Η ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ & ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΣΤΑ ΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ. Γιώργος ΚΟΥΤΙΝΑΣ Μηχανικός ΕΜΠ & ΕNSPM Σύµβουλος Ασφαλίσεων

Transcript

1 Η ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ & ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΣΤΑ ΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ Γιώργος ΚΟΥΤΙΝΑΣ Μηχανικός ΕΜΠ & ΕNSPM Σύµβουλος Ασφαλίσεων

2 Η ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ & ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΣΤΑ ΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΙΝ ΥΝΩΝ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ 1.1 ΓΕΝΙΚΑ 1.2 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΚΙΝ ΥΝΩΝ 1.3 ΚΑΤΑΝΟΜΗ - ΕΚΧΩΡΗΣΗ ΚΙΝ ΥΝΩΝ α) Κίνδυνοι εις βάρος του Κύριου του Έργου β) Κίνδυνοι εις βάρος του Αναδόχου 2. Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΣΤΑ ΤΕΧΝΙΚΑ ΕΡΓΑ 2.1 ΓΕΝΙΚΑ 2.2 ΟΙ ΙΕΘΝΩΣ ΙΣΧΥΟΥΣΕΣ ΑΣΦΑΛΙΣΕΙΣ ΣΤΑ ΤΕΧΝΙΚΑ ΕΡΓΑ α) Ασφάλιση "κατά παντός κινδύνου" Κατασκευής Έργου β) Ασφάλιση του αποπερατωµένου έργου γ) Ασφάλιση Επαγγελµατικής Ευθύνης Μελετητή / Συµβούλου δ) Ασφάλιση Πολυετούς (10ετούς) Εγγύησης Κατασκευής ε) Ασφάλιση Εργοδοτικής Αστικής Ευθύνης 2.3 Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΩΡΟ 3. ΝΟΜΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ 3.1 ΓΕΝΙΚΑ 3.2 ΝΟΜΙΚΕΣ ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΕΙΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΑΣΦΑΛΙΣΗ 3.2 ΝΟΜΟΘΕΤΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ & ΑΣΦΑΛΙΣΗ 3.3 Η «ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ» ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΜΑΣ 4. ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ 5. ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΣΤΑ ΤΕΧΝΙΚΑ ΕΡΓΑ 2

3 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Όπως σε κάθε δηµιουργική προσπάθεια, έτσι και στο χώρο των έργων, ο σύγχρονος άνθρωπος, εδώ και αρκετά χρόνια, προκειµένου να προστατευθεί οικονοµικά από διάφορα τυχαία και απρόβλεπτα ζηµιογόνα γεγονότα, που µοιραία συνδέονται µε την κατασκευαστική δραστηριότητα, αναζήτησε λύσεις στο θεσµό της ασφάλισης. Είναι προφανές, πως πολλά από τα σύγχρονα κατασκευαστικά επιτεύγµατα (ειδικά ή υψηλά κτήρια, γέφυρες, σήραγγες κλπ) δεν θα επιχειρούσαµε να τα κατασκευάσουµε εάν προηγουµένως δεν υπήρχε κάποια οικονοµική εξασφάλιση για την περίπτωση που, σπάνια µεν αλλά όχι ασυνήθη, ζηµιογόνα φυσικά φαινόµενα ή ακόµη ανθρώπινα λάθη θα α- πειλούσαν τη βιωσιµότητα του εκάστοτε εγχειρήµατος αλλά και την επιχειρηµατική υπόσταση των ιδίων των φορέων υλοποίησής του. Η ασφάλιση στο χώρο των τεχνικών έργων, ουσιαστικά αναπτύχθηκε µε την έντονη ανοικοδόµηση και την κατασκευή εκτεταµένων έργων υποδοµής µετά τον δεύτερο παγκόσµιο πόλεµο. Αρχικά αναφερόταν στην κάλυψη ζηµιών των κατασκευαζόµενων έργων έναντι κατονοµαζόµενων κινδύνων όπως σεισµός, πληµµύρα, φωτιά κλπ. Κατά την τελευταία τριακονταετία κατέληξε στην διεθνώς πλέον τυποποιηµένη µορφή ασφαλιστικής κάλυψης έργου "κατά παντός κινδύνου", όπου καλύπτονται ζηµιές από κάθε πιθανό κίνδυνο, εκτός από σχετικά ελάχιστες λογικές εξαιρέσεις όπως πόλεµος, δόλος, φυσιολογική φθορά κλπ. Τα τελευταία χρόνια, η ασφάλιση, πέρα από την κάλυψη έναντι ζηµιών αυτών καθαυτών των έργων, έχει επεκταθεί και στην κάλυψη της επαγγελµατικής αστικής ευθύνης των Μελετητών/ Συµβούλων Μηχανικών. Η κάλυψη αυτή έχει την έννοια της εγγύησης για τη µελέτη που εκπονούν και τις υπηρεσίες που προσφέρουν, για µελλοντικές αξιώσεις που ενδέχεται να εγερθούν εναντίον τους µετά την παραλαβή της µελέτης ή τη λήξη της αντίστοιχης σύµβασης. Κατά τη σύγχρονη διεθνή πρακτική, η ασφάλιση αποτελεί πάγια συστηµατική απαίτηση σε όλα τα STANDARD τεύχη δηµοπράτησης Μελέτης ή και Κατασκευής τεχνικών έργων. Συνήθως, επιβάλλεται θεσµικά από τον Κύριο του Έργου ή τους τυχόν Χρηµατοδοτικούς Φορείς (Τράπεζες) και η εφαρµογή της αποτελεί µέριµνα των εκάστοτε Μελετητών Κατασκευαστών. Οι τελευταίοι, πεπεισµένοι πλέον για τη χρησιµότητά της, την εφαρµόζουν συνειδητά σε συστηµατική βάση ακόµη και όταν δεν υπάρχει συµβατική υποχρέωσή τους. Ωστόσο, σηµειώνεται, πως υπάρχουν και ειδικές περιπτώσεις σε αρκετές χώρες, όπου η ασφάλιση έχει καθιερωθεί δια νόµου. Αναφέρεται χαρακτηριστικά η Γαλλία όπου µε τον περίφηµο νόµο SPINETTA, έχει καθιερωθεί από το 1978 η υποχρεωτική ασφάλιση της "10ετούς εγγύησης του Κατασκευαστού" σε όλα τα ιδιωτικά ή δηµόσια οικοδοµικά έργα, σε συνδυασµό µε εφαρµογή ειδικών Τεχνικών Ελέγχων από ανεξάρτητο διαπιστευµένο Φορέα Ελέγχων και Επιθεωρήσεων. Αναφέρεται επίσης η περίπτωση της Ιταλίας, όπου µε το νόµο MERLONI (1994), έχει γίνει υποχρεωτική η ασφάλιση σε όλα τα δηµόσια έργα, καλύπτοντας ασφαλιστικά όχι µόνο την "κατασκευή των έργων" αλλά και την "επαγγελµατική ευθύνη του Μελετητή". Τέλος, σηµειώνεται και το παράδειγµα της Ισπανίας, όπου δια νόµου (1999) έγινε υποχρεωτική η ασφαλιστική κάλυψη της 10ετούς εγγύησης της κατασκευής για όλα τα οικοδοµικά έργα. Στην Ελλάδα, δυστυχώς ο θεσµός της ασφάλισης στα τεχνικά έργα ακόµη και για τις βασικές α- σφαλιστικές καλύψεις, λειτούργησε, µέχρι στιγµής, αρκετά υποτονικά και µε σοβαρές αποκλίσεις από την ισχύουσα διεθνή πρακτική. Η όλη «προσπάθεια» για νοµοθετική ρύθµιση του θέµατος 3

4 µπορεί να χαρακτηριστεί ως ατυχής. Έλλειµµα σαφούς πολιτικής βούλησης, σε συνδυασµό µε µια αρνητική στάση που χαρακτήριζε οµάδες ενδιαφεροµένων, κυρίως λόγω έλλειψης επαρκούς ενηµέρωσης αλλά και λόγω συντεχνιακών σκοπιµοτήτων, διαµόρφωσαν τελικά µια ι- διαίτερα αρνητική εικόνα για την Ασφάλιση, δυσφηµίζοντας παράλληλα το θεσµό. Το εκτετα- µένο πρόγραµµα δηµοσίων έργων µε, κατά το µεγαλύτερο ποσοστό, συγχρηµατοδότηση από την πλευρά της Ευρωπαϊκής Ένωσης, επιβάλλει την αντικειµενική θεώρηση του όλου θέµατος της α- σφάλισης. Η αγορά αισθάνεται ήδη την ανάγκη να ανταποκριθεί θετικά, αφού έχει αντιληφθεί πως έχει ουσιαστικό συµφέρον από το θεσµό της ασφάλισης. Πολλοί είναι οι Έλληνες Μελετητές που, στα πλαίσια δραστηριοτήτων τους εκτός Ελλάδος, αντιµετώπισαν την απαίτηση ασφάλισης της επαγγελµατικής ευθύνης τους και αναζήτησαν τη σχετική λύση µέσω των συνεργαζόµενων µελετητικών γραφείων του Εξωτερικού, τα οποία διαθέτουν εδώ και αρκετά χρόνια τις απαραίτητες α- σφαλιστικές καλύψεις. Αρκετές είναι επίσης οι περιπτώσεις Κατασκευαστών, που κατά την υλοποίηση των έργων ευθύνης τους, βρέθηκαν αντιµέτωποι µε δυσάρεστες καταστάσεις υποχρεούµενοι για την επανόρθωση κακοτεχνιών ή ρύθµιση ζηµιών στο Έργο, στα Μηχανήµατα έργου, στο εργατοτεχνικό Προσωπικό τους ή ακόµη σε Τρίτους. εν υπάρχουν αξιόπιστα στατιστικά στοιχεία ζηµιών ώστε να γίνει κάποια διεξοδική ανάλυση του θέµατος. Υπάρχουν όµως αρκετά χαρακτηριστικά παραδείγµατα ζηµιογόνων γεγονότων ή αστοχιών σε τεχνικά έργα, τόσο κατά την κατασκευή όσο και µετά την αποπεράτωσή τους, από τα οποία ο καθένας θα µπορούσε να αντλήσει σχετικά συµπεράσµατα και να στοχαστεί τον θετικό ρόλο της ασφάλισης στην αντιµετώπιση των όποιων οικονοµικών συνεπειών. Θα µπορούσαν απλά να αναφερθούν, καθώς δεν κρίνεται σκόπιµο να αναλυθούν, γνωστά χαρακτηριστικά ζηµιογόνα γεγονότα όπως κατολισθήσεις σε περιοχές του εθνικού οδικού δικτύου (Μαλακάσα, σηµεία της Κορίνθου- Τριπόλεως), πληµµύρες στην Αττική, στα έργα της ΕΗ στη Μεσοχώρα κλπ. Σε ότι αφορά τα θέµατα επαγγελµατικής ευθύνης που θα µπορούσαν να προκύψουν σε σχέση µε τη Μελέτη ή την Επίβλεψη των τεχνικών έργων, υπενθυµίζονται απλά, οι έντονες συζητήσεις και προβληµατισµοί που ακολούθησαν τους καταστρεπτικούς σεισµούς του Αιγίου και της Αθήνας, κατά τους οποίους, υπήρξαν ακόµη και ανθρώπινα θύµατα. Εύκολα αντιλαµβάνεται κανείς πως έργα σαν αυτό του Μετρό Αθηνών, της Λεωφόρου Σπάτων- Σταυρού- Ελευσίνας ή της γέφυρας Ρίο- Αντίρριο θα ήταν αδιανόητο να γίνουν χωρίς πλήρη και ουσιαστική ασφάλιση. Το ίδιο θα µπορούσε να σκεφθεί κανείς ακόµη και για όλα τα σηµαντικά έργα οδοποιίας (ΠΑΘΕ, Εγνατίας), λιµενικά, υδραυλικά, έργα ΟΣΕ κλπ. Έργα, τα οποία θα πρέπει να γίνουν έντεχνα, µε αυστηρά χρονοδιαγράµµατα, µε κόστος αποδεκτό και ποιότητα τέτοια που να τα καθιστά βιώσιµα και λειτουργικά στο χρόνο. Και µόνο από στατιστικής πλευράς, είναι «έκθετα» σε πολυποίκιλους κινδύνους λόγω φυσικών φαινοµένων, αστοχιών, ή άλλων παραγόντων που συνδέονται µε θέµατα επαγγελµατικής ευθύνης. Η πολυπλοκότητα των έργων και η παρεµβατικότητά τους αρκετές φορές σε έντονα οικιστικό ή κυκλοφοριακό περιβάλλον σε συνδυασµό µε ανθρώπινα λάθη ή πιθανές θεοµηνίες (υπενθυµίζονται οι κατά καιρούς πληµµύρες στην περιοχή Αττικής και οι διάφορες σεισµικές δονήσεις σε περιοχές της Χώρας), πιστεύεται πως επιβάλλουν την ανάγκη για σοβαρή θεώρηση της παραµέτρου "ασφάλιση" στα τεχνικά έργα. Η Πολιτεία κάποια στιγµή έδειξε πως έχει πλέον αντιληφθεί πλήρως την ανάγκη θέσπισης των α- παραίτητων παρεµβατικών µέτρων µεταξύ των οποίων και η Ασφάλιση των Έργων και της Επαγγελµατικής Ευθύνης των Φορέων υλοποίησής τους. Ως αρχικό σοβαρό ερέθισµα (χωρίς όµως σοβαρή συνέχεια) αναφέρεται ο Νόµος 2229/94, ο οποίος εισήγαγε την ανάγκη για υποχρεωτική α- 4

5 σφάλιση της Μελέτης και της Κατασκευής των ηµοσίων Έργων µε κάποιο Προεδρικό ιάταγµα, το οποίο δυστυχώς εκκρεµεί ακόµη και σήµερα. Η σχετική ρύθµιση πιστεύεται πως είναι ικανή να συµβάλλει στη διαµόρφωση του αναγκαίου κανονιστικού πλαισίου για τις συµβάσεις Μελέτης και Κατασκευής έργων. Επισηµαίνεται πως το σχετικό κανονιστικό πλαίσιο είναι απαραίτητο γιατί η έλλειψή του θα µπορούσε να οδηγήσει σε στρεβλώσεις και ενδεχόµενα σε µια άναρχη ανάπτυξη του θεσµού, µε προφανή δυσµενή αποτελέσµατα τόσο για τους ενδιαφερόµενους Μελετητές, Κατασκευαστές όσο και για το κοινωνικό σύνολο. Η ευρύτερη εφαρµογή της ασφάλισης στο σύνολο των έργων (δηµόσιων αλλά και ιδιωτικών), θεωρείται βέβαιο πως θα επέλθει στην πράξη, όταν όλοι οι Φορείς που εµπλέκονται στο χώρο των έργων, εξοικειωθούν µε το θεσµό της ασφάλισης και πεισθούν πλήρως για τη σκοπιµότητα συνειδητής εφαρµογής του, πέρα από την οποιαδήποτε δια νόµου υποχρέωση. 1. ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΙΝ ΥΝΩΝ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ 1.1 ΓΕΝΙΚΑ Το συγκεκριµένο έργο όπως και κάθε κατασκευαστική δραστηριότητα, τόσο κατά τη φάση της κατασκευής του όσο και κατά την αρχική περίοδο µετά την αποπεράτωσή του, όπου θα τελεί υπό "συντήρηση - εγγύηση", θα είναι εκτεθειµένο σε διάφορους ανθρωπογενείς κινδύνους (λανθασµένη µελέτη, κακοτεχνία, ελαττωµατικό υλικό, φωτιά, κλπ) ή σε διάφορα τυχαία και ασυνήθη ζηµιογόνα γεγονότα (Ανωτέρα Βία, φυσικά φαινόµενα), πέρα από την ανθρώπινη παρέµβαση ή τη δυνατότητα πρόβλεψής τους. Οι ζηµιές που µπορεί να προκληθούν στα πλαίσια του έργου, µπορεί να είναι: Υλικές ζηµιές στο ίδιο το έργο και σε προϋπάρχουσες εγκαταστάσεις. Σωµατικές βλάβες ή θάνατος στο Εργατοτεχνικό και λοιπό Προσωπικό που θα απασχολείται στο έργο Υλικές ζηµιές, σωµατικές βλάβες ή θάνατος σε Τρίτους Υλικές ζηµιές στις Εγκαταστάσεις και τον Μηχανικό Εξοπλισµό του Αναδόχου. Η επέλευση των διαφόρων κινδύνων µπορεί να γίνει τόσο κατά την περίοδο της Κατασκευής ή οκιµών, όπου ο Ανάδοχος φέρει την πλήρη ευθύνη για το έργο, όσο και κατά την περίοδο της εγγύησης-συντήρησης που ακολουθεί την αποπεράτωσή του και ο Ανάδοχος είναι υπόλογος, έναντι του Κύριου του Έργου ή και Τρίτων, για ενδεχόµενες ζηµιές ή απώλειες οι οποίες οφείλονται καθαρά σε «κρυµµένα» ελαττώµατα της κατασκευής, µη αντιληπτά κατά την παράδοση-παραλαβή του έργου. Λαµβανοµένης υπόψη της ιδιαιτερότητας του εκάστοτε έργου, είναι προφανές πως η έννοια του κινδύνου και των πιθανών ζηµιογόνων γεγονότων, παίρνουν µία ρεαλιστική διάσταση. Οι όποιοι κίνδυνοι πρέπει να αντιµετωπίζονται ανάλογα, έτσι ώστε να ελαχιστοποιείται η πιθανότητα για χρονική υπέρβαση ή για υπέρβαση κόστους, µε τις συναφείς "τριβές" που συνεπάγεται η διαδικασία για την αποκατάσταση της ζηµιάς και, ενδεχόµενα, την αναζήτηση ή τον καταλογισµό ευθυνών στους εκάστοτε υπαιτίους. 5

6 1.2 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΚΙΝ ΥΝΩΝ Η ταξινόµηση των διαφόρων κινδύνων γίνεται µε κριτήριο την πιθανότητα επέλευσής τους, τη δυνατότητα κατανοµής τους µεταξύ των συµβαλλόµενων µερών και την ασφαλισιµότητά τους. Πέρα από τους συνήθεις και ήσσονος σηµασίας κινδύνους, υπάρχουν κίνδυνοι, οι οποίοι έχουν µεν πολύ µικρή πιθανότητα εµφάνισης αλλά όταν επέλθουν µπορούν να απειλήσουν τη βιωσιµότητα του ίδιου του έργου αλλά και την γένει επαγγελµατική υπόσταση του υπαίτιου Μελετητή ή Κατασκευαστή. Ειδικότερα αναφέρονται οι ακόλουθες κατηγορίες κινδύνων: α) Πολιτικο-κοινωνικοί κίνδυνοι Σχετίζονται µε ενέργειες ή αποφάσεις της εκάστοτε Κυβέρνησης, οι οποίες συνδέονται µε αλλαγή πολιτικής σε σχέση µε τον χαρακτήρα ή τον προορισµό ενός έργου ή µε κοινωνικές αναταραχές που µπορούν να επηρεάσουν αρνητικά στην υλοποίησή του. Οι κίνδυνοι αυτοί είναι σχετικά σπάνιοι αλλά θα πρέπει να λαµβάνονται υπόψη στα πλαίσια ενός σηµαντικού έργου. β) Κίνδυνοι Χρηµατοδότησης Χρηµατοοικονοµικές εξελίξεις οι οποίες πιθανόν να επηρεάσουν αρνητικά τη ροή Χρηµατοδοτικών Κεφαλαίων από την πλευρά του Κύριου του Έργου. γ) Επιχειρηµατικοί κίνδυνοι Πρόκειται για κινδύνους οι οποίοι επηρεάζονται από τους κανόνες "προσφοράς και ζήτησης" µε αποτέλεσµα την απώλεια κερδών. Αναφέρονται χαρακτηριστικά οι περιπτώσεις µεταβολής στις γενικές και ειδικές συνθήκες του έργου (κόστος υλικών, αγορά εργασίας κλπ), οι οποίες πιθανόν να συνεπάγονται αύξηση των δαπανών µελετών, ερευνών, κατασκευών, εξοπλισµού, (συντήρησης και λειτουργίας) του έργου, µε ενδεχόµενο να ζηµιωθεί ο Ανάδοχος ή να αναγκασθεί να εγκαταλείψει το έργο ηµιτελές. δ) Ανωτέρα Βία Περιλαµβάνονται κίνδυνοι αποδιδόµενοι σε περιστατικά µη οφειλόµενα σε αµέλεια, λάθος ή υπαιτιότητα του Αναδόχου ή του Κύριου του Έργου και τα οποία είναι αδύνατο να προβλεφθούν ή να ελεγχθούν από τα δύο µέρη. Στην κατηγορία αυτή περιλαµβάνονται οι περιπτώσεις ζηµιογόνων γεγονότων όπως: Στάσεις, Απεργίες και Κοινωνικές ταραχές Τροµοκρατικές ενέργειες, ολιοφθορά Θεοµηνία (σεισµός, και άλλα φυσικά φαινόµενα ασυνήθους έντασης) ε) Συνήθεις κίνδυνοι / Τυχαία γεγονότα 6

