Η ενσωμάτωση των ΤΠΕ στο γλωσσικό μάθημα: η περίπτωση του λογισμικού Inspiration κατά την επιμόρφωση εκπαιδευτικών φιλολογικών μαθημάτων

Transcript

1 Η ενσωμάτωση των ΤΠΕ στο γλωσσικό μάθημα: η περίπτωση του λογισμικού Inspiration κατά την επιμόρφωση εκπαιδευτικών φιλολογικών μαθημάτων Κυριακίδη Έλενα Πανεπιστήμιο Κύπρου & Ξενή Έλενα Πανεπιστήμιο Κύπρου Περίληψη Το άρθρο πραγματεύεται το θέμα της επιμόρφωσης εκπαιδευτικών φιλολογικών μαθημάτων σχετικά με την προστιθέμενη αξία της χρήσης νέων τεχνολογιών και συγκεκριμένα του λογισμικού Inspiration στο γλωσσικό μάθημα στη Μέση Εκπαίδευση. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο σειράς σεμιναρίων που διοργανώθηκαν στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο το εαρινό εξάμηνο Στόχος της έρευνας ήταν να διαπιστωθεί κατά πόσο οι εκπαιδευτικοί που παρακολούθησαν τα επιμορφωτικά σεμινάρια είναι σε θέση να σχεδιάζουν διδασκαλίες ενσωματώνοντας λειτουργικά το εν λόγω λογισμικό με τρόπο που να προσθέτει στη μαθησιακή διαδικασία και στην ανάπτυξη του κριτικού γραμματισμού στο μάθημα της γλώσσας. Για το σκοπό αυτό, προηγήθηκε παρουσίαση και συζήτηση από δύο εκπαιδεύτριες με εξειδίκευση στη Διδακτική της Ελληνικής Γλώσσας ώστε οι εκπαιδευτικοί να έχουν την ευκαιρία να συνδέσουν αποτελεσματικά τις πληροφορίες για το λογισμικό με τις τρέχουσες προσεγγίσεις του γλωσσικού μαθήματος. Στο παρόν άρθρο επεξηγείται η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε (περιεχόμενο παρουσίασης και συζήτησης, συλλογή και ανάλυση δεδομένων) και αναλύεται και σχολιάζεται κριτικά η ανατροφοδότηση που παρείχαν οι εκπαιδευτικοί σχετικά με τις δυνατότητες και τους περιορισμούς της ενσωμάτωσης ΤΠΕ στο γλωσσικό μάθημα γενικά και του λογισμικού Inspiration ειδικά. Εισαγωγή Με τη διάδοση του διαδικτύου και την ανάπτυξη της τεχνολογίας και των εφαρμογών της, η μάθηση μέσω των τεχνολογιών της πληροφορίας και της επικοινωνίας (ΤΠΕ) αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο εκπαιδευτικών συστημάτων και προγραμμάτων κατάρτισης και επιμόρφωσης εκπαιδευτικών. Με τους πολλαπλούς τρόπους επικοινωνίας που παρέχονται (Thorne, 2008) αλλά και με τις ραγδαίες αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο διαβάζουμε και γράφουμε (Lankshear & Knobel, 2006), η ικανότητα χρήσης των ΤΠΕ ορίζεται σήμερα ως μια νέα μορφή βασικής μόρφωσης χωρίς την οποία οι πολίτες των σύγχρονων κοινωνιών δεν μπορούν να αποκτήσουν τις γνώσεις και δεξιότητες που απαιτούνται για να συμμετέχουν πλήρως στο κοινωνικό σύνολο. Η επιμόρφωση επομένως των εκπαιδευτικών στην αποτελεσματική ένταξη και αξιοποίηση των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία αποτελεί επιτακτικό αίτημα των καιρών προκειμένου ο σύγχρονος εκπαιδευτικός να αποκτήσει γνώσεις χρήσης των ΤΠΕ, αλλά και λειτουργικής αξιοποίησής τους στη διδασκαλία των γνωστικών αντικειμένων. Ιδιαίτερα σε ότι αφορά στο γλωσσικό μάθημα, οι ΤΠΕ επιδρούν καταλυτικά στον τρόπο με τον οποίο μπορούν να προσεγγίζονται οι ποικίλοι σημειωτικοί τρόποι με τους οποίους δομούνται τα νοήματα στα κειμενικά είδη στα πλαίσια της κειμενοκεντρικής λειτουργικής προσέγγισης του γραμματισμού, των πολυγραμματισμών και της πολυτροπικότητας που υιοθετούνται σήμερα στη γλωσσική διδασκαλία. Ο τρόπος 11 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 362

2 παρουσίασης πληροφοριών, λ.χ. στις ποικίλες ιστοσελίδες ή τα ιστολόγια έχει δημιουργήσει νέες μορφές κειμενικότητας που τα παραδοσιακά σχολικά εγχειρίδια δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν. Σύμφωνα με τον Luke (2000) «στην πλοήγηση στο υπερκείμενο, η ανάγνωση, η συγγραφή και η επικοινωνία [ ] απαιτούν πολυτροπική ανάγνωση πηγών αλληλοσυνδεόμενων και πολυεπίπεδων πληροφοριών που κωδικοποιούνται ποικιλότροπα με κινούμενες εικόνες, σύμβολα, γραπτό λόγο, φωτογραφίες, ταινίες ή τρισδιάστατα και ελισσόμενα γραφικά» (σελ.73). Στο πλαίσιο των πολυγραμματισμών και του κριτικού γραμματισμού, η παιδαγωγική προσέγγιση που προωθείται επιμένει στη σύγκριση, διασύνδεση και αποστεγανοποίηση διαφορετικών γλωσσικών μορφών και ποικιλιών και προσεγγίζει την κειμενική παραγωγή ως μια «σύνθετη ενορχήστρωση» (Cope & Kalantzis 2000, σελ. 160) διαφορετικών τρόπων επικοινωνίας. Επομένως, οι ΤΠΕ καθίστανται μέσα πρακτικής γραμματισμού για την προσέγγιση ποικιλίας κειμένων που παράγονται στις σύγχρονες πολύγλωσσες και πολυπολιτισμικές κοινωνίες. Ωστόσο, παρά τη γενική παραδοχή για την αναγκαιότητα και τη χρησιμότητα των ΤΠΕ σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, έρευνες καταδεικνύουν ότι συχνά οι εκπαιδευτικοί αντιμετωπίζουν δυσκολίες στο σχεδιασμό διδασκαλιών όπου οι ΤΠΕ ενσωματώνοται λειτουργικά με τρόπο που να προσθέτουν στη μαθησιακή διαδικασία και στην ανάπτυξη του κριτικού γραμματισμού (Cuban, 2003). Στο πλαίσιο σειράς σεμιναρίων επιμόρφωσης εκπαιδευτικών φιλολογικών μαθημάτων σχετικά με τις ΤΠΕ στο γλωσσικό μάθημα στη Μέση Εκπαίδευση, πραγματοποιήθηκε η έρευνα που παρουσιάζεται στο παρόν άρθρο, με στόχο να διαπιστωθεί κατά πόσο οι εκπαιδευτικοί που παρακολούθησαν τα επιμορφωτικά σεμινάρια είναι σε θέση να σχεδιάζουν διδασκαλίες ενσωματώνοντας λειτουργικά τις ΤΠΕ και το λογισμικό Inspiration με τρόπο που να προσθέτει στη μαθησιακή διαδικασία και στην ανάπτυξη του κριτικού γραμματισμού στο μάθημα της γλώσσας. Μεθοδολογία Η έρευνα πραγματοποιήθηκε το Φεβρουάριο του 2010 στο πλαίσιο σειράς σεμιναρίων που συνδιοργανώθηκαν από το υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, την εταιρεία Data, που προμήθευσε το λογισμικό, και το Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου. Το λογισμικό Inspiration είναι ένα από τα έντεκα εκπαιδευτικά λογισμικά που έχουν διανεμηθεί στα σχολεία Μέσης Εκπαίδευσης από το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, στα πλαίσια του έργου «Εξασφάλιση Έτοιμου Εκπαιδευτικού Λογισμικού». Με βάση τα σχετικά συμβόλαια, οι ανάδοχοι του έργου ανέλαβαν επίσης υποχρέωση παροχής εκπαίδευσης/επιμόρφωσης για τα λογισμικά, σε ορισμένο αριθμό εκπαιδευτικών σε συνεργασία με το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (Εγκύκλιος /15). Για τη διδασκαλία του γλωσσικού μαθήματος καταλληλότερο λογισμικό κρίθηκε το Inspiration, ένα εκπαιδευτικό εργαλείο που υποστηρίζει τη δημιουργία οπτικών αναπαραστάσεων, διαγραμμάτων και παρουσιάσεων. Παρέχει τη δυνατότητα για ιδεοθύελλες, εποπτικοποίηση, συστηματικοποίηση και μοντελοποίηση, παρουσίαση ιδεών και σημείων, αλλά και μετατροπή τους σε διαφορετικές μορφές παρουσίασης. Για τη χρήση του λογισμικού Inspiration διοργανώθηκαν τέσσερα σεμινάρια επιμόρφωσης, δύο στο χώρο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Λευκωσίας και δύο στο 11 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 363

3 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Λεμεσού. Τα σεμινάρια είχαν διάρκεια τεσσάρων ωρών και ήταν αυτοτελή. Σε κάθε σεμινάριο συμμετείχαν είκοσι εκπαιδευτικοί Μέσης Εκπαίδευσης με ειδικότητα στη διδασκαλία φιλολογικών μαθημάτων. Οι εκπαιδευτικοί είχαν επιλεγεί μεταξύ των συναδέλφων τους στις σχολικές μονάδες όπου ήταν τοποθετημένοι, με κριτήριο το ενδιαφέρον ή και τα σχετικά καθήκοντα που είχαν στο σχολείο τους. Είχαν όλοι βασικές γνώσεις χρήσης Η.Υ., μια και είχαν παρακολουθήσει υπηρεσιακά πακέτα προγραμμάτων βασικών δεξιοτήτων Η.Υ. και στην πλειονότητά τους είχαν προηγούμενες γνώσεις στη χρήση ΤΠΕ. Ωστόσο δεν είχαν έρθει σε επαφή με το λογισμικό Inspiration στο παρελθόν, πλην μίας εξαίρεσης. Με βάση τη φιλοσοφία, το πλαίσιο και τους γενικούς και ειδικούς στόχους των σεμιναρίων, όπως αυτά τέθηκαν από τους διοργανωτές, τα τέσσερα σεμινάρια αποτελούνταν από τέσσερα μέρη. Στο πρώτο μέρος, έγινε σύντομη εισαγωγή για τη χρήση των ΤΠΕ στη μαθησιακή διαδικασία κατά την οποία συζητήθηκαν η προστιθέμενη αξία της χρήσης των ΤΠΕ, καθώς και το πότε, κάτω από ποιες συνθήκες και με ποιο τρόπο χρησιμοποιούνται στην καθημερινή διδασκαλία. Ζητήθηκε επίσης από τους εκπαιδευτικούς να συμπληρώσουν σύντομο ερωτηματολόγιο (Παράρτημα Ι) σχετικά με την προηγούμενη εμπειρία και επιμόρφωση που είχαν σε σχέση με τις ΤΠΕ, σημειώνοντας επίσης θετικά ή αρνητικά των ΤΠΕ στη διδασκαλία του γλωσσικού μαθήματος και παραδείγματα καλών πρακτικών που εφάρμοσαν ή δυσκολιών που αντιμετώπισαν στο παρελθόν κατά τη χρήση ΤΠΕ. Παρουσιάστηκε στη συνέχεια το θεωρητικό πλαίσιο στο οποίο στηρίζεται η χρήση των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία, κατά το οποίο έγινε αναφορά σε κύρια σημεία των θεωριών του οικοδομισμού (constructivism) και του κατασκευαστικού εποικοδομισμού (constructionism). Αναλυτικότερα, τονίστηκε ότι σύμφωνα με τον Piaget, στη θεωρία του οικοδομισμού η γνώση δεν μεταδίδεται από τον δάσκαλο στο μαθητή, αλλά οικοδομείται από τον ίδιο το μαθητή. Ο κάθε μαθητής ατομικά οικοδομεί νοητικά μοντέλα (αναπαραστάσεις) για να κατανοήσει τον κόσμο γύρω του. Ο μαθητής που συμμετέχει ενεργά στη μαθησιακή διαδικασία είναι αυτός που ενεργητικά κατασκευάζει (οικοδομεί) τη γνώση, βασιζόμενος στις προϋπάρχουσες ιδέες και εμπειρίες του. Τονίστηκε επίσης ότι σύμφωνα με τον Boyle (1997), οι βασικές αρχές χρήσης μαθησιακών περιβαλλόντων με υπολογιστή, οι οποίες συντείνουν στο να αντιμετωπίζονται οι ΤΠΕ ως εργαλείο προώθησης των στόχων του Αναλυτικού Προγράμματος, αφορούν την παροχή εμπειριών σχετικών με την διαδικασία οικοδόμησης της γνώσης (π.