πλεξγαηηθά πζηήκαηα Δξγαζίαο κε ηε βνήζεηα ηνπ Τπνινγηζηή

Transcript

1 Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο Σκήκα Ηιεθηξνιφγσλ Μεραληθψλ & Μεραληθψλ Τπνινγηζηψλ Γηαηκεκαηηθφ Πξφγξακκα Μεηαπηπρηαθψλ πνπδψλ ζε Πξνεγκέλα πζηήκαηα Τπνινγηζηψλ θαη Δπηθνηλσληψλ πλεξγαηηθά πζηήκαηα Δξγαζίαο κε ηε βνήζεηα ηνπ Τπνινγηζηή ηάζεο ηδεξφπνπινο Δπηβιέπσλ θαζεγεηήο: θ. Α.Βέγιεο 1

2 Εσταριζηίες Οινθιεξψλνληαο ηνλ θχθιν ζπνπδψλ κνπ ζην Πξφγξακκα Μεηαπηπρηαθψλ πνπδψλ ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ φινπο φζνπο κε βνήζεζαλ ζε απηή ηελ πξνζπάζεηα. Ιδηαίηεξα ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηνλ θαζεγεηή κνπ θ. Αλδξέα Βέγιε γηα ηελ έκπλεπζε θαη ηε βνήζεηα ηνπ γηα ηελ νινθιήξσζε απηήο ηεο εξγαζίαο, ν νπνίνο άθνπγε πάληα ηηο αλεζπρίεο κνπ θαη κε ζπκβνχιεπε. Θα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηελ νηθνγέλεηά κνπ γηα ηε ζηήξημε θαη ηε βνήζεηα ηνπο, θαζψο βξίζθνληαη δίπια κνπ φια απηά ηα ρξφληα. Σέινο, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηδηαίηεξα ηε ηεθαλία πνπ είλαη πάληα θνληά κνπ. Δπραξηζηψ! 2

3 Πεξηερόκελα Δηζαγσγή Σν Cloud Computing Τι είναι το «cloud computing»; Ποιεσ υπηρεςίεσ μποροφν να χρηςιμοποιηθοφν ςτο cloud; Ιςτορική ανάλυςη Τα χαρακτηριςτικά του «cloud computing» Τα ζξι επίπεδα (layers) υλοποίηςησ του Cloud Οι ανηςυχίεσ του cloud computing Η Αςφάλεια ςτο Cloud Computing Αςφάλεια δεδομζνων Εμπιςτευτικότητα και Διαθεςιμότητα [12] Βαζηθέο Αξρέο ησλ πλεξγαηηθψλ πζηεκάησλ Δξγαζίαο Συνεργατικό Σφςτημα Εργαςίασ, Collaborative Work System (CWS) Είδη των «Collaborative Work Systems» Η πλεξγαηηθή Δξγαζία κε ηε βνήζεηα Τπνινγηζηή (CSCW) Ερμηνεία τησ CSCW CSCW: Εργαςία CSCW: Συνεργατική εργαςία CSCW: Yποςτήριξη ςυνεργατικήσ εργαςίασ Τεχνολογίεσ Επικοινωνίασ Ταξινόμηςη (Classification) του Groupware Εφαρμογζσ του Groupware Ζητήματα Σχεδιαςμοφ Οφζλη τησ CSCW πλεξγαηηθά πζηήκαηα Δπεμεξγαζίαο Συνεργατικό ςφςτημα επεξεργαςίασ (collaborative editing system) Κατανεμημζνα Συςτήματα Εγγράφου - Distributed Document Systems Αλάιπζε ησλ «Web-based Collaborative Writing tools» θαη «Collaborative Writing software» Collaborative Writing tools Google Docs & Spreadsheets Office Web Apps Σφγκριςη του Google Docs και των Office Web Apps

4 ZohoWriter Adobe Buzzword Writeboard EditGrid Crocodoc Near-Time Socialtext Quick Doc Review PleaseReview Collaborative Writing software Gobby ACE πκπεξάζκαηα Βηβιηνγξαθία ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ Α. Οξηζκνί Β. Γεκηνπξγία Wiki γηα ηελ παξνπζίαζε ηεο εξγαζίαο Γ. Καζνξηζηηθνί Παξάγνληεο Δπηηπρίαο ηεο Οξγάλσζεο πνπ βαζίδεηαη ζε Οκάδεο

5 Δηζαγσγή θνπφο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη ε εμέηαζε ησλ πλεξγαηηθψλ πζηεκάησλ Δξγαζίαο κε ηε βνήζεηα ηνπ Τπνινγηζηή. Σα ζπζηήκαηα πνπ επηιέρζεθαλ είλαη ζπλεξγαηηθά ζπζηήκαηα επεμεξγαζίαο εγγξάθσλ απφ κέιε νκάδσλ. Αξρηθά παξνπζηάδνληαη θάπνηεο ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο γχξσ απφ ην Cloud Computing θαη ηελ εθαξκνγή ηνπ ζηηο κέξεο καο. Έπεηηα, ε εξγαζία επηθεληξψλεηαη πεξηζζφηεξν ζηνλ φξν ζπλεξγαζία, ζπλεξγαηηθή εξγαζία θαη ζπλεξγαηηθά ζπζηήκαηα. Μάιηζηα ζε απηφ ην ζεκείν ζα γίλεη αληηιεπηφο θαη ν φξνο πλεξγαηηθή Δξγαζία κε ηε βνήζεηα Τπνινγηζηή (Computer Supported Collaborative Work, CSCW). Σέινο, ζην εξεπλεηηθφ θνκκάηη ηεο εξγαζίαο ζα αλαιπζνχλ θάπνηα online ζπλεξγαηηθά εξγαιεία επεμεξγαζίαο εγγξάθσλ. Μάιηζηα ζα εμεηαζηνχλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπο θαη νη ηερλνινγίεο ηνπο θαζψο θαη ζα αμηνινγεζνχλ. ην ηέινο, ν αλαγλψζηεο ζα έρεη κηα ζπγθεθξηκέλε εηθφλα γηα ηα ζπλεξγαηηθά εξγαιεία πνπ κπνξεί λα ζπλαληήζεη ζην δηαδίθηπν ψζηε λα είλαη ζε ζέζε λα επηιέμεη απηφ πνπ ρξεηάδεηαη. Αλαιπηηθφηεξα: ην πξψην θεθάιαην ζα αλαιπζεί θαη ζα θαζνξηζηεί ε έλλνηα ηνπ «cloud computing». Αξρηθά ζα αλαθεξζνχλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ «cloud computing» απφ ηε δεκηνπξγία ηνπ έσο θαη ηηο κέξεο καο. πγθεθξηκέλα ζα γίλεη κηα ηζηνξηθή αλάιπζε ηεο έλλνηαο θαη έπεηηα ζα αθνινπζήζεη κηα αλαθνξά ζηα θχξηα ζεκεία. Σα θχξηα ραξαθηεξηζηηθά, νη ππεξεζίεο, ηα κνληέια αλάπηπμεο, ηα επίπεδα πινπνίεζεο αιιά θαη νη αλεζπρίεο ηνπ «cloud computing» ζα εμεηαζηνχλ ζ απηφ ην θεθάιαην. Σν δεχηεξν θεθάιαην αλαθέξεη ηηο Βαζηθέο Αξρέο ησλ πλεξγαηηθψλ πζηεκάησλ. πγθεθξηκέλα παξνπζηάδνληαη γεληθά νη φξνη ηεο ζπλεξγαζίαο, ην ζπλεξγαηηθφ ζχζηεκα εξγαζίαο θαη ηα είδε πνπ ζπλαληηνχληαη. Ο αλαγλψζηεο ζ απηφ ην θεθάιαην ζα κπνξέζεη λα θαηαλνήζεη θάπνηεο γεληθέο έλλνηεο πνπ ζα ηνλ βνεζήζνπλ λα πξνρσξήζεη πην εχθνια ζην επφκελν θεθάιαην ηεο ζπλεξγαηηθήο εξγαζίαο κε ηε βνήζεηα ηνπ ππνινγηζηή. ην ηξίην θεθάιαην ε κειέηε επηθεληξψλεηαη ζην θπξίσο ζέκα ηεο εξγαζίαο εμεξεπλψληαο φιεο ηηο πηπρέο ηνπ. πγθεθξηκέλα εξκελεχεηαη ν φξνο ηεο πλεξγαηηθήο Δξγαζίαο κε ηε Βνήζεηα Τπνινγηζηή (Computer Supported Collaborative Work, CSCW ) αλαιχνληαο μερσξηζηά θάζε φξν πνπ απνηειεί απηή ηελ έλλνηα. Κνκκάηη θνκκάηη ινηπφλ ν αλαγλψζηεο ζα κπνξέζεη λα αληηιεθζεί ηελ έλλνηα απηνχ ηνπ καθξνζθεινχο φξνπ. ηε ζπλέρεηα είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ ην ηερληθφ θνκκάηη ηεο CSCW. Ο φξνο «Groupware» είλαη νπζηαζηηθά ε ηερλνινγηθή πξαγκαηνπνίεζε ησλ ζηφρσλ ηεο CSCW. Δδψ ζα αλαθεξζνχλ νη ηερλνινγίεο ππνζηήξημεο θαη νη εθαξκνγέο ηνπο, ηα δεηήκαηα αλάπηπμεο ηνπ ζρεδηαζκνχ ζπζηεκάησλ «groupware» αιιά θαη ηα νθέιε πνπ ππάξρνπλ απφ απηά. Σν ηέηαξην είλαη θαη ην ηειεπηαίν ζεσξεηηθφ θνκκάηη απηήο ηεο εξγαζίαο. Δδψ ν αλαγλψζηεο πεξλάεη ζε κηα πην εηδηθφηεξε κειέηε ησλ ζπλεξγαηηθψλ ζπζηεκάησλ, 5

6 θαζψο ζ απηφ ην θεθάιαην ζα κειεηεζνχλ ηα ζπλεξγαηηθά ζπζηήκαηα επεμεξγαζίαο. Δηδηθφηεξα νξίδνληαη εθείλα ηα ζπλεξγαηηθά εξγαιεία πνπ ζρεδηάζηεθαλ γηα νκαδηθή εξγαζία ζπγγξαθήο, ζρεδηαζκνχ θαη θαηαγξαθήο ηδεψλ, κέζα απφ ηε δεκηνπξγία θαη ηελ επεμεξγαζία εγγξάθσλ. Απηά ηα εξγαιεία είλαη πνπ ζα εμεξεπλήζεη ζην επφκελν θεθάιαην ε ζπγθεθξηκέλε εξγαζία. ην ηειεπηαίν θεθάιαην γίλεηαη αλάιπζε ησλ ζπλεξγαηηθψλ εξγαιείσλ επεμεξγαζίαο, πνπ ζα βνεζήζεη είηε ζηελ άκεζε εθπαίδεπζε είηε ζε κειινληηθέο έξεπλεο. Δηδηθφηεξα, κειεηνχληαη ηα θπξηφηεξα εξγαιεία πνπ ππάξρνπλ ζην δηαδίθηπν θαη αμηνινγνχληαη ψζηε ν αλαγλψζηεο θαη έπεηηα ρξήζηεο λα έρεη ηε δπλαηφηεηα λα ηα επηιέμεη ζχκθσλα κε ηηο αλάγθεο ηνπ. Σα ζπκπεξάζκαηα παξαηίζεληαη σο απνηέιεζκα απηήο ηεο επηζηεκνληθήο κειέηεο. Σν πεδίν ηεο ηερλνινγίαο θαη εηδηθφηεξα ηεο πιεξνθνξηθήο είλαη ζπλερψο κεηαβαιιφκελν θαη εμειηζζφκελν. Ιδηαίηεξα, ζην πεδίν ηνπ δηαδηθηχνπ νη ξπζκνί απηήο ηεο εμέιημεο είλαη πνιχ γξήγνξνη θαη θαζεκεξηλά νη ρξήζηεο αλαθαιχπηνπλ αιιαγέο. θνπφο απηήο ηεο εξγαζίαο είλαη λα γίλεη ε αξρή γηα κεγαιχηεξε έξεπλα πάλσ ζηνπο ηνκείο ηεο ζπλεξγαζίαο θαη ησλ ζπλεξγαηηθψλ ζπζηεκάησλ εξγαζίαο κέζα απφ ηερλνινγίεο ηεο πιεξνθνξηθήο, φπσο ην «cloud computing». Οινθιεξψλνληαο ηελ εξγαζία ρξεζηκνπνηήζεθε φιν ην πεξηερφκελν ηεο γηα ηε δεκηνπξγία ελφο wiki. Κχξηνο ζθνπφο ηνπ wiki είλαη ε παξνπζίαζε ηεο εξγαζίαο γηα πεξαηηέξσ ζπλεξγαηηθή δηεξγαζία θη απφ άιια άηνκα πάλσ ζ απηφ ην πεδίν. Έηζη, ην θείκελν απνθηά «δπλακηθή» πιεξνθφξεζε. Η ειεθηξνληθή δηεχζπλζε πνπ βξίζθεηαη ην wiki είλαη Η πεξηγξαθή ηνπ wiki βξίζθεηαη ζην παξάξηεκα Β απηήο ηεο εξγαζίαο. 6

7 1. Σν Cloud Computing 1.1 Ση είλαη ην «cloud computing»; Έλαο ηερληθφο νξηζκφο ηνπ «cloud computing» ην νξίδεη σο «ππνινγηζηηθή ηθαλφηεηα βαζηζκέλε ζην δηαδίθηπν» πνπ παξέρεηαη σο κηα αθεξεκέλε έλλνηα αλάκεζα ζηνπο ππνινγηζηηθνχο πφξνπο θαη ηελ ππνθείκελε ηερληθή αξρηηεθηνληθή πνπ ηελ ππνζηεξίδεη (π.ρ. δηαθνκηζηέο, ζπζηήκαηα απνζήθεπζεο, δίθηπα). Σν «cloud computing» είλαη έλα κνληέιν πνπ επηηξέπεη κηα άλεηε, «on-demand» πξφζβαζε δηθηχνπ ζε έλα θνηλφ ζεκείν ζπγθέληξσζεο δηακνξθψζηκσλ ππνινγηζηηθψλ πφξσλ νη νπνίνη κπνξνχλ λα ηξνθνδνηεζνχλ άκεζα θαη λα ειεπζεξσζνχλ κε ειάρηζηε πξνζπάζεηα δηαρείξηζεο ή αιιειεπίδξαζε απφ ππεξεζία παξφρνπ». Απηφο ν νξηζκφο αλαθέξεη φηη ηα «clouds» έρνπλ πέληε βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά: on-demand απηνεμππεξέηεζε, επξεία πξφζβαζε ζην δίθηπν, ζπγθέληξσζε ησλ πφξσλ, ηαρεία ειαζηηθφηεηα, θαη κεηξήζηκε ππεξεζία. ε κηα έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ηνλ Ινχιην ηνπ 2008, ε «Cloud Computing Journal» αλαθέξεη ηηο πξνζπάζεηεο πνπ έγηλαλ λα νξίζνπλ ζσζηά ην «cloud computing» 21 αλεμάξηεηνη εηδηθνί επαγγεικαηίεο θαη αθαδεκατθνί. Οη απφςεηο δηαθέξνπλ, φκσο ζην ζρέδην απηφ δηαπηζηψζεθε φηη ε ελ ιφγσ δηαηχπσζε ζε φιεο ζρεδφλ ηηο εμεγήζεηο αησξείηαη γχξσ απφ ιέμεηο θιεηδηά «scalability, ondemand, pay-as-you-go, self-configuration, self-maintenance θαη Software as a Service». [12] Η IBM παίξλεη κηα ηερληθή ζηάζε θαη ζεσξεί φηη έλα «cloud» είλαη έλα ζεκείν ζπγθέληξσζεο εηθνληθψλ πφξσλ ην νπνίν θηινμελεί κηα πνηθηιία εξγαζηψλ. Δπίζεο, επηηξέπεη γξήγνξε νξηδφληηα επεθηαζηκφηεηα (scale out) θαζψο θαη αλάπηπμε, παξνρή ησλ εηθνληθψλ κεραλψλ ζε θπζηθέο κεραλέο. Σέινο, ππνζηεξίδεη αληίγξαθα, ηελ απηφ-απνθαηάζηαζε θαη ζα κπνξνχζε λα παξαθνινπζείηαη θαη λα εμηζνξξνπείηαη ζε πξαγκαηηθφ ρξφλν. Έλαο επηζηεκνληθφο νξηζκφο πξνηείλεηαη απφ ην GRIDS Lab ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηεο Μειβνχξλεο: [12] «Έλα Cloud είλαη έλα είδνο παξάιιεινπ θαη θαηαλεκεκέλνπ ζπζηήκαηνο πνπ απνηειείηαη από κηα ζπιινγή δηαζπλδεδεκέλσλ θαη εηθνλνπνηεκέλσλ ππνινγηζηώλ νη 7

8 νπνίνη ηξνθνδνηνύληαη δπλακηθά θαη παξνπζηάδνληαη σο έλαο ή πεξηζζόηεξνη εληαίνη ππνινγηζηηθνί πόξνη βαζηζκέλνη ζε ζπκθσλίεο επηπέδνπ ππεξεζηώλ θαζνξηζκέλεο κέζα από δηαπξαγκαηεύζεηο αλάκεζα ζηνλ πάξνρν ηεο ππεξεζίαο θαη ηνπο πειάηεο.» Οη εξεπλεηέο ηνλίδνπλ φηη έηζη έλα «cloud» είλαη σο εθ ηνχηνπ φρη κφλν έλαο ζπλδπαζκφο ζπκπιεγκάησλ θαη πιεγκάησλ, αιιά επεθηείλεηαη επίζεο κε ηε ζησπεξή ρξήζε ησλ ηερλνινγηψλ εηθνλνπνίεζεο, φπσο νη Δηθνληθέο Μεραλέο, «Virtual Machines (VMs 1 )», γηα λα αληαπνθξηζεί ζε έλα εηδηθά δηαπξαγκαηεύζηκν επίπεδν πνηφηεηαο ππεξεζία. Απηφο ν νξηζκφο ζπλεπάγεηαη θαη ζπιιακβάλεη δχν ελδερφκελα πξνβιεκαηηθά δεηήκαηα: α) ην δήηεκα ησλ επηρεηξήζεσλ γηα ηε δηαπξαγκάηεπζε ηεο ζσζηήο SLA 2 (Service Level Agreement) απφ ηελ πιεπξά ηνπ πειάηε θαη β) έρνληαο ηελ ηερληθή ηθαλφηεηα, λα κπνξεί λα ππνινγίδεη ζσζηά θαη λα εγγπάηαη ηελ πεξηγξαθφκελε ππεξεζία ζηελ SLA εμ νινθιήξνπ (resource monitoring, failure redundancy, rebalancing of workloads, θ.α. απφ ηελ νπηηθή ηνπ παξφρνπ). Ωο εθ ηνχηνπ, ν νξηζκφο ηνπ GRIDS θαίλεηαη θάπσο πην νπδέηεξνο απφ απηφλ ηνπ Berkeley: [12] «Τν Cloud Computing αλαθέξεηαη ηόζν ζηηο εθαξκνγέο πνπ παξέρνληαη σο ππεξεζίεο κέζσ ηνπ Internet όζν θαη ζην πιηθό θαη ηα ζπζηήκαηα ινγηζκηθνύ πνπ ππάξρνπλ κέζα ζηα θέληξα δεδνκέλσλ πνπ παξέρνπλ απηέο ηηο ππεξεζίεο (Software as a Service - SaaS). Τν πιηθό θαη ην ινγηζκηθό ηνπ θέληξνπ δεδνκέλσλ είλαη απηό πνπ ζα νλνκάζνπκε Cloud. Όηαλ έλα Cloud γίλεηαη δηαζέζηκν κε ηξόπν pay-as-you-go ζην θνηλό, ην νλνκάδνπκε Public Cloud θαη ε ππεξεζία πνπ πσιείηαη είλαη ε Utility Computing» Σν «cloud computing» γεληθά ιεηηνπξγεί πάλσ ζηελ ηδέα φηη, νη εξγαζίεο πνπ γίλνληαη ζηνλ ππνινγηζηή απφ ηε κεξηά ηνπ πειάηε κπνξνχλ λα κεηαθηλεζνχλ πάλσ ζε έλα αφξαην ζχκπιεγκα πφξσλ ζην δηαδίθηπν. Σν cloud-computing είλαη ε αλάπηπμε θαη ε ρξήζε ηεο ηερλνινγίαο ησλ ππνινγηζηψλ («computing»), βαζηζκέλε ζην δηαδίθηπν («cloud»). Ωο έλλνηα, είλαη κηα λέα πξνζέγγηζε γηα ηελ επηζηήκε. χκθσλα κε απηή, ηα ζηνηρεία αληινχληαη απφ 1 είλαη κηα εθαξκνγή ινγηζκηθνχ κεραλήο (π.ρ. ππνινγηζηήο) πνπ εθηειεί εληνιέο (φρη πξνγξάκκαηα), ζαλ κηα θπζηθή κεραλή. 2 έλα κέξνο ελφο ζπκβνιαίνπ παξνρήο ππεξεζηψλ, φπνπ ην επίπεδν ησλ ππεξεζηψλ νξίδεηαη ηππηθά (π.ρ. internet service providers ) 8

9 ηνπο ρξήζηεο, νη νπνίνη πιένλ δελ ρξεηάδεηαη λα έρνπλ ηε γλψζε, ηελ εκπεηξία, ή ηνλ έιεγρν ηεο ππνδνκήο ηεο ηερλνινγίαο («in the cloud»), πνπ ηνπο ππνζηεξίδεη. Σν «cloud-computing» είλαη έλα λέν ζπκπιήξσκα, έλα κνληέιν θαηαλάισζεο θαη παξνρήο IT ππεξεζηψλ βαζηζκέλσλ ζην δηαδίθηπν. πλήζσο πεξηιακβάλεη ηελ παξνρή δπλακηθά επεθηάζηκσλ θαη ζπρλά εηθνληθψλ πφξσλ σο ππεξεζία κέζσ ηνπ δηαδηθηχνπ. Δηθόλα 1.1 Σν «Cloud» ( Ο φξνο «cloud» ρξεζηκνπνηείηαη κεηαθνξηθά γηα ην δηαδίθηπν, ην νπνίν βαζίδεηαη ζην ζρέδην ηνπ ζχλλεθνπ φηαλ ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα απεηθνλίζεη ην Γηαδίθηπν, κέζα ζε δηαγξάκκαηα δηθηχσλ ππνινγηζηψλ, ππνδειψλνληαο ηε ζρεηηθή ππνδνκή πνπ παξνπζηάδεη. [17] Αξθεηνί είλαη εθείλνη πνπ κπεξδεχνπλ ην «cloud computing» κε άιιεο παξεκθεξείο ηερλνινγίεο, νη νπνίεο πξνυπήξραλ θαη ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο απνηεινχλ ππνζχλνια ηνπ cloud. Σν ίδην αθξηβψο ζθεληθφ επηθξάηεζε πξηλ απφ ιίγα ρξφληα κε ηνλ νξηζκφ ηνπ Web 2.0, πνπ φινη ην ρξεζηκνπνηνχζαλ ρσξίο λα γλσξίδνπλ ηελ αθξηβή έλλνηά ηνπ θαη πξνζπαζνχζαλ λα θαηαιάβνπλ ηελ αμία ηνπ. Με ηνλ φξν «cloud computing» γίλεηαη αλαθνξά γεληθά ζηηο ππεξεζίεο, εθαξκνγέο θαη δνκέο πνπ πξνζθέξνληαη απφ απφζηαζε, κέζσ ηνπ δηαδηθηχνπ. Με ηνλ ίδην φξν κπνξνχκε λα πεξηγξάςνπκε ηφζν κηα δνκή, κηα πιαηθφξκα φζν θαη έλα ηχπν εθαξκνγψλ. Βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ κηαο πιαηθφξκαο ζην «cloud computing» είλαη φηη κπνξεί λα αλαπηχζζεηαη, λα απμάλεηαη, λα επαλαπξνζδηνξίδεηαη θαη λα πξνζζέηεη δηαθνκηζηέο (θπζηθνχο ή εηθνληθνχο), δπλακηθά θαη θαηά απαίηεζε, αλάινγα κε ηηο αλάγθεο ηνπ ρξήζηε. Όηαλ ν φξνο «cloud computing» ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα πεξηγξάςεη εθαξκνγή, ηφηε αλαθέξεηαη ζε εθαξκνγέο πνπ κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ θαη λα επεθηαζνχλ κέζα απφ ην Γηαδίθηπν. Οη εθαξκνγέο απηέο 9

10 ρξεζηκνπνηνχλ κεγάια ππνινγηζηηθά θέληξα θαη ηζρπξφηαηνπο δηαθνκηζηέο γηα λα θηινμελήζνπλ ηηο ππεξεζίεο Ιζηνχ (Web services) πνπ απαηηνχληαη. Οη ηππηθνί πάξνρνη ηνπ «cloud-computing» δηαλέκνπλ θνηλέο δηαδηθηπαθέο επηρεηξεκαηηθέο εθαξκνγέο νη νπνίεο είλαη πξνζβάζηκεο απφ έλαλ πεξηεγεηή (web browser), ελψ ην ινγηζκηθφ θαη ηα δεδνκέλα ηνπο είλαη απνζεθεπκέλα ζε δηαθνκηζηέο (servers). Απηέο νη εθαξκνγέο γεληθά ρσξίδνληαη ζηηο εμήο θαηεγνξίεο: Software as a Service (SaaS), Utility Computing, Web Services, Platform as a Service (PaaS) (Δηθφλα 1.2), Managed Service Providers (MSP), Service Commerce θαη Internet Integration. [17] Δηθόλα 1.2. Δθαξκνγέο ηνπ Cloud Computing ( 1.2 Πνηεο ππεξεζίεο κπνξνύλ λα ρξεζηκνπνηεζνύλ ζην cloud; Τπάξρνπλ πνιιέο ππεξεζίεο πνπ κπνξνχλ λα δηαλεκεζνχλ κέζσ ηνπ cloud computing, αμηνπνηψληαο ην πιενλέθηεκα ηνπ δηαλεκεκέλνπ κνληέινπ «cloud». Δδψ ππάξρνπλ κεξηθέο ζχληνκεο πεξηγξαθέο θάπνησλ απφ ηηο πην δεκνθηιείο ππεξεζίεο βαζηζκέλεο ζε «cloud» IT ιχζεηο: [8] «Hosted Desktops» Σα «Hosted desktops» θαηαξγνχλ ηελ αλάγθε ησλ παξαδνζηαθψλ desktop PCs κέζα ζην πεξηβάιινλ ηνπ γξαθείνπ, θαη κεηψλνπλ ην θφζηνο ηεο παξνρήο ησλ 10

11 ππεξεζηψλ πνπ ρξεηαδφκαζηε. Έλα «hosted desktop» θαίλεηαη θαη ζπκπεξηθέξεηαη σο έλα θαλνληθφ desktop PC, αιιά ην ινγηζκηθφ θαη ηα δεδνκέλα πνπ ρξεζηκνπνηνχλ νη πειάηεο απνζεθεχνληαη ζε απνκαθξπζκέλα, πςίζηεο αζθαιείαο θέληξα δεδνκέλσλ, αληί γηα ηνπο δηθνχ ηνπο ππνινγηζηέο. Οη ρξήζηεο κπνξνχλ απιά λα έρνπλ πξφζβαζε ζηνπο απνκαθξπζκέλνπο ππνινγηζηέο κέζσ κηαο ζχλδεζεο δηαδηθηχνπ απφ νπνπδήπνηε ζηνλ θφζκν, ρξεζηκνπνηψληαο είηε έλα ππάξρνλ PC ή laptop ή, γηα κέγηζηε απνδνηηθφηεηα θφζηνπο, κηα εμεηδηθεπκέλε ζπζθεπή, ηνλ «thin client». «Web » Κάπνηε ην Web απνηεινχζε κηα ελαιιαθηηθή ιχζε ειεθηξνληθνχ ηαρπδξνκείνπ. ήκεξα δελ λνείηαη ρξήζηεο ρσξίο έλαλ ηνπιάρηζηνλ ινγαξηαζκφ ζε κία απφ ηηο πνιιέο ππεξεζίεο Web . Σν Gmail, ην Hotmail θαη ην Yahoo! Mail είλαη νη ηξεηο δεκνθηιέζηεξεο ππεξεζίεο Web , νη νπνίεο, ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα δηαθνξνπνηεζνχλ απφ ηνλ αληαγσληζκφ, παξέρνπλ επηπιένλ ιεηηνπξγίεο θαη εξγαιεία, κε ζηφρν λα θάλνπλ ηελ ςεθηαθή δσή ησλ κειψλ ηνπο επθνιφηεξε. «Hosted Telephony (VOIP)» Σν VOIP (Voice over IP) είλαη έλα κέζν γηα ηελ πινπνίεζε ηειεθσλεκάησλ θαη ππεξεζηψλ ζε φια ηα ςεθηαθά δίθηπα ηνπ Internet. Όζνλ αθνξά ηε βαζηθή ρξήζε θαη ιεηηνπξγία ηνπ, ην VOIP δελ δηαθέξεη απφ ηελ παξαδνζηαθή ηειεθσλία θαη αληίζηνηρα έλα ελεξγφ VOIP ηειέθσλν ιεηηνπξγεί αθξηβψο φπσο έλα θαλνληθφ, σζηφζν δηαθέξεη ζην θφζηνο. Έλα VOIP ζχζηεκα αληηθαζηζηά ηα αθξηβά ηειεθσληθά ζπζηήκαηα, ηηο εγθαηαζηάζεηο, ηα αθνπζηηθά θαη ηα ηειεθσληθά λνχκεξα κε κηα απιή, νηθνλνκηθά απνδνηηθή ελαιιαθηηθή, πνπ είλαη δηαζέζηκε γηα ρξήζε κε κηα κεληαία βαζηθή ζπλδξνκή. Σππηθά, ρξεηάδεηαη έλα πξνθαζνξηζκέλν αθνπζηηθφ θαη ζχλδεζε ζε επξπδσληθφ δίθηπν ή δίθηπν γξαθείνπ γηα λα επηηξέπεηαη ε πξφζβαζε ζε ιεηηνπξγίεο φπσο θσλεηηθφ ηαρπδξνκείν, IVR (Interactive Voice Response) θαη άιια. [8] «Cloud Storage» Σν «Cloud storage» απμάλεη ηε δεκνηηθφηεηα ηνπ ιφγσ ησλ πιενλεθηεκάησλ πνπ πξνζθέξεη. Απνκαθξχλεη ην θνξηίν ηεο απνζήθεπζεο, ηεο δηαηήξεζεο θαη ηεο ζπληήξεζεο ησλ αξρείσλ, πξνζθέξνληαο κηα απιή, ρσξίο πάγηεο δαπάλεο, πξφζβαζε ζ απηά απφ νπνπδήπνηε. Οπζηαζηηθά είλαη ε παξνρή ρψξσλ απνζήθεπζεο 11

12 δεδνκέλσλ σο κηα ππεξεζία απφ έλα ηξίην πάξνρν, κε πξφζβαζε κέζσ internet θαη ππνινγίδνληαο ηε ρξέσζε ηνπ ρξήζηε απφ ηε ρσξεηηθφηεηα πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα κηα ζπγθεθξηκέλε πεξίνδν (κήλα). «Dynamic Servers» Οη «Dynamic servers» είλαη ε επφκελε γεληά πνπ αληηθαζηζηά ηελ παξαδνζηαθή έλλνηα ηνπ θαζηεξσκέλνπ δηαθνκηζηή. Ο «Dynamic server» πξνζθέξεη ζηνπο πειάηεο ηνπ πξφζβαζε ζε πφξνπο φπσο ν θαζηεξσκέλνο δηαθνκηζηήο, αιιά νη πφξνη είλαη πιήξσο επεθηάζηκνη. Έηζη, ν ρξήζηεο κπνξεί απεπζείαο λα ειέγμεη ην πνζφ ηεο επεμεξγαζηηθήο ηζρχο θαη ηνπ ρψξνπ πνπ ρξεηάδεηαη, ρσξίο λα ππάξρεη αλάγθε γηα «hardware». Γεληθά, ν ρξήζηεο κπνξεί λα θάλεη φπνηεο αιιαγέο ζέιεη ζε έλαλ «dynamic server» άκεζα θαη ρσξίο ην θφζηνο ηεο κεηαθίλεζεο απφ έλαλ δηαθνκηζηή ζε έλαλ άιιν. [8] Δηθόλα 1.3. Ζ κεηαθνξά ζην κνληέιν ηνπ cloud computing (Steve Hanna, Juniper Networks, Cloud Computing: Finding the Silver Lining, 2009) 1.3 Ηζηνξηθή αλάιπζε Σν «Cloud» είλαη έλαο φξνο πνπ δαλείδεηαη απφ ηελ ηειεθσλία. Μέρξη ηε δεθαεηία ηνπ 1990 ηα θπθιψκαηα ησλ δεδνκέλσλ (ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ εθείλσλ πνπ κεηαθέξνληαη ζην δηαδίθηπν) ήηαλ ελσκέλα κε ζχξκα απφ κηα απφζηαζε ζε κηα άιιε. ηε ζπλέρεηα, νη ηειεθσληθέο εηαηξείεο κεγάισλ απνζηάζεσλ μεθίλεζαλ λα πξνζθέξνπλ ηελ ππεξεζία Virtual Private Network (VPN) γηα ηελ επηθνηλσλία 12

13 δεδνκέλσλ. Οη ηειεθσληθέο εηαηξείεο ήηαλ ζε ζέζε λα πξνζθέξνπλ ππεξεζίεο βάζεη ηνπ VPN κε ην ίδην εγγπεκέλν εχξνο δψλεο (bandwidth), σο ζηαζεξά θπθιψκαηα, ζην κηθξφηεξν θφζηνο. Έηζη, θαηάθεξαλ λα αιιάμνπλ θαηεχζπλζε ζην ζέκα ηεο κεηαθνξάο δεδνκέλσλ γηα λα ηζνξξνπήζνπλ ηε ρξήζε φπσο απηέο ήζειαλ, αμηνπνηψληαο ην ζπλνιηθφ εχξνο δψλεο ηνπ δηθηχνπ ηνπο πην απνηειεζκαηηθά. [18] Ωο απνηέιεζκα απηήο ηεο ξχζκηζεο, ζα ήηαλ αδχλαην λα πξνζδηνξηζηεί εθ ησλ πξνηέξσλ κε αθξίβεηα ζε πνηεο δηαδξνκέο ε κεηαθνξά ησλ δεδνκέλσλ ζα θηλνχηαλ. Σν ζχκβνιν ηνπ ζχλλεθνπ ρξεζηκνπνηήζεθε γηα λα ππνδειψζεη ην πνηα ήηαλ ε επζχλε ηνπ παξφρνπ θαη ην «cloud computing» ην επέθηεηλε γηα λα θαιχςεη ηνπο δηαθνκηζηέο σο ππνδνκή ηνπ δηαδηθηχνπ. Η βαζηθή έλλνηα ηνπ «cloud computing» ρξνλνινγείηαη απφ ην 1960, φηαλ ν John McCarthy (Ακεξηθαλφο επηζηήκνλα πιεξνθνξηθήο), εθηίκεζε φηη «ε πιεξνθνξηθή κπνξεί θάπνηα κέξα λα είλαη νξγαλσκέλε γηα ην θνηλό όθεινο». Πξάγκαηη θάηη ηέηνην ζπκκεξίδεηαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ γξαθείσλ πνπ πξνζέθεξαλ ππεξεζίεο ζηε δεθαεηία ηνπ [18] Σν 1997, ν πξψηνο αθαδεκατθφο νξηζκφο δφζεθε απφ ηνλ K. Ramnath Chellappa ν νπνίνο ραξαθηήξηζε ην «cloud computing» σο παξάδεηγκα ππνινγηζηηθήο, φπνπ ηα φξηα ηεο πιεξνθνξηθήο ζα πξέπεη λα θαζνξίδνληαη απφ ηελ νηθνλνκηθή ινγηθή θαη φρη απφ ηα ηερληθά φξηα. Ο φξνο «cloud» είρε ήδε ηεζεί ζε εκπνξηθή ρξήζε ζηηο αξρέο ηνπ 1990 γηα λα παξαπέκςεη ζηα κεγάια Asynchronous Transfer Mode (ATM) 3 δίθηπα. [18] Σν «Loudcloud», ηδξχζεθε ην 1999 απφ ηνλ Marc Andreessen, ν νπνίνο ήηαλ έλαο απφ ηνπο πξψηνπο πνπ πξνζπάζεζε λα εθκεηαιιεπηεί εκπνξηθά ην «cloud computing» κε κηα ππνδνκή σο κνληέιν ππεξεζίαο. Σνλ 21ν αηψλα, ν φξνο «cloud computing» άξρηζε λα εκθαλίδεηαη ζε επξχηεξε θιίκαθα, αλ θαη ην επίθεληξν απηή ηελ επνρή πεξηνξίδεηαη ζην Saas (Software as a service), πνπ νλνκάδεηαη «ASP» ή Application Service Providers. ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 2000, ε Microsoft επέθηεηλε ηελ έλλνηα ηνπ SaaS κέζσ ηεο αλάπηπμεο ησλ ππεξεζηψλ ηνπ δηαδηθηχνπ. 3 Asynchronous Transfer Mode είλαη κηα βαζηζκέλε ζε θέιπθνο ηερληθή κεηαγσγήο πνπ ρξεζηκνπνηεί αζχγρξνλε πνιππιεμία δηαίξεζεο ρξφλνπ. 13

14 Η IBM φξηζε απηέο ηηο έλλνηεο ην 2001 ζην «Autonomic Computing Manifesto», ην νπνίν πεξηέγξαθε πξνεγκέλεο ηερληθέο, φπσο ν απην-έιεγρνο, ε απηνίαζε, ε απην-ξχζκηζε ησλ παξακέηξσλ θαη ε απηo-βειηηζηνπνίεζε ηεο δηαρείξηζεο ησλ πνιχπινθσλ ΙΣ ζπζηεκάησλ κε εηεξνγελή απνζήθεπζε ζε δηαθνκηζηέο, κε εθαξκνγέο, δίθηπα, κεραληζκνχο αζθάιεηαο, θαζψο θαη άιια ζηνηρεία ηνπ ζπζηήκαηνο πνπ κπνξνχλ λα είλαη εηθνληθά ζε κηα επηρείξεζε. Η εηαηξία Amazon δηαδξακάηηζε βαζηθφ ξφιν ζηελ αλάπηπμε ηνπ «cloud computing» εθζπγρξνλίδνληαο ηα θέληξα δεδνκέλσλ ηεο κεηά ηε θνχζθα ησλ «dotcom», ε νπνία -φπσο ηα πεξηζζφηεξα δίθηπα ππνινγηζηψλ- ρξεζηκνπνηνχζε κφιηο ην 10% ηεο ρσξεηηθφηεηάο ηεο ζε νπνηαδήπνηε ζηηγκή γηα λα ειεπζεξψζεη ρψξν ζε πεξηπηψζεηο αηρκήο. Αθνχ δηαπίζησζε φηη ε λέα «cloud» αξρηηεθηνληθή νδεγνχζε ζε ζεκαληηθέο εζσηεξηθέο βειηηψζεηο ηεο απφδνζεο, ε εηαηξεία Amazon μεθίλεζε λα πξνζθέξεη πξφζβαζε ζηα ζπζηήκαηά ηεο κέζσ ησλ «Amazon Web Services» πάλσ ζε κία βάζε ππνινγηζηηθήο ρξεζηκφηεηαο (utility computing) ην Η γέλεζε ησλ «Amazon Web Services» έρεη ραξαθηεξηζηεί απφ έλα ηερληθφ ζπλεξγάηε ηνπ έξγνπ, σο κηα αθξαία ππεξ-απινχζηεπζε. Σν 2007, ε Google, ε IBM, θαζψο θαη δηάθνξα παλεπηζηήκηα μεθίλεζαλ κηα κεγάιεο θιίκαθαο έξεπλα ζην «cloud computing». Σνλ Ινχιην ηνπ 2008, ε HP, ε Intel Corporation θαη ε Yahoo! αλαθνίλσζαλ ηε δεκηνπξγία ελφο παγθφζκηνπ θέληξνπ δεδνκέλσλ κε «open source» βάζε δνθηκήο, θαη ην νλφκαζαλ «Open Cirrus». Απηφ ην θέληξν ζρεδηάζηεθε γηα λα ελζαξξχλεη ηελ έξεπλα ζε φιεο ηηο πηπρέο ηνπ «cloud computing», ηεο δηαρείξηζεο ηεο ππεξεζίαο θαη ηνπ θέληξνπ δεδνκέλσλ.[18] Παξά ηηο πξνζπάζεηεο γηα ηελ ελαξκφληζε ηνπ λνκηθνχ πεξηβάιινληνο απφ ην 2009, εηαηξείεο φπσο ε Amazon αληαπνθξίζεθαλ ζηηο κεγάιεο αγνξέο (ζπλήζσο ηηο Ηλσκέλεο Πνιηηείεο θαη ηελ Δπξσπατθή Έλσζε) κε ηελ αλάπηπμε ησλ ηνπηθψλ ππνδνκψλ θαη επηηξέπνληαο ζηνπο πειάηεο λα επηιέγνπλ δηαζεζηκφηεηα ηνπ εχξνπο δψλεο. [18] ηηο 13 Γελάξε ηνπ 2010, ε HP θαη ε Microsoft αλαθνίλσζαλ κηα ζπκθσλία γηα λα επελδχζνπλ 250 εθαηνκκχξηα δνιάξηα γηα ηα επφκελα ηξία ρξφληα ψζηε λα απινπνηεζνχλ ζεκαληηθά ηα ηερλνινγηθά πεξηβάιινληα κέζσ ηνπ «cloud computing». Οη δχν εηαηξείεο ζα ζπλεξγαζηνχλ γηα λα ζπγθεληξψζνπλ πιαηθφξκεο 14

15 εθαξκνγψλ, νινθιεξσκέλεο ιχζεηο «virtualization» θαη νινθιεξσκέλεο πξνζθνξέο δηαρείξηζεο γηα ηελ πξνψζεζε ηνπ «cloud computing». [18] Πρόδρομοι ηοσ «Computing in the cloud». Δηθφλα 1.4. Οη δχν ηάζεηο είραλ σο απνηέιεζκα ην Cloud Computing Δηθόλα 1.4. Οη πξόδξνκνη ηνπ cloud computing (T-Systems, White Paper Cloud Computing, Frankfurt, Germany) Αξρηθά, νη εηαηξείεο αμηνπνίεζαλ αρξεζηκνπνίεηα, γεληθνχ ζθνπνχ, θέληξα ρσξεηηθφηεηαο δεδνκέλσλ γηα λα παξέρνπλ ππεξεζίεο «cloud computing». Ωζηφζν νη πεξηζζφηεξνη πάννρνη μεθίλεζαλ δεκηνπξγψληαο μερσξηζηέο επηρεηξεκαηηθέο κνλάδεο «cloud computing» θαη εηδηθά θέληξα δεδνκέλσλ γηα λα βεβαηψζνπλ ηε βέιηηζηε ιεηηνπξγία ησλ ζπζηεκάησλ θαη λα κεγηζηνπνηήζνπλ ηε δπλαηφηεηα εζφδσλ-παξαγσγήο. Οη κηθξφηεξνη πάξνρνη απφ ηελ άιιε κεξηά, ζε γεληθέο γξακκέο ζηήξημαλ ηηο ππεξεζίεο ηνπο ζε εηαηξείεο κε κεγαιχηεξα θέληξα δεδνκέλσλ. [9] Οη πξφδξνκνη ηνπ cloud computing πεξηιακβάλνπλ: [9] o Σνπο Thin clients, νη νπνίνη ηξέρνπλ εθαξκνγέο θαη ππεξεζίεο πνπ «θηινμελνχληαη» θάπνπ αιινχ θαη ε πξφζβαζε γίλεηαη κέζσ δηαδηθηχνπ. Ο thin clien» (πνιιέο θνξέο νλνκάδεηαη θαη «lean» ή «slim client») είλαη έλαο ππνινγηζηήο ή έλα πξόγξακκα ππνινγηζηή ην νπνίν εμαξηάηαη ζε κεγάιν βαζκό από άιινπο ππνινγηζηέο (ν δηαθνκηζηήο ηνπ) γηα λα εθπιεξώζεη ηνπο παξαδνζηαθνύο ππνινγηζηηθνύο ηνπ ξόινπο. o Σν Grid computing (Πιέγκα ππνινγηζηώλ), ζπλδέεη αλφκνηνπο ππνινγηζηέο γηα λα ζρεκαηίζνπλ κηα επξεία ππνδνκή. Τν Grid Computing (ή ε ρξήζε ησλ ππνινγηζηηθψλ 15