7 Αναφέρονται σε συνήθως µικρής έκτασης αλλά σχετικά µεγάλης συχνότητας τυχαία ζηµιογόνα γεγονότα όπως Φωτιά, Πληµµύρα, Παγετός, Έκρηξη, Αστοχίες κατασκευής, Κατολίσθηση πρανούς, Κακοτεχνίες, Βραχυκύκλωµα, ανθρώπινη Αµέλεια, Κακόβουλες ενέργειες, Κλοπή, Εργατικά Ατυχήµατα κλπ. ς) Τεχνολογικοί - Κατασκευαστικοί Κίνδυνοι (Λανθασµένη Μελέτη / Κακοτεχνία / Ελαττω- µατικά Υλικά) Ζηµιογόνες καταστάσεις οι οποίες, πέρα από την κακοτεχνία ή τα ελαττωµατικά υλικά, αποδίδονται σε ή απορρέουν από λάθος ή/και παράλειψη Μελετητή ή Συµβούλου Μηχανικού κατά την παροχή υπηρεσιών Σχεδιασµού, εκπόνησης Μελέτης Εφαρµογής, Επίβλεψης / Συντονισµού έργου, ιασφάλισης Ποιότητος ή διενέργειας Τεχνικού Ελέγχου και Επιθεωρήσεων. Ως παραδείγµατα ζηµιογόνων γεγονότων ή ακόµη "απωλειών" (χωρίς να υπάρχει οπωσδήποτε κάποια άµεση υλική ζηµιά) του Κύριου του Έργου εξαιτίας Κακοτεχνίας, Λανθασµένης Μελέτης που ανάγονται καθαρά σε Επαγγελµατική Ευθύνη κάποιου από τους Μελετητές / Συµβούλους Μηχανικούς, αναφέρονται χαρακτηριστικά οι παρακάτω περιπτώσεις: µερική καθίζηση του εδάφους θεµελιώσεως εκδήλωση ρωγµών στον φέροντα οργανισµό του κτηρίου κατάρρευση ή επικείµενη κατάρρευση τµήµατος της κατασκευής, χωρίς να συντρέχει ο- πωσδήποτε Ανωτέρα Βία (π.χ. σεισµός µε κάποια σηµαντική ή ασυνήθη ένταση) ουσιαστικές µη αποδεκτές αποκλίσεις από αντικειµενικά ποιοτικά µεγέθη που αφορούν το έργο και τη λειτουργικότητά του ανεπαρκής λειτουργία του συστήµατος θέρµανσης, κλιµατισµού ή αερισµού πρόωρη εµφάνιση εκτεταµένης υγρασίας σε ήδη παραληφθέντα τµήµατα της κατά σκευής λόγω αστοχιών της στεγανότητας ανεπαρκής πρόσβαση για συντήρηση καίριων τµηµάτων της κατασκευής 1.3 ΚΑΤΑΝΟΜΗ - ΕΚΧΩΡΗΣΗ ΚΙΝ ΥΝΩΝ Η κατανοµή των κινδύνων για ενδεχόµενες ζηµιές ή απώλειες, στα πλαίσια ή εξαιτίας του έργου, γίνεται µεταξύ των δύο συµβαλλοµένων Φορέων που είναι ο Κύριος του Έργου και ο Ανάδοχος. Η κατανοµή των διαφόρων κινδύνων θα πρέπει να αναφέρεται ρητά στη Γενική Συγγραφή Υποχρεώσεων της Σύµβασης του έργου. Τα βασικά κριτήρια µε τα οποία γίνεται η κατανοµή και ανάληψη των παραπάνω κινδύνων του έργου είναι τόσο η αστική / συµβατική ευθύνη όσο και η αντικειµενική δυνατότητα του κάθε συµβαλλόµενου να παρέµβει προκειµένου να ελαχιστοποιήσει ή να αντιµετωπίσει αποτελεσµατικά τους εκάστοτε κινδύνους. Στη συνέχεια, επιχειρείται κατανοµή των κινδύνων-ευθυνών µε γνώµονα την ασφαλισιµότητά τους και τη συνήθη πρακτική που ακολουθείται διεθνώς για την ασφαλιστική κάλυψή τους, µέσω κατάλληλων ασφαλιστικών συµβάσεων. Αναφέρονται, χωρίς να γίνεται περαιτέρω ανάλυση καθόσον αποτελούν ειδικό θέµα πέρα από την παρούσα Μελέτη, οι παρακάτω κίνδυνοι, οι οποίοι αφορούν τόσο τον Κύριο του Έργου και τους 7

8 τυχόν Χρηµατοδότες όσο και τον Ανάδοχο. Αποτελούν δε αντικείµενο διαπραγµάτευσης στη µεταξύ τους σύµβαση: Μερική ή ολική διακοπή εργασιών (αντίστοιχα προσωρινή ή οριστική εγκατάλειψη του έργου) Αποθετικές ζηµιές του Κύριου του έργου λόγω µη έγκαιρης παράδοσης του έργου Χρηµατικές ποινές εις βάρος του Αναδόχου Αστοχίες στο έργο µετά την αποπεράτωσή του, αποδιδόµενες σε υπαιτιότητα του Αναδόχου. Πρόκειται για σοβαρές περιπτώσεις κινδύνων, που αποτελούν εξαιρέσεις στο κλασικό Ασφαλιστήριο «Κατά Παντός Κινδύνου» Έργου / Εργολάβου. Ωστόσο, µε ειδικές προϋποθέσεις µπορούν να καλυφθούν ασφαλιστικά και µε το αντίστοιχο κόστος. α) Κίνδυνοι εις βάρος του Κύριου του Έργου Λαµβάνοντας υπόψη τους προαναφερθέντες κινδύνους, είναι σαφές πως οι αποκαλούµενοι Πολιτικοί Κίνδυνοι καθώς και οι Κίνδυνοι Χρηµατοδότησης θα πρέπει να βαρύνουν αποκλειστικά τον Κύριο του Έργου. Τον ίδιο Φορέα θα πρέπει να βαρύνουν επίσης ειδικές περιπτώσεις οι οποίες αποτελούν πάγιες εξαιρέσεις σε πρότυπα διεθνή Ασφαλιστήρια έργων, όπως: κίνδυνοι πολέµου και εχθροπραξιών καθώς επίσης επανάσταση ή λαϊκή εξέγερση εντός της ελληνικής επικράτειας ραδιενεργός µόλυνση και συναφείς κίνδυνοι Ζηµιές ή απώλειες στο Έργο ή σε Τρίτους, οι οποίες σχετίζονται µε χρήση του συνόλου ή µέρους του έργου ή αποτελούν απόρροια εκµετάλλευσής του, κατά την περίοδο όπου ενώ το έργο έχει αποπερατωθεί και έχει ήδη παραλειφθεί προσωρινά, δεν έχει γίνει ακόµη η οριστική παραλαβή του. β) Κίνδυνοι εις βάρος του Αναδόχου Στα πλαίσια της συνολικής διάρκειας της Σύµβασης, θα πρέπει να βαρύνουν τον ίδιο τον Ανάδοχο. όλοι οι κίνδυνοι οι οποίοι είναι πιθανόν να έχουν άµεσες επιπτώσεις στη φυσική υπόσταση του έργου (συµπεριλαµβανοµένων των υλικών και του εξοπλισµού που ενσωµατώνονται σ' αυτό), και για την αντιµετώπιση των οποίων ο ανάδοχος του Έργου έχει καταρχήν την υποχρέωση αλλά και τη δυνατότητα λήψης και ελέγχου προληπτικών µέτρων ασφαλείας, αποκατάστασης των ενδεχόµενων ζηµιών, εφαρµογής συστήµατος διασφάλισης ποιότητος στο έργο Κίνδυνοι οι οποίοι εντάσσονται στις παραπάνω αρχές και η ασφάλιση των οποίων αποτελεί συνήθως, µέριµνα του Αναδόχου, είναι κατά βάση οι αποδιδόµενοι σε: 8

9 Ανωτέρα Βία Λανθασµένη Μελέτη / Ελαττωµατικό Υλικό / Κακοτεχνία η σε Συνήθη / Τυχαία γεγονότα, που έχουν άµεση σχέση µε τις συµβατικές διεργασίες των φάσεων κατασκευής και δοκιµαστικής λειτουργίας του έργου. Για έργα µε το σύστηµα Μελέτη-Κατασκευή, ο Ανάδοχος θα φέρει και την ευθύνη για όλους τους συµµετέχοντες Μελετητές, Συµβούλους Μηχανικούς, Υπεργολάβους Κατασκευαστές και Προµηθευτές. Κατά συνέπεια, όλοι οι κίνδυνοι (συµπεριλαµβανοµένων και αυτών της επαγγελµατικής αστικής ευθύνης των προαναφερθέντων Φορέων, οι οποίοι θα έχουν συµβατική συµµετοχή στο έργο), θα βαρύνουν αποκλειστικά τον Ανάδοχο. Ο Ανάδοχος θα φέρει κάθε ευθύνη για ζηµιές στο έργο οι οποίες απορρέουν από τις προβλεπόµενες συµβατικές του εργασίες συντήρησης του έργου, µέχρι την έκδοση του Πρωτοκόλλου Οριστικής Παραλαβής. 2. Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΣΤΑ ΤΕΧΝΙΚΑ ΕΡΓΑ 2.1 ΓΕΝΙΚΑ Η υλοποίηση των τεχνικών έργων είναι, ως γνωστόν, µια εφήµερη, αρκετά πολύπλοκη και σχετικά χρονοβόρα διαδικασία έντασης Κεφαλαίου, Εργασίας, Υλικών και Μηχανικών µέσων. Καινούργιες κατασκευαστικές µέθοδοι εφαρµόζονται και νέα υλικά χρησιµοποιούνται σε αρκετές περιπτώσεις, πράγµα το οποίο δεν επιτρέπει την απόλυτα σαφή και επαρκή γνώση γύρω από την ασφάλεια της κατασκευής και την αντοχή της στο χρόνο. Περιοχές οι οποίες µέχρι πρότινος θεωρούνταν απρόσιτες ή ακατάλληλες για οικιστική δόµηση και ανάπτυξη (ορεινές περιοχές, πρώην ελώδεις ή προσχωσιγενείς εκτάσεις), σήµερα αρχίζουν να α- ξιοποιούνται και να αναπτύσσονται, µε τη σειρά έργων υποδοµής όπως δρόµοι, γέφυρες, κτήρια, δίκτυα ύδρευσης ή αποχέτευσης κλπ. Έργα, τα οποία για να γίνουν µε ασφάλεια και αντοχή στα χρόνο, απαιτούν ειδικές µελέτες, θεµελιώσεις προχωρηµένης τεχνολογίας και παρεµβάσεις που εµπεριέχουν αβεβαιότητα και µοιραία ένταση κινδύνου. Το "κόστος" των ενδεχόµενων ζηµιών, µε την έννοια τόσο της δαπάνης αποκατάστασης όσο και µε την έννοια των χρονοβόρων διαδικασιών αποτίµησής τους µε ταυτόχρονη απόδοση ευθυνών, µπορεί να είναι πολύ µεγάλο και ενίοτε δυσβάσταχτο όχι µόνο για τον εκάστοτε υπαίτιο αλλά και για ίδιο τον Κύριο του Έργου. Για όλους τους παραπάνω λόγους η διεθνής πρακτική έχει επιβάλλει, εδώ και πολλά χρόνια, τον θεσµό της ασφάλισης σαν τον µοναδικό, αξιόπιστο και οικονοµικά αποδεκτό τρόπο αντιµετώπισης των όποιων χρηµατικά αποτιµούµενων ζηµιών, χωρίς επιβάρυνση του αρχικού προϋπολογισµού του αντίστοιχου έργου, προς όφελος τόσο των Φορέων υλοποίησής του αλλά και του κοινωνικού συνόλου, ευρύτερα. Η Ασφάλιση, στα πλαίσια ενός έργου, µε την έννοια της χρηµατικής αποζηµίωσης των ενδεχόµενων ζηµιών, συνεπεία τυχαίων και απρόβλεπτων γεγονότων ή ακόµη εξαιτίας λάθους ή αµέλειας εκ µέρους του εκάστοτε Μελετητή, Κατασκευαστή ή Προµηθευτή, εφαρµόζεται διεθνώς εδώ και αρκετά χρόνια σαν θεσµός, ο οποίος καλύπτει ταυτόχρονα τόσο τον Κύριο του έργου όσο και τους Φορείς που συµµετέχουν στην υλοποίησή του (Μελετητές, Κατασκευαστές, Προµηθευτές). 9