χ. υποστήριξη εννοιολογικής κατανόησης, ανάπτυξη δεξιοτήτων), ως επίσης την παροχή εμπειριών πολλαπλών προοπτικών (π.χ. ανάπτυξη επιστημολογικής επάρκειας). Επιπρόσθετα έγινε αναφορά στους Hoyles & Noss (2006), που επίσης τονίζουν την ανάγκη ενσωμάτωσης της μάθησης σε ρεαλιστικά περιβάλλοντα που σχετίζονται με τον πραγματικό κόσμο, την εμπέδωση της μάθησης μέσω κοινωνικής εμπειρίας (π.χ. ανταλλαγή απόψεων), αλλά και την ενθάρρυνση της χρήσης πολλαπλών μορφών αναπαράστασης (π.χ. παράλληλη χρήση πολλαπλών εργαλείων). Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στην ανάγκη επαναπροσδιορισμού των παραδοσιακών ρόλων εκπαιδευτικών μαθητών μια και η χρήση ΤΠΕ στη διδασκαλία συνεπάγεται το σχεδιασμό μαθησιακών δραστηριοτήτων που να προάγουν τη συζήτηση και τη συνεχή αναθεώρηση μέσα από διαδικασίες αναστοχασμού. 11 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 364

4 Ακολούθησε μια σύντομη αναφορά στη θεωρία του κατασκευαστικού εποικοδομισμού όπου υπογραμμίστηκε ότι βασική πεποίθηση είναι ότι η γνώση που οικοδομείται είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τα διαθέσιμα εργαλεία, σύμφωνα με τον Vygotsky και με τη δυναμική ιδέα ότι «η δραστηριότητα μέσα στην οποία οικοδομείται η γνώση είναι αναπόσπαστο κομμάτι του μαθησιακού αποτελέσματος» (Brown et al, 1989). Στον κατασκευαστικό εποικοδομισμό η κατασκευή λειτουργεί ως εργαλείο οικοδόμησης της γνώσης (object-to-think-with) και ως εργαλείο επικοινωνίας της γνώσης (object-tocommunicate-with). Το πρώτο μέρος των σεμιναρίων ολοκληρώθηκε με μια σύντομη παρουσίαση κάποιων πρώτων παραδειγμάτων από δραστηριότητες που έγιναν με τη χρήση του λογισμικού Inspiration, δίνοντας στους εκπαιδευτικούς μια πρώτη εικόνα για τις δυνατότητες του εργαλείου, αλλά και την προστιθέμενή του αξία στη μαθησιακή διαδικασία. Το δεύτερο μέρος αφιερώθηκε στην παρουσίαση του λογισμικού Inspiration, όπου δόθηκε έμφαση στις δυνατότητες και το περιεχόμενο του λογισμικού, αλλά και στα βασικά χαρακτηριστικά του και εργαλεία κατασκευής - δημιουργίας, παρουσίασης, διαφοροποίησης και φύλαξης δραστηριοτήτων, ως επίσης και σε ζητήματα που άπτονται της διδακτικής του γνωστικού αντικειμένου της γλώσσας (διασύνδεση με κριτικό γραμματισμό, πολυτροπικότητα, επικοινωνιακή προσέγγιση, διαφοροποίηση γλωσσικής διδασκαλίας, κτλ.). Κατά το τρίτο και τέταρτο μέρος οι εκπαιδευτικοί είχαν την ευκαιρία να εξοικειωθούν με το λογισμικό Inspiration και τις εκπαιδευτικές εφαρμογές του, κατασκευάζοντας με τη χρήση του λογισμικού το διδακτικό σχέδιο ενός μαθήματος. Ως κοινή βάση δόθηκε σε όλους αντίγραφο της πρώτης ενότητας από το βιβλίο Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας για τη Γ Γυμνασίου και οι αντίστοιχες σελίδες από το Βιβλίο Εκπαιδευτικού. Η ενότητα πραγματεύεται το δημοτικό τραγούδι και περιλαμβάνει τέσσερα κείμενα, μεταξύ των οποίων και το κείμενο «Του γιοφυριού της Άρτας». Αρχικά ζητήθηκε η κατασκευή μιας ιδεοθύελλας με θέμα το δημοτικό τραγούδι, έτσι ώστε να εξοικειωθούν με το λογισμικό και στη συνέχεια οι εκπαιδευτικοί εργάστηκαν σε ομάδες σχεδιάζοντας τις δραστηριότητες για τη διδασκαλία του δημοτικού τραγουδιού «Του γιοφυριού της `Αρτας» με χρήση του λογισμικού. Τα τελευταία λεπτά του σεμιναρίου έγινε μια συζήτηση για το πώς οι εκπαιδευτικοί βίωσαν τις δυνατότητες του εν λόγω λογισμικού γύρω από τον άξονα της προστιθέμενης αξίας, μέσα από την οποία διαφάνηκαν και κάποιοι προβληματισμοί ή ακόμη και περιορισμοί. Μετά τη συζήτηση στην ολομέλεια χορηγήθηκε στους εκπαιδευτικούς ερωτηματολόγιο (Παράρτημα ΙΙ) όπου ζητήθηκε η αξιολόγηση του σεμιναρίου, ο εντοπισμός θετικών ή αρνητικών σημείων του λογισμικού, οι πιθανές εφαρμογές που θα δοκιμάσουν και πιθανές δυσκολίες που αναμένουν, ενώ τέλος ζητήθηκε να αναφέρουν πώς διαφοροποιείται η άποψή τους για την προστιθέμενη αξία των ΤΠΕ στη μαθησιακή διαδικασία με την ολοκλήρωση του σεμιναρίου. Από τα ζητήματα αυτά στο παρόν άρθρο παρουσιάζονται οι δυνατότητες και οι περιορισμοί της ενσωμάτωσης ΤΠΕ στο γλωσσικό μάθημα γενικά και του λογισμικού Inspiration ειδικά όπως αναφέρθηκαν από τους εκπαιδευτικούς. 11 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 365