16 πιεγκάησλ) είλαη ν ζπλδπαζκόο ησλ πόξσλ ηνπ ππνινγηζηή από πνιιαπινύο δηαρεηξηζηηθνύο ηνκείο. Απηνί ρξεζηκνπνηνύληαη ζε έλα θνηλό έξγν, ζπλήζσο γηα έλα επηζηεκνληθό, ηερληθό ή επηρεηξεζηαθό πξόβιεκα πνπ απαηηεί έλα κεγάιν αξηζκό ππνινγηζηηθήο επεμεξγαζίαο θύθισλ ή ηελ αλάγθε γηα ηελ δηαρείξηζε κεγάισλ πνζώλ δεδνκέλσλ. Μία από ηηο θύξηεο ζηξαηεγηθέο ηνπ «Grid computing» είλαη ε ρξήζε ινγηζκηθνύ γηα λα δηαηξεί θαη λα θαηαλέκεη ηα θνκκάηηα ελόο πξνγξάκκαηνο αλάκεζα ζε πνιινύο ππνινγηζηέο, κεξηθέο θνξέο πάλσ από ρηιηάδεο. Τν «Grid computing» δηαλέκεηαη ζε έλα κεγάιεο θιίκαθαο ζύκπιεγκα ππνινγηζηώλ, όπσο θαη ζε κηα κνξθή δηθηύνπ πνπ δηαλέκεηαη γηα παξάιιειε επεμεξγαζία. Τν κέγεζνο ηνπ «Grid computing» ελδέρεηαη λα πνηθίιεη από ην λα είλαη πνιύ κηθξό γηα παξάδεηγκα, πεξηνξηζκέλν ζε έλα δίθηπν ππνινγηζηώλ εηαηξείαο νη νπνίνη ζπλεξγάδνληαη κέρξη λα είλαη έλα κεγάιν δεκόζην πιέγκα αλάκεζα ζε πνιιέο ζπλεξγαδόκελεο εηαηξείεο θαη δίθηπα. o Utility computing (ππνινγηζηηθή ρξεζηκόηεηα), κία κεηξήζηκε ππεξεζία ζηελ νπνία ηα άηνκα εξγάδνληαη ζε πξνγξάκκαηα πνπ δηαηεξνχληαη ζε θνηλνχο δηαθνκηζηέο θαη φρη ζε κεκνλσκέλνπο ππνινγηζηέο θαη, σο θνηλήο σθέιεηαο, πιεξψλνπλ κε βάζε ην επίπεδν ρξήζεο. Τν Utility computing είλαη έλα παθέην ππνινγηζηηθώλ πόξσλ, όπσο ππνινγηζκνύ θαη απνζήθεπζεο, σο κεηξήζηκε ππεξεζία παξόκνηα κε κηα παξαδνζηαθή ππεξεζία θνηλήο σθέιεηαο (όπσο ην ειεθηξηθό ξεύκα, λεξό, θπζηθό αέξην, ή ηειεθσληθνύ δηθηύνπ). Απηό ην ζύζηεκα έρεη ην πιενλέθηεκα ηεο ρακειήο ή κε θαζόινπ αξρηθό θόζηνο απόθηεζεο πιηθνύ. Αληίζεηα, νη ππνινγηζηηθνί πόξνη νπζηαζηηθά ελνηθηάδνληαη. Τν «Utility computing» έρεη ζπλήζσο νξακαηηζηεί θάπνηα κνξθή ηνπ virtualization 4, έηζη ώζηε ην ύςνο ηεο απνζήθεπζεο ή ηεο δηαζέζηκεο ππνινγηζηηθήο ηζρύο λα είλαη ζεκαληηθά κεγαιύηεξν, από εθείλν ελόο εληαίνπ ππνινγηζηή πνπ κνηξάδεη απιά ην ρξόλν. [9] 1.4 Σα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ «cloud computing» ηελ ηδέα ηνπ «cloud computing» νη επηρεηξήζεηο βξίζθνπλ κηα ζεκαληηθή λέα αμία ζηηο ππεξεζίεο ηνπ. Σα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ «cloud» κπνξνχλ λα εμαιείςνπλ πνιινχο απφ ηνπο πνιχπινθνπο πεξηνξηζκνχο ηνπ παξαδνζηαθνχ πεξηβάιινληνο ησλ ππνινγηζηψλ, πεξηιακβάλνληαο ρψξν, ρξφλν, δχλακε, θαη θφζηνο. Οη ππεξεζίεο ηνπ «Cloud», φπσο ηα θνηλσληθά δίθηπα θαη ηα ζπλεξγαηηθά εξγαιεία (βηληεν-δηάζθεςε, 4 Η ηερλνινγίαο virtualization επηηξέπεη ζε έλα κφλν ππνινγηζηή ή δηαθνκηζηή λα «ηξέρεη» ηαπηφρξνλα πνιιαπιά ιεηηνπξγηθά ζπζηήκαηα ή πνιιαπιέο ζπλεδξίεο ελφο εληαίνπ OS. Απηφ επηηξέπεη ζηνπο ρξήζηεο λα ζέζνπλ πνιιέο εθαξκνγέο-αθφκα θαη απηέο ιεηηνπξγνχλ ζε δηαθνξεηηθά ιεηηνπξγηθά ζπζηήκαηα-, ζε έλαλ κφλν ππνινγηζηή ή δηαθνκηζηή αληί λα πξέπεη λα θηινμελεζνχλ ζε μερσξηζηά κεραλήκαηα φπσο θαη ζην παξειζφλ. 16

17 δηαρείξηζε εγγξάθσλ, θαη webinars) αιιάδνπλ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν νη άλζξσπνη ζηηο επηρεηξήζεηο έρνπλ πξφζβαζε ζηελ πιεξνθνξία, ηελ δηαηππψλνπλ, θαη ηελ θαηαλννχλ. Οη ππνδνκέο θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ «cloud computing» θάλνπλ θάηη ηέηνην λα δηεπθνιχλεη ηηο εηαηξείεο λα δηαρεηξηζηνχλ ηα ππνινγηζηηθά ηνπο ζπζηήκαηα σο έλα ζεκείν ζπγθέληξσζεο πφξσλ πεξηζζφηεξν παξά σο έλα ζχλνιν αλεμάξηεησλ πεξηβαιιφλησλ. Σα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ «cloud computing» θξχβνπλ νξηζκέλεο απφ ηηο ζεκειηψδεηο έλλνηεο ηνπ. Παξαθάησ αλαιχνληαη ηα θπξηφηεξα: [13] o Δμειημηκόηεηα/Διαζηηθόηεηα (Scalability/Elasticity) : Η ηθαλφηεηα πνπ έρνπλ ηα ππνινγηζηηθά ζπζηήκαηα ηνπ «cloud computing» λα αλαπηχζζνληαη θαη λα απμάλνληαη ζε ηζρχ αλάινγα κε ηελ αχμεζε ηεο δήηεζεο θαη ησλ αλαγθψλ ηνπ πειάηε. ε απηφ ην ραξαθηεξηζηηθφ έρνπλ ζηεξηρηεί φιεο νη δνκέο θαη νη πιαηθφξκεο ηνπ cloud. o Γηαζεζηκόηεηα (Availability) : Σα ζπζηήκαηα ηνπ cloud computing είλαη ζρεδηαζκέλα κε ηέηνην ηξφπν, ψζηε αθφκα θαη αλ απνηχρεη έλα ηκήκα ή έλα ζηνηρείν ηνπο, απηφ λα κελ ζπλεπάγεηαη ηελ θαηάξξεπζε νιφθιεξνπ ηνπ ζπζηήκαηνο. Απηφ ην ραξαθηεξηζηηθφ είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ αλ ζθεθηνχκε πσο φια ηα δεδνκέλα βξίζθνληαη απνζεθεπκέλα ζην cloud, νπφηε νη πηζαλφηεηεο θαηάξξεπζήο ηνπ ζα πξέπεη λα κεησζνχλ ζην ειάρηζην δπλαηφ. o Αλεμαξηεζία ζπζθεπήο, ηνπνζεζίαο (Device & location independence): Οη εθαξκνγέο αιιά θαη ηα ζπζηήκαηα πνπ αλαπηχζζνληαη ζην cloud ζα πξέπεη λα είλαη αλεμάξηεηα απφ ηε ζπζθεπή ζηελ νπνία ηξέρνπλ, απφ ην ιεηηνπξγηθφ πνπ απηή ρξεζηκνπνηεί θαη απφ ηελ ηνπνζεζία ζηελ νπνία βξίζθεηαη. Μφλνλ αλ ηζρχνπλ απηά ηα ραξαθηεξηζηηθά, κπνξνχλ νη εθαξκνγέο ηνπ «cloud computing» λα γίλνπλ θνηλψο απνδεθηέο. o Οηθνλνκία (Economy) : Έλα άιιν θνηλφ ραξαθηεξηζηηθφ πνπ έρνπλ θαη νη ππεξεζίεο ηνπ «cloud» είλαη φηη δηαηεξνχλ ην θφζηνο ησλ πιεξνθνξηαθψλ ζπζηεκάησλ ζε πνιχ ρακειφ επίπεδν. Αο κελ μερλάκε πσο έλαο απφ ηνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο νη εηαηξείεο ζηξέθνληαη ζηε ιχζε ηνπ «cloud computing» είλαη ηα νηθνλνκηθά ζπκθέξνληα πνπ ππάξρνπλ. [13] 17

18 Πιενλεθηήκαηα ηνπ Cloud/On demand Μνληέινπ Δπθνιε/γξήγνξε αλάπηπμε Πιεξσκή αλάινγα κε ηε ρξήζε Υακειέο κεληαίεο πιεξσκέο Ληγφηεξνο ΙΣ εμνπιηζκφο γηα ην ζπίηη Πξνζθέξεη ελεκεξσκέλε ιεηηνπξγηθφηεηα Δλζαξξπλεη πεξηζζφηεξν ηα IT πξφηππα Δηθόλα 1.5 Σα πιενλεθηήκαηα ηνπ Cloud/On Demand Μνληέινπ (έξεπλα ηεο IDC Enterprise) 1.5 Μνληέια Αλάπηπμεο ηνπ Cloud Computing Πνιιά ζηειέρε επηρεηξήζεσλ βξίζθνπλ ελδηαθέξνπζα ηελ ηδέα ελφο «public cloud», φκσο αξθεηνί εμ απηψλ ελδηαθέξνληαη λα απνθνκίζνπλ ηα νθέιε ηνπ «cloud» πάλσ ζε κηα εζσηεξηθή βάζε. Τπάξρνπλ δηάθνξνη ιφγνη γηαηί νη εηαηξείεο δηεξεπλψληαο έλα «cloud» ζέινπλ λα ρξεζηκνπνηνχλ έλα «private cloud» παξά έλα «public». Ο πην πξνθαλήο είλαη ην απφξξεην θαη ε αζθάιεηα ησλ δεδνκέλσλ. Έλαο άιινο ιφγνο είλαη φηη νξηζκέλεο εηαηξείεο ζεσξψληαο φηη ην «private cloud» είλαη θάηη ζην νπνίν έρνπλ ήδε επελδχζεη αξθεηά απφ πιεπξάο hardware, software, θαη ρψξνπ απνζήθεπζεο ζα πξνηηκνχζαλ λα ηνλψζνπλ ηηο επελδχζεηο ηνπο κε έλα πην απνηειεζκαηηθφ ηξφπν. [7] Πνιιέο εηαηξείεο εμεηάδνπλ ηελ πξννπηηθή λα απνθνκίδνπλ νθέιε απφ ηε ρξήζεο ηνπ «public cloud» γηα ζπγθεθξηκέλεο ππεξεζίεο, ηνπ «private cloud» γηα άιιεο, ηνπ «hybrid cloud» γηα άιιεο θαη ηέινο ηνπ δηθνχ ηνπο παξαδνζηαθνχ θέληξνπ δεδνκέλσλ γηα ηα ππφινηπα. Παξαθάησ θαζνξίδνληαη θαη αλαιχνληαη ηα κνληέια αλάπηπμεο ηνπ «cloud computing» γηα λα ππάξρεη κηα πην πιήξεο εηθφλα: [7] 18

19 o Public cloud: Με απιά ιφγηα δεκφζηεο «cloud» ππεξεζίεο ραξαθηεξίδνληαη νη δηαζέζηκεο ππεξεζίεο ζηνπο πειάηεο απφ έλα ηξίην θνξέα παξνρήο ππεξεζηψλ κέζσ ηνπ δηαδηθηχνπ. Ο φξνο «Public» δελ ζεκαίλεη πάληα «free», αλ θαη κπνξεί λα είλαη δσξεάλ ή αξθεηά θζελά γηα ρξήζε. Σν «public cloud» δελ ζεκαίλεη φηη ηα δεδνκέλα ηνπ ρξήζηε είλαη νξαηά δεκφζηα. Οη πσιεηέο ηνπ «public cloud» ηππηθά παξέρνπλ έλα κεραληζκφ ειέγρνπ πξφζβαζεο γηα ηνπο ρξήζηεο ηνπο. Σα κνληέια «public clouds» πξνζθέξνπλ έλα ειαζηηθφ, νηθνλνκηθά απνδνηηθφ κέζν γηα ηελ αλάπηπμε ιχζεσλ. o Private cloud: Σν «Private cloud» πξνζθέξεη πνιιά απφ ηα νθέιε ηνπ «Public cloud» ππνινγηζηηθνχ πεξηβάιινληνο φπσο ε ειαζηηθφηεηα θαη ε βάζε ππεξεζηψλ. Η δηαθνξά αλάκεζα ζην «Private cloud» θαη ην «Public cloud» είλαη φηη ζηελ ππεξεζία πνπ βαζίδεηαη ζην «Private cloud», ηα δεδνκέλα θαη νη δηεξγαζίεο δηαρεηξίδνληαη κέζα ζε έλαλ νξγαληζκφ ρσξίο ηνπο πεξηνξηζκνχο ηνπ εχξνπο δψλεο ηνπ δηθηχνπ, ηηο παξαβηάζεηο ηεο αζθάιεηαο θαη ηηο λνκηθέο απαηηήζεηο πνπ ε ρξήζε ησλ ππεξεζηψλ ηνπ «Public cloud» κπνξεί λα ζπλεπάγεηαη. Δπηπιένλ, νη ππεξεζίεο ηνπ «private cloud» πξνζθέξνπλ ζηνλ πάξνρν θαη ζην ρξήζηε κεγαιχηεξν έιεγρν ηεο ππνδνκήο ηνπ «cloud», βειηίσζε ηεο αζθάιεηαο θαη ηεο αλζεθηηθφηεηαο επεηδή ε πξφζβαζε ηνπ ρξήζηε θαη ηα δίθηπα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη είλαη πεξηνξηζκέλα θαη έρνπλ νξηζηεί. o Community cloud: Έλα «Community cloud» ειέγρεηαη θαη ρξεζηκνπνηείηαη απφ κία νκάδα ή νξγαληζκνχο πνπ έρνπλ θνηλά ζπκθέξνληα, φπσο απαηηήζεηο ζπγθεθξηκέλεο πξνζηαζίαο/αζθάιεηαο ή κηα θνηλή απνζηνιή. Σα κέιε ηεο θνηλφηεηαο κνηξάδνπλ ηελ πξφζβαζε ζηα δεδνκέλα θαη ηηο εθαξκνγέο κέζα ζην «cloud». o Hybrid cloud: Έλα «Hybrid Cloud» είλαη έλαο ζπλδπαζκφο ηνπ «public» θαη ηνπ «private» ην νπνίν δηα-ιεηηνπξγεί. απηφ ην κνληέιν νη ρξήζηεο ηππηθά αλαζέηνπλ αζήκαληεο εηαηξηθέο πιεξνθνξίεο θαη ηηο επεμεξγάδνληαη ζην «public cloud» ελψ δηαηεξνχλ ζεκαληηθέο εηαηξηθέο ππεξεζίεο θαη δεδνκέλα ζηνλ έιεγρφ ηνπο. [7] 19

20 1.6 Σα έμη επίπεδα (layers) πινπνίεζεο ηνπ Cloud. Τπάξρνπλ αξθεηά αλαγλσξηζκέλα επίπεδα κέζα ζην «cloud computing». Απηά δηαθέξνπλ πνιχ φζνλ αθνξά ηηο πξνζθνξέο ππεξεζηψλ θαη ηα κνληέια ιεηηνπξγίαο. Μεξηθά επηθεληξψλνληαη ζηε δεκηνπξγία θαη ηε δηαηήξεζε ελφο ηεξάζηηνπ δηθηχνπ δεδνκέλσλ, ελψ άιια επηθεληξψλνληαη ζηελ θαηαζθεπή θηιηθήο πξνο ην ρξήζηε θαη πινχζηα ζε ραξαθηεξηζηηθά εθαξκνγή. πγθεθξηκέλα ην «cloud computing» απνηειείηαη απφ έμη δηαθνξεηηθά επίπεδα, θαζέλα απφ ηα νπνία πεξηγξάθεη κηα ζπγθεθξηκέλε δνκή ηνπ πνπ κπνξεί λα πινπνηεζεί κε πεξηζζφηεξνπο απφ έλαλ ηξφπνπο. Ξεθηλψληαο απφ ην ρακειφηεξν, ηα έμη απηά επίπεδα είλαη δνκή, πιαηθφξκα, απνζήθεπζε, εθαξκνγή, ππεξεζία, πειάηεο: [13] o Γνκή (Infrastructure): Σν «cloud infrastructure», κε πην γλσζηή πινπνίεζε ηα Infrastructure as a Service (laas), είλαη n πξνζθνξά ππνινγηζηηθψλ δνκψλ θαη πφξσλ σο ππεξεζία. ηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο πξφθεηηαη γηα κηα πιαηθφξκα εηθνληθψλ ζπζηεκάησλ πνπ πξνζθέξεη δνκέο θαηά απαίηεζε. Η πινπνίεζε απηψλ ησλ δνκψλ κπνξεί λα γίλεη, γηα παξάδεηγκα, κε «grid computing», φπσο ην Sun Grid 5, n κε «paravirtualization 6», φπσο n ππεξεζία Amazon Elastic Compute Cloud 7. o Πιαηθόξκα (Platform): Μηα «cloud platform», Platform as a Service (PaaS), είλαη κηα πιαηθφξκα πνπ ρξεζηκεχεη ζηελ αλάπηπμε εθαξκνγψλ ρσξίο ην θφζηνο θαη ηελ πνιππινθφηεηα ηεο δηαρείξηζεο ησλ επηπέδσλ πιηθνχ θαη ινγηζκηθνχ πνπ βξίζθνληαη απφ θάησ. Οη πην γλσζηέο πιαηθφξκεο απηή ηε ζηηγκή είλαη ηα «Google Αξξ Engine» θαη ην «Force.com 8» ηεο εηαηξείαs Salesforce 9. o Απνζήθεπζε (Storage): Σν cloud storage Πίλαθαο 1. Σα επίπεδα πινπνίεζεο ηνπ cloud πεξηγξάθεη ηελ πξνζθνξά ρψξνπ γηα απνζήθεπζε δεδνκέλσλ σο κηα ππεξεζία, ε νπνία ζπλήζσο θνζηνινγείηαη φπσο νη ππεξεζίεο ππνινγηζηηθήο ρξεζηκφηεηαο (utility computing), δειαδή αλά Gigabyte θαη αλά κήλα. Παξαδείγκαηα ηνπ «cloud 5 Τπεξεζία ππνινγηζηηθήο ρξεζηκφηεηαο (utility computing) 6 Μηα ηερληθή κηαο VM πνπ πξνζνκνηάδεη ην πιηθφ γηα έλα ιεηηνπξγηθφ ζχζηεκα θηινμελίαο 7 Γηαδηθηπαθή Τπεξεζία πνπ παξέρεη κεγάιε ππνινγηζηηθή ηζρχ ζην cloud 8 H on-demand πιαηθφξκα cloud computing ηεο salesforce 9 Δηαηξία SaaS, ε νπνία δηαλέκεη ινγηζκηθφ γηα επηρεηξήζεηο, κε ζπλδξνκή 20

21 storage» είλαη n ππεξεζία δηαρείξηζεο βάζεσλ δεδνκέλσλ «Amazon SimpleDB» 10 θαη n «ππεξεζία Amazon Simple Storage Service» 11. o Δθαξκνγή (AppIication): Οη πεξηζζφηεξνη ηαπηίδνπλ ηελ έλλνηα ηαπ «cloud computing» κε απηφ ην επίπεδν. Μηα εθαξκνγή «cloud» επηηξέπεη ζηνπο ρξήζηεο λα ηελ εθηεινχλ θπξίσο ρσξίο λα ρξεηάδεηαη λα ηελ εγθαηαζηήζνπλ ζηνλ ππνινγηζηή ηνπο. Με απηφ ηνλ ηξφπν ν ρξήζηεο γιηηψλεη ην θφζηνο θαη ηελ πνιππινθφηεηα ηεο ζπληήξεζεο θαη ηεο ππνζηήξημεο ηνπ ινγηζκηθνχ θαη ησλ ηνπηθψλ εθαξκνγψλ. Η πην γλσζηή πινπνίεζε ηέηνησλ εθαξκνγψλ γίλεηαη σο «Software as a Service». Παξαδείγκαηα ηέηνησλ εθαξκνγψλ είλαη νη ππεξεζίεο ηνπ «Google Apps» 12 θαη ην «CRM» 13 ηns «Salesforce». o Τπεξεζία (Serλice): Μηα ππεξεζία «cloud» είλαη ινγηζκηθφ ζρεδηαζκέλν ψζηε λα ππνζηεξίδεη ηελ επηθνηλσλία κεηαμχ ησλ δηαθνκηζηψλ πνπ βξίζθνληαη κέζα ζε έλα δίθηπν, ην νπνίν κπνξεί λα είλαη πξνζπειάζηκν απφ άιια ζηνηρεία ηνπ «cloud computing», απφ άιιν ινγηζκηθφ ή αθφκα απεπζείαο θαη απφ κεκνλσκέλνπο ρξήζηεο. Πην γλσζηφ παξάδεηγκα ηέηνησλ ππεξεζηψλ είλαη ε «Web Service». o Πειάηεο (CIient): Σέινο, ζην αλψηεξν επίπεδν ηoπ «cloud computing» βξίζθεηαη ν «cloud client». Σν ζηνηρείν απηφ είλαη έλαο «ππνινγηζηήο» απνηεινχκελνο είηε απφ «software» είηε απφ «hardware», ν νπνίνο είλαη ππεχζπλνο γηα λα ηξέρεη ηηο εθαξκνγέο «cloud» ή είλαη εηδηθά ζρεδηαζκέλνο ψζηε λα επηθνηλσλεί κε ηηο ππεξεζίεο «cloud». Ο πειάηεο απηφο είλαη νπζηαζηηθά άρξεζηνο ρσξίο ηε ζπλνδεία ηνπ «cloud computing». Γχν απφ ηα πην γλσζηά παξαδείγκαηα πειαηψλ «cloud computing» είλαη ηo CherryPal 14 θαη ν Mozilla Firefox 15. Σν πξψην είλαη κηα ζπζθεπή πνπ παξέρεη πξφζβαζε ζην «cloud», ελψ ην δεχηεξν είλαη ν γλσζηφο καο browser πνπ πξνβάιιεη ηηο εθαξκνγέο «cloud». [13] 10 Τπεξεζία ηεο εηαηξίαο Amazon γηα απνζήθεπζε βάζεσλ δεδνκέλσλ πξνγξακκαηηζηψλ 11 Τπεξεζία ηεο εηαηξίαο Amazon γηα απνζήθεπζε αξρείσλ 12 Eίλαη κηα ππεξεζία ηνπ Google πνπ παξέρεη αλεμάξηεηεο πξνζαξκνζκέλεο εθδφζεηο ησλ δηάθνξσλ εξγαιείσλ ηεο Google θάησ απφ έλα πξνζαξκνζκέλν φλνκα ηνκέα (domain name) 13 Πξντφληα Γηαρείξηζεο Πειαηεηαθψλ ρέζεσλ (Customer Relationship Management) 14 πζθεπή κε απιέο ιεηηνπξγίεο ππνινγηζηή πνπ παξέρεη πξφζβαζε ζην cloud 15 Πεξηεγεηήο δηαδηθηχνπ 21

22 Σν Cloud Computing ζηηο κέξεο καο Δπί ηνπ παξφληνο, νη πξνγξακκαηηζηέο εξγάδνληαη κε ηξεηο κεγάιεο θαηεγνξίεο «cloud» ζπζηεκάησλ: [6] o software-as-a-service o platform-as-a-service o infrastructure-as-a-service Οι ηύποι ηοσ cloud computing: Saas (software-as-a-service) ην κνληέιν Saas, ν ρξήζηεο αγνξάδεη κηα ζπλδξνκή ζε θάπνην πξντφλ ινγηζκηθνχ. Ωζηφζν κεξηθά ή φια ηα δεδνκέλα θαη ν θψδηθαο εθηέιεζεο βξίζθνληαη καθξηά απφ απηφλ. Γηα παξάδεηγκα, ην «Google Docs» πξνζθέξνπλ κηα ελαιιαθηηθή ιχζε γηα ην Microsoft Office θαζψο απνζεθεχεη έγγξαθα ζην server ηνπ Google. Γελ δηαηεξνχλ θάπνηνλ θψδηθα ζην κεράλεκα ηνπ client, έζησ θη αλ νξηζκέλνη θψδηθεο ίζσο εθηειεζηνχλ ζηνλ client πξνζσξηλά. Γηα παξάδεηγκα, ην «Google Docs» ζηεξίδεηαη ζε JavaScript, ε νπνία εθηειείηαη ζην πξφγξακκα πεξηήγεζεο ηνπ Web, (Web browser). ε απηφ ην κνληέιν, νη εθαξκνγέο ζα κπνξνχζαλ λα εθηειεζηνχλ εμ νινθιήξνπ απφ ην δίθηπν, κε ην πεξηβάιινλ εξγαζίαο ηνπ ρξήζηε λα βαζίδεηαη ζε έλα «thin client». Paas (platform-as-a-service) Απφ ηελ άπνςε ηνπ θαηαλαισηή, ην PaaS ινγηζκηθφ κνηάδεη κάιινλ κε ην SaaS, αιιά αληί νη πξνγξακκαηηζηέο ινγηζκηθνχ λα θαηαζθεπάδνπλ ην πξφγξακκα λα εθηειείηαη ζε δηθή ηνπο ππνδνκή ζην Web, ην θάλνπλ ψζηε λα εθηειείηαη πάλσ ζε θάπνηνπ άιινπ ηελ ππνδνκή. Απνηειεί έλα ηξφπν δεκηνπξγίαο εθαξκνγψλ πνπ θηινμελνχληαη ζε έλα «cloud» πάξνρν. Δπηηξέπεη ζην ρξήζηε λα εγθαηαζηήζεη εθαξκνγέο ρσξίο λα ρξεηάδεηαη λα δαπαλήζεη ρξήκαηα γηα ηελ αγνξά δηαθνκηζηψλ πνπ ζα ρξεηαδφηαλ γηα λα ηηο «θηινμελήζεη». Γηα παξάδεηγκα, ε Google πξνζθέξεη ηε «Google App Engine 16», κηα ππεξεζία πνπ επηηξέπεη ζε εηαηξείεο 16 πιαηθφξκα αλάπηπμεο εθαξκνγψλ γηα ην web, ε νπνία ρξεζηκνπνηεί ππνινγηζηηθή ηζρχ θαη ρψξν παξερφκελν απφ ηα datacenter ηεο Google 22

23 αλάπηπμεο ινγηζκηθνχ λα ππνζηεξίδνληαη απφ ηηο ππνδνκέο ηεο Google. Σo πηo γλσζηφ παξάδεηγκα εθηφο απφ ηε «Google AppEngine» είλαη ην «Windows Azure 17» IaaS (infrastructure-as-a-service) Παξφκνηα κε ηελ Paas, ε IaaS επηηξέπεη ζηελ νξγάλσζε αλάπηπμεο λα νξίζεη ην δηθφ ηεο ινγηζκηθφ πεξηβάιινλ. Απηφ ην πεξηβάιινλ βαζηθά κεηαθέξεη ηηο εηθφλεο εηθνληθψλ δηαθνκηζηψλ (VM) ζηνλ πάξνρν IaaS, αληί γηα πξνγξάκκαηα, θαη απηνί νη δηαθνκηζηέο πεξηέρνπλ νηηδήπνηε ρξεηάδνληαη νη πξνγξακκαηηζηέο. Ο πάξνρνο κπνξεί απηφκαηα λα απμήζεη ή λα ζπξξηθλψζεη ηνλ αξηζκφ ησλ εηθνληθψλ δηαθνκηζηψλ πνπ ιεηηνπξγνχλ θάζε δεδνκέλε ζηηγκή. Έηζη ηα πξνγξάκκαηα κπνξνχλ πην εχθνια λα επεμεξγάδνληαη κεγάια θνξηία εξγαζίαο εμνηθνλνκψληαο ρξήκαηα, εθφζνλ δελ ζα ρξεηάδνληαη πνιινί πφξνη. [6] 1.7 Οη αλεζπρίεο ηνπ cloud computing Αξθεηέο εηαηξείεο έρνπλ αξρίζεη λα αλαγλσξίδνπλ θαη λα ζπλεηδεηνπνηνχλ ηα νθέιε ηνπ cloud computing. Ωζηφζν φπσο ζπκβαίλεη κε θάζε λέα πξνζέγγηζε ππάξρεη θάπνηνο θφβνο, αβεβαηφηεηα θαη αλεζπρία κε ηελ σξηκφηεηα ηεο ηερλνινγίαο. «Οη ελδερφκελνη ρξήζηεο πεξηκέλνπλ ψζηε πεξηζζφηεξεο εηαηξείεο λα απνθηήζνπλ κεγαιχηεξε εκπεηξία κε ην cloud computing θαη λα αλαπηχμνπλ θαιχηεξεο πξαθηηθέο» ιέεη ν Staten απφ ην Forrester. Ο ίδηνο πξνζζέηεη φηη ην cloud computing σξηκάδεη αξγά, θη έηζη ζηελ πεξίπησζε ησλ επηρεηξήζεσλ είλαη αξγή ε αλάπηπμε. Έλα ζεκάδη φηη ε ηερλνινγία κπνξεί λα αξρίζεη λα σξηκάδεη είλαη φηη νη πσιεηέο έρνπλ αξρίζεη λα πξνζθέξνπλ εξγαιεία δηαρείξηζεο ησλ πεγψλ πνπ βαζίδνληαη ζην cloud. Παξαθάησ ππάξρεη κία έξεπλα ηνπ Pew Internet Project γηα ηηο δξαζηεξηόηεηεο ηνπ cloud computing νη νπνίεο αλεζπρνύλ πεξηζζόηεξν ηνπο ρξήζηεο ηνπ. 17 πιαηθφξκα πνπ πεξηιακβάλεη νπζηαζηηθά έλα Λεηηνπξγηθφ χζηεκα γηα Τπεξεζίεο Cloud, κηα Γηαδηθηπαθή ρεζηαθή Βάζε Γεδνκέλσλ ην Microsoft SQL Azure θαζψο θαη ηα.νδσ Services, πνπ εμαζθαιίδνπλ ζπλδεζηκφηεηα θαη δηαιεηηνπξγηθφηεηα. 23

24 Πίλαθαο 2. Αλεζπρίεο γηα ην Cloud Computing (Πεγή: Pew Internet Project) Γξαζηεξηφηεηεο ησλ ππεξεζηψλ ηνπ cloud Πνιχ Κάπσο Όρη πνιχ Καζφινπ computing πνπ ζαο αλεζπρνχλ. % % % % Πψιεζε ησλ αξρείσλ κνπ ζε άιινπο Υξήζε ησλ θσηνγξαθηψλ θαη άιισλ πιεξνθνξηψλ κνπ ζε δηαθεκίζεηο Αλάιπζε ησλ πιεξνθνξηψλ κνπ θαη εκθάληζε δηαθεκίζεσλ ζε κέλα πνπ λα βαζίδνληαη ζε απηέο ηηο πιεξνθνξίεο. Γηαηήξεζε ελφο αληίγξαθνπ ησλ αξρείσλ ζνπ αθφκα θαη αλ εζχ ηα ζβήζεηο. Παξνρή ησλ αξρείσλ ζνπ ζε λνκηθέο ππεξεζίεο φηαλ δεηεζνχλ Έιεγρνο «Σα ηκήκαηα IT ησλ επηρεηξήζεσλ είλαη δχζπηζηα σο πξνο ην cloud computing επεηδή έλαο εμσηεξηθφο πάξνρνο θαη φρη ην πξνζσπηθφ ηεο επηρείξεζεο ζρεδηάδεη θαη ειέγρεη ηελ πιαηθφξκα», δήισζε ν Rob Enderle, πξφεδξνο θαη θχξηνο αλαιπηήο ηεο «Enderle Group», εηαηξείαο εξεπλψλ αγνξάο. «Οη πάξνρνη γεληθά δελ ζρεδηάδνπλ πιαηθφξκεο γηα ηελ ππνζηήξημε εηδηθήο IT (Information Technology) εηαηξηψλ θαη εθαξκνγψλ ησλ επηρεηξήζεσλ. Δπίζεο νη ρξήζηεο δελ κπνξνχλ λα αιιάδνπλ ηελ ηερλνινγία ηεο πιαηθφξκαο φπνηε ην ζέινπλ. Ωζηφζν νη πάξνρνη κπνξνχλ λα θάλνπλ αιιαγέο φηαλ θαη φπσο ζεσξνχλ απηνί φηη είλαη ζσζηφ, ρσξίο ηε ζπλαίλεζε ησλ θαηαλαισηψλ» δειψλεη ν John Pescatore, επηθεθαιήο αλαιπηήο αζθαιείαο ηεο αγνξάο, ηεο εηαηξείαο εξεπλψλ Gartner Inc. 24

25 Επίδνζε, θαζπζηέξεζε(latency), αμηνπηζηία Οη αλεζπρίεο γηα ηελ επίδνζε ηνπ cloud computing κπνξεί λα απνηξέςνπλ θάπνηεο εηαηξείεο απφ ην λα ρξεζηκνπνηνχλ ην «cloud computing» θαη λα ζηξαθνχλ ζε πξνζαλαηνιηζκέλεο ζπλδηαιιαγήο (transaction-oriented) εθαξκνγέο δεδνκέλσλ (data-intensive). Κάπνηνη πάξνρνη, ζεκεηψλεη ην «Network Box s Heron», πξνζσξηλά ιεηηνπξγνχλ κε ηε κηθξφηεξε ρσξεηηθφηεηα είηε απφ ηε ηξνθνδφηεζε πνιιψλ εηθνληθψλ δηαθνκηζηψλ είηε απφ θαηαθιπζκφ ησλ ζπλδέζεσλ ηνπ δηθηχνπ ηνπο- ζε πεξίπησζε κεγάιεο δήηεζεο. Απηφ πιήηηεη ηελ απφδνζε ησλ ζπζηεκάησλ ηνπο κέρξη λα κπνξέζνπλ λα αληηκεησπίζνπλ ηελ θαηάζηαζε. Οη πειάηεο πνπ είλαη ζε κεγάιε απφζηαζε απφ ηνπο παξφρνπο ηνπ «cloud» ζα κπνξνχζαλ λα έρνπλ ηελ εκπεηξία ηεο θαζπζηέξεζεο (latency), ηδηαίηεξα αλ ππάξρεη κεγάιε θίλεζε θαη ν θψδηθαο ηνπο δελ είλαη βειηηζηνπνηεκέλνο γηα απνηειεζκαηηθή κεηάδνζε. Αζθάιεηα θαη πξνζηαζία Μηα πξφζθαηε έξεπλα ηνπ επηθεθαιήο ησλ ιεηηνπξγψλ πιεξνθνξηψλ θαη ζηειερψλ IT απφ ηελ IDC εθηίκεζε ηελ αζθάιεηα σο ηελ θχξηα αλεζπρία γηα ην «cloud computing». ρεδφλ ην 75% ησλ εξσηεζέλησλ δήισζε φηη αλεζπρνχλ γηα ηελ αζθάιεηα. Οη ρξήζηεο ζέινπλ λα είλαη ζίγνπξνη φηη ν «cloud computing» πάξνρφο ηνπο αθνινπζεί ηα πξφηππα πξαθηηθψλ αζθαιείαο ηα νπνία απαηηνχλ ηε γλσζηνπνίεζε θαη ηελ επηζεψξεζε. Γηα παξάδεηγκα νη ρξήζηεο δελ ζέινπλ απαξαίηεηα νη πάξνρνη λα έρνπλ πνιιαπινχο πειάηεο δηακνηξάδνληαο ην ίδην εηθνληθφ πιηθφ (VM) θαη δηαδηθηπαθνχο πφξνπο. χκθσλα κε εηδηθνχο ηα δεδνκέλα πνπ είλαη απνζεθεπκέλα ζην «cloud» ζα κπνξνχζαλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ νπνπδήπνηε ζηνλ θφζκν θη έηζη ζα κπνξνχζε λα είλαη δήηεκα αλαθνξάο ή λνκηθφ δήηεκα ε απνζήθεπζε εζληθψλ δεδνκέλσλ αμηνπηζηίαο ή ηήξεζε αξρείσλ. Δηαθάλεηα Οη εηαηξείεο δελ ζα κπνξνχλ λα πεξάζνπλ επηηπρψο ηνλ έιεγρν, φζνλ αθνξά ηηο δπλαηφηεηέο ηνπο, απφ ελδερφκελνπο πειάηεο αλ δελ κπνξνχλ λα απνδείμνπλ πνηνο ζα έρεη πξφζβαζε ζηα δεδνκέλα ηνπο θαη κε πνηνλ ηξφπν ζα θξαηήζνπλ καθξηά απφ ηα αξρεία ηνπο άηνκα πνπ δελ έρνπλ πξφζβαζε. Αμηνπηζηία 25

26 Σν cloud computing δελ παξέρεη πάληνηε φιν ην εηθνζηηεηξάσξν αμηνπηζηία. Γηα παξάδεηγκα ε «Salesforce.com» άθεζε ηνπο πειάηεο ηεο ρσξίο ππεξεζία γηα έμη ψξεο ζηηο 12 Φεβξνπαξίνπ ηνπ Οη θίλδπλνη ηνπ «Cloud computing» ζηα ηξία θύξηα κνληέια ηνπ Πέξα απφ ηηο γεληθέο αλεζπρίεο εθηηκψληαο ηελ «cloud» πξνζέγγηζε, θαζέλα απφ ηα ηξία κνληέια (Saas, PaaS, IaaS) έρεη ηνπο δηθνχο ηνπ θφβνπο γηα ηελ αζθάιεηά ηνπ: [9] Οη θίλδπλνη γηα ην SaaS Με ην SaaS, νη ρξήζηεο πξέπεη λα ζηεξίδνληαη ζε κεγάιν βαζκφ ζηνπο «cloud» παξφρνπο ηνπο φζνλ αθνξά ηελ αζθάιεηα. Ο πάξνρνο πξέπεη λα θάλεη φηη ρξεηάδεηαη γηα λα απνηξέςεη πνιιαπιέο εηαηξείεο ή ρξήζηεο απφ ην λα βιέπνπλ ηα δεδνκέλα ν έλαο ηνπ άιινπ ρσξίο άδεηα. Δπηπιένλ, ν πάξνρνο πξέπεη λα πξνζηαηεχεη ηε ζρεηηθή ππνδνκή απφ «δηαξξήμεηο» θαη γεληθά έρεη ηελ επζχλε γηα φινπο, φζνλ αθνξά ηελ ηαπηφηεηα θαη ηελ θξππηνγξάθεζε. Έηζη, είλαη δχζθνιν γηα ηνλ πειάηε λα γλσξίδεη ιεπηνκέξεηεο πνπ ζα κπνξνχλ λα ηνπ δηαζθαιίδνπλ φηη φια έγηλαλ ζσζηά. Παξφκνηα, είλαη δχζθνιν λα επηβεβαηψζεη ν ίδηνο φηη ε εθαξκνγή ζα είλαη δηαζέζηκε φπνηε ηε ρξεηαζηεί. Οη θίλδπλνη γηα ην PaaS Με ην PaaS, ν πάξνρνο ζα κπνξνχζε λα δψζεη θάπνηνλ έιεγρν ζηα άηνκα δεκηνπξγψληαο εθαξκνγέο πάλσ ζηελ πιαηθφξκα ηνπ. Γηα παξάδεηγκα, νη πξνγξακκαηηζηέο ζα κπνξνχζαλ λα ζρεδηάζνπλ ηα δηθά ηνπο ζπζηήκαηα πηζηνπνίεζεο θαη θξππηνγξάθεζεο δεδνκέλσλ, αιιά θάζε αζθάιεηα θάησ απφ ην επίπεδν απηήο ηεο εθαξκνγήο φπσο έλα δίθηπν πξφιεςεο εηζφδνπ ζα είλαη αθφκα απνθιεηζηηθά ζηα ρέξηα ηνπ παξφρνπ. πλήζσο, ν πάξνρνο ζα πξνζθέξεη ιίγε ή θαζφινπ νξαηφηεηα ζηηο πξαθηηθέο ηνπ. Δπηπιένλ, ν πάξνρνο ηεο πιαηθφξκαο ζα πξέπεη λα κπνξεί λα πξνζθέξεη ηζρπξέο εγγπήζεηο φηη ηα δεδνκέλα παξακέλνπλ απξνζπέιαζηα κεηαμχ ησλ εθαξκνγψλ. Οη θίλδπλνη γηα ην IaaS Με ην IaaS, ν πξνγξακκαηηζηήο έρεη πνιχ θαιχηεξν έιεγρν πάλσ ζην πεξηβάιινλ αζθαιείαο. Αξρηθά επεηδή νη εθαξκνγέο ηξέρνπλ ζε εηθνληθνχο 26

