ΒΑΔΙ ΓΔΓΟΜΔΝΩΝ. Μάρκος Ν. Δενδρινός Καθηγητής ΤΕΙ-Α.

Transcript

1 ΒΑΔΙ ΓΔΓΟΜΔΝΩΝ Μάρκος Ν. Δενδρινός Καθηγητής ΤΕΙ-Α 2011

2 Where is the Life we have lost in living? Where is the wisdom we have lost in knowledge? Where is the knowledge we have lost in information? T.S.Eliot Μάξθνο Ν. Γελδξηλφο Καζεγεηήο ΣΔΗ-Α 2

3 ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ Δηζαγσγή Πιεξνθνξία χζηεκα Πιεξνθνξηαθφ χζηεκα Πιεξνθνξία Γλψζε - Γεδνκέλα χζηεκα Γεληθά πεξί ηνπ ζπζηήκαηνο Παξαδείγκαηα ζπζηεκάησλ χζηεκα θαη πεξηβάιινλ ηφρνο ζπζηήκαηνο Πεξηγξαθή (κνληεινπνίεζε) ζπζηήκαηνο Μνληέιν ρψξνπ θαηαζηάζεσλ (state space) Μνληέιν Markov Μνληέιν ζπλάξηεζεο κεηαθνξάο (transfer function) Πιεξνθνξηαθφ χζηεκα Αλζξψπηλνη πφξνη Γηαδηθαζίεο Σχπνη Πιεξνθνξηαθψλ πζηεκάησλ αλάινγα κε ηηο πξνζθεξφκελεο ππεξεζίεο πζηήκαηα επεμεξγαζίαο δεδνκέλσλ πζηήκαηα δηαρείξηζεο βάζεσλ δεδνκέλσλ (DBMS) πζηήκαηα επεμεξγαζίαο ζπλαιιαγψλ (transaction processing systems) πζηήκαηα πξαγκαηηθνχ ρξφλνπ (real time systems) πζηήκαηα δηνίθεζεο θαη ειέγρνπ Πιεξνθνξηαθά πζηήκαηα Γηνίθεζεο (Management Information Systems) (MIS) πζηήκαηα ππνζηήξημεο ιήςεο απνθάζεσλ (Decision Support Systems) Έκπεηξα πζηήκαηα (Expert Systems) Πιεξνθνξηαθά πζηήκαηα Γηεχζπλζεο (Executive Information Systems) πζηήκαηα δηαρείξηζεο γλψζεο (Knowledge Management Systems) Παξαδείγκαηα Πιεξνθνξηαθψλ πζηεκάησλ Πιεξνθνξηαθφ χζηεκα Δπηρείξεζεο Παξαγσγήο Πξντφλησλ Πιεξνθνξηαθφ χζηεκα Ννζνθνκείνπ Αζηηθφ Πιεξνθνξηαθφ χζηεκα (Urban Information System) Γεσγξαθηθφ Πιεξνθνξηαθφ χζηεκα (Geographical Information System GIS) Σνπηθφ Γίθηπν (LAN) Γηαδίθηπν - Έλα Παγθφζκην Πιεξνθνξηαθφ χζηεκα ; πζηήκαηα δηαρείξηζεο βάζεσλ δεδνκέλσλ (DBMS) Γνκέο Γεδνκέλσλ - Βάζεηο Γεδνκέλσλ Παξαδείγκαηα ΒΓ χζηεκα Γηαρείξηζεο ΒΓ (ΓΒΓ) Database Management System (DBMS) Απηνπεξηγξαθηθφηεηα αλεμαξηεζία δεδνκέλσλ Οη δηάθνξνη ξφινη (αλζξψπηλνη πφξνη) ζηνλ θχθιν ελφο πζηήκαηνο ΒΓ Γηαρεηξηζηέο ηεο ΒΓ (database administrators) ρεδηαζηέο ηεο ΒΓ (database designers) Σειηθνί ρξήζηεο Μάξθνο Ν. Γελδξηλφο Καζεγεηήο ΣΔΗ-Α 3

4 Αλαιπηέο ζπζηεκάησλ θαη πξνγξακκαηηζηέο εθαξκνγψλ (system analysts & application programmers) πξνζαξκνζκέλσλ ζε ζπγθεθξηκέλεο αλάγθεο ησλ ρξεζηψλ Μνληέια δεδνκέλσλ ρήκα, Καηάζηαζε, Πξαγκαηνπνηήζεηο ΒΓ Ζ Αξρηηεθηνληθή ησλ 3 ρεκάησλ ρεδίαζε ΒΓ πιινγή θαη αλάιπζε απαηηήζεσλ (requirements collection and analysis) Δλλνηαθή ζρεδίαζε (conceptual design) Δπηινγή ζπγθεθξηκέλνπ ΓΒΓ ή ηνπ ηχπνπ ΓΒΓ Λνγηθή ζρεδίαζε (logical design) - Αληηζηνίρηζε κνληέισλ δεδνκέλσλ (data model mapping) Φπζηθή ζρεδίαζε ΒΓ (physical database design) Δλλνηαθφ κνληέιν ER (Entity Relationship) Έλα παξάδεηγκα εξγαζίαο Οληφηεηεο (entities) θαη ραξαθηεξηζηηθά (attributes) πζρεηίζεηο (relationships) θαη δνκηθνί πεξηνξηζκνί (structural constraints) Σχπνη αζζελψλ νληνηήησλ (weak entity types) Γηαγξακκαηηθή αλαπαξάζηαζε ηνπ κνληέινπ ER Παξαδείγκαηα εθαξκνγήο ηνπ κνληέινπ ER Ηεξαξρηθφ κνληέιν (hierarchical model) Γηθηπαθφ κνληέιν (network model) ρεζηαθφ κνληέιν (relational model) Γεληθή πεξηγξαθή Πεξηνξηζκνί ζηα ζρεζηαθά κνληέια Βαζηθέο ιεηηνπξγίεο ηεο ρεζηαθήο Άιγεβξαο (Relational Algebra operations) Μεηάβαζε απφ ην ER ζην RDBMS Παξαδείγκαηα κεηάβαζεο ζην κνληέιν RDΒMS Καλνληθνπνίεζε (normalisation) Καλνληθά ζρεζηαθά ζρήκαηα Λεηηνπξγηθή εμάξηεζε (functional dependency) Καλνληθέο κνξθέο (normal forms) Γιψζζα SQL Γιψζζεο ΒΓ To ζρήκα SELECT FROM WHERE Αληηθεηκελνζηξαθείο (object oriented - ΟΟ) γιψζζεο πξνγξακκαηηζκνχ ΟΟ βάζεηο δεδνκέλσλ Ζ αληηθεηκελνζηξαθήο (ΟΟ) πξνζέγγηζε ζηηο γιψζζεο πξνγξακκαηηζκνχ Ζ αληηθεηκελνζηξαθήο (ΟΟ) πξνζέγγηζε ζηηο βάζεηο δεδνκέλσλ Ηεξαξρίεο ηχπσλ - θιάζεσλ θαη Κιεξνλνκηθφηεηα Καζνξηζκφο ησλ θιάζεσλ Τινπνίεζε ησλ ιεηηνπξγηψλ Παξάδεηγκα ρξήζεο ηεο γιψζζαο OODDL Ο2 γηα ηνλ θαζνξηζκφ ησλ θιάζεσλ Employee θαη Department Παξάδεηγκα ρξήζεο ηεο γιψζζαο OODDL Ο2 γηα ηνλ θαζνξηζκφ δηαθφξσλ θιάζεσλ ηνπ πεξηβάιινληνο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Τινπνίεζε ησλ ιεηηνπξγηψλ ησλ θιάζεσλ ηνπ πεξηβάιινληνο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ζηε γιψζζα Ο2C Γηαδηθαζία δεκηνπξγίαο κνλίκσλ αληηθεηκέλσλ Μάξθνο Ν. Γελδξηλφο Καζεγεηήο ΣΔΗ-Α 4

5 Παξάδεηγκα ηεο δηαδηθαζίαο δεκηνπξγίαο κνλίκσλ αληηθεηκέλσλ ηεο θιάζεο Department Παξάδεηγκα ηεο δηαδηθαζίαο δεκηνπξγίαο κνλίκσλ αληηθεηκέλσλ ηεο θιάζεο Person Δξσηήκαηα ζηε γιψζζα O2SQL ζην πεξηβάιινλ ηνπ παξαπάλσ παξαδείγκαηνο Παξαδείγκαηα εθαξκνγήο ηεο γιψζζαο O2SQL ζην πεξηβάιινλ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Πνιπκνξθηζκφο (polymorhism) Βηβιηνγξαθία Μάξθνο Ν. Γελδξηλφο Καζεγεηήο ΣΔΗ-Α 5

6 Δηζαγσγή Βάζε Γεδνκέλσλ (ΒΓ) [Database (DB)] είλαη κηα Γνκή Γεδνκέλσλ (ΓΓ) [Data Structure (DS)] θαη πην ζπγθεθξηκέλα κηα δνκή ζπλδεδεκέλσλ ζπιινγψλ δεδνκέλσλ. Μηα ΒΓ δεκηνπξγείηαη κε ζθνπφ ηε ζπληήξεζε θαη πξνζηαζία ησλ πιεξνθνξηψλ, θαζψο θαη ηελ αλαδήηεζε θαη ηνλ εληνπηζκφ ηνπο κε φζν ην δπλαηφλ πην γξήγνξν θαη απνηειεζκαηηθφ ηξφπν. Ζ δηαρείξηζε ηεο ΒΓ γίλεηαη απφ έλα ινγηζκηθφ, ην ιεγφκελν χζηεκα Γηαρείξηζεο Βάζεο Γεδνκέλσλ (ΓΒΓ) [Data Base Management System (DBMS)]. Σφζν ε ΒΓ φζν θαη ην ΓΒΓ είλαη πζηήκαηα θαη ν ζπλδπαζκφο ηνπο απνηειεί έλα Πιεξνθνξηαθφ χζηεκα (Π). Πξηλ απφ ηελ εηζαγσγή ηεο έλλνηαο ηεο Βάζεο Γεδνκέλσλ ζα δνζνχλ νη έλλνηεο ηεο Πιεξνθνξίαο, ηνπ πζηήκαηνο, ηνπ Πιεξνθνξηαθνχ πζηήκαηνο θαη ηεο Γνκήο Γεδνκέλσλ. 1. Πιεξνθνξία ύζηεκα Πιεξνθνξηαθό ύζηεκα 1.1. Πιεξνθνξία Γλώζε - Γεδνκέλα Ζ πιεξνθνξία (information) είλαη κηα έλλνηα πξσηαξρηθή, γηα ηελ νπνία έρνπλ πξνηαζεί πνιιέο πεξηγξαθέο θαη νξηζκνί. Θα κπνξνχζε λα νξηζηεί σο ε απνδηδφκελε ζεκαζία ζε έλα παξαηεξνχκελν αληηθείκελν ή ζε κηα ηδηφηεηα (πρ. «πξάζηλν») ή ζε κηα δξαζηεξηφηεηα (πρ. «βξέρεη») ή ζπλδπαζκφ ηνπο (πρ. «ν Νίθνο είλαη Έιιελαο»), θαζψο απηά ηαπηνπνηνχληαη κε κηα αληίζηνηρε έλλνηα ή ζπλδπαζκφ ελλνηψλ. ηελ πεξίπησζε κάιηζηα ελφο παξαηεξνχκελνπ ζπκβάληνο, ηφηε ε πιεξνθνξία απηή κπνξεί λα ειεγρζεί απφ ηελ θξίζε ελφο ππνθεηκέλνπ θαηά πφζν αληαπνθξίλεηαη ή φρη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα, ραξαθηεξηδφκελε σο αιεζήο ή ςεπδήο. Οη απιέο έλλνηεο απνδίδνληαη κε αληηθεηκεληθέο (δη-ππνθεηκεληθέο) αλαπαξαζηάζεηο, ηηο ιέμεηο ή όξνπο θαη νη ζχλζεηεο έλλνηεο απνδίδνληαη κε γξακκαηηθέο πξνηάζεηο, κε απνηέιεζκα ε ππνθεηκεληθή δηαδηθαζία ηεο ζθέςεο λα κεηνπζηψλεηαη ζε αληηθεηκεληθή γισζζηθή δηαδηθαζία. Οη ιέμεηο δειαδή θαη νη πξνηάζεηο είλαη αλαπαξαζηάζεηο (ζεκαίλνληα) απιψλ ή ζχλζεησλ ελλνηψλ (ζεκαηλφκελα) θαη αληηζηνηρνχλ ζε πξαγκαηηθά ή θαληαζηηθά αληηθείκελα θαη γεγνλφηα. Πξνυπφζεζε ηεο ξνήο ηεο πιεξνθνξίαο είλαη ε χπαξμε ελφο δέθηε (αλζξψπνπ ή κεραλήο), ν νπνίνο κε θάπνην ηξφπν ηελ αληηιακβάλεηαη θαη ηελ θαηαλνεί. Ζ πιεξνθνξία θηάλεη ζηνλ δέθηε ππφ ηε κνξθή είηε αηζζεηεξηαθψλ εξεζηζκάησλ ηεο εμσηεξηθήο πξαγκαηηθφηεηαο είηε γισζζηθψλ νληνηήησλ πνπ αλαπαξηζηνχλ πξαγκαηηθά ή θαληαζηηθά αληηθείκελα ή ζπκβάληα. Με βάζε απηά ηα εξεζίζκαηα ή νληφηεηεο, πνπ απνηεινχλ ηα δεδνκέλα, ην ζχζηεκα δέθηεο απνδίδεη ζηα αληίζηνηρα αληηθείκελα ή ζπκβάληα θάπνηα ζεκαζία (πιεξνθνξία). Ζ πιεξνθνξία ε νπνία θαηαθηάλεη ζηνλ δέθηε αλ θαη πξνηείλεηαη σο αιεζήο κπνξεί ηειηθά λα απνδεηρζεί ςεπδήο, είηε ιφγσ εζθαικέλεο αηζζεηεξηαθήο εληχπσζεο («ην πξσί είδα ζην αεξνδξφκην ηνλ Νίθν») είηε ιφγσ αλαληηζηνηρίαο ηεο γισζζηθήο πξφηαζεο πξνο ηελ πξαγκαηηθφηεηα («ν Νίθνο ρψξηζε απφ ηε Μαξία»). Μάξθνο Ν. Γελδξηλφο Καζεγεηήο ΣΔΗ-Α 6