5 Αποτελέσματα Αναφορικά με τις δυνατότητες που παρέχει η ενσωμάτωση ΤΠΕ στη γλωσσική διδασκαλία έγινε γενικά αποδεκτό πως η χρήση των ΤΠΕ στο γλωσσικό μάθημα προσθέτει στους στόχους και τις επιδιώξεις του μαθήματος και έχει άμεση συσχέτιση με τις αρχές του κριτικού γραμματισμού. Χαρακτηριστικά, οι εκπαιδευτικοί υπογραμμίζουν ότι οι ΤΠΕ καθιστούν τους μαθητές ενεργούς μέτοχους της μαθησιακής διαδικασίας και «καταργούν τη μετωπική δασκαλοκεντρική διδασκαλία», «σπάζουν την καθημερινή μονοτονία του πίνακα και του βιβλίου» στηρίζοντας «την ποικιλομορφία του μαθήματος». Η όλη οργάνωση και οι δυναμικές που αναπτύσσονται διαφοροποιούνται μια και οι μαθητές αλληλεπιδρούν τόσο μεταξύ τους όσο και με τον Η.Υ και επομένως «αυτενεργούν περισσότερο από την παραδοσιακή διδασκαλία», προάγεται «η συνεργασία των μαθητών» και παρέχονται «ευκαιρίες για συζήτηση και ανάπτυξη ιδεών». Ιδιαίτερα τονίζονται οι δυνατότητες διαφοροποίησης μια και «η μάθηση συντελείται ατομικά και ανεξάρτητα από χωροχρονικά πλαίσια της ολομέλειας», αλλά και «ενισχύονται οι αδύνατοι και ατίθασοι μαθητές». Σε ότι αφορά το δικό τους έργο, οι εκπαιδευτικοί αναφέρουν ότι οι ΤΠΕ «βοηθούν στον καλύτερο σχεδιασμό και οργάνωση ενός μαθήματος» και εξυπηρετούν στόχους «αποτελεσματικής διδασκαλίας». Οι ΤΠΕ καλλιεργούν «την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης», «κινητοποιούν όλους τους μαθητές», οι οποίοι «κατακτούν ευκολότερα τη γνώση» και «εμπεδώνουν καλύτερα το μάθημα». Επιπλέον, «τους βοηθούν να θυμούνται τις πληροφορίες» και «ενισχύουν την παραγωγικότητα». Μέσω των ΤΠΕ «παρέχονται πληροφορίες για πολλά θέματα» και μάλιστα σε «σύντομο χρονικό διάστημα». Η δυνατότητα χρήσης ποικιλίας μέσων σε κάθε μάθημα που αποτελούν μέρος της κουλτούρας και των ενδιαφερόντων των μαθητών εκτός σχολείου καθιστά το μάθημα πιο ενδιαφέρον: «η εικόνα του Η.Υ είναι πολύ οικεία στους μαθητές που ανήκουν στη γενεά των ΤΠΕ». Οι εκπαιδευτικοί στάθηκαν ιδιαίτερα στο γεγονός ότι οι ΤΠΕ «αποτελούν προσφιλές αντικείμενο για την πλειοψηφία των μαθητών και επομένως αποτελούν από μόνες τους σημείο έλξης» και τόνισαν ότι οι ΤΠΕ «ερεθίζουν την περιέργεια και προκαλούν εντύπωση στους μαθητές» μια και «συγκεντρώνονται περισσότερο και παρασύρονται από τον ήχο και την εικόνα». Ιδιαίτερα για το λογισμικό Inspiration οι εκπαιδευτικοί δήλωσαν ότι η προστιθέμενή του αξία έγκειται στις δυνατότητες που παρέχει το πρόγραμμα σε όλους τους χρήστες του και ιδιαίτερα στο σχολείο σε ότι αφορά το μαθησιακό κλίμα, αλλά και το έργο τόσο των εκπαιδευτικών όσο και των μαθητών. Συγκεκριμένα, οι εκπαιδευτικοί ανέφεραν ότι το λογισμικό παρέχει πολλαπλές επιλογές στο χρήστη, με ποικιλία δυνατοτήτων κατηγοριοποίησης δεδομένων και δημιουργίας διαγραμμάτων. Ιδιαίτερα τόνισαν την ευκολία εξοικείωσης και χρήσης του προγράμματος, αλλά και το βαθμό δημιουργικότητας που επιτρέπει. Σχετικά με την χρήση του στο σχολείο τόνισαν την αλλαγή που μπορεί να επιφέρει στην καθημερινή μαθησιακή διαδικασία και τον μεγαλύτερο βαθμό εμπλοκής των μαθητών λόγω του ενδιαφέροντος που μπορεί να δημιουργηθεί γύρω από τις δυνατότητες που παρέχει. Ιδιαίτερα για τους ίδιους, ως θετικά στοιχεία εντόπισαν την ευκολότερη οργάνωση και εποπτικοποίηση διδασκαλιών, την ευκολία στην παρουσίαση ποικιλίας θεμάτων με δυνατότητα άμεσης σύνδεσης με το διαδίκτυο και άλλες πηγές, αλλά και τις γρήγορες αναπροσαρμογές που μπορεί να γίνουν στα διαγράμματα που παρουσιάζονται. Ως θετικά στοιχεία για τους 11 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 366

6 μαθητές αναφέρθηκε ότι το Inspiration «αποτελεί παράδειγμα εφαρμογής των σύγχρονων παιδαγωγικών θεωριών: οι μαθητές μπορούν να δημιουργήσουν οι ίδιοι τις γνωστικές δομές». Τονίστηκε ότι το πρόγραμμα μπορεί να συντείνει στην καλύτερη κατανόηση, εξάσκηση, εμπέδωση, επανάληψη, καθώς και αυτοαξιολόγηση των μαθητών. Στα πλαίσια μιας «ευχάριστης ενασχόλησης» το πρόγραμμα «οργανώνει από πλευράς δομής το μάθημα και δείχνει να βοηθάει τη σκέψη των μαθητών να ξεκαθαρίσουν έννοιες και σχέσεις πληροφοριών». Σημαντική ήταν και η επισήμανση των δυνατοτήτων διαφοροποίησης που παρέχει το λογισμικό, μια και εντοπίστηκε η δυνατότητα ενίσχυσης των μαθητών με οπτική νοημοσύνη, μαθησιακές δυσκολίες ή προβλήματα συγκέντρωσης. Αναφορικά με τα αρνητικά σημεία που εντόπισαν στο Inspiration, αρκετοί σχολίασαν αρνητικά το γεγονός ότι το πρόγραμμα είναι γραμμένο στην Αγγλική. Προβληματισμός υπήρξε για το χρόνο που απαιτείται τόσο από πλευράς εκπαιδευτικών όσο και μαθητών, αλλά και τις δυσκολίες λόγω ελλείψεων σε υλικοτεχνικές υποδομές. Χαρακτηριστικά, αναφέρθηκε ότι: «είναι ένα εξαιρετικό πρόγραμμα και μια εξαιρετική εναλλακτική παιδαγωγική προσέγγιση. Το μόνο αρνητικό είναι η εγκατάσταση αυτού του προγράμματος σε δύο μόνο Η.