ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΠΕ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΙΤΛΟΣ ΚΥΡΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: «ΔΗΜΟΣΙΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ»

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΠΕ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΙΤΛΟΣ ΚΥΡΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: «ΔΗΜΟΣΙΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ» ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: ΧΑΤΖΗΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΑΡΗΓΙΑΝΝΙΔΗΣ ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ ΤΙΤΛΟΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: «ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΕΥΘΥΝΗΣ ΤΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ: ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΑΡΘΡΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ» ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΣΑΜΑΡΑ ΧΡΥΣΑΝΘΗ ΑΕΜ: 512 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΜΑΪΟΣ 2011

2 I ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελ. I. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...1 II. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ...2 III. Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΝΟΜΙΚΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ...4 IV. Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΥΘΥΝΗ...9 V. Η ΝΟΜΙΚΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ...11 I. Διεθνής Νομική Προσωπικότητα...13 II. Νομική Προσωπικότητα στην εσωτερική έννομη τάξη...20 VI. Η ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ ΤΗΣ 11 ης ΑΠΡΙΛΙΟΥ VII. Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ (Το Σχέδιο Άρθρων της Επιτροπής Διεθνούς Δικαίου)...27 VIII. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...63 ΙΧ. ΠΡΩΤΟΓΕΝΕΙΣ ΠΗΓΕΣ...68 Χ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...70 ΧΙ. ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ...74 ΧΙV. ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ...75

3 II ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ ΑΕ: Αφρικανική Ένωση ΓΓ: Γενικός Γραμματέας ΓΣ: Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών ΔΔΔΔ: Διαρκές Δικαστήριο Διεθνούς Δικαιοσύνης ΔΔ: Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης ΔΕΕ: Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση ΔΝΤ: Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ΔΟΕ: Διεθνής Οργάνωση Εργασίας ΕΔΔΑ: Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ΕΕ: Ευρωπαϊκή Ένωση ΕΚ: Ευρωπαϊκή Κοινότητα ΕΣΔΑ: Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ΗΕ: Ηνωμένα Έθνη ΚτΕ: Κοινωνία των Εθνών ΜΚΟ: Μη Κυβερνητική Οργάνωση ΟΑΕ: Οργανισμός Αφρικανικής Ενότητας ΟΑΚ: Αφρικανική Οικονομική Κοινότητα ΟΑΣΑ: Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη ΟΑΣΕ: Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη ΟΕΟΣ: Οργανισμός Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας ΟΗΕ: Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών ΟΟΣΑ: Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης ΟΠΕΚ: Οργανισμός εξαγωγών πετρελαιοπαραγωγών κρατών ΠΟΕ: Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου ΠΟΥ: Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ΣΑ: Συμβούλιο Ασφαλείας ΣΕΚ: Συνθήκη των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων ASEAN: Association of Southeast Asian Nations CERN: European Center for Nuclear Research FAO: Food and Agriculture Organization ICJ: International Court of Justice

4 III ICUN: International Union for Conservation of Nature and Natural Resources/ World Conservation Union ILO: International Labour Organization IMA/AWI: Institut du Monde Arab/ Arab World Institute IMF: Internationally Monetary Fund KFOR: Kosovo Force ΝΑΤΟ: North Atlantic Treaty Organization NPT: Non-Proliferation Treaty ONUC: United Nations Operation in Congo PAIGH: Pan American Institute of Geography and History SFOR: Stabilization Force UNDP: United Nations Development Program UNESCO: United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization UNFICYP: United Nations Peacekeeping Force in Cyprus UNMIC: United Nations Interim Administration in Kosovo UNOSOM: United Nations Operation in Somalia II UNPROFOR: United Nations Protection Forces UNRRA: United Nations Relief and Rehabilitation Administration WHO: World Health Organization WIPO: World Intellectual Property Organization WMO: World Meteorological Organization WTO: World Trade Organization

5 1 I. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η διεθνής συνεργασία είναι κυρίως απαραίτητη σε εκείνα τα πεδία πολιτικής τα οποία δεν είναι δυνατό να τύχουν ρύθμισης αποκλειστικά σε εθνικό επίπεδο εξαιτίας της φύσης τους. Όπως για παράδειγμα η διεθνής ασφάλεια, το διακρατικό εμπόριο και η κλιματική αλλαγή. 1 Οι διεθνείς οργανισμοί δεν έχουν μόνο την εξουσία να ασχολούνται αποκλειστικά με διεθνή ζητήματα. Έχουν τη δυνατότητα να επεμβαίνουν σε τομείς που παραδοσιακά ανήκουν στη σφαίρα αρμοδιότητας των κρατών. Άλλωστε κάποια ζητήματα εσωτερικής πολιτικής, όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα, έχουν εδώ και χρόνια διεθνοποιηθεί. 2 Τα κράτη συνειδητοποίησαν και συνεχίζουν να υποστηρίζουν πως η ουσία της διεθνούς συνεργασίας συνίσταται σε κάτι ανώτερο από μια απλή διακήρυξη εθνικών εξουσιών. Θεσμοί διαφορετικοί από αυτά είναι σε θέση να λαμβάνουν αποφάσεις και να υιοθετούν πολιτικές πέρα από τον έλεγχο του κάθε κράτους. 3 Αποτέλεσμα διεθνούς συνεργασίας αποτελεί και το Σχέδιο Άρθρων της Επιτροπής Διεθνούς Δικαίου των ΗΕ (2009). Τμήμα αυτού του Σχεδίου Άρθρων αποτελεί και η ευθύνη των διεθνών οργανισμών για διεθνώς άδικες πράξεις, η οποία και αποτελεί το αντικείμενο της παρούσας εργασίας. Αρχικά λοιπόν θα γίνει μια ιστορική αναδρομή στις διάφορες μορφές διεθνούς συνεργασίας μέχρι τη δημιουργία των διεθνών οργανισμών. Έπειτα θα ακολουθήσει μια γενική αναφορά στο περιεχόμενο της διεθνούς νομικής προσωπικότητας και της διεθνούς ευθύνης, ενώ στη συνέχεια θα επικεντρωθούμε στη νομική προσωπικότητα των διεθνών οργανισμών, διεθνή και εσωτερική. Ακόμη θα παρουσιαστεί η γνωμοδότηση του ΔΔ της 11 ης Απριλίου 1949, Επανόρθωση για ζημίες προξενηθείσες κατά την υπηρεσία στα Ηνωμένη Έθνη και θα αναλυθεί κατ άρθρο το τμήμα του Σχεδίου Άρθρων που αφορά στην ευθύνη των διεθνών οργανισμών για διεθνώς άδικες πράξεις 4. Η εργασία θα ολοκληρωθεί με το κεφάλαιο των συμπερασμάτων. 1 Ulfstein 2009, Ibid. 3 Ibid. 4 Συνολικά 66 άρθρα.

6 Συγκεκριμένα το Συνέδριο της Βιέννης του 1815 αποτέλεσε την αφετηρία του 2 ΙΙ. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Η οργανική συνεργασία μεταξύ των κρατών πραγματοποιήθηκε στις σύγχρονες διεθνείς σχέσεις σταδιακά και ιδιαίτερα μετά το Στους τέσσερις τελευταίους αιώνες η μεγάλη πορεία προς τη διεθνή οργάνωση δεν χαρακτηρίστηκε βέβαια τόσο από την ιδεολογική ενόραση της παγκοσμιότητας, όσο από τις πρακτικές ανάγκες επικοινωνίας και συνεργασίας ανάμεσα στα όργανα διαφόρων κρατών. Έτσι η διεθνής συνεργασία πήρε διάφορες μορφές στο μέτρο που αφορούσε στην παραγωγή ευρύτερων και όχι πια διμερών σχέσεων για τις οποίες δεν επαρκούσε η κλασική διπλωματία. Χρειάστηκε να αναζητηθούν νέοι τρόποι πολυμερούς συνεργασίας. Στο διακυβερνητικό επίπεδο διαμορφώθηκε πρώτα η διεθνής συνδιάσκεψη 5 και εξελικτικά μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο θεσμοθετήθηκε κατά τρόπο πιο έντονο και εντυπωσιακό ο διεθνής οργανισμός. 6 Αρχικά τα κράτη συνήθιζαν να συγκεντρώνονται μετά το τέλος ενός πολέμου προκειμένου να συζητήσουν για τις εδαφικές αλλαγές που προέκυπταν, αλλά και να συμφωνήσουν για την εγκαθίδρυση ειρήνης. Ενδεικτικά αναφέρουμε τις συνθήκες της Βεστφαλίας το 1648, της Ουτρέχτης το 1713 αλλά και το συνέδριο της Βιέννης το consert system 8, το οποίο συνέβαλε σημαντικά στην εξέλιξη και μελέτη του φαινομένου των διεθνών οργανισμών. 9 Η Τελική Πράξη του Συνεδρίου της Βιέννης αποτέλεσε την πρώτη πολυμερή συνθήκη που υπογράφηκε μεταξύ κρατών και επιπλέον έθεσε τις αρχικές βάσεις για την ανάπτυξη της διεθνούς συνεργασίας και της πολυμερούς διπλωματίας μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών. Επίσης το διεθνές δίκαιο έλαβε τη μορφή που διατηρεί μέχρι και σήμερα. Δηλαδή τη μορφή του θετικού δικαίου, το οποίο διακρίνεται με σαφήνεια από την ηθική, την πολιτική και το φυσικό δίκαιο. Με πρωτοβουλία μάλιστα των Μεγάλων Δυνάμεων στα πλαίσια των εργασιών του Συνεδρίου της Βιέννης προωθήθηκε το ελληνικό ζήτημα και η ανεξαρτησία της Ελλάδας (1830) Για περισσότερα σχετικά με τη διεθνή συνδιάσκεψη, βλ. Εμμανουήλ Ρούκουνα, Διεθνές Δίκαιο ΙΙΙ, Αθήνα 1983, Ρούκουνας 1983, Jackson, Owens 2007, Σύστημα ισορροπίας δυνάμεων στην Ευρώπη από τη λήξη των ναπολεόντειων πολέμων (1815) μέχρι την έναρξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου (1914). 9 Bowett 1975, Νάσκου-Περράκη 2005, 36.