7 Οη φξνη θαη νη πξνηάζεηο κηαο γιψζζαο πνπ αθνινπζνχλ έλα ζχλνιν θαλφλσλ δφκεζεο (γξακκαηηθή) είλαη θσδηθνπνηεκέλα ζχκβνια πνπ αλαπαξηζηνχλ πξαγκαηηθά ή θαληαζηηθά αληηθείκελα ή ζπκβάληα πξνθαζνξηζκέλεο θαη αληηθεηκεληθήο ζεκαζίαο γηα κηα νκάδα αλζξψπσλ, θαη απνηεινχλ ηα δεδνκέλα (data) πάλσ ζηα νπνία ζεκειηψλνληαη νη ζεκαζίεο (πιεξνθνξία). Αλάινγα, ηα δπαδηθά ζχκβνια θαη νη ζπλδπαζκνί ηνπο ζην πιαίζην ηεο δπαδηθήο γιψζζαο (δπαδηθά δεδνκέλα) είλαη θσδηθνπνηεκέλα ζχκβνια πνπ αλαπαξηζηνχλ αληηθείκελα, εληνιέο θαη δηαδηθαζίεο πξνθαζνξηζκέλεο θαη αληηθεηκεληθήο ζεκαζίαο (information) γηα έλα ζπγθεθξηκέλν ηχπν κεραλψλ ειεθηξνληθψλ ππνινγηζηψλ. Σα δεδνκέλα εηζφδνπ (input data) πθίζηαληαη επεμεξγαζία (processing) θαη νδεγνχλ ζηελ παξαγσγή λέσλ δεδνκέλσλ, ησλ δεδνκέλσλ εμφδνπ (output data), ηα νπνία κεηαθέξνπλ λέα πιεξνθνξία. Ζ επεμεξγαζία, κεηαμχ άιισλ, πεξηιακβάλεη δηαδηθαζίεο φπσο αλαδήηεζε, πξνζσξηλή θαηαρψξηζε, κφληκε απνζήθεπζε, ηαμηλφκεζε, επξεηεξίαζε, ηξνπνπνίεζε θαη δηαγξαθή δεδνκέλσλ. Οη έλλνηεο έρνπλ πξνθχςεη κεηά απφ κηα δηαδηθαζία θαηεγνξηνπνίεζεο πνιιψλ παξφκνησλ αληηθεηκέλσλ. Πξσηαξρηθά ρξεζηκνπνηνχληαη ινηπφλ νη έλλνηεο σο αληηπξόζσπνη, ππνθαηάζηαηα, ζύκβνια αληηθεηκέλσλ, ζηε ζπλέρεηα απνθηνχλ απζππαξμία θαη γίλνληαη πξψηε χιε γηα ηνλ ζρεκαηηζκφ θαηεγνξηθψλ, ππνζεηηθψλ ή ζχλζεησλ πξνηάζεσλ, θαζψο θαη θαηεγνξηθψλ, ππνζεηηθψλ ή ζχλζεησλ, παξαγσγηθψλ ή επαγσγηθψλ ζπιινγηζκψλ. Πξφηαζε, θαηά ηνλ Αξηζηνηέιε, είλαη «ιφγνο απνθαληηθφο, ελ ψ ην αιεζεχεηλ ή ςεχδεζζαη ππάξρεη», είλαη δειαδή κηα θξίζε πνπ ηίζεηαη ππφ έιεγρν, θαη παξά ηελ πεπνίζεζε ηνπ νκηινχληνο πεξί ηεο αιεζείαο ηεο, κπνξεί λα θαηαδεηρζεί εληέιεη ςεπδήο. πιινγηζκφο είλαη κηα ζεηξά πξνηάζεσλ πνπ νδεγνχλ κέζσ θάπνησλ ινγηθψλ θαλφλσλ ζε κηα άιιε πξφηαζε. Ζ πξνζθπγή ζηελ εκπεηξία ζηελ πεξίπησζε ησλ θαηεγνξηθψλ πξνηάζεσλ θαηαδεηθλχεη ηελ ηηκή αιεζείαο ηνπο. Ζ εθαξκνγή ησλ θαλφλσλ ηεο ινγηθήο ζηελ πεξίπησζε (1) ησλ ππνζεηηθψλ πξνηάζεσλ θαηαδεηθλχεη ηε ζρέζε ησλ ηηκψλ αιεζείαο ηεο εγνχκελεο ζε ζρέζε κε ηελ επφκελε πξφηαζε, (2) ησλ ζχλζεησλ πξνηάζεσλ θαζνξίδεη ηελ ηηκή αιεζείαο ηεο ζχλζεηεο πξφηαζεο κε βάζε ηηο ηηκέο αιεζείαο ησλ απιψλ, (3) ησλ ζπιινγηζκψλ θαζνξίδεη ηελ εγθπξφηεηα ή κε ηνπ ζπιινγηζηηθνχ ζρήκαηνο. Ζ απφθαλζε πεξί ηεο ηηκήο αιεζείαο κηαο πξφηαζεο ή πεξί ηεο εγθπξφηεηαο ή κε ελφο ζπιινγηζκνχ απνηεινχλ βαζηθέο δηεξγαζίεο ηεο δηαδηθαζίαο ηεο γλώζεο ύζηεκα Γεληθά πεξί ηνπ ζπζηήκαηνο Ο φξνο ζχζηεκα είλαη αληηδάλεην απφ ηε ιέμε ζπλίζηεκη κέζσ ηνπ μέλνπ φξνπ system (Πνιηηηθά Αξηζηνηέιε: Ἐπεηδὴ πᾶζαλ πόιηλ ὁξῶκελ θνηλσλίαλ ηηλὰ νὖζαλ θαὶ πᾶζαλ θνηλσλίαλ ἀγαζνῦ ηηλνο ἕλεθελ ζπλεζηεθπῖαλ ε θνηλσλία έρεη ζπζηαζεί απφ πνιιά ζηνηρεία). Σύζηεκα είλαη έλα ζχλνιν ζηνηρείσλ πνπ αιιειεπηδξνχλ θαη αιιειεμαξηψληαη κε βάζε θαζνξηζκέλνπο θαλφλεο. Μάξθνο Ν. Γελδξηλφο Καζεγεηήο ΣΔΗ-Α 7

8 Ο φξνο system ρξεζηκνπνηείηαη ζην επηζηεκνληθφ πιαίζην γηα πξψηε θνξά απφ ηνλ βηνιφγν Bertalanffy ην 1955, γηα λα πεξηγξάςεη ηνπο έκβηνπο νξγαληζκνχο. Γεληθφηεξα ν Bertalanffy ζεσξεί σο ζχζηεκα θάζε ζχλνιν ζηνηρείσλ ηνπ νπνίνπ ε εμέηαζε σο εληαίαο νιφηεηαο δίλεη επηπξφζζεηεο πιεξνθνξίεο ζε ζρέζε κε απηέο πνπ εμάγνληαη απφ ηελ εμέηαζε ησλ επηκέξνπο ηκεκάησλ ηνπ. Ο Bertalanffy είλαη πιαηηά αλαγλσξηζκέλνο γηα ηε ζπλεηζθνξά ηνπ ζηε ζεκειίσζε ηεο Γεληθεπκέλεο Θεσξίαο ησλ Σπζηεκάησλ (GST). Ζ ζεσξία απηή επηρείξεζε λα πξνζθέξεη ελαιιαθηηθέο ιχζεηο έλαληη ησλ παξαδνζηαθψλ κνληέισλ νξγάλσζεο. κε εθαξκνγέο ζε πνιινχο γλσζηηθνχο ηνκείο, πξνηείλνληαο ηνλ νιηζκφ έλαληη ηνπ αλαγσγηζκνχ θαη ηνλ νξγαληζκφ έλαληη ηνπ κεραληζκνχ. Ο Bertalanffy είλαη θπξίσο γλσζηφο γηα ηε ζεσξία ηνπ ησλ ιεγφκελσλ αλνηθηψλ ζπζηεκάησλ, ηζρπξηδφκελνο φηη ηα παξαδνζηαθά θιεηζηά κνληέια πνπ βαζίδνληαη ζηνλ δεχηεξν λφκν ηεο ζεξκνδπλακηθήο είλαη επηζηεκνληθά αζηήξηθηα. Σα κνληέια απηά "είλαη αδχλαην λα πεξηγξάςνπλ ηε ζηαζεξή θαηάζηαζε αλνηθηψλ ζπζηεκάησλ, φπσο ησλ βηνινγηθψλ νξγαληζκψλ, ε νπνία θαίλεηαη παξάδνμε ππφ ην πξίζκα ησλ λφκσλ ηεο θπζηθήο". Οη πξνηεηλφκελνη απφ εθείλνλ ηνκείο εθαξκνγήο ηεο GST ήηαλ ε βηνινγία, ε ζεσξία ηεο πιεξνθνξίαο θαη ε θπβεξλεηηθή ( πλήζσο ηα ζπζηήκαηα έρνπλ ηεξαξρηθή δνκή, θαζψο ζπγθξνηνχληαη απφ άιια κηθξφηεξα ζπζηήκαηα (ππνζπζηήκαηα) θαη απηά απφ άιια θ.ν.θ. (αλζξψπηλνο νξγαληζκφο απφ φξγαλα, ηα φξγαλα απφ ηζηνχο, νη ηζηνί απφ θχηηαξα θιπ) Παξαδείγκαηα ζπζηεκάησλ πζηήκαηα είλαη θπζηθέο νληόηεηεο (άηνκα, κφξηα, νξπθηά, θχηηαξα, θπηά, φξγαλα, δψα, φξε, πνηακνί, ιίκλεο, ζάιαζζεο, ήπεηξνη, πεξηνρέο, νηθνζπζηήκαηα, πιαλήηεο, ειηαθά ζπζηήκαηα, γαιαμίεο, ην χκπαλ θιπ), θνηλσληθέο νληόηεηεο (νηθνγέλεηα, ζρνιηθή ηάμε, ζσκαηείν, νξγάλσζε, ζχιινγνο, εηαηξεία, επηρείξεζε, θνηλφηεηα, πφιε, έζλνο, θξάηνο, ε αλζξσπφηεηα θιπ), ρώξνη (θαηνηθίεο, δηακεξίζκαηα, πνιπθαηνηθίεο, αίζνπζεο δηδαζθαιίαο, εξγαζηήξηα, θηλεκαηνγξάθνη, ζέαηξα, γπκλαζηήξηα, γήπεδα, εζηηαηφξηα θιπ), θξνληηζηήξηα θιπ), ζπλεξγεία (μπινπξγεία, ζηδεξνπξγεία, service απηνθηλήησλ, ειεθηξνινγεία), ρώξνη ππεξεζηώλ (καγεηξεία, δαραξνπιαζηεία, θνκκσηήξηα θιπ), βηνηερλίεο (ππνδεκάησλ, ελδπκάησλ θιπ), βηνκεραλίεο (απηνθηλήησλ θιπ), ηδξύκαηα (ζρνιεία, παλεπηζηήκηα, λνζνθνκεία, θπιαθέο, νξθαλνηξνθεία, γεξνθνκεία, κνπζεία, βηβιηνζήθεο, πηλαθνζήθεο θιπ), θαηαζθεπέο (εξγαιεία, ζπζθεπέο, κεραλέο, Ζ/Τ, απηνθίλεηα, πινία, αεξνπιάλα, πχξαπινη, δηαζηεκφπινηα, έξγα ηέρλεο, αξρεία, ζπιινγέο, ινγηζκηθφ θιπ) ή θαη λνεηηθά κνληέια πνπ πεξηγξάθνπλ κε εληαίν ηξφπν έλα ζχλνιν δηαδηθαζηψλ πνπ ζπγθξνηνχλ κηα θεληξηθή θνηλσληθή δξαζηεξηφηεηα (πνιηηηθφ ζχζηεκα, νηθνλνκηθφ ζχζηεκα, θνηλσληθφ ζχζηεκα, εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα θιπ) ύζηεκα θαη πεξηβάιινλ Πεξηβάιινλ είλαη φ,ηη δελ απνηειεί κέξνο ηνπ ζπζηήκαηνο, κπνξεί φκσο λα επηδξάζεη πάλσ ηνπ ή λα ππνζηεί ηε δξάζε ηνπ. Απφ απηφ πξνέξρνληαη ηα δεδνκέλα εηζφδνπ Μάξθνο Ν. Γελδξηλφο Καζεγεηήο ΣΔΗ-Α 8

