ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, ΑΜΥΝΤΙΚΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΜΙΑ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΈΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

Transcript

1 Ελληνικό Στατιστικό Ινστιτούτο Πρακτικά ου Πανελληνίου Συνεδρίου Στατιστικής (7), σελ 8-89 ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, ΑΜΥΝΤΙΚΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΜΙΑ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΈΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΑΙΤΙΟΤΗΤΑΣ Νίκος Δριτσάκης - Τάσος Στυλιανού Τμήμα Εφαρμοσμένης Πληροφορικής, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας dris@uom.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η εργασία αυτή αποτελεί μελέτη της φύσης και της σπουδαιότητας των πιθανών σχέσεων μεταξύ μιας δυναμικής χρονικής σειράς, όπως είναι οι αμυντικές δαπάνες και ορισμένων οικονομικών και κοινωνικών μεταβλητών, όπως η οικονομική ανάπτυξη, οι δαπάνες για εκπαίδευση καθώς και οι κεφαλαιακές δαπάνες. Οι αμυντικές δαπάνες είναι ένα σημαντικό στοιχείο, που μπορεί να έχει επίδραση μόνο αν υποστηρίζεται από ένα συνδυασμό ειδικών πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών περιστάσεων. Λαμβάνοντας υπόψη την κοινωνικοοικονομική δραστηριότητα και την πολιτική κατάσταση στην Κύπρο, προσπαθούμε να αναλύσουμε τις σχέσεις αιτιότητας ανάμεσα στο επίπεδο της οικονομικής ανάπτυξης, τις αμυντικές δαπάνες, τις κεφαλαιακές δαπάνες, και τις δαπάνες για εκπαίδευση. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι οι αμυντικές δαπάνες επηρεάζονται από την οικονομική ανάπτυξη, καθώς και από τις κεφαλαιακές δαπάνες, αλλά διαδραματίζουν και σπουδαίο ρόλο στις δαπάνες για την εκπαίδευση. Επίσης τόσο οι κεφαλαιακές δαπάνες, όσο και οι δαπάνες για εκπαίδευση, μπορούν να θεωρηθούν ως κατευθυντήριες δυνάμεις της οικονομικής ανάπτυξης και αντίστροφα. JEL: C3, H5 Λέξεις Κλειδιά: Αμυντικές δαπάνες, Οικονομική ανάπτυξη, Δαπάνες εκπαίδευσης, Αιτιότητα.. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η άμυνα και η οικονομία αποτελούν τους δύο βασικούς πυλώνες, το σκληρό υπόβαθρο επί του οποίου εδράζεται η υψηλή στρατηγική ενός κράτους. Ως εκ τούτου ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη σχέση που διέπει τις δύο αυτές συνιστώσες της υψηλής στρατηγικής καθώς η σχέση αυτή αλληλεπίδρασης είναι καθοριστικής σημασίας για την επίτευξη των πολιτικών επιδιώξεων και στόχων ενός κράτους στα πλαίσια ενός δυναμικού, ευμετάβλητου, ασταθούς και άκρως ανταγωνιστικού περιβάλλοντος εντός του οποίου πρέπει να επιβιώσει αλλά και να ευημερήσει μια χώρα κατοχυρώνοντας την εθνική της ασφάλεια και μεγιστοποιώντας την ανεξαρτησία της