7 3 Στη συνέχεια οι Συνδιασκέψεις της Χάγης το 1899 και το αποτέλεσαν στην ουσία μία προσπάθεια προκειμένου να επιτευχθεί μια συμφωνία σε πολυμερές επίπεδο σχετικά με σημαντικά ζητήματα του διεθνούς δικαίου, όπως οι κανόνες διεξαγωγής δίκαιου πολέμου σε στεριά και θάλασσα, το καθεστώς των ουδετέρων κρατών αλλά και η ειρηνική επίλυση των διεθνών διαφορών και η διαιτησία. 12 Έπειτα παράλληλα με τις Διεθνείς Επιτροπές Ναυσιπλοΐας του Έλβα (1821), του Δούναβη (1856), του Ρήνου (1868) και την Επιτροπή για την Διώρυγα του Σουέζ (1898), δημιουργήθηκαν Διεθνείς Υγειονομικές Επιτροπές στην Κωνσταντινούπολη, την Τασκένδη και αλλού, όπως και Διεθνείς Οικονομικές Επιτροπές. 13 Ακόμη ιδρύθηκαν η Διεθνής Τηλεγραφική Ένωση (1865), η Διεθνής Ταχυδρομική Ένωση (1874), η Διεθνής Ένωση Σιδηροδρομικών Μεταφορών (1890), το Διεθνές Γραφείο Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας (1883), το Διεθνές Γραφείο Πνευματικής Ιδιοκτησίας (1884), καθώς και το Διεθνές Γραφείο Δημόσιας Υγείας. Το 1919 στα πλαίσιο των Συνθηκών Ειρήνης των Παρισίων για την λήξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου ιδρύθηκε η ΚτΕ. Υπήρξε ο πρώτος διεθνής οργανισμός βασική αποστολή του οποίου ήταν η διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας. Διέθετε ίδια βούληση ξεχωριστή από αυτή των κρατών μελών της, ίδια όργανα και μονιμότητα. Παρά όμως τις προσδοκίες που ακολούθησαν την ίδρυσή της απέτυχε να αποτρέψει τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά και να αποκτήσει παγκοσμιότητα αφού οι ΗΠΑ δεν έγιναν ποτέ μέλος της ενώ η ΕΣΣΔ καθυστέρησε να προσχωρήσει σε αυτήν. Αντιθέτως η ΔΟΕ, η οποία επίσης ιδρύθηκε με τις Συνθήκες Ειρήνης του 1919 για την ρύθμιση εργατικών θεμάτων σε παγκόσμιο επίπεδο, διατηρήθηκε, εξελίχθηκε και σήμερα παίζει πολύ σημαντικό ρόλο διεθνώς αποτελώντας μία εκ των σημαντικότερων ειδικευμένων οργανώσεων του συστήματος των ΗΕ. Στις 24 Οκτωβρίου 1945 δημιουργήθηκε ο ΟΗΕ ενώνοντας όλα τα ειρηνόφιλα κράτη. 16 Τα ΗΕ δημιουργήθηκαν από τη βούληση των λαών 17, που 11 Οι Συνδιασκέψεις αυτές, ως αποτέλεσμα της ειρηνιστικής προσπάθειας του 19 ου αιώνα, συνέβαλαν θετικά στη δημιουργία των διεθνών οργανισμών. 12 Bowett 1975, Ibid., Slomanson 2003, Στις διοικητικές αυτές ενώσεις, στις οποίες ίσχυε το σύστημα των περιοδικών συναντήσεων και οι οποίες διέθεταν μόνιμα όργανα, εμφανίστηκε για πρώτη φορά το στοιχείο της θεσμικής οργάνωσης, σημαντικό χαρακτηριστικό γνώρισμα όλων των διεθνών οργανισμών. 16 Αρχικά στον ΟΗΕ συμμετείχαν 51 κράτη. Το 2003 ο ΟΗΕ απαριθμούσε 191 μέλη, δηλαδή το σύνολο των κρατών του κόσμου. 17 «Να σώσουμε τις ερχόμενες γενεές από τη μάστιγα του πολέμου», Προοίμιο του Χάρτη των ΗΕ.

8 4 δοκιμάστηκαν από τη φασιστική και ναζιστική λαίλαπα του Μεσοπολέμου και τη βαρβαρότητα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, να θεμελιώσουν ένα νέο κόσμο ειρήνης, ευημερίας και δικαιοσύνης, όπου οι αρχές του διεθνούς δικαίου θα επικρατούσαν μακριά από την τυραννία και το φόβο του πολέμου. Οι στόχοι εκφράστηκαν με σαφήνεια στον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ 18 : αυτοδιάθεση των λαών, σεβασμός της εθνικής κυριαρχίας και ακεραιότητας, προστασία δικαιωμάτων του ανθρώπου, ειρηνική επίλυση διεθνών διαφορών, απαγόρευση προσφυγής στη βία-με εξαίρεση τη νόμιμη άμυνα και την εξουσιοδοτημένη από το ΣΑ χρήση βίας ως κύρωση διεθνούς παραβάτη. Στη μεταδιπολική περίοδο τα ΗΕ φάνηκαν να αναπτύσσουν μια δυναμική για την υλοποίηση αυτών των στόχων. 19 Αν και ο ΟΗΕ κλήθηκε να διορθώσει τις αδυναμίες της ΚτΕ δεν κατάφερε να αντιμετωπίσει επιτυχώς τον Ψυχρό Πόλεμο που δίχασε την Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο, αλλά και να μην επηρεαστεί από την αντιπαράθεση ΗΠΑ και ΕΣΣΔ. Παρά όμως τις όποιες αδυναμίες που παρουσιάζει, αποτελεί σήμερα τον τελειότερο διεθνή οργανισμό παγκοσμίως λόγω κυρίως της οικουμενικότητας του χαρακτήρα των αρμοδιοτήτων του. Κλείνοντας αυτό το κεφάλαιο αξίζει να αναφέρουμε ενδεικτικά ορισμένους διεθνείς περιφερειακούς οργανισμούς, οι οποίοι συμβάλλουν αποφασιστικά στην εξέλιξη της διεθνούς οργάνωσης. Τέτοιοι είναι η ΕΕ, ο ΟΑΚ (1948) και ο ΟΑΕ (1963), οι οποίοι το 2001 συγχωνεύτηκαν και δημιούργησαν την ΑΕ, ο ASEAN (1967), το Συμβούλιο της Ευρώπης (1949), η ΔΕΕ (1948), ο ΟΕΟΣ (1948) 20, ο οποίος το 1961 μετονομάστηκε σε ΟΟΣΑ, το ΝΑΤΟ (1949), το Σύμφωνο της Βαρσοβίας (1955) και ο ΟΑΣΕ (1994). ΙΙΙ. Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΝΟΜΙΚΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ Η απόκτηση διεθνούς νομικής προσωπικότητας σημαίνει πως μία οντότητα είναι υποκείμενο του διεθνούς δικαίου και είναι ικανή να είναι φορέας διεθνών 18 Άρθρο Περράκης 2006, Ο συγκεκριμένος οργανισμός δημιουργήθηκε προκειμένου να απορροφήσει τους πόρους του Σχεδίου Marshall.

9 5 δικαιωμάτων και υποχρεώσεων, όπως και να διατηρεί τα δικαιώματα αυτά εγείροντας διεθνείς αξιώσεις. 21 Μία οντότητα, η οποία δεν συνιστά ούτε υποκείμενο του διεθνούς δικαίου ούτε διεθνές νομικό πρόσωπο δεν έχει τη δυνατότητα να είναι συμβαλλόμενο μέλος σε διεθνείς συνθήκες, να εγείρει απαιτήσεις εναντίον άλλων διεθνών προσώπων, να κατέχει άλλα διεθνή δικαιώματα και καθήκοντα, ή με άλλα λόγια να υπάρχει αυτόνομα σε διεθνές επίπεδο. 22 Μέχρι τον 20 ο αιώνα το νομικό αξίωμα της αποκλειστικής διεθνούς νομικής προσωπικότητας των κρατών αποτελούσε τον ακρογωνιαίο λίθο της θεωρίας του δημοσίου διεθνούς δικαίου. Το διεθνές δίκαιο ήταν ουσιαστικά διακρατικό δεδομένου ότι αποσκοπούσε στη ρύθμιση των σχέσεων μεταξύ ανεξάρτητων και κυρίαρχων κρατών 23. Η ταυτότητα κράτους και υποκειμένου του διεθνούς δικαίου είχε ως αναπότρεπτη λογική συνέπεια τη σύμπτωση κράτους και διεθνούς νομικής προσωπικότητας. 24 Η διάσκεψη του Μοντεβιδέο το 1933 για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των κρατών καθιέρωσε τα κράτη «ως υποκείμενα του διεθνούς δικαίου», προσδιόρισε τα βασικά συστατικά χαρακτηριστικά τους και θέσπισε τα βασικά δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους. 25 Η συνθήκη επικυρώθηκε από πολύ μικρό αριθμό λατινοαμερικανικών κρατών, δεν τέθηκε ποτέ σε εφαρμογή και μάλιστα, όπως διατύπωσε το ΔΔ στην υπόθεση Haya de la Torre (1950), δεν εξελίχθηκε περαιτέρω σε εθιμικό δίκαιο 26. Είχε αναγνωριστεί διεθνής νομική προσωπικότητα και σε άλλες οντότητες, όπως η Αγία Έδρα, το Τάγμα της Μάλτας 27 και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή του Δουνάβεως, πριν στην ουσία αναγνωριστεί στους διεθνείς οργανισμούς. Παρόλο όμως πως το γεγονός της αναγνώρισης αυτής διασπούσε τη μονοπώληση της ιδιότητας του υποκειμένου του διεθνούς δικαίου από τα κράτη αποτελούσε ωστόσο 21 Wallace 2002, Alvarez 2006, Κατά την ρήση του Max Huber το κράτος κατέχει μια «θέση κλειδί» μέσα στο σύστημα του διεθνούς δικαίου. 24 Χριστοδουλίδης 1985, Reus-Smit 2007, Ρούκουνας 2006, Το Κυρίαρχο Στρατιωτικό Τάγμα της Μάλτας ή Τάγμα της Μάλτας αποτελεί τάγμα της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας με έδρα τη Ρώμη. Ιδρύθηκε το 1050 στην Ιερουσαλήμ ως νοσοκομείο με σκοπό να φροντίζει τους φτωχούς και ασθενείς προσκυνητές των Αγίων Τόπων. Σήμερα αποτελεί κρατική οντότητα και αναγνωρίζεται από τον ΟΗΕ, καθώς έχει θέση παρατηρητή στα Ηνωμένα Έθνη.