9 ηνπ ζπζηήκαηνο θαη ζε απηφ θαηαιήγνπλ ηα απνηειέζκαηα ηεο εμφδνπ. Σν πεξηβάιινλ δειαδή δελ ειέγρεηαη απφ ην ζχζηεκα θαη ηαπηφρξνλα επεξεάδεη ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ ζπζηήκαηνο. Απφ ηε ζρέζε ελφο ζπζηήκαηνο κε ην πεξηβάιινλ ηνπ ραξαθηεξίδεηαη σο αλνηθηό (φηαλ έρεη ζπλερή επηθνηλσλία κε ην πεξηβάιινλ απφ ην νπνίν πξνζιακβάλεη δπλακηθά κεηαβαιιφκελα δεδνκέλα θαη ζην νπνίν ηα δηνρεηεχεη ζηε ζπλέρεηα κεηά απφ επεμεξγαζία), θιεηζηό (αλ είλαη απνκνλσκέλν, δειαδή δελ επηθνηλσλεί κε ην πεξηβάιινλ ηνπ) ή κεξηθώο θιεηζηό (αλ ε αληαιιαγή κε ην πεξηβάιινλ είλαη απζηεξά ειεγρφκελε, φπσο ην πξφγξακκα ελφο Ζ/Τ) ηόρνο ζπζηήκαηνο Έλα ζεκαληηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ ζπζηήκαηνο είλαη ν ζηόρνο ηνπ. πρλά ν ζηφρνο ελφο αλνηθηνχ ζπζηήκαηνο είλαη ε δηαηήξεζε θάπνησλ κεγεζψλ κέζα ζε θάπνηα φξηα (π.ρ. επίπεδα ρεκηθψλ νπζηψλ κέζα ζηνλ αλζξψπηλν νξγαληζκφ) ή ε επίηεπμε / απνθπγή κηαο θαηάζηαζεο (φπσο πξνζγείσζε ζην αεξνδξφκην πξννξηζκνχ ή απνθπγή ζηξαηησηηθψλ ππξψλ). Σν ζχζηεκα δειαδή επηδηώθεη έλα ζθνπό (goaldirected). Γηα λα είλαη ζπλεπέο έλα ζχζηεκα κε ην ζηφρν ηνπ πξέπεη λα ππάξρεη έλα ξπζκηζηηθόο κεραληζκόο ειέγρνπ, έλαο κεραληζκφο απηνξξύζκηζεο (self-regulation), ν νπνίνο βαζίδεηαη ζηε ιεγφκελε αλάδξαζε / επαλαηξνθνδόηεζε (feedback) πνπ ζα εληνπίδεη θαη ζα δηνξζψλεη ηηο εκθαληδφκελεο απνθιίζεηο απφ ην ζηφρν (Δηθφλα 1). Ζ αλάδξαζε είλαη είηε αξλεηηθή (negative feedback) πνπ αλαθφπηεη ηηο δηεξγαζίεο πνπ νδεγνχλ ζε απφθιηζε απφ ην ζηφρν είηε ζεηηθή (positive feedback) πνπ εληζρχεη ηηο δηεξγαζίεο πνπ θαηεπζχλνπλ ζην ζηφρν. ΔΗΟΓΟ ΔΠΔΞΔΡΓΑΗΑ ΔΞΟΓΟ ΜΟΝΑΓΑ ΓΗΟΡΘΩΖ ΜΟΝΑΓΑ ΔΛΔΓΥΟΤ ΔΠΗΘΤΜΖΣΖ ΔΞΟΓΟ Δηθόλα 1. Αλνηθηό ζύζηεκα θαη κεραληζκόο αλάδξαζεο Πεξηγξαθή (κνληεινπνίεζε) ζπζηήκαηνο Μάξθνο Ν. Γελδξηλφο Καζεγεηήο ΣΔΗ-Α 9

10 ΔΗΟΓΟ ΤΣΖΜΑ ΔΞΟΓΟ Δηθόλα 2. Σν ύζηεκα ζε ζρέζε κε ην Πεξηβάιινλ ηνπ ζην πεδίν ηνπ ρξόλνπ Ζ απινχζηεξε πεξηγξαθή ελφο ζπζηήκαηνο γίλεηαη κέζσ ηεο αιιειεπίδξαζεο ηνπ κε ην πεξηβάιινλ ηνπ, σο ελφο πξάγκαηνο ζην νπνίν εηζάγνληαη δεδνκέλα, ηα επεμεξγάδεηαη βάζεη ησλ παξακέηξσλ ηνπ (πνπ ραξαθηεξίδνπλ κε κνλαδηθφ ηξφπν ην ζχζηεκα) θαη εμάγεη δεδνκέλα (Δηθφλα 2). Τπάξρνπλ δηάθνξνη ηξφπνη κνληεινπνίεζεο ηνπ παξαπάλσ ζπζηήκαηνο, νη ζπλεζέζηεξεο ησλ νπνίσλ είλαη ν ρώξνο ησλ θαηαζηάζεσλ (state space) ζην πεδίν ηνπ ρξόλνπ (time domain) θαη ε ζπλάξηεζε κεηαθνξάο (transfer function) ζην πεδίν ηεο ζπρλόηεηαο (frequency domain) Μνληέιν ρώξνπ θαηαζηάζεσλ (state space) Μνληέιν Markov χκθσλα κε ην κνληέιν ηνπ ρψξνπ ησλ θαηαζηάζεσλ, θαη εηδηθά ζηελ πεξίπησζε ηνπ πεπεξαζκέλνπ πιήζνπο θαηαζηάζεσλ (finite state space), ην ζχζηεκα βξίζθεηαη αλά πάζα ζηηγκή ζε κηα απφ Μ πηζαλέο θαηαζηάζεηο. Αδηάθνξε είζνδνο ΤΣΖΜΑ s i (i=1,,m) Αδηάθνξε έμνδνο Δηθόλα 3. Μνληέιν Markov Παξάκεηξνη ηνπ ζπζηήκαηνο είλαη νη ιεγφκελεο πηζαλφηεηεο κεηάβαζεο απφ ηε κηα θαηάζηαζε ζηελ άιιε θαη δίλνληαη ππφ ηε κνξθή ηνπ ιεγφκελνπ πίλαθα κεηάβαζεο (transition matrix), φπνπ ην ζηνηρείν (i.j) ηνπ πίλαθα εθθξάδεη ηελ πηζαλφηεηα ην ζχζηεκα λα κεηαβεί θαηά ηελ ρξνληθή ζηηγκή t+1 ζηελ θαηάζηαζε j εθφζνλ ηελ πξνεγνχκελε ζηηγκή t βξηζθφηαλ ζηελ θαηάζηαζε i : p ij = Pr (s t+1 = j s t = i). Ζ ζεηξά ησλ δηαδνρηθψλ θαηαζηάζεσλ νλνκάδεηαη κνληέιν ή αιπζίδα Markov (Markov chain). ην κνληέιν απηφ ην ζχζηεκα πεξηγξάθεηαη κέζσ ησλ θαηαζηάζεσλ ηνπ θαη φρη κε βάζε ηελ είζνδν θαη ηελ έμνδν ηνπ. Μάξθνο Ν. Γελδξηλφο Καζεγεηήο ΣΔΗ-Α 10

11 Μνληέιν ζπλάξηεζεο κεηαθνξάο (transfer function) Δλψ ζην κνληέιν ηνπ ρψξνπ θαηαζηάζεσλ ην ζχζηεκα πεξηγξάθεηαη κέζσ ησλ θαηαζηάζεσλ ηνπ ή ηεο εμφδνπ ηνπ κε βάζε ηηο παξακέηξνπο ηνπ, ζην κνληέιν ηεο ζπλάξηεζεο κεηαθνξάο ην ζχζηεκα πεξηγξάθεηαη απφ κηα ζπλάξηεζε πνπ ζπζρεηίδεη ηελ έληαζε ηνπ ζήκαηνο εμφδνπ αλά ζπρλφηεηα ζε ζπλάξηεζε κε ηελ αληίζηνηρε έληαζε ηνπ ζήκαηνο εηζφδνπ. ΔΗΟΓΟ X(f) ΤΣΖΜΑ G(f) ΔΞΟΓΟ Y(f) Δηθόλα 4. Σν ύζηεκα ζε ζρέζε κε ην Πεξηβάιινλ ηνπ ζην πεδίν ηεο ζπρλόηεηαο Γελ πξφθεηηαη γηα κηα δπλακηθή πεξηγξαθή, ε νπνία κεηαβάιιεηαη απφ ζηηγκή ζε ζηηγκή, αιιά γηα κηα κφληκε πεξηγξαθή πνπ δείρλεη πψο κεηαηξέπεηαη έλα ζήκα ελφο ζπλφινπ ζπρλνηήησλ, θαζψο πεξλά κέζα απφ ην ζχζηεκα. Γηα παξάδεηγκα, ν θσλεηηθφο ζσιήλαο ηνπ αλζξψπνπ (θσλεηηθέο ρνξδέο, ιάξπγγαο, ζηνκαηηθή θαη ξηληθή θνηιφηεηα), αιιά θαη θάζε κνπζηθφ φξγάλν, πεξηγξάθεηαη απφ κηα ζπλάξηεζε, ηε ιεγφκελε ζπλάξηεζε κεηαθνξάο, πνπ είλαη ν ιφγνο ηεο έληαζεο ηνπ ζήκαηνο εμφδνπ (ιφγνο, κνπζηθφ ζήκα) πξνο ηελ έληαζε ηνπ ζήκαηνο εηζφδνπ (θχκα αέξα) αλά ζπρλφηεηα. Γηα παξάδεηγκα ε ζπλάξηεζε κεηαθνξάο ελφο βαζππεξαηνχ θίιηξνπ (ζπζηήκαηνο πνπ απνθφπηεη ηηο ζπρλφηεηεο ελφο ζήκαηνο πέξαλ κηαο ζπρλφηεηαο f c ) είλαη: G(f) = G 0 / 1+(f/f c ) Πιεξνθνξηαθό ύζηεκα Πιεξνθνξηαθό Σύζηεκα (ΠΣ) Information System (IS) είλαη έλα ζχζηεκα ηνπ νπνίνπ ην επίθεληξν είλαη ην ειεθηξνληθφ πιεξνθνξηαθό πεξηερόκελν (information content), θαη νη ππφινηπεο ζπληζηψζεο ηνπ είλαη ην πιηθό (hardware) (δηαθνκηζηέο Ζ/Τ, πειάηεο Ζ/Τ, κέζα απνζήθεπζεο, εθηππσηέο, δηθηπαθφ πιηθφ θιπ) γηα ηελ απνζήθεπζε ηνπ πεξηερνκέλνπ, ην ινγηζκηθό (software) (ιεηηνπξγηθφ ζχζηεκα θαη εθαξκνγέο) γηα ηε δηαρείξηζε ηνπ πεξηερνκέλνπ, ην πξνζσπηθό γηα ηνλ ρεηξηζκφ ηνπ πιηθνχ θαη ηνπ ινγηζκηθνχ θαη νη ρξήζηεο γηα ηελ εθκεηάιιεπζε θαη αμηνπνίεζε ηνπ πεξηερνκέλνπ. θνπφο ελφο Π είλαη ε γξήγνξε, θηιηθή θαη αμηφπηζηε δηάζεζε ηνπ πιεξνθνξηαθνχ πεξηερνκέλνπ ζε δηάθνξεο θαηεγνξίεο ρξεζηψλ. Σν πιεξνθνξηαθφ πεξηερφκελν είλαη ειεθηξνληθφ θεηκεληθφ αιιά θαη πνιπκεζηθφ πιηθφ (εηθφλεο, βίληεν, audio, ράξηεο, αξρεία 3D, φςεηο θιπ). Πξφθεηηαη ινηπφλ γηα πιηθφ πξσηνγελψο ςεθηαθφ ή ςεθηνπνηεκέλν, πνπ δεκηνπξγείηαη ή ζπιιέγεηαη, Μάξθνο Ν. Γελδξηλφο Καζεγεηήο ΣΔΗ-Α 11

12 απνζεθεχεηαη (θαηαρσξίδεηαη), δηακνηξάδεηαη, κεηαδίδεηαη, ελεκεξψλεηαη, ρξεζηκνπνηείηαη θαη αμηνπνηείηαη απφ ηνπο ρξήζηεο ή ηνπο εηδηθνχο. Ο φξνο Π ελίνηε ζπλαληάηαη θαη σο Σύζηεκα Γηαρείξηζεο ηεο Πιεξνθνξίαο (Information Management System), αλ θαη ππάξρεη θίλδπλνο ζχγρπζεο κε ηνλ φξν Πιεξνθνξηαθό Σύζηεκα Γηνίθεζεο (Management Information System) πνπ απνηειεί έλα εηδηθφ ηχπν Π, έλα Π πνπ ππνζηεξίδεη ηελ δηνίθεζε / δηαρείξηζε ελφο νξγαληζκνχ (βι. Κεθ ). Κάζε Π ραξαθηεξίδεηαη ινηπφλ απφ ηηο ζπληζηψζεο ηνπ, ηνπο ηξφπνπο αιιειεπίδξαζεο κεηαμχ ησλ ζπληζησζψλ ηνπ θαη ηνλ ζηφρν ηνπ (σο ζχζηεκα) Αλζξώπηλνη πόξνη Τπεχζπλνο ηνπ Π Δθηειεζηέο έξγσλ (project developers) Τπεχζπλνη έξγσλ (project managers) Αλαιπηέο ζπζηεκάησλ (system analysts) Πξνγξακκαηηζηέο Δθπαηδεπηέο ρεδηαζηέο / δηαρεηξηζηέο βάζεσλ δεδνκέλσλ Μεραληθνί ζπζηεκάησλ / δηθηχσλ Υξήζηεο (users) ηνπ πιεξνθνξηαθνχ πιηθνχ Σειηθνί ρξήζηεο (end users) Πξντζηάκελνη ρξεζηψλ (user managers) Υεηξηζηέο (operators) γηα εηζαγσγή δεδνκέλσλ (data entry) Γηαδηθαζίεο Κχθινπ δσήο δεδνκέλσλ Γεκηνπξγίαο Απνζήθεπζεο Αλάθηεζεο Αληηγξαθήο Μεηαθνξάο Δπεμεξγαζίαο Γηαγξαθήο Δθπαίδεπζεο Διέγρνπ θαη δηνίθεζεο Πξνγξακκαηηζκνχ θαη ζηξαηεγηθήο πκκεηνρήο ζηε ιήςε απνθάζεσλ Μάξθνο Ν. Γελδξηλφο Καζεγεηήο ΣΔΗ-Α 12