2 Οι πρωτοπόρες μελέτες του Benoi (973, 978) επί των επιπτώσεων των αμυντικών δαπανών στους ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης και μεγέθυνσης των λιγότερο αναπτυγμένων χωρών έχουν προκαλέσει ποικίλες αντιδράσεις και πυροδότησαν εκτεταμένη θεωρητική και εμπειρική διερεύνηση του θέματος. Από τότε πολλοί ερευνητές προσπάθησαν να δώσουν συνέχεια στη σχέση αυτή. Οι Dunne και Vougas (999) και Dunne e. al () υποστηρίζουν ότι οι αμυντικές δαπάνες εμποδίζουν την οικονομική ανάπτυξη με την συσσώρευση των επενδύσεων, των δαπανών υγείας και εκπαίδευσης. Από την άλλη πλευρά όμως οι Chlesos και Kollias (995) και Sezgin () υποστηρίζουν ότι οι αμυντικές δαπάνες μπορούν να ενισχύσουν την οικονομική ανάπτυξη μέσω της επίδρασης της συνολικής ζήτησης, όπως τα τεχνολογικά υποπροϊόντα, τις θετικές εξωτερικότητες, την υποδομή και το ανθρώπινο δυναμικό. Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, ο στόχος μας είναι να μελετηθεί η φύση και η σημασία των σχέσεων που μπορούν να υπάρξουν μεταξύ της δυναμικής των στρατιωτικών δαπανών και του κοινωνικοοικονομικού συστήματος (οικονομικά, δημογραφικά, κ.λ.π.). Με άλλα λόγια αναλύονται οι σχέσεις αιτιότητας και οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ αυτών των συστημάτων. Στην εμπειρική ανάλυση της εργασίας αυτής χρησιμοποιούμε ετήσια στοιχεία για την Κύπρο την περίοδο 96 έως 5. Η υπόλοιπη εργασία είναι οργανωμένη ως εξής: Στο δεύτερο τμήμα της εργασίας παρουσιάζονται τα δεδομένα και η μεθοδολογία της έρευνας. Το τρίτο μέρος ασχολείται με τα εμπειρικά αποτελέσματα και τέλος στο τέταρτο τμήμα παρουσιάζονται τα συμπεράσματα της έρευνας αυτής.. ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Τα στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν στην ανάλυση της έρευνας αυτής είναι ετήσια, και καλύπτουν την περίοδο Τα στοιχεία αυτά προέρχονται από τις βάσεις δεδομένων του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και έχουν αναχθεί με έτος βάσης το 996. Οι μεταβλητές που χρησιμοποιούμε στην ανάλυση της έρευνας είναι οι παρακάτω: Συνολικές δαπάνες για την εκπαίδευση (EDUC). Αμυντικές δαπάνες (MILΕΧ). Κεφαλαιακές δαπάνες (CAP). Ακαθάριστο εθνικό προϊόν (GNP). Πληθυσμός (POP). Συνολική σχολική συμμετοχή (SCO). Η ανάλυση της αιτιότητας περιλαμβάνει ένα VAR (Vecor Auo-Regressive) υπόδειγμα που επιτρέπει την πρόβλεψη όλων των αιτιατών σχέσεων μεταξύ δύο μεταβλητών χωρίς εκ των προτέρων να γνωρίζουμε ποια από αυτές είναι εξωγενής