10 εν αποτελεί δηλαδή στοιχείο αντιπαράθεσης µεταξύ τους αλλά εργαλείο από κοινού διεκδίκησης έναντι της/των εκάστοτε ασφαλιστικής/κών εταιρείας/ών. Η σχετική διαδικασία συνήθως προβλέπεται στα συµβατικά τεύχη του εκάστοτε έργου µε µέριµνα του Κύριου του Έργου ή αποτελεί συνειδητή επιλογή των αντίστοιχων φορέων παραγωγής του έργου. Επιπλέον, επισηµαίνεται πως ο θεσµός της ασφάλισης έχει καταξιωθεί διεθνώς ως µηχανισµός, ο οποίος συµβάλλει καταλυτικά στην εξυγίανση του κυκλώµατος παραγωγής τεχνικών έργων και στην παράλληλη ανάπτυξη των επίσης καταξιωµένων θεσµών της Ασφάλειας/ Πρόληψης (SAFETY / PREVENTION), του Τεχνικού Ελέγχου / Επιθεωρήσεων (TECHNICAL CONTROL / SURVEYS) και της ιασφάλισης Ποιότητος (QUALITY ASSURANCE). 2.2 ΟΙ ΙΕΘΝΩΣ ΙΣΧΥΟΥΣΕΣ ΑΣΦΑΛΙΣΕΙΣ ΣΤΑ ΤΕΧΝΙΚΑ ΕΡΓΑ Οι ασφαλιστικές καλύψεις, οι οποίες αφορούν το χώρο των τεχνικών έργων κατά ιστορική εξέλιξη και κατά σχετική δυσκολία εφαρµογής τους, αναφέρονται παρακάτω. Συνοπτικά απεικονίζονται στους συνηµµένους Πίνακες Ι και ΙΙ. α) Ασφάλιση "κατά παντός κινδύνου" Κατασκευής Έργου. Πρόκειται για την κλασσική ασφάλιση κατασκευής έργων, γνωστή διεθνώς ως ασφάλιση "CONTRACTOR'S ALL RISK" - ("CAR"). Εφαρµόζεται συστηµατικά σε όλα τα κατασκευαζόµενα έργα ανά τον κόσµο. Ισχύει δηλαδή ακόµη και σε αναπτυσσόµενες χώρες όπου παρά την ενδεχόµενη έλλειψη θεσµικών διατάξεων, η ασφάλιση των έργων γίνεται από πρωτοβουλία των ίδιων των Κατασκευαστών ή, στη συνηθέστερη περίπτωση, αποτελεί πάγια απαίτηση του Φορέα που χρηµατοδοτεί το έργο. Η συγκεκριµένη ασφάλιση καλύπτει: Υλικές ζηµιές στο έργο από κάθε ασφαλίσιµη αιτία (τόσο λόγω τυχαίων γεγονότων όσο και λόγω Ανωτέρας Βίας, Λανθασµένης Μελέτης, κακοτεχνίας ή και ελαττωµατικού υλικού), που µπορεί να επέλθει στη διάρκεια κατασκευής του, δηλαδή, µέχρι την ηµεροµηνία περαίωσής του. Αστική Ευθύνη έναντι Τρίτων Καλύπτεται η Αστική Ευθύνη του Αναδόχου και των Υπεργολάβων του για τυχόν άµεσες ή/και έµµεσες υλικές ζηµιές, σωµατικές βλάβες ή θάνατο σε Τρίτους σε όλη τη διάρκεια των εργασιών κατασκευής και δοκιµών του Έργου. Ζηµιές σε τυχόν Παρακείµενη περιουσία (του Κύριου του Έργου) Ζηµιές στον Eργοταξιακό και Μηχανολογικό Εξοπλισµό (του Αναδόχου) β) Ασφάλιση του αποπερατωµένου έργου έναντι τυχαίων γεγονότων. Είναι γνωστή ως ασφάλιση «Πυρός και Λοιπών Κινδύνων» (οικοδοµικά έργα) ή ως ασφάλιση "CECR" ("CIVIL ENGINEERING COMPLETED RISKS") όταν πρόκειται για έργα υποδο- 10

11 µής και για ειδικούς λόγους επιβάλλεται η ασφαλιστική κάλυψη. Καλύπτει τις όποιες ζηµιές στο έργο, λόγω τυχαίων γεγονότων ή/ και ανωτέρας βίας (σεισµός, κατολίσθηση, πληµµύρα, τροµοκρατικές ενέργειες κλπ) και υλοποιείται σε ετησίως ανανεούµενη βάση. Η χρησιµότητα της ασφάλισης αυτής έγκειται στο γεγονός πως εξασφαλίζει πλήρως τον Κύριο του Έργου στη χρονική περίοδο όπου το κατασκευασθέν έργο ενώ δεν έχει παραληφθεί οριστικά, τίθεται σε λειτουργία, χωρίς να έχει αποδεσµευτεί πλήρως ο Ανάδοχος. ηλαδή, µε τη συγκεκριµένη ασφαλιστική κάλυψη θα µπορεί να αποκαθίσταται άµεσα η οποιαδήποτε ζηµιά στο έργο, συνέπεια ζηµιογόνων γεγονότων ακόµη και αν δεν προκύπτει πως υπάρχει ευθύνη του Αναδόχου εφόσον όµως προκύπτει πως υπάρχει υπαιτιότητα του Μελετητή τότε θα πρέπει να υπάρχει δυνατότητα ενεργοποίησης του Ασφαλιστηρίου Επαγγελµατικής Ευθύνης του αντίστοιχου Μελετητή. γ) Ασφάλιση Επαγγελµατικής Ευθύνης Μελετητή / Συµβούλου Επισηµαίνεται πως η έκφραση «Ασφάλιση Μελέτης», η οποία συνηθίζεται να µνηµονεύεται στην ελληνική αγορά, είναι άστοχη και δεν συνάδει µε το πνεύµα της διεθνούς ορολογίας. Πρέπει να αναφέρεται ως ασφαλιστική κάλυψη της Επαγγελµατικής Αστικής Ευθύνης Μελετητή και Συµβούλου Μηχανικού. Στα πλαίσια ενός έργου, θα πρέπει να νοούµε την επαγγελµατική αστική ευθύνη του συνόλου των Μελετητών, οι οποίοι συµµετέχουν στην εκπόνηση των επιµέρους µελετών που συνιστούν τη "Μελέτη" του Έργου και των Συµβούλων Μηχανικών οι οποίοι παρέχουν υπηρεσίες επίβλεψης, ελέγχου και διοίκησης του έργου. Η συγκεκριµένη ασφάλιση είναι γνωστή ως "DESIGNER'S (ARCHITECT'S) & CONSULTING ENGINEER'S PROFESSIONAL INDEMNITY INSURANCE" Καλύπτει κάθε ζηµιά στο Έργο καθώς και χρηµατική απώλεια του Εργοδότη ή κάποιου Τρίτου, η οποία ανάγεται σε αµέλεια, λάθος ή ακούσια παράλειψη εκ µέρους του Μελετητή / Συµβούλου Μηχανικού κατά την άσκηση της αντίστοιχης δραστηριότητάς του, σύµφωνα µε τους κανόνες της "τέχνης και της επιστήµης". Πιστεύεται πως η άµεση και συστηµατική υιοθέτηση της απαίτησης για γενικευµένη ασφάλιση της επαγγελµατικής αστικής ευθύνης του συνόλου των Μελετητών / Συµβούλων Μηχανικών, µπορεί να αποδειχθεί µέτρο καταλυτικό στην ευρύτερη προσπάθεια για αξιοπιστία και ποιότητα στα δηµόσια έργα αλλά και για τον εξορθολογισµό της αγοράς των υπηρεσιών των Μηχανικών. Είναι βέβαιο πως τα θετικά αποτελέσµατα θα είναι προφανή µόλις υπάρξει κάποια εξοικείωση της ασφαλιστικής αγοράς και των ενδιαφερόµενων Μελετητών, µε ταυτόχρονη βελτιστοποίηση της σχετικής διαδικασίας. Η συγκεκριµένη ασφάλιση εφαρµόζεται διεθνώς εδώ και αρκετά χρόνια. Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες (Γερµανία, ανία, Γαλλία κλπ), αποτελεί πάγια κλασσική κάλυψη σε όλα σχεδόν τα µελετητικά γραφεία, τουλάχιστον κατά την τελευταία 25ετία. Συνήθως αποτελεί µέριµνα των ίδιων των Μελετητών / Συµβούλων Μηχανικών. Ωστόσο, υπάρχουν και περιπτώσεις όπου επαγγελµατικοί σύνδεσµοι µελετητικών γραφείων ασφαλίζονται σε οµαδική βάση, εξασφαλίζοντας ευνοϊκότερους ειδικούς όρους ασφάλισης και νοµικής προστασίας. Επισηµαίνεται πως µε τα σηµερινά δεδοµένα της ευρύτερης ασφαλιστικής αγοράς, η κατά περίπτωση "ασφάλιση Μελέτης" δεν µπορεί να γίνει σε ενιαία βάση για κάθε συγκεκριµένο έργο. Η όποια εξασφάλιση µπορεί να προκύψει έµµεσα από το σύνολο των ανεξάρτητων ασφαλιστηρίων επαγγελµατικής ευθύνης του κάθε συµµετέχοντος στη Μελέτη Μελετητή, ο οποίος διαθέτει εν ισχύ 11

