάτων): το δίκτυο Natura 2000 Η Οδηγία είναι κυρίως ένα εργαλείο προστασίας των χώρων, καθώς το κλειδί στη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων (ενδιαιτημάτων), αποτελούν οι Ειδικές Ζώνες Διαχείρισης ( Ε.Ζ.Δ). Πριν εξετάσουμε το καθεστώς που τις διέπει θα αναλύσουμε την διαδικασία καθορισμού τους. Αυτό όμως προϋποθέτει την αναγνώριση των οικοτόπων, οι οποίοι και ορίζονται λεπτομερειακά στην οδηγία. Η αναγνώριση των οικοτόπων Στο άρθρο 1 η οδηγία διακρίνει ανάμεσα στους «φυσικούς οικοτόπους» και τους «οικοτόπους ενός είδους». Ως «φυσικοί οικότοποι» νοούνται οι χερσαίες περιοχές ή υγρότοποι που διακρίνονται χάρη στα βιολογικά και μη βιολογικά γεωγραφικά χαρακτηριστικά τους, είτε είναι εξ ολοκλήρου φυσικές είτε ημιφυσικές. Ως «οικότοπος ενός είδους» χαρακτηρίζεται το περιβάλλον το οριζόμενο από βιολογικούς και μη

26 26 βιολογικούς χαρακτηριστικούς παράγοντες στο οποίο ζει το είδος σε ένα από τα στάδια του βιολογικού του κύκλου. Ακρογωνιαίος λίθος του συστήματος προστασίας της οδηγίας 92/43 είναι, σύμφωνα με το άρθρο 3, η δημιουργία ενός συνεκτικού ευρωπαϊκού οικολογικού δικτύου ειδικών ζωνών, επονομαζόμενο NATURA Το δίκτυο περιλαμβάνει καταρχήν τόπους όπου βρίσκονται τύποι φυσικών οικοτόπων που εμφανίζονται στο παράρτημα Ι της οδηγίας. Η ταξινόμηση των οικοτόπων προέρχεται από το πρόγραμμα Corine και περιλαμβάνει 207 τύπους φυσικών οικοτόπων 9. Το δίκτυο NATURA 2000 περιλαμβάνει επίσης τους οικοτόπους των ζωικών και φυσικών ειδών που εμφανίζονται στο παράρτημα ΙΙ. Αυτά τα είδη που αποκαλούνται είδη κοινοτικού ενδιαφέροντος δηλαδή αυτά που διατρέχουν κίνδυνο, ευπρόσβλητα, σπάνια ή ενδημικά είναι συνολικά 508, από τα οποία 199 ζωικά και 309 φυτικά. Τέλος, το άρθρο 3 της οδηγίας προσθέτει ότι το δίκτυο NATURA 2000 περιλαμβάνει επίσης τις Ζώνες Ειδικής Προστασίας (Ζ.Ε.Π) που τα κράτη μέλη καθόρισαν δυνάμει της οδηγίας 79/409 για τα άγρια πουλιά. Αφού λοιπόν οι Ζ.Ε.Π. αποτελούν μέρος του δικτύου NATURA 2000, η ύπαρξή τους λαμβάνεται υπόψη ως στοιχείο καθορισμού άλλων ζωνών ως Ειδικών Ζωνών Διατήρησης. Έτσι συντεθειμένο το NATURA 2000, έχει ως στόχο να διασφαλίσει τη διατήρηση ή την αποκατάσταση σε μια ικανοποιητική κατάσταση διατήρησης των τύπων φυσικών οικοτόπων και των οικοτόπων των οικείων ειδών στην περιοχή της φυσικής κατανομής των ειδών αυτών. Σύμφωνα με το άρθρο 1 της οδηγίας μια κατάσταση διατήρησης κρίνεται ως ικανοποιητική όταν συνυπάρχουν τρία στοιχεία, ανάλογα αν πρόκειται για φυσικό οικότοπο ή οικότοπο είδους. Για την πρώτη περίπτωση (φυσικός οικότοπος) πρέπει η περιοχή της φυσικής κατανομής του φυσικού οικοτόπου και οι εκτάσεις που περιέχει να μένουν σταθερές ή να αυξάνονται, η δομή και οι ειδικές λειτουργίες που απαιτούνται για την μακροπρόθεσμη συντήρησή του να υφίστανται κατά το προβλεπτό μέλλον, και, τέλος, η κατάσταση της 9 Η εν λόγω ταξινόμηση θεματοποιείται ως εξής: I. Παράκτιοι και αλοφυτικοί οικότοποι. II. Παράκτιες και ενδοχωρικές θίνες. III. Οικότοποι γλυκών υδάτων. IV. Εύκρατα χέρσα εδάφη και λόχμες. V. Λόχμες με σκληρόφυλλη βλάστηση. VI. Φυσικές και ημιφυσικές χλοώδεις διασπάσεις. VII. Υψηλοί και χαμηλοί τύρφωνες. VIII. Βραχώδεις οικότοποι και σπήλαια.