3 Το πλεονέκτημα του VAR υποδείγματος είναι ότι, αφενός επιτρέπει την καλύτερη δυναμική ανάλυση των συστημάτων, λαμβάνοντας υπόψη την πραγματική δομή των χρονικών σειρών και των δυναμικών επιδράσεων μεταξύ των μεταβλητών, και αφετέρου το καθιστά ικανό να προβλέψει όλες τις αιτιατές σχέσεις μεταξύ δύο μεταβλητών, χωρίς να υπάρχουν εκ των προτέρων υποθέσεις για την εξωγένεια αυτών. Τα υπoδείγματα VAR ερευνήθηκαν από τον Granger (969) για τις αιτιατές σχέσεις μεταξύ δύο μεταβλητών. Χρησιμοποιώντας αυτήν την έρευνα ο Sims (98) προτείνει την επέκταση του υποδείγματος αυτού, σε ένα σύστημα πολλών μεταβλητών, χωρίς τον αποκλεισμό κάποιας εξωγενής μεταβλητής, αλλά και της επιλογής της ίδιας με υστέρηση σε όλες τις εξισώσεις του συστήματος. Η χρήση αυτού του τύπου των υποδειγμάτων προαπαιτεί τον έλεγχο ορισμένων υποθέσεων. Η πρώτη από τις υποθέσεις είναι ότι οι μεταβλητές πρέπει να είναι στάσιμες. Μια χρονική σειρά X λέγεται στάσιμη εάν καθόλη την διάρκειά της είναι αμετάβλητη για οποιαδήποτε αλλαγή στον αρχικό χρόνο. Υπάρχουν δύο τύποι στάσιμων διαδικασιών: οι TS (Trend Saionary Processes) που επιδεικνύουν αιτιοκρατική μη-στασιμότητα και οι διαδικασίες DS (Difference Saionary Processes) με τυχαία στασιμότητα. Αυτές οι διαδικασίες είναι στάσιμες αντίστοιχα από τις αποκλίσεις από την τάση και από ένα φίλτρο διαφορών. Στην τελευταία περίπτωση, οι διαφορές χρησιμοποιούνται για να καθορίσουν την τάξη ολοκλήρωσης της μεταβλητής. Μια μεταβλητή θα είναι ολοκληρωμένη τάξης "d" εάν είναι απαραίτητο να διαφοροποιηθεί d φορές για να γίνει στάσιμη. Στην εργασία αυτή, οι μεταβλητές γίνονται στάσιμες με την χρησιμοποίηση των ελέγχων Dickey Fuller (979, 98), και Phillis Perron (988) σύμφωνα με την παρακάτω εξίσωση: k + δt + δ X + j ( L) X j + j ( L) X = δ α u () όπου το L είναι ο συντελεστής χρονικών υστερήσεων, Τ είναι η τάση και το u είναι ο διαταρακτικός όρος. Πρακτικά απορρίπτουμε την μηδενική υπόθεση της μηστασιμότητας (δηλ. δ = ) εάν το δ είναι αρνητικό. Η κρίσιμη τιμή λαμβάνεται από τους πίνακες Dickey και Fuller (979) και MacKinnon ( 99). Στη συνέχεια πρέπει να εξετάσουμε εάν οι σειρές είναι συνολοκληρωμένες. Η συνολοκλήρωση καλύπτει την ιδέα ότι δύο ή περισσότερες σειρές εξελίσσονται μαζί εγκαίρως και παράγουν στατιστική ισορροπία μακροπρόθεσμα, ενώ οι μεταβλητές μπορεί να κινούνται σε διαφορετικές κατευθύνσεις βραχυπρόθεσμα. Εντούτοις, εάν συνεχίζουν να κινούνται μακριά η μία από την άλλη μακροπρόθεσμα, οικονομικές Η δομή της σειράς συσχετίζεται με τον προσδιορισμό της στην ταξινόμηση ARIMA (Box και Jenkins, 976). Μια απαραίτητη συνθήκη για τη συνολοκλήρωση είναι ότι οι μεταβλητές πρέπει να είναι ολοκληρωμένες της ίδιας τάξης. Ο έλεγχος του Johansen χρησιμοποιείται για να εξετάσει τη συνολοκλήρωση μαζί με (εάν είναι απαραίτητο) το μηχανισμό διόρθωσης λαθών (VECM). Η ανάλυση της αιτιότητας δεν τροποποιείται