10 6 εξαίρεση με περιορισμένη σημασία που δεν ήταν ικανή να διαβρώσει επιστημονικά τη θεμελίωση της κρατούσας θεωρίας. 28 Μετά το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου η ίδρυση της ΚτΕ και της ΔΟΕ, αλλά και γενικότερα ο πολλαπλασιασμός των οργανισμών που είχαν ως στόχο την προώθηση των κοινών συμφερόντων των κρατών και την επίτευξη της μεταξύ τους συνεργασίας στα πλαίσια ενός ειρηνικού περιβάλλοντος, αμφισβήτησαν στην πράξη τη μορφή του δημοσίου διεθνούς δικαίου ως αποκλειστικά διακρατικού. Μάλιστα όχι μόνο αμφισβήτησαν, αλλά και υπονόμευσαν την αρχή της αποκλειστικής διεθνούς νομικής προσωπικότητας των κρατών που υποστήριζαν οι οπαδοί της θετικιστικής σχολής. Η ανάπτυξη των διεθνών οργανισμών αποτέλεσε απάντηση στη συνεχώς αυξανόμενη διεθνή διάδραση παρά φιλοσοφική ή ιδεολογική επίκληση της αντίληψης περί παγκόσμιας κυβέρνησης. 29 Στα μέσα του 20 ου αιώνα μαζί με το κράτος έγινε δεκτό, εξ ανάγκης, ότι και ορισμένοι διεθνείς οργανισμοί 30 έχουν διεθνή νομική προσωπικότητα και μόνο με τη ραγδαία εξέλιξη της διεθνούς προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων οι κυβερνήσεις, τα διεθνή όργανα και οι διεθνολόγοι άρχισαν να συνειδητοποιούν ότι και οι ιδιώτες 31 που είναι οπωσδήποτε χρήστες (users) των κανόνων του διεθνούς δικαίου έχουν υπό ορισμένες προϋποθέσεις διεθνή νομική προσωπικότητα και κατά συνέπεια την ιδιότητα του υποκειμένου του διεθνούς δικαίου. 32 Το ΔΔ στη γνωμοδότησή του περί της αποζημιώσεως για ζημίες προξενηθείσες κατά την υπηρεσία στα Ηνωμένα Έθνη (1949) 33, αναγνώρισε τη διεθνή νομική προσωπικότητα των ΗΕ και κατ επέκταση έγινε δεκτό πως ένας διεθνής οργανισμός ανάλογα με τους σκοπούς και τη διάρθρωσή του μπορεί να έχει διεθνή νομική προσωπικότητα, να είναι δηλαδή φορέας διεθνών δικαιωμάτων και υποχρεώσεων απέναντι στα μέλη του και σε τρίτους, έστω και εάν αυτό δεν προβλέπεται από την ιδρυτική του συνθήκη. 34 Πλέον η θεωρία θα έπρεπε να εναρμονισθεί με τις σύγχρονες εξελίξεις αποδεχόμενη τη διεθνή νομική προσωπικότητα και άλλων οντοτήτων εκτός από αυτή 28 Χριστοδουλίδης 1985, Bowett 1975, Για τα χαρακτηριστικά των διεθνών οργανισμών και την διαφοροποίησή τους από τους μηκυβερνητικούς οργανισμούς και άλλους διεθνείς δρώντες, βλ. Jan Klabbers, An Introduction to International Institutional Law, fourth printing, Cambridge: Άτομα, ομάδες, οικονομικές οντότητες. 32 Ρούκουνας 2004, Επανόρθωση των ζημιών στην υπηρεσία των Ηνωμένων Εθνών, γνωμοδότηση της 11 ης Απριλίου 1949, I.C.J. Report 1949, Ρούκουνας 2004, 51.

11 7 των κρατών. Δεν θα μπορούσε δηλαδή να μείνει αμέτοχη και στατική κοιτάζοντας αδιάφορα τις μεταρρυθμιστικές τάσεις που είχαν αρχίσει να διαφαίνονται στη διεθνή πρακτική. Ο λόγος για να συμβεί κάτι τέτοιο ήταν απλός. Να μην υπερκερασθεί η κρατούσα θεωρία από τις εξελίξεις και την πίεση των νέων πολιτικών, κοινωνικών, οικονομικών και νομικών αλλαγών, οι οποίες δημιούργησαν νέες ανάγκες με αποτέλεσμα να βρεθεί εν μέσω κρίσης το διεθνές δίκαιο. Το σημείο εκκίνησης για κάθε κριτική προσέγγιση θα πρέπει να είναι η ιδέα ότι το διεθνές δίκαιο είναι ο κεντρικός διεθνής θεσμός, ένα σύνολο αρχών, κανόνων και πρακτικών που δημιουργήθηκαν από κράτη και άλλα μέρη για την επίτευξη διαφόρων κοινωνικών στόχων, οι οποίοι εκτείνονται από την τάξη και τη συνύπαρξη έως τη δικαιοσύνη και την ανθρώπινη εξέλιξη. 35 Σύμφωνα με την Rosalyn Higgins 36, «η κλασική αντίληψη ήταν ότι το διεθνές δίκαιο ισχύει μόνο για τα κράτη. Ο σκοπός του διεθνούς δικαίου περιοριζόταν, ή γινόταν προσπάθεια να περιοριστεί σε ζητήματα τάξης και όχι δικαιοσύνης. Ο κύριος στόχος του ήταν η διατήρηση της ειρήνης και της σταθερότητας με βάση τον αμοιβαίο σεβασμό της εδαφικής κυριαρχίας και δικαιοδοσίας κάθε κράτους». 37 Το διεθνές δίκαιο είναι ένα πραγματικό φαινόμενο. Η καλύτερη εξήγηση για το πότε και γιατί τα κράτη συμμορφώνονται με το διεθνές δίκαιο δεν είναι ότι έχουν εσωτερικεύσει το διεθνές δίκαιο, ή έχουν τη συνήθεια να συμμορφώνονται με αυτό, ή ότι παρασύρονται από κάποια ηθική επιρροή. Απλά τα κράτη δρουν με γνώμονα το συμφέρον τους. 38 Όσο το διεθνές δίκαιο εξυπηρετούσε κυρίως την επιβολή της διεθνούς τάξης με την έννοια ότι προστάτευε τις αρνητικές ελευθερίες κυρίαρχων κρατών παρέμενε ένας μάλλον περιορισμένος, αν και ουσιώδης, θεσμός. Η σταδιακή παρουσία όμως μη κρατικών δρώντων και στις δύο διαστάσεις της παγκοσμιοποίησης, την πολιτική και την οικονομική, άρχισε να αμφισβητεί το παραδοσιακό κρατοκεντρικό βεστφαλιανό μοντέλο. Γι αυτόν ακριβώς τον λόγο η εποχή μας πολλές φορές χαρακτηρίζεται και ως «εποχή των μη κρατικών δρώντων». 39 Η ιδιότητα μίας οντότητας να αποτελεί φορέα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων στο χώρο του διεθνούς δικαίου είναι αδιαίρετη. Μία οντότητα δηλαδή μπορεί να έχει ή να μην έχει δικαιώματα και υποχρεώσεις διεθνούς φύσεως ή να αποτελεί φορέα 35 Reus- Smit 2007, Η πρώτη γυναίκα Δικαστής στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης και πρόεδρος του τελευταίου από το 2006 έως το Reus-Smit 2007, Goldsmith, Posner 2005, Neumann 2004, 354.