Υ. του σχολείου μας, πράγμα που ούτε στους μαθητές δίνει χρόνο να εξοικειωθούν ούτε σου επιτρέπει να εργαστείς στο σπίτι για να ετοιμάσεις το μάθημα». Ένα άλλο σημείο που εντοπίστηκε είναι η ανάγκη επιλογής κατάλληλων μέσων ανάλογα με το περιεχόμενο της διδασκαλίας: «πρέπει να μην παρασυρόμαστε από την δυνατότητα εντυπωσιασμού που προσφέρει και δεν χρειάζεται σ όλες τις ενότητες», αλλά και η ανάγκη επιλογής ποικιλίας μέσων και προσεγγίσεων ώστε να μην είναι τα μαθήματα προβλέψιμα και ανιαρά: «οι μαθητές μπορεί να θεωρήσουν ότι το μάθημα θα το έχουν έτοιμο, αφού θα τους παρουσιαστεί και δεν θα προσέχουν ούτε θα αυτενεργούν». Σε γενικό επίπεδο, η ένταξη των ΤΠΕ στο γλωσσικό μάθημα όπως διαφάνηκε από τα ερωτηματολόγια που παραχωρήθηκαν πριν και μετά την επιμόρφωση, αλλά και τις συζητήσεις που έλαβαν χώρα σε όλα τα στάδια της επιμόρφωσης, συνοδεύεται σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς, από αρνητικά στοιχεία, δυσκολίες και περιορισμούς τις οποίες και διασυνδέουν. Συγκεκριμένα, οι εκπαιδευτικοί αναφέρθηκαν σε προκλήσεις που προκύπτουν λόγω Αναλυτικού Προγράμματος και παιδαγωγικού πλαισίου, υλικοτεχνικής υποδομής και οικονομικών πόρων, ως επίσης και λόγω περιορισμών σε σχέση με τη στήριξη του εκπαιδευτικού σε επίπεδο επιμόρφωσης. Αναλυτικό Πρόγραμμα και διαθέσιμος εκπαιδευτικός χρόνος Ο φόρτος εργασίας και η πίεση χρόνου που αντιμετωπίζουν οι εκπαιδευτικοί λόγω της ύλης του Αναλυτικού Προγράμματος τονίστηκε ως σημαντικός ανασταλτικός παράγοντας στην ενσωμάτωση ΤΠΕ, οι οποίες κρίνονται ως «χρονοβόρες» : «χρειάζονται περισσότερες ώρες για να προσφέρεις τη γνώση μέσω ΤΠΕ παρά με την παραδοσιακή προσέγγιση και αναστατώνεται η κανονική διεξαγωγή του μαθήματος». Σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς η ενσωμάτωση και αξιοποίηση των ΤΠΕ στην καθημερινή εκπαιδευτική πραγματικότητα απαιτεί αρκετό χρόνο και κόπο: «δεν είναι λίγες οι φορές που ο σχολικός χρόνος δεν είναι αρκετός με αποτέλεσμα και ο εκπαιδευτικός αλλά και ο μαθητής να πρέπει να αφιερώσει αρκετό χρόνο στο σπίτι 11 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 367

7 πολλές φορές και μέρες. για να γνωρίσει και να εξασκηθεί στις δυνατότητες ενός εργαλείου ή ενός προγράμματος». Το στοιχείο του χρόνου προετοιμασίας σε σχέση με την ύλη του αναλυτικού προγράμματος τονίστηκε σε πολλές δηλώσεις τους, όπου αναφέρθηκε ότι «δεν πρέπει [οι ΤΠΕ] να αντικαθιστούν τη μελέτη από το βιβλίο που είναι η ύλη που θα εξεταστούν και που δεν θα την προλάβουν». Τονίστηκε επίσης ο χρόνος προετοιμασίας καθαυτός: «ο διδάσκων θα πρέπει να δουλέψει από μόνος του πολύ για την προετοιμασία των μαθημάτων, όπως και οι μαθητές αν θα το χρησιμοποιήσουν» και «το γεγονός ότι παρακολούθησα το εν λόγω σεμινάριο μου έδωσε την ευκαιρία να γνωρίσω κάτι καινούριο, το οποίο σε συνδυασμό με το χρόνο που θα διαθέσω για να εξοικειωθώ, θα με βοηθήσει καλύτερα στο σχεδιασμό των μαθημάτων μου». Κατά δεύτερο λόγο, ο σχεδιασμός, η δημιουργία, η εφαρμογή και η αξιολόγηση μαθημάτων με τη χρήση ΤΠΕ είναι μια ιδιαίτερα χρονοβόρα διαδικασία που απαιτεί εκτός από γνώσεις κόπο και πολλή ενέργεια. Σε επίπεδο χρόνου πολλοί εκπαιδευτικοί σημειώνουν τη χρονοβόρα διαδικασία της μετάβασης των μαθητών από την τάξη τους στο εργαστήριο των υπολογιστών, η οποία αποτελεί για τους περισσότερους αποθαρρυντικό στοιχείο για ενσωμάτωση ΤΠΕ στη διδασκαλία τους. Οι δυσκολίες πρόσβασης στην αίθουσα Η.Υ του σχολείου ή στο Κέντρο Γλωσσών και οι διαπραγματεύσεις που γίνονται μεταξύ του προσωπικού για καταρτισμό προγράμματος χρήσης των αιθουσών που να συμπίπτει με το Ωρολόγιο Πρόγραμμα του σχολείου αποτελούν σημείο τριβής και αποτρέπουν την όλη προσπάθεια: «πρέπει να εργαστηριοποιηθούν και τα φιλολογικά μαθήματα για να μην έχουν οι βιολόγοι και οι άλλοι προτεραιότητα». Μια άλλη χρονοβόρα διαδικασία στην οποία έγινε αναφορά ήταν η ανάγκη όπως ο εκπαιδευτικός «σε ρόλο κουβαλητή να μεταφέρει στην τάξη του υπολογιστή και video projector» εκεί όπου απουσιάζει ο κατάλληλος χώρος διεξαγωγής τέτοιων μαθημάτων ή σε κάθε περίσταση, όταν η σχολική τάξη δεν είναι κατάλληλα εξοπλισμένη σε