4 δυνάμεις όπως μια κρατική παρέμβαση, παρεμβαίνουν για να έρθει η μια κοντά στην άλλη. Για να ελέγξουμε αν δύο σειρές X, και Y, είναι συνολοκληρωμένες χρησιμοποιούμε τη μεθοδολογία των Johansen (988, 99, και Engle and Granger 99) διαμορφώνοντας το διάνυσμα Ζ,. Αυτή η μέθοδος βασίζεται σε ένα μηχανισμό διόρθωσης λαθών του VAR () υποδείγματος με ένα Gaussian συντελεστή λαθών, ως εξής: ΔΖ a + i k ΔΖ k + δ * ΔΖ + μ () όπου Ζ, είναι ένα m διάνυσμα I () μεταβλητών άγνωστων παραμέτρων, και μ είναι ένας Gaussian όρος σφάλματος. Αυτή η εξίσωση υπολογίζεται από μια διαδικασία μέγιστης πιθανότητας κάτω από την υπόθεση μειωμένης τάξης r < m του δ, H (r) : δ = ΓΩ (3) όπου Γ και Ω είναι μήτρες m r. Ο Johansen έχει δείξει ότι υπό ορισμένες συνθήκες οι μειωμένης τάξης όροι της μήτρας υπονοούν ότι το Ω Ζ, είναι στάσιμο. Το πρόβλημα που προκαλείται από την συνολοκλήρωση είναι αυτό των κίβδηλων παλινδρομήσεων λόγω του γραμμικού συνδυασμού, και για τον λόγο αυτό πρέπει πρώτα να απομακρυνθούν όλες οι συνολοκληρωμένες σχέσεις. Επιπλέον, η ύπαρξη συνολοκλήρωσης μεταξύ των μεταβλητών υπονοεί ότι το πλαίσιο μέσα στο οποίο εξετάζεται η αιτιότητα τροποποιείται με ένα μηχανισμό διόρθωσης λαθών (VECM). Ο έλεγχος Johansen χρησιμοποιείται γενικά για να εξετάσει τη συνολοκλήρωση. Αποκλείει τις εναλλακτικές υποθέσεις σχετικά με τον αριθμό r σχέσεων συνολοκλήρωσης. Στην αρχή έχουμε τον έλεγχο Ho: r = έναντι στην Η : r >. Εάν η Ho γίνει αποδεκτή ο έλεγχος σταματά, εάν όχι το επόμενο στάδιο είναι Ho r = έναντι H r >. Αυτή η διαδικασία συνεχίζεται μέχρι να απορριφθεί η Ho. Εάν ελέγχουμε Ho: r = k έναντι στην Η r > k, και απορρίψουμε την Ho, τότε αυτό σημαίνει ότι οι σειρές δεν είναι συνολοκληρωμένες. Τέλος, στον έλεγχο για την αιτιότητα μεταξύ της χρονικής σειράς Χ, και Y, συστατικά του διανύσματος Ζ., ακολουθούμε τις κλασσικές διαδικασίες των Engle και Granger (99). Η μεθοδολογία που εφαρμόζεται διαφέρει εάν οι χρονικές σειρές είναι συνολοκληρωμένες ή όχι. Εάν δεν είναι, χρησιμοποιούμε την μεθοδολογία που αναπτύσσεται από Granger (969). Αυτός ο έλεγχος είναι βασισμένος στην εκτίμηση δυναμικών σχέσεων πριν από τις πρώτες διαφορές των μεταβλητών (εάν τα επίπεδά τους δεν είναι στάσιμα). Αυτές οι σχέσεις είναι: m + λi ( L) X i + σ k ( L) Y k + i= k = ( L) X = γ ν (4) n q + φi ( L) Y i + τ k ( L) X k + i= k = ( L) Y = η μ (5)

5 όπου (v, μ ) είναι ένα τυχαίο διάνυσμα με μέσο και πεπερασμένη μήτρα συνδιακύμανσης. Για να εξακριβώσουμε την παρουσία μιας (ή περισσότερων) σχέσεων αιτιότητας, πρέπει να εξετάσουμε για την κοινή σημαντικότητα των αιτιατών μεταβλητών, δηλαδή για το υστερημένο Υ στην εξίσωση (4) και το υστερημένο Χ στην εξίσωση (5) με τη βοήθεια του F ελέγχου. Για παράδειγμα, εάν σ κ και τ κ =, συμπεραίνουμε ότι το Υ αιτιάται το Χ. Αν οι χρονικές σειρές είναι συνολοκληρωμένες, η αιτιότητα πρέπει να ερευνηθεί στα πλαίσια του υποδείγματος διόρθωσης λαθών. Το