12 ασφαλιστήριο κάλυψης της ευθύνης του, σε ετήσια βάση, κατά την άσκηση της εν γένει δραστηριότητός του (ANNUAL OPEN COVER). δ) Ασφάλιση Πολυετούς (10ετούς) Εγγύησης Κατασκευής ("DECENNIAL LIABILITY" / "GARANTIE DECENNALE") Θα µπορούσε να θεωρηθεί ως ασφαλιστική κάλυψη της "Επαγγελµατικής Αστικής Ευθύνης Κατασκευαστή", ο οποίος συνήθως φέρει το κύριο βάρος της ευθύνης για την ποιότητα του παραδοτέου τεχνικού έργου και είναι υπόλογος έναντι του Κύριου του Έργου, ακόµη και για τους ό- ποιους Υπεργολάβους ή Προµηθευτές οι οποίοι εµπλέκονται στην υλοποίηση του έργου. Η τυχόν συνυπευθυνότητα του Προµηθευτή στα πλαίσια κάποιας αστοχίας, συνήθως, είναι σχετικά περιορισµένη έναντι αυτής του Κατασκευαστή. εν παύει όµως να έχει σοβαρή σηµασία στα βασικά δοµικά υλικά ή σε κάποιες συγκεκριµένες περιπτώσεις όπως προµήθεια και συναρµολόγηση προκατασκευασµένων τµηµάτων µιας κατασκευής. Η ασφάλιση της πολυετούς (10ετούς) εγγύησης του έργου καλύπτει τις ουσιώδεις ζηµιές στο Έργο, οι οποίες εκδηλώνονται µετά την παράδοσή του. Οι εν λόγω ζηµιές θα πρέπει να ανάγονται σε "κρυφά ελαττώµατα" της κατασκευής (ουσιώδεις ατέλειες, κακοτεχνίες), µη αντιληπτά κατά την παράδοση-παραλαβή, που επηρεάζουν την ευστάθειά της ή την αντοχή της στο χρόνο, σε βαθµό που να την καθιστούν επικίνδυνη-ακατάλληλη για τον προορισµό της. Η διάρκεια κάλυψης ανταποκρίνεται στον κατά τον Αστικό Κώδικα χρόνο παραγραφής της αστικής ευθύνης του Κατασκευαστή, ο οποίος στην Ελλάδα, όπως και στις περισσότερες χώρες του κόσµου, είναι 10ετής. Η ασφάλιση συµφωνείται µε την έναρξη κατασκευής του έργου και αποτελεί καταρχήν απαίτηση του Κύριου του Έργου και µέριµνα του Αναδόχου του έργου. Συνδυάζεται κατά κανόνα µε τη διενέργεια ειδικών τεχνικών ελέγχων, από κατάλληλα διαπιστευµένο ανεξάρτητο Φορέα Τεχνικών Ελέγχων και Επιθεωρήσεων, αποδεκτό τόσο από τον Κύριο του Έργου και από τον Ανάδοχο του έργου όσο και από την Ασφαλιστική Εταιρεία, η οποία δεσµεύεται εκ των προτέρων να αναλάβει τον κίνδυνο, σε 10ετή βάση. Το πεδίο εφαρµογής µιας τέτοιας ασφάλισης εντοπίζεται κυρίως στο χώρο των οικοδοµικών έργων και της γεφυροποιίας, όπου οι έννοιες «ασφάλεια» και «ευθύνη» µε έµφαση στην απαιτούµενη στατική επάρκεια της κατασκευής, προβληµατίζουν άµεσα τόσο τον Κατασκευαστή και τον Κύριο του Έργου όσο και τους Χρήστες - καταναλωτικό κοινό. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγµα της Γαλλίας όπου η ασφάλιση της 10ετούς εγγύησης του Κατασκευαστή είναι υποχρεωτική δια νόµου ("SPINETTA"), από τον Ιανουάριο του Αναφέρεται πως στον ίδιο νόµο, σαν Κατασκευαστής νοείται ο κάθε Φορέας ο οποίος µετέχει στην κατασκευή (Μελετητής, Σύµβουλος, Εργολάβος, Υπεργολάβος, Προµηθευτής ακόµη και ο Επιχειρηµατίας ο οποίος "κατασκευάζει" και πουλάει µε ευθύνη του οικοδοµικά κτήρια). Οι βασικές αρχές της εν λόγω ασφάλισης, εφαρµόζονται σήµερα και σε άλλες χώρες όπως Βέλγιο, Ισπανία, Σουηδία, Μαρόκο, Τυνησία, Ισραήλ κλπ. ε) Ασφάλιση Εργοδοτικής Αστικής Ευθύνης (ατυχήµατα στο εργατοτεχνικό προσωπικό) 12

13 Καλύπτει και την Αστική Ευθύνη του Αναδόχου (µε την ιδιότητα του Εργοδότη) έναντι του απασχολούµενου εργατοτεχνικού προσωπικού, για τις περιπτώσεις ατυχηµάτων σε αυτό. Ειδικότερα, καλύπτονται, οι πέραν του Ταµείου Κοινωνικής Ασφάλισης, αποζηµιώσεις σε περίπτωση ατυχήµατος για το οποίο θα ευθύνεται ο Ανάδοχος. 2.3 Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΩΡΟ Από τις παραπάνω ασφαλίσεις, σηµειώνεται πως µόνο η ασφάλιση κατασκευής έργου "κατά παντός κινδύνου" (παράγραφος 2.2.α), είναι σχετικά γνωστή. Η αντίστοιχη ασφάλιση εφαρµόζεται συστηµατικά από ορισµένες µόνον Υπηρεσίες ( ΕΗ, ΕΠΑ, ΕΓΝΑΤΙΑ Ο ΟΣ ΑΕ κλπ) και περιστασιακά ή ελλιπώς από διάφορες ηµόσιες Υπηρεσίες της Χώρας µας. Βέβαια, δεν θα πρέπει να παραγνωρίζεται το γεγονός πως η σχετική απαίτηση έχει αρχίσει τα τελευταία χρόνια να εµφανίζεται στις συµβάσεις των σηµαντικών έργων που συγχρηµατοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Έ- νωση. Ωστόσο, η «αρτιότητα και πληρότητα» των ασφαλιστηρίων είναι το µεγάλο ζητούµενο. Ο εξορθολογισµός στην εφαρµογή του θεσµού είναι αναγκαίος. Η σχετική νοµοθεσία περί ηµοσίων Έργων (Ν1418/84), µε το να δικαιολογεί εις βάρος του Κύριου του Έργου τις τυχόν ζηµιές στα έργα, οι οποίες οφείλονται σε λόγους Ανωτέρας Βίας, δεν ώ- θησε τους Αναδόχους των έργων στο να προσανατολίζονται προς την ορθολογική ασφαλιστική κάλυψη. Επιπλέον, οι σχετικές αδυναµίες στις διαδικασίες ανάθεσης, επίβλεψης και παραλαβής τόσο των µελετών όσο και έργων, δεν συνέβαλαν στο να εξοικειωθούν οι Μελετητές και οι Κατασκευαστές µε τον θεσµό της ασφάλισης και να ενστερνισθούν τη χρησιµότητα της ασφάλισης των έργων και της εν γένει ευθύνης τους και να την εφαρµόζουν χωρίς εξαναγκασµό από τη Σύµβαση του έργου ή από κάποιο Νόµο. Σε σχέση µε τα ανωτέρω, αξίζει να γίνει ιδιαίτερη αναφορά στην περίπτωση της ΕΗ, η οποία εδώ και χρόνια έχει τυποποιήσει τη σχετική διαδικασία και σχολαστικότατα ασφαλίζει όλα τα έργα της σε ενιαία ορθολογική βάση. Η σχετική εµπειρία υπήρξε απόλυτα θετική και όλοι οι αρµόδιοι είναι πεπεισµένοι για την αποτελεσµατικότητα και χρησιµότητα του µέτρου. Απλή και µοναδική αναφορά στη ζηµιά που συνέβη στις αρχές της δεκαετίας του 80 στο µόλις αποπερατωθέν έργο του υ- δροηλεκτρικού σταθµού Σφηκιάς του ποταµού Αλιάκµωνα, (ύψος ζηµιάς τότε της τάξεως των 800 εκ δραχµών), θα αρκούσε για να πεισθεί ο οποιοσδήποτε για την ορθότητα του σχετικού θεσµικού µέτρου. Η Ασφάλιση του αποπερατωµένου έργου έναντι τυχαίων γεγονότων (παράγραφος 2.2.β), είναι σχεδόν άγνωστη. Εφαρµόζεται µόνο σε έργα της ΕΗ. Σε ότι αφορά την ασφάλιση της επαγγελµατικής αστικής ευθύνης Μελετητών (παράγραφος 2.2.γ), είναι ακόµη σχεδόν άγνωστη στη Χώρα µας. υστυχώς η ακολουθούµενη πρακτική από τους διάφορους ηµόσιους Φορείς αναφορικά µε την αρτιότητα και ποιότητα των εκπονούµενων Μελετών, δεν επέτρεψε µέχρι στιγµής την εφαρµογή της ασφάλισης της επαγγελµατικής ευθύνης του Μελετητή έτσι ώστε οι διάφορες µελέτες να συνδέονται µε κάποια, έστω και περιορισµένη, εγγύηση για την ποιότητα του έργου που ακολουθεί. Αξίζει πάντως να αναφερθεί το παράδειγµα της ΕΓΝΑΤΙΑΣ Ο ΟΥ ΑΕ, η οποία πεπεισµένη για την ορθότητα του µέτρου επέβαλε τη συστηµατική εφαρµογή της σχετικής απαίτησης στο σύνολο των συµβάσεων µελετών που αναθέτει. Βέβαια και εκεί η πρακτική εµπειρία αφήνει σχετικά ερω- 13