12 8 μικρού, μεγάλου ή απεριόριστου αριθμού νομικών υποκειμενικών καταστάσεων. Είναι αδύνατο να θεωρηθεί ότι η ιδιότητα του φορέα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων στο διεθνές πεδίο υφίσταται σε διάφορους βαθμούς. Η διεθνής νομική προσωπικότητα αποτελεί ιδιότητα, η οποία είτε υπάρχει είτε δεν υπάρχει σε ορισμένη οντότητα. Αν πολύ συχνά με τους όρους «περιορισμένη προσωπικότητα» ή «ευρύ μέτρο προσωπικότητας» νοείται το αντίθετο, ότι δηλαδή η ιδιότητα του φορέα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων στο διεθνές πεδίο υφίσταται σε διάφορους βαθμούς, αυτό αποτελεί συνέπεια της συγχύσεως που γίνεται μεταξύ της ικανότητας δικαίου στο διεθνές πεδίο και της διεθνούς δικαιοπρακτικής ικανότητας ή της ικανότητας προς ενέργεια διεθνών πράξεων, την οποία αναμφισβήτητα έχουν σε διάφορο βαθμό τα υποκείμενα του διεθνούς δικαίου. 40 Κατά τεκμήριο τα κράτη διαθέτουν εκτός από τη ικανότητα δικαίου και απεριόριστη ικανότητα προς ενέργεια διεθνών πράξεων. Τα άλλα υποκείμενα του διεθνούς δικαίου διαθέτουν ικανότητα προς ενέργεια διεθνών πράξεων μόνο στον βαθμό που κάτι τέτοιο τους αναγνωρίζεται από τα κράτη. Για παράδειγμα οι διεθνείς οργανισμοί αποτελούν δημιουργήματα των κρατών. Είναι λοιπόν εμφανής η, σε πολλά επίπεδα, δομημένη φύση των διεθνών οργανισμών όπου κάτω από το «οργανωτικό πέπλο» διακρίνεται το περίγραμμα που έχουν θέσει τα κράτη μέλη τους. 41 Το δίκαιο της προσωπικότητας προσδιορίζει τα υποκείμενα του διεθνούς δικαίου, δηλαδή τα κράτη, τους διεθνείς οργανισμούς και τα άτομα. Θα μπορούσε όμως να λειτουργήσει και αντιστρόφως αποκλείοντας από την κατηγορία του «προσώπου» οντότητες που δε φαίνεται να συγκεντρώνουν τα απαραίτητα χαρακτηριστικά. Έτσι λοιπόν το δίκαιο της προσωπικότητας παίζει διττό ρόλο. Αφενός παρέχει τα μέσα για τον καθορισμό των ορίων συγκεκριμένης κατηγορίας προσωπικότητας και αφετέρου παρέχει τους κανόνες εξαίρεσης, αποκλεισμού δηλαδή ορισμένων «προσώπων» εξαιτίας κάποιων χαρακτηριστικών τα οποία κατέχουν. Για παράδειγμα οι ΜΚΟ, όπως η Διεθνής Αμνηστία και η Greenpeace, οι οποίες δεν αποτελούν υποκείμενα του διεθνούς δικαίου. Το σημαντικό σχετικά με τη διεθνή νομική προσωπικότητα είναι πως υποδηλώνει συμμετοχή σε μία ομάδα. Όταν αναγνωρίζουμε μία οντότητα ως κράτος, άρα και ως νομικό πρόσωπο, το αναγνωρίζουμε ως μέλος μίας κατηγορίας νομικών 40 Χριστοδουλίδης 1985, Klabbers 2005, 301.

13 9 προσώπων τα οποία μοιράζονται νομικώς προσδιορισμένες ιδιότητες. Επειδή ακριβώς είναι κράτη όλα έχουν συγκεκριμένα δικαιώματα, καθήκοντα, εξουσίες και ασυλίες. Κάτι αντίστοιχο θα μπορούσαμε να σκεφτούμε και για τους διεθνείς οργανισμούς. IV. Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΥΘΥΝΗ Η έννοια της διεθνούς ευθύνης αποτελεί σταθερά θεμελιωμένο θεσμό του εθιμικού διεθνούς δικαίου. 42 Ο θεσμός αυτός έχει διττή χρησιμότητα. Αφενός αποσκοπεί στην επανόρθωση βλάβης που προκαλεί μια διεθνώς άδικη συμπεριφορά, αφετέρου προσλαμβάνει μία οιονεί κανονιστική λειτουργία, η οποία εκδηλώνεται με τη μορφή παραινέσεως ως προς την εκτέλεση των υποχρεώσεων που βαρύνουν τα υποκείμενα μιας έννομης τάξης και την αποφυγή επιζήμιας συμπεριφοράς 43. Στο πιο πρόσφατο παρελθόν οι πιο συνηθισμένες περιπτώσεις διεθνούς ευθύνης αφορούσαν κυρίως στην κακή μεταχείριση αλλοδαπών υπηκόων. Σε γενικές γραμμές η διεθνής ευθύνη μπορεί να αντιμετωπιστεί ως παράνομη συμπεριφορά α) ενός κράτους προς άλλο κράτος, β) ενός κράτους προς τους υπηκόους άλλου κράτους και γ) ενός κράτους προς ολόκληρη την ανθρωπότητα. Να διευκρινίσουμε, πως δεν αντιλαμβανόμαστε τη διεθνή ευθύνη με την έννοια του εσωτερικού δικαίου. Δεν είναι ούτε ποινική 44, ούτε αστική και επιπλέον δεν προϋποθέτει την ύπαρξη αδικήματος με την έννοια επίσης του εσωτερικού δικαίου. 45 Προκειμένου να τεκμηριωθεί η ύπαρξη διεθνούς ευθύνης απαιτείται α) παραβίαση του διεθνούς δικαίου από πράξη ή παράλειψη. Μπορεί να αφορά σε παραβίαση τόσο συμβατικής υποχρέωσης, όσο και εθιμικού κανόνα. β) Παραβίαση από υποκείμενο του διεθνούς δικαίου ή άμεσο αποδέκτη των κανόνων του διεθνούς δικαίου και γ) ζημία η οποία να προκαλείται από την παραπάνω παραβίαση. Έχουμε την ενεργητική και την παθητική ευθύνη. Η ενεργητική συνίσταται στο δικαίωμα ενός υποκειμένου του διεθνούς δικαίου να εγείρει αξιώσεις διεθνώς 42 Ρούκουνας 1983, Δούση 2008, Σε περίπτωση αναγνώρισης διεθνούς ποινικής ευθύνης σε κράτος ενδέχεται να υπονοηθεί συλλογική ευθύνη σε βάρος του λαού του συγκεκριμένου κράτους, γεγονός που πιθανόν να έχει αρνητικές συνέπειες για τη διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας. 45 Ρούκουνας 1983, 115.

14 10 σύμφωνα με όσα μόλις αναφέραμε και η παθητική συνίσταται στην ευθύνη που υπέχει αυτή τη φορά ένα υποκείμενο του διεθνούς δικαίου για δική του παράνομη συμπεριφορά. Βέβαια δε θα πρέπει να παραλείψουμε να αναφέρουμε και την αντικειμενική διεθνή ευθύνη, ή αλλιώς ευθύνη χωρίς υπαιτιότητα, η οποία προκαλείται εξαιτίας των τεχνολογικών εξελίξεων που ορισμένες φορές συνεπάγονται ζημίες με επιπτώσεις που ξεπερνούν τα σύνορα ενός κράτους. Όσον αφορά στη διεθνή έννομη τάξη η διττή σημασία της ευθύνης αποκτά ακόμα μεγαλύτερο κύρος εξαιτίας του αποκεντρωμένου χαρακτήρα της διεθνούς κοινωνίας στα πλαίσια της οποίας δραστηριοποιούνται περισσότερα από διακόσια κράτη και περίπου διπλάσιος αριθμός διεθνών οργανισμών. Γίνεται κατανοητό επομένως πόσο σημαντική είναι η ύπαρξη κανόνων, εθιμικών και συμβατικών, οι οποίοι ρυθμίζουν τη συμπεριφορά κρατών και διεθνών οργανισμών στα πλαίσια της διεθνούς κοινωνίας, αλλά και πόσο κρίσιμος είναι ο ρόλος και η συμβολή του θεσμού της διεθνούς ευθύνης ως γνώμονα αξιολόγησης της συμπεριφοράς τους στα πλαίσια του διεθνούς δικαίου. Ο Hedley Bull 46, ένας από τους ιδρυτές της προσέγγισης της «διεθνούς κοινωνίας», αναφέρει: «Μια κοινωνία κρατών (ή διεθνής κοινωνία) υπάρχει, όταν μία ομάδα κρατών που έχουν επίγνωση ορισμένων κοινών συμφερόντων και κοινών αξιών σχηματίζουν μια κοινωνία υπό την έννοια ότι αντιλαμβάνονται τους εαυτούς τους να συνδέονται με ένα κοινό σύνολο κανόνων στις μεταξύ τους σχέσεις και να συμμετέχουν στη λειτουργία κοινών θεσμών. [ ] Ταυτόχρονα συνεργάζονται στη λειτουργία θεσμών, όπως των διαφόρων διαδικασιών του διεθνούς δικαίου, των μηχανισμών της διπλωματίας και των γενικών διεθνών οργανισμών, των εθίμων και των κανόνων του πολέμου». 47 Κλείνοντας αναφέρουμε ενδεικτικά την υπόθεση του Εργοστασίου Chorzow (1927), όπου το ΔΔΔΔ στην απόφασή του δήλωσε πως «αποτελεί αρχή του διεθνούς δικαίου ότι η παραβίαση οποιασδήποτε υποχρέωσης επισύρει την υποχρέωση επανόρθωσης κατά τον προσήκοντα τρόπο» 48. Επίσης και την υπόθεση Φωσφορικών μεταλλευμάτων στο Μαρόκο (1938), όπου σύμφωνα με το ΔΔΔΔ «όταν ένα Κράτος 46 Κατείχε την έδρα Montague Burton των Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης μέχρι τον πρόωρο θάνατό του. Είχε υπάρξει καθηγητής των Διεθνών Σχέσεων στο Εθνικό Πανεπιστήμιο της Αυστραλίας. 47 Bull 2001, Εργοστάσιο Chorzow, Γερμανία κατά Πολωνίας, απόφαση της 26 ης Ιουλίου 1927, CPJI, Judgment 1927, 21.