τελευταίο συνδέει τις βραχυπρόθεσμες παραλλαγές της σειράς με το λάθος ανισορροπίας (δηλαδή το χάσμα ανάμεσα στην πραγματική συμπεριφορά και στην μακροπρόθεσμη σχέση που δίνεται από το συνολοκληρωμένο διάνυσμα). Το υπόδειγμα διορθώσεως λαθών δίνεται από τη σχέση: + i ( L) i ( L) Z = a β Z ΓΩ Ζ + ν (6) Η ύπαρξη μιας συνολοκληρωμένης σχέσης μεταξύ των δύο μεταβλητών εξασφαλίζει ότι υπάρχει τουλάχιστον μια σχέση αιτιότητας μεταξύ τους. Ο έλεγχος για την αιτιότητα είναι επομένως ισοδύναμος με τον έλεγχο για κοινή σημαντικότητα των παραμέτρων στις υποτιθέμενες αιτιατές μεταβλητές. Στην εργασία αυτή χρησιμοποιείται η έννοια της αιτιότητας όπως αναπτύχθηκε από τον Granger. Η μεταβλητή Y αιτιάται την μεταβλητή Y εάν η πρόβλεψη της τελευταίας βελτιώνεται με την ενσωμάτωση πληροφοριών της Y και του παρελθόντος της. Με δύο μεταβλητές, το υπόδειγμα VAR () είναι το ακόλουθο 3 : y y,, A = A A + C B y D y,, A + C B y D y i,, A C B y D y,, ε, + ε, Έλεγχος H o : η Y δεν αιτιάται την Y, δηλαδή οι συντελεστές της μήτρας Β είναι μηδέν. 3 Γενικός τρόπος: Y, = Φ. Y, Φ. Y, Φ n. Yn, Φ n. Y Yn, = Φ n. Y, Φ n. Y, Φ nn. Yn, Φ nn. Y όπου n = αριθμός μεταβλητών = αριθμός υστερήσεων φij = συντελεστής της μεταβλητής j με υστέρηση στην εξίσωση της μεταβλητής i n, n, + ε + ε n

6 Έλεγχος Η o : η Y δεν αιτιάται την Y, δηλαδή οι συντελεστές της μήτρας C είναι μηδέν. Εάν οι δύο εναλλακτικές υποθέσεις Η και Η γίνονται αποδεκτές, χρησιμοποιείται ο όρος αναδρομικός βρόγχος 3. ΕΜΠΕΙΡΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Ο έλεγχος του επαυξημένου Dickey Fuller οδηγεί σε στασιμότητα όλες τις μεταβλητές από τις πρώτες διαφορές. Ολόκληρο το σύστημα λαμβάνεται υπόψη για τη μελέτη των κοινωνικοοικονομικών σχέσεων μεταξύ των μεταβλητών για να καθοριστούν οι ευνοϊκότεροι τομείς της οικονομίας για ανάπτυξη. Ο έλεγχος συνολοκλήρωσης τόσο των Engle and Granger, αλλά και του Johansen δίνει το συμπέρασμα ότι υπάρχει σχέση συνολοκλήρωσης μεταξύ των μεταβλητών. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει τουλάχιστον μία μακροπρόθεσμη σχέση μεταξύ τους και η ανάλυση θα γίνει με ένα υπόδειγμα VAR. Ο μηχανισμός διόρθωσης σφάλματος μας υποδεικνύει ότι υπάρχει και βραχυχρόνια σχέση ανάμεσα στις μεταβλητές που εξετάζουμε. Τέλος η αιτιότητα κατά Granger, μας έδωσε το παρακάτω διάγραμμα Διάγραμμα. Οι αιτιατές σχέσεις στο επίπεδο της οικονομικής ανάπτυξης, τις αμυντικές δαπάνες, τις κεφαλαιακές δαπάνες, και τις δαπάνες για εκπαίδευση EDUC GNP CAP SCO MILI POP Από το παραπάνω διάγραμμα παρατηρούμε ότι: Οι δαπάνες για την εκπαίδευση επηρεάζουν την οικονομική ανάπτυξη, όπως επιβάλλεται και στη θεωρία από το ανθρώπινο δυναμικό και την ενδογενή ανάπτυξη, αλλά και η οικονομική ανάπτυξη επηρεάζει τις δαπάνες της εκπαίδευσης. Οι κεφαλαιακές δαπάνες ενθαρρύνουν τους στενούς δεσμούς μεταξύ της οικονομικής ανάπτυξης και των αμυντικών δαπανών, που είναι ταυτόχρονα και η αιτία και το αποτέλεσμα αυτών των δύο δεικτών