13 2. Σύπνη Πιεξνθνξηαθώλ πζηεκάησλ αλάινγα κε ηηο πξνζθεξόκελεο ππεξεζίεο Σα Π πξνζθέξνπλ ππνζηήξημε ζε ππεξεζίεο επεμεξγαζίαο δεδνκέλσλ, δηνίθεζεο, θαη ειέγρνπ, θαζψο θαη ζε ππεξεζίεο δηαρείξηζεο γλψζεο: 2.1. πζηήκαηα επεμεξγαζίαο δεδνκέλσλ Ζ δηαρείξηζε πιεξνθνξηαθψλ πφξσλ (information resource management IRM) απνηεινχζε πάληνηε κηα θεληξηθή ιεηηνπξγία ζηνπο πεξηζζφηεξνπο νξγαληζκνχο. Ζ ιεηηνπξγία απηή ήηαλ θαη είλαη πάληνηε ηδηαίηεξα ζεκαληηθή ιφγσ ηεο αλάγθεο γηα: δηαηήξεζε κεγάινπ φγθνπ δεδνκέλσλ ζε άκεζα πξνζπειάζηκε κνξθή αληηπξνζσπεπηηθά θαη ηζρπξά κνληέια πνπ λα αληαπνθξίλνληαη ζηνλ βαζκφ πνιππινθφηεηαο ησλ δεδνκέλσλ, ζηνλ βαζκφ ζπζρέηηζήο ηνπο θαζψο θαη ηηο απαηηήζεηο γηα ζπλδπαζκέλεο αλαδεηήζεηο ελαξκφληζε θαη δηαιεηηνπξγηθφηεηα ησλ πιεξνθνξηαθψλ πφξσλ. Σα θπξίαξρα πιεξνθνξηαθά ζπζηήκαηα ηελ δεθαεηία ηνπ 60 ήηαλ ηα πζηήκαηα Αξρείσλ (file systems). Οη νξγαληζκνί άξρηζαλ λα κεηαθηλνχληαη βαζκηαία ήδε απφ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70 απφ ηα πζηήκαηα Αξρείσλ ζηα πζηήκαηα Γηαρείξηζεο Βάζεσλ Γεδνκέλσλ (DBMS) θαη ζήκεξα πιένλ ζηα πζηήκαηα Γηαρείξηζεο Γλψζεο, ζπληζηψζεο ησλ νπνίσλ απνηεινχλ ηα DBMS πζηήκαηα δηαρείξηζεο βάζεσλ δεδνκέλσλ (DBMS) Μηα Βάζε Γεδνκέλσλ (ΒΓ) πνπ ιεηηνπξγεί ζε πεξηβάιινλ Ζ/Τ δεκηνπξγείηαη απφ ην ιεγφκελν χζηεκα Γηαρείξηζεο ΒΓ (Database Management System) (DBMS), κε ηε βνήζεηα ηνπ νπνίνπ γίλεηαη ζηε ζπλέρεηα ε δηαρείξηζε ηεο. Σν DBMS είλαη κηα νκάδα πξνγξακκάησλ εθαξκνγψλ πνπ έρνπλ ζρεδηαζηεί θαη πινπνηεζεί εηδηθά γηα κηα ζπγθεθξηκέλε ΒΓ ή γηα κηα νκάδα ΒΓ ζπγθεθξηκέλνπ ηχπνπ (DBMS γεληθνχ ζθνπνχ) πζηήκαηα επεμεξγαζίαο ζπλαιιαγώλ (transaction processing systems) Πξφζθαηα δίλεηαη κεγάιε έκθαζε ζε ζπζηήκαηα επεμεξγαζίαο ζπλαιιαγψλ (transaction processing systems) πςειήο απφδνζεο. Απηέο νη ΒΓ ζπρλά πξνζπειαχλνληαη απφ εθαηνληάδεο ή θαη ρηιηάδεο ηαπηφρξνλεο ζπλαιιαγέο απφ απνκαθξπζκέλα ή ηνπηθά ηεξκαηηθά. Υξεηάδεηαη βέβαηα εηδηθή ζρεδίαζε γηα ηελ εμαζθάιηζε ηεο αθεξαηφηεηαο ησλ δεδνκέλσλ, ζηα νπνία δίλεηαη ε δπλαηφηεηα ηαπηφρξνλεο πξφζβαζεο απφ πνιινχο ρξήζηεο, νδεγψληαο, ρσξίο λα γίλεηαη άκεζα αληηιεπηφ απφ ηνλ ρξήζηε, ζηελ κεηαηξνπή ηνπ ηαπηνρξνληζκνχ ζε ζεηξηαθφηεηα. Πξφθεηηαη γηα ηα ζπζηήκαηα πνπ ιεηηνπξγνχλ ζε θαηάζηαζε on-line, φπσο ην δίθηπν Μάξθνο Ν. Γελδξηλφο Καζεγεηήο ΣΔΗ-Α 13

14 ησλ θαηαζηεκάησλ κηαο ηξάπεδαο, ην δίθηπν θξάηεζεο εηζηηεξίσλ κηαο αεξνπνξηθήο εηαηξείαο θιπ πζηήκαηα πξαγκαηηθνύ ρξόλνπ (real time systems) Ο θχξηνο παξάγνληαο πνπ ιακβάλεηαη ππφςε ζηε ζρεδίαζε ησλ ζπζηεκάησλ απηψλ είλαη ν ρξφλνο. Οη δηαδηθαζίεο πξέπεη λα εθηεινχληαη ζηνλ ειάρηζην δπλαηφ ρξφλν, ψζηε λα ελεκεξψλνληαη νη ρξήζηεο ζπλερψο γηα ηελ παξνχζα θαηάζηαζε, ε νπνία κπνξεί λα κεηαβάιιεηαη κε πνιχ γξήγνξνπο ξπζκνχο. Παξάδεηγκα ηέηνησλ ζπζηεκάησλ είλαη ηα ζπζηήκαηα ειέγρνπ ελαέξηαο θπθινθνξίαο (air traffic control) θαη ηα Π Διέγρνπ Δληνιψλ (Command Control Information Systems) γηα ηνλ έιεγρν ησλ ζηξαηησηηθψλ επηρεηξήζεσλ απφ ηηο ζηξαηησηηθέο δηνηθήζεηο πζηήκαηα δηνίθεζεο θαη ειέγρνπ Πξφθεηηαη γηα Π πνπ είλαη επηθνξηηζκέλα κε ηε δηνίθεζε θαη ηνλ έιεγρν ελφο νξγαληζκνχ ζηα 3 θιαζζηθά επίπεδα, ην ιεηηνπξγηθφ (δηαρείξηζε δεδνκέλσλ θαη δηαδηθαζηψλ), ην δηνηθεηηθφ (ιήςε απνθάζεσλ) θαη ην ζηξαηεγηθφ (ράξαμε ζηξαηεγηθήο) Πιεξνθνξηαθά πζηήκαηα Γηνίθεζεο (Management Information Systems) (MIS) Σα Π Γηνίθεζεο θαιχπηνπλ ην ιεηηνπξγηθφ θαη ην δηνηθεηηθφ επίπεδν. ην ιεηηνπξγηθφ επίπεδν ππνζηεξίδνπλ ηελ απνηειεζκαηηθή δηαρείξηζε ηνπ φγθνπ δεδνκέλσλ ελφο νξγαληζκνχ θαη ηελ απηνκαηνπνίεζε ελφο ζεκαληηθνχ αξηζκνχ δηαδηθαζηψλ. ην δηνηθεηηθφ επίπεδν παξέρνπλ φια ηα απαξαίηεηα δεδνκέλα γηα ηε ιήςε δνκεκέλσλ θαη εκη-δνκεκέλσλ απνθάζεσλ πζηήκαηα ππνζηήξημεο ιήςεο απνθάζεσλ (Decision Support Systems) Σα ζπζηήκαηα απηά ζπληεινχλ ζηε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ησλ απνθάζεσλ. Κάλνληαο ρξήζε καζεκαηηθψλ θαη ζηαηηζηηθψλ κνληέισλ θαη κηαο βάζεο γλψζεσλ, ππνζηεξίδνπλ φιεο ηηο θάζεηο ηεο δηαδηθαζίαο ιήςεο απφθαζεο, παξέρνληαο ζηνπο ρξήζηεο ηε δπλαηφηεηα λα ιάβνπλ ηε βέιηηζηε απφθαζε κέζα απφ δηάθνξα ελαιιαθηηθά ζελάξηα Έκπεηξα πζηήκαηα (Expert Systems) Σα έκπεηξα ζπζηήκαηα ππνβνεζνχλ θαη απηά ηνλ ρξήζηε ζηε ιήςε ηεο ζσζηφηεξεο δπλαηήο απφθαζεο ζε ζρέζε κε έλα ζπγθεθξηκέλν πξφβιεκα. Ζ ιεηηνπξγία ηνπο βαζίδεηαη ζηελ πξνζνκνίσζε ηεο θξίζεο θαη ζπκπεξηθνξάο ησλ αλζξψπσλ εκπεηξνγλσκφλσλ (experts) ζε ζπγθεθξηκέλα πεδία. Σππηθά έλα ηέηνην ζχζηεκα πεξηέρεη κηα βάζε γλψζεο κε ζπζζσξεπκέλε πιεξνθνξία θαη έλα ζχλνιν θαλφλσλ γηα ρξεζηκνπνίεζε ηεο βάζεο ζε θάζε εκθαληδφκελε πεξίπησζε. Σα έμππλα έκπεηξα ζπζηήκαηα παξέρνπλ ηε δπλαηφηεηα εκπινπηηζκνχ ηνπο ηφζν σο πξνο ην πεξηερφκελν ηεο βάζεο φζν θαη σο πξνο ην ζχλνιν θαλφλσλ. Μάξθνο Ν. Γελδξηλφο Καζεγεηήο ΣΔΗ-Α 14

