ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ. Διάλεξη 1 η : Εισαγωγικές Εννοιες

Transcript

1 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ Διάλεξη 1 η : Εισαγωγικές Εννοιες

2 Τι περιλαμβάνει Ορισµός αγορών και ταξινόµηση κλάδων, το Υπόδειγµα SCP, Το ζήτηµα της ενδογένειας, Η προσέγγιση της Σχολής του Σικάγο, Απώλεια κοινωνικής ευηµερίας, Στόχοι της Επιχείρησης, Τύποι επιχειρήσεων.

3 ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ Τα Οικονοµικά της Βιοµηχανικής Οργάνωσης άρχισαν να αναπτύσσονται σαν κλάδος της Μικροοικονοµικής στην δεκαετία του 1950 από τον Αµερικάνο Οικονοµολόγο J. Bain. Σύµφωνα µε τον L. Cabral ένας ευρύτατος ορισµός του αντικειµένου είναι: «Τα Οικονοµικά της Βιοµηχανικής Οργάνωσης είναι η µελέτη των ατελώς ανταγωνιστικών αγορών». Παραδοσιακά η διδασκαλία τους ακολουθεί δύο διαδροµές. Η µία αναφέρεται στο Υπόδειγµα οµής-συµπεριφοράς-απόδοσης και η άλλη στα µοντέλα της θεωρίας των Τιµών ή αλλιώς στη Σχολή του Σικάγο. Στην διδασκαλία µας ακολουθούµε µια εκλεκτική προσέγγιση παρουσιάζοντας στοιχεία και από τις δύο τάσεις. Πρέπει να σηµειωθεί ότι τα Οικονοµικά της Βιοµηχανικής Οργάνωσης είναι ο πρώτος κλάδος της Οικονοµικής Επιστήµης που ενσωµάτωσε τις εξελίξεις της θεωρίας παιγνίων που συντελέστηκαν στις δεκαετίες του 1960 και του 1970, ενώ σήµερα αναπτύσσεται ιδιαίτερα το τµήµα της που ονοµάζεται Νέα Εµπειρική Βιοµηχανική Οργάνωση (New Empirical Industrial Organization-NEIO).

4 ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΑ Cabral, Luis. Βιοµηχανική Οργάνωση. Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα, Επιµέλεια Ε. Λουρή- ενδρινού (µετάφραση του L. Cabral, Introduction to Industrial Organization, MIT Press, Cambridge, 2000). ( Waldman, Don, E. και Jensen, Elizabeth. Βιοµηχανική Οργάνωση - Θεωρία και Πράξη. Εκδόσεις Έλλην, Αθήνα, Επιµέλεια Ι Χασσιδ και Ε. Φαφαλιού (µετάφραση από το Waldman, Don, E. και Jensen, Elizabeth, Industrial Organization: Theory and Practice, Addison Wesley Longman Inc./Pearson, NY, 2001). (WJ)

5 Λίγα λόγια Ασχολείται µε το τρόπο που οι επιχειρήσεις ανταγωνίζονται η µία την άλλη αλλά και µε την λειτουργία αγορών και κλάδων ή µε άλλα λόγια εξετάζει την φύση αλλά και τα χαρακτηριστικά της στατικής αλλά και δυναµικής ισορροπίας µη-τέλεια ανταγωνιστικών αγορών συγκριτικά µε το κοινωνικό άριστο και τα µέτρα πολιτικής. Είναι ξεχωριστό κεφάλαιο στην µικροοικονοµική ή αποτελεί ξεχωριστή ενότητα; Ενώ η µικροοικονοµική εστιάζει την προσοχή της σε θέµατα πλήρους και τελείου ανταγωνισµού η ΒΟ επικεντρώνεται σε ολιγοπώλια αλλά και σε θέµατα όπως η διαφήµιση, η έρευνα και η ανάπτυξη, ο ανταγωνισµός προιόντων, η τοποθέτηση προιόντος και η τιµολογιακή πολιτική (ενδογενοποίηση µεταβλητών).

6 Χρησιμότητα Βαθύτερη κατανόηση της λειτουργία πολλών σηµαντικών αγορών στι οποίες οι διάφορες επιχειρήσεις συµµετέχουν. Καλύτερη κατανόηση των συνθηκών αλλά και των στρατηγικών που επηρεάζουν την δύναµη αγοράς των επιχειρήσεων τις πηγές και της διατηρισιµότητας αυτής της δύναµης αλλά και του αντίκτυπου στην κοινωνική ευηµερία. Κατανόηση των συνθηκών κατω απο τις οποίες είναι απαραίτητες παρεµβάσεις µε την µορφή µέτρων ρυθµιστικής πολιτικής και πολιτικής ανταγωνισµού.