15 11 ενεργεί αδίκως έναντι άλλου Κράτους στη διεθνή σκηνή δημιουργείται αμέσως σχέση ευθύνης μεταξύ των δύο Κρατών» 49. Η κρατική ευθύνη αποτελεί θεμελιώδη αρχή του διεθνούς δικαίου, η οποία πηγάζει από τη φύση του διεθνούς νομικού συστήματος καθώς και από το δόγμα της κρατικής κυριαρχίας και της ισότητας 50 μεταξύ των κρατών. 51 Οι παραπάνω αποφάσεις του ΔΔΔΔ αν και αφορούσαν την εποχή εκείνη αποκλειστικά σε κράτη, αφού τότε το διεθνές δίκαιο θεωρείτο αποκλειστικά διακρατικό, επιβεβαίωσαν την αρχή πως οποιαδήποτε παραβίαση κανόνων του διεθνούς δικαίου επισύρει διεθνή ευθύνη και εγείρει απαίτηση για αποζημίωση. Οι γενικοί κανόνες που αναφέρονται στη διεθνή ευθύνη των κρατών ισχύουν αρχικά mutatis mutandis και για τους διεθνείς οργανισμούς. Για να εφαρμοστούν όμως αυτοί οι κανόνες θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι συμφυείς περιορισμοί των οργανισμών κατά την ανάπτυξη της δραστηριότητάς τους, οι οποίοι στενεύουν το πεδίο ευθύνης τους, καθώς και ο διαφορετικός χαρακτήρας της δομής των διαδικασιών που διέπουν τη λειτουργία τους. V. Η ΝΟΜΙΚΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ Ως διεθνής οργανισμός, σύμφωνα με το Σχέδιο Άρθρων της Επιτροπής Διεθνούς Δικαίου των Ηνωμένων Εθνών για την ευθύνη των Διεθνών Οργανισμών (2003), χαρακτηρίζεται «μια οργάνωση που ιδρύεται με συνθήκη ή άλλο έγγραφο που διέπεται από το διεθνές δίκαιο και διαθέτει δική της νομική προσωπικότητα. Οι διεθνείς οργανισμοί μπορούν να περιλαμβάνουν ως μέλη εκτός από Κράτη και άλλες οντότητες». 52 Με άλλα λόγια ο διεθνής οργανισμός είναι ένας φορέας ο οποίος: α) δημιουργείται με συνθήκη μεταξύ κρατών, β) χαρακτηρίζεται από μονιμότητα, γ) αποβλέπει σε κοινούς σκοπούς διεθνούς συνεργασίας, δ) κινείται στο πλαίσιο της διεθνούς νομιμότητας, ε) διαθέτει ιδιαίτερα όργανα, ξεχωριστά από εκείνα των 49 Φωσφορικά μεταλλεύματα στο Μαρόκο, Ιταλία κατά Γαλλίας, απόφαση της 14 ης Ιουνίου 1938, CPJI, Judgment 1938, Όταν αναφερόμαστε στην ισότητα μεταξύ των κρατών εννοούμε την τυπική και όχι την ουσιαστική ισότητα, μιας και η τελευταία δεν υφίσταται στην πράξη. Για παράδειγμα οι ΗΠΑ και το Λιχτενστάιν. 51 Shaw 2008, Akande 2006, 278.

16 12 κρατών μελών του, στ) τα όργανα αυτά εκδηλώνουν δική τους ιδιαίτερη βούληση και ζ) έχει ιδιαίτερη νομική προσωπικότητα. 53 Ο όρος δεν περιλαμβάνει επομένως τις ΜΚΟ, οι οποίες ιδρύονται με πράξη εσωτερικού δικαίου, καθώς και τις συμπράξεις μεταξύ κρατών που αν και έχουν δημιουργηθεί με διεθνή συνθήκη δεν έχουν νομική αυτονομία. Προτού φτάσουμε στην αναγνώριση διεθνούς νομικής προσωπικότητας στους διεθνείς οργανισμούς περάσαμε πρώτα από διάφορες απόψεις σχετικά με το νομικό status των διεθνών αυτών υποκειμένων. Ενδεικτική για παράδειγμα είναι η διάκριση μεταξύ προσώπων και υποκειμένων του διεθνούς δικαίου. Σύμφωνα με την παραπάνω διάκριση, ως πρόσωπα του διεθνούς δικαίου θεωρούνται οι οντότητες οι οποίες έχουν γενική αρμοδιότητα. Είναι δηλαδή φορείς απροσδιόριστου αριθμού δικαιωμάτων και υποχρεώσεων και έχουν πλήρη ικανότητα δικαίου εκτός από την περίπτωση που υφίσταται περιοριστική σύμβαση. Ως υποκείμενα του διεθνούς δικαίου θεωρούνται οι οντότητες οι οποίες έχουν ειδική αρμοδιότητα είναι δηλαδή φορείς ενός επακριβώς προσδιορισμένου αριθμού δικαιωμάτων και υποχρεώσεων. 54 Η παραπάνω διάκριση μεταξύ διεθνούς υποκειμενικότητας και διεθνούς προσωπικότητας, καθώς και εκείνη που διαχωρίζει τα διεθνή υποκείμενα σε κύρια ή ενεργητικά ή φυσικά και σε δευτερεύοντα ή παθητικά ή τεχνητά, αν και αντικατοπτρίζει την επικρατούσα ιδέα του πρωταρχικού ρόλου των κρατών σε εκείνη την περίοδο των διεθνών σχέσεων που διατυπώθηκαν, δεν παύει να είναι τεχνητή και δε βρίσκει έρεισμα στο θετικό διεθνές δίκαιο. Ακόμη σύμφωνα με την άποψη που διατυπώνει ο Jan Klabbers 55, η διεθνής υποκειμενικότητα δεν ταυτίζεται με τη διεθνή προσωπικότητα. Το να είναι μια οντότητα υποκείμενο του διεθνούς δικαίου όπως αναφέρει, σημαίνει να της δίδεται μια ακαδημαϊκή ταμπέλα. Δηλαδή ένα υποκείμενο του διεθνούς δικαίου μπορεί νόμιμα να υπαχθεί σε διεθνή νομική έρευνα και αμφισβήτηση. Από την άλλη πλευρά όμως η προσωπικότητα συνιστά επί της αρχής και σε οποιοδήποτε βαθμό ένα status, το οποίο απονέμεται από το νομικό σύστημα. Σύμφωνα πάντα με τον Klabbers 56 η σύγχυση προέρχεται από το γεγονός ότι το διεθνές νομικό σύστημα δεν έχει μία και 53 Ρούκουνας 1983, Ibid., Jan Klabbers, An Introduction to International Constitutional Law, fourth printing, Cambridge: 2005, Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Δικαίου των Διεθνών Οργανισμών στο Πανεπιστήμιο του Ελσίνκι κ.ά.

17 σωστά. 59 Η διεθνής νομική προσωπικότητα των ΗΕ είναι αδιαίρετη και απόλυτη 13 μοναδική εξουσία που να είναι επιφορτισμένη με την απονομή προσωπικότητας. Στην πραγματικότητα είναι η ακαδημαϊκή κοινότητα η οποία διαμορφώνει το νομικό σύστημα. 57 Ι. Διεθνής Νομική Προσωπικότητα Ένας διεθνής οργανισμός έχει αντικειμενική διεθνή νομική προσωπικότητα, η οποία είναι αντιτάξιμη τόσο απέναντι στα μέλη, όσο και στα μη μέλη του. Στο συμπέρασμα αυτό κατέληξε το ΔΔ στη γνωμοδότησή του περί της αποζημιώσεως για ζημίες προξενηθείσες κατά την υπηρεσία στα Ηνωμένα Έθνη (1949). Ότι δηλαδή ο ΟΗΕ συγκεντρώνει όλα εκείνα τα στοιχεία που θα του επιτρέψουν να αναπτύξει αυτοτελώς τις δραστηριότητές του στο διεθνές πεδίο, με άλλα λόγια διαθέτει νομική αυτοτέλεια 58. Η ύπαρξη αντικειμενικής νομικής προσωπικότητας συνιστά condition sine qua non, απαραίτητη δηλαδή συνθήκη προκειμένου ο ΟΗΕ να λειτουργεί (indispensable) προκειμένου τα ΗΕ να είναι σε θέση να υλοποιήσουν τους σκοπούς και τις αρχές του Χάρτη αλλά και να ασκήσουν αποτελεσματικά τις λειτουργίες και τα δικαιώματά τους. 60 Συγκεκριμένα το Δικαστήριο στη γνωμοδότηση του 1949 τόνισε την οικουμενικότητα του Οργανισμού: «πενήντα Κράτη, που αντιπροσωπεύουν μια μεγάλη πλειοψηφία των μελών της διεθνούς κοινότητας, είχαν την εξουσία σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο να ιδρύσουν μια οντότητα που διαθέτει αντικειμενική διεθνή νομική προσωπικότητα και όχι απλώς μια πραγματικότητα που θα αναγνωριζόταν μόνο από αυτά». 61 Για το ΔΔ δεν έπαιξε και τόσο αποφασιστικό ρόλο το γεγονός πως ο Χάρτης δεν αποδίδει ευθέως προσωπικότητα στον ΟΗΕ με όρους διεθνούς δικαίου. Κατέληξε πως ο Οργανισμός έχει διεθνή νομική προσωπικότητα, γιατί χωρίς αμφιβολία αυτό προτίθεντο να πράξουν τα ιδρυτικά του κράτη. Η γνωμοδότηση αυτή δεν αφορούσε στο ζήτημα της παθητικής ευθύνης του Οργανισμού, αλλά στην άλλη όψη του ίδιου 57 Klabbers 2005, Όπως αναφέραμε και παραπάνω η κρίση αυτή επεκτείνεται και αφορά γενικά στους διεθνείς οργανισμούς και όχι μόνο στον ΟΗΕ. 59 Klabbers 2005, 5 (άρθρο). 60 Bowett 1975, Δούση 2008, 31.