7 Οι αμυντικές δαπάνες επηρεάζονται τόσο από την οικονομική ανάπτυξη, όσο και από τις κεφαλαιακές δαπάνες, αλλά επηρεάζουν και τις δαπάνες για εκπαίδευση. Τέλος, οι κοινωνικές μεταβλητές (πληθυσμός, σχολική συμμετοχή, δαπάνες για εκπαίδευση) συνδέονται μεταξύ τους και δίνουν έμφαση στο στενό ρόλο αυτών των μεταβλητών για την Κυπριακή οικονομία. 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Στην εργασία αυτή ερευνάται η σχέση μεταξύ των αμυντικών δαπανών και ορισμένων μεταβλητών του κοινωνικοοικονομικού συστήματος για την Κύπρο. Με άλλα λόγια προσπαθούμε να βρούμε με την ανάλυση της αιτιότητας τις αλληλεπιδράσεις αυτών των μεταβλητών για την περίοδο Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι υπάρχουν τόσο μακροχρόνιες, όσο και βραχυχρόνιες σχέσεις μεταξύ των μεταβλητών που εξετάζουμε. Ωστόσο οι αμυντικές δαπάνες διαδραματίζουν ένα σημαντικό ρόλο τόσο από οικονομική, όσο και από κοινωνική άποψη, από τη στιγμή που συνδέονται τόσο με την οικονομική ανάπτυξη και τις κεφαλαιακές δαπάνες, όσο και με τις δαπάνες της εκπαίδευσης. Οι αμφίδρομες σχέσεις των κεφαλαιακών δαπανών με τις δαπάνες της εκπαίδευσης, των δαπανών της εκπαίδευσης με την οικονομική ανάπτυξη, και της οικονομικής ανάπτυξης με τις κεφαλαιακές δαπάνες, δίνουν έμφαση στο στενό ρόλο αυτών των μεταβλητών για την οικονομία της Κύπρου. Επομένως, τόσο από τις μακροχρόνιες, όσο και από τις βραχυχρόνιες σχέσεις των μεταβλητών που προκύπτουν στην έρευνα, αλλά και από τις αιτιατές σχέσεις, μπορεί κάποιος να αναρωτηθεί για τους αντίστοιχους ρόλους κάθε τύπου δαπανών που αφορούν την Κυπριακή ανάπτυξη. ABSTRACT This work consiues a sudy of he naure and he imorance of he likely links beween a dynamic ime series, as are he miliary exendiures, and cerain economic and social variables, as he economic growh, he exendiures on educaion and he caial exendiures. The miliary exendiures are an imoran elemen ha can have effecs only if hey are suored by a combinaion of secial oliical, economic and social circumsances. Taking ino consideraion he socio-economic aciviy and he oliical endency in Cyrus, we are rying o analyze he causial relaions beween he level of economic growh, he miliary exendiures, he caial exendiures and he exendiures on educaion. The resuls showed ha he miliary exendiures are influenced by he economic growh and he caial exendiures, and hey are laying an imoran role for he exendiures on educaion. Also boh he caial exendiures and he exendiures on educaion, can be considered as driving forces behind he economic growh and reversely. ΑΝΑΦΟΡΕΣ Benoi, E. (973). Defence and economic growh in develoing counies. Boson: Lexingon Books. Benoi, E. (978). Growh and defence in develoing counies. Economic Develomen and Culural Change, Vol