15 Πιεξνθνξηαθά πζηήκαηα Γηεύζπλζεο (Executive Information Systems) Σα ζπζηήκαηα απηά, πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη απφ ηα αλψηεξα δηεπζπληηθά ζηειέρε κηαο επηρείξεζεο, θαιχπηνπλ ην ζηξαηεγηθφ επίπεδν δηνίθεζεο ηνπ νξγαληζκνχ. πληεινχλ ζηε ράξαμε ηεο ζηξαηεγηθήο ηνπ θαη ζπλεηζθέξνπλ ζε νξγαλσηηθέο αιιαγέο κέζα ζηελ επηρείξεζε πζηήκαηα δηαρείξηζεο γλώζεο (Knowledge Management Systems) Όινη νη νξγαληζκνί πιένλ έρνπλ ζπλεηδεηνπνηήζεη πφζν ζεκαληηθφ είλαη λα «γλσξίδνπλ ηη γλσξίδνπλ» θαη λα είλαη ζε ζέζε λα θάλνπλ ηελ θαιχηεξε δπλαηή ρξήζε απηήο ηεο πιεξνθνξίαο. Ζ πιεξνθνξία κπνξεί λα είλαη απνζεθεπκέλε ζε δηάθνξεο κνξθέο, φπσο αξρεία επεμεξγαζίαο θεηκέλνπ, ινγηζηηθά θχιια, ηζηφηνπνπο, βάζεηο δεδνκέλσλ, βάζεηο γλψζεο θιπ, δηαζθνξπηζκέλα ζε δηάθνξνπο ζηαζκνχο εξγαζίαο ηνπ νξγαληζκνχ. Δίλαη αλαγθαίν ινηπφλ έλα ζχζηεκα δηαρείξηζεο γλψζεο, έλα ζχζηεκα δειαδή ζην νπνίν λα έρνπλ θαηαρσξηζηεί κεηαδεδνκέλα ζρεηηθά κε ηε ζέζε, ην πεξηερφκελν θαη ηε κνξθή ηνπ θάζε πιεξνθνξηαθνχ πφξνπ, ψζηε απηφο λα είλαη αλαθηήζηκνο ζε θάζε ζρεηηθή αλαδήηεζε. Έλα ηέηνην ζχζηεκα πξνζδηνξίδεη θαη πεξηγξάθεη ηνπο ζπιινγηθά δηαζέζηκνπο πιεξνθνξηαθνχο πφξνπο, ξπζκίδεη ηα δηάθνξα δηθαηψκαηα πξφζβαζεο ζε απηνχο θαη ζπληειεί ζην ζρεδηαζκφ θαη ηνλ έιεγρν ησλ εξγαζηψλ πνπ είλαη απαξαίηεηεο γηα λα πξνζδηνξηζηνχλ θαη λα θαηαζηνχλ ζπιινγηθά πξνζβάζηκνη θαη νη ππφινηπνη απνκνλσκέλνη πιεξνθνξηαθνί πφξνη. Όζν απνπζηάδεη έλα ηέηνην ζχζηεκα, ππάξρεη πάληα ν θίλδπλνο έλα κέινο ηνπ νξγαληζκνχ λα επαλαιακβάλεη ηε δνπιεηά ελφο άιινπ κέινπο, απιά θαη κφλν γηαηί αγλνεί ηελ χπαξμε ηνπ ζρεηηθψλ πιεξνθνξηαθψλ πφξσλ ζε άιινπο ζηαζκνχο εξγαζίαο. Μάιηζηα νη αλάγθε απηή γίλεηαη επηηαθηηθφηεξε, κε ηελ αχμεζε ησλ πιεξνθνξηαθψλ πφξσλ, νπφηε ε γλψζε πξέπεη λα αθνκνηψλεηαη κε γξεγνξφηεξνπο ξπζκνχο. Πξνο ηελ θαηεχζπλζε απηή, έλαο πιεξνθνξηαθφο νξγαληζκφο πξέπεη εθηφο ησλ άιισλ: λα εθαξκφζεη κηα ζηξαηεγηθή νξνινγίαο ησλ ζεκάησλ ηνπ, ε νπνία πξέπεη λα αθνινπζείηαη κε ζπλέπεηα θαηά ηελ θαηαρψξηζε ηεο πιεξνθνξίαο λα πξνζδηνξίζεη θαη λα ηαπηνπνηήζεη κε ζαθήλεηα εθείλνπο ηνπο πιεξνθνξηαθνχο πφξνπο, γηα ηνπο νπνίνπο ζα επηηξέςεη δηθαηψκαηα ζπιινγηθήο πξφζβαζεο λα δηαθξίλεη ηνπο εξγαδνκέλνπο ζε θαηεγνξίεο κε αληίζηνηρα δηθαηψκαηα πξφζβαζεο λα έρεη κηα γεληθφηεξε ζηξαηεγηθή πνπ λα ελζαξξχλεη ηελ θνηλνρξεζία ησλ πφξσλ 3. Παξαδείγκαηα Πιεξνθνξηαθώλ πζηεκάησλ Μάξθνο Ν. Γελδξηλφο Καζεγεηήο ΣΔΗ-Α 15

16 3.1. Πιεξνθνξηαθό ύζηεκα Δπηρείξεζεο Παξαγσγήο Πξντόλησλ Πεξηγξαθή θαη ζθνπφο Σν Π κηαο Δπηρείξεζεο Παξαγσγήο Πξντφλησλ είλαη έλα ζχζηεκα θαηαγξαθήο, επεμεξγαζίαο, ιήςεο θαη απνζηνιήο πιεξνθνξηψλ απφ θαη πξνο ηα δηάθνξα Σκήκαηα ηεο Δπηρείξεζεο κε ζθνπφ ηελ ππνζηήξημε ηεο παξαγσγήο ησλ πξντφλησλ ηεο. πληζηψζεο Απνηειείηαη απφ ην θεληξηθφ επηηειηθφ Σκήκα Διέγρνπ Παξαγσγήο, θαζψο θαη απφ ηα πεξηθεξεηαθά Σκήκαηα ρεδηαζκνχ Μεηαθνξψλ, Διέγρνπ Πξνκεζεηψλ, ρεδηαζκνχ Marketing, Διέγρνπ Πσιήζεσλ, Καηαγξαθήο Απνζήθεο θαη ην Λνγηζηήξην (Δηθφλα 5). Γηαδηθαζίεο αιιειεπίδξαζεο Πην ζπγθεθξηκέλα νη πειάηεο θαηαζέηνπλ ηα αηηήκαηά ηνπο ζην Σκήκα Πσιήζεσλ, φπνπ ελεκεξψλεηαη ην Σκήκα Διέγρνπ Πσιήζεσλ. Σν Σκήκα απηφ ζε ζπλεξγαζία κε ην Σκήκα Καηαγξαθήο Απνζήθεο, απνζηέιιεη ζηελ πεξίπησζε δηαζεζηκφηεηαο αίηεκα πξνο ην Σκήκα ρεδηαζκνχ Μεηαθνξψλ, κε φια ηα ζηνηρεία πνπ αθνξνχλ ην είδνο αιιά θαη ηνλ πειάηε, ελψ ζηελ πεξίπησζε κε δηαζεζηκφηεηαο αίηεκα πξνο ην Σκήκα Διέγρνπ Πξνκεζεηψλ ψζηε λα απνζηαινχλ νη αλαγθαίεο πξψηεο χιεο ζην Σκήκα Παξαγσγήο. Μφιηο νη πξψηεο χιεο θηάζνπλ ζην Σκήκα Παξαγσγήο, ελεκεξψλεηαη ην Σκήκα Διέγρνπ Πξνκεζεηψλ φηη ε εληνιή εθηειέζηεθε. Μφιηο νινθιεξσζεί ε ζπγθεθξηκέλε παξαγσγή, ελεκεξψλνληαη ην Σκήκα Διέγρνπ Παξαγσγήο θαη ην Σκήκα Καηαγξαθήο Απνζήθεο. Δπίζεο, ην Σκήκα ρεδηαζκνχ Μεηαθνξψλ πξνγξακκαηίδεη, κε βάζε ην ζχλνιν ησλ αηηεκάησλ κεηαθνξάο πνπ εθθξεκνχλ, ηηο παξαδφζεηο πξντφλησλ ζηνπο πειάηεο. Σέινο ην Σκήκα Διέγρνπ Παξαγσγήο είλαη ζπλερψο ζε επηθνηλσλία κε ην Σκήκα ρεδηαζκνχ Marketing, κεηαβηβάδνληάο ηνπ ηα ηξέρνληα ζηνηρεία παξαγσγήο κε βάζε ηα νπνία δηακνξθψλεη ηελ πνιηηηθή πξνβνιήο ηεο επηρείξεζεο. Σέινο νη πσιήζεηο ζηνπο πειάηεο νινθιεξψλνληαη κε ηηο πιεξσκέο θαη ηελ έθδνζε ησλ ζρεηηθψλ απνδείμεσλ / ηηκνινγίσλ ζην Λνγηζηήξην. Μάξθνο Ν. Γελδξηλφο Καζεγεηήο ΣΔΗ-Α 16

17 ΠΔΛΑΣΔ ΣΜΖΜΑ ΠΩΛΖΔΩΝ ΣΜΖΜΑ ΥΔΓΗΑΜΟΤ MARKETING TMHMA MARKETING ΣΜΖΜΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΤΘΖΖ ΠΩΛΖΔΩΝ ΣΜΖΜΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΤΘΖΖ ΑΠΟΘΖΚΖ ΑΠΟΘΖΚΖ ΣΜΖΜΑ ΥΔΓΗΑΜΟΤ ΠΑΡΑΓΩΓΖ ΣΜΖΜΑ ΠΑΡΑΓΩΓΖ ΣΜΖΜΑ ΥΔΓΗΑΜΟΤ ΠΡΟΜΖΘΔΗΩΝ ΣΜΖΜΑ ΠΡΟΜΖΘΔΗΩΝ ΛΟΓΗΣΖΡΗΟ ΣΜΖΜΑ ΥΔΓΗΑΜΟΤ ΜΔΣΑΦΟΡΩΝ ΣΜΖΜΑ ΜΔΣΑΦΟΡΩΝ Δηθόλα 5. Π Δπηρείξεζεο Παξαγσγήο Πξντόλησλ (γθξίδα ζθίαζε) ζε ζπλεξγαζία ζε ζπλεξγαζία κε ηηο ππόινηπεο κνλάδεο ηεο Δπηρείξεζεο (ιεπθή αλαπαξάζηαζε) Μάξθνο Ν. Γελδξηλφο Καζεγεηήο ΣΔΗ-Α 17

18 3.2. Πιεξνθνξηαθό ύζηεκα Ννζνθνκείνπ Πεξηγξαθή θαη ζθνπφο Έλα ηππηθφ Π ελφο Ννζνθνκείνπ (Κηνπληνχδεο, 2002) πεξηιακβάλεη ηελ επεμεξγαζία, απνζηνιή θαη ιήςε πιεξνθνξηψλ κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ Σκεκάησλ ηνπ κε ζθνπφ ηελ ππνζηήξημε φισλ ησλ απαξαίηεησλ ελεξγεηψλ απφ πιεπξάο ηαηξηθήο θξνληίδαο θαη λνζνθνκεηαθήο πεξίζαιςεο γηα ηελ απνθαηάζηαζε ηεο πγείαο ησλ αζζελψλ, αιιά θαη ησλ παξάπιεπξσλ αλαγθαίσλ δηνηθεηηθν-νηθνλνκηθψλ ππεξεζηψλ (Δηθφλα 6). πληζηψζεο Αξρεία εμσηεξηθψλ ηαηξείσλ, αξρεία Κιηληθψλ, αξρεία Μνλαδηθήο Δληαηηθήο Θεξαπείαο (ΜΔΘ), ινγηζηηθά αξρεία (κηζζνδνζίαο θιπ), αξρεία θαξκαθεπηηθψλ δαπαλψλ Γηαδηθαζίεο αιιειεπίδξαζεο Ζ παξαθνινχζεζε ησλ αζζελψλ πεξηιακβάλεη ηηο εμήο ππεξεζίεο: Δμσηεξηθά ηαηξεία Δλεκέξσζε ιίζηαο αλακνλήο Καηαρψξηζε ζηνηρείσλ πξνζεξρφκελσλ αζζελψλ Δληνιέο εξγαζηεξηαθψλ εμεηάζεσλ Δλεκέξσζε ηζηνξηθνχ Έθηαθηα πεξηζηαηηθά Καηαρψξηζε ζηνηρείσλ πξνζεξρφκελσλ αζζελψλ Δληνιέο εξγαζηεξηαθψλ εμεηάζεσλ Δλεκέξσζε ηζηνξηθνχ Δηζαγσγή αζζελψλ Δπηβεβαίσζε ιίζηαο αλακνλήο Καηαρψξηζε ζηνηρείσλ αζζελνχο Έθδνζε εηζηηεξίνπ Κιηληθή παξαθνινχζεζε Καηαρψξηζε ηζηνξηθνχ Καηαρψξηζε ζηνηρείσλ θιηληθψλ εμεηάζεσλ Καηαρψξηζε ζηνηρείσλ πνξείαο λφζνπ Καηαρψξηζε ζηνηρείσλ θαξκαθεπηηθήο αγσγήο Καηαρψξηζε ζηνηρείσλ δηαηηεηηθήο αγσγήο Καηαρψξηζε ζηνηρείσλ εγρεηξεηηθήο αγσγήο Καηαρψξηζε δηαγλψζεσλ Έμνδνο αζζελψλ Καηαρψξηζε ηειηθψλ ηαηξηθψλ ζηνηρείσλ θαη ζπκπεξαζκάησλ Έθδνζε ζρεηηθνχ εμηηεξίνπ Καηαρψξηζε λνζειίσλ Μάξθνο Ν. Γελδξηλφο Καζεγεηήο ΣΔΗ-Α 18

19 Δξγαζηεξηαθέο εμεηάζεηο Δλεκέξσζε ιίζηαο αλακνλήο Καηαρψξηζε απνηειεζκάησλ εμεηαζζέλησλ αζζελψλ Δηδηθέο Τπεξεζίεο Έθδνζε πηζηνπνηεηηθνχ λνζειείαο κε βάζε ηα ζηνηρεία εμεηάζεσλ, δηαγλψζεσλ θαη ινηπψλ πιεξνθνξηψλ πνπ αθνξνχλ ζηνλ αζζελή Έθδνζε ζηαηηζηηθψλ δειηίσλ κε βάζε ηα ζηνηρεία δηαθφξσλ νκνεηδψλ θαηεγνξηψλ αζζελψλ Μάξθνο Ν. Γελδξηλφο Καζεγεηήο ΣΔΗ-Α 19

20 ΠΣ Νοζοκομείος Παπακολούθηζη Αζθενών Διοικηηικο-οικονομικέρ λειηοςπγίερ Εξωηεπικά Ιαηπεία Έκηακηα Πεπιζηαηικά Είζοδορ Αζθενών Κλινική Παπακολούθηζη Έξοδορ Αζθενών Επγαζηηπ. Εξεηάζειρ Ειδικέρ Υπηπεζίερ Λογιζηική Μιζθοδοζία Αναλώζιμα Υλικά Τπόθιμα Φαπμακείο Δηθόλα 6. Π Ννζνθνκείνπ Μάξθνο Ν. Γελδξηλφο Καζεγεηήο ΣΔΗ-Α 20