18 14 νομίσματος, δηλαδή στην ικανότητά του να εγείρει αξιώσεις έναντι τρίτου κράτους και να απαιτήσει επανόρθωση για τις ζημίες που υπέστη τόσο ο ίδιος όσο και οι απεσταλμένοι του (ενεργητική ευθύνη). 62 Ο Χάρτης παραμένει «σιωπηλός» όσον αφορά στη διεθνή νομική προσωπικότητα του Οργανισμού. Μόνο δύο άρθρα του Χάρτη, , , ασχολούνται ρητά με το νομικό καθεστώς και αυτό αφορά μόνο στο καθεστώς των ΗΕ στο εσωτερικό σύστημα των κρατών μελών. Τα άρθρα αυτά δεν εκχωρούν διεθνή νομική προσωπικότητα στα ΗΕ. Προστέθηκαν από τη Σύμβαση για τα Προνόμια και τις Ασυλίες των ΗΕ (1946), η οποία ισχύει μεταξύ των ΗΕ και κάθε κράτους μέλους του Οργανισμού. 65 Το Δικαστήριο υποστήριξε πως η αντικειμενική νομική προσωπικότητα θα μπορούσε να συναχθεί λογικά από α) την αναγκαιότητα, μιας και είναι απαραίτητο ο Οργανισμός να καταφέρει να εκπληρώσει όλα όσα του αναλογούν σύμφωνα με τον Χάρτη, β) την πρόθεση των κρατών μελών, στο βαθμό που τα τελευταία αποφάσισαν να δημιουργήσουν μία ανεξάρτητη οντότητα και όχι απλά ένα μέσο συντονισμού των ενεργειών ανεξάρτητων κρατών και γ) την πρακτική του Οργανισμού, στο βαθμό που αυτός έχει συνάψει συνθήκες με κράτη. 66 Βέβαια στη γνωμοδότηση για τις αποζημιώσεις εκφράστηκε και αντίθετη με την πλειοψηφία γνώμη (Dissenting Opinion). Συγκεκριμένα ο Δικαστής Hackworth υποστήριξε πως «οι εξουσίες που δεν διατυπώνονται ρητά δεν μπορούν να υπονοούνται άνευ ετέρου». Σύμφωνα πάντα με τον Hackworth θα πρέπει πάντα προτού υπονοηθεί πως ο ΟΗΕ έχε και άλλες εξουσίες, εκτός από τις ρητές, να λαμβάνονται υπόψη και ορισμένες αρχές. Όπως ότι «ο Οργανισμός βασίζεται στην αρχή της κυρίαρχης ισότητας όλων των μελών του», άρθρο 2, παράγραφος 1 του Χάρτη, καθώς και ότι δεν έχει δικαίωμα επέμβασης σε ζητήματα που ανήκουν στην εσωτερική δικαιοδοσία των κρατών μελών του 67, άρθρο 2, παράγραφος Η νομική αυτονομία του Οργανισμού και η ικανότητά του να είναι φορέας διεθνών δραστηριοτήτων προσδιορίζεται από την ιδρυτική του πράξη μέσα από την 62 Ibid., «Ο Οργανισμός θα έχει στο έδαφος καθενός από τα Μέλη του την ικανότητα δικαίου που θα είναι αναγκαία για να ασκεί τα καθήκοντά του και να εκπληρώνει τους σκοπούς του». 64 «Ο Οργανισμός απολαμβάνει στο έδαφος καθενός από τα Μέλη του τα προνόμια και τις ατέλειες που είναι αναγκαία για να εκπληρώνει τους σκοπούς του». 65 Wallace 2002, Alvarez 2006, Η αρχή όμως αυτή δεν πρέπει να εμποδίζει την εφαρμογή των εξαναγκαστικών μέτρων που προβλέπονται από το Κεφάλαιο Brownlie 2008,

19 15 ερμηνεία των σκοπών και των λειτουργιών που του έχουν ρητώς ανατεθεί, αλλά και από τις συνεπαγόμενες εξουσίες, δηλαδή εκείνες που παρόλο που δεν προβλέπονται ρητώς στον Χάρτη κρίνονται απαραίτητες για την εκτέλεση των καθηκόντων του. Επίσης η νομική αυτονομία του Οργανισμού είναι περιορισμένη και λειτουργική, συνυφασμένη με τους ειδικούς σκοπούς για τους οποίους ιδρύθηκε. Όσον αφορά στη διεθνή ευθύνη ο περιορισμένος και λειτουργικός χαρακτήρας της νομικής προσωπικότητας του Οργανισμού δεν επηρεάζει τον απόλυτο χαρακτήρα που προσλαμβάνει η υποχρέωση επανόρθωσης οποιασδήποτε παραβίασης διεθνούς υποχρέωσης από αυτόν. 69 Τα τρίτα κράτη δεν μπορούν να αμφισβητήσουν την ύπαρξη της διεθνούς νομικής προσωπικότητας ούτε όμως κάτι τέτοιο συνεπάγεται την υποχρέωσή τους να αναγνωρίσουν την κατάσταση που δημιουργήθηκε, όπως ενδεχομένως να υπονοεί η φράση που διατυπώθηκε από το Δικαστήριο στη γνωμοδότηση του 1949, «και όχι απλώς προσωπικότητα που να αναγνωρίζεται μόνο από τα ίδια». 70 Αυτό ισχύει a fortiori για τον ΟΗΕ μιας και ο Χάρτης απευθύνεται και προς τρίτα κράτη σύμφωνα με το άρθρο 2, παράγραφος 6 71, και επιπλέον η οικουμενικότητά του και οι γενικού ενδιαφέροντος σκοποί του δεν είναι δυνατό να αγνοηθούν από τα τρίτα κράτη. Η αναγνώριση ενός διεθνούς οργανισμού από ένα κράτος μη μέλος μπορεί να επιτευχθεί είτε άμεσα στα πλαίσια μιας συμφωνίας μεταξύ τους, όπως αυτές για την εγκατάσταση αρχηγείων ή διοικητικών κέντρων του οργανισμού στα κράτη αυτά, είτε έμμεσα δυνάμει των κανόνων του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου. 72 Στην πρακτική καμία πρόσφατη αγωγή δεν είναι γνωστή σε κράτος το οποίο να αρνείται να αναγνωρίσει τη διεθνή νομική προσωπικότητα διεθνούς οργανισμού με τη δικαιολογία ότι δεν είναι μέλος του και δεν τον έχει αναγνωρίσει άμεσα. Επιπλέον και τα εσωτερικά δικαστήρια μη κρατών μελών αναγνωρίζουν τη διεθνή νομική προσωπικότητα των διεθνών οργανισμών. Άλλωστε είναι ζήτημα αρχής, αφού η νομική προσωπικότητα ενός διεθνούς οργανισμού αντλείται από τη δεσμευτικότητα που το εθιμικό διεθνές δίκαιο αποδίδει σε αυτήν Δούση 2008, Χριστοδουλίδης 1985, «Ο Οργανισμός θα εξασφαλίσει ώστε τα κράτη που δεν είναι μέλη των Ηνωμένων Εθνών να ενεργούν σύμφωνα μ αυτές τις Αρχές σε όσο βαθμό αυτό χρειάζεται για να διατηρηθεί η διεθνής ειρήνη και ασφάλεια». 72 Shaw 2008, Akande 2006, 284.

20 16 Όσον αφορά τώρα στην κτήση της νομικής προσωπικότητας από έναν διεθνή οργανισμό έχουμε δύο βασικές θεωρητικές προσεγγίσεις, την επαγωγική και την αντικειμενική, αλλά και παραλλαγές αυτών. Σύμφωνα με όσα υποστηρίζει στο βιβλίο του ο Jan Klabbers η επαγωγική θεωρία είναι κατά πολύ η πιο διάσημη από τις δύο. 74 Η παραδοσιακή επαγωγική θεωρητική προσέγγιση εξαρτά την ύπαρξη της νομικής προσωπικότητας ενός διεθνούς οργανισμού από την βούληση των κρατών που προβαίνουν στη σύστασή του. Επίσης στην πλέον αυστηρή εκδοχή της απαιτεί τη ρητή καταγραφή και αναγνώριση της νομικής προσωπικότητας ενός διεθνούς οργανισμού στην ιδρυτική του συνθήκη. Σύμφωνα με την παραπάνω θεωρία ο ΟΗΕ υφίσταται νομικά και στο βαθμό που του επιτρέπεται χάρη στη συλλογική βούληση των κρατών μελών του. Δηλαδή ο Οργανισμός ως φορέας δικαιωμάτων και υποχρεώσεων βρίσκεται σε υποδεέστερη θέση σε σχέση με ένα κράτος, το οποίο έχει την αρμοδιότητα της αρμοδιότητάς του. 75 Σταδιακά με την εξέλιξη της διεθνούς κοινωνίας και την αύξηση του ρόλου των διεθνών οργανισμών στη διαμόρφωση του διεθνούς περιβάλλοντος, αναπόφευκτα εξελίχθηκε και η επαγωγική θεωρία. Στα πλαίσια της πιο ευέλικτης αυτής παραλλαγής της επαγωγικής θεωρίας κρίθηκε ότι αρκούσε και η συνεπαγόμενη κατάφαση της νομικής προσωπικότητας ενός διεθνούς οργανισμού ώστε να καταλάβει τη θέση του ως υποκείμενο στη δομή της διεθνούς κοινότητας. Η διεθνής νομική προσωπικότητα μπορεί να μην είναι εγγενές χαρακτηριστικό των διεθνών οργανισμών, ωστόσο συνεπάγεται ότι τους απονέμεται ακόμα και όταν η βούληση των κρατών δεν είναι ρητά διατυπωμένη στο ιδρυτικό τους κείμενο. Σε γενικές γραμμές γίνεται κατανοητό πως η συνολική πρόσληψη της θέσης των διεθνών οργανισμών στη διεθνή έννομη τάξη μέσω της κρατικής βούλησης υποβιβάζει ποιοτικά τους διεθνείς οργανισμούς σε σχέση με τα κράτη αρνούμενη να αναγνωρίσει στους τελευταίους αυτόνομο ρόλο κατά την ενάσκηση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών τους. 76 Η επαγωγική θεωρία χωρίς αμφιβολία βρίσκεται σε συμφωνία με τις θετικιστικές αντιλήψεις. Γενικά το διεθνές δίκαιο θεωρείται πως βασίζεται στην ελεύθερη έκφραση της συναίνεσης των κρατών. Αντίστοιχα η ίδια λογική θα μπορούσε να εφαρμοστεί και στην περίπτωση της δημιουργίας των διεθνών 74 Jan Klabbers, An Introduction to International Constitutional Law, fourth printing, Cambridge: 2009, Σαρηγιαννίδης 2009, Ibid., 137.