σχέση με τις ΤΠΕ. Υλικοτεχνική Υποδομή και οικονομικοί πόροι Πρώτο από τα προβλήματα και περιορισμούς που σχετίζονται με τις ΤΠΕ αναφέρεται το ζήτημα της υλικοτεχνικής υποδομής αλλά και θέματα οικονομικά και μαθησιακού περιβάλλοντος. Μεταξύ άλλων, προκύπτουν θέματα όπως οι σοβαρές ελλείψεις σε μέσα και εργαλεία νέων τεχνολογιών και οι ακατάλληλοι χώροι, με τους εκπαιδευτικούς να υποστηρίζουν ότι «τα σχολεία δεν έχουν τις κατάλληλες παροχές» ή «το σχολείο [...] ως υποδομή δεν υποστηρίζει τις ΤΠΕ». `Οπως προκύπτει από τα σεμινάρια, οι εκπαιδευτικοί σχολιάζουν μεταξύ άλλων ότι «δεν υπάρχουν κατάλληλα μέσα και προϋποθέσεις στο σχολείο», «δεν υπάρχει κατάλληλος εξοπλισμός στα σχολεία μας». `Ενα μεγάλο ποσοστό εκπαιδευτικών μιλάει για ανεπαρκή εξοπλισμό και απουσία πότε περισσότερο και πότε λιγότερο σημαντικών μέσων και εργαλείων. Πολλοί εκπαιδευτικοί αναφέρονται σε μικροπροβλήματα που συχνά προκαλούν εκνευρισμό στην εκπαιδευτική καθημερινότητα, όπως: «έλλειψη μελανιών, [προβληματική] σύνδεση στο Internet, χαλασμένοι υπολογιστές ή ελλιπείς ή παλαιάς τεχνολογίας». Δυσκολίες όπως η «μη εγκατάσταση κάποιων λογισμικών στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές του σχολείου», παρότι η επιμόρφωση έχει προηγηθεί, αποτελούν εμπόδιο για την άμεση και λειτουργική εφαρμογή και αξιοποίηση της νέας γνώσης και οδηγούν τους εκπαιδευτικούς σε αγανάκτηση, απογοήτευση και αποδοκιμασία ή δυσπιστία σε κάθε προσπάθεια επιμόρφωσης και δια βίου μάθησης. 11 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 368

8 Η απουσία σχολικού εργαστηρίου είναι ένα ακόμη ζήτημα το οποίο παρουσιάζεται από τη βιβλιογραφία αλλά και τους συμμετέχοντες εκπαιδευτικούς ως μια ουσιαστική πρακτική δυσκολία. Για παράδειγμα, οι εκπαιδευτικοί αναφέρουν ότι βλέπουν μεγάλες δυσκολίες στην ενσωμάτωση των ΤΠΕ στα σχολεία «εξαιτίας της έλλειψης κατάλληλων αιθουσών και ικανοποιητικού αριθμού ηλεκτρονικών υπολογιστών». Πρακτικές δυσκολίες, βέβαια, φαίνεται να υπάρχουν ακόμη και όταν υπάρχει το σχολικό εργαστήριο ή εργαστήριο υπολογιστών ή η ειδική αίθουσα. `Οπως αναφέρει εκπαιδευτικός «στο σχολείο υπάρχει μόνο μια αίθουσα προβολών η οποία χρησιμοποιείται από όλους. Το γεγονός αυτό περιορίζει τις συχνές επισκέψεις στην εν λόγω αίθουσα». Δεύτερος εκπαιδευτικός μιλώντας ειδικότερα για το γλωσσικό μάθημα σημειώνει πως: «Δυστυχώς για τα φιλολογικά μαθήματα υπάρχει μόνο μια αίθουσα, άρα δεν είναι εφικτό πάντοτε να χρησιμοποιηθεί από τους φιλολόγους όποτε τη χρειαστούν». Μια σοβαρή πρακτική δυσκολία που συχνά δημιουργεί προβληματισμούς και εντάσεις, αποτελεί η προσπάθεια εφαρμογής της διαδικασίας της συνεργατικής μάθησης στις συνθήκες του εργαστηρίου, όπου οι μαθητές καλούνται να συνεργαστούν σε ομάδες πέραν των δύο ή τριών ατόμων ανά υπολογιστή. Η οργάνωση της τάξης στο εργαστήριο Η.Υ., η κατάλληλη οργάνωση των μαθητών σε ομάδες απαιτεί, αρκετή ενέργεια και χρόνο, ενώ ο θόρυβος στο εργαστήριο, η διάσπαση της προσοχής του εκπαιδευτικού κατά το συντονιστικό του ρόλο και η αδυναμία συστηματικής παρακολούθησης της πορείας των μαθητών σε ομαδικό και ατομικό επίπεδο προκαλούν συχνά στους εκπαιδευτικούς συναισθήματα δυσφορίας και τάσεις αποφυγής ή και άρνησης της όποιας επιμόρφωσης σε σχέση με το εν λόγω αντικείμενο. Κατά συνέπεια, υπάρχουν εκπαιδευτικοί που αν και θεωρητικά αποδέχονται τις αρχές της συνεργατικής μάθησης αναγνωρίζοντας τα θετικά που προκύπτουν: καλλιέργεια αλληλεπίδρασης, ανάπτυξη επικοινωνιακών και συνεργατικών δεξιοτήτων, εμβάθυνση και κατανόηση εννοιών, σε πρακτικό επίπεδο αποφεύγουν την οργάνωση ομάδων και τη χρήση του εργαστηρίου. Οι εκπαιδευτικοί αναφέρονται συχνά στις τεχνικές δυσκολίες που δυσχεραίνουν το έργο της ομαλής ροής και αποτελεσματικότητας των μαθημάτων τους, όπως είναι για παράδειγμα τα εξής: «διακοπή ρεύματος», «προβληματική σύνδεση με το διαδίκτυο», «δυσκολία στο άνοιγμα των αρχείων», κτλ. Κάποιοι, μάλιστα, παραδέχονται πως δεν είναι λίγες οι φορές που ανέλαβαν οι ίδιοι να κάνουν την εγκατάσταση μέσων και εργαλείων χωρίς να έχουν τις απαιτούμενες γνώσεις, με το αποτέλεσμα να μην είναι πάντα το επιθυμητό. Κάποιοι άλλοι, αναφέροντας άσχημες εμπειρίες σε τεχνικό επίπεδο θυμούνται τις φορές που δεν είναι λίγες που συνέβηκε κάτι απρόοπτο και δεν κατάφεραν να «παρουσιάσουν αυτό που ήθελαν». Συχνά υπογραμμίζεται πως αιτία των πιο πάνω προβλημάτων, αποτελεί η απουσία οικονομικών πόρων της σχολικής μονάδας ή και του κρατικού φορέα για τέτοιου είδους εκπαιδευτικά θέματα. `Ενδειξη για τον κρίσιμο ρόλο που διαδραματίζει ο οικονομικός παράγοντας στην ενσωμάτωση και αξιοποίηση των ΤΠΕ στο σχολείο είναι και η ακόλουθη παραδοχή εκπαιδευτικού: «`Ενα ακόμη βοηθητικό εργαλείο για τον εκπαιδευτικό. Επαφίεται στον εκπαιδευτικό το πώς θα το χρησιμοποιήσει ανάλογα με 11 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 369