7 Κεντρικά ερωτήματα Ι Υπάρχει δύναµη αγοράς; Πως οι εκάστοτε επιχειρήσεις αποκτούν δύναµη αγοράς πως διαφοροποιείται αλλά και πως καταφέρνουν να την διατηρούν; Ποιες είναι οι συνέπειες της δύναµης αγοράς; Υπάρχει χώρος για πολιτική παρέµβαση όσον αφορά την δύναµη αγοράς;

8 Κεντρικά ερωτήματα ΙΙ-Υπάρχει δύναμη αγοράς; Ενας πρώτος ορισµός της δύναµης αγοράς αναφέρεται στην ικανότητα της επιχείρησης του να καθορίσει την τιµή του προιόντος πάνω απο το κόστος (ειδικά το οριακό). Θα θέλαµε στοιχεία για τις τιµές το προιόν και τα ποσοστά κέρδους r=(r-c)/c. Οσο υπάρχει ελεύθερη είσοδος σε µία αγοράκλάδο η έκταση της δύναµης αγοράς δεν είναι σηµαντική. Ισχύει; Μπορείτε να σκεφτείτε κλάδους όπου η δύναµη αγοράς παίζει σηµαντικό ρόλο (Airbus-Boeing, Apple); Ισχύει σε όλους;

9 Κεντρικά ερωτήματα ΙΙΙ-Απόκτηση δύναμης-συνέπειες αυτής Νόµιµη προστασία απο τον ανταγωνισµό (προστασία προιόντος µέσω πατέντας). Είναι αυτό µια λύση γιατί µετά το τέλος λήξης της πατέντας υπάρχει ο κίνδυνός της µίµησης. Στρατηγική της επιχείρησης (π.χ BSkyB, Cosmote- Vodafone). Υπάρχουν όµως και άλλα είδη στρατηγικής όπως προσανατολισµένη στην τιµή αλλά και εκτός τιµής. είτε λίγο την απορυθµοποίηση του κλάδου των αεροµεταφορών. Μεγαλύτερα κέρδη για τις επιχειρήσεις αλλά σε όρους κοινωνικής ευηµερίας;

10 Κεντρικά ερωτήματα ΙΙΙ-Απόκτηση δύναμης-συνέπειες αυτής ιανεµητική αποτελεσµατικότητα (π.χ υψηλή αεροπορικοί ναύλοι): Παραγωγική αποτελεσµατικότητα: Ορίζεται ως η αύξηση του κόστους που προκύπτει απο την δύναµη αγοράς (κλασικό παράδειγµα αεροπορικές εταιρείες στην Ευρώπη και στην Αµερική) Αναζήτηση εισοδήµατος: Ορίζονται οι πόροι (µη παραγωγικοί) που δαπανώνται απο τις επιχειρήσεις στην προσπάθεια τους να επηρεάσουν τους φορείς πολιτικής). Συµπέρασµα: Οσο καλή είναι η δύναµη της αγοράς για τις επιχειρήσεις τόσο κακή αποβαίνει για την κοινωνία. εν υπάρχειόµως κάτι θετικό!!!

11 Κεντρικά ερωτήματα ΙV Η πολιτική παρέµβαση αποσκοπεί στην αποφυγή των αρνητικών συνεπειών της δύναµης αγοράς. ΡΥΘΜΙΣΗ ΑΝΤΙΜΟΝΟΠΩΛΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Σχολή Σικάγο Αυστριακή Σχολή ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

12 Επιχειρήσεις 1. ΑΝΩΝΥΜΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ (Α.Ε) 2. ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ (Ε.Π.Ε) 3. ΟΜΜΟΡΥΘΜΗΣ Η ΕΤΕΡΟΡΥΘΜΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ (ΝΟΜΙΚΗ ΜΟΡΦΗ) 1. ΚΡΑΤΙΚΑ ΜΟΝΟΠΩΛΙΑ 2. ΙΔΙΩΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ 3. ΜΗ ΚΕΡΔΟΣΚΟΠΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ

13 Structure-Conduct-Performance (SCP) Το διάσηµο υπόδειγµα διάρθρωσης-συµπεριφοράς-επίδοσης αναφέρεται στην σχέση αιτιότητας η οποία υπάρχει στα παρακάτω χαρακτηριστικά Πρώτα εξετάζει τα χαρακτηριστικά της διάρθρωσης της αγοράς που συµµετέχει µια επιχείρηση (π.χ αριθµό αγοραστών πωλητών). Επειτα εξετάζει την συµπεριφορά των επιχειρήσεων που συµµετέχουν (π.χ τιµολόγηση, διαφήµιση κ.λ.π) Τέλος εκτιµά το κατα πόσον αποτελεσµατική είναι η συγκεκριµένη αγορά