21 3.3. Αζηηθό Πιεξνθνξηαθό ύζηεκα (Urban Information System) Πεξηγξαθή θαη ζθνπφο Σν Αζηηθφ Πιεξνθνξηαθφ χζηεκα είλαη έλα ζχζηεκα δηαρείξηζεο πιεξνθνξηψλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο ιεηηνπξγίεο ζην πιαίζην κηαο πφιεο (πιεξνθνξίεο ηνπ δήκνπ, ησλ δηθαζηεξίσλ, ησλ θηεκαηηθψλ ππεξεζηψλ, ησλ νξγαληζκψλ θνηλήο σθειείαο θιπ) αιιά θαη ιήςεο απνθάζεσλ πνπ αθνξνχλ ζηε δηακφξθσζε ρψξσλ ςπραγσγίαο θαη δεκνηηθψλ ππεξεζηψλ γηα ην ζχλνιν ηνπ πιεζπζκνχ αιιά θαη εηδηθέο νκάδεο (παηδηά, άλεξγνπο, άηνκα κε αλαπεξίεο θιπ.), ηελ αλάδεημε πεξηνρψλ πξαζίλνπ, ηελ αλάιεςε πξσηνβνπιηψλ θνηλσληθνχ πεξηερνκέλνπ φπσο απεξγηψλ, δηαδειψζεσλ, ενξηψλ θιπ. Ζ ηδέα φηη ζηνπο πνιίηεο πξέπεη λα δίλεηαη ε δπλαηφηεηα λα ζπκκεηέρνπλ ζην ζρεδηαζκφ, ηε δηακφξθσζε θαη ηε δηνίθεζε ησλ πφιεσλ έρεη αξρίζεη λα εηζρσξεί φιν θαη πεξηζζφηεξν ζηα ζρέδηα ησλ ηνπηθψλ εμνπζηψλ. πληζηψζεο Σνλ πην ζεκαληηθφ ξφιν ζε απηφ ην Π παίδεη ε ζπληζηψζα ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ, θαζψο κέζα απφ ζπιινγηθά φξγαλα θαη θάλνληαο ρξήζε ησλ λέσλ Σερλνινγηψλ Πιεξνθνξίαο θαη Δπηθνηλσλίαο (ΣΠΔ) κπνξνχλ πιένλ ηα κέιε κηαο θνηλφηεηαο λα ζπκκεηέρνπλ ελεξγά ζηε ιήςε θξίζηκσλ γηα απηά απνθάζεσλ. Σν ζπιινγηθφ έξγν κηαο ηνπηθήο θνηλσλίαο ππνβνεζείηαη πνιχ απφ ηε ρξήζε ησλ λέσλ ΣΠΔ. Ο ζεκαληηθφηεξνο ηερλνινγηθφο παξάγνληαο ππνζηήξημεο ζπιινγηθψλ πξσηνβνπιηψλ είλαη ε δηάδνζε θαη ρξήζε ηνπ Γηαδηθηχνπ απφ φζν ην δπλαηφλ κεγαιχηεξε κεξίδα ηνπ θνηλνχ. Έηζη νη πνιίηεο ζα έρνπλ πξφζβαζε ζηηο πξνζθεξφκελεο ππεξεζίεο ηνπ Γήκνπ / Κνηλφηεηαο, νη νπνίεο ζα έρνπλ αλαπηπρζεί ζε αθηεξσκέλνπο γηα ηνλ ζθνπφ απηφ δηαθνκηζηέο. Σερλνινγηθέο θαη ζηξαηεγηθέο πξνυπνζέζεηο Σα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ Γηαδηθηχνπ πνπ δηεπθνιχλνπλ επξχηεξε ζπκκεηνρή είλαη : Δπθνιία ρξήζεο Αλεμαξηεζία ρψξνπ θαη ρξφλνπ πλερήο αλαλέσζε ηεο πιεξνθνξίαο Απεξηφξηζηνο αξηζκφο ζπκκεηερφλησλ Μεγάινο φγθνο θαη πνιπκνξθία ηεο δηαθηλνχκελεο πιεξνθνξίαο Σα εκπφδηα πνπ έρνπλ εληνπηζηεί γηα ηε δηάδνζε ηνπ Γηαδηθηχνπ είλαη κεηαμχ άιισλ ε αληίζηαζε ζηηο ΣΠΔ κέζα ζηηο ηνπηθέο θνηλσλίεο αιιά θαη κεηαμχ ησλ ίδησλ ησλ πνιηηψλ. Οη πξνζδνθίεο φκσο γηα ηε βειηίσζε απηήο ηεο θαηάζηαζεο είλαη θαιέο θαζψο νη ηερλνινγίεο ηεο πιεξνθνξίαο θαη ηεο επηθνηλσλίαο εμειίζζνληαη ξαγδαία, θάλνληαο ηε ρξήζε θαη ηελ πξφζβαζε ζην Γηαδίθηπν φιν θαη νηθνλνκηθφηεξε, θηιηθφηεξε θαη ηαρχηεξε. Δθηφο φκσο απφ ηηο παξαπάλσ ζεηηθέο ηερλνινγηθέο επηπηψζεηο πξέπεη ε φιε πξνζπάζεηα, γηα λα έρεη ειπίδα εθαξκνγήο, λα θηλεζεί ζηηο εμήο θαηεπζχλζεηο : Ηζρπξή δηθηπαθή απνζεθεπηηθή ππνδνκή ηεο ηνπηθήο θνηλφηεηαο ηξαηεγηθή ζαθνχο πιεξνθφξεζεο φζνλ αθνξά ζηνπο ζηφρνπο θαη ηα κέζα πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζνχλ, ηηο δπζθνιίεο πνπ πξέπεη λα μεπεξαζηνχλ θαη ηα αλακελφκελα βξαρππξφζεζκα θαη κεζν-καθξνπξφζεζκα απνηειέζκαηα. Ηζρπξή πνιηηηθή ππνζηήξημε γηα ηελ αλάπηπμε ελφο απνηειεζκαηηθνχ πιεξνθνξηαθνχ ζπζηήκαηνο Μάξθνο Ν. Γελδξηλφο Καζεγεηήο ΣΔΗ-Α 21

22 Τπνδνκή επηινγήο ηεο ρξήζηκεο πιεξνθνξίαο κέζα απφ ηνλ δαίδαιν ηνπ ηεξάζηηνπ φγθνπ δηαθηλνχκελεο πιεξνθνξίαο ε νπνία αλακέλεηαη. Γηαδηθαζίεο αιιειεπίδξαζεο Οη πνιίηεο κέζσ ησλ Ζ/Τ (πειαηψλ) ζα εηζέξρνληαη κέζσ ηαπηφηεηαο θαη θσδηθνχ ζηνλ ηζηφηνπν ηνπ Γήκνπ / Κνηλφηεηαο γηα ηελ αλάθηεζε ηεο πιεξνθνξίαο πνπ ηνπο ελδηαθέξεη ή γηα ηελ ππνβνιή εξσηεκάησλ θαη παξαπφλσλ ή γηα ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζε έξεπλεο θαη δεκνςεθίζκαηα πνπ αθνξνχλ ηελ θνηλσληθή δσή ηεο πεξηνρήο ηνπο. Έληαμε ζε επξχηεξν ζχζηεκα Ζ παξαπάλσ ηδέα κπνξεί λα επεθηαζεί θαη ζην πιαίζην ελφο θξάηνπο ή θαη ηεο παγθφζκηαο θνηλφηεηαο θάλνληαο πξαγκαηηθφηεηα ηε ιεγφκελε ειεθηξνληθή δηαθπβέξλεζε (e-government) θαη ειεθηξνληθή δεκνθξαηία (e-democracy). ηηο πεξηπηψζεηο απηέο ηα αζηηθά Π κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ ζπληζηψζεο ηνπ επξχηεξνπ Π ηεο Κπβέξλεζεο ή ηνπ Τπνπξγείνπ Δζσηεξηθψλ. Μάξθνο Ν. Γελδξηλφο Καζεγεηήο ΣΔΗ-Α 22

23 3.4. Γεσγξαθηθό Πιεξνθνξηαθό ύζηεκα (Geographical Information System GIS) Πεξηγξαθή θαη ζθνπφο GIS είλαη έλα Π πνπ παξέρεη πιεξνθνξίεο γηα ην πνύ βξίζθνληαη δηάθνξα πξάγκαηα, θαζψο θαη πιεξνθνξίεο γηα ην πώο είλαη απηά ηα πξάγκαηα, κέζσ ινγηζκηθνχ απεηθφληζεο (mapping). Αληίζεηα κε ηνπο ράξηεο ηχπνπ WYSIWYG (what you see is what you get), έλαο ράξηεο ελφο GIS κπνξεί λα ζπλδπάδεη πνιιά επίπεδα (layers) πιεξνθνξίαο. Σν GIS δειαδή ζπλδπάδεη επίπεδα πιεξνθνξίαο γηα έλα ηφπν κε ζθνπφ ηελ θαιχηεξε θαηαλφεζε απηνχ ηνπ ηφπνπ. Δμαξηάηαη απφ ηνλ ρξήζηε πνηα επίπεδα πιεξνθνξίαο ηειηθά ζα ελεξγνπνηήζεη, ηνπο δξφκνπο, ηηο πφιεηο, ηα βνπλά, ηηο ιίκλεο, ηα θηήξηα θιπ. Όια ηα ζηνηρεία είλαη θαηαρσξηζκέλα ζε κηα βάζε δεδνκέλσλ θαη ν ρξήζηεο κπνξεί λα πξνζζέζεη ή λα αθαηξέζεη φπνηα ζηνηρεία επηζπκεί. Έλαο νηθνλνκηθφο αλαιπηήο ζα ελδηαθεξζεί λα δεη ηηο επηρεηξήζεηο θαη ηα θαηαζηήκαηα ηεο πφιεο, έλαο πδξαπιηθφο κεραληθφο ηελ θαηαλνκή ησλ ζσιήλσλ ζηελ πφιε θιπ. Έλα ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα GIS είλαη ην Google Earth. πληζηψζεο Δηδηθφ αλζξψπηλν δπλακηθφ, εηδηθφ ινγηζκηθφ, πιεξνθνξηαθφ πεξηερφκελν ζπγθεθξηκέλεο κνξθήο θαη πξνδηαγξαθψλ. Σν αλζξψπηλν δπλακηθφ πνπ εκπιέθεηαη ζε έλα ζχζηεκα GIS είλαη πξνγξακκαηηζηέο, ζρεδηαζηέο / δηαρεηξηζηέο βάζεσλ δεδνκέλσλ, ζρεδηαζηέο ραξηψλ, ρξήζηεο δηαθφξσλ εηδηθνηήησλ θιπ. Οη θχξηεο ζπληζηψζεο ηνπ ινγηζκηθνχ ηνπ GIS είλαη : Έλα χζηεκα δηαρείξηζεο βάζεο δεδνκέλσλ (DBMS) Μηα θηιηθή γξαθηθή δηεπαθή ρξήζηε (GUI) Δξγαιεία γηα εηζαγσγή θαη δηαρείξηζε γεσγξαθηθήο πιεξνθνξίαο, ζε ςεθηαθνχο ράξηεο, π.ρ. νλνκάησλ νδψλ θιπ. Δξγαιεία γηα ηελ δεκηνπξγία, αλάθηεζε, επεμεξγαζία θαη εθηχπσζε ηκεκάησλ ςεθηαθψλ ραξηψλ Τπνβνιή εξσηεκάησλ γεσγξαθηθήο πιεξνθνξίαο Σν πιεξνθνξηαθφ πεξηερφκελν πνπ εηζάγεηαη ζε έλα ζχζηεκα GIS κπνξεί λα είλαη ηδησηηθνί ή δεκφζηνη ράξηεο, γξαθηθά δηαθφξσλ κνξθφηππσλ, εηθφλεο, αξρεία CAD, ηκήκαηα ινγηζηηθψλ θχιισλ, πίλαθεο ζρεζηαθψλ βάζεσλ δεδνκέλσλ θιπ. Μπνξεί λα είλαη δσξεάλ πξνο ρξήζε ή επί πιεξσκή θαη κπνξεί λα πξνέξρεηαη απφ εκπνξηθέο, κε θεξδνζθνπηθέο, εθπαηδεπηηθέο, ή θαη θπβεξλεηηθέο ππεξεζίεο. Γηαδηθαζίεο αιιειεπίδξαζεο Ο γεληθφο ή ν εηδηθφο ρξήζηεο εθηειεί ην ζρεηηθφ ινγηζκηθφ, θαιεί ηελ πιεξνθνξία πνπ ηνλ ελδηαθέξεη, θαζψο θαη ηηο πξνδηαγξαθέο απεηθφληζεο θαη παίξλεη ζηελ νζφλε, ηνλ εθηππσηή ή ηνλ ζρεδηνγξάθν ην επηζπκεηφ ράξηε ή ζρέδην. Δθαξκνγέο Σα ζπζηήκαηα GIS εθηφο απφ ηελ νινθιεξσκέλε θαη επηιεθηηθή γξαθηθή απνηχπσζε δηαθφξσλ ηφπσλ έρνπλ θαη ηηο παξαθάησ εθαξκνγέο : Δ1. Τπνζηήξημε ζηε ιήςε απνθάζεσλ Ζ αξρή «θαιχηεξε πιεξνθνξία νδεγεί ζε θαιχηεξεο απνθάζεηο» ηζρχεη απφιπηα θαη γηα ηα ζπζηήκαηα GIS. Έλα ηέηνην ζχζηεκα δελ είλαη βέβαηα έλα απηνκαηνπνηεκέλν Μάξθνο Ν. Γελδξηλφο Καζεγεηήο ΣΔΗ-Α 23