14 τήµατα για την αποτελεσµατικότητα του µέτρου, αφού οι αρµόδιες υπηρεσίες δεν εµβαθύνουν επί της ουσίας ώστε να το αξιοποιήσουν. Επίσης, η πραγµατικότητα της Αγοράς και κυρίως οι διεθνείς εταιρείες (Τράπεζες, Σύµβουλοι, Project managers, Κατασκευαστές) οι οποίες λαµβάνουν µέρος σε έργα στην Ελλάδα, έχουν συµβάλει στην υιοθέτηση αξιόπιστων λύσεων Ασφάλισης Επαγγελµατικής Ευθύνης από κάποιες πρωτοπόρες εταιρείες Μελετητών και Συµβούλων, που έχουν αναγνωρίσει στην πράξη τη σηµασία της στην κάλυψη των κινδύνων και στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητάς τους. Αναφορικά µε την ασφάλιση της "πολυετούς (10ετούς) εγγύησης κατασκευής" (παράγραφος 2.2.δ), αυτή είναι επίσης πρακτικά άγνωστη σαν έννοια. Κατά συνέπεια, κάποια καταρχήν εφαρµογή της σε µια πρώτη φάση µέχρι να υπάρξει η σχετική εξοικείωση στην αγορά, θα µπορούσε να εστιασθεί σε χαρακτηριστικές περιπτώσεις έργων (βλ. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι). Κρίνεται πάντως σκόπιµο να αναφερθεί πως µια τέτοια καινοτόµος απαίτηση ασφάλισης θα πρέπει να συνδέεται απαραιτήτως µε ισχυρή και αποφασιστική βούληση από την πλευρά της Πολιτείας ή του εκάστοτε Κύριου του Έργου µε ιδιαίτερη έµφαση στα ιδιωτικά κτιριακά έργα και µε γνώµονα την προστασία του Καταναλωτή Χρήστη. Τέλος πενιχρή θα µπορούσε να θεωρηθεί και η εµπειρία γύρω από την Ασφάλιση της Εργοδοτικής Αστικής Ευθύνης (παράγραφος 2.2.ε). Πολλά υπήρξαν τα θανατηφόρα εργατικά ατυχήµατα που συνέβησαν τα τελευταία χρόνια, στα πλαίσια της εντατικής κατασκευαστικής δραστηριότητας (έργα υποδοµών και ολυµπιακά έργα) των τελευταίων χρόνων. Η απαίτηση για ασφαλιστική κάλυψη της Εργοδοτικής Ευθύνης του Αναδόχου είτε απουσίαζε ή είχε καλυφθεί ως τυπική υποχρέωση χωρίς ουσιαστικό αντίκρισµα. Θα ήταν παρακινδυνευµένο πάντως να λεχθεί πως η συγκεκριµένη ασφάλιση λειτούργησε θετικά. 3. ΝΟΜΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ 3.1 Γενικά Το υπάρχον νοµικό πλαίσιο (Αστικός Κώδικας) στις βασικές γενικές αρχές του γύρω από τα θέµατα της κατασκευής έργων και ευθύνης σ' αυτά, είναι αρκετά σαφές και δεν διαφέρει ουσιαστικά από αυτό των άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Το γεγονός όµως πως ο θεσµός της ασφάλισης δεν "ευδοκίµησε" στον τοµέα των τεχνικών έργων της χώρας µας, δεν βοήθησε ώστε να υπάρξουν οι αναγκαίες προϋποθέσεις που θα επέτρεπαν στο να εµπεδωθούν επαρκώς οι αρχές του διεθνούς ασφαλιστικού δικαίου σε παρεµφερές επίπεδο µε αυτό που ισχύει στις διάφορες χώρες του εξωτερικού. ηλαδή, επίπεδο όπου η ασφαλιστική πρακτική και οι σχετικές νοµολογίες έχουν αναγάγει την ασφάλιση, κατά το µέγιστο ποσοστό, σε µια τυποποιηµένη διαδικασία που δηµιουργεί εµπιστοσύνη και εξασφάλιση για τον ασφαλισµένο Κύριο του Έργου, Μελετητή ή Κατασκευαστή. Για να διασφαλισθεί, τουλάχιστον στις πλέον συνήθεις περιπτώσεις ζηµιών ή απαιτήσεων, η αποτελεσµατική και γόνιµη εφαρµογή των STANDARD ασφαλιστηρίων που διέπουν τα τεχνικά έργα, πιστεύεται πως θα πρέπει να γίνουν και να υιοθετηθούν κάποιες αποσαφηνίσεις σε βασικές παρα- µέτρους της σχετικής νοµοθεσίας. 3.2 Νοµικές αποσαφηνίσεις σε σχέση µε την ασφάλιση 14

15 Ενόψει της αναγκαίας νοµικής ρύθµισης (βλ. Προεδρικό ιάταγµα) και για να λειτουργήσει αρµονικά ο θεσµός της ασφάλισης και στη χώρα µας, θα πρέπει απαραιτήτως να γίνουν κάποιες αναγκαίες διευκρινίσεις σε συγκεκριµένες βασικές παραµέτρους της σχετικής νοµοθεσίας. Οι διευκρινίσεις αυτές είναι απαραίτητες για την αποτελεσµατική εφαρµογή των STANDARD ασφαλιστηρίων που διέπουν τα τεχνικά έργα, έτσι ώστε τουλάχιστον οι βασικές ασφαλιστικές έννοιες να είναι το ίδιο κατανοητές τόσο στους Ασφαλιστές όσο και στους ασφαλιζόµενους Φορείς. Είναι αναγκαίο να υπάρξουν σαφώς διατυπωµένες νοµικού περιεχοµένου έννοιες, οι οποίες χωρίς να αλλοιώνουν τις βασικές διατάξεις του νόµου, να εκφράζουν το απαραίτητο νόηµα, σύµφωνα και µε το διεθνές ασφαλιστικό δίκαιο. Θα πρέπει να γίνει κατανοητό πως η ασφάλιση µέσω των µηχανισµών συνασφάλισης και αντασφάλισης για το µοίρασµα του κόστους ενδεχόµενης επέλευσης κάποιου εκ των καλυπτόµενων κινδύνων, τόσο στη θεωρία όσο και στην πράξη, λειτουργεί σαν µια διεθνοποιηµένη διαδικασία ακολουθώντας πάντα συγκεκριµένες βασικές αρχές. Ασφάλιση «Μελέτης» (Επαγγελµατικής Ευθύνης Μελετητή) Ειδικά για τη Μελέτη, επισηµαίνεται πως η έννοια της πληρότητας και αρτιότητάς της έχει σχέση µε την υποχρέωση από την πλευρά του Μελετητή να εφαρµόζει µε κάθε επιµέλεια (DUTY OF CARE) τους κανόνες της τέχνης και της επιστήµης της ειδικότητάς του. Η διασφάλιση στο στάδιο εκπόνησης της Μελέτης και µέχρι την παράδοση παραλαβή τους, επιτυγχάνονται µε την «Εγγυητική Επιστολή Καλής Εκτέλεσης». Στην συνέχεια, η εξασφάλιση για τις όποιες συνέπειες από την «µη ποιότητα»της Μελέτης µπορεί να προκύψει µέσω της Ασφάλισης και µόνο. Η ασφάλιση µπορεί να καλύπτει περιπτώσεις οι οποίες συνδέονται µε άµεσες ή έµµεσες ζηµιές ή ακόµη χρηµατικές απώλειες από την πλευρά του Κύριου του Έργου ή Τρίτων, αποδιδόµενες σε αµέλεια, λάθος ή α- κούσια παράλειψη (ΝEGLIGENCE / ERROR / OMISSION) του Μελετητή. Ασφάλιση κατασκευής έργου Αντίστοιχα, µε την έννοια του Αναδόχου, πρέπει επίσης να νοείται ο εκάστοτε Κατασκευαστής Εργολάβος / Τεχνική Εταιρεία ή Κοινοπραξία Εταιρειών καθώς επίσης οι διάφοροι Υπεργολάβοι και Προµηθευτές, οι οποίοι συµµετέχουν στην υλοποίηση του Έργου. Στα πλαίσια της ασφάλισης Κατασκευής έργου επισηµαίνεται πως ο Κύριος του Έργου θα είναι συνασφαλιζόµενος µε δυνατότητα εκχώρησης απαιτήσεων στη διαδικασία οικονοµικής ρύθµισης σοβαρών ζηµιών στο έργο. Σχετική πρόβλεψη θα πρέπει να είναι σαφής απαίτηση στο ασφαλιστήριο κάλυψης της κατασκευής του έργου (παρα 2.1) καθώς και σε αυτό του αποπερατωµένου έργου (παρα 2.2), εφόσον προβλέπεται κάτι τέτοιο στην σχετική Σύµβαση του έργου. Εγγύηση - Συντήρηση Έργου Είναι ένα σηµείο το οποίο θα πρέπει να αποσαφηνισθεί, σε σχέση µε την ασφάλιση. Σύµφωνα µε το Προεδρικό ιάταγµα 609/85 που ακολούθησε το Νόµο 1418/84, η περίοδος αυτή µπορεί να είναι 15 µήνες ή και 3 χρόνια, ανάλογα µε την περίπτωση του έργου. Στα τεύχη Ειδικής Συγγραφής Υ- ποχρεώσεων συµβάσεων έργων οδοποιίας, εµφανίζεται ως απαίτηση 3ετής περίοδος συντήρησης, µε αποτέλεσµα να ζητείται και 3ετής ασφαλιστική κάλυψη των αντίστοιχων έργων στα πλαίσια του ασφαλιστηρίου "κατά παντός κινδύνου". ιευκρινίζεται πως, ασφαλιστικά, η σχετική έννοια «περίοδος συντήρησης» δεν είναι απαραίτητα ταυτόσηµη µε την έννοια «περίοδος εγγύησης», ιδιαίτερα όταν η σχετική απαίτηση αναφέρεται σε τριετή διάρκεια. 15

16 Παραγραφή της Ευθύνης Υπενθυµίζεται ότι η «φόρτιση» και η σύγχυση που ακολούθησε τον καταστρεπτικό σεισµό του Αιγίου, όπου ως γνωστόν υπήρξαν ακόµη και ανθρώπινα θύµατα, γεγονός που οδήγησε την Πολιτεία στην ποινικοποίηση, σε παράλογο βαθµό, της ευθύνης του Μηχανικού. Η τροποποίηση του άρθρου 286 του Ποινικού Κώδικα (περί του χρόνου παραγραφής της ποινικής ευθύνης Μελετητή- Κατασκευαστή), δηµιούργησε ως γνωστόν ποικίλες έντονες αντιδράσεις από το σύνολο των θιγόµενων επαγγελµατικών φορέων, οι οποίοι προς στιγµή αισθάνθηκαν σαν πολύ αυστηρά αν όχι άδικα, κρινόµενοι για την επαγγελµατική τους δραστηριότητα. Με αφορµή το σχετικό γεγονός κρίνεται σκόπιµο να επισηµανθεί πως θα πρέπει να αρθεί η αντίστοιχη σύγχυση και προφανής αδικία που βαραίνει τους Έλληνες Μηχανικούς. Προς τούτο, θα πρέπει να γίνει πρακτικά σαφής η διάκριση µεταξύ της ποινικής και αστικής ευθύνης στα πλαίσια υλοποίησης των τεχνικών έργων. Η πρώτη, συνδεόµενη µε δόλο ή βαρεία αµέλεια, σε µια συντεταγµένη Κοινωνία και ένα Κράτος δικαίου, δικαιολογηµένα θα πρέπει να επισύρει την επιβολή κάποιας ποινής στον πραγµατικά υπαίτιο Μελετητή ή Κατασκευαστή. Απεναντίας, η όποια ενδεχόµενη αστική ευθύνη, συνδεόµενη µε αστοχίες και συνακόλουθες οικονοµικές απώλειες λόγω αµέλειας, λάθους ή παράλειψης εκ µέρους του Μελετητή ή Κατασκευαστή, αποτελεί "βάρος", το οποίο θα µπορούσε κάλλιστα να διευθετηθεί µε τη διαδικασία της ασφάλισης. Η διεθνής πρακτική την έχει καταξιώσει σαν την πλέον ενδεδειγµένη αποδεκτή λύση. εν είναι άλλη η συγκεκριµένη λύση, από την προαναφερθείσα ασφάλιση της Επαγγελµατικής Αστικής Ευθύνης του Μελετητή-Συµβούλου Μηχανικού και της 10ετούς Εγγύησης του Κατασκευαστή (παράγραφοι 2.2.γ και 2.2.δ). Αναφορικά µε την ασφάλιση της επαγγελµατικής αστικής ευθύνης Μελετητή και Κατασκευαστή, πέρα από όσα αναφέρθηκαν ανωτέρω, στις σχετικές προβλέψεις του αναµενόµενου Προεδρικού ιατάγµατος έχει ιδιαίτερη σηµασία η αποσαφήνιση του αντίστοιχου χρόνου παραγραφής, µε βάση πάντα την ισχύουσα νοµοθεσία. Για την αστική ευθύνη του Μελετητή εντοπίζεται η παράγραφος 4, του άρθρου 19, του Νόµου 716/77, βάσει της οποίας "αι αξιώσεις του Εργοδότου λόγω ελαττωµάτων ή παραλείψεων της µελέτης παραγράφονται µετά παρέλευσιν έξι ετών από της παραλαβής της µελέτης". Με βάση το πνεύ- µα της παραγράφου αυτής προκύπτει πως ο χρόνος παραγραφής της ευθύνης για τον Μελετητή είναι η 6ετία, µε έναρξη τον χρόνο παραλαβής της αντίστοιχης µελέτης. Αντίστοιχα, για την αστική ευθύνη του Κατασκευαστή, σηµειώνεται το άρθρο 693 του Αστικού Κώδικα, όπου χαρακτηριστικά αναφέρεται η 10ετία ως χρόνος παραγραφής των αξιώσεων του Κύριου του Έργου έναντι του Κατασκευαστή ("οι αξιώσεις του Εργοδότη εξαιτίας ελλείψεων του έργου παραγράφονται, όταν περάσουν δέκα χρόνια από τότε που έγινε η παραλαβή του, αν πρόκειται για οικοδοµήµατα ή για άλλες ακίνητες εγκαταστάσεις"). Επισηµαίνεται πως πάνω στο ίδιο πνεύµα έχει θεµελιωθεί η ασφάλιση της ευθύνης του Κατασκευαστή, για 10ετή εγγύηση της κατασκευής που παραδίδει στον Κύριο του Έργου. Η αρχή αυτή κάλλιστα µπορεί να ισχύσει σε όλα τα κτηριακά έργα της χώρας µας. ηλαδή, τόσο τα δηµόσια όσο και για τα ιδιωτικά έργα, µε έναρξη του χρόνου παραγραφής της 10ετούς επαγγελµατικής ευθύνης του Κατασκευαστή από την αποπεράτωση της κατασκευής του έργου, δηλαδή την ηµεροµηνία «περαίωσης» (προσωρινής παραλαβής) του έργου. 16