27 δηαθνκηζηέο δηαλεκεκέλνη ζε άιινπο εηθνληθνχο δηαθνκηζηέο πνπ εθηεινχληαη ζε έλα ίδην θπζηθφ δηαθνκηζηή (κεράλεκα). Απηφ βέβαηα ηζρχεη εθφζνλ δελ ππάξμεη θάπνηα αλνηρηή «ηξχπα» αζθαιείαο ζην δηαρεηξηζηή θάπνηνπ εηθνληθνχ δηαθνκηζηή. Απηφο ν έιεγρνο εμαζθαιίδεη φηη νη πξνγξακκαηηζηέο κπνξνχλ θαη αληηκεησπίδνπλ ζσζηά ηνπο θηλδχλνπο αζθάιεηαο θαη ζπκκφξθσζεο. Ωζηφζν ππάξρεη ην κεηνλέθηεκα φηη ε δεκηνπξγία κηαο ηέηνηαο εθαξκνγήο κπνξεί λα είλαη πην αθξηβή θαη ρξνλνβφξα. Σα αληίγξαθα αζθαιείαο δεκηνπξγνχλ άιιε κηα αλεζπρία. Αθφκα θη αλ θάπνηνη πάξνρνη θάλνπλ ηα δηθά ηνπο «backups» γηα ηνλ πειάηε, πνιιά κπνξνχλ λα πάλε ζηξαβά. Γηα παξάδεηγκα, ζε πεξίπησζε πνπ νη πάξνρνη απμήζνπλ ηηο ηηκέο ηνπο ζα είλαη δχζθνιν γηα ηνπο πειάηεο πνπ δελ κπνξνχλ λα πιεξψζνπλ ην αληίηηκν ηεο «θηινμελίαο» ησλ αξρείσλ ηνπο ζην ζπγθεθξηκέλν δίθηπν, λα πάξνπλ πίζσ ηα backup ηνπο. [9] 1.8 Ζ Αζθάιεηα ζην Cloud Computing Ζ αζθάιεηα ηνπ «cloud computing» (κεξηθέο θνξέο αλαθέξεηαη απιά σο «cloud security») είλαη έλαο εμειηζζφκελνο ππφ-ηνκέαο ηεο αζθάιεηαο ησλ ππνινγηζηψλ (computer security), αζθάιεηα δηθηχσλ (network security) θαη γεληθφηεξα, ηεο αζθάιεηαο ησλ πιεξνθνξηψλ (information security). Δπίζεο, αλαθέξεηαη ζ έλα επξχ ζχλνιν πνιηηηθψλ, ηερλνινγηψλ θαη ειέγρσλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηελ πξνζηαζία δεδνκέλσλ, εθαξκνγψλ θαη ηεο ζρεηηθήο ππνδνκήο ηνπ «cloud computing». [15] Θέκαηα αζθάιεηαο ηνπ Cloud Τπάξρνπλ νξηζκέλα ζέκαηα αζθάιεηαο πνπ ζρεηίδνληαη κε ην «cloud computing» θαη ρσξίδνληαη ζε δχν θαηεγνξίεο: Εεηήκαηα αζθάιεηαο πνπ αληηκεησπίδνπλ νη πάξνρνη ηνπ «cloud» (νξγαληζκνί παξνρήο Software-, Platform-, ή Infrastructure-as-a-Service κέζσ ηνπ «cloud») θαη δεηήκαηα αζθάιεηαο πνπ αληηκεησπίδνπλ νη πειάηεο ηνπο. ηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο, ν πάξνρνο πξέπεη λα εμαζθαιίδεη φηη ε ππνδνκή ηνπ είλαη αζθαιήο θαη ηα δεδνκέλα θαη νη εθαξκνγέο ησλ πειαηψλ ηνπ είλαη πξνζηαηεπκέλα ελψ απφ ηελ άιιε πιεπξά ν πειάηεο πξέπεη λα δηαζθαιίδεη φηη ν πάξνρνο έρεη πάξεη ηα απαξαίηεηα κέηξα αζθάιεηαο γηα λα πξνζηαηέςεη ηηο πιεξνθνξίεο ηνπ. [15] 27

28 Γηαζηάζεηο ηνπ «Cloud Security» Δλψ νη αλεζπρίεο ηνπ «cloud security» κπνξνχλ λα νκαδνπνηεζνχλ ζε νπνηνδήπνηε αξηζκφ δηαζηάζεσλ (ην Gartner Inc. αλαθέξεη 7 ελψ ην Cloud Security Alliance εληνπίδεη 15 ηνκείο αλεζπρίαο) απηέο νη δηαζηάζεηο έρνπλ ζπγθεληξσζεί ζε ηξεηο γεληθέο πεξηνρέο: [15] o Αζθάιεηα θαη απόξξεην (Security and Privacy), o πκκόξθσζε (Compliance), θαζψο θαη o Ννκηθά ή ζέκαηα ζπκβνιαίνπ (Legal ή Contractual Issues). Αζθάιεηα θαη απόξξεην (Security and Privacy) Πξνθεηκέλνπ λα δηαζθαιηζηεί φηη ηα δεδνκέλα είλαη αζθαιή (φηη δε είλαη πξνζβάζηκα απφ ρξήζηεο ρσξίο άδεηα ή απιά λα ραζνχλ) θαη ην απφξξεην ησλ δεδνκέλσλ δηαηεξείηαη, νη πάξνρνη ηνπ «cloud» αζρνινχληαη κε ηνπο παξαθάησ ηνκείο: [15] Πξνζηαζία δεδνκέλσλ (Data Protection) Γηα λα ζεσξνχληαη πξνζηαηεπκέλα, ηα δεδνκέλα ηνπ ελφο πειάηε πξέπεη λα δηαρσξίδνληαη ζσζηά απφ εθείλα ηνπ άιινπ. Απηά ζα πξέπεη απφ ηε κία λα απνζεθεχνληαη κε αζθάιεηα, φηαλ δελ κεηαθέξνληαη θαη απφ ηελ άιιε ζα πξέπεη λα κπνξνχλ λα κεηαθέξνληαη αζθαιή απφ ην έλα κέξνο ζην άιιν. Γη απηφ ην ιφγν νη πάξνρνη ηνπ «cloud» έρνπλ ζπζηήκαηα γηα ηελ απνηξνπή «δηαξξνήο δεδνκέλσλ» ή πξφζβαζεο απφ ηξίηνπο. Γηαρείξηζε Σαπηόηεηαο (Identity Management) Κάζε επηρείξεζε έρεη ην δηθφ ηεο ζχζηεκα δηαρείξηζεο ηαπηφηεηαο γηα λα ειέγρεη ηελ πξφζβαζε ζηηο πιεξνθνξίεο θαη ηνπο ππνινγηζηηθνχο πφξνπο. Οη πάξνρνη ηνπ «cloud» είηε ελζσκαηψλνπλ ηε δηαρείξηζε ηαπηφηεηαο ηνπ πειάηε ζην ζχζηεκα 28

29 ζηελ δηθή ηνπο ππνδνκή, ρξεζηκνπνηψληαο «federation 18» ή «SSO, Single Sign- On» 19 ηερλνινγία ή παξέρνπλ κία δηθή ηνπο ιχζε δηαρείξηζεο ηαπηφηεηαο. Φπζηθή θαη Αζθάιεηα Πξνζσπηθνύ (Physical and Personnel Security) Οη πάξνρνη δηαζθαιίδνπλ φηη ηα θπζηθά κεραλήκαηα είλαη επαξθψο αζθαιή θαη φηη ε πξφζβαζε ζ απηά ηα κεραλήκαηα θαζψο θαη φια ηα ζρεηηθά δεδνκέλα ηνπ πειάηε δελ είλαη κφλν πεξηνξηζκέλα αιιά ε πξφζβαζε είλαη ηεθκεξησκέλε. Γηαζεζηκόηεηα (Availability) Οη πάξνρνη ηνπ «cloud» δηαβεβαηψλνπλ φηη νη πειάηεο ζα έρνπλ ηαθηηθέο θαη πξνβιέςηκεο πξνζβάζεηο ζηα δεδνκέλα θαη ηηο εθαξκνγέο ηνπο. Δθαξκνγή Αζθάιεηαο (Application Security) Οη πάξνρνη «cloud» δηαζθαιίδνπλ φηη εθαξκνγέο δηαζέζηκεο σο ππεξεζία κέζσ ηνπ «cloud» είλαη αζθαιείο, θαζψο εθαξκφδνπλ δνθηκέο θαη δηαδηθαζίεο απνδνρήο εμσηεξηθνχ ή ζπζθεπαζκέλνπ θψδηθα εθαξκνγήο. Δπίζεο, απαηηνχληαη ηα κέηξα αζθάιεηαο ησλ εθαξκνγψλ (επίπεδν εθαξκνγήο firewall, έιεγρνο βάζεο δεδνκέλσλ) λα είλαη κέζα ζην πεξηβάιινλ παξαγσγήο ησλ δεδνκέλσλ. Απόξξεην (Privacy) Σέινο, νη πάξνρνη δηαζθαιίδνπλ φηη φια ηα θξίζηκα δεδνκέλα (π.ρ. αξηζκνί πηζησηηθψλ θαξηψλ) θηιηξάξνληαη θαη φηη κφλν νη εμνπζηνδνηεκέλνη ρξήζηεο έρνπλ πξφζβαζε ζηα δεδνκέλα ζην ζχλνιν. Δπηπιένλ, ςεθηαθέο ηαπηφηεηεο θαη πηζηνπνηήζεηο πξέπεη λα πξνζηαηεχνληαη φπσο θάζε δεδνκέλν πνπ ν πάξνρνο ζπιιέγεη ή παξάγεη γηα ηε δξαζηεξηφηεηα ηνπ πειάηε κέζα ζην «cloud». [15] πκκόξθσζε (Compliance) Πνιπάξηζκνη θαλνληζκνί αθνξνχλ ηελ απνζήθεπζε θαη ηε ρξήζε δεδνκέλσλ. Πνιινί απφ απηνχο ηνπο θαλνληζκνχο απαηηνχλ ηαθηηθή αλαθνξά θαη έιεγρν ζηα «ίρλε» ηνπ ινγαξηαζκνχ. Οη πάξνρνη ηνπ «cloud» πξέπεη λα παξέρνπλ ηε δπλαηφηεηα ζηνπο πειάηεο ηνπο λα ζπκκνξθψλνληαη θαηάιιεια κε ηνπο θαλνληζκνχο: [15] 18 Υξεζηκεχεη γηα λα επηηξέπεηαη ε θνξεηφηεηα ησλ πιεξνθνξηψλ ηαπηφηεηαο ζηηο εηδάιισο απηφλνκεο πεξηνρέο αζθάιεηαο 19 Δίλαη ε ηδηφηεηα ηνπ ειέγρνπ πξφζβαζεο πνιιαπιψλ, ζρεηηθψλ, αιιά αλεμάξηεησλ ζπζηεκάησλ ινγηζκηθνχ. 29

30 πλνρή εηαηξίαο θαη αλάθηεζε δεδνκέλσλ (Business Continuity and Data Recovery) Οη πάξνρνη ηνπ «cloud» έρνπλ ζρεδηαζκνχο ζπλνρήο ηεο εηαηξίαο (business continuity) θαη αλάθηεζεο ησλ δεδνκέλσλ (data recovery) πξνθεηκέλνπ λα δηαζθαιίζνπλ φηη ε ππεξεζία κπνξεί λα δηαηεξεζεί ζε πεξίπησζε κηαο θαηαζηξνθήο ή έθηαθηεο αλάγθεο θαη φηη θαζέλα απφ ηα δεδνκέλα πνπ ζα ραζνχλ ζα αλαθηεζνχλ. Απηνί νη ζρεδηαζκνί δηακνηξάδνληαη θαη επαλεμεηάδνληαη απφ ηνπο πειάηεο. Αξρεία θαηαγξαθήο θαη ίρλε ειέγρνπ ινγαξηαζκνύ (Logs and audit trails) Δπηπιένλ, κε ηε δεκηνπξγία αξρείσλ θαηαγξαθήο θαη ίρλε ειέγρνπ ινγαξηαζκνχ, νη πάξνρνη ηνπ «cloud» δνπιεχνπλ κε ηνπο πειάηεο ηνπο γηα λα δηαζθαιίζνπλ φηη ηα αξρεία θαηαγξαθήο θαη ηα ίρλε ειέγρνπ ινγαξηαζκνχ πξνζηαηεχνληαη ζσζηά, δηαηεξνχληαη γηα φζν ρξνληθφ δηάζηεκα ν πειάηεο απαηηεί θαη είλαη πξνζβάζηκα γηα ζθνπνχο εγθιεκαηνινγηθήο έξεπλαο (π.ρ., ediscovery). Μνλαδηθέο Απαηηήζεηο πκκόξθσζεο (Unique Compliance Requirements) Δπηπιένλ, κε ηηο απαηηήζεηο ζηηο νπνίεο νη πειάηεο ππφθεηληαη, ηα θέληξα δεδνκέλσλ πνπ δηαηεξνχληαη απφ ηνπο «cloud» παξφρνπο, ίζσο πξέπεη λα ππφθεηληαη επίζεο ζε απαηηήζεηο ζπκκφξθσζεο. Ννκηθά θαη Θέκαηα πκβνιαίνπ (Legal and Contractual Issues) Δθηφο απφ ηα ζέκαηα αζθάιεηαο θαη ζπκκφξθσζεο πνπ απαξηζκνχληαη παξαπάλσ, νη πάξνρνη ηνπ «cloud» θαη νη πειάηεο ηνπο δηαπξαγκαηεχνληαη ηνπο φξνπο γχξσ απφ ηελ επζχλε (π.ρ. θαζνξηζκφο ηνπ πψο ζα επηιπζνχλ πεξηζηαηηθά πνπ πεξηέρνπλ απψιεηα δεδνκέλσλ ή ζπκβηβαζκνχ) ηεο πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο θαη ηνπ ηεξκαηηζκνχ ηεο ππεξεζίαο (φηαλ ηα δεδνκέλα θαη νη εθαξκνγέο επηζηξέθνπλ εληειψο ζηνλ πειάηε). [15] Γηαζέζηκεο θαη Μειινληηθέο Λύζεηο Αζθάιεηαο ζην Cloud Δλψ νη ιχζεηο ζε κεξηθά ζέκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ην «cloud security, data storage ή business continuity plans», γηα παξάδεηγκα, δελ δηαθέξνπλ ζεκαληηθά απφ ηηο ιχζεηο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηελ παξαδνζηαθή αζθάιεηα δηθηχσλ, νη ιχζεηο ζε 30

31 κεξηθά άιια ζέκαηα, φπσο «identity management» θαη «compliance», εμαθνινπζνχλ λα αλαπηχζζνληαη. Οη εηαηξείεο επί ηνπ παξφληνο εξγάδνληαη ή πξνζθέξνπλ ιχζεηο «cloud security» πνπ πεξηιακβάλνπλ ηα ζπζηήκαηα εηαηξηψλ φπσο «Novell, Ping Identity, Symplified, θαη TriCipher». 20 Οη επηρεηξήζεηο Δίλαη θαλεξφ φηη κηα δηακνηξαδφκελε ππνδνκή φπσο απηή ηνπ «cloud computing» θνβίδεη πνιινχο πειάηεο επηρεηξήζεσλ. Σνπνζεηψληαο ηα δεδνκέλα κηαο εηαηξίαο ζε έλα «public cloud» είλαη κηα ζνβαξή αλεζπρία θαη νη εηαηξείεο αλεζπρνχλ γηα ηα επαίζζεηα δεδνκέλα ηνπο. Μηα ινγηθή εξψηεζε πνπ δηαηππψλνπλ πνιινί είλαη αλ έρνπλ ηελ ηθαλφηεηα νη «public cloud computing» πάξνρνη λα παξέρνπλ ην ίδην επίπεδν αζθάιεηαο φπσο ζηα δηθά ηνπο θέληξα δεδνκέλσλ. Αλάινγα κε ην είδνο ηνπ «cloud computing» πνπ ρξεζηκνπνηείηαη (IaaS ή PaaS) θαη ην επίπεδν αλάπηπμεο (OS-επίπεδν ή πιαηθφξκα ή επίπεδν εθαξκνγήο) αλαθχπηνπλ δηαθνξεηηθά ζέκαηα αζθάιεηαο ζηα «public clouds». Ο «cloud» πάξνρνο είλαη ππεχζπλνο γηα ηελ πιηθή αζθάιεηα ησλ κεραλεκάησλ, εμαζθαιίδνληαο φηη νη εηθνληθνί δηαθνκηζηέο (VMs) εθηεινχληαη κεκνλσκέλα ν έλαο κε ηνλ άιιν θαζψο θαη λα δηαζθαιίδεη γηα ηε ζχζηαζε «firewalls» γηα λα πξνζηαηέςνπλ ηνπο εηθνληθνχο δηαθνκηζηέο ζην δίθηπν. Ωζηφζν, ζε πςειφηεξν επίπεδν ζε «cloud» ππεξεζίεο, φπσο ε «Google AppEngine» θαη πιαηθφξκεο φπσο ε Azure, είλαη επίζεο ππεχζπλνη νη πάξνρνη γηα ην επίπεδν αζθάιεηαο ηεο εθαξκνγήο ηνπο θαζψο νη πειάηεο έρνπλ ιηγφηεξν έιεγρν γηα λα ην ξπζκίδνπλ. Δπηπιένλ, νη δηαθνπέο ιεηηνπξγίαο, νη νξηζηηθέο απψιεηεο δεδνκέλσλ ζε ππεξεζίεο απνζήθεπζεο θαη νη θίλδπλνη παξαλνκίαο ηνπ «cloud» παξφρνπ είλαη πεξαηηέξσ απεηιέο πνπ ζηαζκίδνληαη φηαλ κηα εηαηξεία ζθέθηεηαη ηε ρξήζε ησλ «public cloud» ππεξεζηψλ. χκθσλα κε ηελ Gartner Inc. ππάξρνπλ 7 εηδηθά ζέκαηα αζθαιείαο πνπ αθνξνχλ ην cloud computing θαη ζα πξέπεη θάζε θνξά λα ιακβάλνπλ ππφςε νη ελδερφκελνη πειάηεο: 20 Οη Novell, Ping Identity, Symplified, θαη TriCipher είλαη εηαηξείεο πνπ αζρνινχληαη κε ηελ αζθάιεηα ζην cloud computing 31

32 1. Πξνλνκηαθή πξφζβαζε ησλ ρξεζηψλ (Privileged user access). 2. Καλνληζηηθή πκκφξθσζε (Regulatory compliance). 3. Θέζε δεδνκέλσλ (Data location). 4. Γηαρσξηζκφο δεδνκέλσλ (Data segregation). 5. Αλάθηεζε (Recovery). 6. Διεγθηηθή ππνζηήξημε (Investigative support). 7. Μαθξνπξφζεζκε βησζηκφηεηα (Long-term viability) Αζθάιεηα δεδνκέλσλ Δκπηζηεπηηθόηεηα θαη Γηαζεζηκόηεηα [12] Φαίλεηαη φηη εάλ έλαο νξγαληζκφο ρξεζηκνπνηεί κηα ιχζε βαζηζκέλε ζην «cloud», ζα πξέπεη λα δηαηεξεί ηα δηθά ηνπ αληίγξαθα δεδνκέλσλ αζθαιείαο επηπιένλ κε απηά πνπ απνζεθεχεη ν πάξνρνο ηνπ «cloud». Απηφ είλαη γεληθφηεξα πην εχθνιν κε ην IaaS παξά κε ηα άιια δχν κνληέια. Οη εηθνληθνί δηαθνκηζηέο (VMs) θαλέξσζαλ ηξσηά ζεκεία ζε νξηζκέλα είδε επηζέζεσλ (ην UC Berkeley ην ζεκεηψλεη ζηελ έξεπλα ζην Princeton ε νπνία δείρλεη πσο ε «Java» θαη «.NET» ησλ VMs ζα κπνξνχζαλ λα επηθέξνπλ ιάζε κλήκεο). Έζησ θη αλ ε θπζηθή πξφζβαζε ζηνλ ππνινγηζηή πνπ εθηειεί έλα εηθνληθφ δηαθνκηζηή (VM) είλαη πξναπαηηνχκελν, γεληθά ηα «private clouds» είλαη πην αζθαιή, επεηδή ε δηαζεζηκφηεηα ησλ θπζηθψλ κεραλεκάησλ θαη ηα πιήξε δηαρεηξηζηηθά δηθαηψκαηα είλαη ζηε δηάζεζε ηεο εηαηξείαο. Μπνξεί λα ππνζηεξηρζεί φηη είλαη πνιχ πην πηζαλφ ζε πεξίπησζε πνπ βξεζεί έλα «bug» 21 λα αλαθχςνπλ πξνβιήκαηα πνπ ζα επηηξέςνπλ ηνπο ρξήζηεο ηνπ εηθνληθνχ δηαθνκηζηή (VM) λα έρνπλ πξφζβαζε ζε άιια ππνδείγκαηα ρξεζηψλ εηθνληθνχ δηαθνκηζηή (VM) απνζήθεπζεο δεδνκέλσλ. Φπζηθά ηέηνηα πξνβιήκαηα ππάξρνπλ θαη ζηα κεγάια θέληξα δεδνκέλσλ. Ωζηφζν, νη επηπηψζεηο απφ εμαηξεηηθά κεγάιεο θιίκαθαο αζηνρίεο απφ εθαηνληάδεο ή 21 είλαη έλα ιάζνο, ζθάικα, απνηπρία, ή ειάηησκα ζε έλα πξφγξακκα ινγηζκηθνχ πνπ ην νδεγεί ζε αλεπηζχκεηε ζπκπεξηθνξά (π.ρ. εκθάληζε ιαλζαζκέλνπ απνηειέζκαηνο). 32

33 ρηιηάδσλ ελδερφκελσλ ρξεζηψλ ηνπ «cloud» πνπ κνηξάδνληαη ηελ ίδηα ππνδνκή (infrastructure) ζα κπνξνχζαλ λα είλαη θαηαζηξνθηθέο. Έλα «debugging» ηφζν δηακνηξαζκέλν θαη ηφζν αλαπηπγκέλν, ζε επξέσο θαηαλεκεκέλα ζπζηήκαηα ζα κπνξνχζε αξγφηεξα λα είλαη πνιχ δχζθνιν, θαζψο νξηζκέλα ιάζε δελ ζα κπνξνχζαλ λα αλαπαξαρζνχλ ζε κηθξφηεξεο δνθηκαζηηθέο ζπλζέζεηο. Αθφκα, νη εηαηξείεο ζα έπξεπε λα δαπαλήζνπλ επηπιένλ γηα λα δηαζθαιίζνπλ φηη ηα δεδνκέλα ηνπο θαη νη εθαξκνγέο ηνπο είλαη ηφζν αζθαιή φζν είλαη δπλαηφλ κέζα ζην «cloud». Σν λα απνζηέιινληαη θξππηνγξαθεκέλα φια ηα δεδνκέλα ίζσο ήηαλ κηα επηινγή γηα λα δηαζθαιηζηεί ε αζθάιεηα, φκσο απηφ κπνξεί λα έρεη επηπηψζεηο ζε δαπάλεο γηα ηελ αλάπηπμε/ξχζκηζε ησλ εθαξκνγψλ θαηάιιεια. Αλ θαη ππάξρνπλ πνιιέο αλεζπρίεο γηα ηελ αζθάιεηα ηνπ «cloud», νη πεξηζζφηεξεο έρνπλ ιχζεηο. Σν «cloud» πξνθαλψο έρεη θαη πιενλεθηήκαηα, φπσο ε θαηαλνκή ηνπ θφζηνπο κεηαμχ ησλ εηαηξεηψλ, θάηη πνπ ην θάλεη πην απνδνηηθφ νηθνλνκηθά απφ ηελ αγνξά κηαο νινθιεξσκέλεο ππνδνκήο. Δπίζεο, ην «cloud» πξνζθέξεη θάπνηα πιενλεθηήκαηα αζθάιεηαο. Γηα παξάδεηγκα, νη εηζβνιείο δελ έρνπλ πξφζβαζε ζην πεγαίν θψδηθα, θαη νη πάξνρνη ζπρλά δνπιεχνπλ ζθιεξά γηα λα δεκηνπξγνχλ αδηαπέξαζηα εκπφδηα ζηνπο εηζβνιείο πξνο ηνπο πειάηεο. Η αζθάιεηα κπνξεί λα δηαθέξεη αξθεηά απφ εθαξκνγή ζε εθαξκνγή, απφ πιαηθφξκα ζε πιαηθφξκα, θαη απφ πάξνρν ζε πάξνρν. ε γεληθέο γξακκέο φκσο ην «cloud» παξακέλεη ειπηδνθφξν γηα θαιχηεξε αζθάιεηα. [12] 33

34 2. Βαζηθέο Αξρέο ησλ πλεξγαηηθώλ πζηεκάησλ Δξγαζίαο 2.1 πλεξγαηηθό ύζηεκα Δξγαζίαο, Collaborative Work System (CWS) Ση ζεκαίλεη πλεξγαζία (Collaboration); Η ζπλεξγαζία απνηειεί ηε ζπλεξγαηηθή εξγαζία δχν ή πεξηζζφηεξσλ αηφκσλ, φπνπ ε εξγαζία γίλεηαη θάησ απφ ηελ αίζζεζε ηνπ θνηλνχ ζθνπνχ θαη κε πξνζαλαηνιηζκφ πνπ πξνζέρεη, αληαπνθξίλεηαη θαη πξνζαξκφδεηαη ζην πεξηβάιινλ εξγαζίαο. ηηο ζρέζεηο ζπλεξγαηηθήο εξγαζίαο, ε επαηζζεηνπνίεζε γηα ην πεξηβάιινλ αλαπηχζζεηαη κέζα απφ ηελ πξφζβαζε ζηελ πιεξνθνξία θαη ηε γλψζε φηη ε εξγαζία γίλεηαη απφ έλα ζχλνιν επηξξνψλ ησλ αηφκσλ ζε θάζε επίπεδν ηνπ γεληθφηεξνπ πιαηζίνπ. Απηή είλαη κηα δηαδηθαζία πνπ ζπρλά πεξηγξάθεηαη κε φξνπο απφ ηα απνηειέζκαηα πνπ ππάξρνπλ πάλσ ζηνπο ελδηαθεξφκελνπο παξάγνληεο θαη ηα άηνκα. Δμαηηίαο απηήο ηεο επαηζζεηνπνίεζεο (awareness), νη άλζξσπνη πνπ ζπλεξγάδνληαη έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα θαζνδεγνχλ ηελ εξγαζία ηνπο έηζη ψζηε λα αληαπνθξίλεηαη ζηηο αλάγθεο εθείλσλ πνπ ηελ πεξηβάιινπλ θαη λα ζπληνλίδνπλ κε ηνλ θαιχηεξν ηξφπν ηηο πξνζπάζεηέο ηνπο, έηζη ψζηε ε ηθαλφηεηά ηνπο γηα ηε δεκηνπξγία ζεηηθψλ αιιαγψλ λα θαζίζηαηαη πξσηαξρηθή δχλακε εμέιημεο ηνπ λνήκαηνο θαη ηεο δέζκεπζεο ηεο ζπλεξγαζίαο. [3] Σo πλεξγαηηθό ύζηεκα Δξγαζίαο (CWS) Έλα ζπλεξγαηηθφ ζχζηεκα εξγαζίαο (collaborative work system, CWS) είλαη έλα νξγαλσηηθφ πξφηππν πνπ εκθαλίδεηαη θάζε θνξά πνπ ε ζπλεξγαζία ιακβάλεη ρψξα, είηε επίζεκα είηε αλεπίζεκα, ή ζπκβαίλεη ζθφπηκα ή αθνχζηα. Η ζθφπηκε επηθέληξσζε ζε έλα πλεξγαηηθφ χζηεκα Δξγαζίαο (CWS) απαηηεί ηε ζπλεηδεηή θαη ζθφπηκε ζπκθσλία νξγαλσηηθψλ ζπζηεκάησλ πνπ ζηνρεχνπλ ζηε δπλαηφηεηα ζπλεξγαζίαο θαη ηνλ πεξηνξηζκφ ησλ εκπνδίσλ γηα ηε ζπλεξγαηηθή εξγαζία. Όιεο νη 34

35 νκάδεο εξγαζίαο έρνπλ ζηνηρεία ζπλεξγαζίαο, φκσο ε ζθφπηκε επηθέληξσζε ζηα πλεξγαηηθά πζηήκαηα Δξγαζίαο (CWSs) απμάλεη θαη βειηηψλεη ηε ζπλεξγαηηθή ηθαλφηεηα. Σα πλεξγαηηθά πζηήκαηα Δξγαζίαο (CWSs) εκθαλίδνληαη ζε πνιιά ζρήκαηα θαη κεγέζε. Κάπνηεο κνξθέο ησλ CWSs θαηεγνξηνπνηνχληαη παξαθάησ: [3] Group Level o Οκάδα. Έλα ζχλνιν αλζξψπσλ πνπ έρνπλ αιιεινεμαξηεκέλα θαζήθνληα θαη έλα θνηλφ ζθνπφ θαη ην νπνίν δηαθαηέρεηαη απφ ακνηβαία επζχλε γηα θνηλνχο ζηφρνπο. o Κνηλόηεηα πξαθηηθήο. Έλα άηππφ ζχλνιν ή δίθηπν αλζξψπσλ πνπ έρνπλ θνηλά ελδηαθέξνληα, ηζηνξίεο θαη κηα θνηλή γιψζζα, φκσο δε δηαθαηέρνληαη απαξαίηεηα απφ ακνηβαία επζχλε (γηα παξάδεηγκα, κηα νκάδα κεραληθψλ πνπ κνηξάδεηαη γλψζεηο αλεπίζεκα). Organization Level o Οξγάλσζε βαζηζκέλε ζε νκάδεο. Οη νκάδεο είλαη ην πξφηππν (unit) εξγαζίαο. Οη δηαρεηξηζηέο βξίζθνληαη κέζα ζηηο νκάδεο θαη ε νξγάλσζε είλαη ζρεδηαζκέλε γηα λα ππνζηεξίδεη ηηο νκάδεο. o πλεξγαηηθή Οξγάλσζε. Καη ε επίζεκε θαη ε άηππε ζπλεξγαζία ππνζηεξίδεηαη. Οη νκάδεο ρξεζηκνπνηνχληαη φπνπ ρξεηάδνληαη θαη ε νξγάλσζε ζρεδηάδεηαη γηα λα ππνζηεξίμεη ηε ζπλεξγαζία. Η ζπλεξγαζία ζπκβαίλεη θπζηθά, αιιά νη νξγαλψζεηο ηείλνπλ λα δεκηνπξγνχλ εκπφδηα. Γηα παξάδεηγκα, ζηηο παξαδνζηαθήο ιεηηνπξγίαο νξγαλψζεηο, ζπρλά κηα απφθαζε πξέπεη λα πεξάζεη θιηκαθσηά απφ ηνλ εξγαδφκελν ζηνλ επφπηε θαη έπεηηα ζην δηεπζπληή κε κία ιεηηνπξγία, έπεηηα κέζσ ηνπ δηεπζπληή κε κηα άιιε ιεηηνπξγία ζηνλ επφπηε θαη ζηνλ εξγαδφκελν θαη νχησ θαζεμήο, πξνηνχ κηα ηειηθή απφθαζε ιεθζεί θαη θνηλνπνηεζεί. Σν απνηέιεζκα είλαη ε απψιεηα ηεο πνηφηεηαο ζηε ιεηηνπξγία ιήςεο απνθάζεσλ θαη ε απψιεηα ρξφλνπ. Καηαξγψληαο ηα ιεηηνπξγηθά εκπφδηα θαη επηηξέπνληαο ζηνπο εξγαδφκελνπο λα κηινχλ απεπζείαο κε ηα ελδηαθεξφκελα ηκήκαηα θαη λα ιακβάλνπλ ηηο απνθάζεηο ηνπο (φηαλ είλαη δπλαηφ), εληζρχνληαη νη θπζηθέο ζπλεξγαηηθέο δηαδηθαζίεο θαη πξνθχπηνπλ απνηειέζκαηα κε 35

36 θαιχηεξεο θαη ηαρχηεξεο απνθάζεηο. Ο ζθνπφο ηεο ζθφπηκεο εζηίαζεο ζηα πλεξγαηηθά πζηήκαηα Δξγαζίαο (CWSs) είλαη ηα άηνκα θαη νη νκάδεο δνπιεχνληαο απνηειεζκαηηθά καδί, λα πεηχρνπλ ζηξαηεγηθνχο ζηφρνπο. [3] εργαζίας; Γιαηί να επικενηρωθούμε ζηη βεληίωζη ηων ζσνεργαηικών ζσζηημάηων Κάπνηνη ιφγνη γηα λα επηθεληξσζνχκε ζηα πλεξγαηηθά πζηήκαηα Δξγαζίαο (CWSs) βξίζθνληαη παξαθάησ: [3] o Γηα ηε δεκηνπξγία πιενλεθηήκαηνο ζηνλ αληαγσληζκφ. Οη νξγαλψζεηο πξέπεη λα δνπιεχνπλ ζπλεξγαηηθά θαη κάιηζηα λα ην θάλνπλ θαιά, γηα λα πεηχρνπλ ζηνλ πεξηβάιινλ ηνπ ζήκεξα. o Γηα ηε δεκηνπξγία πιαηζίνπ γηα ηελ επηηπρία ηεο νκάδαο. Οη νκάδεο θαη άιιεο ζπλεξγαηηθέο δνκέο έρνπλ πνιχ πεξηζζφηεξεο πηζαλφηεηεο επηηπρίαο εάλ ε νξγάλσζε είλαη ζρεδηαζκέλε γηα λα ππνζηεξίμεη ηε ζπλεξγαζία. o Γηα ηελ πξνψζεζε ηεο παξάπιεπξεο ελζσκάησζεο θαη ελαξκφληζεο. Έκθαζε ζηα «CWSs» ζεκαίλεη βειηίσζε φρη κφλν ζηε ζπλεξγαζία κέζα ζηηο νκάδεο, αιιά θαη αλάκεζα ζηηο νκάδεο. Απηή ε παξάπιεπξε ελζσκάησζε πξνσζεί ζεκαληηθέο απνιαβέο απφδνζεο αλάκεζα ζηηο νκάδεο θαη κεηψλεη ηελ απνηπρία ησλ απνκνλσκέλσλ νκάδσλ. o Γηα ηελ επηηπρία θαιχηεξεο ζχλδεζεο κε ην πεξηβάιινλ εξγαζίαο. Οη ζπλερείο θαη αδηάθνπνη ζχλδεζκνη πξνο ην πεξηβάιινλ δεκηνπξγνχλ ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο αλάγθεο γηα αιιαγή, επηβίσζε θαη επεκεξία. o Αχμεζε ηεο πξνζαξκνζηηθφηεηαο. Η ηθαλφηεηα γηα ζπλεξγαζία παξέρεη επειημία ζηελ αληαπφθξηζε ησλ αλαγθψλ ηνπ πεξηβάιινληνο (ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ πειαηψλ), ε νπνία βειηηψλεη ηελ επηηπρία θαη ηε καθξνβηφηεηα ηεο νξγάλσζεο. Βειηίσζε ησλ «Collaborative Work Systems» Σν βέιηηζην ζπλεξγαηηθφ ζχζηεκα εξγαζίαο ζπκβαίλεη φηαλ ζηα κέιε ηεο νκάδαο παξέρεηαη πξφζβαζε ζηελ πιεξνθνξία, ηε γλψζε θαη ζε πφξνπο πνπ ηνπο επηηξέπνπλ λα ζπκκεηέρνπλ ζην ζρεδηαζκφ - ζε επίπεδν ηκήκαηνο ηνπ ζπλφινπ (unit) - ησλ κεζφδσλ γηα ηελ νινθιήξσζε κηαο εξγαζίαο, ηεο θαηαζθεπήο ζπζηεκάησλ 36

37 ππνζηήξημεο ηνπ πεξηβάιινληνο εξγαζίαο θαη ησλ κεραληζκψλ ελεξγνπνίεζεο. Η πνηφηεηα ηεο ζπκκεηνρήο εμαξηάηαη απφ ηελ ηθαλφηεηα ησλ κειψλ κηαο νκάδαο λα θαζηεξψζνπλ ζρέζεηο κε άιια άηνκα θαη νκάδεο, ψζηε ε ιεηηνπξγία ιήςεο απνθάζεσλ (επίζεκε έγθξηζε, ελδπλάκσζε) θαη ε επζχλε (δνκή) λα αλαθνηλψλνληαη μεθάζαξα θαη λα είλαη ακνηβαία θαηαλνεηά κέζα ζην πιαίζην ησλ ζπζηεκάησλ ππνζηήξημεο θαη ησλ δνκψλ ελεξγνπνίεζεο. Σα άηνκα πνπ έρνπλ εκπεηξία ζηελ θαζηέξσζε ζπλεξγαηηθψλ νκάδσλ εξγαζίαο ζπρλά έρνπλ ηελ ηθαλφηεηα λα νξγαλψλνπλ γξήγνξα θαη λα δεκηνπξγνχλ λφκνπο θαη θαλφλεο πνπ ππνζηεξίδνπλ ηελ εξγαζία ηνπο κε ηελ ειάρηζηε πξνζπάζεηα. [3] Απφ ηελ άιιε απηνί πνπ δελ έρνπλ ηελ εκπεηξία επσθεινχληαη απφ ηελ εθπαίδεπζε, ηελ θαηάξηηζε, ηηο δηαδηθαζίεο γηα πεξηζζφηεξε εμνπζία θαη επζχλε θαη απφ ηα παξαδείγκαηα ελεξγεηψλ ή βεκάησλ πνπ έρνπλ ζπλδεζεί κε επηηπρή δεκηνπξγία ζπλεξγαηηθψλ ζπζηεκάησλ εξγαζίαο. Ο θαζέλαο επσθειείηαη έρνληαο κηα θνηλή πξνζέγγηζε γηα ηε δηεχξπλζε ησλ ζπλεξγαηηθψλ ζπζηεκάησλ εξγαζίαο κέζα ζε κηα νξγάλσζε. Όια ηα άηνκα θαη νη νκάδεο πνπ έρνπλ εκπεηξία πάλσ ζηε δηαδηθαζία αλάπηπμεο ζπλεξγαηηθψλ πξαθηηθψλ θαη ππνζηεξίδνληαη απφ ζπλεξγαηηθά ζπζηήκαηα εξγαζίαο, ζπλεηζθέξνπλ πξνζσπηθή θαη νξγαλσηηθή εθπαίδεπζε πνπ νδεγεί ζε πςειφηεξα επίπεδα πξνζσπηθήο θαη νξγαλσηηθήο σξηκφηεηαο. Γελ ππάξρεη θάπνην θαζνιηθφ πξφηππν γηα ηε δεκηνπξγία ζπλεξγαηηθψλ νκάδσλ θαη ζπζηεκάησλ εξγαζίαο, αιιά ε έξεπλα κέζα απφ εκπεηξίεο άιισλ νξγαλψζεσλ (πιεξνθνξία γηα πξαθηηθέο πνπ είλαη επηηπρεκέλεο φπσο θαη ζηξαηεγηθέο πνπ έρνπλ απνηχρεη λα παξαγάγνπλ ηθαλνπνηεηηθά απνηειέζκαηα), ε γλψζε γηα ηελ αλζξψπηλε ζπκπεξηθνξά, ε ινγηθή θαη ε δεκηνπξγηθή επίιπζε πξνβιεκάησλ ζπκβάιιεη ζηελ ειαρηζηνπνίεζε παγίδσλ αιιά θαη ηελ αχμεζε ηεο πηζαλφηεηαο ηεο επηηπρίαο θαη ησλ πιενλεθηεκάησλ απηήο. [3] 2.2 Δίδε ησλ «Collaborative Work Systems» απηή ηελ ελφηεηα, δίλνληαη νξηζκνί ησλ ηχπσλ ησλ πλεξγαηηθψλ πζηεκάησλ Δξγαζίαο (CWSs). Δίλαη ζεκαληηθφ λα αλαθεξζεί φηη απηφο είλαη έλαο ηξφπνο νξηζκνχ ησλ ηχπσλ νξγάλσζεο. Σν παξαθάησ ζρήκα απεηθνλίδεη ηηο κνξθέο νξγάλσζεο σο ζπλάξηεζε ηεο ρξήζεο ησλ επίζεκσλ θαη αλεπίζεκσλ πξαθηηθψλ ζπλεξγαζίαο. 37

38 Δηθόλα 2.1. Μνξθέο νξγάλσζεο σο ζπλάξηεζε ηεο ρξήζεο ησλ επίζεκσλ θαη αλεπίζεκσλ πξαθηηθώλ ζπλεξγαζίαο [3] Οη επίζεκεο κνξθέο ζπλεξγαζίαο πεξηιακβάλνπλ πξνζσξηλέο ή κφληκεο νκάδεο, απιέο ή πνιχ-ιεηηνπξγηθέο νκάδεο, ζηνλ ίδην ρψξν ή θαηαλεκεκέλεο νκάδεο θαη δηαζηαπξσκέλεο ιεηηνπξγίαο ή ζπγθεθξηκέλεο ιεηηνπξγίαο νκάδεο. Οη αλεπίζεκεο κνξθέο πεξηέρνπλ θνηλφηεηεο πξαθηηθήο θαη θνηλφηεηεο κάζεζεο. Οη επίζεκεο θαη νη αλεπίζεκεο κνξθέο εμαξηψληαη απφ ηε δνκή ππνζηήξημεο θαη ηηο πνιηηηζκηθέο αιιαγέο, φκσο ίζσο ζε δηαθνξεηηθνχο βαζκνχο. Ιδαληθά, κηα νξγάλσζε πξνάγεη θαη ηηο επίζεκεο θαη ηηο αλεπίζεκεο κνξθέο, επηθέξνληαο ηε ζπλεξγαηηθή νξγάλσζε. Καζέλα απφ ηα είδε νξγάλσζεο πεξηγξάθνληαη πεξηιεπηηθά παξαθάησ: [3] Πίλαθαο 3. Σα είδε Οξγάλσζεο Δίδνο Πεξηγξαθή Παξαδνζηαθή Γξαθεηνθξαηία (Traditional Bureaucracy) Γελ ππάξρνπλ νκάδεο ζε θαλέλα επίπεδν Νφκνη, θαλφλεο, θαη δηαδηθαζίεο αλαζηέιινπλ ηελ άηππε ζπλεξγαζία ηφρνο ησλ ζπζηεκάησλ (γηα παξάδεηγκα, αληακνηβψλ θαη απνδεκηψζεσλ, δηαρείξηζε επηδφζεσλ) είλαη ην άηνκν Σα άηνκα είλαη ζπλήζσο νξγαλσκέλα ζχκθσλα κε ηηο ιεηηνπξγίεο (κεραληθή, παξαγσγή) Τςειφ επίπεδν ηεξαξρίαο ζηε δνκή αλαθνξάο (reporting structure) 38

39 Οξγάλσζε κε ηε ρξήζε νκάδσλ (Organization Using Teams) Υξήζε θάπνησλ νκάδσλ, αιιά κφλν ζην επίπεδν ησλ εξγαδνκέλσλ Πξφηππα, θαλφλεο θαη δηαδηθαζίεο αλαζηέιινπλ ηελ άηππε ζπλεξγαζία ηφρνο ησλ ζπζηεκάησλ είλαη ην άηνκν Σα άηνκα νξγαλψλνληαη ζπρλά ζχκθσλα κε ηηο ιεηηνπξγίεο Μεζαίνπ έσο πςεινχ επηπέδνπ ηεξαξρίαο ζηε δνκή αλαθνξάο Οξγάλσζε Άκεζεο πλεξγαζίαο (Spontaneous Cooperation Organization) Οξγάλσζε βαζηζκέλε ζε νκάδεο (Team-Based Organization) πλεξγαηηθή Οξγάλσζε (Collaborative Organization) Μηθξή ή θαζφινπ ρξήζε νκάδσλ ζε νπνηνδήπνηε επίπεδν Πξφηππα, θαλφλεο, θαη δηαδηθαζίεο ππνζηεξίδνπλ ηελ άηππε ζπλεξγαζία (γηα παξάδεηγκα, έλα πξφηππν πνπ ηα άηνκα ζπκβνπιεχνληαη ν έλαο κε ηνλ άιιν φηαλ ρξεηάδνληαη βνήζεηα) ηφρνο ησλ ζπζηεκάησλ είλαη ην άηνκν Σα άηνκα είλαη ζπλήζσο νξγαλσκέλα ζχκθσλα κε ηηο ιεηηνπξγίεο Μεζαίνπ έσο ρακεινχ επηπέδνπ ηεξαξρίαο ζηε δνκή αλαθνξάο Μηα πνηθηιία απφ είδε νκάδσλ ρξεζηκνπνηνχληαη σο νη βαζηθέο κνλάδεο επζχλεο θαη εξγαζίαο. Οη εξγάηεο θαη νη δηεπζπληέο νξγαλψλνληαη ζε νκάδεο Πξφηππα, θαλφλεο, θαη δηαδηθαζίεο δελ ππνζηεξίδνπλ ελεξγά ηελ άηππε ζπλεξγαζία ηφρνο ησλ ζπζηεκάησλ ην άηνκν, ε νκάδα, θαη ε νξγάλσζε Οη νκάδεο είλαη νξγαλσκέλεο ζπλήζσο γχξσ απφ ιεηηνπξγίεο, ηα πξντφληα, ππεξεζίεο, ή ηνπο πειάηεο Υακεινχ επηπέδνπ ηεξαξρίαο ζηε δνκή αλαθνξάο Μηα πνηθηιία απφ είδε νκάδσλ ρξεζηκνπνηνχληαη σο νη βαζηθέο κνλάδεο επζχλεο θαη εξγαζίαο. Οη εξγαδφκελνη είλαη νξγαλσκέλνη ζε νκάδεο. Οη δηεπζπληέο κπνξεί λα είλαη ή φρη νξγαλσκέλνη ζε νκάδεο Πξφηππα, θαλφλεο, θαη δηαδηθαζίεο ππνζηεξίδνπλ ελεξγά ηελ άηππε ζπλεξγαζία (Γηα παξάδεηγκα, θνηλνί ρψξνη δεκηνπξγνχληαη θαη νη εξγαδφκελνη ελζαξξχλνληαη λα ζπλαληηνχληαη εθεί γηα λα ζπδεηήζνπλ ζέκαηα) ηφρνο ησλ ζπζηεκάησλ ην άηνκν, ε νκάδα, θαη ε νξγάλσζε Οη νκάδεο θαη ηα άηνκα είλαη νξγαλσκέλα ζπλήζσο γχξσ απφ ιεηηνπξγίεο, ηα πξντφληα, ππεξεζίεο, ή ηνπο πειάηεο Υακεινχ επηπέδνπ ηεξαξρίαο ζηε δνκή αλαθνξάο 39