14 Καμπύλη ζήτησης και πλεόνασμα καταναλωτή P CS pc Συνολική ζήτηση: Συνολική ποσότητα που ζητείται απο τους καταναλωτές για μια δεδομένη τιμή ε d = d Q P d P Q 0 qc Q q c o ( ) C S = p q p c d q

15 P p Ειδη κόστους M C Πάγιο κόστος Μεταβλητό κόστος Συνολικό κόστος Μέσο κόστος Οριακό κόστος Κόστος ευκαιρείας Μη ανακτήσιµο κόστος p A C 0 q q Q

16 Οικονομίες Κλίμακας-Φάσματος Οταν το µέσο κόστος µειώνεται όσο αυξάνεται το προιόν τότε υπάρχουν οικονοµίες κλίµακας. Οι σταθερές αποδοσεις κλίµακας θεωρούν ότι το µέσο κόστος είναι σταθερό. Στην περίπτωση όπου το µέσο κόστος αυξάνεται µιλάµε για αρνητικές οικονοµίες κλίµακας. Οικονοµίες φάσµατος έχουµε όταν για δύο προιόντα Q1,Q2: (, ) < (, 0 ) + ( 0, ) T C Q Q T C Q T C Q Η έννοια της ελάχιστης αποτελεσµατική κλίµακας αναφέρεται στο χαµηλότερο επιπεδο παραγωγής που επιτυγχάνεται ελάχιστο µέσο κόστος και εκφράζεται ως µερίδιο του µεγέθους της αγοράς (MES/Q).

17 Μεγιστοποίηση κέρδους Είναι γνωστό ότι η µεγιστοποίηση κόστους υποδηλώνει ότι το οριακό κόστος ισουται µε το οριακό έσοδο. Το οριακό έσοδο είναι χαµηλότερο απο την τιµή; Γιατί; Τι µας δείχνει η παρακάτω σχέση και ποιος είναι ο ρόλος της 1 ελαστικότητας; T R = P Q M R = P 1 ε

18 Μεγιστοποίηση κέρδους Κριτική απο τον Simon (1959) bounded rationality σύµφωνα µε την οποια οι σµµετέχοντες στην αγορά συχνά δεν µεγιστοποιούν το όφελός τους (περιορισµένη δυνατότητα ορθολογικών αποφάσεων, περιορισµένη πληροφόρηση, πεπερασµένος χρόνος κ.λ.π).αντίτειναν το satisfying (Williamson,1964). Ορισµός ικανοποιητικού επιπέδο στόχου και έπειτα αναζήτηση µέσω διαφόρων τρόπων επίτευξης ατού. Ενα δεύτερο σηµείο αφορά το πρόβληµα των ιδιοκτητών των επιχειρήσεων να θέσουν τους manager έτσι ώστε να µεγιστοποιούν την δική τους ωφέλεια (εδράζεται στην θεωρία εντολέα/αντιρποσώπου-principal-agent theory)

19 ΔΙΑΝΕΜΗΤΙΚΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ P CS PS Πλεόνασµα Καταναλωτή Πλεόνασµα παραγωγού Συνολικό πλεόνασµα (µας µετράει την διανεµητική αποτελεσµατικότητα και εάν ναι γιατί; p EL: Μας δείχνει την διαφορά του συνολικού πλεονάσματος μεταξύ των δύο επιπέδων παραγωγής. Είναι απώλεια αποτελεσματικότητας; 0 q q Q

20 ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ P Η πάραγωγική αποτελεσµατικότητα δηλώνει πόσο το πραγµατικό παραγωγικό κόστος πλησιάζει στο χαµηλότερο δυνατό. (Xinnefficiency, Leibenstein, 1959). Παράγοντες δηµιουργίας αυτής; p EL: Μας δείχνει την διαφορά του συνολικού πλεονάσματος μεταξύ των δύο επιπέδων παραγωγής. 0 q Q

21 ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Ο ρυθµός βελτίωσης στην τεχνική παραγωγής ενός προιόντος ή και ο ρυθµός εισαγωγής νέων προιόντων αποτελούν παραδείγµατα που εµπίπτουν στην έννοια της δυναµικής αποτελεσµατικότητας. Είναι αρκετά δύσκολο το να την µετρήσουµε αλλά και να εστιάσουµε στις διαφορές ανάµεσα στα άλλα δύο είδη µε αυτό της δυναµικής αποτελεοσµατικότητας.