24 ζχζηεκα ιήςεο απνθάζεσλ αιιά κπνξεί λα βνεζήζεη ζηε ιήςε κηαο ζσζηήο απφθαζεο κέζσ ησλ εξγαιείσλ ραξηνγξαθηθήο αλάιπζεο ησλ δεδνκέλσλ θαη ππνβνιήο εξσηεκάησλ. Γηα παξάδεηγκα έλα GIS κπνξεί λα βνεζήζεη ζηε ιήςε απφθαζεο ζρεηηθά κε ηε ζέζε κηαο βηνκεραληθήο κνλάδαο, ε νπνία λα πξνθαιέζεη ηηο ειάρηζηεο δπλαηέο πεξηβαιινληηθέο επηπηψζεηο, αιιά δίλεη θαη ηε δπλαηφηεηα άλεηεο ζπγθνηλσληαθήο πξφζβαζεο ησλ εξγαδνκέλσλ. Δπηιέγνληαο ελαιιαθηηθά δηάθνξεο ζέζεηο παξνπζηάδνληαη ηα αληίζηνηρα ζελάξηα, δίλνληαο έηζη ζηνλ ζρεδηαζηή έλα δπλαηφ εξγαιείν γηα ηελ εθηίκεζε ηεο θαιχηεξεο δπλαηήο ζέζεο. Δ2. Καηαζθεπή δηαθφξσλ ηχπσλ ραξηψλ Σν GIS είλαη έλα ινγηζκηθφ απεηθφληζεο. πλήζσο ζπλδένπκε ηελ απεηθφληζε κε ηε θπζηθή γεσγξαθία, αιιά ζηελ πξαγκαηηθφηεηα κπνξνχλ λα απεηθνληζηνχλ δηάθνξεο πεγέο δεδνκέλσλ, φπσο ηα δεδνκέλα ηνπ αλζξψπηλνπ ζψκαηνο. Ζ θαηαζθεπή ραξηψλ κέζσ ηνπ GIS είλαη πνιχ πην εχθακπηε απφ ηελ παξαδνζηαθή ραξηνγξάθεζε. Σν GIS θαηαζθεπάδεη έλα ράξηε ζπιιέγνληαο δεδνκέλα απφ δηάθνξεο βάζεηο δεδνκέλσλ. Αιιά θαη ππάξρνληεο ράξηεο κπνξνχλ λα ςεθηνπνηεζνχλ θαη λα ελζσκαησζνχλ ζε έλα GIS. Δ3. Βαζχηεξε θαηαλφεζε κέζσ ηεο εηθφλαο Βιέπσ ζεκαίλεη ζπρλά θαηαλνψ. Ζ αλαγλψξηζε πξνηχπσλ είλαη κηα εξγαζία ζηελ νπνία ηα αλζξψπηλα φληα είλαη πνιχ απνηειεζκαηηθά. Τπάξρεη κεγάιε δηαθνξά αλάκεζα ζην λα βιέπεηο ηα δεδνκέλα ζε έλα πίλαθα κε γξακκέο θαη ζηήιεο θαη ζην λα ηα βιέπεηο ζηε κνξθή κηαο γξαθηθήο παξάζηαζεο. Ζ δηαθνξά δελ είλαη αηζζεηηθή, αιιά ελλνηνινγηθή. Έρεη απνδεηρζεί φηη ε κνξθή κε ηελ νπνία θηάλνπλ ηα δεδνκέλα ζηνλ αλζξψπηλν αληηιεπηηθφ κεραληζκφ έρεη κηα βαζηά επίδξαζε ζηνπο ζπλεηξκνχο ηνπ θαη επνκέλσο ζηα ζπκπεξάζκαηά ηνπ. To GIS είλαη ινηπφλ έλα ζχζηεκα φρη απιά γηα πινπζηφηεξε αλαπαξάζηαζε ησλ δεδνκέλσλ αιιά θαη γηα βαζχηεξε θαηαλφεζή ηνπο. Μάξθνο Ν. Γελδξηλφο Καζεγεηήο ΣΔΗ-Α 24

25 3.5. Σνπηθό Γίθηπν (LAN) πληζηψζεο: Υξήζηεο, δηαθνκηζηήο Ζ/Τ, πειάηεο Ζ/Τ, θάξηεο δηθηχνπ, νδεγνί δηθηχνπ, πιεξνθνξηαθφ πιηθφ. Γηαδηθαζίεο αιιειεπίδξαζεο: Δίζνδνο θαη πξφζβαζε ζηα αξρεία ησλ άιισλ κέζσ παξαρψξεζεο ζπγθεθξηκέλσλ ηχπσλ δηθαησκάησλ. Απιή αλάγλσζε ή επεμεξγαζία / δηαγξαθή αξρείσλ άιισλ ρξεζηψλ ηνπ ΣΓ. θνπφο: Απφ θνηλνχ εξγαζία ζε θάπνην project Γηαδίθηπν - Έλα Παγθόζκην Πιεξνθνξηαθό ύζηεκα ; πληζηψζεο: Υξήζηεο, δηαθνκηζηέο Ζ/Τ, πειάηεο Ζ/Τ, δηαδηθηπαθφο πάξνρνο (Internet provider) γηα πξφζβαζε ζην Γηαδίθηπν Γηαδηθαζίεο αιιειεπίδξαζεο: θνηλσληθά δίθηπα (My Space Facebook) ηζηνιφγηα (blogs) ε-ηαρπδξνκείν ( ) θαηέβαζκα / αλέβαζκα (downloading / uploading) πνιπκεζηθνχ πιηθνχ απφ / ζε νκφηηκνπο (peer-to-peer) δηαθνκηζηέο απφ θνηλνχ ρηίζηκν εγθπθινπαηδεηψλ (Wikipedia) αλάθηεζε πιεξνθνξηψλ απφ ηζηφηνπνπο (web) ή απφ βάζεηο δεδνκέλσλ θξπκκέλεο πίζσ απφ ηζηφηνπνπο (deep web). θνπφο: αλάθηεζε πιεξνθνξίαο αλάξηεζε πιεξνθνξίαο επηθνηλσλία Μάξθνο Ν. Γελδξηλφο Καζεγεηήο ΣΔΗ-Α 25

26 4. πζηήκαηα δηαρείξηζεο βάζεσλ δεδνκέλσλ (DBMS) 4.1. Γνκέο Γεδνκέλσλ - Βάζεηο Γεδνκέλσλ Πιεξνθνξηαθή δνκή είλαη έλα ζύλνιν πιεξνθνξηώλ νξγαλσκέλν κε έλα ζπγθεθξηκέλν ηξφπν. Ζ νξγάλσζε είλαη αλαγθαία πξνυπφζεζε γηα ηελ θαηαρψξηζε θαη ηελ αλάθηεζε ηεο πιεξνθνξίαο. Παξαδείγκαηα πιεξνθνξηαθψλ δνκψλ απνηεινχλ: ε νξγάλσζε ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο ζηελ αληίιεςε ηνπ πξσηφγνλνπ αλζξψπνπ, φπνπ ζηε κλήκε ηνπ θαηαρσξίδνληαη νη κνξθέο ησλ ηφπσλ, ησλ δψσλ, ησλ θπηψλ, ησλ θηιηθψλ θαη ερζξηθψλ αλζξψπσλ ζε δηάθνξεο θαηεγνξίεο νκνεηδψλ αληηθεηκέλσλ, καδί κε φιεο ηηο ηδηφηεηεο πνπ ηηο ραξαθηεξίδνπλ. Έηζη ε ζπλάληεζε ηνπ κε θάπνηα απφ ηηο κνξθέο πνπ έρεη γλσξίζεη ή θαη κε θάπνηα λέα παξφκνηα κνξθή έρεη σο απνηέιεζκα ηελ αλάθιεζε θαη φισλ ησλ ζρεηηθψλ ηδηνηήησλ. ε νξγάλσζε ηνπ γεληθφηεξνπ πεξηβάιινληνο ζηελ αληίιεςε ηνπ ζχγρξνλνπ αλζξψπνπ, φπνπ ζηε κλήκε ηνπ θαηαρσξίδνληαη νη κνξθέο ησλ θηεξίσλ, ησλ δξφκσλ, ησλ δηαθφξσλ ηχπσλ νρεκάησλ, ησλ δηαθφξσλ ζπζθεπψλ ζε δηάθνξεο θαηεγνξίεο νκνεηδψλ αληηθεηκέλσλ, καδί κε φιεο ηηο ηδηφηεηεο πνπ ηηο ραξαθηεξίδνπλ. Έηζη ε ζπλάληεζε ηνπ κε θάπνηα απφ ηηο κνξθέο πνπ έρεη γλσξίζεη ή θαη κε θάπνηα λέα παξφκνηα κνξθή έρεη σο απνηέιεζκα ηελ αλάθιεζε θαη φισλ ησλ ζρεηηθψλ ηδηνηήησλ. ε νξγάλσζε ηνπ νηθείνπ πεξηβάιινληνο εληφο ηνπ νπνίνπ δεη θαη εξγάδεηαη ν θάζε άλζξσπνο, φπνπ ζηε κλήκε ηνπ θαηαρσξίδνληαη νη ζέζεηο ησλ αληηθεηκέλσλ, ε γλψζε ηεο ιεηηνπξγίαο ησλ εξγαιείσλ θαη ησλ ζπζθεπψλ θιπ έλα γξαπηφ θείκελν είλαη κηα νξγάλσζε ζπκβφισλ (γξακκάησλ), θαη νκάδσλ απηψλ ησλ ζπκβφισλ (ιέμεσλ θαη πξνηάζεσλ) πνπ αθνινπζνχλ νξηζκέλνπο κνξθνινγηθνχο θαη ζπληαθηηθνχο θαλφλεο. Οη θαλφλεο απηνί, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ απηφλνκε ζεκαζία ησλ ιέμεσλ, πξνζδίδνπλ ζην θείκελν πιεξνθνξία πςειφηεξνπ επίπεδνπ απφ απηή ησλ ιέμεσλ θαη δίλνπλ ηε δπλαηφηεηα ζηνπο αλζξψπνπο πνπ γλσξίδνπλ ηε ζπγθεθξηκέλε γιψζζα λα αλαθηνχλ ηελ επηπξφζζεηε απηή πιεξνθνξία. έλα ζψκα ειεθηξνληθψλ θεηκέλσλ πνπ ζπλνδεχεηαη απφ έλα ζεζαπξφ (thesaurus) θαη κηα κεραλή αλάθηεζεο πιήξνπο θεηκέλνπ (full text retrieval) είλαη κηα δνκή, κε ηε ρξήζε ηεο νπνίαο κπνξεί θάπνηνο λα βξεη ηηο αθξηβείο ζέζεηο (θείκελν θεθάιαην παξάγξαθνο γξακκή) ησλ ιέμεσλ ή θξάζεσλ, πνπ ηέζεθαλ ζηελ αλαδήηεζε αιιά θαη ιέμεσλ ζεκαηηθά ζπγγελψλ. ήκεξα κάιηζηα ππάξρνπλ πνιχ εμειηγκέλα ζπζηήκαηα εμφξπμεο δεδνκέλσλ (data mining), ηα νπνία απαληνχλ ζηηο εξσηήζεηο ηνπ ρξήζηε κε πιηθφ πνπ δελ βξίζθεηαη πξσηνγελψο ζηα απνζεθεπκέλα θείκελα, αιιά παξάγεηαη κεηά απφ κνξθνινγηθή, ζπληαθηηθή ή θαη ζεκαζηνινγηθή αλάιπζε ζηε κνξθή πνπ απαηηεί ν ρξήζηεο. Γνκή Γεδνκέλσλ (ΓΓ) Data Structure ζην πιαίζην ηνπ ινγηζκηθνχ είλαη θάζε ζύλνιν δεδνκέλσλ κε ζπγθεθξηκέλε νξγάλσζε (δεδνκέλα πνπ θαηαρσξίδνληαη κε ζπγθεθξηκέλε ζεηξά θαη θαζέλα απφ ηα νπνία έρεη έλα ζπγθεθξηκέλν ηχπν δεδνκέλσλ). Ζ αλάθηεζε ηεο Μάξθνο Ν. Γελδξηλφο Καζεγεηήο ΣΔΗ-Α 26