40 Παξαθάησ απεηθνλίδνληαη νη ηχπνη νξγάλσζεο θαη ζε νπηηθή παξάζηαζε: Δηθόλα 2.2. νη ηύπνη νξγάλσζεο θαη ζε νπηηθή παξάζηαζε 40

41 3. Ζ πλεξγαηηθή Δξγαζία κε ηε βνήζεηα Τπνινγηζηή (CSCW) Ξεθηλψληαο απφ ηα ηέιε ηνπ 20νπ αηψλα, ππήξμε κηα άλεπ πξνεγνπκέλνπ αλάπηπμε ησλ βηνκεραληψλ ηεο πιεξνθνξηθήο θαη ηεο επηθνηλσλίαο. Η ξαγδαία απμαλφκελε δεκνηηθφηεηα ηνπ Internet έρεη επηηαρχλεη ηελ ελζσκάησζε ησλ πιεξνθνξηθψλ θαη επηθνηλσληαθψλ δηθηχσλ. Αληί ηεο δεκηνπξγίαο εθαξκνγψλ πνπ επηηξέπνπλ ζ' έλα άηνκν λα αζθεί κφλν αηνκηθή εξγαζία, αξθεηνί εξεπλεηέο θαη πξνγξακκαηηζηέο μεθίλεζαλ λα ζθέθηνληαη γηα ζπζηήκαηα πνπ επέηξεπαλ ζηνπο αλζξψπνπο λα ζπλεξγάδνληαη. Έλα λέν πξφηππν αιιειεπίδξαζεο κέζσ ππνινγηζηή απφ άλζξσπν ζε άλζξσπν δεκηνπξγήζεθε θαη ε έλλνηα ηεο πλεξγαηηθήο Δξγαζίαο κε ηε Βνήζεηα Τπνινγηζηή («Computer Supported Cooperative Work», CSCW) εκθαλίζηεθε. [11] «Η CSCW είλαη κία επηζηεκνληθή ζπκπεξηθνξά πνπ θαζνδεγεί ζηνλ πξνζεθηηθό θαη θαηάιιειν ζρεδηαζκό θαη αλάπηπμε ησλ ππνινγηζηηθώλ ζπζηεκάησλ, ώζηε λα ππνζηεξίδνπλ ηελ νκαδηθή εξγαζία». Παξά ην φλνκα ηεο CSCW, ην πεδίν κειέηεο ηεο δελ πεξηνξίδεηαη ζε ζέκαηα «ζπλεξγαζίαο» ή «εξγαζίαο», αιιά εμεηάδεη επίζεο ηνλ αληαγσληζκφ, ηελ θνηλσληθνπνίεζε, θαη ην παηρλίδη. Σα πνιιαπιψλ ρξεζηψλ «CSCW» ζπζηήκαηα ππνζηήξημεο είλαη γλσζηά θαη σο «groupware». Ο Ellis, ν Gibs θαη ν Rein φξηζαλ ην «groupware» σο: [11] «Σπζηήκαηα βαζηζκέλα ζε ππνινγηζηέο πνπ ππνζηεξίδνπλ νκάδεο αλζξώπσλ ώζηε λα ελσζνύλ ζε έλα θνηλό θαζήθνλ (ή ζθνπό) θαη ηα νπνία παξέρνπλ κηα δηεπαθή ζε έλα δηακνηξαδόκελν πεξηβάιινλ» Σν «Groupware» πξνζθέξεη ζπγθεθξηκέλα πιενλεθηήκαηα ζε ζρέζε κε ηα ζπζηήκαηα απινχ ρξήζηε. Κάπνηνη απφ ηνπο πην θνηλνχο ιφγνπο πνπ νη άλζξσπνη ζέινπλ λα ρξεζηκνπνηνχλ «groupware» είλαη: [11] o δηεπθνιχλεη ηελ επηθνηλσλία: ηελ θάλεη γξεγνξφηεξε, θαζαξφηεξε θαη πην πεηζηηθή 41

42 o o o o o o o ελεξγνπνηεί ηελ επηθνηλσλία εθεί φπνπ ζε δηαθνξεηηθή πεξίπησζε δελ ζα ήηαλ δπλαηφ ελεξγνπνηεί ηελ ηειεξγαζία: πεξηθφπηεη ηα έμνδα ηαμηδηψλ ζπγθεληξψλεη πνιιαπιέο πξννπηηθέο θαη εηδηθφηεηεο δηακνξθψλεη νκάδεο κε θνηλά ελδηαθέξνληα φπνπ δελ ζα ήηαλ δπλαηφ λα ζπγθεληξσζεί έλαο επαξθήο αξηζκφο αλζξψπσλ «face-to-face». εμνηθνλνκεί ρξφλν θαη θφζηνο ζην ζπληνληζκφ νκάδσλ εξγαζίαο δηεπθνιχλεη ηε ιχζε πξνβιεκάησλ ησλ νκάδσλ θαη ελεξγνπνηεί λέα κνληέια επηθνηλσλίαο, φπσο ζπλαιιαγέο θαη δνκεκέλεο αιιειεπηδξάζεηο. 3.1 Δξκελεία ηεο CSCW Η CSCW πάζρεη αθφκα απφ κηα αλνκνηφκνξθε νξνινγία, απνθιίλνληεο ζηφρνπο θαη έιιεηςε ππνζηήξημεο ζε έλα επξχ θάζκα πεξηνρψλ. Οη δηαθνξεηηθέο παξαιιαγέο εξκελείαο ηεο CSCW θαηαδεηθλχνπλ ήδε απηφλ ηνλ πξνβιεκαηηζκφ: [1] o CSCW - νκαδηθή εξγαζία κε ππνζηήξημε ππνινγηζηή: Απηή ε εξκελεία εζηηάδεη ζηελ άπνςε ησλ νκάδσλ. Οη έξεπλεο ζηνρεχνπλ ζπλήζσο ζηελ αλαδήηεζε ππνζηήξημεο ησλ εηδηθψλ ιεηηνπξγηψλ ηεο νκάδαο. o CSCW - ζπλεξγαηηθή εξγαζία κε ππνζηήξημε ππνινγηζηή: Η θχξηα εζηίαζε εδψ βξίζθεηαη ζηε ζπλεξγαηηθή άπνςε πνπ θαιχπηεη έλα επξχ θάζκα δπλαηνηήησλ εξκελείαο. ην έλα άθξν, ε ζπλεξγαηηθή εξγαζία εξκελεχεηαη σο κηα κνξθή νκαδηθήο εξγαζίαο θάησ απφ ςπρνθνηλσληθά θξηηήξηα. ην άιιν άθξν ηεο θιίκαθαο, ε ζπλεξγαζία κπνξεί επίζεο λα ζεσξεζεί σο κηα πξνγξακκαηηζκέλε αιιειέλδεηε εξγαζία κεηαμχ δηάθνξσλ πξνζψπσλ, κε ηνπο ίδηνπο ζηφρνπο αιιά ρσξίο ηηο πεξαηηέξσ αμηψζεηο πνπ δεκηνπξγνχληαη ζηηο θνηλσληθέο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ ελδηαθεξφκελσλ κεξψλ. o CSCW - ππνινγηζηηθή ππνζηήξημε γηα νξγαλσκέλεο δξαζηεξηόηεηεο: Οη δχν πξναλαθεξζείζεο εξκελείεο εζηηάδνπλ ζηελ ππνινγηζηηθή ππνζηήξημε δηάθνξσλ πξνζψπσλ. Η επίιπζε ελφο ζηφρνπ, εληνχηνηο, ζπλήζσο απαηηεί θαη ηα ζπιινγηθά θαη ηα κεκνλσκέλα ζηνηρεία εξγαζίαο. Μηα εξκελεία ηεο CSCW πνπ δελ ιακβάλεη ππφςε θαζφινπ ηε κεκνλσκέλε εξγαζία κπνξεί δχζθνια λα είλαη ζσζηή. 42

43 Αθφκε θαη ν φξνο CSCW έρεη επηθξηζεί (Greenberg 1991), δεδνκέλνπ φηη ηα «groupware 22» ζπζηήκαηα δελ ρξεζηκνπνηνχλ απνθιεηζηηθά ηελ ηερλνινγία ππνινγηζηψλ. Μάιινλ, πεξηιακβάλνπλ ηελ ηερλνινγία εηθφλαο θαη ήρνπ. Ο Grudin (1991, 1994b) πεξηγξάθεη ηελ CSCW σο ζπγθιίλνπζα κεηαμχ ησλ πξνεγνχκελσλ ηάζεσλ ηεο αλάπηπμεο: Τπνζηεξηθηηθά ζπζηήκαηα γηα νκαδηθή εξγαζία σο πεξηνρή ζχλδεζεο κεηαμχ δχν ηάζεσλ: Σα ζπζηήκαηα Groupware κπνξνχλ λα ζπλδέζνπλ ηηο απιέο εθαξκνγέο ρξήζηε κε ηα ζπζηήκαηα κεγάιεο θιίκαθαο γηα νξγαλσηηθή ππνζηήξημε. Οη απιέο εθαξκνγέο ρξήζηε έρνπλ επεξεαζηεί νπζηαζηηθά απφ ηελ έξεπλα ζηελ αιιειεπίδξαζε αλζξψπνπ-ππνινγηζηή (Human Computer Interaction, HCI), ελψ ηα νξγαλσηηθά ζπζηήκαηα κπνξνχλ λα εληνπηζηνχλ παιαηφηεξα ζηηο εμειίμεηο ησλ πιεξνθνξηαθψλ ζπζηεκάησλ (Management Information System, MIS). Απηή ε επηζθφπεζε δίλεη έκθαζε ζηελ αλεμαξηεζία ησλ ηξηψλ μερσξηζηψλ πεξηνρψλ αλάπηπμεο, αλ θαη ν ίδηνο ν Grudin παξαδέρεηαη φηη νη δξαζηεξηφηεηεο ησλ κεκνλσκέλσλ πξνζψπσλ, ησλ νκάδσλ θαη ησλ νξγαλψζεσλ αλακεηγλχνληαη. Πην πξφζθαηα, κηα ηέηαξηε πεξηνρή αλάπηπμεο έρεη εμειηρζεί ιφγσ ηεο εηδηθήο πξνζνρήο πνπ ππάξρεη ζηα θνηλσληθά ζπζηήκαηα ππνζηήξημεο (Social Information System, SIS). [1] CSCW - ζην πιαίζην άιισλ ηνκέσλ έξεπλαο θαη αλάπηπμεο ε γεληθέο γξακκέο, κηα αλάιπζε ηνπ αξθηηθφιεμνπ CSCW κπνξεί λα γίλεη κε δχν δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο: Πξννδεπηηθή αλάιπζε θαη νπηζζνδξνκηθή αλάιπζε. Η πξννδεπηηθή αλάιπζε αληηκεησπίδεηαη θπξίσο σο απνηεινχκελε απνθιεηζηηθά απφ ηηο πηπρέο πιεξνθνξηθήο: [1] o C: Ο ππνινγηζηήο είλαη ε αθεηεξία. o S: Πξόθεηηαη λα ρξεζηκνπνηεζεί σο εληζρπηηθό κέζν. o C: Οη θαηλνηόκεο ηερλνινγίεο ελεξγνπνηνύλ ηηο λέεο ππνζηεξηθηηθέο κνξθέο γηα ηηο ζπλεξγαηηθέο δξαζηεξηόηεηεο. o W: Ζ εξγαζία πνπ εθηειείηαη (ε νπνία θάησ από ηελ πξννδεπηηθή εξκελεία ηεο CSCW έρεη ρακειόηεξε πξνηεξαηόηεηα). 22 Έλαο φξνο πνπ πεξηγξάθεη κηα εθαξκνγή πνπ βνεζά νκάδεο αλζξψπσλ λα ζπλεξγάδνληαη κεηαμχ ηνπο. Σππηθά, κηα εθαξκνγή groupware δηαζέηεη ελζσκαησκέλα κεξηθά ραξαθηεξηζηηθά παξαγσγηθφηεηαο ζε έλα πξφγξακκα, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ εξγαιείσλ αιιεινγξαθίαο, εκεξνινγίνπ θαη βηβιίσλ δηεπζχλζεσλ. 43

44 ε αληηδηαζηνιή κε ην πξνεγνχκελν, ε νπηζζνδξνκηθή αλάιπζε μεθηλάεη κε δεηήκαηα ζρεηηθά κε ηελ νξγάλσζε θαη εμεηάδεη ηελ επηξξνή ηεο ζπλεξγαζίαο θαη ηεο ππνινγηζηηθήο ππνζηήξημεο: o W: Σν θεληξηθό δήηεκα ηνπ πεξηνρήο ηεο CSCW είλαη ε ίδηα ε εξγαζία. o C: Ζ εθηέιεζε ησλ εξγαζηώλ, εληνύηνηο, γίλεηαη γεληθά κέζσ ηνπ θαηακεξηζκνύ ηεο εξγαζίαο πνπ ζεκαίλεη όηη δηάθνξνη ζπλεξγάηεο ζπλεξγάδνληαη. o S: Ζ δηαδηθαζία επίιπζεο πξνβιήκαηνο είλαη απηή πνπ πξέπεη λα ππνζηεξηρζεί. o C: Δηδηθόηεξα, ε ελδερόκελε ρξήζε ηεο ηερλνινγίαο ππνινγηζηώλ είλαη απηή πνπ πξόθεηηαη λα εμεηαζηεί θαη λα αλαπηπρζεί πεξαηηέξσ. Θα αλαιχζνπκε ηψξα ηνλ φξν CSCW αλάπνδα εξκελεχνληαο ηα κεκνλσκέλα κνξθήκαηά ηνπ ιεπηνκεξψο. [1] CSCW: Δξγαζία Όζνλ αθνξά ηε CSCW, ε εξγαζία αλαθέξεηαη ζην ζχζηεκα εξγαζίαο, ηα ζπζηαηηθά ηνπ θαη ηηο αιιειεμαξηήζεηο ηνπο. Σν ζχζηεκα εξγαζίαο απνηειείηαη απφ ηέζζεξα ζπζηαηηθά: εξγαζία, νξγάλσζε, αλζξψπνπο θαη ηερλνινγία. Ο θαινχκελνο ξφκβνο ηνπ «Leavitt», φπσο πξψηα εηζάγεηαη ην 1958 (εηθφλα.3.1) παξνπζηάδεη κηα απεηθφληζε ησλ ζπζηαηηθψλ. ε κηα νξγάλσζε πνπ επηζπκεί λα εθηειέζεη κηα εξγαζία, νη άλζξσπνη εξγάδνληαη κε κηα ηερλνινγία ππνζηήξημεο. Γελ ζα επεμεξγαζηνχκε ηα επηκέξνπο ζπζηαηηθά. Σν «Groupware» εζηηάδεη ζην ηκήκα ηεο ηερλνινγίαο. Η επηξξνή ζε άιια ζπζηαηηθά, σζηφζν, ζα πξέπεη λα εθηηκεζεί. 44

45 άνθρωποι ςτόχοσ οργάνωςη τεχνολογία Δηθόλα 3.1. Ο ηξόπνο πνπ ζπζρεηίδνληαη νη δηαθνξεηηθέο πηπρέο ζηε CSCW (ξόκβνο Leavitt) Η αλάπηπμε ησλ ζπζηεκάησλ «groupware» πξέπεη λα ελζσκαηψλεη ηέζζεξηο πξννπηηθέο: Σν ζρεδηαζκφο ελφο πεξηβάιινληνο εξγαζίαο πνιιαπιψλ ρξεζηψλ (ζπζηαηηθφ άλζξσπνη) θαη ηνλ έιεγρν πξφζβαζεο ζηηο πιεξνθνξίεο (ζπζηαηηθφ νξγάλσζε) πνπ πξέπεη λα δίλεηαη ηελ ίδηα πνζφηεηα πξνζνρήο σο πξνο ην βαζκφ ιεπηνκέξεηαο θαη ηελ απνζήθεπζε ησλ κεκνλσκέλσλ πιεξνθνξηθψλ αληηθεηκέλσλ (ζπζηαηηθφ ηερλνινγία) θαη ηνλ πηζαλφ παξαιιειηζκφ ηεο εθηέιεζεο ηεο εξγαζίαο (ζπζηαηηθφ ζηφρνο). Μαδί κε ηηο επίζεκεο, δνκεκέλεο αιιειεπηδξάζεηο, ε ζπνξαδηθή, ζπρλά ραιαξή θνηλσληθή επαθή πξέπεη λα ζεσξεζεί εμίζνπ ζεκαληηθή, δεδνκέλνπ φηη ε άηππε αιιειεπίδξαζε κπνξεί λα ελεξγήζεη σο πξν-ζηάδην θαη έηζη, λα δηεπθνιχλεη ηελ πξαγκαηηθή δηαδηθαζία εξγαζίαο. [1] CSCW: πλεξγαηηθή εξγαζία Με ηνπο δηαθνξεηηθνχο θιάδνπο πνπ ππάξρνπλ, ε εξκελεία ηνπ φξνπ ηεο ζπλεξγαηηθήο εξγαζίαο δηαθέξεη. Μηα ζεσξία νξίδεη ηε ζπλεξγαηηθή εξγαζία, σο δηεξγαζίεο εξγαζίαο φπνπ δηάθνξα άηνκα εκπιέθνληαη. Μηα δεχηεξε ζεσξία εζηηάδεη ζε κηα εηδηθή κνξθή εξγαζίαο ρσξίο ηεξαξρηθέο δνκέο θαη κε έλαλ πςειφ βαζκφ απηνλνκίαο γηα ην κεκνλσκέλν ππάιιειν. Η ηζηνξηθή αλάπηπμε ηεο ζπνπδαηφηεηαο θαη ηεο ρξήζεο ηνπ φξνπ ηεο ζπλεξγαηηθήο εξγαζίαο πεξηγξάθεηαη ζηνπο Bannon θαη Schmidt (1991). Η επηθνηλσλία κεηαμχ ησλ κειψλ νκάδαο είλαη κηα ζεκαληηθή πηπρή ηεο ζπλεξγαηηθήο εξγαζίαο. Μηα πξνζεθηηθφηεξε καηηά απνθαιχπηεη φηη ν φξνο ηεο 45

46 επηθνηλσλίαο εξκελεχεηαη δηαθνξεηηθά ζηνπο δηάθνξνπο θιάδνπο. ηελ πιεξνθνξηθή, ην θνηλφ πξφηππν είλαη απηφ πνπ πξνζαξκφδεηαη ζηηο ηειεπηθνηλσλίεο ηνπ Shannon (1948). ε αληηδηαζηνιή κε απηφ, ε γισζζνινγία ζπλήζσο θαζνξίδεη ηνλ φξν ζε ζπληαθηηθά, ζεκαζηνινγηθά θαη πξαγκαηηθά επίπεδα. Σν ζπληαθηηθφ επίπεδν εζηηάδεη ζηε κεηαθνξά ησλ ζπκβφισλ, ην ζεκαζηνινγηθφ επίπεδν ζηελ έλλνηα απηψλ ησλ ζπκβφισλ θαη ην πξαγκαηηθφ επίπεδν ζηελ πξφζεζε ηνπ απνζηνιέα θαη ηελ επίδξαζε ηνπ κελχκαηνο ζην δέθηε. Η νκαδηθή εξγαζία κπνξεί λα ηαμηλνκεζεί ζχκθσλα κε ην επίπεδν αιιειεπίδξαζεο κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο νκάδαο πξνζδηνξίδνληαο ηελ έληαζε ηεο ξνήο πιεξνθνξηψλ κέζα ζηελ νκάδα (Bair, 1989). Όζν ε έληαζε ηεο επηθνηλσλίαο απμάλεηαη ηφζν απμάλεηαη θαη ε ππνινγηζηηθή ππνζηήξημε. [1] Πιεξνθνξψ πληνλίδσ πλεξγάδνκαη πκπξάηησ (Inform) (Coordinate) (Collaborate) (Cooperate) Μηθξφο Μεγάινο Βαζκφο επηθνηλσλίαο ηεο νκάδαο Δηθόλα 3.2. Έληαζε ξνήο ηεο πιεξνθνξίαο κέζα ζηελ νκάδα Σα επίπεδα πνπ απεηθνλίδνληαη ζηελ παξαπάλσ εηθφλα ζα ζπδεηεζνχλ ιεπηνκεξέζηεξα. Η πιεξνθφξεζε είλαη ζην ρακειφηεξν επίπεδν επηθνηλσλίαο. Σα ππνινγηζηηθά ζπζηήκαηα ηηο πξψηεο κέξεο ρξεζηκνπνηήζεθαλ κε απηφλ ηνλ ηξφπν. Ο απνζηνιέαο θαη ν δέθηεο έρνπλ κηθξή επαθή, γηαηί φπσο θαηά ηελ αλάγλσζε ελφο βηβιίνπ - ε πιεξνθνξία ξέεη κφλν πξνο κηα θαηεχζπλζε. Έλα παξάδεηγκα είλαη έλαο πίλαθαο αλαθνηλψζεσλ φπνπ έλα άηνκν ηνπνζεηεί πιεξνθνξίεο ελψ έλα άιιν πξφζσπν άγλσζην ζην ζπληάθηε αλαθηά απηέο ηηο πιεξνθνξίεο απφ ηε βάζε πιεξνθνξηψλ. Απηφ ην ζελάξην είλαη παξφκνην κε ηα βηβιία φπνπ ν ζπληάθηεο θαη ν αλαγλψζηεο μέξνπλ ζπάληα ν έλαο ηνλ άιινλ. 46

47 Σν επφκελν επίπεδν - κε έλαλ απμαλφκελν βαζκφ επηθνηλσλίαο - είλαη απηφ ηνπ ζπληνληζκνχ: Ο απνζηνιέαο θαη ν δέθηεο έρνπλ ηελ απεπζείαο επαθή ν έλαο κε ηνλ άιινλ θαη ζπληνλίδνπλ ηηο πιεξνθνξίεο θαη ηηο δξαζηεξηφηεηεο, παξαδείγκαηνο ράξηλ κε ηε ρξήζε θνηλψλ πφξσλ. Μηα πεξαηηέξσ αχμεζε ηνπ επηπέδνπ επηθνηλσλίαο νδεγεί ζηε ζπλεξγαζία: Ο απνζηνιέαο θαη ν δέθηεο πξνζπαζνχλ πξνο έλα θνηλφ ζηφρν πνπ είλαη απηφο ηεο νκάδαο. Η δξαζηεξηφηεηα κνηξάδεηαη. Η αιιειεπίδξαζε είλαη, εληνχηνηο, αθφκα ζπνξαδηθή. [1] Σν πην πςειφ επίπεδν επηθνηλσλίαο εκθαλίδεηαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζχκπξαμεο κεηαμχ ησλ αηφκσλ, ησλ νκάδσλ ή ησλ νξγαλψζεσλ. ηε CSCW, ν φξνο πεξηνξίδεηαη απφ δηάθνξα ραξαθηεξηζηηθά. Οη θνηλνί ζηφρνη, έλα θνηλφ ζρέδην, ή ε επεμεξγαζία ησλ θνηλψλ ζηνηρείσλ, πνπ ππνζηεξίδνπλ θαη ζπληνλίδνπλ ηε ζπλεξγαζία κπνξεί λα είλαη κεξηθά απφ απηά. ην επίπεδν ζπλεξγαζίαο, ε απαίηεζε γηα ηηο «πξφζσπν κε πξφζσπν» ζπλεδξίεο, σο αλαπφζπαζην θνκκάηη ηεο νκαδηθήο εξγαζίαο έρεη ηδηαίηεξε έκθαζε. Οη ζηφρνη ηεο νκάδαο έρνπλ πξνηεξαηφηεηα πάλσ απφ ηνπο πξνζσπηθνχο ζηφρνπο. Γεληθά, νη απνθάζεηο πξέπεη λα βαζηζηνχλ ζηε ζπλαίλεζε ηεο νκάδαο. Σν απνηέιεζκα ηέηνησλ απνθάζεσλ είλαη επζχλε φισλ ησλ κειψλ ηεο ζχκπξαμεο. Η θαλνληθή θαη ζπρλή αιιειεπίδξαζε ζπλδπάδεηαη κε ηελ αμηνιφγεζε ηεο νκάδαο ζπλνιηθά. Δθηφο απφ ηε ζπλεξγαζία, ε θνηλσληθή δηαδηθαζία πξέπεη λα πεξηέρεη φινπο ηνπο ηξφπνπο εξγαζίαο, απφ ηνλ αληαγσληζκφ θαη ηε ραιαξή ζπλεξγαζία κέρξη ηε ζθηρηή ζπλεξγαζία. Η ζπλεξγαηηθή ζπκπεξηθνξά ελφο κεκνλσκέλνπ κέινπο νκάδαο θαζνξίδεηαη απφ ην βαζκφ ελδηαθέξνληφο ηνπ θαη ην επίπεδν ζπλεξγαζίαο ηνπ. ηελ πξψηε πεξίπησζε, ε ζηάζε απέλαληη ζηνπο κεκνλσκέλνπο ζηφρνπο είλαη ζεκαληηθή, θαη ην εχξνο εθηείλεηαη απφ ηνλ εγσηζκφ σο ηελ απηαπάξλεζε. Η δεχηεξε πεξίπησζε ζπζρεηίδεηαη κε ηε ζηάζε απέλαληη ζηνπο ζηφρνπο ηεο νκάδαο. Σν εχξνο εθηείλεηαη απφ ηε ζπλεξγαζία σο ηελ ερζξφηεηα. χκθσλα κε ηνλ Piepenburg (1991), ε ζπλεξγαζία κπνξεί λα ραξαθηεξηζηεί θαηά κήθνο ηξηψλ δηαζηάζεσλ. Μηα πηπρή είλαη λα νξηζζεί ν αξηζκφο ησλ αηφκσλ πνπ ζπκκεηέρνπλ ζε κηα ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία. Η δηκεξήο ζπλεξγαζία (δει., εκπιέθνληαη δχν άηνκα) αληηηάζζεηαη ζηελ πνιχπιεπξε ζπλεξγαζία φπνπ πεξηζζφηεξα απφ δχν άηνκα πεξηιακβάλνληαη. 47

48 Μηα άιιε δηάζηαζε είλαη ε δηάθξηζε κεηαμχ ηεο «απφ θνηλνχ» θαη «ρψξηα» ζπλεξγαζίαο, ε νπνία εζηηάδεη ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ν ζηφρνο επηηπγράλεηαη κε κηα ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία. ηελ ηειεπηαία πεξίπησζε ν ζηφρνο επηηπγράλεηαη εάλ έλαο κφλνο ζπλεξγαηηθφο - ζπλεξγάηεο πεηχρεη ην ζηφρν ελψ ζηελ πξψηε πεξίπησζε φια ηα εκπιεθφκελα κέξε πξέπεη λα νινθιεξψζνπλ ηηο εξγαζίεο ηνπο. Μηα ηξίηε πηπρή είλαη ε δηαλνκή ηφπνπ θαη ρξφλνπ κεηαμχ ησλ ζπκβαιιφκελσλ κεξψλ πνπ πεξηιακβάλνληαη, δει., κεηαμχ ηεο άκεζεο θαη έκκεζεο ζπλεξγαζίαο. Η άκεζε ζπλεξγαζία απαηηεί ηελ αιιειεπίδξαζε ησλ ζπκβαιιφκελσλ κεξψλ ζην ίδην κέξνο, έηζη ψζηε θαλέλα ηερληθφ κέζν ζπλεξγαζίαο δελ απαηηείηαη σο κεζάδσλ. Η έκκεζε ζπλεξγαζία, αθ' ελφο, πεξηιακβάλεη φια ηα είδε ηερλνινγίαο ππνζηήξημεο ηεο ζπλεξγαζίαο, επηηξέπνληαο ηελ αλεμαξηεζία ηνπ ρξφλνπ θαη ηνπ ηφπνπ. [1] CSCW: Yπνζηήξημε ζπλεξγαηηθήο εξγαζίαο Η ππνζηήξημε ζπζηεκάησλ γηα ηε ζπλεξγαηηθή εξγαζία εμεηάδεη ηηο πηπρέο ηνπ αληίθηππνπ θαη ηεο ρξεζηηθφηεηαο. Γηαθξίλεηαη κεηαμχ ηεο ππνζηήξημεο ζην επίπεδν πεξηερνκέλνπ θαη ζην επίπεδν δηαδηθαζίαο. Σν πξψην επίπεδν ππνζηήξημεο επηζεκαίλεη ηηο πιεξνθνξίεο πνπ δεκηνπξγνχληαη θαη πνπ δηαρεηξίδνληαη απφ ηελ νκάδα, δει. ν πξνζδηνξηζκφο ηεο δνκήο ησλ θνηλφρξεζησλ πιεξνθνξηψλ. Σν ηειεπηαίν επίπεδν ππνζηήξημεο εζηηάδεη ζηε δηαδηθαζία ηεο παξαγσγήο πιεξνθνξηψλ. Οη βάζεηο δεδνκέλσλ θαη νη βάζεηο γλψζεο, γηα παξάδεηγκα, ραξαθηεξίδνληαη απφ έλαλ πςειφ πξνζαλαηνιηζκφ πεξηερνκέλνπ. Σν ειεθηξνληθφ ηαρπδξνκείν θαη ηα ζπζηήκαηα ζπλεδξίσλ, απφ ηελ άιιε, ραξαθηεξίδνληαη απφ ηε δηαδηθαζία ππνζηήξημεο. [1] Η δηαδηθαζία ππνζηήξημεο κπνξεί λα έρεη δηαθνξεηηθέο κνξθέο: [1] o πκβηβαζκφο: Απηή ε κνξθή ζηνρεχεη ζε έλαλ ζπκβηβαζκφ κεηαμχ ησλ δηαθνξεηηθψλ απφςεσλ θαη ησλ πξνηάζεσλ. Η θαιχηεξε δπλαηή ιχζε πξνέξρεηαη απφ ηηο απνθιίλνπζεο απφςεηο. o Γφκεζε: Δηδηθέο ιεηηνπξγίεο επηηξέπνπλ ζηα κέιε ηεο νκάδαο λα δνκήζνπλ ηηο πιεξνθνξίεο ηνπο θαηάιιεια. 48

49 o Παξαθίλεζε: Σν ζχζηεκα παξέρεη έλα δεκηνπξγηθφ πεξηβάιινλ γηα ηελ παξαγσγή ηδεψλ θαη απφςεσλ. Παξαδείγκαηα είλαη ηα ζπζηήκαηα ππνζηήξημεο απνθάζεσλ πνπ ππνζηεξίδνπλ ηερληθέο «brainstorming». o Έιεγρνο: Σν ζχζηεκα επηβάιιεη ηνπο θαλφλεο γηα κηα θαιά δνκεκέλε ιεηηνπξγία νκάδαο, παξέρνληαο θαηά ζπλέπεηα κηα αηκφζθαηξα αξκνληθνχ «groupware». Σα πξνζαλαηνιηζκέλα πξνο ηελ εξγαζία ζπζηήκαηα «Groupware», θαιχπηνληαο ηελ φιε δηαδηθαζία επίιπζεο πξνβιεκάησλ, πξέπεη λα παξέρνπλ θαη έλαλ πςειφ βαζκφ ηεο ππνζηήξημεο πεξηερνκέλνπ θαη δηαδηθαζίαο. Πξέπεη λα ζεσξεζεί φηη ε ππνζηήξημε νκάδαο ζπλνιηθά κπνξεί πξάγκαηη λα απνθιείζεη ή αθφκα θαη λα εκπνδίζεη ηηο κεκνλσκέλεο δξαζηεξηφηεηεο ησλ κειψλ νκάδαο. [1] 3.2 Σερλνινγίεο Δπηθνηλσλίαο Απηή ε ππνελφηεηα παξνπζηάδεη κηα ζπλνπηηθή επηζθφπεζε ησλ ηερλνινγηψλ επηθνηλσλίαο ζρεηηθά κε ηε CSCW. Η επηηπρήο ιεηηνπξγία ησλ ζπζηεκάησλ CSCW απαηηεί απνηειεζκαηηθή επηθνηλσλία κεηαμχ κηαο ζεηξάο δηεπαθψλ επηθνηλσλίαο θαη ππνζηήξημε γηα ηε κεηαβαιιφκελε ηδηφηεηα ηνπ κέινπο ζηηο δηάθνξεο νκάδεο. Ο ζεκαληηθφηεξνο ζηφρνο απηήο ηεο ηερλνινγηθήο ππνζηήξημεο είλαη λα κεηψζεη ην γλσζηηθφ ράζκα κεηαμχ ησλ ελλνηψλ πνπ θαηαλννχληαη εχθνια απφ ηνπο ρξήζηεο θαη εθείλσλ πνπ ρξεζηκνπνηνχλ νη ζρεδηαζηέο ζπζηεκάησλ. Σα ζηνηρεία θιεηδηά απηήο ηεο ππνζηήξημεο είλαη ηα αθφινπζα: εχθνιε πξφζβαζε ζηηο πιεξνθνξίεο, βειηίσζε ηεο ρξεζηκφηεηαο θαη δηαηήξεζε ηεο ελεκέξσζεο. [14] Η εχθνιε πξφζβαζε ζηηο πιεξνθνξίεο επηηπγράλεηαη απφ πνιπκεζηθέο αληηθεηκελνζηξεθείο βάζεηο δεδνκέλσλ εγγξάθσλ, φπσο εθείλσλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζην Lotus Notes. Η ρξεζηκφηεηα κπνξεί λα εθθξαζηεί απφ ηελ άπνςε δηαθφξσλ παξαγφλησλ, φπσο ε απαηηνχκελε πξνζπάζεηα γηα λα επηηεπρζεί έλα ζπγθεθξηκέλν επίπεδν απφδνζεο (δπλαηφηεηα εθκάζεζεο), ε ηαρχηεηα ηεο εθηέιεζεο θαη ηα ιάζε πνπ έγηλαλ (ξπζκφο απφδνζεο), ν βαζκφο ζηνλ νπνίν ην ζχζηεκα κπνξεί λα πξνζαξκφζεη αιιαγέο κεηά απφ ην ζρεδηαζκφ (επειημία) θαη ε ζεηηθή ζηάζε πνπ πξνθαιείηαη ζηνπο ρξήζηεο απφ ην ζχζηεκα (ηνπνζέηεζε). Πξφζθαηα έλαο αξηζκφο 49

50 «tool-sets», φπσο ην εξγαιείν «Human Factors in Information Technology» (HUFIT), έρνπλ αλαπηπρζεί γηα λα παξέρνπλ ζηνπο αλζξψπηλνπο παξάγνληεο πξφζβαζε ζην ζρεδηαζκφ ησλ πξντφλησλ ηερλνινγίαο πιεξνθνξηψλ (IT). Η ελεκέξσζε ηεο παξνπζίαο θαη ηεο εξγαζίαο άιισλ αλζξψπσλ είλαη έλαο απφ ηνπο πην ζεκαληηθνχο παξάγνληεο ζηα ζπλεξγαηηθά πεξηβάιινληα. Οη ζπκκεηέρνληεο ζε κηα CSCW δηαδηθαζία ρξεηάδνληαη λα γλσξίδνπλ γηα ηα άιια κέιε ηεο νκάδαο, ηηο δξαζηεξηφηεηέο ηνπο, ηηο ζέζεηο ηνπο, ηνπο ηχπνπο ησλ εξγαιείσλ (artifacts) (εξγαιεία, εγθαηαζηάζεηο γξαθείσλ) πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη, ην ξπζκφ ρξήζεο, θαη νχησ θαζεμήο. Απηά επηηπγράλνληαη κε ηε ρξήζε απηφλνκσλ πξαθηφξσλ θαη δηάθνξσλ ζπζηεκάησλ αληαιιαγήο κελπκάησλ ζηελ πξαγκαηηθή δσή. [14] Οη απαηηήζεηο απηέο κεηαθξάδνληαη κε πνηθίιεο κεηαθνξέο, φπσο windows, εηθνλίδηα, επηινγέο (menus) θαη δείθηεο ζηα ζεκεξηλά πεξηβάιινληα εξγαζίαο ηνπ ρξήζηε. Οη εκθαλίζεηο πνιιψλ παξαζχξσλ θαη ε ηερλνινγία πνιπκέζσλ δηαδξακαηίδεη ζεκαληηθνχο ξφινπο ζε απηφ ην πιαίζην ηεο ηερλνινγίαο. Παξαθάησ θαίλνληαη θάπνηεο ηερλνινγίεο επηθνηλσληψλ πνπ βνεζνχλ λα εθπιεξψζνπλ ηηο αλσηέξσ αλζξψπηλεο αλάγθεο επηθνηλσλίαο: [14] o Αλζξψπνπ-ππνινγηζηή αιιειεπίδξαζε (Human Computer Interaction) o Δλζσκάησζε Τπνινγηζηηθήο Σειεθσλίαο (Computer Telephone Integration) o Γίθηπα θαη Τπεξεζίεο Πνιπκέζσλ (Multimedia Networks and Services) o Δπεμεξγαζία Μέζσλ (Media Processing) o Αζχξκαηε Κηλεηή Δπηθνηλσλία (Wireless Mobile Communication) o Απηφλνκνη πξάθηνξεο (Autonomous Agents) Η έλσζε Association of Computing Machinery (ACM) Special Interest Group on Computer Human Interaction (SIGCHI) θαζνξίδεη ηελ HCI απφ ηελ άπνςε ηεζζάξσλ πηπρψλ: ρξήζε θαη πιαίζην (θνηλσληθή νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο, άλζξσπνοκεραληζκφο,ηαίξηαζκα/πξνζαξκνγή), αλζξψπηλε επεμεξγαζία πιεξνθνξηψλ (γισζζηθή αιιειεπίδξαζε), πιεπξά ππνινγηζηψλ (πεξηβάιινλ εξγαζίαο ρξήζηε, ηερληθέο δηαιφγνπ) θαη αλαπηπμηαθή δηαδηθαζία (ζρεδηαζκφο, εθαξκνγή, θαη πξνζεγγίζεηο αμηνιφγεζεο). Η CTI κπνξεί λα νξηζηεί σο «κηα πιαηθφξκα ηερλνινγίαο πνπ ελζσκαηψλεη ηε θσλή θαη ηηο ππεξεζίεο δεδνκέλσλ ζε ιεηηνπξγηθφ επίπεδν γηα λα πξνζζέζεη αηζζεηά 50

51 νθέιε ζηελ επηρεηξεκαηηθή εθαξκνγή». Η CTI είλαη εθηθηή ηψξα ιφγσ ησλ πξνγξακκαηηζκέλσλ ιεηηνπξγηψλ ησλ ζχγρξνλσλ ηειεθσληθψλ δηαθνπηψλ (switch). Απηφ επηηξέπεη ηελ νπζηαζηηθή παξαγσγηθφηεηα ησλ γξαθείσλ κέζσ ηεο ελζσκάησζεο ηνπ ππνινγηζηή, ηνπ ηειεθψλνπ θαη ησλ ππεξεζηψλ fax. Η CTI κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί θαη γηα ηηο εμεξρφκελεο θαη εηζεξρφκελεο θιήζεηο. Η εμεξρφκελε CTI είλαη ρξήζηκε γηα ηηο εμεξρφκελεο θιήζεηο, φπσο ζε κηα εθζηξαηεία ηειεκάξθεηηλγθ, φπνπ έλαο κεγάινο αξηζκφο αλζξψπσλ πξέπεη λα θιεζεί απφ έλα ζχλνιν αληηπξνζψπσλ. Η εηζεξρφκελε CTI είλαη ρξήζηκε γηα ηηο εηζεξρφκελεο θιήζεηο, φπσο κε ηελ ππεξεζία Automatic Call Distributor (ACD) πνπ ρξεζηκνπνηείηαη απφ πνιιέο νξγαλψζεηο εμππεξέηεζεο πειαηψλ (π.ρ., ηξάπεδεο) γηα λα απεπζπλζνχλ ζηα άηνκα πνπ θαινχλ κε κηα πνηθηιία απφ επηινγέο, κέζσ ησλ «touch-tone» πιήθηξσλ ηειεθψλνπ. [14] Οη Τπεξεζίεο Πνιπκέζσλ έρνπλ γίλεη ηψξα πξνζηηέο εμαηηίαο ηεο πξφζθαηεο αλάπηπμεο ηνπ αξηζκνχ ζρεηηθψλ ηερλνινγηψλ, φπσο ηα πςεινχ εχξνπο δψλεο κέζα νπηηθψλ ηλψλ, πςειήο ηαρχηεηαο ATM θαη άιια πξσηφθνιια δηθηχσζεο θαη νη ρακεινχ θφζηνπο θσδηθνπνηεηέο πνιπκέζσλ κε πςεινχο ξπζκνχο ζπκπίεζεο. Πξφζθαηεο εμειίμεηο ζηα ζρεηηθά πξσηφθνιια δηαδηθηχνπ επηηξέπνπλ ηε πνιπκεζηθή ζπλδηάζθεςε κεηαμχ ππνινγηζηψλ βαζηζκέλε ζε θνηλφρξεζην βίληεν, ήρν, θαη «whiteboards» πνπ βαζίδνληαη ζε δίθηπν. Η Δπεμεξγαζία Μέζσλ πεξηιακβάλεη κεξηθέο αλαπηπζζφκελεο ηερλνινγίεο επεμεξγαζίαο, φπσο ε ζχλζεζε νκηιίαο, ε αλαγλψξηζε ιφγνπ, ηα ζπζηήκαηα ππεξκεζψλ, ηελ αιιεινγξαθία κε βίληεν, ηελ επθπή επεμεξγαζία εηθφλαο, θαη ηελ ηερλνινγία WWW. Πνιιά απφ απηά ηα ραξαθηεξηζηηθά ρξεζηκνπνηνχληαη ηψξα ζε εθαξκνγέο απφ νξγαλψζεηο, φπσο ζην κάξθεηηλγθ, ηε δηαθήκηζε θαη ηα γεσγξαθηθά ζπζηήκαηα πιεξνθνξηψλ. Δμαηηίαο ησλ πξφζθαησλ εμειίμεσλ ζηηο ππέξπζξεο αθηίλεο, ηα κηθξνθχκαηα θαη ηηο δνξπθνξηθέο ηερλνινγίεο, είλαη ηψξα δπλαηφ γηα ηνπο αλζξψπνπο πνπ κεηαθηλνχληαη λα ζπκκεηέρνπλ ζηηο δξαζηεξηφηεηεο κηαο νκάδαο απφ απφζηαζε κέζσ ησλ θηλεηψλ ηειεθψλσλ, ησλ ζπζθεπψλ ηειεεηδνπνίεζεο θαη ησλ αζχξκαησλ ζπζθεπψλ δεδνκέλσλ. [14] Η ηδέα ηνπ «επθπνχο/απηφλνκνπ πξάθηνξα» έρεη πξνέιζεη απφ ηε δηαλεκεκέλε ηερλεηή λνεκνζχλε «Distributed Artificial Intelligence» (DAI). Οη πξάθηνξεο είλαη 51