17 Σύµφωνα µε τη διεθνή πρακτική και ιδιαίτερα την εµπειρία στη Γαλλία, ο «Κατασκευαστής» έχει ευρύτερη έννοια και περιλαµβάνει όχι µόνο τον εργολάβο αλλά κάθε επαγγελµατικό φορέα, ο ο- ποίος συµµετέχει στην όλη διαδικασία της κατασκευής. Πιστεύεται πως οι ανωτέρω χρόνοι παραγραφής της αστικής ευθύνης Μελετητή και Κατασκευαστή, µη διαφέροντες από αντίστοιχα µεγέθη στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, θα πρέπει υποχρεωτικά να καλύπτονται ασφαλιστικά. Με µια τέτοια εξέλιξη, πιστεύεται πως θα επιλυθεί οριστικά και δίκαια το γνωστό πρόβληµα µε το άρθρο 286 του ποινικού Κώδικα που ταλανίζει τους Μηχανικούς που δραστηριοποιούνται στο χώρο των οικοδοµικών έργων. 3.2 Νοµοθετήµατα για δηµόσια έργα & Ασφάλιση Νόµος 1418/84 Ο γνωστός Νόµος 1418/84 για τα ηµόσια Έργα, πέρα από τη δυνατότητα ρύθµισης των ζηµιών από ανωτέρα βία, εις βάρος του Κύριου του Έργου, δεν αναφέρει καν τον θεσµό της ασφάλισης. Με το σκεπτικό πως βρίσκεται ακόµη σε εξέλιξη εκτεταµένο πρόγραµµα σηµαντικών δηµοσίων έργων, είναι λογικό να υποθέσει κανείς πως οι πιθανές συνέπειες από ενδεχόµενα γεγονότα "ανωτέρας βίας", θα µπορούσαν να είναι δυσβάσταχτες και µε σοβαρές επιπτώσεις στο όλο πρόγραµµα των δηµοσίων επενδύσεων. Λογική είναι εποµένως η βούληση της Πολιτείας (ταυτόσηµη µε αυτή της αρµόδιας Υπηρεσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης), για συστηµατική ασφαλιστική κάλυψη όλων των κινδύνων που απειλούν τα υπό εκτέλεση έργα, συµπεριλαµβανοµένης δηλαδή και της Ανωτέρας βίας. Έτσι µέσω της ασφάλισης του εκάστοτε έργου, το οικονοµικό βάρος της ενδεχόµενης ζηµιάς από θεοµηνία ή και Ανωτέρα Βία µεταβιβάζεται στις Ασφαλιστικές Εταιρείες µέσω του Ασφαλιστηρίου για το οποίο µεριµνά ο Ανάδοχος και στο οποίο ο Κύριος του Έργου είναι συνασφαλιζοµένος, δηλαδή δικαιούχος του ασφαλίσµατος. Νόµος 2229/94 Ο Νόµος 2229/94 "τροποποίησε και συµπλήρωσε το Ν. 1418/84", προκειµένου να περαστούν στο σύστηµα παραγωγής δηµοσίων έργων κάποια εκσυγχρονιστικά στοιχεία ενόψει των χρηµατοδοτήσεων από την Ε.Ε. Σε ό,τι αφορά την ασφάλιση, Ο Νόµος αυτός απλά εισήγαγε τον θεσµό της υποχρεωτικής ασφάλισης στα δηµόσια Έργα, µε απώτερο σκοπό, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει, "την πληρότητα των εκπονούµενων µελετών και την έντεχνη κατασκευή των έργων", έπειτα από κάποια µελλοντική ρύθµιση του τρόπου και των κανόνων εφαρµογής της. Μολονότι όµως το σχετικό µέτρο φαίνεται να είναι σωστό και απόλυτα αναγκαίο, εν τούτοις ο χρόνος, ο τρόπος και η έκταση εφαρµογής του παραµένουν ακόµη σε εκκρεµότητα! Ειδικότερα, στον συγκεκριµένο νόµο, αναφερόταν απλά πως "υποχρεούται ο Μελετητής και ο Ανάδοχος του έργου να ασφαλίζουν αντίστοιχα τη Μελέτη και την κατασκευή του Έργου. Με προεδρικό διάταγµα, που θα εκδοθεί µε πρόταση των Υπουργών ΠΕΧΩ Ε και Εµπορίου θα ορισθεί η έναρξη εφαρµογής και θα ρυθµισθούν τα σχετικά θέµατα εφαρµογής της διάταξης αυτής και κάθε σχετική λεπτοµέρεια". Επειδή οι Μελέτες ήταν ανέκαθεν ο «αδύναµος κρίκος» στην αλυσίδα παραγωγής των έργων, κρίθηκε σκόπιµο µε τον νόµο 2229/94 και υιοθετήθηκε η διαδικασία παρακράτησης, για δύο χρόνια, 17

18 του 20% της αµοιβής της µελέτης, (παράγραφος 10 του άρθρου 2 του Ν. 2229/94) ως επικουρικός µηχανισµός διασφάλισης του Κύριου του Έργου έναντι ανεπαρκούς Μελέτης. Έχοντας πλέον τη σχετική εµπειρία, η οποία αποδεικνύει όχι µόνο την ανεδαφικότητα αλλά και την αναποτελεσµατικότητα του συγκεκριµένου µέτρου, είναι σκόπιµο να επισηµανθεί πως θα πρέπει να καταργηθεί µε την υιοθέτηση της ασφάλισης της Μελέτης ή επί το ορθότερο της επαγγελµατικής ευθύνης του Μελετητή. Νόµος 2940/2001 Φάνηκε πως είχε ειδικές προτεραιότητες στα πλαίσια της ειδικής συγκυρίας των έργων στη δεδο- µένη χρονική περίοδο. Σε ότι αφορά το θέµα της ασφάλισης δεν υπήρξε καµιά σχετική πρόοδος και απλά παρέπεµπε σε µελλοντικές νοµοθετικές ρυθµίσεις. Πρόσφατος Νόµος 3263/2004 Επειδή συνδέεται και µε την φάση της αλλαγής του πολιτικού σκηνικού, δίνεται κάποια ιδιαίτερη έµφαση. Συγκεκριµένα, µεταξύ των διατάξεων που προβλέπονται από το νέο νόµο, αναφέρουµε τα παρακάτω: ιαδικαστικά θέµατα Η µη έγκαιρη προσκόµιση δικαιολογητικών, για λόγους που οφείλονται σε υπαιτιότητα του Αναδόχου, έχει ως συνέπεια την άµεση κατάπτωση της εγγυητικής επιστολής συµµετοχής και αποτελεί λόγο πειθαρχικής δίωξης Σε περίπτωση αναθεώρησης ή ακύρωσης της Σύµβασης, είναι ευνόητο πως παρατηρούνται καθυστερήσεις, υπερβάσεις κόστους, άµεσες ή έµµεσες χρηµατικές απώλειες του Αναδόχου ή του ΚτΕ για τις οποίες ο νόµος προβλέπει την αναζήτηση και απόδοση ευθυνών. Κλειδί στη διευθέτηση των ενδεχόµενων αξιώσεων που θα µπορούσαν να προκύψουν είναι η Ασφάλιση της Επαγγελµατικής Ευθύνης όλων των Μελετητών και Συµβούλων, που παρέχουν Υ- πηρεσίες για λογαριασµό του ΚτΕ ή του Αναδόχου. Έτσι, σε περίπτωση ζηµιών από αµέλεια, λάθος ή παράλειψη, θα υπάρχει κάποιος µηχανισµός «άντλησης χρηµατοδότησης» από την πλευρά του ΚτΕ ή του Αναδόχου Κατασκευαστή αλλά και «προστασίας» του υπαίτιου Μελετητή ή Συµβούλου Μηχανικού στην περίπτωση που αδίκως «διώκεται» ως υπαίτιος. Εγγυήσεις Ποινικές ρήτρες Η πρόβλεψη µεγαλύτερου ύψους Εγγυητικών Επιστολών, ανάλογα µε την έκπτωση που προτείνει ο Ανάδοχος καθώς και η πρόβλεψη πως σε περίπτωση κατάπτωσης εγγυητικής επιστολής, «η τυχόν υποβολή ενστάσεως κατά της αποφάσεως αυτής δεν αναστέλλει τη διαδικασία είσπραξης της εγγυητικής επιστολής», είναι στοιχεία που θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη από τους εµπλεκό- µενους στο κύκλωµα παραγωγής δηµοσίων έργων. Τη στιγµή που χωρίς ιδιαίτερες διαδικασίες µπορεί να εκπέσει η Εγγυητική Επιστολή Καλής Εκτέλεσης ενός έργου, αυτοµάτως µπορεί να εγερθούν αξιώσεις εις βάρος υπαιτίων. Αυτόµατα, προκύπτει και πάλι το θέµα Ασφάλιση Επαγγελµατικής Ευθύνης, αφού ο οποιοσδήποτε έχει νόµιµο συµφέρον (Τράπεζα, Ανάδοχος ή µέλος κάποιας Κοινοπραξίας, Υπεργολάβος ή ακόµη και κάποιος Τρίτος, θα µπορεί να προβάλλει σχετική αξίωση αποζηµίωσης για ενδεχόµενες χρηµατικές απώλειες. Ευθύνες ιοικητικών Οργάνων 18