27 πιεξνθνξίαο γίλεηαη κέζσ θάπνηνπ κεραληζκνχ, ν νπνίνο θάλεη ρξήζε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ηξφπνπ νξγάλσζεο κε ηαρχηεηα θαη απνηειεζκαηηθφηεηα. Παξαδείγκαηα ΓΓ Δγγξαθή (record / structure) είλαη έλα ζχλνιν δεδνκέλσλ, θαζέλα απφ ηα νπνία εθθξάδεη έλα ζπγθεθξηκέλν ραξαθηεξηζηηθφ ελφο ηχπνπ νληνηήησλ (αληηθεηκέλσλ). Ζ εγγξαθή πεξηγξάθεηαη θαη σο δηάλπζκα (tuple), ηα ζηνηρεία ηνπ νπνίνπ είλαη ηα ραξαθηεξηζηηθά Γηα παξάδεηγκα ε εγγξαθή ελφο βηβιίνπ είλαη έλα ζχλνιν δεδνκέλσλ πνπ αθνξνχλ ηνλ αξηζκφ εηζαγσγήο ηνπ, ην ISBN, ηνλ ηίηιν, ηνλ ζπγγξαθέα, ηνλ εθδφηε, ην έηνο έθδνζεο, ην ζέκα θιπ. Πίλαθαο (table) 1 είλαη έλα ζχλνιν εγγξαθψλ, κηα ζπιινγή δειαδή πεξηγξαθψλ νκνεηδψλ νληνηήησλ (αληηθεηκέλσλ). Οη εγγξαθέο κπνξεί λα είλαη απιέο (κνλνραξαθηεξηζηηθέο), φπσο νλφκαηα πειαηψλ ή κηζζνί πειαηψλ ή θαη ζχλζεηεο (πνιχ-ραξαθηεξηζηηθέο), φπσο νη πεξηγξαθέο ησλ βηβιίσλ. Ζ θάζε εγγξαθή πξνζδηνξίδεηαη απφ ην φλνκα ηνπ πίλαθα θαη έλα δείθηε πνπ πξνζδηνξίδεη ηε ζέζε ηνπ ζηνηρείνπ κέζα ζηνλ πίλαθα. Γηα παξάδεηγκα book[5], είλαη ε 5 ε εγγξαθή βηβιίνπ. (ην Παξάξηεκα Η δίλνληαη θάπνηα παξαδείγκαηα εγγξαθψλ θαη πηλάθσλ ζηηο γιψζζεο πξνγξακκαηηζκνχ Pascal θαη C). Βάζε Γεδνκέλσλ (ΒΓ) Database, «έλα ζύλνιν δηαθφξσλ ζπλδεδεκέλσλ κεηαμχ ηνπο πηλάθσλ (ζπιινγψλ πεξηγξαθψλ νκνεηδψλ αληηθεηκέλσλ)». Σα αληηθείκελα κπνξεί λα είλαη πιηθέο νληόηεηεο (π.ρ. βηβιία, πειάηεο, αγαζά θιπ), λνεηέο νληόηεηεο (π.ρ. βαζκνί ζπνπδαζηψλ ζε έλα κάζεκα), δξαζηεξηόηεηεο (π.ρ. αγνξά κεηνρήο, θξάηεζε ζέζεο θιπ), θαηαγξαθέο (π.ρ. απνηειέζκαηα αζιεκάησλ, κεηεσξνινγηθά δεδνκέλα) θιπ Κάζε εγγξαθή (record) ζπγθξνηείηαη απφ κηα ζεηξά ζηνηρεησδώλ πιεξνθνξηώλ / ραξαθηεξηζηηθώλ / πεδίσλ (data items / attributes / fields), θαζέλα απφ ηα νπνία αθνινπζεί έλα ζπγθεθξηκέλν ηύπν δεδνκέλσλ. Παξάδεηγκα πίλαθα είλαη ν θαηάινγνο ησλ πφξσλ (resources) κηαο βηβιηνζήθεο, ελψ παξάδεηγκα ΒΓ είλαη ην νινθιεξσκέλν πεξηβάιινλ κηαο βηβιηνζήθεο, ζην νπνίν πεξηιακβάλνληαη ν θαηάινγνο ησλ πφξσλ ηεο, ν θαηάινγνο ησλ ρξεζηψλ ηεο, ν θαηάινγνο ησλ θηλήζεσλ ησλ πφξσλ, ν θαηάινγνο ησλ πξνζθηήζεσλ ησλ πφξσλ θιπ, νη νπνίνη φκσο είλαη ζπλδεδεκέλνη κέζα απφ θάπνηεο ζπλδεηηθέο ζρέζεηο (relationships / relations). Σα κεγέζε θαη ε πνιππινθφηεηα ησλ πηλάθσλ θαη ησλ ΒΓ πνηθίινπλ. Ζ πξνζσπηθή αηδέληα θάπνηνπ κε ζηνηρεία νλνκαηεπψλπκσλ, αξηζκψλ ηειεθψλσλ θαη δηεπζχλζεσλ έρεη ζπλήζσο κέγεζνο ηεο ηάμεο ηεο εθαηνληάδαο εγγξαθψλ, φπνπ ε θάζε εγγξαθή έρεη ηε δνκή ηεο αιθαβεηηθήο επξεηεξίαζεο κε βάζε ην νλνκαηεπψλπκν. Αληίζεηα ν θαξηνθαηάινγνο κηαο κεγάιεο βηβιηνζήθεο κπνξεί λα πεξηέρεη εθαηνκκχξηα θάξηεο αξρεηνζεηεκέλεο αιθαβεηηθά κε δηάθνξνπο ηξφπνπο (επψλπκν ζπγγξαθέα, ηίηιν έξγνπ, ζεκαηηθέο θαηεγνξίεο θιπ). 1 Υξεζηκνπνηείηαη θαη ν φξνο αξρείν (file), ν νπνίνο φκσο δελ πξέπεη λα ζπγρέεηαη κε ην αξρείν δεδνκέλσλ πνπ απνζεθεχεηαη ζε έλα κφληκν κέζν απνζήθεπζεο (φπσο ζθιεξφ δίζθν) Μάξθνο Ν. Γελδξηλφο Καζεγεηήο ΣΔΗ-Α 27

28 Έλα ζχλνιν ζπιινγψλ κπνξεί λα ραξαθηεξηζηεί ζαλ ΒΓ, αλ έρεη ηα εμήο ραξαθηεξηζηηθά: Ζ ΒΓ είλαη κηα ζπιινγή δεδνκέλσλ φρη απζαίξεηε, αιιά πνπ αληηπξνζσπεχεη έλα ηκήκα ηνπ πξαγκαηηθνχ θφζκνπ, έλα κηθξό-θνζκν (mini-world) ή έλα πεξηβάιινλ ππό κειέηε (Universe of Discourse) Ζ ΒΓ θηηάρλεηαη γηα ζπγθεθξηκέλν ζθνπφ, θαζψο απεπζχλεηαη ζε νκάδεο ρξεζηψλ κε ζπγθεθξηκέλεο αλάγθεο, ηηο νπνίεο θαιχπηεη Ζ ΒΓ είλαη νξγαλσκέλε ζε Ζ/Τ, θαη ν ρεηξηζκφο ηεο γίλεηαη απφ εηδηθφ ινγηζκηθφ, ην ιεγφκελν χζηεκα Γηαρείξηζεο Βάζεο Γεδνκέλσλ (ΓΒΓ) DataBase Management System (DBMS) Παξαδείγκαηα ΒΓ ηε ζπλέρεηα αθνινπζνχλ 2 παξαδείγκαηα ΒΓ, φπνπ δίλνληαη νη ηχπνη δεδνκέλσλ ησλ δηαθφξσλ αληηθεηκέλσλ πνπ πεξηγξάθνληαη ζην πιαίζην ηεο βάζεο, θαζψο θαη ησλ ζπζρεηίζεσλ κεηαμχ ηνπο. Πεξηβάιινλ Δηαηξείαο Σχπνη δεδνκέλσλ Employee (Name, Address, Sex, Birth-Date, Salary) Working-in Dept / Supervised-by Employee / Working-on Project Dept (Name, Locations) Managed-by Employee Project (Name, Location) Controlled-by Dept Dependent (Name, Birth-Date, Relation-Type) Dependent-of Employee Πεξηβάιινλ Παλεπηζηεκίνπ Σχπνη δεδνκέλσλ Professor (Name, Address, Tel, , Salary, Rank) Working-in Faculty Student (Name, Address, Tel, AM, Semester) Studying-in Faculty Faculty (Name, Address, Tel, Fax, ) Directed-by Professor Lesson (Name, Hours, Semester) Given-in Faculty, Offered-by Professor, Prerequisiteof Lesson Μάξθνο Ν. Γελδξηλφο Καζεγεηήο ΣΔΗ-Α 28

29 4.3. ύζηεκα Γηαρείξηζεο ΒΓ (ΓΒΓ) Database Management System (DBMS) Οη ΒΓ κπνξνχλ λα παξαρζνχλ θαη λα ζπληεξεζνχλ ρεηξσλαθηηθά ή κεραληθά. Ο θαξηνθαηάινγνο κηαο βηβιηνζήθεο είλαη έλα παξάδεηγκα ΒΓ πνπ κπνξεί λα δεκηνπξγεζεί θαη λα ζπληεξεζεί ρεηξσλαθηηθά. Μηα ΒΓ πνπ ιεηηνπξγεί ζε πεξηβάιινλ Ζ/Τ δεκηνπξγείηαη θαη ζπληεξείηαη απφ ην ιεγφκελν χζηεκα Γηαρείξηζεο ΒΓ (ΓΒΓ) - Database Management System (DBMS), έλα πξφγξακκα εθαξκνγήο πνπ έρεη ζρεδηαζηεί θαη πινπνηεζεί εηδηθά γηα ηε ζπγθεθξηκέλε ΒΓ είηε γηα κηα επξχηεξε δψλε εθαξκνγψλ (ΓΒΓ γεληθνχ ζθνπνχ). ΣΒΓΒ (DBMS) είλαη έλα πξόγξακκα εθαξκνγήο πνπ δίλεη ηε δπλαηόηεηα ζηνπο ρξήζηεο λα δεκηνπξγνύλ θαη λα ελεκεξώλνπλ ζπλερώο κηα ΒΓ. Δίλαη δειαδή έλα ινγηζκηθό γεληθνύ ζθνπνύ πνπ δηεπθνιύλεη ηηο δηαδηθαζίεο θαζνξηζκνύ, θαηαζθεπήο θαη ρεηξηζκνύ ΒΓ δηαθόξσλ εθαξκνγώλ. Ο θαζνξηζκόο (definition) ηεο ΒΓ είλαη ν θαζνξηζκφο ηεο δνκήο ηεο θαη πεξηιακβάλεη ηνλ θαζνξηζκφ ησλ ηχπσλ δεδνκέλσλ ησλ αληηθεηκέλσλ ησλ ζπιινγψλ, ησλ ζπζρεηίζεσλ κεηαμχ ησλ αληηθεηκέλσλ δηαθνξεηηθψλ ζπιινγψλ, θαζψο θαη ησλ επηβαιιφκελσλ πεξηνξηζκψλ, κέζσ κηαο γιψζζαο πξνγξακκαηηζκνχ DDL (data definition language). Ζ θαηαζθεπή (construction) ηεο ΒΓ είλαη ε δηαδηθαζία δεκηνπξγίαο ησλ θελψλ αξρείσλ πηλάθσλ ηεο ΒΓ θαη ε απνζήθεπζε ηνπο ζε έλα κφληκν απνζεθεπηηθφ κέζν πνπ ειέγρεηαη απφ ην ΓΒΓ, κέζσ κηαο γιψζζαο πξνγξακκαηηζκνχ SDL (storage definition language). Ο ρεηξηζκόο (manipulation) ηεο ΒΓ πεξηιακβάλεη κεηαμχ άιισλ ηηο εμήο ιεηηνπξγίεο: θόξησζε (loading / populating) ηεο ΒΓ, δειαδή πιήξσζε ηεο κε δεδνκέλα είηε κέζσ ηνπ πιεθηξνινγίνπ είηε κέζσ κεηαθνξάο δεδνκέλσλ απφ θάπνηα άιιε δνκή δεδνκέλσλ. ππνβνιή εξσηεκάησλ (queries) πξνο ηελ ΒΓ γηα ηελ αλάθηεζε ζπγθεθξηκέλσλ πιεξνθνξηψλ, ελεκέξσζε (update) ηεο ΒΓ κέζσ πξνζζήθεο δεδνκέλσλ, ηξνπνπνίεζεο ή θαη δηαγξαθήο ππαξρφλησλ δεδνκέλσλ ψζηε λα πεξηγξάθεη ηελ πξαγκαηηθφηεηα (έλα ππφ εμέηαζε θφζκν), παξαγσγή θνξκψλ (forms) θαη εθζέζεσλ (reports) κε βάζε ηα δεδνκέλα Ο θαζνξηζκφο, ε θαηαζθεπή θαη ν ρεηξηζκφο κηαο ΒΓ ζπλαληψληαη θαη σο ζρεδίαζε, δεκηνπξγία (πινπνίεζε) θαη δηαρείξηζε ηεο. Γεληθά νη ζπλαιιαγέο (transactions) πνπ δηαρεηξίδεηαη έλα ΒΓΒ κεηά απφ αηηήζεηο ηνπ ρξήζηε είλαη (1) ζπλαιιαγέο αλάθηεζεο (retrieval transactions) δεδνκέλσλ θαη παξνπζίαζε ηνπο ζηελ νζφλε ή παξαγσγή εθζέζεσλ (reports) ζηνλ εθηππσηή, (2) ζπλαιιαγέο ελεκέξσζεο (update transactions) δεδνκέλσλ κέζσ πξνζζήθεο, ηξνπνπνίεζεο ή δηαγξαθήο θαη (3) κηθηέο ζπλαιιαγέο (mixed transactions), ζπλαιιαγέο δειαδή πνπ ζπλδπάδνπλ αλάθηεζε θαη ελεκέξσζε. Αο ζεσξήζνπκε ηελ πεξίπησζε κηαο ΒΓ θξάηεζεο αεξνπνξηθψλ ζέζεσλ. Μηα ζπλαιιαγή αλάθηεζεο είλαη ε αίηεζε θαη ε παξνπζίαζε κηαο ιίζηαο ησλ πξσηλψλ πηήζεσλ κεηαμχ δχν πφιεσλ ζε κηα ζπγθεθξηκέλε εκεξνκελία. Μηα ζπλαιιαγή ελεκέξσζεο είλαη ε θξάηεζε κηαο ζέζεο ζε κηα ζπγθεθξηκέλε πηήζε. Μηα κηθηή Μάξθνο Ν. Γελδξηλφο Καζεγεηήο ΣΔΗ-Α 29