52 ελλνηνινγηθέο νληφηεηεο πνπ βνεζνχλ ζε δηάθνξνπο ξφινπο (άλζξσπνο/πιεξνθνξία ζχζηεκα) κέζα ζε έλα πεξηβάιινλ Workflow/CSCW. O παξαθάησ πίλαθαο παξνπζηάδεη ην πψο απηέο νη ηερλνινγίεο επηθνηλσλίαο ππνζηεξίδνπλ ηηο απαηηήζεηο κηαο CSCW δηαδηθαζίαο. [14] Πίλαθαο 4. Σερλνινγίεο επηθνηλσλίαο πνπ ππνζηεξίδνπλ ηε CSCW Σερλνινγηθή Τπνζηήξημε Πξφζβαζε ζηελ πιεξνθνξία Δπρξεζηία Τπνζηήξημε Δλεκέξσζε (Awareness) HCI * * CTI * * Multimedia Networking * * * Mobile Communication * * Media Processing * * 3.3 Σαμηλόκεζε (Classification) ηνπ Groupware Ο πίλαθαο ρξφλνπ-ηφπνπ πνπ θαίλεηαη ζηελ παξαθάησ εηθφλα ρξεζηκνπνηείηαη ζπρλά γηα ηελ ηαμηλφκεζε ηνπ «groupware». Σν «groupware» κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί γηα ηελ ππνζηήξημε αζχγρξνλεο (asynchronous) ή ζπγρξνληζκέλεο (synchronous) αιιειεπίδξαζεο. Σν «asynchronous groupware», φπσο ε ειεθηξνληθή αιιεινγξαθία ή ε εθαξκνγή ελφο πίλαθα επηζεκάλζεσλ (bulletin board), δελ πεξηνξίδνληαη απφ ην ρξφλν θαη επηηξέπνπλ ηελ επηθνηλσλία θαη ηε ιήςε απνθάζεσλ αλάκεζα ζε ζχλνια αηφκσλ ζε «δηαθνξεηηθνχο ρξφλνπο». Απφ ηελ άιιε κεξηά, ην «synchronous groupware» βνεζάεη έλα ζχλνιν αηφκσλ λα ζπλεξγάδνληαη ηαπηφρξνλα γηα ηελ εθηέιεζε θαζεθφλησλ φπσο ε επηθνηλσλία, ε ιήςε απνθάζεσλ, ν ζρεδηαζκφο λέσλ πξσηνβνπιηψλ, ε δφκεζε πξνηάζεσλ, ε εγγξαθή άξζξσλ ή ν ζρεδηαζκφο πιάλσλ. [11] Η άιιε δηάζηαζε ηεο ηαμηλφκεζεο αθνξά ην πνπ βξίζθνληαη νη ζπκκεηέρνληεο. Σν «groupware» κπνξεί λα ζρεδηαζηεί γηα λα βνεζήζεη κηα «face to face» (ζηελ ίδηα ηνπνζεζία) νκάδα, αιιά θαη κηα νκάδα πνπ είλαη θαηαλεκεκέλε ζε πνιιέο ηνπνζεζίεο. [11] 52

53 Ίδηνο ηόπνο Co-located Γηαθνξεηηθόο ηόπνο Distance Πίλαθαο 5. Πίλαθαο ηόπνπ - ρξόλνπ ηνπ Groupware Ίδην Υξόλν Synchronous πζηήκαηα «voting», ππνζηήξημε παξνπζίαζεο Βίληεν-ηειέθσλα, πζηήκαηα chat Γηαθνξεηηθό Υξόλν Asynchronous Γηακνηξαδφκελνη Τπνινγηζηέο , Newsgroups 3.4 Δθαξκνγέο ηνπ Groupware Σν «Groupware» πεξηέρεη έλα επξχ θάζκα ζπζηεκάησλ. Απηά ηα ζπζηήκαηα κπνξνχλ λα ηαμηλνκεζνχλ ζε δηάθνξεο θαηεγνξίεο ζχκθσλα κε ηηο ιεηηνπξγίεο ηνπο, ζε επίπεδν εθαξκνγήο (θάπνηα groupware κπνξεί λα αλήθνπλ ζε πεξηζζφηεξεο απφ κία θαηεγνξίεο): [11] Πξνγξάκκαηα Δπεμεξγαζίαο πνιιαπιώλ ρξεζηώλ (Multi-user editors). Σα πξνγξάκκαηα ζπγγξαθήο πνιιαπιψλ ρξεζηψλ, ή ηα ζπλεξγαηηθά ζπζηήκαηα επεμεξγαζίαο, επηηξέπνπλ ζηα κέιε κηαο νκάδαο λα εξγαζηνχλ ζην ίδην έγγξαθν ηαπηφρξνλα. Σα ζπλεξγαηηθά ζπζηήκαηα επεμεξγαζίαο κπνξνχλ λα είλαη είηε ζχγρξνλα είηε αζχγρξνλα. Οη επεμεξγαζηέο θεηκέλνπ κπνξεί λα παξέρνπλ αζχγρξνλε ππνζηήξημε εκθαλίδνληαο ηελ «παηξφηεηα» θαη επηηξέπνληαο ζηνπο ρξήζηεο λα αληρλεχζνπλ ηηο αιιαγέο θαη λα θάλνπλ ζρφιηα ζηα έγγξαθα. Οη ζπγγξαθείο θαζψο ζπλεξγάδνληαη πάλσ ζε έλα έγγξαθν, ηνπο δίλνληαη επίζεο εξγαιεία πνπ βνεζνχλ ζην ζρεδηαζκφ θαη ην ζπληνληζκφ ηεο ζπγγξαθηθήο ιεηηνπξγίαο, φπσο κεζφδνπο γηα ην θιείδσκα ηκεκάησλ ηνπ εγγξάθνπ ζπλδένληαο έγγξαθα δηαθνξεηηθψλ ζπγγξαθέσλ. Η ζχγρξνλε ππνζηήξημε επηηξέπεη ζηνπο ζπγγξαθείο λα παξαθνινπζνχλ ν θαζέλαο ηηο αιιαγέο ηνπ άιινπ ηελ ίδηα ζηηγκή. πζηήκαηα κελπκάησλ (Message systems). Απηνί νη ηχπνη ζπζηεκάησλ ππνζηεξίδνπλ ηελ αληαιιαγή γξαπηψλ κελπκάησλ αλάκεζα ζε νκάδεο ρξεζηψλ. Απηά ηα ζπζηήκαηα είλαη καθξάλ ην πην επξείαο ρξήζεο «groupware». Τπάξρνπλ αξθεηέο παξαιιαγέο ζηα ζπζηήκαηα κελπκάησλ. 53

54 o Σν είλαη ην πην γλσζηφ ζχζηεκα κελπκάησλ πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζήκεξα. Η βαζηθή ηερλνινγία ηνπ ζρεδηάζηεθε γηα ηελ απνζηνιή απιψλ κελπκάησλ αλάκεζα ζε δχν αλζξψπνπο. Ωζηφζν ηα ζπζηήκαηα ειεθηξνληθήο αιιεινγξαθίαο ζήκεξα, πεξηέρνπλ επίζεο ελδηαθέξνληα ραξαθηεξηζηηθά γηα ηελ απνζηνιή, ζπκπιήξσζε κελπκάησλ θαη ηε δεκηνπξγία νκάδσλ αιιεινγξαθίαο. o Σα Newsgroups είλαη παξφκνηα κε ηελ ηδέα ησλ « systems» εθηφο ηνπ φηη ζθνπεχνπλ ζηελ απνζηνιή κελπκάησλ αλάκεζα ζε κεγάιεο νκάδεο αλζξψπσλ ζε αληίζεζε κε ηελ επηθνηλσλία απφ έλα πξνο έλα. Γηα ηελ επηθνηλσλία, ηα κελχκαηα βξίζθνληαη κέζα ζηα «Newsgroups». Κάζε ελδηαθεξφκελνο αλαγλψζηεο κπνξεί λα πάεη ζ απηφ ην «newsgroup» θαη λα αλαθηήζεη ηα κελχκαηα. ε ζχγθξηζε κε ηα « systems», ηα «newsgroups» εκθαλίδνπλ κελχκαηα ζε έλα ρξήζηε κφλν φηαλ απηφο ν ρξήζηεο δεηάεη ξεηά απηά ηα κελχκαηα (κία «on-demand» ππεξεζία), ελψ ηα « systems» παξαδίδνπλ κελχκαηα φηαλ απηά είλαη δηαζέζηκα. o Σα «instant messaging» πξνγξάκκαηα είλαη αξθεηά δεκνθηιή. Σα «instant messaging» πξνγξάκκαηα παξέρνπλ ζρεδφλ ζχγρξνλε κία πξνο κία επηθνηλσλία κελπκάησλ. Κάπνηα παξαδείγκαηα ηέηνησλ πξνγξακκάησλ είλαη ην ICQ, ν Instant Messenger ηεο AOL θαη ε Microsoft Messenger Service. o Σα ζπζηήκαηα chat επηηξέπνπλ λα γξάθνπκε κελχκαηα ζε πξαγκαηηθφ ρξφλν ν έλαο ζηνλ άιιν. Καζψο θάζε άηνκν ππνβάιιεη έλα κήλπκα, απηφ εκθαλίδεηαη ζην πάλσ κέξνο ηεο νζφλεο. Σα πεξηζζφηεξα «instant messaging πξνγξάκκαηα» παξέρνπλ επίζεο ππνζηήξημε (αλ θαη πεξηνξηζκέλε) γηα chat ζε πξαγκαηηθφ ρξφλν φπνπ νη ζπλεδξίεο ζπλνκηιίαο κπνξεί λα δεκηνπξγνχληαη γηα κηα κηθξή νκάδα αλζξψπσλ. Άιια «chat systems» φπσο ην Internet Relay Chat (IRC) ππνζηεξίδνπλ κεγάιεο νκάδεο ζπλνκηιίαο κε πην «sophisticated» ραξαθηεξηζηηθά. Απηά ηα ζπζηήκαηα επηηξέπνπλ ηελ δεκηνπξγία ησλ δσκαηίσλ ζπλνκηιίαο, «chat rooms», («public ή private»), κε ειεγρφκελε πξφζβαζε ή κε ζπληνληζηέο πνπ δηεπζχλνπλ ηηο ζπδεηήζεηο. πζηήκαηα ππνζηήξημεο απνθάζεσλ ηεο νκάδαο θαη ειεθηξνληθέο αίζνπζεο ζπζθέςεσλ (Group decision support systems and electronic meeting rooms). 54

55 Σα ζπζηήκαηα ππνζηήξημεο απνθάζεσλ νκάδαο (GDSSs) ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηε βειηίσζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο ησλ ζπζθέςεσλ γηα ηε ιήςε απνθάζεσλ, είηε επηηαρχλνληαο ηε δηαδηθαζία ιήςεο απνθάζεσλ είηε βειηηψλνληαο ηελ πνηφηεηα ησλ απνθάζεσλ πνπ απνξξένπλ. Απηά παξέρνπλ εξγαιεία γηα «brainstorming», θξηηηθή ηδεψλ, ζέηνληαο ηε ζπνπδαηφηεηα θαη ηηο πηζαλφηεηεο ησλ γεγνλφησλ, ελαιιαθηηθέο ιχζεηο, θαη ηξφπνπο ςήθηζεο ηδεψλ. Σέηνηα ζπζηήκαηα πξνηξέπνπλ πξνθαλψο ζε πην νξζνινγηθέο θαη ηζνξξνπεκέλεο απνθάζεηο. Πξσηαξρηθά είλαη ζρεδηαζκέλα γηα λα δηεπθνιχλνπλ ηηο ζπλεδξίεο, λα ελζαξξχλνπλ ηελ ηζφηηκε ζπκκεηνρή, παξέρνληαο, γηα παξάδεηγκα, αλσλπκία ή εμαζθάιηζε ηεο ζπκκεηνρήο φισλ κε κηα ζεηξά. πρλά ηα «GDSSs» εθαξκφδνληαη σο ειεθηξνληθά δσκάηηα ζπλεδξηψλ πνπ πεξηέρνπλ δηάθνξνπο δηθηπαθνχο ζηαζκνχο εξγαζίαο, κεγάιεο ειεγρφκελεο απφ ππνινγηζηέο δεκφζηεο εθζέζεηο θαη εμνπιηζκφ ήρνπ/εηθφλαο. Παξαδείγκαηα ηέηνησλ ζπζηεκάησλ είλαη ην Colab 23, ην Cognoter 24, ην Tivoli 25, ην We-Met 26, ην Dolphin 27 θ.α. [11] Γηάζθεςε κε ππνινγηζηή(computer conferencing). Η δηάζθεςε κε ππνινγηζηή επηηξέπεη ζ έλα ζχλνιν ρξεζηψλ, νη νπνίνη είηε ζπγθεληξψλνληαη ζε έλα ειεθηξνληθφ δσκάηην ζπλεδξίαο είηε είλαη δηαρσξηζκέλνη, λα αιιειεπηδξνχλ ζπγρξνληζκέλα κέζσ ησλ ζηαζκψλ εξγαζίαο ή ησλ ηεξκαηηθψλ. ηελ πεξίπησζε πνπ κηα νκάδα είλαη δηαρσξηζκέλε, κηα ζχλδεζε πνπ παξέρεη ήρν ή βίληεν είλαη ζπρλά εγθαηεζηεκέλε. Σν βίληεν ζπκθέξεη πεξηζζφηεξν φηαλ ππάξρεη νπηηθή πιεξνθνξία αιιά κπνξεί λα κελ παξέρεη νπζηαζηηθφ φθεινο ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο φπνπ ηα ζπκβαηηθά αθνπζηηθά ηειεθψλσλ είλαη επαξθή. Δπηπιένλ γηα ηελ ππνζηήξημε ζπδεηήζεσλ, ην βίληεν ίζσο ρξεζηκνπνηεζεί ζε ιηγφηεξεο άκεζεο θαηαζηάζεηο, φπσο παξέρνληαο κία εηθφλα ησλ ελεξγεηψλ ζε κηα απνκαθξπζκέλε πεξηνρή. Παξαδείγκαηα ησλ «Computer conferencing programs» είλαη ην SMART 2000, ην MAJIC θ.α. Έμππλνη πξάθηνξεο (Intelligent agents). Οη έμππλνη πξάθηνξεο είλαη ππεχζπλνη γηα έλα ζπγθεθξηκέλν ζχλνιν εξγαζηψλ, θαη ε δηεπαθή ηνπ ρξήζηε θάλεη ηηο ελέξγεηέο ηνπο λα κνηάδνπλ κε απηέο άιισλ 23 Πιαηθφξκα ρεδίαζεο γηα πλεξγαηηθή Μάζεζε ζε Δηθνληθά Δξγαζηήξηα 24 Πξφγξακκα πνπ βνεζάεη κηα νκάδα ζπλεξγαζίαο λα νξγαλψζεη ηηο ζθέςεηο ηεο γηα κηα παξνπζίαζε 25 Πιαηθφξκα δηαρείξηζεο ζπζηεκάησλ απφ ηελ IBM 26 «Window Environment-Meeting Enhancement Tools», Πεξηβάιινλ κε παξάζπξα Δξγαιεία βειηίσζεο πλεδξηάζεσλ 27 Λνγηζκηθνχ γηα ηε δεκηνπξγία θνηλσληθψλ δηθηχσλ θαη εμεηδηθεπκέλσλ θνηλνηήησλ 55

56 ρξεζηψλ. Απηνί νη πξάθηνξεο ρξεζηκνπνηνχληαη ζπρλά σο επηπξφζζεηνη παίθηεο ζε παηρλίδηα ππνινγηζηή πνιιαπιψλ ρξεζηψλ. Έλα αθφκα θαζήθνλ ησλ «intelligent agents» είλαη λα παξέρνπλ ρξήζηκεο πιεξνθνξίεο ζηνπο ρξήζηεο ρσξίο λα ηνπο γίλνληαη ζπγθεθξηκέλα εξσηήκαηα ή αθφκα ρσξίο θακία ξεηή εξψηεζε. πζηήκαηα ζπληνληζκνύ (Coordination systems). Σα ζπζηήκαηα ζπληνληζκνχ απεπζχλνληαη ζην πξφβιεκα «έληαμεο θαη αξκνληθήο πξνζαξκνγήο ησλ κεκνλσκέλσλ πξνζπαζεηψλ εξγαζίαο γηα ηελ νινθιήξσζε ελφο κεγαιχηεξνπ ζηφρνπ». Σα εκεξνιόγηα νκάδαο είλαη έλαο ηχπνο ζπζηήκαηνο ζπληνληζκνχ. Σα εκεξνιόγηα νκάδαο επηηξέπνπλ ηνλ πξνγξακκαηηζκφ, ηε δηαρείξηζε έξγνπ, θαη ην ζπληνληζκφ κεηαμχ πνιιψλ αλζξψπσλ. Σα ηππηθά ραξαθηεξηζηηθά ελφο ηέηνηνπ ζπζηήκαηνο αληρλεχνπλ πφηε ηα ρξνλνδηαγξάκκαηα ζπγθξνχνληαη, ή βξίζθνπλ ψξεο ζπλεδξίσλ πνπ είλαη θαηάιιειεο γηα φινπο. Σα εκεξνιφγηα νκάδαο βνεζνχλ επίζεο ψζηε λα ππάξρεη ελεκέξσζε γηα ηελ αθξηβή ζέζε ησλ εξγαδνκέλσλ ζε κηα ζπγθεθξηκέλε εκεξνκελία. πζηήκαηα ξνήο εξγαζίαο (Workflow systems). Σα ζπζηήκαηα ξνήο εξγαζίαο επηηξέπνπλ ζηα έγγξαθα λα δξνκνινγνχληαη κέζσ ησλ νξγαλψζεσλ κε κηα ζρεηηθά ζηαζεξή εξγαζία. Έλα απιφ παξάδεηγκα κηαο εθαξκνγήο ξνήο εξγαζίαο είλαη κηα αλαθνξά δαπαλψλ ζ έλαλ νξγαληζκφ: έλαο εξγαδφκελνο εηζάγεη κηα αλαθνξά δαπαλψλ θαη ηελ ππνβάιιεη. Έλα αληίγξαθν αξρεηνζεηείηαη θαη έπεηηα δξνκνινγείηαη ζην δηεπζπληή ηνπ εξγαδφκελνπ γηα απνδνρή. Ο δηεπζπληήο δέρεηαη ην έγγξαθν, ην νπνίν απνδέρεηαη ειεθηξνληθά θαη ην απνζηέιιεη. Η δαπάλε είλαη θαηαρσξεκέλε ζην ινγαξηαζκφ ηεο νκάδαο θαη πξνσζείηαη ζην ινγηζηήξην γηα πιεξσκή. Σα ζπζηήκαηα ξνήο εξγαζίαο κπνξεί λα παξέρνπλ ραξαθηεξηζηηθά φπσο δξνκνιφγεζε, αλάπηπμε ησλ κνξθψλ πνπ ρξεηάδνληαη θαη ηέινο ππνζηήξημε δηαθνξεηηθψλ ξφισλ θαη πξνλνκίσλ. [11] Παηρλίδηα πνιιαπιώλ ρξεζηώλ (Multi-players games). ηα πξνεγνχκελα ρξφληα (ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980), ππήξρε ε δπλαηφηεηα κφλν γηα αζχγρξνλα θαη βαζηζκέλα ζε θείκελν, παηρλίδηα πνιιαπιψλ ρξεζηψλ. ήκεξα, ηα πςειήο δηα-δξαζηηθφηεηαο πξαγκαηηθνχ ρξφλνπ παηρλίδηα πνιιαπιψλ ρξεζηψλ κε γξαθηθφ πεξηβάιινλ γηα ην ρξήζηε είλαη ζπλεζηζκέλα. Μπνξνχκε λα παίμνπκε κε απηά ζην ζπίηη, ζηνπο πξνζσπηθνχο καο ππνινγηζηέο ή ηηο θνλζφιεο 56

57 παηρληδηψλ, ζπλδεδεκέλνη ζε ηνπηθφ δίθηπν (LAN) ή ζην δηαδίθηπν. Κάπνηα παηρλίδηα επηηξέπνπλ ζηνπο ρξήζηεο λα δεκηνπξγνχλ ηηο δηθέο ηνπο ζπλεδξίεο παηρληδηψλ (θαζψο ηα εθηεινχλ ζηνλ ππνινγηζηή ηνπο). Απηφο ν ηχπνο ζπλεδξίαο ζπλήζσο επηηξέπεηαη γηα έλα κηθξφ ζχλνιν παηθηψλ (ζπλήζσο ιηγφηεξνη απφ δέθα). Άιια παηρλίδηα παξέρνπλ ζπγθεθξηκέλνπο εμππεξεηεηέο παηρληδηψλ φπνπ νη ρξήζηεο κπνξνχλ λα ζπλδεζνχλ θαη λα παίμνπλ (πιεξψλνληαο θάπνην αληίηηκν). Απηνί νη ηχπνη ζπλεδξίαο επηηξέπνπλ ζ έλα κεγάιν αξηζκφ παηθηψλ λα ζπλδεζνχλ θαη λα παίμνπλ (εθαηνληάδεο ή αθφκα ρηιηάδεο) ή λα ζπκκεηέρνπλ. Έλα απφ ηα πξψηα εκπνξηθά «groupware» πνπ αμίδνπλ κηα εηδηθή αλαθνξά είλαη ην Lotus Notes. Ο ιφγνο πνπ ην Notes δελ θαηεηάγε παξαπάλσ είλαη επεηδή ην Notes είλαη έλα κνλαδηθφ «πβξίδην» πνπ πεξηέρεη ζηνηρεία κελπκάησλ, ζπδήηεζε νκάδαο, ζρεδηαζκφο/πξνγξακκαηηζκφο, δηαρείξηζε βάζεο δεδνκέλσλ, θφξκεο θαη ζπζηήκαηα ξνήο εξγαζίαο. Η ζθηρηή ελζσκάησζε απηψλ ησλ ιεηηνπξγηψλ, καδί κε ηνλ έιεγρν πνπ ην Lotus παξαδίδεη ζηνλ αλεμάξηεην πξνγξακκαηηζηή, θάλεη ην Notes κνλαδηθά θαηάιιειν ζ έλα θάζκα επηρεηξεκαηηθψλ εθαξκνγψλ. Σν Notes δηεθδηθεί πεξηζζφηεξνπο απφ 50 εθαηνκκχξηα ρξήζηεο. [11] 3.5 Εεηήκαηα ρεδηαζκνύ Η CSCW είλαη έλα δηεπηζηεκνληθφ πεδίν πνπ απαηηεί εκπεηξία απφ ηελ επηζηήκε ηεο θνηλσληνινγίαο θαη ηεο πιεξνθνξηθή. Πνιιά αθξηβά groupware πνπ ήηαλ απνηπρίεο είλαη ην απνηέιεζκα ηεο κε θαηαλφεζεο ησλ κνλαδηθψλ θνηλσληθψλ δπλακηθψλ ηεο νκαδηθήο εξγαζίαο. Η κειέηε ηεο θνηλσληνινγίαο θαη ςπρνινγίαο κπνξεί λα καο δψζεη ηδέεο ηνπ πψο κπνξνχλ νκάδεο αλζξψπσλ λα ζπλεξγάδνληαη. Κάηη ηέηνην είλαη ζεκαληηθφ κπξνζηά ζηηο απαηηήζεηο ησλ ρξεζηψλ γηα ην groupware. Έρνληαο βέβαηα κφλν ηε γλψζε ηεο θνηλσληνινγίαο δελ εγγπάηαη θαλείο ηελ επηηπρή αλάπηπμε ηνπ «groupware». Η αλάπηπμε ηνπ groupware είλαη ζχλζεηε θαη απαηηεί εκπεηξία ζε πνιιέο πεξηνρέο ηεο πιεξνθνξηθήο επηζηήκεο, φπσο ε αιιειεπίδξαζε αλζξψπνπ ππνινγηζηή (HCI), ε δηθηχσζε θαη ε επηθνηλσλία, ηα ιεηηνπξγηθά ζπζηήκαηα, ηα ζπζηήκαηα βάζεσλ δεδνκέλσλ, ε ηερλνινγία ήρνπ θαη βίληεν θαη ε ηερλεηή λνεκνζχλε. Σα ζπζηήκαηα «groupware» εηζάγνπλ ζρεδηαζηηθά πξνβιήκαηα πνπ δελ ππάξρνπλ ζηα ζπζηήκαηα απινχ ρξήζηε. Κάπνηα απφ ηα δχζθνια ζέκαηα πνπ αληηκεησπίδνληαη απφ ηνπο ζρεδηαζηέο ηνπ groupware είλαη: [11] 57

58 Πεξηβάιινληα εξγαζίαο νκάδαο (Group interfaces). Σα πεξηβάιινληα εξγαζίαο γηα ηηο νκάδεο δηαθέξνπλ απφ απηά ηνπ απινχ ρξήζηε ζην φηη απεηθνλίδνπλ ηε δξαζηεξηφηεηα ηεο νκάδαο θαη ειέγρνληαη απφ πνιιαπινχο ρξήζηεο πεξηζζφηεξν απ φηη απφ έλα. Έλα βαζηθφ πξφβιεκα είλαη ην πψο λα δηαρεηξηζηεί απηή ε πεξηπινθφηεηα: νη πνιιαπινί ρξήζηεο κπνξνχλ λα παξάγνπλ έλα πςειφηεξν επίπεδν δξαζηεξηφηεηαο θαη ζε κεγαιχηεξν βαζκφ ζπγρξνληζκφ απ φηη νη απινί ρξήζηεο, θαη ην πεξηβάιινλ εξγαζίαο πξέπεη λα ππνζηεξίδεη απηή ηε ζχλζεηε ζπκπεξηθνξά. Άιια ζεκαληηθά εξσηήκαηα είλαη: Πνηεο ηερληθέο θαη ζρεδηαζκνί δηεπαθψλ απινχ ρξήζηε είλαη ρξήζηκνη γηα ηε δφκεζε ησλ δηεπαθψλ νκάδαο; Πνχ απνηπγράλνπλ ζεκεηψλνληαο ηελ αλάγθε γηα λένπο ζρεδηαζκνχο; Πιεξνθόξεζε ελεκέξσζεο θαη επαηζζεηνπνίεζεο (Awareness information). Έρνληαο ηε γλψζε ηεο ηνπνζεζίαο ησλ άιισλ ρξεζηψλ, ησλ ελεξγεηψλ, θαη ησλ ζρεηηθψλ πξνζέζεσλ ζρεηηθά κε ηελ εξγαζία, είλαη απηφ πνπ ελεξγνπνηεί ηνπο αλζξψπνπο λα εξγαζηνχλ καδί πην απνηειεζκαηηθά. Η πιεξνθφξεζε γηα ελεκέξσζε παίξλεη πνιιέο κνξθέο. ην «video conferencing» απιά παξέρνληαο έλαλ επξπγψλην θαθφ θάκεξαο κπνξεί λα παξέρεηαη ζε κεγαιχηεξν βαζκφ ε ελεκέξσζε γηα ην πεξηβάιινλ εξγαζίαο. ηελ ειεθηξνληθή αιιεινγξαθία, απιέο πιεξνθνξίεο φπσο ν ρξφλνο θαη ε εκεξνκελία ηνπ κελχκαηνο ή ε ππνγξαθή ηνπ απνζηνιέα παξέρνπλ έλα πιαίζην γηα ηελ θαηαλφεζε ηνπ κελχκαηνο. Σα εξγαιεία ελεκέξσζεο κπνξνχλ λα ζρεδηαζηνχλ γηα λα επηηξέπνπλ ζηνπο άιινπο λα γλσξίδνπλ πφηε βξίζθεζαη ζην γξαθείν θαη πφηε φρη, ή κε πνην έγγξαθν δνπιεχεηο ή πψο αηζζάλεζαη ζε ζπγθεθξηκέλε ψξα. Οη ζρεδηαζηέο σζηφζν ζα πξέπεη λα είλαη ελήκεξνη φηη ε ππεξβνιηθή πξφβιεςε ηεο πιεξνθφξεζεο γηα ελεκέξσζε κπνξεί λα παξαβηάζεη ην απφξξεην ησλ ρξεζηψλ. Μνληεινπνίεζε δνκήο νξγάλσζεο (Organization structure modeling). Οη πεξηζζφηεξεο ελέξγεηεο ζε κηα νξγάλσζε έρνπλ κηα γλσζηή ζεηξά απαληήζεσλ θαη ην αλάινγν πξνζσπηθφ γηα λα ηηο ρεηξηζηεί. Όηαλ θάπνηνο ζπκπιεξψλεη κηα επίζεκε θφξκα, απηή ε θφξκα ζπλήζσο έρεη πξνθαζνξηζκέλε δηαδξνκή ε νπνία πεξλάεη κέζσ κηαο νξγάλσζεο. Πηζαλψο απφ ην δηεπζπληή γηα ππνγξαθή, έπεηηα ζην δηαρεηξηζηή γηα επεμεξγαζία θαη αξρεηνζέηεζε, θη έπεηηα ίζσο 58

59 έλα αληίγξαθν επηζηξέθεη ζηνλ αξρηθφ εξγαδφκελν. Όηαλ ν ηχπνο ηεο δνκήο είλαη γλσζηφο, ηα ζπζηήκαηα κπνξνχλ λα επσθειεζνχλ απφ ηε δνκή ψζηε λα επηηαρχλνπλ ηηο επηθνηλσλίεο θαη λα κεηψζνπλ ηα ιάζε. Ωζηφζν, νη εμαηξέζεηο είλαη ζπρλέο θαζψο νη νξγαλψζεηο είλαη αλνηρηά ζπζηήκαηα. Ιδίσο πεξηέρνπλ ειιηπείο θαη ηκεκαηηθέο πιεξνθνξίεο γηα ηηο θαζεκεξηλέο ηνπο ελέξγεηεο, θαζηζηψληαο αδχλαην λα νξίζνπλ φιεο ηηο θαηαζηάζεηο αληηκεησπίζηκεο. Έιεγρνο ζπλεδξίαο (Session control). Μία ζπλεδξία είλαη κηα θαηάζηαζε φπνπ κηα νκάδα αλζξψπσλ βξίζθνληαη ζε κηα ζπδήηεζε καδί ζε νξηζκέλν ρξφλν, φπσο κηα νκάδα αλζξψπσλ ζ έλα chat room δνπιεχνληαο ζην ίδην έγγξαθν ή παίδνληαο ην ίδην πεξηζηαηηθφ ζ έλα παηρλίδη. Μεηαθνξηθά, ν έιεγρνο ζπλεδξίαο είλαη φπσο έλα άηνκν ζηέθεηαη ζηελ πφξηα ελφο δσκαηίνπ θαη ειέγρεη ηηο ηαπηφηεηεο θαη απνθαζίδεη πνηνο ζα κπεη κέζα. Σα ζέκαηα ειέγρνπ ζπλεδξίσλ πεξηέρνπλ ηελ αλαδήηεζε δηαζέζηκσλ δσκαηίσλ, ηνλ θαζνξηζκφ ηνπ πνηνο ζα κπεη θαη ζα βγεη απφ ην δσκάηην, πφηε θαη πψο. [11] Έιεγρνο πξόζβαζεο (Access control). Όηαλ ηα άηνκα ζπκκεηέρνπλ ζε κηα ζπλεδξία, πξέπεη λα απνθαζηζηεί ηη είδνπο πξφζβαζε ζα έρεη θάζε άηνκν ζηηο δηακνηξαδφκελεο πεγέο. Γηα παξάδεηγκα, φηαλ ρξεζηκνπνηείηαη έλαο δηακνηξαδφκελνο «whiteboard», κπνξεί ν θαζέλαο λα ζρεδηάζεη πάλσ ζ απηφ ηελ ίδηα ζηηγκή (ηαπηφρξνλε πξφζβαζε) ή κπνξεί κφλν έλα άηνκν λα έρεη πξφζβαζε θάζε θνξά; Τπάξρεη έλαο κεζνιαβεηήο πνπ ειέγρεη ηελ πξφζβαζε θαη ππάξρεη φξην ρξφλνπ γηα θάζε άηνκν; Σαπηφρξνλε πξφζβαζε απφ νπνηνλδήπνηε ζε νηηδήπνηε είλαη ζπρλά ε πξνηηκψκελε κέζνδνο γηα ηηο πεξηζζφηεξεο «ξεπζηέο» ζπλεδξίεο. Ωζηφζν είλαη ρξήζηκν λα παξέρεηαη θάπνην είδνο κεζνιάβεζεο ηεο πξφζβαζεο ψζηε λα εκπνδίδεηαη ε πξφζβαζε ρσξίο εμνπζηνδφηεζε θαη ε απνθπγή αληηθαηηθψλ αιιαγψλ απφ ηνπο αλζξψπνπο. Ο έιεγρνο πξφζβαζεο ζα πξέπεη λα είλαη εππξνζάξκνζηνο θαη λα ηαηξηάδεη ζηηο δηάθνξεο ιεηηνπξγίεο νκάδσλ. Έιεγρνο ζπγρξνληζκνύ (concurrency control). Σα ζπζηήκαηα groupware ρξεηάδνληαη ζρέδηα ειέγρνπ ζπγρξνληζκνχ (ή δηαηήξεζε ζπλέπεηαο) γηα ηελ επίιπζε πξνβιεκάησλ αζπλέπεηαο πνπ πξνθαινχληαη απφ ηηο ηαπηφρξνλεο ιεηηνπξγίεο ησλ ζπκκεηερφλησλ. Καζψο ηα παξαδνζηαθά ζπζηήκαηα επηδηψθνπλ λα παξέρνπλ ηελ ςεπδαίζζεζε φηη νη ρξήζηεο είλαη 59

60 απνκνλσκέλνη, ην groupware θάλεη ην ρξήζηε λα γλσξίδεη φηη είλαη κέξνο κηαο νκάδαο. Ωο εθ ηνχηνπ, πνιιέο ηερληθέο ειέγρνπ ζπγρξνληζκνχ νη νπνίεο ιεηηνπξγνχλ θαιά ζηα παξαδνζηαθά ζπζηήκαηα έρεη βξεζεί λα κελ είλαη πιένλ θαηάιιειεο γηα ην groupware. Γίλεηαη θαλεξφ φηη λέεο ηερληθέο ειέγρνπ ζπγρξνληζκνχ πξέπεη λα αλαπηπρζνχλ ηδηαίηεξα γηα ην groupware. [11] 3.6 Οθέιε ηεο CSCW Σα νθέιε ηεο CSCW κπνξνχλ λα ζπλνςηζηνχλ σο εμήο: απνδνηηθφηεηα, πνηφηεηα, δηθηχσζε, γλψζε δηακνηξαζκνχ, θαιχηεξε εμππεξέηεζε πειαηψλ, νηθνλνκηθά απνδνηηθή, ηαπηφρξνλεο ιεηηνπξγίεο θαη έιεγρνο πάλσ ζηελ πλεπκαηηθή ηδηνθηεζία θαη ηα copyrights. [1] Η CSCW επηηξέπεη θαιχηεξε ρξήζε ηνπ ρξφλνπ ησλ αλζξψπσλ κε ηε κείσζε ηνπ ρξφλνπ πνπ μνδεχεηαη ζε δξαζηεξηφηεηεο, φπσο ε παξαγσγή αληηγξάθσλ, ε δηαλνκή ραξηηνχ θαη ν ρεηξνθίλεηνο εληνπηζκφο πιεξνθνξηψλ. Απηφ είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ γηα ηνπο επαγγεικαηίεο πνπ είλαη πάληα πνιπάζρνινη. Η CSCW παξέρεη θαιχηεξε πξφζβαζε ζηηο πιεξνθνξίεο ζε φινπο κέζα ζε κηα νξγάλσζε, ελεκεξψλνληαο ηνλ θαζέλα κε ηηο πην πξφζθαηεο πιεξνθνξίεο θαη ηηο ελέξγεηεο άιισλ κειψλ κηαο νκάδαο. Σν ζσζηφ επίπεδν ελεκέξσζεο είλαη πνιχ ζεκαληηθφ ζε ηέηνηεο εξγαζίεο. Η CSCW επηηξέπεη ζηνπο αλζξψπνπο ζε δηαθνξεηηθέο ηνπνζεζίεο ζε κηα νξγάλσζε λα παξακείλνπλ ζε επαθή, κέζσ ησλ πην πξφζθαησλ ηερλνινγηψλ επηθνηλσλίαο, φπσο ε ζπλδηάζθεςε κέζσ βίληεν (videoconferencing). Οη ελζσκαησκέλεο ιεηηνπξγίεο δηαρείξηζεο ρξεηάδνληαη ηε ζπλεξγαζία απφ απφζηαζε κέζα θαη παληνχ ζηηο νξγαλψζεηο. Δπνκέλσο, απηφ ην ραξαθηεξηζηηθφ γλψξηζκα είλαη πνιχ ζεκαληηθφ. [1] Σν πεξηβάιινλ κηαο CSCW παξέρεη δηάθνξα εξγαιεία γηα λα ππνζηεξίμεη ηελ θνηλή εξγαζία κεηαμχ ζπλαδέιθσλ απφ απφζηαζε, ζε φιεο ηηο θάζεηο δηακνηξαζκνχ ηεο γλψζεο, φπσο ε πξνεηνηκαζία εγγξάθσλ, ε ζχζθεςε, ν θνηλφο ζρεδηαζκφο, νη ζπλαθείο ζπδεηήζεηο θαη νη αμηνινγήζεηο. 60

61 Η CSCW κεηψλεη ην δαπαλεξφ ηαμίδη ελφο αξηζκνχ αλζξψπσλ ζε κεγάιεο απνζηάζεηο ψζηε λα ζπκκεηέρνπλ ζε θνηλέο ζπλεδξηάζεηο. ηελ πεξίπησζε κηαο νινθιεξσκέλεο δηαρείξηζεο, απηφ εμνηθνλνκεί επίζεο ην θφζηνο ηεο κε δηαζεζηκφηεηαο ελφο επαγγεικαηία θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ηαμηδηψλ ηνπ. [1] Σα CSCW ζπζηήκαηα επηηξέπνπλ ζηα δηαθνξεηηθά κέιε κηαο νκάδαο λα εξγαζηνχλ ηαπηφρξνλα παξά ηηο δηαθνξέο ζηε ζέζε θαη ηηο δηαθνξέο ψξαο. Δπεηδή πνιιέο θξίζηκεο εθαξκνγέο είλαη ηψξα εμαξηψκελεο απφ ηα δίθηπα, ην θφζηνο ηνπ ρξφλνπ εθηφο ιεηηνπξγίαο (down time) είλαη πνιχ πςειφ. Δπνκέλσο, θαηά ηε δηάξθεηα κηαο απνηπρίαο δηθηχσλ, είλαη επηηαθηηθφ λα ππάξμνπλ ηαπηφρξνλα δηάθνξεο έξεπλεο πνπ λα ελεξγήζνπλ ψζηε λα κεησζεί ν ρξφλνο εθηφο ιεηηνπξγίαο. Σα ζπζηήκαηα CSCW ππνζηεξίδνπλ ηα πεξηβάιινληα εξγαζίαο ππεξθεηκέλσλ (hypertext interfaces), θαηαξγψληαο ηελ αλάγθε γηα αληαιιαγή εγγξάθσλ ακθηζβεηνχκελσλ δηαδηθαζηψλ, φπσο ε αληηγξαθή. Δθηφο απηνχ, ηα εξγαιεία είλαη δηαζέζηκα γηα λα παξαθνινπζήζνπλ απηφκαηα νπνηεζδήπνηε παξαβηάζεηο ησλ πλεπκαηηθψλ δηθαησκάησλ ή ησλ δηθαησκάησλ πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο. [1] 61

62 4. πλεξγαηηθά πζηήκαηα Δπεμεξγαζίαο 4.1 πλεξγαηηθό ζύζηεκα επεμεξγαζίαο (collaborative editing system) Έλαο ζπγθεθξηκέλνο ηχπνο «groupware» είλαη ην ζπλεξγαηηθό ζύζηεκα επεμεξγαζίαο (collaborative editing system). Απηφο ν ηχπνο ζπζηήκαηνο επηηξέπεη ζηα δηαρσξηζκέλα κέιε κηαο νκάδαο, λα ζπλζέζνπλ, λα δνπλ θαη λα επεμεξγαζηνχλ απφ θνηλνχ έλα έγγξαθν (ή «αληηθείκελν» πην γεληθά). Σα είδε εγγξάθσλ πνπ κπνξνχλ λα επεμεξγαζηνχλ ζπλεξγαηηθά πεξηέρνπλ θείκελν, γξαθηθά bitmap, γξαθηθά αληηθείκελα, ππνινγηζηηθά θχιια, ήρν, βίληεν θ.η.ι. Σα «collaborative editing systems» κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ ζπγθεθξηκέλα γηα: [11] o ζπλεξγαζία ζε: ζπγγξαθή, κάζεζε, ζρεδηαζκφ hardware ή software, πξνγξακκαηηζκφ, επαλεμέηαζε, θαη «debugging» (απνζθαικάησζε). o ηαπηφρξνλε εηζαγσγή δεδνκέλσλ ζην ίδην έγγξαθν (π.ρ. εηζαγσγή δεδνκέλσλ ζε έλα πίλαθα) o θαηαγξαθή ηδεψλ θαηά ηε δηάξθεηα ζπλεδξηψλ «brainstorming» θαη o θαηά ηε δηάξθεηα κηαο ζπλάληεζεο ή κηαο ζπλεδξίαο Όπσο κε φια ηα ζπζηήκαηα «groupware», ηα «collaborative editing systems» κπνξνχλ επίζεο λα είλαη ζπγρξνληζκέλα ή αζχγρξνλα (synchronous or asynchronous). Με ηα αζχγρξνλα «collaborative editing systems», ηα έγγξαθα απνζεθεχνληαη ζε κηα θεληξηθή βάζε δεδνκέλσλ. Πξνηνχ έλα έγγξαθν επεμεξγαζηεί, δεκηνπξγείηαη έλα αληίγξαθν απφ ηελ θεληξηθή βάζε ζηελ ηνπηθή ζειίδα. Οη ρξήζηεο επεμεξγάδνληαη «ηνπηθά» ην δηθφ ηνπο αληίγξαθν αλεμάξηεηα απφ ηνπο άιινπο ρξήζηεο. Μεηά απφ θάπνηα επεμεξγαζία, ελεξγνπνηείηαη κηα ελεκέξσζε (update) εηδηθά γηα λα ελεκεξψζεη ην έγγξαθν ή λα απνζεθεπηεί σο κηα δηαθνξεηηθή εθδνρή κέζα ζηε βάζε. Παξαδείγκαηα ηέηνησλ ζπζηεκάησλ είλαη «ην CVS, ην Instant Update, ην PREP θαη ην Quilt». Γηα απηφ ηνλ ηχπν ζπζηήκαηνο, νη ηαπηφρξνλεο αιιαγέο ζ έλα εληαίν αξρείν, ή θαηά κήθνο κηαο νιφθιεξεο ζπιινγήο αξρείσλ, ινγηθά ζα ζπγθξνχνληαλ ε κία κε ηελ άιιε. Η πην θνηλή ιχζε είλαη λα αλαδεηθλχνπλ ηελ εκθάληζε ηνπ «conflict» θαη λα επηηξέπνπλ ζηνπο ρξήζηεο λα ην επηιχζνπλ. [11] 62