22 Οι επιχειρήσεις μεγιστοποιούν τα κέρδη; Οι αποδέκτες των κερδών (ιδιοκτήτες) δεν είναι οι ίδιοι που αποφασίζουν για το ύψος αυτών (managers). Εχουν τους ίδιους στόχους; Εσωτερική πειθαρχία. (θεωρία εντολέα-εντολοδόχου) Πειθαρχία της αγοράς εργασίας. (φήµη του manager) Πειθαρχία της αγοράς προιόντων. Πειθαρχία κεφαλαιαγοράς.(m&a role)

23 Επιχειρήσεις και όρια αυτών Οταν λέµε οριζόντια επέκταση για µια επιχείρηση εννοούµε την ποσότητα ενός αγαθού που αυτή παράγει και το πόσα διαφορετικά προιόντα προσφέρει.( σηµαντικό µέγεθος εδώ είναι το κόστος) Η κάθετη ολοκλήρωση αναφέρεται στο πόσα στάδια της παραγωγικής διαδικασίας λαµβάνουν χώρα εντός της επιχείρησης.

24 Οριζόντια όρια της επιχείρησης Κατα πόσον το κόστος επηρεάζεται απο το µέγεθος αλλά και υπάρχουν οικονοµίες κλίµακας. Εµπειρικές µελέτες µιλούν για σχήµα U ή και L. Απο την άλλη πλευρά η ελάχιστη αποτελεσµατική ποσότητα παραγωγής δεν είναι τόσο µεγάλη ώστε να µπορεί να εξηγήσει το µέγεθος των επιχερήσεων στον κλάδο. Σηµαντικός ο διαχωρισµός plant Firm ( στοιχεέια όπως συντονισµός-επιτήρηση, κόστη µεταφροάς αλλά και χαµηλό κόστος διανοµής και πολύπλοκη γραµµή παραγωγής. Πολυπροιοντικές επιχειρήσεις.

25 Κάθετα όρια της επιχείρησης Το σηµαντικότερο σηµείο στην κάθετη ολοκλήρωση είναι το εάν η επιχείρηση θα κατασκευάσει ή θα αγοράσει τις εισροές της. Θα χρησιµοποιήσει την επιχείρηση (κάθετη ολοκλήρωση) ή την αγορά (κάθετος διαχωρισµός). Αρα η κάθετη ολοκλήρωση περιλαµβάνει το γεγονός ότι η επιχείρηση εµπλέκεται σε περισσότερα απο ένα στάδια της κάθετης αλυσίδας της παραγωγικής διαδικασίας. Γιατί όµως; Κόστος µικρότερο (ρόλος των transaction costs). Ο ρόλος της αβεβαιότητας (Chandler, 1990) Σύµφωνα µε τον Williamson (1964) η επένδυση σε εξειδικευµένα περουσιακά στοιχεία αποτελεί ένα κίνητρο ( µη ανακτήσιµες δαπάνες). Καθαρά τεχνολογικοί λόγοι στα διάφορα στάδια παραγωγής που οδηγούν σε µείωση του κόστους. Εξάλειψη διαδοχικών µονοπωλίων Αποφυγή κρατικών παρεµβάσεων (ρυθµίσεις, φόρους κ.λ.π) Εξάλειψη εξωτερικοτήτων Αύξηση µονοπωλιακού κέρδους

26 Κάθετα όρια της επιχείρησης Στον αντίποδα λόγοι όπως έλλειψη συντονισµού, ύπαρξη οικονοµιών κλίµακας σε ένα προιόν, αποτελεσµατική διοίκηση προκρίνουν κάθετο διαχωρισµό. Βέβαια υπάρχει και η λύση της µερικής ολοκλήρωσης (π.χ Coca Cola) και franchise (αλυσίδες ταχυστιατορείων)

27 Γιατί οι επιχειρήσεις διαφέρουν; Οι επιχειρήσεις διαφέρουν σε αρκετά σηµεία (µέγεθος, προιόν, ποικιλία προιόντος, σύσταση κ.λ.π). Αλλά και επιχειρήσεις του ίδιου κλάδου µε παρόµοιο µέγεθος έχουν διαφορετική απόδοση. Οι λόγοι αρκετά επιγραµµατικά θα µπορούσαν να συνοψιστούν στα παρακάτω: Ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα. Πολλές επιχειρήσεις εµφανίζουν διαφορετική απόδοση λόγω συγκεκριµένων στοιχείων. Εµπόδια µίµησης αποκλείουν την περίπτωση πιθανών ειo imitation)σόδων (impediments (π.χ Xerox). Αιτιώδης ασάφεια (causal ambiguity). ιαφορετικός στρατηγικός προσανατολισµός-στρατηγικές Επιχειρησιακή κουλτούρα (σιωπηρή γνώση). Ιστορία και καµπύλη µαθήσεως.

28 ΤΙ ΝΑ ΔΙΑΒΑΣΩ 1. Cabral, L: Κεφάλαια 1,2 και 3 2. Waldman, Don, E. και Jensen, E. :Κεφάλαια 1,2 και 3