9 το κεφάλαιο, τους μαθητές, το επίπεδό τους». Ο κρατικός φορέας και οι αρμόδιες υπηρεσίες φέρονται να έχουν τη μέγιστη ευθύνη γεγονός που αναγνωρίζεται με κάθε ευκαιρία από τους συμμετέχοντες: «Είναι θετικό το γεγονός ότι επιτέλους αγοράζονται λογισμικά από το Υπουργείο Παιδείας και επιμορφώνονται οι καθηγητές». Επιμόρφωση Εκπαιδευτικών Οι εμπειρίες επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών φέρνουν στην επιφάνεια ζητήματα που αφορούν την καταλληλότητα και αποτελεσματικότητα της επιμόρφωσης για την ενσωμάτωση ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία. Αν και η ανάγκη συνεχούς επιμόρφωσης τονίστηκε έτσι ώστε οι εκπαιδευτικοί «να είναι σε θέση να υποστηρίζουν τη χρήση και αξιοποίηση των λογισμικών στην τάξη», η μετουσίωση της θεωρίας σε πράξη δεν είναι πάντα εφικτή: «οι έντονοι ρυθμοί ανάπτυξης απαιτούν συνεχή επιμόρφωση [πράγμα] δύσκολο για τον καθηγητή να είναι πάντα ενημερωμένος για τα τεχνολογικά επιτεύγματα». Ωστόσο, τονίστηκε ότι παράλληλα με την επιμόρφωση σημαντική είναι και η πρόσβαση στα λογισμικά, στοιχείο που διασυνδέεται με τα θέματα υλικοτεχνικής υποδομής που αναφέρθηκαν πιο πάνω: «είναι αδιανόητο να μην δίνονται τα λογισμικά στην επιμόρφωση σε όλους μας». Σημαντικό τέλος στοιχείο είναι και η επισήμανση της ανάγκης για προσωπική ενασχόληση με τα εκάστοτε λογισμικά, πέραν των επιμορφωτικών σεμιναρίων που μπορεί κάθε εκπαιδευτικός να παρακολουθήσει: «αν δεν ασχοληθούμε πάνω του μόνοι μας αρκετά δεν μπορούμε να κρίνουμε τα θετικά και αρνητικά του». Συμπεράσματα Η προσπάθεια για την καταλληλότερη και αποτελεσματικότερη ενσωμάτωση των ΤΠΕ στην εκπαίδευση αποτελεί γεγονός των ημερών. Η μετάβαση από την Κοινωνία της Πληροφορίας στην Κοινωνία της Γνώσης φέρεται να αποτελεί τη νέα τάση σε ευρωπαϊκό επίπεδο και σε χώρες οι οποίες διαθέτουν ανεπτυγμένη υπολογιστική και δικτυακή υποδομή (Γλέζου, 2002). Στον κυπριακό χώρο η προσπάθεια αυτή είναι συστηματική ιδιαίτερα την τελευταία πενταετία κατά την οποία αρμόδιοι φορείς παρέχουν ολοένα και περισσότερες ευκαιρίες επιμόρφωσης για την κατάλληλη ενσωμάτωση και αποτελεσματική χρήση και αξιοποίηση των ΤΠΕ σε όλα τα γνωστικά αντικείμενα. Η έρευνα για την οποία γίνεται αναφορά στο παρόν άρθρο πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο μιας τέτοιας προσπάθειας επιμόρφωσης κατά την οποία εκπαιδευτικοί φιλολογικών μαθημάτων παρακολούθησαν σεμινάρια για εκμάθηση του λογισμικού Inspiration. `Οπως προκύπτει από τους εκπαιδευτικούς, η χρήση του λογισμικού Inspiration στη σχολική τάξη, αποτελεί μια συναρπαστική εξέλιξη αλλά συνάμα και μια πρόκληση για ζητήματα που αναφέρονται στην αρχή της προστιθέμενης αξίας στη χρήση νέων τεχνολογιών στη μαθησιακή διαδικασία. Το συγκεκριμένο λογισμικό δίνει έμφαση στις στρατηγικές μάθησης που καλούν όλους τους μαθητές να γίνονται μέτοχοι στη μαθησιακή διαδικασία και αποτελεί ένα εργαλείο που προσφέρει προστιθέμενη αξία στις μεθόδους παρουσίασης, επίδειξης και κατηγοριοποίησης. Συντείνει στην καλύτερη κατανόηση, εξάσκηση, εμπέδωση, επανάληψη, καθώς και αυτοαξιολόγηση των μαθητών, ενώ παρέχοντας δυνατότητες διαφοροποίησης, ενισχύει μαθητές με οπτική νοημοσύνη, μαθησιακές δυσκολίες ή προβλήματα συγκέντρωσης. 11 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 370

10 Παρότι αναγνωρίζεται η προστιθέμενη αξία των ΤΠΕ γενικά και του λογισμικού Inspiration που αποτέλεσε το αντικείμενο επιμόρφωσης για την παρούσα έρευνα, οι εκπαιδευτικοί, τόσο στα ερωτηματολόγια που παραχωρήθηκαν πριν και μετά το σεμινάριο, όσο και στις συζητήσεις που έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια των σεμιναρίων, διέκριναν και τις γκρίζες περιοχές. Συγκεκριμένα, αναφέρθηκαν σε προκλήσεις που προκύπτουν λόγω Αναλυτικού Προγράμματος και παιδαγωγικού πλαισίου, υλικοτεχνικής υποδομής και οικονομικών πόρων, καθώς επίσης και λόγω περιορισμών σε σχέση με τη στήριξη του εκπαιδευτικού σε επίπεδο επιμόρφωσης. Η σύμπραξη των εκπαιδευτικών φορέων για συνεχή παιδαγωγική, υλικοτεχνική και οικονομική υποστήριξη των εκπαιδευτικών και των σχολικών τους μονάδων, δημιουργία κοινοτήτων μάθησης και ανάπτυξης