63 Σα ζπγρξνληζκέλα ή «ζε πξαγκαηηθφ ρξφλν», «collaborative editing systems» επηηξέπνπλ ζε πνιιαπινχο ρξήζηεο λα επεμεξγαζηνχλ ην ίδην έγγξαθν, ηελ ίδηα ζηηγκή απφ δηαθνξεηηθέο ηνπνζεζίεο. Απηά ηα ζπζηήκαηα είλαη ηδηαίηεξα δηαδξαζηηθά θαη νη αιιαγέο πνπ γίλνληαη ζε έλα έγγξαθν ελεκεξψλνληαη απηφκαηα θαη ηαπηφρξνλα ζε φινπο. Τπάξρνπλ πνιιέο δηαθνξεηηθέο πνηθηιίεο ζπγρξνληζκέλσλ «collaborative editing systems» πνπ δηαρσξίδνληαη αλάινγα απφ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπο. ε θάπνηα ζπζηήκαηα ν ρξφλνο απφθξηζεο εμαξηάηαη απφ ην δηάζηεκα θαζπζηέξεζεο (latency) ησλ ππνθείκελσλ δηθηχσλ, ελψ άιια ζπζηήκαηα παξέρνπλ γξήγνξν ρξφλν απφθξηζεο αλεμάξηεηα απφ ην δίθηπν. Κάπνηα ζπζηήκαηα ζρεδηάδνληαη κφλν γηα λα ιεηηνπξγνχλ κε αξγή θαζπζηέξεζε (latency), Local Area Network (LAN). Απηά ηα είδε ζπζηεκάησλ δελ ζα ιεηηνπξγνχζαλ ηφζν θαιά ζηα Wide Area Networks (WAN) πνπ έρνπλ πςειφηεξν θαη φρη ηπραίν δηάζηεκα θαζπζηέξεζεο (latency). Άιιν έλα ραξαθηεξηζηηθφ είλαη ν πεξηνξηζκφο επεμεξγαζίαο πνπ ζέηεη ην ζχζηεκα. Κάπνηα ζπζηήκαηα επηηξέπνπλ κφλν εηζεξρφκελα δεδνκέλα απφ κηα ηνπνζεζία θάζε θνξά, ελψ άιια ζπζηήκαηα επηηξέπνπλ ηαπηφρξνλε εηζαγσγή δεδνκέλσλ ζε δηαθνξεηηθά ηκήκαηα/αληηθείκελα. Δπηπιένλ άιια ζπζηήκαηα επηηξέπνπλ ζηνπο ρξήζηεο ηελ ειεπζεξία λα επεμεξγαζηνχλ νπνηνδήπνηε ζεκείν ηνπ εγγξάθνπ νπνηαδήπνηε ζηηγκή. [11] 4.2 Καηαλεκεκέλα πζηήκαηα Δγγξάθνπ - Distributed Document Systems Απηή ε ελφηεηα εζηηάδεη ζε θαηαλεκεκέλα ζπζηήκαηα εγγξάθνπ, ζπγθεθξηκέλα ζηνπο ζπληάθηεο νκάδαο (group editors), φπσο απηνί ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηελ απφ θνηλνχ επεμεξγαζία εγγξάθνπ απφ έλα γεσγξαθηθά δηακνηξαζκέλν ζχλνιν ζπγγξαθέσλ. Έλα έγγξαθν είλαη έλα ζχλνιν απφ πιεξνθνξηαθέο κνλάδεο γηα θαηαλάισζε απφ ηνλ άλζξσπν. Με ηελ εμέιημε ηεο ηερλνινγίαο ηνπ ειεθηξνληθνχ γξαθείνπ έλαο λένο ηχπνο εγγξάθνπ αλαπηχρζεθε, ην ειεθηξνληθό έγγξαθν. Σα ειεθηξνληθά έγγξαθα δελ πεξηνξίδνληαη ζην θείκελν, αιιά κπνξεί επίζεο λα πεξηέρνπλ γξαθηθά, εηθφλεο, «scripts» αιιά θαη άιια πνιπκέζα φπσο ν ήρνο θαη ην βίληεν. Σα ειεθηξνληθά έγγξαθα παξάγνληαη ρξεζηκνπνηψληαο επεμεξγαζηέο θεηκέλνπ, πξνγξάκκαηα γξαθηθψλ ή άιια πξνγξάκκαηα δεκηνπξγίαο πνιπκέζσλ ηα νπνία είλαη θαηαλεκεκέλα ζε ηνπηθά θαη δίθηπα επξείαο πεξηνρήο θαη ηαμηλνκεκέλα ζε ζπζηήκαηα αξρείσλ ή βάζεσλ δεδνκέλσλ. Δλψ απηή ε ηερλνινγία επηηξέπεη ζηνπο 63

64 αλζξψπνπο λα επεμεξγάδνληαη έγγξαθα πην απνδνηηθά, δεκηνπξγεί επίζεο θαηλνχξηα πξνβιήκαηα θαη πξνθιήζεηο. [1] πλεξγαηηθή δεκηνπξγία εγγξάθνπ (Cooperative document creation) Απφ ηελ αξρή, ε επεμεξγαζία εγγξάθνπ ήηαλ κηα απφ ηηο πην ζεκαληηθέο εθαξκνγέο ησλ πξνζσπηθψλ ππνινγηζηψλ. Ο ζθνπφο ηεο επεμεξγαζίαο εγγξάθνπ είλαη λα δεκηνπξγεί, λα δηαρεηξίδεηαη θαη λα δηαδίδεη έγγξαθα. Ο Koch (1997) φξηζε ηελ επεμεξγαζία εγγξάθνπ σο «κηα επ αφξηζηνλ ζπδήηεζε ζρεδηαζκνχ πνπ απνηειείηαη απφ φιεο ηηο δξαζηεξηφηεηεο πνπ απαηηνχληαη γηα ηε δεκηνπξγία ελφο εγγξάθνπ (ειεθηξνληθφ ή ζε ραξηί). Σν έξγν είλαη αδχλακα δνκεκέλν θαη ζπλήζσο εμαηξεηηθά αζηαζέο». Οη ελέξγεηεο εθηεινχληαη είηε θάησ απφ ηνλ έιεγρν αλζξψπσλ είηε εξγαιείσλ ινγηζκηθνχ. Η δεκηνπξγία εγγξάθνπ είλαη κηα ζπλερηδφκελε δηαδηθαζία ε νπνία δελ έρεη πξνθαζνξηζκέλν ηέινο. Οη εκπιεθφκελνη ρξήζηεο απνθαζίδνπλ νη ίδηνη πφηε ε δεκηνπξγία ηνπ εγγξάθνπ έρεη νινθιεξσζεί θαη πφηε κηα απνδεθηή θαηάζηαζε έρεη επηηεπρζεί. Η έιιεηςε δνκήο εληφο ηεο επεμεξγαζίαο εγγξάθνπ θαζηζηά ηα ζπκβαηηθά ζπζηήκαηα δηαρείξηζεο ξνήο εξγαζηψλ άλεπ αμίαο γηα ηελ εθαξκνγή απηή. [1] Παξαθάησ παξνπζηάδεηαη ην κνληέιν ιεηηνπξγίαο ησλ Flower θαη Hayes πνπ παξνπζηάδεη ηε δεκηνπξγία εγγξάθνπ ζχκθσλα κε ηνπο ίδηνπο θαη βαζίδεηαη ζηελ πξννπηηθή ηνπ κεκνλσκέλνπ αηφκνπ. Τν κνληέιν επεμεξγαζίαο ζύκθσλα κε ηνπο Flower θαη Hayes. [1] Οη Flower θαη Hayes (1981) εμήγεζαλ ηε δεκηνπξγία εγγξάθνπ σο κηα ιχζε ηνπ πξνβιήκαηνο ηεο επεμεξγαζίαο πνπ απνηειείηαη απφ ηξία βαζηθά ζηνηρεία: [1] o Η δεκηνπξγία εγγξάθνπ κπνξεί λα ρσξηζηεί ζε ηξεηο θάζεηο: ζρεδηαζκφο, δεκηνπξγία θαη επαλεμέηαζε. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο θάζεο ηνπ ζρεδηαζκνχ, φιεο νη ζρεηηθέο πιεξνθνξίεο κε ην έγγξαθν ζπιιέγνληαη θαη παξάγνληαη. Γεκηνπξγείηαη έηζη έλα ζρέδην σο πξνο ην πεξηερφκελν, ηε δνκή θαη ηελ αλαπαξάζηαζε. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο θάζεο ηεο δεκηνπξγίαο, απηφ ην ζρέδην εθαξκφδεηαη γηα ηελ παξαγσγή ηνπ πξαγκαηηθνχ πεξηερφκελνπ ηνπ εγγξάθνπ, ην νπνίν έπεηηα επαλεμεηάδεηαη, θαη αλ είλαη απαξαίηεην ζηε ζπλέρεηα ηξνπνπνηείηαη. ηελ πξάμε, απηέο νη ηξεηο θάζεηο δελ εθηεινχληαη ζπλερφκελα. Οη θάζεηο απηέο κπνξνχλ λα επηηειεζηνχλ κε κηα απζαίξεηε ζεηξά αλάινγα κε ηε ζπκπεξηθνξά θαη ηηο επηζπκίεο ησλ εκπιεθφκελσλ αλζξψπσλ. 64

65 Οη κεηαβάζεηο αλάκεζα ζηηο θάζεηο είλαη πηζαλέο αλά πάζα ζηηγκή. Οη Flower θαη Hayes ελζσκάησζαλ έλα ζηνηρείν ζπληνληζκνχ ζην κνληέιν ηνπο γηα ηνλ έιεγρν ησλ κεηαβάζεσλ αλάκεζα ζηα ζηάδηα (θάζεηο). Απηφ ην ζηνηρείν δελ είλαη έλα ζχζηεκα ινγηζκηθνχ, αιιά αληηπξνζσπεχεη ηε ιήςε ζπγθεθξηκέλεο απφθαζεο ηνπ ζπγγξαθέα ηνπ πφηε, γηα παξάδεηγκα, ζηακαηά ην «brainstorming» θαη μεθηλά ε επεμεξγαζία ηνπ πεξηερνκέλνπ ην εγγξάθνπ. Σν αξρηθφ ζηάδην ηνπ έξγνπ ηεο δεκηνπξγίαο εγγξάθνπ, φπσο θαη νη κεηαβάζεηο κεηαμχ ησλ θάζεσλ, δελ είλαη πξνβιέςηκεο. Δίλαη ζέκα απφθαζεο ηνπ ζπγγξαθέα θαη κφλν: [1] o Η καθξνπξφζεζκε κλήκε θαζνξίδεη ηελ πξνζσπηθή γλψζε ηνπ ζπγγξαθέα πνπ πξφθεηηαη λα ρξεζηκνπνηεζεί γηα ηε δεκηνπξγία ηνπ εγγξάθνπ. Απηφ πεξηιακβάλεη κλεκνληθή γλψζε θαη απνζεθεπκέλε πιεξνθνξία ζε εμσηεξηθά κέζα, φπσο ηα βηβιία. Σν ππφβαζξν γλψζεο πάλσ ζην ζέκα, ε νκάδα πνπ ζηνρεχεη ζηελ αλάγλσζε ηνπ εγγξάθνπ θαη ε πξνβιεπφκελε δηαδηθαζία δεκηνπξγίαο ηνπ εγγξάθνπ είλαη επίζεο θνκκάηηα ηεο καθξνπξφζεζκεο κλήκεο. o Σν πιαίζην ηνπ έξγνπ θαζνξίδεη φιεο ηηο πηπρέο ηεο δηαδηθαζίαο δεκηνπξγίαο εγγξάθσλ πνπ δελ ζπλδένληαη άκεζα κε ηνλ ζπγγξαθέα. Απηφ πεξηγξάθεη ην πεξηβάιινλ εξγαζίαο ηνπ ζπγγξαθέα θαη θαζνξίδεη ην ζέκα θαη ην πξνβιεπφκελν αθξναηήξην, καδί κε ην πεξηερφκελν ηνπ εγγξάθνπ πνπ έρεη ήδε παξαρζεί. Σν κνληέιν ιεηηνπξγίαο ησλ Flower θαη Hayes παξνπζηάδεη ηε δεκηνπξγία εγγξάθνπ σο κηα αιιειεπίδξαζε αλάκεζα ζηε γλψζε ηνπ ζπγγξαθέα θαη ηηο πξνζέζεηο ηνπ απφ ηε κηα πιεπξά θαη απφ ηελ άιιε ην κέρξη ζήκεξα δεκηνπξγεκέλν πεξηερφκελν ηνπ εγγξάθνπ. Απηφ ην κνληέιν, φπσο αλαθέξζεθε, βαζίδεηαη ζηελ πξννπηηθή ηνπ κεκνλσκέλνπ αηφκνπ. Ο Koch (1997) επέθηεηλε απηή ηελ πξνζέγγηζε πξνθεηκέλνπ λα δηακνξθψζεη θνηλέο ζπλζήθεο επεμεξγαζίαο απφ πνιιαπινχο ζπγγξαθείο. [1] Τν κνληέιν ζπλεξγαηηθήο επεμεξγαζίαο ζύκθσλα κε ηνλ Koch. [1] Ο Koch (1997) φξηζε σο ζπλεξγαηηθή δεκηνπξγία εγγξάθνπ ηελ «απφ θνηλνχ επεμεξγαζία ελφο εγγξάθνπ απφ πνιιαπινχο ζπκκεηέρνληεο, νη νπνίνη έρνπλ ζηφρν ηε δεκηνπξγία ηνπ εγγξάθνπ. Γεδνκέλνπ φηη ππάξρνπλ αιιειεμαξηήζεηο αλάκεζα ζηα αηνκηθά επηκέξνπο έγγξαθα, νη ελέξγεηεο ησλ ζπγγξαθέσλ επεξεάδνπλ ε κία ηελ άιιε. Έηζη, είλαη απαξαίηεηε πξνυπφζεζε φηη ε επηθνηλσλία θαη ν ζπληνληζκφο 65

66 εθαξκφδνληαη πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζεί ν θνηλφο ζηφρνο». ε αληηδηαζηνιή κε ην κνληέιν ησλ Flower θαη Hayes ην νπνίν ιακβάλεη ππ φςηλ κφλν έλα ζπγγξαθέα, ε δηαδηθαζία γξαθήο επεθηάζεθε γηα λα ελζσκαηψζεη κεραληζκνχο γηα ην ζπληνληζκφ κεηαμχ ησλ ζπλ-δεκηνπξγψλ (co-authors). Η παγθφζκηα ιεηηνπξγία γξαθήο είλαη, σο εθ ηνχηνπ, ε έλσζε ησλ ηνπηθψλ ιεηηνπξγηψλ γξαθήο. Όινη νη άλζξσπνη πνπ εκπιέθνληαη ζηε ζπλεξγαηηθή δεκηνπξγία εγγξάθνπ ζεσξνχληαη ζπγγξαθείο (authors), ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ησλ εμεηαζηψλ (reviewers) θαη ηνπ ζπληάθηε (editor). Δθηφο ησλ κεραληζκψλ ζπληνληζκνχ, ε ηνπηθή ιεηηνπξγία γξαθήο πεξηιακβάλεη θαη πάιη ηε ιεηηνπξγηθφηεηα γηα ην ρεηξηζκφ ησλ θάζεσλ ηνπ ζρεδηαζκνχ, ηεο δεκηνπξγίαο θαη ηεο αλαζεψξεζεο. Καη πάιη ε αιιεινπρία ησλ θάζεσλ θαζνξίδεηαη απφ ηνπο αληίζηνηρνπο ζπγγξαθείο. Ο ακνηβαίνο ζπληνληζκφο απαηηεί άκεζε θαη έκκεζε επηθνηλσλία κεηαμχ ησλ ζπλ-δεκηνπξγψλ βειηηψλνληαο ηελ ελεκέξσζε ηεο νκάδαο. Παξαδείγκαηα άκεζεο επηθνηλσλίαο είλαη ηα « s» θαη ε ηειεδηάζθεςε (desktop conferencing) ελψ ε έκκεζε επηθνηλσλία αλαθέξεηαη ζε θνηλνπνηήζεηο γηα αιιαγέο ζηελ θαηάζηαζε ηνπ εγγξάθνπ θαη πιεξνθνξίεο ηνπ ηζηνξηθνχ. Θέκαηα ζπληνληζκνχ είλαη ηα παξαθάησ: [1] o Πνηνη απφ ηνπο ζπλ-δεκηνπξγνχο είλαη απηή ηε ζηηγκή ελεξγνί θαη πνην ζεκείν ηνπ εγγξάθνπ επεμεξγάδνληαη; o Πνηα είλαη ε πξφζεζε ησλ ελεξγεηψλ ηνπο; o Ση εκθαλίδεηαη ηελ ίδηα ζηηγκή ζηηο νζφλεο ησλ ζπλ-δεκηνπξγψλ; o Πνηεο είλαη νη πηζαλέο επηδξάζεηο ησλ ελεξγεηψλ ελφο δεκηνπξγνχ ζηηο ελέξγεηεο ησλ άιισλ; χκθσλα κε ην κνληέιν ηεο ζπλεξγαηηθήο δεκηνπξγίαο εγγξάθνπ ην πιαίζην εξγαζίαο δηακνηξάδεηαη απφ φινπο ηνπο ζπλ-δεκηνπξγνχο. Δθηφο απφ ηνπο ηδησηηθνχο ρψξνπο εξγαζίαο θαη ηελ πεξηγξαθή εξγαζίαο, ην πιαίζην εξγαζίαο πεξηέρεη επίζεο πιεξνθφξεζε ζηα κέιε ηεο νκάδα θαη έλα νκαδηθφ ρψξν απνζήθεπζεο γηα αληαιιαγή εγγξάθσλ ή κέξε απηψλ. Λνγηθά ν ρψξνο απνζήθεπζεο ηεο νκάδαο είλαη έλα θεληξηθφ ζεκείν ην νπνίν, σζηφζν, κπνξεί λα πινπνηεζεί απφ κία δηαλεκεκέλε θαη επαλαιακβαλφκελε αξρηηεθηνληθή. Οη ρψξνη δηακνηξαδφκελεο πιεξνθνξίαο είλαη νη θαηάιιειεο πξνζεγγίζεηο ηνπ «groupware» γηα λα πξαγκαηνπνηεζνχλ ρψξνη απνζήθεπζεο νκάδσλ. [1] 66

67 4.2.2 Group editors Η απφ θνηλνχ ζπγγξαθή ελφο εγγξάθνπ απφ κηα νκάδα ζπλ-δεκηνπξγψλ είλαη κηα ζεκαληηθή «CSCW» εθαξκνγή ε νπνία είλαη ν ιφγνο πνπ έρεη αλαπηπρζεί έλα είδνο νκάδαο δηαθνξεηηθψλ ζπληαθηψλ. Δθηφο απφ ηελ ελζσκάησζε ηεο ιεηηνπξγηθφηεηαο γηα ηε δεκηνπξγία εγγξάθνπ θαη δηακνηξαζκέλνπ ρψξνπ απνζήθεπζεο δεδνκέλσλ, νη «Group editors» πεξηέρνπλ επίζεο ιεηηνπξγίεο γηα ηε βειηίσζε ηεο ελεκέξσζεο ηεο νκάδαο πνπ βαζίδεηαη ζε άκεζε θαη έκκεζε επηθνηλσλία αλάκεζα ζηνπο ζπλ-δεκηνπξγνχο. Γεληθά νη ζπληάθηεο νκάδαο ππνζηεξίδνπλ έλα κεγάιν βαζκφ ζπγρξνληζκνχ ν νπνίνο απαηηεί κεραληζκνχο αζθάιεηαο (locking) θαη ιεηηνπξγίεο γξαθήο. Έλα ζεκαληηθφ ζέκα είλαη ην «locking granularity». πρλά, ην θιείδσκα φισλ ησλ δεδνκέλσλ δελ είλαη κηα θαηάιιειε ιχζε επεηδή απηφ εκπνδίδεη ηελ παξάιιειε εξγαζία. Μάιηζηα, απαηηεί εηδηθνχο κεραληζκνχο θνηλνπνηήζεσλ θαη πνιηηηθέο γηα λα κείλνπλ νη ζπλ-δεκηνπξγνί ελεκεξσκέλνη ν έλαο ζηνπ άιινπ ηηο ελέξγεηεο (π.ρ. ζηέιλνληαο κελχκαηα θνηλνπνηήζεσλ κεηά απφ αιιαγέο ζην έγγξαθν). Όινη νη απινί ρξήζηεο πξνγξακκάησλ ζχληαμεο ή ζπληαθηψλ νκάδαο αθνινπζνχλ κηα επίπεδε πξνζέγγηζε πνπ δηαθξίλεηαη αλάκεζα ζην επίπεδν ηνπ πεξηβάιινληνο ηνπ ρξήζηε θαη ζην επίπεδν πξφζβαζεο. Σν επίπεδν πεξηβάιινληνο ηνπ ρξήζηε δέρεηαη ηηο εηζξνέο ηνπ ρξήζηε θαη ελεκεξψλεη ηελ αλαπαξάζηαζε ζηελ νζφλε ηνπ εγγξάθνπ. Οη αηηήζεηο πξφζβαζεο δεκηνπξγνχληαη είηε απφ ην ηνπηθφ επίπεδν πεξηβάιινληνο εξγαζίαο ηνπ ρξήζηε είηε απφ ηα επίπεδα πξφζβαζεο ησλ απνκαθξπζκέλσλ ζπληαθηψλ νκάδαο(group editors). [1] 4.3. Αξρηηεθηνληθή ζπζηεκάησλ Σν θεληξηθφ δήηεκα πνπ αθνξά ηελ αξρηηεθηνληθή ησλ ζπζηεκάησλ κε έλα δηακνηξαδφκελν έγγξαθν (ή δεδνκέλν) είλαη ην πνχ απνζεθεχεηαη ην έγγξαθν θαη δηαηεξείηαη. Γεληθά ε απνζήθεπζε ελφο θνηλφρξεζηνπ εγγξάθνπ κπνξεί λα είλαη θεληξηθή (centralized), επαλαιακβαλφκελε (replicated) ή έλα πβξίδην ησλ δχν πξνζεγγίζεσλ: [1] 67

68 4.3.1 Κεληξηθή Αξρηηεθηνληθή (Centralized architecture) Με απηή ηελ αξρηηεθηνληθή, ππάξρεη κηα δηάθξηζε αλάκεζα ζηηο ηνπνζεζίεο επεμεξγαζίαο θαη ηελ ηνπνζεζία ηνπ εμππεξεηεηή (server). Μπνξεί λα ππάξρνπλ πνιιαπιέο ηνπνζεζίεο επεμεξγαζίαο, θαζεκηά «ηξέρνληαο» κηα «client» δηεξγαζία. Απηή ε «client» δηεξγαζία είλαη ππεχζπλε γηα ηε δεκηνπξγία ιεηηνπξγηψλ απφ ηα δεδνκέλα εηζαγσγήο ησλ ρξεζηψλ πνπ ζα ελεκεξψλνπλ ην θνηλφρξεζην έγγξαθν θαη ζα εκθαλίδνπλ ην πεξηερφκελν ηνπ θνηλφρξεζηνπ εγγξάθνπ ζην ηνπηθφ πεξηβάιινλ εξγαζίαο ηνπ ρξήζηε. Τπάξρεη κφλν κία ηνπνζεζία γηα ην δηαθνκηζηή. Σν θνηλφρξεζην έγγξαθν απνζεθεχεηαη ζην δηαθνκηζηή. Η ιεηηνπξγία ηνπ δηαθνκηζηή είλαη ππεχζπλε γηα ηελ ελεκέξσζε ηνπ θνηλφρξεζηνπ εγγξάθνπ θαη ηελ απνζηνιή ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπ πεξηβάιινληνο εξγαζίαο ηνπ ρξήζηε ζηνλ «client» γηα εκθάληζε. Τπάξρνπλ δχν ζηξαηεγηθέο γηα ηελ ελεκέξσζε ηνπ θνηλφρξεζηνπ εγγξάθνπ. 1. Τπάξρεη κφλν έλαο δηαθνκηζηήο (εηθφλα. 4.1). Γεδνκέλνπ φηη κφλν κε ηε ιεηηνπξγία ηνπ δηαθνκηζηή κπνξεί λα ππάξρεη πξφζβαζε ζην έγγξαθν, δελ ππάξρεη ηαπηφρξνλε πξφζβαζε ζην θνηλφρξεζην έγγξαθν θαη σο εθ ηνχηνπ δελ ππάξρεη πξφβιεκα αζπλέπεηαο. Ωζηφζν, ην λα κελ ππάξρεη ηαπηφρξνλε πξφζβαζε είλαη επίζεο έλα κεηνλέθηεκα επεηδή πεξηνξίδεη ηελ απφδνζε ηνπ ζπζηήκαηνο δεδνκέλνπ φηη εμ νξηζκνχ, κφλν έλαο ρξήζηεο κπνξεί λα έρεη πξφζβαζε ζην έγγξαθν θάζε θνξά. Δάλ έλαο ρξήζηεο πξαγκαηνπνηεί κηα κεγάιεο δηάξθεηαο ιεηηνπξγία (π.ρ. κεηαθίλεζε ελφο αληηθεηκέλνπ), θαλέλαο άιινο ρξήζηεο δελ έρεη πξφζβαζε ζην θνηλφρξεζην έγγξαθν θαηά ηε δηάξθεηα απηήο ηεο ιεηηνπξγίαο. Σα ζπζηήκαηα ρξεζηκνπνηνχλ απηή ηελ αξρηηεθηνληθή γηα λα παξέρνπλ ηελ ςεπδαίζζεζε ηεο ηαπηφρξνλεο πξφζβαζεο ππνζηεξίδνληαο κφλν ιεηηνπξγίεο πνπ κπνξνχλ λα εθηειεζηνχλ ζε πνιχ κηθξή δηάξθεηα (π.ρ. ην ρξψκα ελφο pixel ζε bitmap έγγξαθν). [11] 68

69 Δηθόλα 4.1. Κεληξηθή Αξρηηεθηνληθή 2. Τπάξρνπλ πνιιαπινί δηαθνκηζηέο νη νπνίνη κπνξνχλ λα έρνπλ πξφζβαζε ζε θνηλφρξεζην έγγξαθν ηαπηφρξνλα. Απηή είλαη κηα θνηλή πξνζέγγηζε ζε ζπζηήκαηα βάζεσλ δεδνκέλσλ. Η αχμεζε ζηελ απφδνζε επηηπγράλεηαη αιιά κε θφζηνο πηζαλψλ αληηθάζεσλ πνπ πξνθαινχληαη απφ ηελ ηαπηφρξνλε πξφζβαζε ζην θνηλφρξεζην έγγξαθν. Απηά ηα πξνβιήκαηα αζπλέπεηαο ρξεηάδεηαη λα ιπζνχλ κε ηε ρξήζε κεζφδσλ ειέγρνπ απηήο ηεο αζηάζεηαο. Γελ έρεη ζεκαζία αλ ππάξρνπλ έλαο ή πνιιαπινί δηαθνκηζηέο, ην θχξην κεηνλέθηεκα γηα ηελ θεληξηθή αξρηηεθηνληθή είλαη φηη ν ηνπηθφο ρξφλνο απφθξηζεο κπνξεί λα είλαη κεγάινο. Απηφ νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη φηαλ κηα ιεηηνπξγία παξάγεηαη, ε εθηέιεζή ηεο εκθαλίδεηαη ζην ηνπηθφ πεξηβάιινλ εξγαζίαο ηνπ ρξήζηε κφλν κεηά απφ ηα παξαθάησ βήκαηα: o Η ιεηηνπξγία απνζηέιιεηαη ζην δηαθνκηζηή 69

70 o Ο δηαθνκηζηήο εθηειεί ηε ιεηηνπξγία, έπεηηα ζηέιλεη έλα κήλπκα (πεξηέρεη πιεξνθνξίεο γηα ην πεξηβάιινλ εξγαζίαο ηνπ ρξήζηε) γηα λα ελεκεξψζεη φινπο ηνπο «clients» γηα ην update, θαη o Ο «client» δέρεηαη ην κήλπκα απάληεζεο απφ ην δηαθνκηζηή θαη ελεκεξψλεη ην ηνπηθφ πεξηβάιινλ εξγαζίαο ηνπ ρξήζηε. Η ηαρχηεηα νινθιήξσζεο απηψλ ησλ ηξηψλ βεκάησλ είλαη ηδηαίηεξα εμαξηεκέλε απφ ην δηάζηεκα ηνπ ρξφλνπ θαζπζηέξεζεο ηνπ δηθηχνπ. ε έλα δίθηπν κε κεγάιε θαζπζηέξεζε (Internet) ν ρξφλνο απφθξηζεο είλαη κεγάινο. Γεδνκέλνπ φηη ηα «collaborative editing systems» κε θεληξηθή αξρηηεθηνληθή δελ κπνξνχλ λα εγγπεζνχλ γξήγνξν ρξφλν απφθξηζεο, απηή ε αξρηηεθηνληθή δελ ηθαλνπνηεί ηηο απαηηήζεηο ησλ ζπλεξγαηηθψλ ζπζηεκάησλ επεμεξγαζίαο γξαθηθψλ. [11] Δπαλαιακβαλόκελε Αξρηηεθηνληθή (Replicated architecture) Με ηελ επαλαιακβαλφκελε αξρηηεθηνληθή, δελ ππάξρεη ηνπνζεζία δηαθνκηζηή. Ο εμππεξεηεηήο θαη ην θνηλφρξεζην έγγξαθν αλαπαξάγνληαη ζε φιεο ηηο ηνπνζεζίεο επεμεξγαζίαο. Έηζη, θάζε πεξηνρή επεμεξγαζίαο πεξηέρεη έλα «client», έλαλ δηαθνκηζηή, θαη έλα αληίγξαθν ηνπ θνηλφρξεζηνπ εγγξάθνπ. Ο εμππεξεηεηήο ζε θάζε πεξηνρή είλαη ππεχζπλνο γηα ηε δηαηήξεζε ηεο ζηαζεξφηεηαο ηνπ αληίγξαθνπ ηνπ θνηλφρξεζηνπ εγγξάθνπ. Οη δηαθνκηζηέο επηθνηλσλνχλ απεπζείαο ν έλαο κε ηνλ άιιν γηα λα δηαζθαιίδνπλ φηη φιεο νη ελεκεξψζεηο είλαη δηαζέζηκεο ζε φιεο ηηο ηνπνζεζίεο γηα λα εθηειεζηνχλ. (Απηή ε αξρηηεθηνληθή θαίλεηαη ζηελ εηθφλα.4.2). Σα «collaborative editing systems» κε επαλαιακβαλφκελε αξρηηεθηνληθή κπνξνχλ λα πξνζθέξνπλ γξήγνξν ρξφλν απφθξηζεο κε άκεζε εθηέιεζε. Όηαλ κηα ηνπηθή ιεηηνπξγία παξάγεηαη, απηή εθηειείηαη άκεζα απφ ηνλ ηνπηθφ δηαθνκηζηή θαη ην απνηέιεζκα ελεκεξψλεηαη ζηνλ «client» άκεζα (ρσξίο απαξαίηεην δίθηπν επηθνηλσλίαο). Έηζη ν ρξφλνο απφθξηζεο είλαη αλεμάξηεηνο απφ ηελ αζηάζεηα ηνπ δηθηχνπ. Ωζηφζν, ην κεηνλέθηεκα απηήο ηεο πξνζέγγηζεο είλαη φηη κπνξεί λα ζπκβνχλ αζπλέπεηεο ζηα αλαπαξαγφκελα αληίγξαθα, εμαηηίαο ηεο ηαπηφρξνλεο ελεκέξσζεο ζην θνηλφρξεζην έγγξαθν, πνπ δεκηνπξγείηαη απφ ηνπο πνιιαπινχο δηαθνκηζηέο. [11] 70

71 Δηθόλα 4.2 Αξρηηεθηνληθή Αλαπαξαγσγήο Τβξηδηθή Αξρηηεθηνληθή (Hybrid architecture) Δπηπιένλ κε ηελ θεληξηθή θαη ηελ επαλαιακβαλφκελε αξρηηεθηνληθή, είλαη επίζεο πηζαλφ έλα πβξίδην απηψλ ησλ δχν. Με ηελ πβξηδηθή αξρηηεθηνληθή, θάζε πεξηνρή επεμεξγαζίαο πεξηέρεη έλα «client», έλα δηαθνκηζηή θαη έλα αληίγξαθν ηνπ θνηλφρξεζηνπ εγγξάθνπ. Δπηπιένλ, ππάξρεη επίζεο κηα ηνπνζεζία δηαθνκηζηή πνπ πεξηέρεη ην θνηλφρξεζην έγγξαθν θαη έλα δηαθνκηζηή. Όηαλ παξάγνληαη ιεηηνπξγίεο, εθείλεο πνπ δελ πξνθαινχλ αζηάζεηα φηαλ εθηεινχληαη ηαπηφρξνλα, εθηεινχληαη πξψηα ηνπηθά θαη έπεηηα απνζηέιινληαη ζηηο απνκαθξπζκέλεο πεξηνρέο (ζπκπεξηιακβάλνληαο θαη ηελ ηνπνζεζία ηνπ εμππεξεηεηή). Απηφ παξάγεη θαιφ ρξφλν απφθξηζεο. Ωζηφζν, άιια είδε ιεηηνπξγηψλ (φιεο νη ιεηηνπξγίεο ελεκέξσζεο) ρξεηάδεηαη λα εθηειεζηνχλ κέζσ ηνπ δηαθνκηζηή γηα λα απνθεπρζνχλ αζηάζεηεο. Ο ρξφλνο απφθξηζεο γηα απηά ηα είδε ιεηηνπξγηψλ είλαη επίζεο εμαξηεκέλνο απφ ηε δηάξθεηα απφθξηζεο ηνπ δηθηχνπ. 71

72 Δπνκέλσο κφλν νη επαλαιακβαλφκελεο αξρηηεθηνληθέο κπνξνχλ λα ηθαλνπνηήζνπλ αξθεηά ηηο απαηηήζεηο ησλ ζπλεξγαηηθψλ ζπζηεκάησλ επεμεξγαζίαο. Δπίζεο, ε αζηάζεηα πνπ ζπλδέεηαη κε απηή ηελ αξρηηεθηνληθή κπνξεί λα εκπνδηζηεί ή λα ιπζεί, εθαξκφδνληαο ηερληθέο ειέγρνπ αζηάζεηαο. [11] 72

73 5. Αλάιπζε ησλ «Web-based Collaborative Writing tools» θαη «Collaborative Writing software» απηφ ην θεθάιαην ζα γίλεη κηα αλάιπζε ησλ θπξηφηεξσλ ζπλεξγαηηθψλ εξγαιείσλ επεμεξγαζίαο θεηκέλνπ. πγθεθξηκέλα ζα αλαιπζνχλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπο θαη έπεηηα ζα γίλεη κηα ζχγθξηζε απηψλ ησλ εξγαιείσλ. Ιδηαίηεξα ζα δνζεί έκθαζε ζηηο δηαθνξέο ησλ εξγαιείσλ ησλ δχν κεγαιχηεξσλ εηαηξηψλ, ηεο Google θαη ηεο Microsoft. Ωζηφζν, ν θχξηνο ζθνπφο απηνχ ηνπ θεθαιαίνπ είλαη λα δνζεί κηα γεληθή εηθφλα απηψλ ησλ ζπζηεκάησλ, ψζηε ν αλαγλψζηεο λα κπνξεί αξγφηεξα λα επηιέμεη αλάινγα. Δίλαη ζεκαληηθφ λα αλαθεξζεί πσο ε παξαθάησ έξεπλα έρεη ζηεξηρζεί πάλσ ζε κειέηε πνπ έγηλε ην 2007 ζηα πιαίζηα ηνπ πξνγξάκκαηνο «Leonardo DaVinci» ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Σα θχξηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηα ζπλεξγαηηθά εξγαιεία γξαθήο θαη ηηο ηερλνινγίεο πνπ πεξηιακβάλνπλ είλαη: [16] o Τπνζηεξηδόκελνη ηύπνη αξρείσλ: είλαη νη ππνζηεξηδφκελνη ηχπνη formats αξρείσλ γηα ηα αξρεία πνπ κπνξνχλ λα επεμεξγαζηνχλ ζπλεξγαηηθά o πλνκηιία θεηκέλνπ (Text chat): ε παξνπζία ελφο «text chat» πνπ νη ρξήζηεο κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ γηα λα επηθνηλσλήζνπλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο επεμεξγαζίαο o Αλαζεσξήζεηο(Revisions):ε ηθαλφηεηα λα αληρλεπζνχλ φιεο νη αιιαγέο πνπ έγηλαλ ζην αξρηθφ έγγξαθν θαη λα επηζηξέςνπκε ζε παιαηφηεξεο εθδφζεηο o RSS 28 : ππνζηήξημε γηα RSS feeds, επηηξέπνληαο ζηνπο ρξήζηεο λα έρνπλ ζε πξαγκαηηθφ ρξφλν επηζεκάλζεηο φηαλ γίλνληαη αιιαγέο. o updates: ε ηθαλφηεηα γηα ιήςε ελεκεξψζεσλ ησλ ρξεζηψλ κέζσ φηαλ ππάξρνπλ αιιαγέο ζηα έγγξαθα πνπ επεμεξγάδνληαη. 28 Ο όξνο RSS πξνέξρεηαη από ην αγγιηθό Really Simple Syndication. είλαη έλα format αληαιιαγήο πεξηερνκέλνπ βαζηζκέλν ζε γιώζζα XML. Είλαη έλαο λένο ηξόπνο λα ελεκεξώλεηαη ν ρξήζηεο ηνπ Ίληεξλεη γηα γεγνλόηα θαη λέα από άιινπο ρξήζηεο ή θαη θαλάιηα πιεξνθνξίαο. Η πιεξνθνξία κέζσ ηνπ RSS έξρεηαη ζηνλ ππνινγηζηή ηνπ ρξήζηε Online 73

74 o Γεκόζην/Ηδησηηθό (Public/Private): ε δπλαηφηεηα νξγάλσζεο ηδησηηθψλ ή δεκφζησλ ζπλεξγαηηθψλ ζπλεδξίσλ επεμεξγαζίαο. o Αξηζκόο ρξεζηώλ: ν κέγηζηνο αξηζκφο επηηξεπφκελσλ ζπληαθηψλ o πλ-επεμεξγαζία, πλεξγαζία ζε πξαγκαηηθό ρξόλν( Real-Time - Coediting): ε δπλαηφηεηα ζπλεξγαηηθήο επεμεξγαζίαο ζε πξαγκαηηθφ ρξφλν o Λνγηζκηθό/Web-based (Software/Web-based): ν ηχπνο ηνπ ζπλεξγαηηθνχ ζπζηήκαηνο o ρόιηα (Comments):ε δπλαηφηεηα πξνζζήθεο ζρνιίσλ ζην έγγξαθν o Οξζνγξαθηθόο έιεγρνο (Spell check): ε δηαζεζηκφηεηα εξγαιείνπ νξζνγξαθηθνχ ειέγρνπ o Απνζήθεπζε (Storage): Ο ρψξνο απνζήθεπζεο ησλ αξρείσλ καο (Remote/Local Server) [16] 5.1 Collaborative Writing tools Google Docs & Spreadsheets Σν Google Docs & Spreadsheets είλαη έλα web-based πξφγξακκα επεμεξγαζίαο θεηκέλνπ πνπ επηηξέπεη ζην ρξήζηε λα δεκηνπξγήζεη έγγξαθα θεηκέλνπ θαη ππνινγηζηηθά θχιια. Ο ρξήζηεο κπνξεί εχθνια λα θάλεη βαζηθέο ιεηηνπξγίεο, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ θαηαιφγνπο, ηαμηλφκεζε κε ζηήιεο, πξφζζεζε πηλάθσλ, εηθφλεο, ζρφιηα, ηχπνπο, αιιαγή fonts θαη άιια. Σν Google Docs & Spreadsheets επηηξέπεη ηε κεηαθφξησζε αξρείσλ θαη δεκηνπξγία αιιαγψλ ζε απηά online. Γέρεηαη ηα πεξηζζφηεξα δεκνθηιή πξφηππα αξρείνπ. Ο ρξήζηεο κπνξεί λα πξνζθαιέζεη άηνκα θαη λα εξγαζηεί ζηα αξρεία ζπλεξγαηηθά. Δπηπιένλ, κπνξεί λα δεκνζηεχζεη ηα έγγξαθά ηνπ θαη ηα ππνινγηζηηθά θχιια online, σο θαλνληθέο web pages. Διεχζεξε ρξήζε. 74

75 Τπνζηεξηδόκελνη ηύπνη αξρείσλ: Κείκελν, ινγηζηηθφ θχιιν, εηθφλεο Text chat: Ναη Αλαζεσξήζεηο: Ναη RSS: Ναη ελεκεξώζεηο: Όρη Γεκόζην/Ηδησηηθό: Γεκφζην/Ι δησηηθφ Αξηζκόο ρξεζηώλ: 50 πλεξγαζία ζε πξαγκαηηθό ρξόλν: Ναη Λνγηζκηθό/Web-based: Webbased ρόιηα: Ναη Δμαγσγή/ Σύπνη αξρείσλ: Ναη/doc, xls, pdf, html, txt, rtf, odt, sxw Οξζνγξαθηθόο έιεγρνο: Ναη Απνζήθεπζε (Storage): Remote (Cloud) Σηκή: Γσξεάλ Link: Μια ζύνηομη περιγραθή ηοσ περιβάλλονηος ηων Google Docs Τπάξρνπλ αξθεηνί ηξφπνη κε ηνπο νπνίνπο κπνξεί θάπνηνο λα μεθηλήζεη ηε ρξήζε ησλ Google εγγξάθσλ: o Γεκηνπξγία ελφο λένπ online εγγξάθνπ, o Μεηαθφξησζε ελφο ππάξρνληνο εγγξάθνπ απφ ην ζθιεξφ δίζθν, o Υξήζε έηνηκνπ πξνηχπνπ απφ ηε ζπιινγή πξνηχπσλ. Γεκηνπξγία θαη απνζήθεπζε ελόο εγγξάθνπ Γηα ηε δεκηνπξγία ελφο λένπ εγγξάθνπ, ν ρξήζηεο πξέπεη λα παέη ζην κελνχ Γεκηνπξγία λένπ, θαη λα επηιέμεη Έγγξαθν. Αληίζηνηρα κπνξεί λα επηιέμεη ηε δεκηνπξγία κηαο Παξνπζίαζεο, έλφο Τπνινγηζηηθνύ Φύιινπ, Φόξκαο, ρεδίαζεο, Φαθέινπ θαη από Πξόηππνπ. Καζψο δνπιεχεη ζε έλα έγγξαθν, κπνξεί λα παηήζεη ην θνπκπί Απνζήθεπζε δεμηά ζηελ θνξπθή ηνπ εγγξάθνπ, λα εηζάγεη ην Δηθόλα 5.1.Σν Μελνύ Γεκηνπξγία ζην Google Docs 75

76 φλνκα ηνπ εγγξάθνπ ζην παξάζπξν πνπ εκθαλίδεηαη, θαη λα παηήζεη OK. Έπεηηα, ζα κπνξεί λα δεη ην έγγξαθφ ηνπ ζηε ιίζηα Δγγξάθσλ (Docs list). Γηα λα απνζεθεχζεη ηνπηθά έλα αληίγξαθν ηνπ εγγξάθνπ ηνπ, ν ρξήζηεο κπνξεί λα ην θάλεη ιήςε ζηνλ ππνινγηζηή. Γηα λα ην θάλεη απηφ, πξέπεη λα αλνίμεη ην έγγξαθν ηνπ, λα παηήζεη ην κελνχ Αξρείν θαη λα πάεη ην πνληίθη ζηελ επηινγή Λήςε σο. Θα δεί απηνχο ηνπο ηχπνπο αξρείσλ: HTML (zipped), RTF, Word, Open Office, PDF, θαη απινχ θεηκέλνπ. Δπηιέγεη έλα ηχπν αξρείνπ θαη έπεηηα ην OK ζην παξάζπξν πνπ εκθαλίδεηαη. Μεηαθόξησζε «Upload» ελόο εγγξάθνπ Ο ρξήζηεο κπνξεί επίζεο λα κεηαθνξηψζεη έλα ππάξρνλ αξρείν ζηα Google docs νπνηαδήπνηε ζηηγκή: 1. Παηάεη ην θνπκπί Μεηαθόξησζε ζηελ θνξπθή ηεο πιεπξηθήο ζηήιεο ηεο ζειίδαο ησλ Google Docs. 2. Παηάεη ην Δπηινγή αξρείσλ γηα Μεηαθόξησζε θαη επηιέγεη ην αξρείν. 3. Παηάεη Άλνηγκα. 4. Παηάεη Μεηαθόξησζε Αξρείνπ. Σν αξρείν εκθαλίδεηαη ζηελ ιίζηα ησλ Docs. o Σχπνη αξρείσλ πνπ κπνξνχλ λα κεηαθνξησζνχλ:.html.txt,.odt,.rtf, θαη Miscrosoft Word o Όξηα κεγέζνπο: Κάζε έγγξαθν κπνξεί λα είλαη πάλσ απφ 1MB, ζπλ κέρξη 2MB γηα θάζε ζπλεκκέλε εηθφλα. Παξαθάησ θαίλεηαη έλα screenshot από ην πεξηβάιινλ επεμεξγαζίαο ελόο εγγξάθνπ ζηα Google Docs. 76