19 Μηχανικοί, µόνιµοι υπάλληλοι ή µε σύµβαση αορίστου χρόνου, θα πρέπει να γίνει σαφές πως έ- χουν και αυτοί τις ευθύνες τους. Σε περιπτώσεις σοβαρών ατυχηµάτων ή «αστοχιών» σε κάποιο εκτελούµενο έργο, µπορεί ανά πάσα στιγµή να κριθούν υπόλογοι για «πειθαρχικό αδίκηµα». Η πειθαρχική ευθύνη και η όποια τιµωρία που συνεπάγεται, είναι ένα θέµα. Τι γίνεται όµως µε τη συνακόλουθη Αστική Ευθύνη όπου από υπαιτιότητα (αµέλεια, λάθος ή παράλειψη) των Στελεχών της Υπηρεσίας, ζηµιώνεται ο Ανάδοχος Κατασκευαστής ή Μελετητής; Με τη γενική σύγχρονη φιλοσοφία που εισάγει ο συγκεκριµένος νόµος, φαίνεται ότι µπορεί να συµβάλλει θετικά στην αλλαγή της κατάστασης. Ωστόσο, ο ρόλος της Ασφάλισης ως ρυθµιστικός µηχανισµός στα θέµατα ευθυνών συνεχίζει να απουσιάζει. Ελπίζεται πως οι συµπληρωµατικές νο- µοθετικές ρυθµίσεις που εκκρεµούν εδώ και πολύ µεγάλο χρονικό διάστηµα (Νόµος για Μελέτες, Π για την Ασφάλιση Μελέτης και Κατασκευής δηµοσίων έργων κλπ), θα συµβάλλουν στον τελικό εξορθολογισµό του συστήµατος. 3.3 Η «περιπέτεια» του θεσµού Ασφάλισης στη χώρα µας Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, το γνωστό φαινόµενο των υπερβολικών εκπτώσεων στα δηµόσια έργα, είχε θορυβήσει την ηγεσία του ΥΠΕΧΩ Ε καθώς και τους αρµόδιους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που εύλογα προβληµατίζονταν για την τύχη των µελλοντικών χρηµατοδοτήσεων και για την ποιότητα των έργων υποδοµής, που θα κατασκευάζονταν στην Ελλάδα. Κλήθηκαν ειδικοί να γνωµατεύσουν και να προτείνουν µέτρα «θεραπείας». Ο γράφων, κλήθηκε ως εµπειρογνώµονας επί των ασφαλίσεων, προκειµένου να προτείνει τρόπο εφαρµογής της Ασφάλισης σύµφωνα µε την ισχύουσα ευρωπαϊκή διεθνή πρακτική, λαµβάνοντας υπόψη το ισχύον θεσµικό πλαίσιο στην Ελλάδα. Ο σχετικός προβληµατισµός σχετικά µε την Ασφάλιση, προέκυψε γιατί κάποιος άλλος εµπειρογνώµονας, είχε προηγουµένως γνωµατεύσει πως µεταξύ των αναγκαίων µέτρων που θα έπρεπε να ενταχθούν στο σύστηµα παραγωγής των δηµοσίων έργων, προκειµένου να διασφαλισθεί η ποιότητά τους, είναι και η εφαρµογή του θεσµού της «Ασφάλισης των κινδύνων Μελέτης και Κατασκευής». Θεσµός, που σύµφωνα µε την διεθνή εµπειρία, θα διαµόρφωνε µια νέα κατάσταση που αναµφισβήτητα θα συνέβαλλε θετικά και στην εξυγίανση του συστήµατος παραγωγής των δηµοσίων έργων. Μετά από σοβαρές ζυµώσεις είχε προκύψει τελικά ο Νόµος 2229/94. Ο Νόµος αυτός εισήγαγε διάφορα θετικά και καινοτόµα στοιχεία στο βασικό Νόµο 1418/84 «περί ηµοσίων Έργων», ο εκσυγχρονισµός του οποίου ήταν απόλυτα αναγκαίος, αφού οι νέες ανάγκες των έργων ξεπερνούσαν το τότε ισχύον κανονιστικό πλαίσιο. Σε ότι αφορά την εισαγωγή της Ασφάλισης στο σύστηµα των µελέτης και κατασκευής των έργων, παρά την τότε εκφρασθείσα θετική βούληση, δυστυχώς δεν υπήρξε η δέουσα τόλµη ή κάποια γόνιµη πρωτοβουλία. Είχε διαπιστωθεί τότε πως η εγχώρια ασφαλιστική αγορά µάλλον ήταν ανώριµη να ανταποκριθεί µε τη δέουσα επάρκεια, αφού έλλειπε η εµπειρία και σχετική τεχνογνωσία. Έτσι, η αντίστοιχη απαίτηση του νόµου παρέπεµψε, µεταξύ άλλων, σε µελλοντικό Προεδρικό ιάταγµα (Π ), που θα ρύθµιζε τη σχετική ανάγκη, σε συνδυασµό και µε την εξέλιξη της αγοράς. Πώς όµως θα εξελιχθεί η τελευταία όταν της λείπουν τα σωστά και σοβαρά ερεθίσµατα; Αναφορικά µε το προαναφερθέν Π, περί τα τέλη του 1998, ο αρµόδιος Υπουργός ΠΕΧΩ Ε όρισε ειδική πολυµελή Επιτροπή µε εκπροσώπους από όλους τους ενδιαφερόµενους Φορείς (Υπη- 19

20 ρεσιακοί Παράγοντες, Μελετητές, Κατασκευαστές, Ασφαλιστικές Εταιρείες. Ο γράφων είχε ορισθεί ως ανεξάρτητος Εµπειρογνώµονας). Η Επιτροπή, αφού θα µελετούσε την όλη κατάσταση, θα πρότεινε άµεσα το προβλεπόµενο Σχέδιο Προεδρικού ιατάγµατος. Ένα χρόνο µετά, έπειτα από πολλές συνεδριάσεις της Επιτροπής, προέκυψε τελικά κάποιο Σχέδιο Π. Στο µεταξύ, όµως πολλά άλλα πολύ πιο επείγοντα θέµατα προέκυπταν συνεχώς µε αποτέλεσµα το εν λόγω Σχέδιο να παρα- µένει µέχρι και σήµερα σε εκκρεµότητα. Η πίεση των έργων και οι Ολυµπιακοί Αγώνες «Αθήνα 2004», επέβαλαν άλλου είδους σκοπιµότητες και προτεραιότητες. Έτσι, το 2001, στα πλαίσια της τελευταίας τροποποίησης του Νόµου 1408/84 «περί ηµοσίων Έργων» (Νόµος 2940/2001), χάθηκε και πάλι η ευκαιρία να προκύψει κάποιο σοβαρό ερέθισµα σχετικά µε την Ασφάλιση. 4. ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ Η ασφάλιση κατασκευής: - ιασφαλίζει το δηµόσιο-κοινωνικό συµφέρον στη σχετικά σπάνια αλλά καθόλου απίθανη περίπτωση όπου ζηµιογόνα γεγονότα µπορούν να απειλήσουν την ποιότητα, τη συνέχεια και τη βιωσιµότητα των έργων υποδοµής. Είναι κατεξοχήν αξιόπιστο και οικονοµικά αποδεκτό µέσο για την αποτελεσµατική αντιµετώπιση εκτεταµένων ζηµιών οι οποίες µπορεί να είναι δυσβάσταχτες τόσο για τον εκάστοτε Ανάδοχο Κατασκευαστή (Εργολάβο-Υπεργολάβο) όσο και για τον Κύριο του Έργου. Σηµειώνεται, πως το σχετικό πλεονέκτηµα που καθιστά την ασφάλιση απόλυτα αποδεκτό κίνητρο στα πλαίσια ενός έργου, είναι το γεγονός πως οι ανωτέρω φορείς του έργου είναι συνασφαλιζόµενοι και κατά συνέπεια, εµφανίζονται µε κοινό οικονοµικό ενδιαφέρον έναντι της εκάστοτε ασφαλιστικής εταιρείας. - Παρέχει διευκόλυνση στο διακανονισµό και αποκατάσταση της εκάστοτε ζηµιάς, αφού η µέριµνα για την αποτίµησή της και η ευθύνη για την αποζηµίωσή της ανήκει στην ασφαλιστική εταιρεία και στην εκάστοτε αντασφαλιστική εταιρεία που την στηρίζει. Παράλληλα, η ασφάλιση συντελεί, στην αποφυγή χρονοβόρων "φθοροποιών" δικαστικών διαδικασιών για την απόδειξη και τον καταµερισµό της εκάστοτε αντικειµενικής ευθύνης, αφού εκ των προτέρων είναι γνωστό πως όταν επέλθει κάποιο ζηµιογόνο γεγονός θα πληρώσει η Ασφαλιστική Εταιρεία η οποία καλύπτει ταυτόχρονα τόσο τον Κύριο του Έργου όσο και τον Ανάδοχο (Εργολάβο-Υπεργολάβο). Βέβαια, προϋπόθεση για το θετικό αποτέλεσµα παραµένει το άρτιο και πλήρες ασφαλιστήριο µε τη συνδροµή αξιόπιστου Ασφαλιστικού Συµβούλου. Η ασφάλιση της Επαγγελµατικής Ευθύνης Μελετητή: - Εξασφαλίζει άµεσα τον εκάστοτε ασφαλιζόµενο Μελετητή ή Κατασκευαστή, υπαίτιο κάποιας ζηµιάς, παρέχοντάς του νοµική και οικονοµική στήριξη. - Εξασφαλίζει τον Φορέα ο οποίος χρηµατοδοτεί τη Μελέτη ή το Έργο στα πλαίσια ζηµιάς από υπαιτιότητα του ασφαλιζόµενου Μελετητή ή Κατασκευαστή ακόµα και αν ο συγκεκριµένος υπαίτιος παύσει να υφίσταται σαν επαγγελµατίας (πτώχευση, αλλαγή επιχειρηµατικής δραστηριότητος, συνταξιοδότηση, θάνατος) και εν τω µεταξύ, δεν έχει παραγραφεί ακόµη η αστική του ευθύνη. 20