8 Box, G.E.P. and Jenkins, G.M. (976) Time Series Analysis, Forecasing and Conrol. 3 rd ed. San Francisco: Holden- Day. Chlesos, M. & Kollias, C. (995), Defence Sending and Growh in Greece 974-9: Some Preliminary Economeric Resuls, Alied Economics, Vol. 7, Dickey, D. & Fuller W. (979), Disribuion of he esimaors for auoregressive ime series wih a uni roo. Journal of he American Saisical Associaion, Vol. 74, Dickey, D. & Fuller W. (98), Likelihood raio ess for auoregressive ime series wih a uni roo. Economerica, Vol. 49, Dunne, P. & Vougas, D. (999), Defence Sending and Economic Growh in Souh Africa: A Causal Analysis, Journal of Conflic Resoluion, Vol. 43 No 4, Dunne, P., Nikolaidou, E. and Vougas, D. () Defence sending and economic growh: a causal analysis for Greece and Turkey. Defence and Peace Economics, Vol.,. 6. Engel, R. & Granger, C. Eds. (99) Long Run Economic Relaionshis. Readings in Coinegraion, Oxford Universiy Press, Oxford. Granger, C. (969) Invesigaion Causal Relaions by Economeric Models and Cross Secral Mehods, Economerica, Vol. 37, Johansen, S. (988) Saisical Analysis of Coinegraion Vecors, Journal of Economic Dynamics and Conrol, Vol., Johansen, S. (99) Deerminaion of Coinegraion Rank in he Presence of a Linear Trend, Oxford Bullein of Economics and Saisics, Vol. 54, Mackinnon, J. (99). Criical values for coinegraion ess in long run economic relaionshi. In Engle & Granger (Eds), Readings in coinegraion, New York: Oxford Universiy Press. Phillis., P.C., and Perron, P. (988). Tesing for a Uni Roo in Time Series Regression, Biomerika, Vol. 75, Sezgin, S., () An Emirical Analysis of Turkey s Defence-Growh Relaionshis Wih a Muli-Equaion Model ( ), Defence and Peace Economics, Vol. No, Sims, C. (98) Macroeconomics and Realiy, Economerica, Vol. 48,

9 Πίνακας : Έλεγχος Μοναδιαίας ρίζας Dickey - Fuller Phillis - Perron τ μ τ τ κ τ μ τ τ GNP MILEX CAP EDUC SCO POP ΔGNP *** -7.4*** -5.*** -.5*** ΔMILEX *** -9.4*** *** *** ΔCAP -5.77*** *** -5.59*** *** ΔEDUC -3.53** -5.7*** -3.53** -5.85*** ΔSCO ** -3.46* -3.44** -3.46* ΔPOP -3.57** ** -3.76** ** Σημείωση: τ μ Όταν η εξίσωση () δεν περιέχει χρονική τάση, τ τ όταν η εξίσωση () περιέχει χρονική τάση. Οι κρίσιμες τιμές για %, 5% και % είναι -3.6, -.94 και -.6 για τ μ και -4., και για τ τ. ***, **, * για επίπεδα σημαντικότητας, 5 και Πίνακας : Έλεγχος Συνολοκλήρωσης Hyohesized Trace 5 Percen Percen No. of CE(s) Eigenvalue Saisic Criical Value Criical Value None ** A mos * A mos A mos A mos A mos