77 Δηθόλα 5.2. Σν πεξηβάιινλ εξγαζίαο εγγξάθνπ ζην Google Docs Γηα λα επεμεξγαζηεί ν ρξήζηεο ην έγγξαθφ ηνπ κπνξεί λα ρξεζηκνπνηήζεη ηα κελνχ ζηε γξακκή εξγαιείσλ γηα λα αιιάμεη ηε γξακκαηνζεηξά θαη ην κέγεζνο θεηκέλνπ ζην έγγξαθν. Απιά επηιέγεη ην θείκελν πνπ ζέιεη λα αιιάμεη θαη παηάεη είηε ην κελνχ γξακκαηνζεηξάο, ην νπνίν έρεη σο πξνεπηινγή ηελ Arial, ή ην κελνχ κεγέζνπο θεηκέλνπ, ην νπνίν είλαη νξηζκέλν σο 11pt. Δάλ ζέιεη λα αιιάμεη ην δηάζηηρν ηνπ εγγξάθνπ, παηάεη ζηε γξακκή ην θνπκπί ηνπ δηάζηηρνπ αξηζηεξά ζηε γξακκή εξγαιείσλ. Έπεηηα επηιέγεη, απφ ην κελνχ. Δηζαγσγή Δηθόλσλ 5.3. Μελνύ επηινγήο δηάζηηρνπ Ο ρξήζηεο κπνξεί λα πξνζζέζεη εηθφλεο ζην έγγξαθν: 1. Παηάεη ην κελνχ Δηζαγσγή απφ ηε γξακκή εξγαιείσλ θαη επηιέγεη Δηθόλα. 2. Αλάινγα κε ην ηη εηθφλα ζέιεη λα πξνζζέζεη ζην έγγξαθφ, επηιέγεη Μεηαθόξησζε, Γηεύζπλζε URL, ή Αλαδήηεζε Δηθόλσλ Google Πξνζζήθε ζρνιίσλ 77

78 Γηα λα πξνζζέζεη έλα ζρφιην ζην έγγξαθν, πξέπεη λα αθνινπζήζεη ηα παξαθάησ: 1. Σνπνζεηεί ην δείθηε φπνπ ζα ήζειε λα εκθαλίδεηαη ην ζρφιην. 2. Παηάεη ζην κελνχ Δηζαγσγή (Insert). 3. Δπηιέγεη ην εηθνλίδην ρόιην (Comment) Δηζαγσγή ζρόιηνπ 4. Πιεθηξνινγεί ην ζρφιηφ ηνπ κέζα ζην πιαίζην πνπ εκθαλίδεηαη ζηα δεμηά ηνπ εγγξάθνπ. Σν φλνκα ηνπ ρξήζηε εκθαλίδεηαη απφ πξνεπηινγή ζην ζρφιην. Γηα λα δηαγξάςεη έλα ζρφιην, απιά παηάεη ην εηθνλίδην ηνπ θάδνπ ζην πιαίζην ηνπ ζρφιηνπ. Γηακνηξαζκό ηνπ εγγξάθνπ ζαο Δθφζνλ ν ρξήζηεο έρεη δεκηνπξγήζεη έλα Google έγγξαθν, κπνξεί λα ην δηακνηξαζηεί κε θίινπο ή ζπλεξγάηεο. Μπνξεί λα ην θάλεη απφ ηε Docs list ή απεπζείαο απφην έγγξαθν. o Απφ ηε Docs list, επηιέγεη ην «checkbox» δίπια ζην έγγξαθν (ή πεξηζζφηεξα) πνπ ζέιεη λα δηακνηξαζηεί, θαη παηάεη ζην κελνχ Κνηλή ρξήζε ζηε γξακκή εξγαιείσλ. Έπεηηα, επηιέγεη Ρπζκίζεηο Κνηλήο Υξήζεο. o Απφ ην έγγξαθν, παηάεη ην αλαδπφκελν κελνχ ηεο Κνηλήο Υξήζεο ζηελ θνξπθή δεμηά ηεο ζειίδαο. Έπεηηα αθνινπζεί ηα παξαθάησ: 78

79 1. ηελ θνξπθή ηνπ παξαζχξνπ ησλ «Ρπζκίζεσλ Κνηλήο Υξήζεο», θάησ απφ ην «Πξνζζέζηε άηνκα», πιεθηξνινγεί ηηο δηεπζχλζεηο s ησλ αηφκσλ πνπ ζέιεη λα κνηξαζηεί ην έγγξαθν. 2. ηα δεμηά ηεο ιίζηαο ησλ νλνκάησλ, επηιέγεη «Μπνξεί λα δεη» ή «Μπνξεί λα επεμεξγαζηεί» απφ ην αλαδπφκελν κελνχ. Μέζα ζηηο «ξπζκίζεηο Κνηλήο Υξήζεο», κπνξεί λα δεη πνηνο έρεη πξφζβαζε ζην έγγξαθφ, λα αιιάμεη ην επίπεδν πξφζβαζεο ησλ αηφκσλ, λα αθαηξέζεη ζπληάθηεο θαη ζεαηέο θαη λα αιιάμεη ηελ επηινγή πξνβνιήο ηνπο εγγξάθνπ. Μπνξεί λα κνηξαζηεί ην έγγξαθφ ηνπ κε έσο θαη 200 ζπλδπαζκέλνπο ζεαηέο θαη ζπλεξγάηεο. Ωζηφζν, εάλ δεκνζηεχζεη ην έγγξαθφ, ν θαζέλαο ζα είλαη ζε ζέζε λα έρεη πξφζβαζε ζ απηφ. Έσο 10 άηνκα κπνξνχλ ηαπηφρξνλα λα επεμεξγαζηνχλ θαη / ή λα δνπλ έλα έγγξαθν. Ηζηνξηθό αλαζεσξήζεσλ Όζν ν ρξήζηεο θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ επεμεξγάδνληαη έλα έγγξαθν, κπνξεί λα θξαηάεη ελδείμεηο ησλ αιιαγψλ (θαη ηνπ αηφκνπ πνπ ηηο έθαλε), θαη αθφκα λα επηζηξέςεη ζε κηα παιηφηεξε έθδνζε ρξεζηκνπνηψληαο ην «Δκθάληζε ηζηνξηθνχ αλαζεψξεζεο». 1. Απφ ην έγγξαθo, παηάεη ζην Αξρείν > Δκθάληζε ηζηνξηθνύ αλαζεώξεζεο (See revision history). 2. Παηάεη ην αλαδπφκελν κελνχ κε ηελ εκεξνκελία θαη ην φλνκα ρξήζηε, θαη επηιέγεη κηα επηινγή. Δάλ επηιέμεη ιάζνο, κπνξεί λα επηιέμεη Παιαηόηεξε ή Νεόηεξε κέρξη λα βξεί ηελ έθδνζε πνπ ζέιεη. Δηθόλα 5.5. Μελνύ Αξρείν γηα ηελ επηινγή Ηζηνξηθνύ Αλαζεώξεζεο Σψξα, φηαλ νη ζπλεξγάηεο ηνπ ζα βιέπνπλ ην έγγξαθν, ζα βιέπνπλ ηελ έθδνζε πνπ επηιέγεη. 79

80 Γεκνζίεπζε Καζψο έρεη νινθιεξψζεη ηε δεκηνπξγία θαη επεμεξγαζία ηνπ εγγξάθνπ ηνπ, ν ρξήζηεο κπνξεί λα ην δεκνζηεχζεη ζε κηα ηζηνζειίδα. Απιά παηάεη ην κελνχ Κνηλή Υξήζε θαη επηιέγεη Γεκνζίεπζε ζηνλ Ηζηό. Έπεηηα, επηιέγεη Γεκνζίεπζε ηώξα. Δθηύπσζε Δάλ ζέιεη έλα «hard copy» ηνπ εγγξάθνπ, κπνξεί λα ην εθηππψζεη σο έλα PDF ή λα ην θάλεη ιήςε ζαλ έλα HTML αξρείν. Γηα λα ην εθηππψζεη σο Pdf: 1. Απφ κέζα απφ ην έγγξαθν πνπ ζέιεη λα εθηππψζεη, επηιέγεη Αξρείν > Δθηύπσζε. Δηθόλα 5.6. Μελνύ Αξρείν γηα ηελ επηινγή Δθηύπσζεο 2. Έλα PDF εκθαλίδεηαη γηα εθηχπσζε. Δάλ ζέιεη λα πξνζζέζεη αξηζκνχο ζειίδσλ ζην έγγξαθφ πξηλ ην εθηππψζεη, επηιέγεη Ρπζκίζεηο εθηύπσζεο απφ ην κελνχ Αξρείν θαη επηιέγεη πνπ ζέιεη λα εκθαλίδεηαη ν αξηζκφο ζειίδαο. Γηα λα θάλεη ιήςε ην αξρείν ηνπ σο έλα HTML αξρείν, αθνινπζεί ηα βήκαηα: 1. Μέζα απφ ην έγγξαθφ, επηιέγεη Αξρείν > Λήςε σο... > HTML (zipped). 2. Βξίζθεη ην αξρείν ζηνλ ππνινγηζηή θαη παηάεη λα ην αλνίμεη. Παξαθάησ αληίζηνηρα βιέπεηε έλα screenshot από ην πεξηβάιινλ επεμεξγαζίαο ελόο ππνινγηζηηθνύ θύιινπ ζηα Google Docs. 80

81 Δηθόλα 5.7. Πεξηβάιινλ εξγαζίαο Τπνινγηζηηθνύ Φύιινπ ηνπ Google Docs Οη θύξηεο ιεηηνπξγίεο είλαη παξόκνηεο κε ηα παξαπάλσ. 81

82 Office Web Apps Οη Microsoft Office Web Apps είλαη νη εθαξκνγέο ηνπ desktop Microsoft Office (ην Word, ην Excel, ην PowerPoint θαη ην OneNote) ζε web based κνξθή. πγθεθξηκέλα, πξφθεηηαη γηα ζπλεξγαηηθά εξγαιεία επεμεξγαζίαο απφ ηε Microsoft. Σν πεξηβάιινλ εξγαζίαο ησλ Microsoft Office Web Apps είλαη ίδην κε απηφ ησλ desktop εθαξκνγψλ. Πξνζθέξνπλ ηε δπλαηφηεηα επεμεξγαζίαο ησλ Office αξρείσλ ζαο απφ νπνπδήπνηε κέζσ ελφο ππνζηεξηδφκελνπ πξνγξάκκαηνο πεξηήγεζεο θαη. δηεπθνιχλνπλ ηε ζπλεξγαζία αλάκεζα ζηα κέιε κηαο νκάδαο. Τπνζηεξηδόκελνη ηύπνη αξρείσλ: Κείκελν, Δηθφλεο Text chat: Όρη Αλαζεσξήζεηο: Ναη RSS: Όρη(Word, PowerPoint), Ναη (Excel, OneNote) ελεκεξώζεηο: Όρη Γεκόζην/Ηδησηηθό: Ιδησηηθφ Αξηζκόο ρξεζηώλ: N/A πλεξγαζία ζε πξαγκαηηθό ρξόλν: Όρη(Word, PowerPoint), Ναη (Excel, OneNote) Λνγηζκηθό/Web-based: Win, Mac ρόιηα: Όρη Δμαγσγή/File formats: Ναη/ Office formats Οξζνγξαθηθόο έιεγρνο: Ναη Απνζήθεπζε (Storage): Remote (Cloud) Σηκή: Γσξεάλ κε ην Office 2010 ή κε έλα Windows Live ID Link: Office.Live.com Παξαθάησ πεξηγξάθεηαη ε δηαδηθαζία πνπ πξέπεη λα αθνινπζήζεη θάπνηνο ρξήζηεο γηα λα απνθηήζεη ηηο εθαξκνγέο ηνπ Office Live. 82

83 Η δηαδηθαζία ινηπφλ γηα λα απνθηήζεη θάπνηνο ηε «ζνπίηα» ησλ Office Live γηα ηε Διιάδα είλαη ε παξαθάησ. Καηαξρήλ πξέπεη ν ρξήζηεο λα έρεη αγνξάζεη ην «desktop» ινγηζκηθφ ηνπ Microsoft Δηθόλα 5.8. Σν πεξηβάιινλ ηνπ Office ζην Windows Live Office 2010 ή λα έρεη εγθαηαζηήζεη ηε δνθηκαζηηθή έθδνζε θαη επηπιένλ λα έρεη κηα «Windows Live ID». Μφλν κε απηφ ηνλ ηξφπν ζα έρεη πξφζβαζε ζηηο «MS Office Web Apps» Δθφζνλ, ινηπφλ, ν ρξήζηεο απνθηήζεη πξφζβαζε ηφηε ζα αλαθαιχςεη φηη κέρξη ζηηγκήο ε Microsoft πξνζθέξεη γηα ηελ «web» έθδνζε, ηηο εθαξκνγέο Word, Excel, PowerPoint θαη OneNote. Παξαθάησ παξνπζηάδεηαη κηα κηθξή πεξηήγεζε απηψλ ησλ εθαξκνγψλ. Η «Word Web App» Η online έθδνζε ηνπ MS Word είλαη κηα πεξηνξηζκέλε έθδνζε ηεο «Desktop» εθαξκνγήο. πγθεθξηκέλα ην πεξηβάιινλ εξγαζίαο ησλ δχν εθαξκνγψλ είλαη ίδην κε ηε κφλε δηαθνξά φηη ε online έθδνζε πεξηέρεη θάπνηεο βαζηθέο γξακκέο θαη ζηήιεο Δηθόλα 5.9. Σν πεξηβάιινλ εξγαζίαο ηεο εθαξκνγήο Word Web App 83

84 εξγαιείσλ (Αξρείν, Κεληξηθή, Δηζαγσγή θαη Πξνβνιή). Δίλαη ζεκαληηθφ λα αλαθεξζεί φηη δίλεηαη ε δπλαηφηεηα ζηνλ ρξήζηε λα κεηαθέξεη ηελ εξγαζία ηνπ απφ ηελ online εθαξκνγή ζηε «desktop». Η Excel Web App Σα ραξαθηεξηζηηθά ηεο «web» έθδνζεο ηνπ MS Excel δελ δηαθέξνπλ κε απηά ηεο «desktop» έθδνζεο. Αληίζηνηρα θη εδψ φπσο θαη ζηελ πεξίπησζε ηνπ Word νη ιεηηνπξγίεο ησλ εξγαιείσλ είλαη πεξηνξηζκέλεο. Η PowerPoint Web App Καζψο Δηθόλα Σν πεξηβάιινλ εξγαζίαο ηεο εθαξκνγήο Excel Web App Δηθόλα Σν πεξηβάιινλ εξγαζίαο ηεο εθαξκνγήο PowerPoint Web App 84

85 μεθηλάεη ε εθαξκνγή ν ρξήζηεο έρεη ηελ επηινγή λα δηαιέμεη αλάκεζα ζε θάπνηα πξφηππα επεμεξγαζίαο πνπ πξνζθέξεη ε Microsoft. Η OneNote Web App Η OneNote Web App κπνξεί λα δηαηεξεί ηηο πιεξνθνξίεο θάζε ρξήζηε νξγαλσκέλεο Δηθόλα Σν πεξηβάιινλ εξγαζίαο ηεο εθαξκνγήο OneNote Web App ρξεζηκνπνηψληαο δπλαηφηεηεο πνπ είλαη δηαζέζηκεο φπσο εηηθέηεο, ζηπι θεηκέλνπ, νξζνγξαθηθφ έιεγρν θαηά ηελ πιεθηξνιφγεζε θαη Απηφκαηε Γηφξζσζε. Σν OneNote Web App επηηξέπεη λα βιέπεη ν ρξήζηεο πνηνο έθαλε ηελ ηειεπηαία αιιαγή λα πξνβάιιεη πξνεγνχκελεο εθδφζεηο. ε θαζεκία ηηο παξαπάλσ εθαξκνγέο ππάξρεη κέζα ζην κελνχ Αξρείν ε επηινγή ηεο Κνηλήο Φξήζεο πνπ δίλεη ηε δπλαηφηεηα ζηνλ θάζε ρξήζηε λα Δηθόλα Ζ επηινγή ηεο Κνηλήο Υξήζεο δηακνηξάδεη ηα αξρεία ηνπ θαη λα πξνζθέξεη ζε φπνηα άηνκα ζέιεη δηθαίσκα πξφζβαζε. 85

86 ύγθξηζε ηνπ Google Docs θαη ησλ Office Web Apps απηή ηελ ππνελφηεηα είλαη ζεκαληηθφ πξηλ ζπλερίζνπκε λα θάλνπκε κηα κηθξή ζχγθξηζε ησλ δχν κεγαιχηεξσλ εηαηξηψλ φζνλ αθνξά ηα ζπλεξγαηηθά εξγαιεία επεμεξγαζίαο πνπ παξέρνπλ. Πεξηβάιινλ εξγαζίαο Ξεθηλψληαο, ην θχξην πεξηβάιινλ εξγαζίαο ζην Google Docs παξνπζηάδεηαη πνιχ θαιχηεξν απφ εθείλν ηνπ Office Web Apps, πνπ πεξηέρεη έλα ηεξάζηην δηαθεκηζηηθφ. Δηθόλα Σν πεξηβάιινλ εξγαζίαο ησλ Office Web Apps 86

87 Σν πξφγξακκα Google Docs είλαη πην «θαζαξφ» θαη απιφ, φπσο αθξηβψο ην ζηπι ηεο Google. Καη νη δχν ζνπίηεο έρνπλ κηα παξόκνηα δνκή ζηελ θχξηα ζειίδα, κε ηηο θαηεγνξίεο εγγξάθσλ ζηα αξηζηεξά θαη κηα ιίζηα κε φια ηα αξρεία πνπ έρνπλ δεκηνπξγεζεί. Η ιίζηα ζην Google Docs επηηξέπεη ζην ρξήζηε λα επηιέμεη πνιιαπιά έγγξαθα ζηνλ ίδην ρξφλν γηα λα εθηειέζεη ιεηηνπξγίεο φπσο δηαγξαθή, απφθξπςε ή εμαγσγή. Η ιίζηα ζην Office Web Apps, σζηφζν, επηηξέπεη ζην ρξήζηε λα δηαρεηξηζηεί ηα αξρεία ηνπ έλα πξνο έλα, θαη δελ επηηξέπεη ηε δηαγξαθή ησλ αξρείσλ ν ρξήζηεο ζα πξέπεη λα παηήζεη Πεξηζζόηεξα > Ιδηόηεηεο, θαη έπεηηα λα επηιέμεη Δηαγξαθή. Σν Google Docs πεξηιακβάλεη ηελ θιαζηθή δνκή πεξηβάιινληνο κε κηα γξακκή εξγαιείσλ ζηελ θνξπθή ηεο ζειίδαο θαη αλαδπφκελα κελνχ, ελψ ε δνκή ηνπ Office Web Apps είλαη αθξηβψο βαζηζκέλε πάλσ ζην πεξηβάιινλ εξγαζίαο ηνπ Office. Δεκηνπξγία αξρείνπ Σν Google Docs πξνζθέξεη πέληε επηινγέο (έγγξαθν, ππνινγηζηηθφ θχιιν, παξνπζίαζε, θφξκα θαη ζρεδίαζε) ελψ ην Office Web Apps πξνζθέξεη ηέζζεξα πξνγξάκκαηα (Word, Excel, PowerPoint θαη OneNote). Ο ρξήζηεο κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη έλα αξρείν εχθνια θαη ζηηο δχν ζνπίηεο, ρξεζηκνπνηψληαο έλα αλαδπφκελν (drop-down) κελνχ. ην Office Web Apps, σζηφζν, ρξεηάδεηαη ν ρξήζηεο λα νλνκάζεη ην αξρείν ακέζσο κεηά πνπ ζα ην δεκηνπξγήζεη. Δίλαη ζεκαληηθφ επίζεο φηη ηα αξρεία ηνπ Office πεξηέρνπλ ηελ πην πξφζθαηε επέθηαζε αξρείνπ ηνπ (DOCX, XLSX and PPTX). Εξγαιεία θαη ιεηηνπξγίεο Όζν γηα ηα εξγαιεία πνπ πεξηέρνληαη ζε θάζε πξφγξακκα, θαίλεηαη ην Google Docs λα είλαη πην δπλακηθφ θαη κε πεξηζζφηεξα ραξαθηεξηζηηθά απφ ην Office Web Apps. Ο επεμεξγαζηήο θεηκέλνπ ζην Google Docs, γηα παξάδεηγκα, επηηξέπεη ζην ρξήζηε λα εηζάγεη πίλαθεο, εηθφλεο, ζρφιηα, επηθεθαιίδεο θαη ππνζέιηδα, θαη έρεη επίζεο ελζσκαησκέλν κεηαθξαζηή, νξζνγξαθηθφ έιεγρν, κεηξεηή ιέμεσλ θαη ιεμηθφ. Απφ ηελ άιιε κεξηά, ε online έθδνζε ηνπ Word ππνζηεξίδεη κφλν πίλαθεο, εηθφλεο θαη ζπλδέζεηο, θαη δηαζέηεη κφλν νξζνγξαθηθφ έιεγρν. Παξφκνηα, ηα Τπνινγηζηηθά θχιια ζην Google Docs κπνξνχλ λα δνπιέςνπλ κε δηαγξάκκαηα, πξφηππα (scripts) θαη απινχο ηχπνπο, ελψ ην online Excel πεξηνξίδεηαη ζηηο βαζηθέο ιεηηνπξγίεο. Όζνλ αθνξά ην Google Docs Presentations, ν ρξήζηεο κπνξεί λα εηζάγεη εηθφλεο, πίλαθεο θαη βίληεν κεηαμχ άιισλ ζηνηρείσλ, ελψ ε online έθδνζε ηνπ PowerPoint πεξηνξίδεηαη κφλν ζε εηθφλεο θαη ζπλδέζεηο. Έλα ζεκαληηθφ ζεκείν γηα ηε Microsoft, σζηφζν, είλαη ε παξνπζία ησλ ζεκάησλ (themes). Δίλαη επθνιφηεξα ζηε ρξήζε ηνπο θαη θαιχηεξα νξγαλσκέλα απ φηη ηα πξφηππα ζεκάησλ ζην Google Docs. Έλα απφ ηα ζεκαληηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ Google Docs είλαη ε ππνζηήξημε γηα δηακνηξαζκφ θαη εμαγσγή αξρείσλ. Ο ρξήζηεο κπνξεί λα δηακνηξάζεη ηα αξρεία ηνπ ζε άιινπο ρξήζηεο, δίλνληαο άδεηα είηε κφλν λα ηα δνπλ είηε λα ηα 87

88 επεμεξγαζηνχλ. Δπίζεο κπνξεί λα εμάγεη ηα αξρεία ηνπ ζε δηάθνξα πξφηππα (formats), πεξηιακβάλνληαο HTML, TXT, PDF θαη CSV. Απφ ηελ άιιε κεξηά ηα πξφηππα πεξηνξίδνληαη ζε DOC, XLS θαη PPT. Σν Office Web Apps πεξηέρεη επίζεο παξφκνηεο δπλαηφηεηεο θνηλήο ρξήζεο, αιιά θαη εμαγσγήο αξρείσλ φπνπ ν ρξήζηεο κπνξεί λα ηα ιάβεη κε ηα γλήζηα πξφηππά ηνπο, φπσο, DOCX, XLSX θαη PPTX. Σέινο, αλαθνξηθά κε ηελ εηζαγσγή αξρείσλ, θαη νη δχν ζνπίηεο κπνξνχλ λα αλνίμνπλ αξρεία απφ ηνλ ηνπηθφ δίζθν ηνπ ρξήζηε, παξφιν πνπ ζην Office Web Apps ρξεηάδεηαη λα ηα θάλεη «upload» ζηελ ππεξεζία ηνπ Skydrive. Η ππεξεζία ηνπ Skydrive πξνζθέξεη 25 GB δσξεάλ δηαζέζηκν ρψξν κε ηε δεκηνπξγία ινγαξηαζκνχ ζηε ζειίδα «Windows Live», ελψ ην Google Docs πεξηέρεη κφλν 1 GB δσξεάλ. 88

89 ZohoWriter Σν Zoho Writer είλαη ζπλεξγαηηθφ πξφγξακκα επεμεξγαζίαο θεηκέλνπ (collaborative editor) πνπ επηηξέπεη ζην ρξήζηε λα δεκηνπξγήζεη ηα έγγξαθά ηνπ θαη λα ηα κνηξαζηεί δεκφζηα ή ηδησηηθά. Σν πεξηβάιινλ εξγαζίαο είλαη αξθεηά αηζζεηηθφ θαη ν ρξήζηεο κπνξεί λα εηζαγάγεη νπνηνδήπνηε ππάξρνλ έγγξαθν γηα λα εξγαζηεί πάλσ ζ απηφ. Σν Zoho Writer επηηξέπεη επίζεο ηελ εμαγσγή θεηκέλνπ ζε δηάθνξα πξφηππα, φπσο PDF, ODT, Word, HTML θαη άιια. Σν Zoho Writer πξνζθέξεη πεξίπνπ 20 δηαθνξεηηθά fonts κεηαμχ ησλ νπνίσλ κπνξείηε λα επηιέμεηε. Η ρξήζε ηνπ είλαη ειεχζεξε. Τπνζηεξηδόκελνη ηύπνη αξρείσλ: Κείκελν, Δηθφλεο Text chat: Όρη Αλαζεσξήζεηο: Ναη RSS: Όρη ελεκεξώζεηο: Ναη Γεκόζην/Ηδησηηθό: Γεκφζην/Ιδησ ηηθφ Αξηζκόο ρξεζηώλ: N/A πλεξγαζία ζε πξαγκαηηθό ρξόλν: Ναη Λνγηζκηθό/Web-based: Webbased ρόιηα: Ναη Δμαγσγή/File formats: Ναη/doc, pdf, html Οξζνγξαθηθόο έιεγρνο: Ναη Απνζήθεπζε (Storage): Remote Σηκή: Γσξεάλ Link: Μια ζσνοπηική ανάλσζη ηοσ Zoho Writer Zoho Office Suite Οη «Web-based office services» ηνπ Zoho επηηξέπνπλ ζην ρξήζηε λα δεκηνπξγήζεη έγγξαθα, ππνινγηζηηθά θχιια, παξνπζηάζεηο, ζρέδηα, ζεκεηψζεηο, «wikis», «projects», θαη άιινπο ηχπνπο δεδνκέλσλ ελφο γξαθείνπ κέζα απφ έλαλ browser, ρσξίο λα έρεη ζεκαζία ην ιεηηνπξγηθφ ζαο ζχζηεκα. 89

90 Γηα λα ρξεζηκνπνηήζεη θαλείο ην Zoho, ρξεηάδεηαη λα θάλεη κηα εγγξαθή ζην επίζεκν site. Σν Google Chrome θαη ν Firefox έρνπλ έλα πιενλέθηεκα απφ ηνπο ππφινηπνπο browsers, θαζψο ην Zoho παξέρεη «plugins» γη απηά ηα δχν. Σν πεξηβάιινλ εξγαζίαο ηνπ Zoho Σν πεξηβάιινλ ηνπ Zoho είλαη αξθεηά απιφ, δηαηζζεηηθφ θαη κνηάδεη πνιχ κε κηα ηππηθή «ζνπίηα» γξαθείνπ. Δηθόλα Σν πεξηβάιινλ εξγαζίαο ηνπ ZohoWriter 90

91 Λεηηνπξγία Η «Zoho Office Suite» κπνξεί λα θάλεη πεξίπνπ νηηδήπνηε πεξηκέλεη ν ρξήζηεο απφ έλα πιήξσο νινθιεξσκέλν ινγηζκηθφ ππνινγηζηή, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο ηεο ελζσκάησζεο «ηνπηθψλ» ή Web-based εηθφλσλ κέζα ζ έλα θείκελν, ηεο πξνζζήθεο LaTeX καζεκαη ηθψλ εμηζψζεσλ, ζχλδεζεο, ζεκεηψζεσλ, παξαθνινχζεζε αιιαγψλ γηα «online» ζπλεξγαζία, θ.α. Δηθόλα Μελνύ Γηακόξθσζεο ειίδαο Δηθόλα Μελνύ Δηζαγσγήο Δπηινγέο Δμαγσγήο (Export options) Σν Zoho επηηξέπεη ζην ρξήζηε λα απνζεθεχεη ηε δνπιεηά ηνπ κέζα ζ έλα επξχ θάζκα απφ «formats», ζπκπεξηιακβάλνληαο Microsoft Office, OpenOffice, StarOffice, rich text, HTML, text, PDF, θαη LaTeX. Η ζπκβαηφηεηα κε ηε Microsoft θαιχπηεη θαη ηα πξφηππα Office αξρεία θαη ην Office Open XML, πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζην Office 2007, Δηθόλα Δπηινγέο Δμαγσγήο ζην ZohoWriter ζπλήζσο πξνζδηνξηζκέλν απφ έλα επηπιένλ «x» ζηελ επέθηαζε ηνπ αξρείνπ, φπσο docx, xlsx. 91

92 «Tagging» & δηακνηξαζκόο Ο ρξήζηεο κπνξεί επίζεο λα εληζρχζεη ηα έγγξαθά ηνπ κε tags, γηα επθνιφηεξε αλαδήηεζε θαη ηαμηλφκεζε, θαη ζεκεηψζεηο γηα ζπλεξγαζία, πνπ επηηξέπνπλ ην δηακνηξαζκφ ησλ αξρείσλ. ήκεξα, δίλεηαη κεγάιε έκθαζε ζηα online εξγαιεία, πξνζζέηνληαο ζηνηρεία πνπ δελ ππάξρνπλ ζηηο θιαζζηθέο «office suites». Δηθόλα Σα tags εληζρύνπλ ηα έγγξαθα «Switch to» επηινγή Δηθόλα Γίλεηαη έκθαζε ζηα ζπλεξγαηηθά εξγαιεία Σν Zoho δελ πεξηνξίδεηαη κφλν ζηνλ «Writer» πνπ δείμακε παξαπάλσ. Η «ζνπίηα» πεξηέρεη έλα επξχ θάζκα εξγαιείσλ, ηα νπνία φια είλαη πξνζβάζηκα θάησ απφ ηε «Switch to» ζχλδεζε ζηε γσλία πάλσ δεμηά. Δηθόλα Ζ επηινγή «Switch to» 92

93 Adobe Buzzword Ο Adobe Buzzword είλαη έλαο online επεμεξγαζηή θεηκέλνπ γηα ζπγγξαθή αλαθνξψλ, πξνηάζεσλ θαη νηηδήπνηε άιιν ρξεηάδεηαη ν ρξήζηεο γηα λα έρεη πξφζβαζε online ή λα δνπιέςεη κε άιινπο. Όινη κπνξνχλ λα έρνπλ πξφζβαζε ζηελ ηειεπηαία έθδνζε ελφο εγγξάθνπ, λα κνηξαζηνχλ ην «feedback» θαη λα απαληήζνπλ ν έλαο ζηα ζρφιηα ηνπ άιινπ απφ νπνηνδήπνηε ππνινγηζηή. Σν Buzzword θαίλεηαη θαη ζπκπεξηθέξεηαη ζαλ εθαξκνγή ππνινγηζηή, φκσο ιεηηνπξγεί κέζα απφ έλα web browser. Γελ ρξεηάδεηαη εγθαηάζηαζε θαη είλαη δσξεάλ (πάλσ ζηελ Adobe Flash Platform,). Τπνζηεξηδόκελνη ηύπνη αξρείσλ: Κείκελν, Δηθφλεο Text chat: Όρη Αλαζεσξήζεηο: Ναη RSS: Ναη ελεκεξώζεηο: N/A Γεκόζην/Ηδησηηθό: Γεκφζην/Ιδησηηθφ Αξηζκόο ρξεζηώλ: Απεξηφξηζηνο (Role-based access control: αλάινγα κε ην επίπεδν πξφζβαζεο: coauthor, reviewer, ή reader) πλεξγαζία ζε πξαγκαηηθό ρξόλν: Ναη Λνγηζκηθό/Web-based: Web-based ρόιηα: Ναη Δμαγσγή/File formats: Ναη/ TXT, RTF,DOC, DOCX, ODT, PDF, HTML, θαη EPUB Οξζνγξαθηθόο έιεγρνο: Ναη Απνζήθεπζε (Storage): Remote (Cloud) Σηκή: Γσξεάλ Link: Μια ζύνηομη περιγραθή ηοσ Adobe Buzzword Σν Adobe Buzzword επηηξέπεη ζην ρξήζηε λα δεκηνπξγήζεη έγγξαθα θεηκέλνπ, φπσο κε έλαλ επεμεξγαζηή θεηκέλνπ. Οη «Toolbars» επηηξέπνπλ ηελ νξγάλσζε ηνπ θεηκέλνπ ζε παξαγξάθνπο, ιίζηεο κε θνπθίδεο ή αξηζκνχο, ηελ αιιαγή γξακκαηνζεηξάο, εηζαγσγή εηθφλσλ θαη πηλάθσλ θαη νξζνγξαθηθφ έιεγρν. Οη εληνιέο «Cut, Copy, θαη Paste» ιεηηνπξγνχλ κε ηνλ ίδην ηξφπν φπσο έλαο επεμεξγαζηήο 93

94 θεηκέλνπ. Η Acrobat δηαηεξεί έλα θπξίσο αληίγξαθν ην νπνίν κπνξεί ν ρξήζηεο λα δηακνηξάζεη θαη λα ζπλεξγαζηεί πάλσ ζ απηφ ηαπηφρξνλα κε άιια άηνκα. Σα ραξαθηεξηζηηθά πνπ είλαη ρξήζηκα γηα ζπλεξγαζία πεξηέρνπλ ηα παξαθάησ: Οξηζκόο ξόισλ ησλ ρξεζηώλ θαη πξόζβαζεο ζην έγγξαθν: Γηαθνξεηηθνί ξφινη ρξεζηψλ, «author, co-author, reviewer, θαη reader», επηηξέπνπλ ζηνπο ζπλεξγάηεο δηαθνξεηηθέο εξγαζίεο ζ έλα έγγξαθν. Σα επίπεδα πξφζβαζεο κπνξνχλ λα νξηζηνχλ γηα έλα έγγξαθν ψζηε ν θαζέλαο κε έλα URL λα κπνξεί λα δεη ην έγγξαθν. ρνιηαζκόο: Σα ρφιηα κπνξνχλ λα πεξηέρνπλ θείκελν, πίλαθεο, θαη εηθφλεο. Ηζηνξηθό Δγγξάθνπ (εθδόζεηο): Έλα ηζηνξηθφ ησλ εθδφζεσλ ελφο εγγξάθνπ θαη ε ηθαλφηεηα ζχγθξηζεο δχν εθδφζεσλ. Άπνςε πλεξγάηε: Μηα γξακκή ζην θάησ κέξνο ηνπ παξάζπξνπ εκθαλίδεη πνηνο είλαη θαιεζκέλνο γηα λα ζπλεξγαζηεί πάλσ ζην έγγξαθν, πνηνο επεμεξγάδεηαη ην έγγξαθν, θαη πφηε θάζε άηνκν είδε ηειεπηαία ην έγγξαθν. Λίζηεο Κνηλήο Υξήζεο: Δπαλαρξεζηκνπνίεζε ησλ δηεπζχλζεσλ πνπ ζπλδένληαη κε έλα έγγξαθν, νη νπνίεο κπνξνχλ λα αληηγξαθνχλ θαη ζε άιιν έγγξαθν. Δηθόλα Σν πεξηβάιινλ εξγαζίαο ηνπ Adobe Buzzword 94

95 A. Γξακκή εξγαιείσλ (Toolbar) B. Καξηέια ράξαθα (Ruler tab) C. Toolbar icons D. Κνπκπί θνηλήο ρξήζεο (Share button) E. «Collaborator bar», εκθαλίδεη ηελ ηξέρνπζα θαηάζηαζε F. Πξφζβαζε (Access) G. Δηθνλίδην ηζηνξηθνχ (History icon) H. Flagged word count I. Μεηξεηήο ιέμεσλ (Word count) J. Zoom K. Synchronator εκείσζε: Η Acrobat πεξηέρεη ηηο δηθέο ηεο γξακκαηνζεηξέο. Καηά ηε δηάξθεηα δηακνηξαζκνχ ελφο εγγξάθνπ, νη άιινη βιέπνπλ ην ίδην ζρέδην ζηελ νζφλε ηνπο κε απηφ πνπ βιέπεη θαη ν ρξήζηεο. Υάξαθαο: Υξήζε ηνπ ράξαθα γηα θαζνξηζκφ ησλ πεξηζσξίσλ, ζηεινζεηψλ θαη εδαθίσλ. Γηα λα εκθαληζηεί ν ράξαθαο, ν ρξήζηεο επηιέγεη ηελ θαξηέια ράξαθα πνπ βξίζθεηαη αθξηβψο θάησ θαη ζηα αξηζηεξά ηεο γξακκήο εξγαιείσλ. Ηζηνξηθό (εθδόζεηο): ην εηθνλίδην Ιζηνξηθφ ν ρξήζηεο κπνξεί λα δεη (ή λα επηζηξέςεη ζε) πξνεγνχκελεο εθδφζεηο ηνπ ηξέρνληνο εγγξάθνπ θαη λα ζπγθξίλεη ηηο αιιαγέο κεηαμχ ησλ εθδφζεσλ ηνπ ίδηνπ εγγξάθνπ. Zoom: Δπηινγή ηνπ Zoom γηα λα αιιαγή ηεο κεγέζπλζεο. Synchronator: Ο «Synchronator» δείρλεη αλ δελ έρνπλ απνζεθεπηεί νη αιιαγέο ζαο, θαη αλ ν ρξήζηεο είλαη ζπλδεδεκέλνο ζηελ Acrobat.com. Κάλνληαο θιηθ ζε απηφ αλά πάζα ζηηγκή απνζεθεχνληαη νη ηειεπηαίεο αιιαγέο ηνπ ρξήζηε. A. History icon B. Zoom icon C. Synchronator icon Ο ρξήζηεο κπνξεί λα θάλεη θιηθ ζε κία απφ ηηο πέληε γξακκέο εξγαιείσλ γηα λα επεθηαζεί. Να κεηαθηλήζεη ην δείθηε πάλσ απφ εηθνλίδην γξακκήο εξγαιείσλ γηα λα δεη ηηο ζπκβνπιέο γηα ην εξγαιείν. Σν φλνκα ηνπ εγγξάθνπ εκθαλίδεηαη ζηε γξακκή ηίηινπ ηνπ web-browser. Όπσο θαη νη γξακκέο εξγαιείσλ, άιιεο ιεηηνπξγίεο ειαρηζηνπνηνχληαη φηαλ δελ ρξεζηκνπνηνχληαη θαη επεθηείλνληαη φηαλ ρξεηάδνληαη. 95

96 Writeboard Σν Writeboard είλαη έλα web-based πξφγξακκα επεμεξγαζίαο θεηκέλνπ πνπ επηηξέπεη ζην ρξήζηε λα ζπληάμεη online έγγξαθα θαη λα ζπλεξγαζηεί κε ηνπο ζπλαδέιθνπο ηνπ. Μπνξεί επίζεο λα θάλεη εγγξαθή κέζσ RSS ζε έγγξαθα γηα λα ελεκεξψλεηαη γηα ηηο αιιαγέο φπσο επίζεο θαη λα θξαηάεη ηα έγγξαθά ηνπ νξγαλσκέλα κε ηελ ελζσκαησκέλε Backpack εθαξκνγή (intranet δηαρείξηζεο πιεξνθνξηψλ γηα κηθξέο επηρεηξήζεηο ). Σν Writeboard απαηηεί Internet Explorer 6.x, Safari, ή Firefox θαη είλαη ειεχζεξν γηα ρξήζε. Τπνζηεξηδόκελνη ηύπνη αξρείσλ: Η εηζαγσγή εμσηεξηθψλ αξρείσλ δελ είλαη εθηθηή Text chat: Όρη Αλαζεσξήζεηο: Ναη RSS: Ναη ελεκεξώζεηο: Ναη Γεκόζην/Ηδησηηθό: Γεκφζην/Ιδησηηθφ Αξηζκόο ρξεζηώλ: Απεξηφξηζην πλεξγαζία ζε πξαγκαηηθό ρξόλν: Όρη Λνγηζκηθό/Web-based: Webbased ρόιηα: Όρη Δμαγσγή: Όρη Οξζνγξαθηθόο έιεγρνο: Ναη Απνζήθεπζε (Storage): Remote Σηκή: Γσξεάλ Link: Μια ζύνηομη περιήγηζη ζ ένα ησπικό whiteboard 1. Κάζε writeboard έρεη έλα URL ψζηε ν ρξήζηεο λα κπνξεί λα ζπλδεζεί απφ νπνηνδήπνηε ππνινγηζηή, νπνηαδήπνηε ψξα κε έλα ζχγρξνλν web browser. 2. Απηφ είλαη ην θείκελν ηνπ writeboard. Οη Writeboards έρνπλ έλα ηίηιν ("enormicom mission statement" ζην παξαπάλσ παξάδεηγκα) θαη κπνξεί λα είλαη φζν κεγάιν ή φζν κηθξφ ζέινπκε. Αθξηβψο επάλσ απφ ην θείκελν ηνπ writeboard 96

97 βξίζθνληαη ηα εξγαιεία πνπ επηηξέπνπλ ηελ επεμεξγαζία ηνπ writeboard, «mark this version», «export the writeboard as plain text» ή «send via ». 3. Ο ρξήζηεο κπνξεί λα θαιέζεη φζα πεξηζζφηεξα άηνκα ζέιεη γηα λα ζπλεξγαζηεί ζε έλαλ writeboard. Απιά επηιέγεη ηε ζχλδεζε «Invite people», εηζάγεη δηεπζχλζεηο , θαη απηά ηα άηνκα ζα πάξνπλ κία ζχλδεζε θαη έλα θσδηθφ πνπ ζα ηνπο επηηξέπεη λα δνπλ θαη λα επεμεξγαζηνχλ ηνλ writeboard καδί ηνπ. 4. Κάζε θνξά πνπ ν ρξήζηεο απνζεθεχεη κηα αιιαγή ζε έλα writeboard, κηα λέα έθδνζε απηνχ ηνπ writeboard δεκηνπξγείηαη κέζα ζηελ πιεπξηθή ζηήιε. Απηφ ηνπ επηηξέπεη λα επηζηξέςεη ζε πξνεγνχκελεο εθδφζεηο νπνηαδήπνηε ζηηγκή. Η πιεπξηθή ζηήιε ηαμηλνκεί ηνλ αξηζκφ ηεο έθδνζεο (ε ηειεπηαία έθδνζε 7, ζ απηή ηελ πεξίπησζε, βξίζθεηαη ζηελ θνξπθή ηεο ιίζηαο), πφηε απνζεθεχηεθε, θαη απφ πνηνλ. Οη θνπθίδεο ππνδεηθλχνπλ ηε ζρεηηθή κεηαβνιή ζηνλ writeboard. Όζν κεγαιχηεξε είλαη ε αιιαγή απφ ηελ πξνεγνχκελε έθδνζε ηφζν κεγαιχηεξε ε ηειεία. Απηφ επηηξέπεη λα ζεκεηψλνληαη γξήγνξα κεγάιεο (ή κηθξέο) αιιαγέο ρσξίο λα ρξεηάδεηαη ε αλάγλσζε θάζε έθδνζεο. Δηθόλα Σν πεξηβάιινλ εξγαζίαο ηνπ Writeboard 97

98 5. Ο ρξήζηεο κπνξεί λα επηιέμεη ηα «checkboxes» πνπ βξίζθνληαη κπξνζηά απφ δχν εθδφζεηο θαη λα παηήζεη ην θνπκπί ζχγθξηζεο γηα λα δεη ηη θαηλνχξην θαη δηαθνξεηηθφ ππάξρεη αλάκεζα ζηηο δχν εθδφζεηο. Θα βξεη επίζεο κηα γξήγνξε ζχλδεζε γηα λα ζπγθξίλεη απηή ηελ έθδνζε κε πξνεγνχκελεο απνζεθεπκέλεο. 6. Όηαλ ζπγθξίλεη δχν εθδφζεηο, νηηδήπνηε έρεη αθαηξεζεί απφ ηελ πξνεγνχκελε έθδνζε ζα είλαη δηαγξακκέλν θαη γθξη. Οηηδήπνηε θαηλνχξην ζα είλαη πξάζηλν. Μπνξεί λα ην εκθαλίζεη ή λα ην απνθξχςεη νπνηεδήπνηε ζέιεη. 7. Οπνηνζδήπνηε κε πξφζβαζε ζε έλαλ writeboard κπνξεί λα αθήζεη ζρφιηα ρσξίο λα επεμεξγαζηεί ην πξαγκαηηθφ θείκελν ηνπ writeboard. Απηφ επηηξέπεη ηε ζπλεξγαζία, ζπδήηεζε πάλσ ζε αιιαγέο πξηλ γίλνπλ, ή απιά ζπλδηαιιαγή πάλσ ζην θείκελν. 8. Σν writeboard πξνζθέξεη εγγξαθή ζε RSS ψζηε ν ρξήζηεο λα είλαη ελεκεξσκέλνο φπνηε αιιάδεη θάηη θάπνηνο. 98