συνεργασίας, γόνιμης ανταλλαγής και αξιοποίησης ιδεών και εμπειριών αναδεικνύονται ως απαραίτητα στοιχεία για την αναβάθμιση της διδακτικής-μαθησιακής διαδικασίας σε θέματα που άπτονται της αποτελεσματικής ενσωμάτωσης και κατάλληλης αξιοποίησης των ΤΠΕ στην εκπαίδευση. Επιπλέον, η ανάγκη μιας ουσιαστικής επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών στην παιδαγωγική αξιοποίηση των ΤΠΕ στο γλωσσικό μάθημα προκύπτει ως επιτακτική ανάγκη στα χρόνια του κριτικού γραμματισμού. Ο εκπαιδευτικός αναδεικνύεται ως ο καθοριστικός παράγοντας που υιοθετεί ή απορρίπτει, αποδέχεται ή ακυρώνει την εκπαιδευτική προστιθέμενη αξία των ΤΠΕ, ενώ παράλληλα, εξελίσσεται από διαμεσολαβητή σε συνδιαμορφωτή της κάθε καινοτομικής παρέμβασης. Η κάθε προσπάθεια ενσωμάτωσης και αξιοποίησης των ΤΠΕ στην εκπαίδευση θα πρέπει να συνοδεύεται από εμπεριστατωμένη έρευνα και εποπτεία, μια κριτική στάση και μια διάθεση για συνεχή αναβάθμιση. Μια θεμελιωμένη παιδαγωγική αντίληψη για το ρόλο που καλούνται να διαδραματίσουν τα μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας, κρίνεται απαραίτητη, έτσι ώστε η πρόκληση της αντιμετώπισης των ολοένα αυξανόμενων απαιτήσεων που κατακλύζουν εκπαιδευτικούς και μαθητές στη σύγχρονη εκπαιδευτική καθημερινότητα, να αντιμετωπίζεται επιτυχώς με ένα κριτικό φακό και μελετημένες δράσεις. `Οπως εύστοχα υπογραμμίζουν οι εκπαιδευτικοί, η ένταξη των ΤΠΕ στη μαθησιακή διαδικασία «χρειάζεται, αλλά δεν είναι πανάκεια», πρέπει να γίνεται με μέτρο» και «όταν η χρήση της τεχνολογίας γίνεται αυτοσκοπός, τότε υπάρχει πρόβλημα». Ευχαριστίες Θερμές ευχαριστίες στους Δρ. Ζαχαρία Ζαχαρία και Δρ. Λουκά Λουκά καθώς και στους εκπαιδευτικούς που συμμετείχαν στα σεμινάρια επιμόρφωσης για την εμπειρία της συνεργασίας μας, της ανατροφοδότησης και της γόνιμης ανταλλαγής σκέψεων, θέσεων και ιδεών. Αναφορές Στα Ελληνικά Γλέζου, Κ. (2002). «Πτυχές της επιμόρφωσης εκπαιδευτικών στην αξιοποίηση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στην τάξη». «Οι ΤΠΕ στην Εκπαίδευση», Τόμος Α, Επιμ. Α. Δημητρακοπούλου, Πρακτικά 3ου Συνεδρίου ΕΤΠΕ, 26-29/9/2002, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Ρόδος: Εκδόσεις Καστανιώτη 11 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 371

11 Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού. (2009). Εγκύκλιος Αρ. Φακ.: /15. Ανακτήθηκε τον Μάιο 2010 από Doc4444.pdf Στα Αγγλικά Boyle, T. (1997). Design for Multimedia Learning. Prentice Hall Brown, J. S., Collins, A., & Duguid, P. (1989). Situated cognition and the culture of learning. Educational Researcher, 18(1), Cope, B. and Kalantzis, M. (Eds.). Multiliteracies: Literacy learning and the design of social futures (pp.69-91). New York: Routledge. Cuban, L. (2003). Forward. In A. Sheekey (Ed.), How to ensure ed/tech is not oversold and underused (pp. vii xi). Lanham, MD: The Scarecrow Press Hoyles, C. and Noss R. (2006). What can digital technologies take from and bring to research in mathematics education? In A.J. Bishop, M.A. Clements, C. Keitel, J. Kilpatrick and F.K.S. Leung (eds). Second International Handbook of Research in Mathematics Education (pp ). Dordrecht: Kluwer. Lankshear, C. & Knobel, M. (2006). New literacies (2nd ed.). Maidenhead, England: Open University Press. Luke, C. (2000). Cyber-schooling and technological change: Multiliteracies for new times. In B. Cope and M. Kalantzis (Eds.), Multiliteracies: Literacy learning and the design of social futures (pp.69-91). New York: Routledge. Thorne, S. L. (2008). Computer-mediated communication. In N. Hornberger & N. Van Duesen-Scholl (Eds.), Encyclopedia of Language and Education (Vol. 4, Second and Foreign Language Education, pp ). Springer/Kluwer. 11 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 372

12 ΠΑΡΑΤΗΜΑ Ι Σεμινάριο Επιμόρφωσης για τη Χρήση του Λογισμικού Inspiration στη Γλωσσική Διδασκαλία Όνομα Χρόνια υπηρεσίας Σπουδές Επιμόρφωση σχετική με ΤΠΕ + ΤΠΕ - ΤΠΕ Παραδείγματα καλών εφαρμογών Δυσκολίες 11 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 373

13 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ Σεμινάριο Επιμόρφωσης για τη Χρήση του Λογισμικού Inspiration στη Γλωσσική Διδασκαλία + - Εισηγήσεις + Inspiration - Inspiration Πιθανές εφαρμογές Αναμενόμενες Δυσκολίες Πώς διαφοροποιείται η άποψή σου για την προστιθέμενη αξία των ΤΠΕ στη μαθησιακή διαδικασία με την ολοκλήρωση του σεμιναρίου; 11 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 374