21 17 οργανισμών. Είναι άλλωστε δύσκολο να αντιταχθεί κανείς στις επιθυμίες των κρατών, πόσο μάλλον όταν τα τελευταία προτίθενται ξεκάθαρα να αποδώσουν νομική προσωπικότητα στους διεθνείς οργανισμούς. 77 Το ΔΔ στη γνωμοδότηση του περί της αποζημιώσεως για ζημίες προξενηθείσες κατά την υπηρεσία στα Ηνωμένα Έθνη (1949), αν και έκανε αναφορά στην αντικειμενική διεθνή νομική προσωπικότητα του ΟΗΕ κατέληξε σε αυτήν επαγωγικά μιας και η τελευταία δεν αποδίδεται ρητά σε αυτόν, γεγονός πως δεν σημαίνει απαραίτητα πως υιοθετεί αυτή την προσέγγιση. Το άρθρο 104 του Χάρτη προβλέπει πως «ο Οργανισμός θα έχει στο έδαφος καθενός από τα μέλη του την ικανότητα δικαίου που θα είναι αναγκαία για να ασκεί τα καθήκοντά του και να εκπληρώνει τους σκοπούς του». Παρατηρούμε πως ο Χάρτης δεν αναφέρεται σαφώς στη διεθνή νομική προσωπικότητα του Οργανισμού, αλλά κάνει λόγο για ικανότητα δικαίου. 78 Επίσης όταν το Δικαστήριο αναφέρεται στην αντικειμενική διεθνή νομική προσωπικότητα δεν παραπέμπει απαραίτητα στην αντίστοιχη θεωρία παρά αποσαφηνίζει την erga omnes φύση της διεθνούς νομικής προσωπικότητας του ΟΗΕ (jus cogens status). Ότι δηλαδή αυτή είναι αντιτάξιμη έναντι πάντων, ακόμα και απέναντι σε κράτη μη μέλη του. 79 Η αντικειμενική θεωρία λαμβάνοντας υπόψη κριτήρια που προέρχονται από το γενικό δημόσιο διεθνές δίκαιο αναγνωρίζει νομική ισοτιμία μεταξύ κρατών και διεθνών οργανισμών, όσον αφορά στην ιδιότητά τους ως φορείς δικαιωμάτων και υποχρεώσεων ανεξάρτητα από τη βούληση των ιδρυτικών κρατών. 80 Σύμφωνα με τον Finn Seyersted 81 η νομική προσωπικότητα των διεθνών οργανισμών (organizationhood) ακολουθεί mutatis mutandis το ίδιο πρότυπο με αυτό των κρατών (statehood). Όταν μία οντότητα συγκεντρώνει τα προαπαιτούμενα που θέτει το διεθνές δίκαιο έχει διεθνή νομική προσωπικότητα. 82 Στα πλαίσια της αντικειμενικής θεωρίας ως προϋποθέσεις απόκτησης διεθνούς νομικής προσωπικότητας από τους διακυβερνητικούς οργανισμούς, σύμφωνα πάντα με τη γνωμοδότηση για την Αποκατάσταση των Ζημιών (1949), 77 Klabbers 2009, Στην ουσία το άρθρο 104 του Χάρτη επιβάλλει στα κράτη μέλη των ΗΕ την υποχρέωση να απονέμουν νομική προσωπικότητα στον Οργανισμό στα εγχώρια νομικά τους συστήματα. 79 Σαρηγιαννίδης 2009, Ibid., Νορβηγός Διεθνής Δικηγόρος, ο οποίος στην αρχή της δεκαετίας του 1960 εμπνεύστηκε την αποκαλούμενη αντικειμενική θεωρία. 82 Klabbers 2009, 53.

22 18 καταγράφονται οι εξής: α) ο ορισμένος σκοπός, β) η ύπαρξη θεσμικού μηχανισμού για την ανάπτυξη ενιαίας δραστηριότητας στο διεθνές πεδίο, γ) η βούληση του διεθνούς οργανισμού, η οποία διαμορφώνεται και εκφράζεται μέσα από τα όργανα που συγκροτούν τον θεσμικό μηχανισμό. 83 Από τα προαναφερόμενα στοιχεία βασικότερο θα μπορούσε να θεωρηθεί ο θεσμικός μηχανισμός, ο οποίος αποτελεί κατά κάποιον τρόπο το κλειδί της διεθνούς νομικής προσωπικότητας και διαφοροποιεί τους διεθνείς οργανισμούς από άλλες χαλαρές ενώσεις μεταξύ κρατών, όπως για παράδειγμα η κοινοπολιτεία, ή μερικώς θεσμοποιημένες πολυμερείς συμφωνίες όπως η GATT. Το συμπέρασμα που προκύπτει από την αντικειμενική θεωρία είναι πως οι διεθνείς οργανισμοί έχουν τυπικά την ίδια δικαιοπρακτική ικανότητα σε σχέση με τα κράτη. Οι μόνοι περιορισμοί οι οποίοι είτε προκύπτουν ρητά είτε συνεπάγονται αφορούν σε πραγματικές καταστάσεις, όπως ότι υστερούν σε ανθρώπινο δυναμικό, χρηματοδότηση, αναλώσιμα ή οπλισμό. Η νομική ισοτιμία μεταξύ κρατών και διεθνών οργανισμών περιορίζεται και σε τυπικό επίπεδο. Αποκλειστικά και μόνο τα κράτη έχουν δικαίωμα να παρίστανται ως διάδικοι στο ΔΔ 84 και όχι οι διεθνείς οργανισμοί, γεγονός όμως που δεν αμφισβητεί νομικά την αντικειμενική θεωρία. 85 Με την πάροδο των ετών το ΔΔ άρχισε να αντιμετωπίζει με μεγαλύτερη τόλμη το ζήτημα της διεθνούς νομικής προσωπικότητας των διεθνών οργανισμών προσεγγίζοντας με περισσότερη σαφήνεια στην αντικειμενική θεωρία, κάτι το οποίο είχε υπαινιχτεί και στην γνωμοδότηση για την αποκατάσταση των ζημιών. Αναφέρουμε ενδεικτικά τη γνωμοδότηση του ΔΔ για την Ερμηνεία της Συμφωνίας της 25 ης Μαρτίου μεταξύ του ΠΟΥ και της Αιγύπτου, όπου το Δικαστήριο αναγνώρισε τη διεθνή νομική προσωπικότητα των διεθνών οργανισμών: «οι διεθνείς οργανισμοί είναι υποκείμενα του διεθνούς δικαίου και ως τέτοια δεσμεύονται από οποιαδήποτε υποχρέωση τους αναλογεί...». 87 Επίσης κάτι αντίστοιχο έπραξε το ΔΔ και στη γνωμοδότησή του για Ορισμένες Δαπάνες των Ηνωμένων Εθνών (1980), ενώ και το άρθρο 6 της Σύμβασης της Βιέννης για το Δίκαιο των Συνθηκών μεταξύ Κρατών και Διεθνών Οργανισμών 83 Χριστοδουλίδης 1985, Άρθρο 34 (1) του Καταστατικού του Διεθνούς Δικαστηρίου. 85 Σαρηγιαννίδης 2009, Ερμηνεία της Συμφωνίας της 25 ης Μαρτίου 1951, γνωμοδότηση της 20 ης Δεκεμβρίου 1980, I.C.J. Reports 1980, σελ , παρ Δούση 2008, 27.