99 EditGrid Σν EditGrid είλαη κηα ππεξεζία πνπ επηηξέπεη ζην ρξήζηε λα επεμεξγαζηεί, λα απνζεθεχζεη θαη λα έρεη πξφζβαζε ζε ππνινγηζηηθά θχιια απφ νπνηνδήπνηε ππνινγηζηή κε έλα browser. Μπνξεί λα εηζάγεη απφ θνηλά formats θαη λα εμάγεη ζε θνηλά formats, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ MS Excel, CSV, Gnumeric θαη OpenOffice Calc. Σν EditGrid ππνζηεξίδεη Microsoft Internet Explorer, Mozilla FireFox, Safari. Διεχζεξν πξνο ρξήζε. Τπνζηεξηδόκελνη ηύπνη αξρείσλ: Τπνινγηζηηθά θχιια (Spreadsheets) Text chat: Ναη Αλαζεσξήζεηο: Ναη RSS: Όρη ελεκεξώζεηο: Όρη Γεκόζην/Ηδησηηθό: Γεκφζην/Ιδησηηθφ Αξηζκόο ρξεζηώλ: N/A πλεξγαζία ζε πξαγκαηηθό ρξόλν: Ναη Λνγηζκηθό/Web-based: Webbased ρόιηα: Όρη Δμαγσγή/File formats: Ναη/xls, HTML, pdf, xml Οξζνγξαθηθόο έιεγρνο: Όρη Απνζήθεπζε (Storage): Remote (Cloud) Σηκή: Γσξεάλ ή $5/ρξήζηεο/κήλα γηα νξγαληζκνχο Link: Μια ζύνηομη περιγραθή ηοσ EditGrid Δπηθάλεηα Δξγαζίαο Δάλ θάπνηνο έρεη ρξεζηκνπνηήζεη ην Excel ή ην OpenOffice Calc, ζα αλαγλσξίζεη άκεζα ηε γλσζηή επηθάλεηα εξγαζίαο ηνπ ππνινγηζηηθνχ θχιινπ ζην EditGrid. Σν EditGrid είλαη εχθνιν λα ην Δηθόλα Σν πεξηβάιινλ εξγαζίαο ηνπ EditGrid 99

100 κάζεη θαλείο θαη λα ην ρξεζηκνπνηήζεη, κε ηα ραξαθηεξηζηηθά, ιεηηνπξγίεο θαη ζπληνκεχζεηο πνπ πεξηκέλεη απφ έλα ππνινγηζηηθφ θχιιν. πλεξγαζία ζε Real-Time Η «Real-time collaboration» είλαη ην πην δεκνθηιέο ραξαθηεξηζηηθφ. Γχν ή πεξηζζφηεξα άηνκα κπνξνχλ λα δνπιέςνπλ ζην EditGrid. Κάζε αιιαγή θαίλεηαη ζε πξαγκαηηθφ ρξφλν ζε φινπο Δηθόλα Real-time collaboration ηνπο ζπληάθηεο. Τπάξρεη «live chat» γηα άκεζε επηθνηλσλία. Δύθνινο δηακνηξαζκόο Σν EditGrid έρεη πνιινχο ηξφπνπο γηα εχθνιν δηακνηξαζκφ ησλ αξρείσλ: - Γεκφζηνο δηακνηξαζκφο Δηθόλα Ο δηακνηξαζκόο ζην EditGrid - Γηακνηξαζκφο κε URL θαη θσδηθφ πξφζβαζεο - Γηακνηξαζκφο ζε s - Γηακνηξαζκφο κε άιινπο ρξήζηεο Γεκνζίεπζε ζε Blog/Website Ο ρξήζηεο κπνξεί εχθνια λα ελζσκαηψζεη έλα θνκκάηη ηνπ ππνινγηζηηθνχ ηνπ θχιινπ ζηελ ηζηνζειίδα ηνπ. Δηθόλα Δλζσκάησζε ππνινγηζηηθνύ θύιινπ ζε Ηζηνζειίδα 100

101 Crocodoc Σν Crocodoc είλαη κηα free web-based εθαξκνγή γηα δηακνηξαζκφ θαη αλαζεψξεζε εγγξάθσλ online. Σν Crocodoc παίξλεη ηα PDF, ηα Word έγγξαθα θαη ηηο PowerPoint παξνπζηάζεηο θαη επηηξέπεη λα ηα δνχκε θαη λα ζεκεηψζνπκε πάλσ ζ απηά online. Σα έγγξαθα κπνξνχλ λα δηακνηξάδνληαη κε άιινπο ρξήζηεο, νη νπνίνη κπνξνχλ ζπλεξγαηηθά λα καξθάξνπλ ή λα ππνγξακκίδνπλ ην θείκελν, πξνζζέηνπλ ζεκεηψζεηο θαη ζρφιηα, θαη λα θάλνπλ αλαζεσξήζεηο. Σν crocodoc είλαη ζπκβαηφ κε φινπο ηνπο θχξηνπο web browsers θαη ιεηηνπξγηθά ζπζηήκαηα, φπσο Firefox (Mac/PC/Linux), Internet Explorer 6+, Google Chrome (Mac/PC), θαη Safari (Mac/PC). Τπνζηεξηδόκελνη ηύπνη αξρείσλ: Κείκελν, Δηθφλεο Text chat: Όρη Αλαζεσξήζεηο: Ναη RSS: Όρη ελεκεξώζεηο: Ναη Γεκόζην/Ηδησηηθό: Ιδησηηθφ Αξηζκόο ρξεζηώλ: N/A πλεξγαζία ζε πξαγκαηηθό ρξόλν: Όρη Λνγηζκηθό/Web-based: Web-based ρόιηα: Ναη Δμαγσγή/File formats: Ναη/Pdf Οξζνγξαθηθόο έιεγρνο: Όρη Απνζήθεπζε (Storage): Remote (Cloud) Σηκή: Γσξεάλ Link: 101

102 Μια ζσνοπηική ανάλσζη ηοσ Crocodoc Γελ ρξεηάδεηαη ε δεκηνπξγία ινγαξηαζκφ γηα λα ρξεζηκνπνηήζεη θάπνηνο ην crocodoc. Ο θαζέλαο κπνξεί λα ρξεζηκνπνηήζεη ην crocodoc γηα λα θάλεη «upload», λα δεη, θαη λα κνηξαζηεί ηα έγγξαθά ηνπ. Κάλνληαο κηα εγγξαθή γηα «free account», ν ρξήζηεο κπνξεί λα θαηαρσξήζεη κηα ιίζηα εγγξάθσλ θαη λα θάλεη εθεί «upload» κεγάια αξρεία (πάλσ απφ 20MB). Δάλ ν ρξήζηεο ρξεηάδεηαη επίζεο έλα θσδηθφ γηα λα πξνζηαηέςεη ηα έγγξαθά ηνπ θαη λα έρεη ηελ πξφζζεηε αζθάιεηα ρξεζηκνπνηψληαο «SSL encryption» φηαλ ηα βιέπεη, πξέπεη λα θάλεηε εγγξαθή γηα έλα «Pro account». Σν crocodoc επηηξέπεη επίζεο ηε ιήςε ηα ησλ εγγξάθσλ ηνπ ρξήζηε σο PDF Δηθόλα Σν πεξηβάιινλ εξγαζίαο ηνπ crocodoc αξρεία κε φινπο ηνπο ζρνιηαζκνχο ηνπ ζπκπεξηιακβαλνκέλνπο. Γηα ηε ιήςε ησλ εγγξάθσλ, ν ρξήζηεο πξέπεη λα ρξεζηκνπνηήζεη ην θνπκπί «Print to PDF». 102

103 Near-Time Σν Near-Time είλαη κηα online asynchronous collaboration πιαηθφξκα πνπ ππνζηεξίδεη ηε ζπλεξγαζία ζε φια ηα πεξηβάιινληα. web-based Δίλαη θαη «hosted», έηζη δελ ρξεηάδεηαη εγθαηάζηαζε. Near-Time ελζσκαηψλεη blogging, εκεξνιφγην, Σν wikis, , δηακνηξαζκφ αξρείσλ, Δηθόλα Σα εξγαιεία ηεο Near-Time πιαηθόξκαο έρνπλ ελζσκαησζεί ζην Stratefy Nets RSS παξαγσγή, εηηθέηεο θαη άιια. Απφ ηηο 31 Γεθεκβξίνπ 2009 έρεη ηα εξγαιεία ηεο Near-Time πιαηθφξκαο έρνπλ ελζσκαησζεί ζην ζρέδην Strategy Nets. Τπνζηεξηδόκελνη ηύπνη αξρείσλ: Κείκελν, Δηθφλεο Text chat: Όρη Αλαζεσξήζεηο: Ναη RSS: Ναη ελεκεξώζεηο: Ναη Γεκόζην/Ηδησηηθό: Ιδησηηθφ Αξηζκόο ρξεζηώλ: Απεξηφξηζην πλεξγαζία ζε πξαγκαηηθό ρξόλν: Όρη Λνγηζκηθό/Web-based: Webbased ρόιηα: Ναη Δμαγσγή/File formats: ΝΑΙ/HTML, xml Οξζνγξαθηθόο έιεγρνο: Όρη Απνζήθεπζε (Storage): Remote (Cloud) Σηκή: Δμαξηάηαη απφ ηελ έθδνζε Link: 103

104 Socialtext To Socialtext είλαη κηα ζπλεξγαηηθή πιαηθφξκα πνπ επηηξέπεη ζηνλ θαζέλα λα εξγάδεηαη ζηελ ίδηα ζειίδα. Δπηηξέπεη ζηνπο ρξήζηεο λα θάλνπλ επεμεξγαζία αξρείσλ κέζα απφ έλα απιφ WYSIWYG πεξηβάιινλ εξγαζίαο θαη λα κπνξνχλ επίζεο λα θάλνπλ πξνεπηζθφπεζε θαηά Δηθόλα Ζ αξρηθή ζειίδα ηνπ SocialText ηελ επεμεξγαζία θαη ζρνιηαζκφ ζε νπνηαδήπνηε ζειίδα. Σν Socialtext παξέρεη θαη «hosted» ππεξεζία θαη κηα hardware / software ζπζθεπή γηα εγθαηάζηαζε. Οη επηινγέο αλάπηπμεο είλαη ζρεδηαζκέλεο γηα κηα ζεηξά νξγαλσηηθψλ αλαγθψλ: Enterprise, Professional, Personal θαη Open Source. Τπνζηεξηδόκελνη ηύπνη αξρείσλ: Κείκελν, Δηθφλεο Text chat: Όρη Αλαζεσξήζεηο: Ναη RSS: Ναη ελεκεξώζεηο: Ναη Γεκόζην/Ηδησηηθό: Ιδησηηθφ Αξηζκόο ρξεζηώλ: Απεξηφξηζην πλεξγαζία ζε πξαγκαηηθό ρξόλν: Όρη Λνγηζκηθό/Web-based: Web-based ρόιηα: Ναη Δμαγσγή/File formats :Ναη/HTML, Text Οξζνγξαθηθόο έιεγρνο: Όρη Microblogging Απνζήθεπζε (Storage): Remote (SaaS-based solution) Σηκή: Γσξεάλ δνθηκή 30 κέξεο Link: 104

105 SynchroEdit Σν SynchroEdit είλαη έλα «browser-based» ζπλεξγαηηθφ πξφγξακκα ηαπηφρξνλεο επεμεξγαζίαο. Απηφ ην εξγαιείν είλαη Δηθόλα Ζ αξρηθή ζειίδα ηνπ SynchroEdit αθξηβψο WYSIWYG(what you see is what you get), εκθαλίδνληαο δπλακηθά bolds, italics, underlines, δηαγξακκίζεηο, κε δηάθνξεο επζπγξακκίζεηο, εζνρέο θαη ηηο κνξθέο ιίζηαο δεδνκέλνπ φηη έλαο ζπγγξαθέαο ηα εηζάγεη. Σν SynchroEdit ππνζηεξίδεη επίζεο έλαλ απιφ, «text-only» πξφγξακκα - ζπληάθηε γηα πεξηζζφηεξα βαζηθά έγγξαθα. Σν παξάζπξν απηνχ ηνπ ζπληάθηε απεηθνλίδεη θαζαξά ηηο αιιαγέο θάζε ρξήζηε κε έλα ζπγθεθξηκέλν ρξψκα θαη εκθαλίδεη επίζεο φπνπ θάζε ρξήζηεο ηελ ίδηα ζηηγκή επεμεξγάδεηαη κε κηα ρξσκαηηζκέλε ζεκαία πνπ απαξηζκεί ην φλνκα ηνπ ρξήζηε. Διεχζεξν γηα ρξήζε. Τπνζηεξηδόκελνη ηύπνη αξρείσλ: Κείκελν Text chat: Ναη Αλαζεσξήζεηο: Όρη RSS: Όρη ελεκεξώζεηο: Όρη Γεκόζην/Ηδησηηθό: Ιδησηηθφ Αξηζκόο ρξεζηώλ: N/A πλεξγαζία ζε πξαγκαηηθό ρξόλν: Ναη Λνγηζκηθό/Web-based: Web-based ρόιηα: Όρη Δμαγσγή: Όρη Οξζνγξαθηθόο έιεγρνο: Ναη Απνζήθεπζε (Storage): Remote Σηκή: Γσξεάλ Link: 105

106 Quick Doc Review Σν Quick Doc Review δίλεη ζην ρξήζηε έλα άκεζν ηδησηηθφ ρψξν γηα ζπιινγή ζρνιηαζκψλ πάλσ ζε νπνηνδήπνηε Word θαη HTML έγγξαθν. Κάζε νκάδα κπνξεί λα ζρνιηάζεη πάλσ ζε νπνηαδήπνηε παξάγξαθν, απεπζείαο κέζα ζ έλα έγγξαθν, θαη κπνξεί ν ρξήζηεο επίζεο, Δηθόλα Ζ εγγξαθή ρξήζηε ζηνquicktopic εηλαη πνιύ εύθνιε λα εκθαλίζεη, λα ηαμηλνκήζεη θαη λα εθηππψζεη ηα ζρφιηα μερσξηζηά. Ο ρξήζηεο κπνξεί λα αξρίζεη ηελ επεμεξγαζία ησλ εγγξάθσλ ηνπ ζε πεξίπνπ έλα ιεπηφ. Δίλαη αθφκα επθνιφηεξν γηα ηνπο αλαγλψζηεο ηνπ ρξήζηε επεηδή απηνί δελ ρξεηάδεηαη λα θάλνπλ «register» ή λα εγγξαθνχλ. Η βαζηθή ππεξεζία είλαη ειεχζεξε, ελψ ε Pro version πνπ πξνζζέηεη θσδηθφ πξνζηαζίαο θαη πιήξεηο ηξνπνπνηήζεηο θνζηίδεη $79/ην ρξφλν. Τπνζηεξηδόκελνη ηύπνη αξρείσλ: Κείκελν Text chat: Όρη Αλαζεσξήζεηο: Ναη RSS: Όρη ελεκεξώζεηο: Ναη Γεκόζην/Ηδησηηθό: Γεκφζην/Ιδησηηθφ Αξηζκόο ρξεζηώλ: N/A πλεξγαζία ζε πξαγκαηηθό ρξόλν: Όρη Λνγηζκηθό/Web-based: Web-based ρόιηα: Ναη Δμαγσγή/File formats: Ναη/doc, HTML, pdf Οξζνγξαθηθόο έιεγρνο: Όρη Απνζήθεπζε (Storage): Remote (Cloud) Σηκή: Γσξεάλ. Premium έθδνζε ζηα $79 ην ρξφλν Link: 106

107 PleaseReview Σν PleaseReview είλαη κηα browser-based ζπλεξγαηηθή ιχζε αλαζεψξεζεο θαη ζπγγξαθήο. Κάζε ζπλεξγάηεο κπνξεί λα ζρνιηάζεη ην ίδην έγγξαθν (ζε πξαγκαηηθφ ρξφλν ή αζχγρξνλα). Η ππεξεζία πεξηιακβάλεη ηε δηαρείξηζε πξνζεζκηψλ, πξνζθιήζεηο ειεθηξνληθνχ ηαρπδξνκείνπ θαη ππελζπκίζεηο. Δίλαη επίζεο δπλαηφ λα αλαζεσξεζνχλ ηα έγγξαθα offline. Σν PleaseReview ππνζηεξίδεη ην MS Word, MS PowerPoint θαη επηηξέπεη ηηο εηθφλεο. Σν PleaseReview έρεη δηαζέζηκε δνθηκαζηηθή έθδνζε γηα 30 εκέξεο. Δηθόλα Σν πεξηβάιινλ εξγαζίαο ηεο εθαξκνγήο PleaseReview Τπνζηεξηδόκελνη ηύπνη αξρείσλ: Κείκελν, Δηθφλεο Text chat: Όρη Αλαζεσξήζεηο: Ναη RSS: Όρη ελεκεξώζεηο: N/A Γεκόζην/Ηδησηηθό: Ιδησηηθφ Αξηζκόο ρξεζηώλ: N/A πλεξγαζία ζε πξαγκαηηθό ρξόλν: Όρη Λνγηζκηθό/Web-based: Web-based ρόιηα: Ναη Δμαγσγή: Όρη Οξζνγξαθηθόο έιεγρνο: Όρη Απνζήθεπζε (Storage): Remote Σηκή: $55 ην κήλα Link: 107

108 5.2 Collaborative Writing software Gobby Σν Gobby είλαη έλα ζπλεξγαηηθφ πξφγξακκα επεμεξγαζίαο θεηκέλνπ πνπ επηηξέπεη ηελ επεμεξγαζία εγγξάθσλ θεηκέλνπ ζ έλα δίθηπν. Όινη νη ρξήζηεο κπνξνχλ λα δνπιεχνπλ πάλσ ζε έλα αξρείν ηαπηφρξνλα, ρσξίο λα ρξεηάδεηαη λα ην θιεηδψλνπλ. Σα θνκκάηηα πνπ νη δηάθνξνη ρξήζηεο έρνπλ γξάςεη είλαη καξθαξηζκέλα κε δηαθνξεηηθά ρξψκαηα θαη επίζεο πεξηιακβάλεηαη έλα chat (φπσο ην IRC). Σν Gobby είκαη κηα «multi-platform», γη απηφ κπνξεί θαη «ηξέρεη» ζε Windows, Mac OS X, Linux θαη άιιεο Unix πιαηθφξκεο. Δίλαη ειεχζεξν γηα ρξήζε. Τπνζηεξηδόκελνη ηύπνη αξρείσλ: Κείκελν Text chat: Ναη Αλαζεσξήζεηο: Όρη RSS: Όρη ελεκεξώζεηο: Όρη Γεκόζην/Ηδησηηθό: Ιδησηηθφ Αξηζκόο ρξεζηώλ: N/A πλεξγαζία ζε πξαγκαηηθό ρξόλν: Ναη Λνγηζκηθό/Web-based: Win, Mac, Lin ρόιηα: Όρη Δμαγσγή/File formats: Ναη/HTML, pdf, xml Οξζνγξαθηθόο έιεγρνο: Όρη Απνζήθεπζε (Storage): Local Server Σηκή: Γσξεάλ Link: 108

109 ACE Σν ACE είλαη έλα «downloadable» ζπλεξγαηηθφ πξφγξακκα επεμεξγαζίαο θεηκέλνπ πνπ επηηξέπεη ζε νκάδεο ρξεζηψλ λα δνπλ θαη λα επεμεξγαζηνχλ ζε πξαγκαηηθφ ρξφλν έλα θνηλφρξεζην έγγξαθν θεηκέλνπ. Σν ACE είλαη έλαο απιφο ζπληάθηεο θεηκέλνπ κε βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά φπσο αληηγξαθή/επηθφιιεζε, load/save. Πνιιαπιά έγγξαθα κπνξνχλ λα επεμεξγαζηνχλ ζηνλ ίδην ρξφλν. Δπηπιένλ, ην ACE κπνξεί λα δηακνηξάδεη έγγξαθα κε άιινπο ρξήζηεο ζε δηαθνξεηηθνχο ππνινγηζηέο, ζπλδεδεκέλνπο κε δίθηπα επηθνηλσλίαο (communication networks). Σν ACE εθηειείηαη ζε φιεο ηηο θχξηεο πιαηθφξκεο, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ Windows, Linux, θαη Mac. Δίλαη ειεχζεξν πξνο ρξήζε. Τπνζηεξηδόκελνη ηύπνη αξρείσλ: Κείκελν Text chat: Όρη Αλαζεσξήζεηο: Όρη RSS: Όρη ελεκεξώζεηο: Όρη Γεκόζην/Ηδησηηθό: Γεκφζην/Ιδησηηθφ Αξηζκόο ρξεζηώλ: N/A πλεξγαζία ζε πξαγκαηηθό ρξόλν: Ναη Λνγηζκηθό/Web-based: Win, Mac, Lin ρόιηα: Όρη Δμαγσγή/File formats: Όρη Οξζνγξαθηθόο έιεγρνο: Όρη Απνζήθεπζε (Storage): Local Server Σηκή: Γσξεάλ Link: 109

110 Σσνοπηικός Σσγκριηικός Πίνακας Υπνζηεξηδόκελνη ηύπνη αξρείσλ Λνγηζκηθό/Webbased Μέγηζηνη Φξήζηεο (Editors) Δεκόζην/Ιδησηηθό Text chat Αλαζεσξήζεηο R S S ελεκεξώζεηο Σπλεξγαζία ζε πξαγκαηηθό ρξόλν Σρόιηα Οξζνγξαθηθόο έιεγρνο * * * * * Zoho Writer Κείκελν, Δηθφλεο Web-Based N/A Γεκφζην/Ιδησηηθφ Quick Doc * * * Review Κείκελν Web-Based N/A Δεκόζην/Ιδησηηθό WriteBoard Κείκελν Web-Based Απεξηφξηζηνη Ιδησηηθφ * * * Εμαγσγή/Πξόηππα Αξρείσλ */DOC, PDF, HTML */DOC, HTML, PDF Κείκελν, Τπνινγ. * * * * * */doc, xls, pdf, html, txt, rtf, odt, GoogleDocs Φχιια, Δηθφλεο Web-Based 50 Δεκόζην/Ιδησηηθό sxw NearTime Κείκελν, Δηθφλεο Web-Based Απεξηφξηζηνη Ιδησηηθφ * * * * */HTML, XML SocialText Κείκελν, Δηθφλεο Web-Based Απεξηφξηζηνη Ιδησηηθφ * * * * */HTML, Text */XLS, HTML, * * * EditGrid Τπνινγ. Φχιια Web-Based N/A Γεκφζην/Ιδησηηθφ PDF, XML Office Web Microsoft Word * * Apps αξρεία Web-Based N/A Δεκόζην/Ιδησηηθό * SynchroEdit Κείκελν Web-Based N/A Ιδησηηθφ * * * Please * * Review Κείκελν, Δηθφλεο Web-Based N/A Ιδησηηθφ Crocodoc Κείκελν, Δηθφλεο Web-Based N/A Ιδησηηθφ * * * */Pdf Adobe * * * * * Buzzword Κείκελν, Δηθφλεο Web-Based Απεξηφξηζηνη Δεκόζην/Ιδησηηθό Λνγηζκηθό γηα πλεξγαηηθή Δξγαζία Gobby Κείκελν Win, Mac, Lin N/A Ιδησηηθφ * * */, RTF,DOC, DOCX, ODT, PDF, HTML, θαη EPUB ACE Κείκελν Win, Mac, Lin N/A Ιδησηηθφ * 110

111 6. πκπεξάζκαηα Απφ ηελ εμέηαζε ησλ παξαπάλσ «collaborative editing systems» πξνθχπηνπλ ηα αθφινπζα ζπκπεξάζκαηα. Όια ηα «collaborative editing systems» βξίζθνληαη ζε κεγάιε αλάπηπμε ησλ πξνζθεξφκελσλ ππεξεζηψλ ηνπο θαη ηεο ππνδνκήο ηνπο. Μεγάιε ζεκαζία δίλνπλ ζηε ζπλεξγαζία (collaboration) κεηαμχ ησλ κειψλ νκάδαο πνπ ρξεζηκνπνηεί ην θάζε ζχζηεκα. Αλαπηχζζνπλ ηδηαίηεξεο ζπλεξγαηηθέο ιεηηνπξγίεο πνπ απνδίδνπλ ζηνπο ρξήζηεο (ζπλεξγάηεο) ηελ ηθαλφηεηα θαη ηε ζπιινγηθφηεηα γηα λα επηηχρνπλ ην επηζπκεηφ απνηέιεζκα. Γελ απνηεινχλ απιά ηππηθέο «office suites» πνπ απεπζχλνληαη ζηνλ κεκνλσκέλν ρξήζηε. Αληίζεηα, εληζρχνπλ ην ξφιν ηεο νκάδαο θαη ηεο ζπλεξγαηηθήο εξγαζίαο αλαηξψληαο ηα φξηα ηνπ ηφπνπ - ρξφλνπ. Ο δηαρσξηζκφο πνπ γίλεηαη αλάκεζα ζηα «Web-based Collaborative Writing tools» θαη ζηα «Collaborative Writing software» είλαη ζεκαληηθφο. Η παξαπάλσ αλάιπζε αλαδεηθλχεη αξρηθά ηα δηαθνξεηηθά ηερλνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ δχν ζπζηεκάησλ. ε επίπεδν δηθηχνπ ηα πεξηζζφηεξα ζπζηήκαηα ιεηηνπξγνχλ κε απνκαθξπζκέλνπο εμππεξεηεηέο πνπ «θηινμελνχλ» (host) ηα αξρεία ησλ ρξεζηψλ. πγθεθξηκέλα ηα «Web-based Collaborative Writing tools» κε απηφ ηνλ ηξφπν πξνζθέξνπλ ειεπζεξία ρψξνπ ζηνπο ρξήζηεο θαη ηε δπλαηφηεηα απνζήθεπζεο κέζα ζην «cloud». Δπίζεο παξέρνπλ πεξηζζφηεξεο δπλαηφηεηεο ζπλεξγαηηθήο εξγαζίαο κέζα απφ ηα εξγαιεία ηνπο (Revisions, RSS, updates, comment, spell check). Απφ ηελ άιιε, ηα «Collaborative Writing software» θαίλεηαη λα πξνζθέξνπλ κεγαιχηεξε αζθάιεηα θαζψο νπνηαδήπνηε εξγαζία ησλ ρξεζηψλ απνζεθεχεηαη ηνπηθά (local server). Όια ηα «Web-based Collaborative Writing tools» έρνπλ απιφηεηα ζηε ρξήζε ηνπο, θαζψο παξέρνπλ έλα πεξηβάιινλ εξγαζίαο «γλσζηφ» ζηνλ απιφ ρξήζηε. Έλα ζεκαληηθφ ζπκπέξαζκα, είλαη ην γεγνλφο πσο φζν πην πξνζεγκέλε είλαη ε ζρεδίαζε ελφο ζπζηήκαηνο θαη φζν πην απινπνηεκέλε είλαη, ηφζν δηεπθνιχλεηαη ε εθκάζεζε ηνπ απφ ηνπο ηειηθνχο ρξήζηεο Τπάξρνπλ σζηφζν ζεκαληηθέο δηαθνξέο αλάκεζα ζηα «Web-based Collaborative Writing tools» θαζψο αλάινγα κε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπο κηα νκάδα 111

112 κπνξεί λα επηιέμεη εθείλν πνπ εμππεξεηεί πεξηζζφηεξν ηηο αλάγθεο ηεο. πγθεθξηκέλα ηα πεξηζζφηεξα «Web-based Collaborative Writing tools» πξνζθέξνπλ ηε δπλαηφηεηα παξαθνινχζεζεο (tracking) ησλ αιιαγψλ ζε θάπνην έγγξαθν θαη ηελ επηζηξνθή ηνπ ζε παιαηφηεξεο εθδφζεηο (revisions). Δπίζεο είλαη ζεκαληηθή ε αιιειεπίδξαζε θαη ε επηθνηλσλία κεηαμχ ησλ κειψλ. Έηζη ηα πεξηζζφηεξα online εξγαιεία παξέρνπλ ηε δπλαηφηεηα αλάξηεζεο ζρνιίσλ απφ ηα κέιε ηεο νκάδαο. Σέινο, ηα πην νινθιεξσκέλα απφ απηά ηα εξγαιεία πξνζθέξνπλ ζηελ νκάδα ηε δπλαηφηεηα ηαπηφρξνλεο ζπλεξγαζίαο πάλσ ζε έλα έγγξαθν ψζηε ηα κέιε ηεο λα έρνπλ άκεζε επνπηεία ηεο εξγαζίαο. Μηα αλαδήηεζε ζην «WWW» θάλεη θαλεξφ φηη ππάξρνπλ πάξα πνιιά εξγαιεία πνπ βνεζνχλ ηα κέιε κηαο νκάδαο λα ζπλεξγαζηνχλ θαη λα επηηχρνπλ κε ηνλ θαιχηεξν ηξφπν ην επηζπκεηφ απνηέιεζκα. Η αλάπηπμε ησλ «Web-based Collaborative tools» είλαη ζπλερήο θαη εθηφο απφ ην θείκελν, έρνπλ ήδε ελζσκαησζεί ν ήρνο θαη ε εηθφλα (ηειεζπλεξγαζία). Σνκείο φπσο ε Ιαηξηθή, ε Βηνκεραλία θαη ε Δθπαίδεπζε απνηεινχλ ζεκαληηθά πεδία αλάπηπμεο ηεο ζπλεξγαηηθήο εξγαζίαο. Δίλαη γεγνλφο βέβαηα πσο ην πεδίν έξεπλαο απηνχ ηνπ ηνκέα ζηελ Διιάδα είλαη αθφκα ζε πξψηκν ζηάδην. Ωζηφζν θαίλεηαη φηη ηα απνηειέζκαηα απφ ηελ αλάπηπμε ηνπ ζα λα είλαη ζεκαληηθά ηφζν ζην επίπεδν ησλ νκάδσλ φζν θαη ησλ επηρεηξήζεσλ. Η εξγαζία απηή, πνπ αθνξά ηα Σπλεξγαηηθά Σπζηήκαηα Εξγαζίαο κε ηε βνήζεηα ηνπ ππνινγηζηή, δε ζηακαηά εδψ. Η ηερλνινγία κέξα κε ηε κέξα εμειίζζεηαη θαη καδί ηεο εμειίζζεηαη θαη ν ηξφπνο ιεηηνπξγίαο ησλ επηρεηξήζεσλ. Σα Σπλεξγαηηθά Εξγαιεία κεηαβάιινληαη, πξνζηίζεληαη λέα θαη νπνηαδήπνηε ζχγθξηζε απηψλ πνπ γίλεηαη ζήκεξα δε ζηακαηάεη εδψ. Διπίδσ ε έξεπλα πνπ πξνεγήζεθε λα απνηειέζεη ην εθαιηήξην γηα πεξαηηέξσ κειέηε πάλσ ζην ζέκα ηεο «CSCW». Δίλαη απαξαίηεην λα κειεηεζνχλ ηα εκπφδηα θαη ηα ζέκαηα κεζνδνινγίαο ηεο «CSCW», ε δηαθνξεηηθή πξνζέγγηζε πνπ απαηηεί θάζε ηνκέαο εξγαζίαο θαη νη μερσξηζηνί παξάγνληεο πνπ επηβάιινληαη ζην ζρεδηαζκφ ησλ ζπλεξγαηηθψλ ηερλνινγηψλ. Σέινο ζα πξέπεη λα αλαιπζεί ν αληίθηππνο πνπ ζα έρνπλ νη ζπλέπεηεο ηελ εθαξκνγήο ηεο «CSCW» ζηνπο δηάθνξνπο ηνκείο. Δίλαη ζίγνπξν πσο ε κειέηε ησλ ζπλεξγαηηθψλ ζπζηεκάησλ θαη ηερλνινγηψλ κέζα απφ ηνπο ηνκείο ηεο εξγαζίαο, ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηεο έξεπλαο ζα είλαη ζεκαληηθή ηα επφκελα ρξφληα. 112

113 7.Βηβιηνγξαθία [1] Uwe M. Borghoff, Johann H. Schlichter, Computer Supported Cooperative Work, Springer, Berlin, 2000 [2] Michael M. Beyerlein, Craig McGee, Gerald Klein, The Collaborative Work Systems Fieldbook: Strategies, Tools, and Techniques, John Wiley & Sons Inc., San Francisco, 2003 [3] Michael M. Beyerlein and Cheryl Harris, Guiding the Journey to Collaborative Work Systems: A Strategic Design Workbook, John Wiley & Sons Inc., San Francisco, 2004 [4] Michael Armbrust, Armando Fox, Rean Griffith, Anthony D. Joseph, Randy Katz, Andy Konwinski, Gunho Lee, David Patterson, Ariel Rabkin, Ion Stoica, and Matei Zaharia, Above the Clouds: A Berkeley View of Cloud Computing, UC Berkeley Reliable Adaptive Distributed Systems Laboratory, February Γηαζέζηκν ζην [5] Mladen A. Vouk, Cloud Computing Issues, Research and Implementations, Department of Computer Science, North Carolina State University, Raleigh, North Carolina, Journal of Computing and Information Technology, USA, 2008 [6] John Viega, Cloud Computing and the Common Man, IEEE, 2009 [7] Cloud Computing Use Case Discussion Group, Cloud Computing Use Cases, October Γηαζέζηκν ζην [8] Rob Lovell CEO ThinkGrid, Whitepaper: Introduction to cloud computing, Γηαζέζηκν ζην: [9] Neal Leavitt, Is Cloud Computing Really Ready for Prime Time?, IEEE, 2009 [10] Mary Johnston, Turner Frank Gens, Cloud Computing Drives Break through Improvements in IT Service Delivery, Speed, and Costs, IDC, April Γηαζέζηκν ζην [11]David Chen s Phd, Consistency Maintenance in Collaborative Graphics Editing Systems, Griffith University, Australia, November 2001 [12] Ivailo P. Sokolov s Bachelor Thesis, Cloud Computing: Overview, Concepts and Business Deployment Scenarios, University of Economics and Business, Austria,

114 [13]Γειιαηφιαο, ακηφο, Απόιπηε Ειεπζεξία ζηα Σύλλεθα, Αθηέξσκα ζην Cloud Computing, Πεξηνδηθφ RAM [14] Pradeep Kumar Ray, Cooperative Management of Enterprise Networks, Manu Malek, USA, 2000 [15] ted_with_the_cloud [16] nology.htm [17] [18] 114

115 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ Α. Οξηζκνί (Client). Έλαο πειάηεο είλαη κηα δηαδηθαζία (κεξηθνί ιέλε, κηα εθαξκνγή) πνπ ηξέρεη ζε κηα «client machine» θαη ε νπνία ζπλήζσο εηζάγεη αηηήζεηο γηα ιεηηνπξγίεο ππεξεζηψλ. Οη ελδερφκελνη πειάηεο είλαη ππνζεηηθά (a priori) άγλσζηνη. Πεξηζζφηεξν, νη «clients» είλαη δηαδηθαζίεο ρξεζηψλ φπσο απηέο πνπ δεκηνπξγνχληαη, δηαηεξνχληαη θαη ηεξκαηίδνληαη δπλακηθά. (Service). Μηα ππεξεζία είλαη έλα ηκήκα ελφο ινγηζκηθνχ πνπ παξέρεη έλα θαζνξηζκέλν ζχλνιν ππεξεζηψλ. Απηφ ην ηκήκα ηνπ ινγηζκηθνχ κπνξεί λα εθηειείηαη ζε έλαλ ή πνιιαπινχο δηαθνκηζηέο. (Server). Έλαο «server» είλαη έλα ππνζχζηεκα πνπ παξέρεη κηα ζπγθεθξηκέλε ππεξεζία ζε έλα ζχλνιν ππνζεηηθψλ (a priori) άγλσζησλ «clients». Έλαο server εθηειεί κηα (θνκκάηη απφ) ππεξεζία ινγηζκηθνχ ζε κηα ζπγθεθξηκέλε «server machine». Πξνθαλψο, κηα απιή «server machine» κπνξεί λα θηινμελήζεη (host) πνιιαπιά ππνζπζηήκαηα server. Οη παξερφκελεο ππεξεζίεο ζηνπο clients κπνξνχλ επίζεο λα δηαρεηξηζηνχλ, κέζσ ελφο ζπλδπαζκνχ πνιιαπιψλ servers. Η θαηάζηαζε απηή ζπλεπάγεηαη έλα πην πνιχπινθν ζπλδπαζκφ αιιειεπηδξάζεσλ θαη ρξεηάδεηαη θαιά πξνζαξκνζκέλα πξσηφθνιια (protocols). [1] (Groupware). Δθ φζνλ ε πλεξγαηηθή Δξγαζία κε ηε Βνήζεηα Τπνινγηζηή (Computer Supported Collaborative Work, CSCW) αληηπξνζσπεχεη ην ζηφρν ηεο ζπιινγηθήο εξγαζίαο, ην «Groupware» αζρνιείηαη γηα ηελ ηερλνινγηθή πξαγκαηνπνίεζε ησλ ζηφρσλ ηεο CSCW. Ο Peter θαη ν Trudy Johnson-Lenz, νη δεκηνπξγνί ηνπ φξνπ «groupware», ην θαζφξηζαλ σο «ζθφπηκεο νκαδηθέο ιεηηνπξγίεο ζπλ ην απαηηνχκελν ινγηζκηθφ πνπ ηηο ππνζηεξίμεη». Σν «Groupware» είλαη ινγηζκηθφ πνπ ζρεδηάδεηαη εηδηθά γηα ηε ρξήζε ζε έλα πεξηβάιινλ νκάδαο. Desktop conferencing, videoconferencing, εθαξκνγέο ζπλεξγαηηθήο ζπγγξαθήο (coauthoring), δηθηπαθέο mailing lists/newsgroups, meeting ζπζηήκαηα ππνζηήξημεο, θαη νκαδηθά εκεξνιφγηα (group calendars) είλαη ζεκαληηθά παξαδείγκαηα ηνπ «Groupware». Σα ζπζηήκαηα «Groupware» ρξεηάδεηαη λα ππνζηεξίμνπλ θαη λα 115

116 επεμεξγαζηνχλ πνηθίινπο ηχπνπο πιεξνθνξηψλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ θεηκέλνπ, δεδνκέλσλ, θσλήο, βίληεν, θαη εηθφλσλ. Δπνκέλσο, έλα ηέηνην ινγηζκηθφ ρξεηάδεηαη ζπρλά ηελ ππνδνκή ελφο δηθηχνπ πνιπκέζσλ (Workflow). χκθσλα κε ηνλ νξηζκφ πνπ ππάξρεη απφ ην Workflow Management Coalition, ε ξνή εξγαζίαο ελδηαθέξεηαη γηα ηελ απηνκαηνπνίεζε ή ηελ ππνινγηζηηθή δηεπθφιπλζε ησλ επηρεηξεζηαθψλ δηαδηθαζηψλ (γεληθά ή ελ κέξεη) φπνπ ηα έγγξαθα, νη πιεξνθνξίεο, ή νη ζηφρνη πεξλνχλ κεηαμχ ησλ ζπκκεηερφλησλ ζχκθσλα κε έλα θαζνξηζκέλν ζχλνιν θαλφλσλ γηα λα επηηχρνπλ ή γηα λα ζπκβάινπλ ζε έλα γεληθφ επηρεηξεζηαθφ ζηφρν. [1] 116

117 Β. Γεκηνπξγία Wiki γηα ηελ παξνπζίαζε ηεο εξγαζίαο ηελ πξνζπάζεηά λα παξνπζηαζηνχλ ηα απνηειέζκαηα πξνο πεξαηηέξσ επεμεξγαζία θαη ζπλεξγαηηθή εθπαίδεπζε, επηθεληξσζήθακε ζηε δεκηνπξγία ελφο Wiki. Σα Wikis είλαη έλα είδνο Web 2.0 ινγηζκηθνχ θνηλσληθψλ εξγαιείσλ πνπ νινέλα θαη πεξηζζφηεξν γίλεηαη δηαζέζηκν ζηνπο ρξήζηεο ηνπ δηαδηθηχνπ. Πξφθεηηαη γηα έλα θνηλσληθφ ινγηζκηθφ πνπ επηηξέπεη ζηηο νκάδεο λα ζπλεξγαζηνχλ κέζα ζε έλα εηθνληθφ πεξηβάιινλ. Σα Wikis ππνζηεξίδνπλ ηε ζπλεξγαηηθή δξαζηεξηφηεηα παξέρνληαο ηε δπλαηφηεηα ζηηο νκάδεο λα αιιειεπηδξνχλ κεηαμχ ηνπο. Σα Wikis κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ γηα δηάθνξνπο νξγαλσηηθνχο θαη εθπαηδεπηηθνχο ζθνπνχο. Σα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά πνπ θάλνπλ έλα wiki ρξήζηκν γηα ζπλεξγαηηθή εξγαζία πεξηιακβάλνπλ: Γπλαηφηεηα εχθνιεο πξνζζήθεο ή ελεκέξσζεο δηαδηθηπαθνχ πεξηερνκέλνπ, πξνζζέηνληαο ή ηξνπνπνηψληαο ππάξρνπζεο αιιειέλδεηεο ηζηνζειίδεο. Οη πεξηζζφηεξεο πιαηθφξκεο wiki πηνζεηνχλ έλαλ WYSIWYG (what you see is what you get) επεμεξγαζηή πνπ είλαη ηφζν απιφο ζε ρξήζε φζν έλα ινγηζκηθφ επεμεξγαζίαο θεηκέλνπ. Γπλαηφηεηα κεηαθφξησζεο αξρείσλ θεηκέλνπ, ήρνπ θαη εηθφλσλ. Γπλαηφηεηα εχθνιεο ζχλδεζεο κε άιιεο ηζηνζειίδεο. Γπλαηφηεηα αλαζεψξεζεο πξνεγνχκελσλ εθδφζεσλ ησλ ηζηνζειίδσλ. Παξά ηα πιενλεθηήκαηα πνπ έρεη έλα wiki, ε δεκηνπξγία ηνπ απαηηεί βαζηθέο γλψζεηο πάλσ ζηελ αλάπηπμε δηαδηθηπαθψλ εξγαιείσλ. πγθεθξηκέλα γηα ην MediaWiki νη ηερληθέο πξνδηαγξαθέο πεξηιακβάλνπλ έλα δηαθνκηζηή (Apache ή IIS), γιψζζα πξνγξακκαηηζκνχ PHP θαη MySQL. ηελ πεξίπησζε ηεο παξνπζίαζεο κηαο εξγαζίαο φπσο ε ζπγθεθξηκέλε, κε πιεζψξα νξηζκψλ ηεο επηζηήκεο ηεο πιεξνθνξηθήο, ε δεκηνπξγία ελφο MediaWiki θξίζεθε απαξαίηεηε. Αξρηθά, ην πεξηερφκελφ ρσξίζηεθε ζε θαηεγνξίεο ζην MediaWiki, ζχκθσλα κε ηηο ζεκαηηθέο καο ελφηεηεο. Έηζη, ν ρξήζηεο θάλνληαο κηα αλαδήηεζε γηα έλαλ φξν ζα κπνξεί λα βξίζθεη πεξηζζφηεξεο ελδηαθέξνληεο πιεξνθνξίεο πάλσ ζην ίδην ζεκαηηθφ πεδίν. Μάιηζηα, είλαη ζεκαληηθή ε ιεηηνπξγία επεμεξγαζίαο πεξηερνκέλνπ πνπ πξνζθέξεη ην MediaWiki, πάλσ ζην πιαίζην ηεο ζπλεξγαηηθήο εξγαζίαο, θαζψο ν θάζε ρξήζηεο κπνξεί λα ζπκπιεξψζεη πεξαηηέξσ επηζηεκνληθέο πιεξνθνξίεο πνπ θαηέρεη Δηθόλα. B.1. Δλόηεηεο πάλσ ζε θάζε πεδίν. 117