23 19 και μεταξύ Διεθνών Οργανισμών ορίζει ότι «η ικανότητα διεθνούς οργανισμού να συνάπτει συνθήκες διέπεται από τους κανόνες του οργανισμού αυτού». 88 Ακόμη το 1996 στη γνωμοδότηση για τη Νομιμότητα Χρήσης των Πυρηνικών Όπλων από Κράτος σε Ένοπλη Σύρραξη το ΔΔ σημείωσε «πως οι διεθνείς οργανισμοί είναι υποκείμενα του διεθνούς δικαίου, που σε αντίθεση με τα κράτη δεν διαθέτουν γενική αρμοδιότητα». 89 Η πρακτική, σύμφωνα με μια άποψη, κατέδειξε μία πιο πραγματιστική προσέγγιση στο ζήτημα της διεθνούς νομικής προσωπικότητας, την πιθανολογούμενη προσωπικότητα (presumptive personality). Να αναγνωρίζεται δηλαδή η νομική προσωπικότητα ενός διεθνούς οργανισμού κάθε φορά που αυτός εκτελεί πράξεις, οι οποίες μπορούν να εξηγηθούν μόνο στη βάση της κατοχής διεθνούς νομικής προσωπικότητας. Συγκεκριμένα στην γνωμοδότηση για την αποκατάσταση των ζημιών του 1949 το Δικαστήριο άφησε αδιευκρίνιστο το κατά πόσο τα πενήντα αυτά κράτη είχαν πράγματι την πρόθεση να δημιουργήσουν μία οντότητα με διεθνή νομική προσωπικότητα. Έτσι έλαβε μερικώς ως δεδομένο πως αυτή ήταν η πρόθεσή τους και μιας και κανείς δεν αμφισβήτησε αυτή την υπόθεση η τελευταία επιβίωσε. 90 Οι συνέπειες της διεθνούς νομικής προσωπικότητας των διεθνών οργανισμών είναι α) η σύναψη διεθνών συνθηκών. Σύμφωνα με τα Άρθρα 57 και 63 του Χάρτη ο ΟΗΕ μπορεί να συνάπτει διεθνείς συνθήκες με τις ειδικευμένες οργανώσεις που διαθέτει, συνθήκες αναφορικά με τη διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας σύμφωνα με το άρθρο 43 του Χάρτη, ή συνθήκες σχετικές με τα προνόμια και τις ασυλίες των υπαλλήλων του, άρθρο 105 του Χάρτη. β) Η παραχώρηση σε αυτούς προνομίων και ασυλιών. Τα προνόμια αυτά και οι ασυλίες δεν αναφέρονται στο εθιμικό δίκαιο. Βασίζονται σε διμερείς ή πολυμερείς συμφωνίες καθώς και στην εθνική νομοθεσία του κράτους στο έδαφος του οποίου έχει την έδρα του 91 ο διεθνής οργανισμός. Ενδεικτική είναι η γενική Σύμβαση του 1946 για τις Ασυλίες και το Προνόμια των ΗΕ. γ) Η ικανότητα έγερσης απαιτήσεων διεθνώς κατά κράτους μέλους ή μη μέλους, ή κατά άλλου διεθνούς οργανισμού για παραβίαση κανόνων του διεθνούς δικαίου ή για άλλη διεθνώς παράνομη πράξη και δ) η διεθνής ευθύνη Σαρηγιαννίδης 2009, Νομιμότητα της Χρήσης των Πυρηνικών Όπλων από Κράτος σε Ένοπλη Σύρραξη, γνωμοδότηση της 8ης Ιουλίου1996, I.C.J. Reports 1996, σελ. 78, παρ Klabbers 2009, Για παράδειγμα η συμφωνία μεταξύ ΟΗΕ και ΗΠΑ το 1947 για την εγκατάσταση της έδρας του Οργανισμού. 92 Ρούκουνας 1983,

24 20 Αν και οι περιορισμοί στη διεθνή νομική προσωπικότητα των διεθνών οργανισμών είναι πολλοί και ποικίλοι, δύο είναι οι σημαντικοί γενικοί περιορισμοί που ξεχωρίζουν. Πρώτον ότι οι διεθνείς οργανισμοί, σε αντίθεση με τα κράτη, δεν επιτρέπεται να είναι διάδικοι ενώπιον του ΔΔ 93. Είναι παρόλα αυτά εξουσιοδοτημένοι υπό προϋποθέσεις να υποβάλλουν αίτημα για γνωμοδότηση από το ΔΔ. Δεύτερον οι συμφωνίες που συνάπτονται από τους διεθνείς οργανισμούς δεν θεωρούνται συνθήκες σύμφωνα με όσα προβλέπει σχετικά η Σύμβαση της Βιέννης για το Δίκαιο των Συνθηκών (1969) 94. Η Επιτροπή Διεθνούς Δικαίου ετοίμασε και η ΓΣ των ΗΕ αναθεώρησε και υιοθέτησε μια ξεχωριστή Σύμβαση της Βιέννης για το Δίκαιο των Συνθηκών μεταξύ Κρατών και Διεθνών Οργανισμών και μεταξύ Διεθνών Οργανισμών. 95 ΙΙ. Νομική Προσωπικότητα στην εσωτερική έννομη τάξη Κάθε κράτος θεωρητικά είναι ελεύθερο να θεσπίσει τις προϋποθέσεις προκειμένου μία οντότητα να αποκτήσει νομική προσωπικότητα στην εσωτερική του έννομη τάξη. Οι προϋποθέσεις αυτές πολύ πιθανό να διαφέρουν από το ένα κράτος στο άλλο. Πάντως στο πρώτο μισό του εικοστού αιώνα η εσωτερική έννομη τάξη των περισσότερων κρατών προσέβλεπε στο διεθνές δίκαιο για καθοδήγηση σχετικά με την απόκτηση νομικής προσωπικότητας από διαφορετικές οντότητες, όπως οι διεθνείς οργανισμοί. Από την στιγμή που οι διεθνείς οργανισμοί δραστηριοποιούνται στην επικράτεια των κρατών μελών τους χρειάζεται να διαθέτουν εσωτερική νομική προσωπικότητα διαφορετική από αυτή των τελευταίων συμπεριλαμβανομένης φυσικά και της ικανότητας να προβαίνουν σε νομικές πράξεις σύμφωνα με το εσωτερικό δίκαιο των κρατών. Οι διεθνείς οργανισμοί με την σύναψη συμβολαίων, τη διαχείριση της περιουσίας τους, τη διενέργεια τραπεζικών συναλλαγών, την αγορά ή μίσθωση ακινήτων έρχονται αναπόφευκτα σε επαφή με το νομικό σύστημα του κράτους της έδρας τους ή άλλων κρατών. Όπως προαναφέρθηκε το άρθρο 104 του Χάρτη προβλέπει ότι «ο Οργανισμός θα έχει στο έδαφος καθενός από τα μέλη του την ικανότητα δικαίου που θα είναι αναγκαία για να ασκεί τα καθήκοντά του και να εκπληρώνει τους σκοπούς του». Στην 93 Άρθρο 34 (1) του Καταστατικού του ΔΔ. 94 Άρθρα 1, 2 (1) (a). 95 Weston-Janis 2008, 208.

25 21 ουσία πρόκειται για «λειτουργική αναγκαιότητα» (functional necessity), η οποία υπονοεί πως ο ΟΗΕ αλλά και κάθε διεθνής οργανισμός κατ επέκταση θα κατέχει στο εσωτερικό κάθε κράτους το μέγιστο δυνατό βαθμό προσωπικότητας που του αναγνωρίζεται από το εσωτερικό δίκαιο. 96 Στο Ηνωμένο Βασίλειο με την International Organizations (Immunities and Privileges) Act του 1950 αναγνωρίζεται εσωτερική νομική προσωπικότητα σε διεθνείς οργανισμούς στους οποίους η χώρα είναι μέλος και κατ επέκταση ικανότητα να διαχειρίζονται την περιουσία τους εντός της χώρας σύμφωνα με το εσωτερικό της δίκαιο. Επίσης κάτι ανάλογο ισχύει και στις ΗΠΑ με την International Organizations Immunities Act του Στην περίπτωση κατά την οποία μία ιδρυτική συνθήκη δεν προβλέπει αντίστοιχη υποχρέωση για τα κράτη μέλη του αυτή θα μπορούσε να υπονοηθεί στη λογική της παροχής στον οργανισμό των απαραίτητων εσωτερικών ικανοτήτων προκειμένου αυτός να λειτουργήσει αποτελεσματικά. Συνήθως η διεθνής προσωπικότητα των διεθνών οργανισμών στην εσωτερική έννομη τάξη ρυθμίζεται με πράξη του εσωτερικού δικαίου, όπως ο ειδικός νόμος. Αλλά και χωρίς την πράξη αυτή του εσωτερικού δικαίου η εσωτερική νομική του προσωπικότητα προκύπτει ως απόρροια της διεθνούς 98. Οι ιδρυτικές συνθήκες για παράδειγμα της Παγκόσμιας Ταχυδρομικής Ένωσης και της Διεθνούς Ένωσης Τηλεπικοινωνιών δεν περιλαμβάνουν ειδική διάταξη για τη νομική προσωπικότητα των οργανισμών αυτών στην εσωτερική έννομη τάξη. Αντίστοιχο πρόβλημα ενδέχεται να ανακύψει και σε εκείνα τα κράτη μέλη που δεν έχουν προσχωρήσει στη Σύμβαση για τις Ασυλίες και τα Προνόμια των Ειδικευμένων Οργανισμών. Πάντως στην πράξη γίνεται γενικώς αποδεκτή η νομική προσωπικότητα των ειδικευμένων οργανισμών από τα εθνικά δικαστήρια. 99 Η ιδρυτική πράξη της UNRRA 100 δεν εφοδίασε με σαφήνεια τον οργανισμό αυτό με νομική προσωπικότητα. Το District Court της Ουτρέχτης με αφορμή την υπόθεση UNRRA v. Daan (1949), κατέληξε πως η UNRRA από την στιγμή που έχει τη δυνατότητα να διαχειρίζεται την περιουσία της και να συνάπτει συμβόλαια έχει 96 Klabbers 2009, Schermers 1972, Ρούκουνας 1983, Χριστοδουλίδης 1985, Η ιδρυτική της συνθήκη υπογράφηκε το 1943 στις ΗΠΑ από 44 χώρες. Εντάχθηκε στο σύστημα των ΗΕ το Σκοπός της ήταν να ανακουφίσει τα θύματα του Β Παγκοσμίου Πολέμου παρέχοντας τροφή, ρουχισμό, καταλύματα κ.ά. Αναπτύχθηκε σε 40 περίπου χώρες μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα.