ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ SERTOLI ΣΕ ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΥΣ ΑΝ ΡΕΣ ΠΑΡΙ I. ΠΟΛΥΧΡΟΝΟΥ ΙΑΤΡΟΥ ΜΑΙΕΥΤΗΡΑ - ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΥ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ SERTOLI ΣΕ ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΥΣ ΑΝ ΡΕΣ ΠΑΡΙ I. ΠΟΛΥΧΡΟΝΟΥ ΙΑΤΡΟΥ ΜΑΙΕΥΤΗΡΑ - ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΥ"

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΜΕΑΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ Α ΜΑΙΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ν. ΜΠΟΝΤΗΣ ΠΑΝΕΠ. ΕΤΟΣ ΑΡΙΘΜ ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ SERTOLI ΣΕ ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΥΣ ΑΝ ΡΕΣ ΠΑΡΙ I. ΠΟΛΥΧΡΟΝΟΥ ΙΑΤΡΟΥ ΜΑΙΕΥΤΗΡΑ - ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΥ Ι ΑΚΤΟΡΙΚΗ ΙΑΤΡΙΒΗ ΥΠΟΒΛΗΘΗΚΕ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2007

2

3 Η ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΜΠΟΝΤΗΣ Ν. ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑ ΗΜΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΑΚΕ ΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Η ΕΠΤΑΜΕΛΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΜΠΟΝΤΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ν. ΠΑΠΑ ΗΜΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΑΚΕ ΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΓΟΥΛΗΣ ΗΜΗΤΡΙΟΣ Γ. ΝΕΝΟΠΟΥΛΟΥ ΕΛΕΝΗ ΒΑΒΙΛΗΣ ΗΜΗΤΡΙΟΣ ΓΚΡΙΜΠΙΖΗΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΛΕΚΤΟΡΑΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ «Η έγκρισις της ιδακτορικής ιατριβής υπό της Ιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης, δεν υποδηλοί αποδοχήν των γνωµών του συγγραφέως» (Νόµος 5343/32, άρθρ και ν.268/82, αρθρ. 50 8)

4

5 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΡΟΕ ΡΟΣ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ν. ΜΠΟΝΤΗΣ ΙΕΥΘΥΝΤΗΣ TOY ΤΟΜΕΑ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΘΩΜΑΣ ΓΕΡΑΣΙΜΙ ΗΣ

6

7 Στους γονείς µου Στη σύζυγο και τα παιδιά µου

8

9 9 Περιεχόµενα Κατάλογος συντοµογραφιών Ευρετήριο πινάκων 3 Ευρετήριο σχηµάτων 5 Πρόλογος 7 ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 9 Ανατοµία και Φυσιολογία του άξονα «Υποθάλαµος Υπόφυση Όρχεις» 2. Ανατοµία των όρχεων 2.2 Φυσιολογία του άξονα «Υποθάλαµος Υπόφυση Όρχεις» 23 2 Ο Υπογόνιµος άνδρας Εισαγωγικά στοιχεία Ιδιοπαθής ανδρική υπογονιµότητα ιερεύνηση της ανδρικής υπογονιµότητας Ιστορικό Κλινική εξέταση Εργαστηριακός έλεγχος 30 3 Ανασταλτίνη-β Εισαγωγικά στοιχεία οµή Παραγωγή και έκκριση στις διάφορες ηλικίες Ρύθµιση της έκκρισης FSH Κύτταρα Sertoli Κύτταρα της σπερµατογένεσης Ηµερήσιος ρυθµός έκκρισης Ανασταλτίνη και υπογονιµότητα Ανασταλτίνη και µικροελλείψεις του χρωµοσώµατος Y Ανασταλτίνη και σύνδροµο Klinefelter Ανασταλτίνη και κρυψορχία Ανασταλτίνη και SCOS 48

10 0 ΕΙ ΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 49 Σκοπός 5 2 Άνδρες που µελετήθηκαν Μονάδα Ενδοκρινολογίας Αναπαραγωγής Κριτήρια εισόδου 53 3 Μέθοδοι Χαρακτηριστικά της µελέτης Λήψη ιστορικού Κλινική εξέταση Σπερµοδιάγραµµα Ορµονικός έλεγχος οκιµασία EFSERT υναµική δοκιµασία Μέτρηση της ανασταλτίνης-β Ακρίβεια της µεθόδου Αναρροφητική βιοψία των όρχεων µε λεπτή βελόνη Στατιστική ανάλυση 62 4 Αποτελέσµατα Παράµετροι από το ιστορικό και την κλινική εξέταση Ηλικία Μέσο Μέγεθος των όρχεων Παράµετροι από τον εργαστηριακό έλεγχο Ορµονικός έλεγχος Σπερµοδιάγραµµα Κυτταρολογικός έλεγχος Γενετικός έλεγχος Συσχέτιση των βασικών τιµών ανασταλτίνης-β µε τις υπόλοιπες παραµέτρους 97 5 Συζήτηση 3 6 Συµπεράσµατα 2 7 Περίληψη 23 8 Summary 25 9 Βιβλιογραφία 27

11 Κατάλογος Συντοµογραφιών ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΟΡΟΙ ΚΝΣ ΜΜΟ ΟΛΚ ΟΤΑ ΥΥΓ άξονας Κεντρικό Νευρικό Σύστηµα Μέσο µέγεθος όρχεων Ολικό Λειτουργικό Κλάσµα σπέρµατος Ολιγο-Ασθενο-Τερατοσπερµία άξονας «Υποθάλαµος Υπόφυση Γονάδες» ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΟΙ ΟΡΟΙ CRH DHT E 2 EFSERT FNA FSH GABA GnRH hcg ICSI Inh Inh-α Inh-β INOA LH LOH ΝΟΑ ΟΑ P PRL ορµόνη διεγείρουσα τη φλοιοτρόπο ορµόνη διυδροτεστοστερόνη οιστραδιόλη δυναµική δοκιµασία της ανασταλτίνης (Exogenous FSH SErtoli Reserve Test) αναρροφητική βιοψία δια λεπτής βελόνης (Fine Needle Aspiration) θυλακιοτρόπος ορµόνη γ-αµινοβουτυρικό οξύ ορµόνη διεγείρουσα τις γοναδοτροπίνες χοριακή γοναδοτροπίνη εξωσωµατική µικρογονιµοποίηση (Intracytoplasmic Sperm Injection) ανασταλτίνη ανασταλτίνη-α ανασταλτίνη-β ιδιοπαθής µη αποφρακτική αζωοσπερµία (Idiopathic Non-Obstructive Azoospermia) ωχρινοτρόπος ορµόνη υπογοναδισµός όψιµης έναρξης (Late Onset Hypogonadism) µη αποφρακτική αζωοσπερµία (Non-Obstructive Azoospermia) αποφρακτική αζωοσπερµία (Obstructive Azoospermia) προγεστερόνη προλακτίνη

12 2 SCOS T T 3 T 4 TESE TGF-β TSH WHO απλασία του σπερµατικού επιθηλίου (Sertoli Cell Only Syndrome) τεστοστερόνη τριιωδοθυρονίνη θυροξίνη ανοικτή βιοψία όρχεων (Testicular Sperm Extraction) µετατρεπτικός αυξητικός παράγων-β θυρεοτρόπος ορµόνη Παγκόσµια Οργάνωση Υγείας (World Health Organization)

13 3 Ευρετήριο Πινάκων ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Αιτιολογική ταξινόµηση της ανδρικής υπογονιµότητας (WHO) 27 ΕΙ ΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Χαρακτηριστικά των υπογόνιµων ανδρών και αποτελέσµατα της µελέτης 64 2 Αιτιολογική κατάταξη των υπογόνιµων ανδρών 65 3 Στατιστικές παράµετροι της ηλικίας των ανδρών της µελέτης 66 4 Μέσο µέγεθος των όρχεων στους άνδρες που µελετήθηκαν 67 5 Μέσες τιµές της FSH στους άνδρες που µελετήθηκαν 70 6 Σύγκριση των επιπέδων της FSH µεταξύ των οµάδων 7 7 Μέσες τιµές της LH στους άνδρες που µελετήθηκαν 72 8 Σύγκριση των επιπέδων της LH µεταξύ των οµάδων 73 9 Μέσες τιµές της T στους άνδρες που µελετήθηκαν 74 0 Σύγκριση των επιπέδων της T µεταξύ των οµάδων 75 Μέσες τιµές της PRL στους άνδρες που µελετήθηκαν 76 2 Σύγκριση των επιπέδων της PRL µεταξύ των οµάδων 77 3 Βασικά επίπεδα Inh-β στις διάφορες οµάδες ανδρών 78 4 Σύγκριση των βασικών επιπέδων της Inh-β µεταξύ των οµάδων 80 5 ιεγερµένα επίπεδα Inh-β στις 24 ώρες 8 6 ιεγερµένα επίπεδα Inh-β στις 48 ώρες 82 7 Σηµαντικότητες (p) των µεταβολών της Inh-β ανά µέτρηση σε κάθε οµάδα ανδρών 84 8 Μέσες τιµές όγκου σπέρµατος 85 9 Σύγκριση του όγκου σπέρµατος µεταξύ των οµάδων Μέσες τιµές της συγκέντρωσης των σπερµατοζωαρίων 87 2 Σύγκριση της συγκέντρωσης σπερµατοζωαρίων του σπέρµατος µεταξύ των οµάδων Μέσες τιµές κινητικότητας σπερµατοζωαρίων την πρώτη ώρα από τη λήψη του σπέρµατος Σύγκριση της κινητικότητας των σπερµατοζωαρίων την πρώτη ώρα από τη λήψη του σπέρµατος µεταξύ των 90

14 4 οµάδων 24 Μέσες τιµές µορφολογίας σπερµατοζωαρίων 9 25 Σύγκριση της µορφολογίας των σπερµατοζωαρίων µεταξύ των οµάδων Μέσες τιµές ολικού λειτουργικού κλάσµατος Σύγκριση του ολικού λειτουργικού κλάσµατος µεταξύ των οµάδων Ιστολογική εικόνα των όρχεων στις υποοµάδες των υπογόνιµων ανδρών Συσχέτιση των κλινικών, εργαστηριακών, σπερµατολογικών και ιστολογικών παραµέτρων µε τα βασικά επίπεδα Inh-β 98

15 5 Ευρετήριο Σχηµάτων ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Oικογένεια του µετατρεπτικού αυξητικού παράγοντα β (Transforming Growth Factors β, TGF-β) 33 2 Μοριακές δοµές της ανασταλτίνης, της ακτιβίνης και της φολλιστατίνης 35 3 Αλληλορύθµιση της FSH και της Inh-β στη γυναίκα και στον άνδρα 36 4 Μεταβολή του πληθυσµού των κυττάρων Sertoli σε αγόρια µε την πάροδο της ηλικίας (συνεχής γραµµή). Η σκιασµένη περιοχή αντιστοιχεί στα επίπεδα FSH και LH 38 5 Μεταβολή των επί µέρους τιµών της Inh-β σε αγόρια κατά την παιδική και την εφηβική ηλικία 39 6 Μεταβολή των επί µέρους τιµών της Inh-β σε αγόρια ανάλογα µε το στάδιο Tanner 40 7 Μεταβολές των FSH, LH, Τ, Inh-β και του µέσου µεγέθους των όρχεων (ΜΜΟ) ανάλογα µε το στάδιο Tanner 4 8 Επίπεδα FSH σε άνδρες µε κρυψορχία, µη κρυψορχικούς µε ιδιοπαθή υπογονιµότητα και γόνιµους άνδρες 47 ΕΙ ΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Μέσο µέγεθος όρχεων στους άνδρες που µελετήθηκαν 68 2 Μεταβολή των επιπέδων της Inh-β στις 24 και 48 ώρες αντίστοιχα 83 3 ιάγραµµα συσχέτισης και γραµµή τάσης της Inh-β και της ηλικίας 99 4 ιάγραµµα συσχέτισης και γραµµή τάσης της Inh-β και του ΜΜΟ 00 5 ιάγραµµα συσχέτισης και γραµµή τάσης της Inh-β και της FSH 0 6 ιάγραµµα συσχέτισης και γραµµή τάσης της Inh-β και της LH 02 7 ιάγραµµα συσχέτισης και γραµµή τάσης της Inh-β και της T 03 8 ιάγραµµα συσχέτισης και γραµµή τάσης της Inh-β και της PRL 04 9 ιάγραµµα συσχέτισης και γραµµή τάσης της Inh-β και 05

16 6 του όγκου σπέρµατος 0 ιάγραµµα συσχέτισης και γραµµή τάσης της Inh-β και της συγκέντρωσης σπερµατοζωαρίων 06 ιάγραµµα συσχέτισης και γραµµή τάσης της Inh-β και της κινητικότητας των σπερµατοζωαρίων την πρώτη ώρα 07 2 ιάγραµµα συσχέτισης και γραµµή τάσης της Inh-β και της µορφολογίας των σπερµατοζωαρίων 08 3 ιάγραµµα συσχέτισης και γραµµή τάσης της Inh-β και του ΟΛΚ 09 4 ιάγραµµα συσχέτισης και γραµµή τάσης της Inh-β και αποτελεσµάτων FNA 0 5 Καµπύλες ROC των βασικών τιµών Inh-β, FSH και του λόγου Inh-β/FSH ως προς την ανεύρεση σπερµατοζωαρίων στην FNA 2

17 7 Πρόλογος Η συχνότητα της υπογονιµότητας ανέρχεται στο 5-7% των ζευγαριών και ο ανδρικός παράγοντας εντοπίζεται περίπου στις µισές των περιπτώσεων. Η ανεύρεση του αιτίου της ανδρικής υπογονιµότητας επιτυγχάνεται στο 60% των ανδρών ενώ στους υπόλοιπους δεν καθίσταται δυνατή η ανεύρεση αιτίου και τότε πρόκειται για ιδιοπαθή υπογονιµότητα. Οι υπογόνιµοι άνδρες µε ιδιοπαθή υπογονιµότητα είναι ευγοναδικοί, αλλά παρουσιάζουν αζωοσπερµία έως βαρεία ολιγο-ασθενο-τερατοσπερµία. Θεραπευτικά η µέθοδος της ενδοκυτταροπλασµατικής έγχυσης σπερµατοζωαρίου (ICSI) είναι η µέθοδος εκλογής για τους άνδρες αυτούς που προσφέρει πιθανότητες επιτυχούς σύλληψης σε ποσοστό 23-25% ανά προσπάθεια. Έχει εποµένως ιδιαίτερο επιστηµονικό ενδιαφέρον η δυνατότητα πρόβλεψης της πιθανής ανεύρεσης σπερµατοζωαρίων στη βιοψία όρχεων προκειµένου αυτά να χρησιµοποιηθούν παρακάτω στην ICSI. Η µελέτη αυτή αφορά την λειτουργικότητα των κυττάρων Sertoli σε άνδρες µε προβλήµατα γονιµότητας. Θεωρώ υποχρέωσή µου να ευχαριστήσω τον Καθηγητή της Μαιευτικής - Γυναικολογίας κ. Ιωάννη Μπόντη, ιευθυντή της Α Μαιευτικής - Γυναικολογικής Κλινικής του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης για το αµέριστο ενδιαφέρον του και για τη συµπαράσταση του στην ανάθεση και ολοκλήρωση της διατριβής. Στον άσκαλό µου Καθηγητή της Ενδοκρινολογίας - Ενδοκρινολογίας Αναπαραγωγής του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης κ. Ιωάννη Παπαδήµα θέλω να εκφράσω βαθιά ευγνωµοσύνη και να τον ευχαριστήσω για τις συνεχείς και πολύτιµες υποδείξεις του τόσο στο σχεδιασµό όσο και στη συγγραφή της διατριβής σε όλα τα στάδια της µελέτης και για την καθοδήγησή του στα µονοπάτια της Ενδοκρινολογίας Aναπαραγωγής. Ευχαριστώ θερµά τον οµότιµο Καθηγητή Μαιευτικής - Γυναικολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης κ. Μιχαήλ Μαµόπουλο, µέλος της τριµελούς επιτροπής, για το

18 8 ενδιαφέρον του, τις συµβουλές του και την συµπαράστασή του στην ολοκλήρωση αυτής της µελέτης. Ευχαριστώ θερµά τον Επίκουρο Καθηγητή Μαιευτικής - Γυναικολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης κ. Γρηγόριο Γκριµπίζη για την εκτέλεση των αναρροφητικών βιοψιών δια λεπτής βελόνης των όρχεων σε οµάδα ανδρών που συµµετείχαν στη µελέτη αυτή. Ευχαριστώ θερµά τον λέκτορα Ενδοκρινολογίας Ενδοκρινολογίας Αναπαραγωγής κ. ηµήτριο Γ. Γουλή διότι η βοήθειά του σε κάθε στάδιο της εργασίας και η συµπαράστασή του σε κάθε πρόβληµα πρακτικό ή θεωρητικό που ανέκυψε ήταν άµεση, ουσιώδης και οι συµβουλές του αποτελεσµατικές και εκπαιδευτικές. Τον ευχαριστώ από την καρδιά µου. Ευχαριστώ θερµά τον Παθολογοανατόµο κ. Αθανάσιο Παπανικολάου, Επιµελητή Α του Εργαστηρίου Παθολογικής Ανατοµικής του Ιπποκρατείου Νοσοκοµείου Θεσσαλονίκης, την κυτταρολόγο κα. Παναγιώτα Σεβαστιάδου, Επιµελήτρια Α του Kυτταρολογικού Εργαστηρίου του Νοσοκοµείου Παπαγεωργίου και την κυτταρολόγο κα. Ευαγγελία Αθανασίου, Επιµελήτρια Β του Κυτταρολογικού Εργαστηρίου του Νοσοκοµείου Παπαγεωργίου που ασχολήθηκαν µε την µελέτη των ιστολογικών παρασκευασµάτων των όρχεων. Ευχαριστώ θερµά τον Βιοπαθολόγο κ. Σπυρίδωνα Γέρου και την Βιολόγο κα. Βασιλική Παυλίδου για το έντονο ενδιαφέρον που έδειξαν για την µελέτη και για την βοήθειά τους στον προσδιορισµό των ορµονολογικών παραµέτρων. Ευχαριστώ το προσωπικό της Α Μαιευτικής - Γυναικολογικής Κλινικής του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης για την προθυµία και συµπαράστασή του στην ολοκλήρωση της µελέτης. Τέλος, ευχαριστώ την οικογένειά µου για την απίστευτη υποµονή που έδειξε το διάστηµα αυτό.

19 ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

20

21 2. Ανατοµία και Φυσιολογία του άξονα «Υποθάλαµος Υπόφυση Όρχεις».. Ανατοµία των όρχεων Οι γεννητικοί αδένες του άνδρα, οι όρχεις, είναι µεικτοί αδένες µε εξωκρινή και ενδοκρινή λειτουργία. Η εξωκρινής λειτουργία τους αφορά τη παραγωγή των γεννητικών κυττάρων, δηλαδή των σπερµατοζωαρίων, ενώ η ενδοκρινική λειτουργία τους την παραγωγή των γεννητικών ορµονών µε κύριο εκπρόσωπο την τεστοστερόνη (Τ). Ο όρχις στον ενήλικα έχει διαστάσεις περίπου 4 x 3 x 2,5 εκατοστά, ωστόσο το µέγεθος δεν είναι σταθερό και ποικίλει από άνδρα σε άνδρα (Εικόνα ). Ο κάθε όρχις περιβάλλεται από σκληρό ινώδη χιτώνα που στο οπίσθιο µέρος του αδένα εισέρχεται µέσα σε αυτόν και σχηµατίζει το µεσόρχιο, από το οποίο ξεκινούν πολλά ινώδη διαφράγµατα τα οποία χωρίζουν το ορχικό ιστό σε περίπου 250 λοβίδια. Σε κάθε όρχι διακρίνουµε έναν άνω πόλο, έναν κάτω πόλο, έσω και έξω επιφάνεια και πρόσθιο και οπίσθιο χείλος. Στον άνω πόλο βρίσκεται η κεφαλή της επιδιδυµίδας καθώς και µία απόφυση, η υδατίδα του Morgagni. To σώµα της επιδιδυµίδας πορεύεται στο οπίσθιο χείλος του όρχι. Κάθε λοβίδιο περιλαµβάνει από ένα έως τέσσερα σπερµατικά σωληνάρια που το καθένα έχει µήκος περίπου 60 εκατοστά και είναι περιελιγµένα. Τα σπερµατικά σωληνάρια αντίστοιχα προς το µεσόρχιο εξελίσσονται σε εκφορητικούς αγωγούς που εκβάλουν στην επιδιδυµίδα. Τα σπερµατικά σωληνάρια έχουν βασική µεµβράνη από συνδετικό ιστό που στηρίζει τα κύτταρα Sertoli και τα σπερµατικά κύτταρα µεταξύ αυτών. Στον διάµεσο ιστό µεταξύ των σπερµατικών σωληναρίων υπάρχουν τα διάµεσα κύτταρα Leydig τα οποία παράγουν τη τεστοστερόνη. Η αγγείωση του όρχι έχει στενή σχέση µε την αγγείωση του νεφρού λόγω κοινής εµβρυολογικής προέλευσης των δύο οργάνων. Οι έσω σπερµατικές αρτηρίες εκφύονται από την αορτή λίγο χαµηλότερα

22 22 από τις νεφρικές και δια του σπερµατικού τόνου φθάνουν στους όρχεις όπου αναστοµώνονται µε κλάδους της έσω λαγονίου και την αρτηρία του σπερµατικού τόνου. Εικόνα. Το ορχικό µικροπεριβάλλον (). Οι φλέβες από τους όρχεις σχηµατίζουν το πλούσιο πλέγµα του σπερµατικού τόνου και δια του βουβωνικού πόρου εκβάλλουν δεξιά µεν στην κάτω κοίλη φλέβα ενώ αριστερά στην νεφρική φλέβα υπό ορθή γωνία και για το λόγο αυτό η κιρσοκήλη είναι συνηθέστερη αριστερά. Τα σπερµατικά σωληνάρια φέρουν στην εσωτερική επιφάνεια του τοιχώµατος τους το σπερµατικό επιθήλιο από τα κύτταρα Sertoli και τα κύτταρα της σπερµατικής σειράς. Οι πιο άωρες κυτταρικές

23 23 µορφές του σπερµατικού επιθηλίου (σπερµατογόνια και νεαρά σπερµατοκύτταρα) βρίσκονται προς τα εκτός, επικαθήµενες στη βασική µεµβράνη, που αποτελείται κυρίως από κολλαγόνο και µυοειδή κύτταρα και οι σπερµατίδες βρίσκονται προς τον αυλό των σπερµατικών σωληναρίων..2. Φυσιολογία του άξονα «Υποθάλαµος Υπόφυση Όρχεις» Η αναπαραγωγική λειτουργία ρυθµίζεται από τον άξονα «Υποθάλαµος Υπόφυση Γονάδες» (ΥΥΓ άξονας). Κύριο ρόλο σε αυτή τη ρύθµιση παίζει ο υποθάλαµος ο οποίος ανταποκρινόµενος σε ερεθίσµατα τόσο από το περιφερικό όσο και από το ΚΝΣ ασκεί τη δράση του µέσω νευροδιαβιβαστών δια της πυλαίας κυκλοφορίας του µίσχου της υπόφυσης. Από τους υποθαλαµικούς νευρώνες που βρίσκονται κυρίως στον τοξοειδή πυρήνα και στην προοπτική περιοχή, συντίθεται και εκκρίνεται η εκλυτική ορµόνη των γοναδοτροπινών (GnRH). Οι νευράξονες των υποθαλαµικών νευρώνων πορεύονται προς το µέσο έπαρµα όπου σχηµατίζουν εκτενές πλέγµα που καταλήγει στο πυλαίο αγγειακό σύστηµα της υπόφυσης. Το γονίδιο που κωδικοποιεί τη GnRH εκφράζεται στον υποθάλαµο, στην υπόφυση, στον εγκεφαλικό φλοιό, στις ωοθήκες, στους όρχεις, και στον πλακούντα. Η GnRH απελευθερώνεται στην πυλαία κυκλοφορία µε παλµικότητα, ως αποτέλεσµα µιας «γεννήτριας» ώσεων στο διάµεσο υποθάλαµο, που βρίσκεται υπό την τονική αναστολή των περιφερικών στεροειδών και είναι ο µοναδικός παράγοντας απελευθέρωσης και για τις δύο γοναδοτροπίνες, την FSH και την LH οι οποίες είναι γλυκοπρωτεΐνες. Η υπόφυση είναι το κεντρικό όργανο που ελέγχει τη λειτουργία των γονάδων µέσω των γοναδοτροπινών οι οποίες παράγονται και εκκρίνονται από τα γοναδοτρόπα κύτταρα του πρόσθιου λοβού της υπόφυσης. Οι γοναδοτροπίνες αποτελούνται από δύο πολυπεπτιδικές υποµονάδες, την α και την β, εκ των οποίων η α είναι κοινή και για τις δύο ενώ η β είναι διαφορετική στην κάθε µία γοναδοτροπίνη, και είναι αυτή η οποία διαµορφώνει τη χαρακτηριστική δοµή και

24 24 λειτουργία της κάθε ορµόνης. Οι γοναδοτροπίνες ασκούν τη δράση τους µέσω συγκεκριµένων υποδοχέων των µεµβρανών των κυττάρων στόχων. Στον άνδρα, κύριος τόπος δράσης της ωχρινοτρόπου ορµόνης είναι τα κύτταρα Leydig των όρχεων, όπου υπό την επίδραση της συντίθενται και εκκρίνονται τα ανδρογόνα. Η FSH από την άλλη δρα στα κύτταρα Sertoli, όπου και δεσµεύεται από τους υποδοχείς τόσο στη επιφάνεια των κυττάρων αυτών όσο και στην επιφάνεια των σπερµογονίων. Η FSH δρα άµεσα στα σπερµατικά σωληνάρια, ενώ η LH επηρεάζει την σπερµατογένεση έµµεσα καθώς προάγει τη σύνθεση της τεστοστερόνης στα παρακείµενα κύτταρα Leydig. Στις γυναίκες οι υποδοχείς της FSH βρίσκονται αποκλειστικά στα κύτταρα της κοκκιώδους στιβάδας του ωοθυλακίου. Αντίθετα, υποδοχείς της LH έχουν βρεθεί στα κύτταρα της θήκης και στα κύτταρα του ωχρού σωµατίου. Οι λειτουργίες των γονάδων, δηλαδή η παραγωγή τεστοστερόνης και σπερµατοζωαρίων στους όρχεις για τους άνδρες, και η παραγωγή των γυναικείων στεροειδών και η ωρίµανση των ωοθυλακίων στις ωοθήκες για τις γυναίκες, βρίσκονται υπό το συνεχή έλεγχο µηχανισµών αλληλορύθµισης του ΥΥΓ άξονα. Η λειτουργία της υπόφυσης βρίσκεται επιπλέον κάτω από τον έλεγχο των γοναδικών στεροειδών, τόσο άµεσα όσο και έµµεσα µέσω του υποθαλάµου. Στον άνδρα η κύρια ορµόνη που ελέγχει την έκκριση της GnRH είναι η τεστοστερόνη που αναστέλλει την έκκριση των γοναδοτροπινών µέσω αρνητικού παλίνδροµου µηχανισµού ρύθµισης τόσο σε υποθαλαµικό όσο και σε υποφυσιακό επίπεδο. Η Τ δρα τόσο αυτούσια όσο και µετά το µεταβολισµό της σε διυδροτεστοστερόνη (DHT) ή οιστραδιόλη (Ε 2 ). Η Τ και η DHT δρουν κυρίως στον υποθάλαµο ελαττώνοντας τη συχνότητα της παλµικής έκκρισης της GnRH, ενώ τα οιστρογόνα αναστέλλουν τις γοναδοτροπίνες, ελαττώνοντας την απάντηση τους στην GnRH. Η προγεστερόνη (P) αναστέλλει την έκκριση των γοναδοτροπινών χωρίς να έχει σαφώς καθοριστεί η ακριβής θέση δράσης της στον εγκέφαλο. Από την άλλη µεριά στη γυναίκα, τα οιστρογόνα και η P ασκούν άµεση δράση στην υπόφυση καθώς έχουν βρεθεί υποδοχείς των στεροειδών αυτών στα γοναδοτρόπα κύτταρα της υπόφυσης. Στον υποθάλαµο πιθανολογείται έµµεση δράση αυτών, καθώς υποδοχείς τους έχουν βρεθεί σε πολλές θέσεις, όπως σε νευρώνες που εκκρίνουν

25 ντοπαµίνη ή β-ενδορφίνη, όχι όµως και στους νευρώνες του τοξοειδή πυρήνα. Μέχρι σήµερα, δεν έχει βρεθεί ούτε υποδοχέας οιστρογόνων ούτε υποδοχέας προγεσταγόνων στους GnRH νευρώνες, παρά µόνο σε γειτονικά κύτταρα που εκφράζουν τους νευροδιαβιβαστές γαλανίνη, γ-αµινοβουτυρικό οξύ (GABA) και γλουταµικό οξύ. Από τα διάφορα συστήµατα νευροδιαβιβαστών και νευρορυθµιστών που επηρεάζουν την έκκριση της GnRH, έχει βρεθεί ότι η GnRH καταστέλλεται από την CRH, την κορτιζόλη και την IL-. 25

26 26 2. Ο υπογόνιµος άνδρας 2.. Εισαγωγικά στοιχεία Ο ορισµός της υπογονιµότητας είναι αυθαίρετος. Χαρακτηρίζουµε ως υπογόνιµο ένα ζευγάρι αν δεν επιτευχθεί κύηση σε διάστηµα ενός έτους ελεύθερων επαφών. Το 85% των ζευγαριών, σύµφωνα µε µία µελέτη 5574 γυναικών κατά τη διάρκεια της δεκαετίας 946 έως 956, πετυχαίνουν σύλληψη σε διάστηµα ενός έτους (2). Εποµένως η διερεύνηση της υπογονιµότητας θα πρέπει να αρχίζει µετά από την πάροδο ενός έτους ελεύθερων επαφών, εκτός από ιδιαίτερες περιπτώσεις, όπου συνυπάρχει µεγάλη ηλικία της γυναίκας, επιβαρηµένο οικογενειακό ιστορικό ή άλλα στοιχεία που συνηγορούν για πιθανή υπογονιµότητα. Το 5-7% των ζευγαριών είναι υπογόνιµα. Σε πολυκεντρική µελέτη της Παγκόσµιας Οργάνωσης Υγείας (World Health Organization, WHO) (3) που διενεργήθηκε τα έτη , βρέθηκε ότι στο 20% των περιπτώσεων το πρόβληµα της υπογονιµότητας σε ένα ζευγάρι εντοπίζεται στον άνδρα, στο 38% στην γυναίκα και σε ένα ποσοστό 27% περίπου ανευρίσκεται αίτιο και στον άνδρα και στη γυναίκα. Όµως σε ένα σηµαντικό ποσοστό 5% των υπογόνιµων ζευγαριών, παρά τον ενδελεχή έλεγχο δεν είναι δυνατή η ανεύρεση κάποιου αιτίου (3, 4). Ο ανδρικός παράγοντας ενώ ευθύνεται αποκλειστικά για την υπογονιµότητα στο 20% των υπογόνιµων ζευγαριών, θεωρείται συνυπεύθυνος σε ένα ποσοστό 30-40% (5) Η ανεύρεση του αιτίου της ανδρικής υπογονιµότητας επιτυγχάνεται σε ένα ποσοστό 60% των ανδρών, ενώ στους υπόλοιπους, παρά τον ενδελεχή έλεγχο, δεν είναι δυνατή η ανεύρεση ενός αιτίου και η υπογονιµότητα χαρακτηρίζεται ως ιδιοπαθής. Σύµφωνα µε την WHO, η ανδρική υπογονιµότητα ταξινοµείται αιτιολογικά όπως φαίνεται στον πίνακα (6). Η υπογονιµότητα µπορεί να είναι είτε παροδική, είτε µόνιµη. Αζωοσπερµία σε επανειληµµένα σπερµοδιαγράµµατα µε απόσταση

27 27 τουλάχιστον εβδοµήντα ηµερών µεταξύ τους, χαρακτηρίζεται ως µόνιµη. Η ελαττωµένη, αλλά όχι µηδενική πιθανότητα σύλληψης χαρακτηρίζεται ως υπογονιµότητα. Πίνακας. Αιτιολογική ταξινόµηση της ανδρικής υπογονιµότητας (WHO) (6). Αδιευκρίνιστης αιτιολογίας Ιδιοπαθής ολιγοσπερµία Ιδιοπαθής ασθενοσπερµία Ιδιοπαθής τερατοσπερµία Ιδιοπαθής αζωοσπερµία Συγγενείς ανωµαλίες. Ατελής κάθοδος των όρχεων 2. Συγγενής αγενεσία εκφορητικών οδών σπέρµατος 3. Καρυοτυπικές ανωµαλίες 4. Άλλες συγγενείς ανωµαλίες Συστηµατικές παθήσεις Επίκτητη βλάβη των όρχεων Αποφρακτική αζωοσπερµία ιαταραχές στύσης και εκσπερµάτισης Ανοσολογικής αιτιολογίας Λοιµώξεις γεννητικών οργάνων Κιρσοκήλη Μεµονωµένες παθήσεις σπερµατικού υγρού Ενδοκρινικές διαταραχές Ιατρογενούς αιτιολογίας Μικτές βλάβες Η υπογονιµότητα διακρίνεται σε πρωτοπαθή και σε δευτεροπαθή. Ως πρωτοπαθής υπογονιµότητα ορίζεται η µη επίτευξη σύλληψης, ποτέ στο παρελθόν, ενώ αν επιτεύχθηκε σύλληψη στο παρελθόν η υπογονιµότητα χαρακτηρίζεται ως δευτεροπαθής. Η δευτεροπαθής υπογονιµότητα έχει καλύτερη πρόγνωση όσον αφορά τη µελλοντική επίτευξη σύλληψης, τα δε συχνότερα αίτια στους άνδρες µε δευτεροπαθή υπογονιµότητα είναι η κιρσοκήλη, οι λοιµώξεις των

28 28 επικουρικών αδένων (7) και η έκθεση σε ακτινοβολία ή τοξικούς χηµικούς παράγοντες (8). Ως χρονική διάρκεια της υπογονιµότητας ορίζεται το διάστηµα κατά το οποίο το ζευγάρι ενώ είχε ελεύθερες σεξουαλικές σχέσεις, εντούτοις δεν επιτεύχθει σύλληψη. Το χρονικό διάστηµα αυτό είναι πολύ σηµαντικό, διότι δίνει πληροφορίες σχετικά µε τη πρόγνωση της µελλοντικής γονιµότητας του ζευγαριού. Καλύτερη πρόγνωση έχουν τα ζευγάρια µε διάρκεια υπογονιµότητας µικρότερη από τρία χρόνια, ενώ η πιθανότητα για επίτευξη σύλληψης ελαττώνεται στο %, αν δεν έχει επιτευχθεί σύλληψη µετά από 3 χρόνια ελεύθερων σεξουαλικών επαφών. Ωστόσο, τις περισσότερες φορές, η µεµονωµένη ανδρική υπογονιµότητα είναι αδιευκρίνιστης αιτιολογίας. Ένα σηµαντικό ποσοστό υπογόνιµων ανδρών παρουσιάζουν αζωοσπερµία (7,2%) (9), ενώ η επίπτωση της αζωοσπερµίας στο γενικό πληθυσµό είναι %. Η αζωοσπερµία µπορεί να οφείλεται σε διαφορετικά αίτια, µε τελείως διαφορετική πρόγνωση και θεραπευτική αντιµετώπιση (0). Η αζωοσπερµία διαφέρει από την ασπερµία, η οποία ορίζεται ως η παντελής απουσία σπέρµατος κατά την εκσπερµάτιση (6). Ως αζωοσπερµία ορίζεται η παντελής απουσία σπερµατοζωαρίων στο σπερµατικό υγρό, ακόµη και µετά από φυγοκέντρηση του δείγµατος και χρώση του ιζήµατος (). Η διάγνωση της αζωοσπερµίας προϋποθέτει την απουσία σπερµατοζωαρίων σε τουλάχιστον δύο διαφορετικά φυγοκεντρηµένα δείγµατα σπέρµατος. Η αζωοσπερµία µπορεί να παρατηρηθεί και σε γόνιµους άνδρες ως παροδικό φαινόµενο, αποτέλεσµα ποικίλων αιτιών (παροδική αζωοσπερµία) Ιδιοπαθής ανδρική υπογονιµότητα Η INOA είναι στην ουσία µία διάγνωση εξ αποκλεισµού και τίθεται µετά τον αποκλεισµό των γνωστών αιτίων της ανδρικής υπογονιµότητας. Τα διαγνωστικά κριτήρια για να τεθεί η διάγνωση της είναι τα εξής:

29 29. Απουσία ενός ή περισσοτέρων από τα γνωστά αίτια υπογονιµότητας 2. Μικρό ή οριακό µέγεθος των όρχεων 3. Επίπεδα της FSH ορού υψηλά ή στα ανώτερα φυσιολογικά 4. Επίπεδα της LH και Τ ορού φυσιολογικά 5. Αζωοσπερµία ή βαρεία ΟΤΑ (ολιγο-τερατο-ασθενοσπερµία) στην FNA Στην βιοψία των όρχεων παρατηρούνται τρεις διαφορετικές ιστολογικές εικόνες.. Σύνδροµο µε κύτταρα Sertoli µόνο (SCOS, Sertoli Cell Only Syndrome), όπου ανευρίσκονται µόνο κύτταρα Sertoli και υπάρχει πλήρης απουσία των κυττάρων της σπερµατικής σειράς. Το σύνδροµο µπορεί να είναι της πλήρους µορφής ή µερικό (σε κάποια σπερµατικά σωληνάρια ανευρίσκονται κάποια κύτταρα της σπερµατικής σειράς) 2. ιακοπή της σπερµατογένεσης, όπου ανευρίσκονται κύτταρα της σπερµατικής σειράς µέχρι κάποιο επίπεδο ωρίµανσης, όπου και η εξέλιξη των σπερµατοκυττάρων διακόπτεται και ωριµότερα κύτταρα δεν ανευρίσκονται 3. Βαρεία υποσπερµατογένεση (Βαρεία ΟΤΑ) 2.3. ιερεύνηση της ανδρικής υπογονιµότητας Η διερεύνηση του άνδρα µε πρόβληµα υπογονιµότητας περιλαµβάνει:. Το ιστορικό 2. Την κλινική εξέταση 3. Τον εργαστηριακό έλεγχο Ιστορικό Η καλή λήψη του ιστορικού του υπογόνιµου άνδρα συµβάλει στη διάγνωση στο 25% περίπου των περιπτώσεων, βοηθά στον καθορισµό της πρόγνωσης και επηρεάζει τη λήψη αποφάσεων για τη θεραπευτική αντιµετώπιση. Στη λήψη του ιστορικού, ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται στα εξής:

30 30. Τη σεξουαλική ωρίµανση 2. Τις συστηµατικές νόσους 3. Τη λήψη φαρµάκων 4. Παθήσεις, τραύµατα ή επεµβάσεις σχετικές µε το γεννητικό σύστηµα 5. Λοιµώξεις ουροποιογεννητικού, σεξουαλικώς µεταδιδόµενα νοσήµατα και πρόσφατες εµπύρετες λοιµώξεις 6. Έκθεση σε βλαπτικούς παράγοντες 7. Συνήθειες και τρόπος ζωής (αλκοόλ, καπνός) 8. Τη σεξουαλική δραστηριότητα του υπογόνιµου άνδρα 9. Ιστορικό γονιµότητας του υπογόνιµου ζευγαριού Κλινική εξέταση Η σωστή και ενδελεχής κλινική εξέταση του άνδρα που προσέρχεται για έλεγχο της γονιµότητάς του δεν µπορεί να αντικατασταθεί από τις εργαστηριακές εξετάσεις. Ο έλεγχος αυτός πρέπει να περιλαµβάνει:. Μέτρηση του ύψους και του βάρους του άνδρα (ΒΜΙ > 30 kg/m 2 ) (94) 2. Έλεγχο των αναλογιών του σώµατος (αναζήτηση τυχόν ευνουχοειδών αναλογιών) 3. Κατανοµή τρίχωσης 4. Υφή δέρµατος 5. Έλεγχος µαστών 6. Έλεγχος των έξω γεννητικών οργάνων σε θερµοκρασία δωµατίου (πέος, µέγεθος και υφή των όρχεων, επιδιδυµίδες, παρουσία ή όχι κιρσοκήλης µε δοκιµασία Valsava, επισκόπηση των βουβωνικών περιοχών) Εργαστηριακός έλεγχος Ο εργαστηριακός έλεγχος πρέπει να περιλαµβάνει:. ύο τουλάχιστον σπερµοδιαγράµµατα µετά από αποχή 3-4 ηµερών, µε χρονική απόσταση 70 ηµερών περίπου το ένα από το άλλο. Στο σπερµοδιάγραµµα ελέγχονται:

31 3. Ο όγκος και το ph του σπέρµατος 2. Η συγκέντρωση, η κινητικότητα και η µορφολογία των σπερµατοζωαρίων 3. Έλεγχος για ύπαρξη άωρων µορφών της σπερµατικής σειράς 4. Έλεγχος του αριθµού των λευκών αιµοσφαιρίων 5. Έλεγχος για τυχόν συγκολλήσεις και συσσωρεύσεις 2. Υπερηχογραφικός έλεγχος των γεννητικών οργάνων και έλεγχος µε Doppler των σπερµατικών αγγείων 3. Ορµονικός έλεγχος που περιλαµβάνει έλεγχο των FSH, LH, PRL, T, πλήρη θυρεοειδικό έλεγχο (TSH, FT 3, FT 4, αντισώµατα θυρεοειδούς) 4. Βιοψία των όρχεων [ανοικτή (TESE) ή FNA] 5. Γενετικός έλεγχος (καρυότυπος, µικροελλείψεις στο µακρύ σκέλος του χρωµοσώµατος Υ) 6. Ανοσοβιολογικός έλεγχος (έλεγχος για παρουσία αντισπερµατικών αντισωµάτων)

32 32 3. Ανασταλτίνη-β 3.. Εισαγωγικά στοιχεία Η ανασταλτίνη-β (Inh-β), µία από τις πρώτες πρωτεϊνικές ορµόνες που περιγράφηκαν, ανιχνεύθηκε αρχικά από τον McCullagh (2) ως ένας υδροδιαλυτός παράγοντας του άξονα «υποθάλαµος υπόφυση γονάδες» µε δράση στην έκκριση των υποφυσιακών ορµονών. Oνοµάσθηκε Ινχιµπίνη (Inhibin από το λατινικό inhibere = αναστέλλω). Από το 932 (2), οπότε και έλαβε το όνοµά της, την ίδια περίπου εποχή που ανακαλύφθηκαν και οι γοναδοτροπίνες έως την κλωνοποίησή της, 53 χρόνια αργότερα, πολλά εργαστήρια ερεύνησαν τη δράση της. Με την ανακάλυψη, ότι οι δύο γοναδοτροπίνες έχουν διαφορετική δράση στις γονάδες έγινε αντιληπτό ότι η Inh-β ήταν ένας εξειδικευµένος αναστολέας της σύνθεσης και έκκρισης της FSH. Η ανακάλυψη αυτή αύξησε το ενδιαφέρον για την παραγωγή κεκαθαρµένης Inh-β, καθώς ένας αγωνιστής ή ένας ανταγωνιστής της ορµόνης θα είχε ίσως σηµαντική θέση είτε στην αντισύλληψη είτε στην αποκατάσταση της γονιµότητας τόσο στους άνδρες όσο καις τις γυναίκες. Επιπλέον, ήταν πιθανό, ότι κάποια σύνδροµα που χαρακτηρίζονταν από υπογονιµότητα µπορεί να οφείλονταν σε µη φυσιολογική σύνθεση, έκκριση, ή δράση της Inh-β. Πράγµατι, πρόσφατες έρευνες τόσο σε ανθρώπους όσο και σε πειραµατόζωα δείχνουν ότι η Inh-β µπορεί να διαδραµατίζει βασικό ρόλο στη γονιµότητα και ότι τα επίπεδα της ίσως µπορούν να χρησιµοποιηθούν ως διαγνωστικοί δείκτες σε διαταραχές της λειτουργίας των γονάδων.

33 Σχήµα Οικογένεια του µετατρεπτικού αυξητικού παράγοντα β (Transforming Growth Factor β, TGF-β). 33

34 οµή Η ανασταλτίνες (Inh) είναι διµερείς γλυκοπρωτεΐνες που ανήκουν στην οικογένεια του µετατρεπτικού αυξητικού παράγοντα β (Transforming Growth Factor β, TGF-β) (Σχήµα ), και οι οποίες εκκρίνονται από τα κύτταρα Sertoli των όρχεων και από τα κύτταρα της κοκκώδους στιβάδας των ωοθηκών, ως απάντηση στο ερέθισµα της FSH. Η κύρια δράση τους είναι ο έλεγχος της έκκρισης της FSH από την υπόφυση µε αρνητική παλίνδροµη ρύθµιση (3). Ανιχνεύονται στο αίµα, στο σπερµατικό υγρό και στο ωοθυλακικό υγρό. Η ολοκληρωµένη µορφή της Inh έχει µοριακό βάρος (ΜΒ) 32 kdaltons (kda) και αποτελείται από µία υποµονάδα α (ΜΒ περίπου 8 kda) και µία υποµονάδα β (ΜΒ περίπου 4 KDa) που συνδέονται µεταξύ τους µε δισουλφιδικό δεσµό. Οι υποµονάδες αυτές δεν φαίνεται µεµονωµένα να έχουν βιολογική δράση. Η πολυπλοκότητα της δοµής της Inh αυξάνεται από το γεγονός της ύπαρξης δύο διαφορετικών β υποµονάδων (βα-υποµονάδα και ββυποµονάδα) και επακόλουθα δύο σαφώς διακριτών πρωτεϊνών (Inhα και Inh-β, αντίστοιχα), που η κάθε µία εµφανίζεται σε 7 έως και 9 διαφορετικές µοριακές δοµές (Σχήµα 2). Ως σήµερα οι µορφές της Inh-β έχουν ανιχνευθεί τόσο σε ανθρώπους όσο και σε πρωτεύοντα. Στους άνδρες φαίνεται να παράγεται και να εκκρίνεται µόνο η Inh-β, σε αντίθεση µε τις γυναίκες όπου εκκρίνεται τόσο η Inh-α όσο και η Inh-β. Η διµερής ανασταλτίνη (Inhibin) συντίθεται από µία α-υποµονάδα και µία από τις δύο β-υποµονάδες (βα ή ββ). Το διµερές α-βα ονοµάζεται ανασταλτίνη-α (Inhibin-α) ενώ το διµερές α-ββ ονοµάζεται ανασταλτίνη-β. ύο βα υποµονάδες συνθέτουν την ακτιβίνη-α, δύο ββ υποµονάδες συνθέτουν την ακτιβίνη-β και η σύνδεση µιας βα µε µία ββ υποµονάδα συνθέτουν την ακτιβίνη-αβ. Οι ακτιβίνες έχουν αντίθετη δράση από την Inh, προάγοντας την έκκριση και απελευθέρωση της FSH, ενώ µε τη σειρά τους ελέγχονται από τη Φολλιστατίνη που υπάρχει σε δύο µορφές, την µακρά (FS35) και την βραχεία (FS288) από την οποία λείπει το εξόνιο 6 (3).

35 35 Η Inh που ανιχνεύεται στο περιφερικό αίµα δε βρίσκεται όλη στη διµερή της µορφή. Στον άνθρωπο ανιχνεύεται σε µεγάλο ποσοστό «ελεύθερη» α-υποµονάδα τόσο στο αίµα όσο και στο ωοθυλακικό υγρό, η οποία δεν φαίνεται να έχει βιολογική δράση. Το γεγονός αυτό δυσκόλεψε αρκετά την ποσοτική µέτρηση της Inh, καθώς τα περισσότερα χρησιµοποιούµενα αντισώµατα αναγνώριζαν την α- υποµονάδα και την προσµετρούσαν στην διµερή Inh. Στην προσπάθεια επίλυσης αυτού του προβλήµατος, αναπτύχθηκε µια µέθοδος ELISA (Enzyme Linked Immunoabsorbent Assay) δύο θέσεων (two site) (4). Το πρώτο αντίσωµα συνδέεται µε την α- υποµονάδα, ενώ το δεύτερο συνδέεται µε την ββ-υποµονάδα της διµερούς Inh, αλλά όχι µε την ελεύθερη α-υποµονάδα. Σχήµα 2. Μοριακές δοµές της ανασταλτίνης, της ακτιβίνης και της φολλιστατίνης (3).

36 Παραγωγή και έκκριση στις διάφορες ηλικίες Η Inh-β αλληλεπιδρά µε την FSH, καθώς η πρώτη ελαττώνει την έκκριση της δεύτερης, ενώ η δεύτερη προάγει την έκκριση της πρώτης (αρνητική παλίνδροµη ρύθµιση, Σχήµα 3) (5, 6-9). Η Inh-β είναι η µοναδική µορφή Inh που εκκρίνεται στον άνδρα (5,20). Η πλήρης εξαφάνιση της µετά από αµφοτερόπλευρη ορχεκτοµή δείχνει ότι οι όρχεις είναι η αποκλειστική πηγή της (20). Αν και οι περισσότερες µελέτες δείχνουν ότι το mrna των α και ββ υποµονάδων βρίσκονται στα κύτταρα Sertoli και σε µικρότερο ποσοστό στα κύτταρα Leydig (2-27) σε λίγες µελέτες οι ββυποµονάδες βρέθηκαν και στα σπερµατοκύτταρα. Η Inh-β εκκρίνεται από τα κύτταρα Sertoli κυρίως προς τον αυλό των σπερµατικών σωληναρίων αλλά και προς τον διάµεσο χώρο. Σχήµα 3. Αλληλορύθµιση της FSH και της Inh-β στη γυναίκα και στον άνδρα (3).

37 37 Τα επίπεδα της Inh-β είναι χαµηλά στο σύνολο σχεδόν των ασθενών µε SCOS (2, 28), όπου υπάρχει ελάχιστη έως καθόλου σπερµατογένεση. Τα χαµηλά αυτά επίπεδα της Inh-β αποτελούν πιθανότατα δείκτες δυσλειτουργίας των κυττάρων Sertoli. Υπάρχουν όµως και άνδρες µε SCOS που εµφανίζουν φυσιολογικά επίπεδα Inh-β, αν και συνήθως στα κατώτερα φυσιολογικά όρια. Σε πολλούς από αυτούς µε πολλαπλές βιοψίες όρχεων γίνεται δυνατή η ανεύρεση κάποιων εστιών σπερµατογένεσης. Τα κύτταρα Sertoli πρωτοεµφανίζονται στους εµβρυϊκούς όρχεις περίπου κατά την όγδοη εβδοµάδα κύησης. Κατά την γέννηση, οι όρχεις του νεογνού έχουν περίπου το 0% των κυττάρων Sertoli του ενήλικα που υπολογίζονται περίπου στα τέσσερα δισεκατοµµύρια κύτταρα. Το γεγονός ότι η ανεγκεφαλία στον άνθρωπο καθώς και η υποφυσεκτοµή στον πίθηκο Rhesus Μ. Malatta (29) καταλήγουν σε ελάττωση του µεγέθους των όρχεων, υποδεικνύει ότι οι γοναδοτροπίνες της εµβρυϊκής υπόφυσης παίζουν σηµαντικό ρόλο στη ρύθµιση του πολλαπλασιασµού των κυττάρων Sertoli ως κυτταρικού στοιχείου των σπερµατικών σωληναρίων κατά την ενδοµήτρια ζωή. Ο ακριβής µηχανισµός αυτής της ρύθµισης είναι άγνωστος, ωστόσο τα αρχέγονα κύτταρα Sertoli εκφράζουν υποδοχείς της FSH νωρίς στην ανάπτυξη τους, όπως φαίνεται από την υψηλή συγγένεια σύνδεσης ραδιοσεσηµασµένης FSH σε εµβρυϊκούς όρχεις µεταξύ της 8ης και της 6ης εβδοµάδας της κύησης.

38 38 Σχήµα 4. Μεταβολή του πληθυσµού των κυττάρων Sertoli σε αγόρια µε την πάροδο της ηλικίας (συνεχής γραµµή). Η σκιασµένη περιοχή αντιστοιχεί στα επίπεδα FSH και LH. B: Βρεφική ηλικία, Π: Παιδική ηλικία, Ε: Εφηβική ηλικία, ΜΕ: Μετεφηβική ηλικία (30). Στο Σχήµα 4 απεικονίζονται δύο υποθετικά µοντέλα της αύξησης του πληθυσµού των κυττάρων Sertoli. Στο πρώτο µοντέλο προτείνεται µία διφασική πρόοδος του πολλαπλασιασµού των κυττάρων Sertoli µε δύο διακριτές περιόδους µιτώσεων: η πρώτη κατά την διάρκεια της βρεφικής ηλικίας και η δεύτερη στην αρχή της εφηβείας. Σε αυτό το µοντέλο οι µιτώσεις των κυττάρων Sertoli εξαρτώνται από την αύξηση της σύνθεσης και έκκρισης των FSH και LH, η οποία λαµβάνει χώρα σε αυτές ακριβώς τις περιόδους, όπως αυτό αντιπροσωπεύεται από τις σκιασµένες περιοχές. Στο δεύτερο µοντέλο η ανάπτυξη του πληθυσµού των κυττάρων Sertoli είναι αρχικά ανεξάρτητη από τις γοναδοτροπίνες, αλλά ακολουθείται, όπως και στο πρώτο µοντέλο από µία απότοµη αύξηση των µιτώσεων στην εφηβεία παράλληλη µε την αύξηση της παραγωγής

39 39 Σχήµα 5. Μεταβολή των επί µέρους τιµών της Inh-β σε αγόρια κατά την παιδική και την εφηβική ηλικία (35). και έκκρισης των γοναδοτροπινών. Η αύξηση του αριθµού των κυττάρων Sertoli στις δύο φάσεις του έντονου πολλαπλασιασµού τους, εκφράζεται και από µία αύξηση των επιπέδων της Inh-β στο αίµα σε επίπεδα υψηλότερα από τα αντίστοιχα των ενηλίκων (24,3-34). Στο Σχήµα 5 απεικονίζεται η µεταβολή της Inh-β σε 00 υγιή αγόρια κατά την παιδική και εφηβική ηλικία. Φαίνεται ότι κατά την διάρκεια της παιδικής ηλικίας η τιµή της Inh-β παραµένει σχετικά σταθερή, ενώ αρχίζει και αυξάνει από την ηλικία των 0- ετών έως και την ηλικία των 6-7 ετών.

40 40 Σχήµα 6. Μεταβολή των επί µέρους και µέσων τιµών της Inh-β σε αγόρια ανάλογα µε το στάδιο Tanner (35). Στο Σχήµα 6 τα ίδια 00 αγόρια και έφηβοι χωρίσθηκαν σε κατηγορίες ανάλογα µε το στάδιο Tanner. Είναι σαφής η διαφορά των επιπέδων της Inh-β στα στάδια G4 και G5 σε σύγκριση µε τα προηγούµενα στάδια. Τέλος στην ίδια οµάδα αγοριών και εφήβων µετρήθηκαν οι FSH, LH, T, Inh-β και τo µέσο µέγεθος των όρχεων (ΜΜΟ) (Σχήµα 7). Οι FSH και LH αυξάνονται από το στάδιο G ως και G3, ενώ µετά παραµένουν σταθερές. Παρατηρείται επίσης µία σχεδόν γραµµική αύξηση του ΜΜΟ από το στάδιο G ως το στάδιο G5, ήπια αύξηση της Τ από το στάδιο G ως το G2 και από το G4 ως το G5 αλλά πολύ σηµαντική αύξηση της Τ από το στάδιο G2 ως το G4. Παρόµοιες µεταβολές παρουσιάζει και η Inh-β, δηλαδή µια συνεχή αύξηση σε όλα τα στάδια, µε µεγαλύτερη όµως ένταση στα στάδια G2 ως G4 (35). Φαίνεται λοιπόν ότι η Inh-β αυξάνεται

41 4 σηµαντικά κατά την εφηβεία ώσπου να φθάσει τα επίπεδα των ενηλίκων. Άλλες µελέτες (32, 36) αναφέρουν µία αύξηση της Inh-β ακόµη και σε προεφηβικές ηλικίες σχεδόν ως τα επίπεδα των ανδρών µε σχετική πτώση του ρυθµού αύξησης της κατά την εφηβεία. Και εκεί επίσης φαίνεται ότι η Inh-β τείνει να φθάσει στο µέγιστο της συγκέντρωσής της νωρίτερα και ταχύτερα από τις άλλες ορµόνες. Σχήµα 7. Μεταβολές των FSH, LH, Τ, Inh-β και του µέσου µεγέθους των όρχεων (ΜΜΟ) ανάλογα µε το στάδιο Tanner (35). Η αύξηση του πληθυσµού των κυττάρων Sertoli κατά την εφηβεία είναι µάλλον αποτέλεσµα της συνδυασµένης δράσης της FSH και της LH. Αυτό διαπιστώθηκε από µελέτες σε νεαρούς Rhesus πιθήκους, όπου η δράση της FSH ήταν παρόµοια µε αυτή της LH ως προς την αύξηση του πληθυσµού των κυττάρων Sertoli (37). Θεωρείται εποµένως λογικό ότι το γοναδοτροπικό περιβάλλον που δίνει το έναυσµα για την έναρξη του πολλαπλασιασµού των κυττάρων Sertoli κατά την εφηβεία, καθορίζεται από την συνδυασµένη δράση της FSH και της LH.

42 42 Τα επίπεδα της FSH αυξάνονται µε την ηλικία στον άνδρα, ενώ τα επίπεδα της T µειώνονται µε αργό ρυθµό από το 40 ο έτος της ηλικίας. Όµως, αυτή η ελάττωση της Τ δεν φαίνεται να συνοδεύεται και από ανάλογη έκπτωση της σπερµατογένεσης. Αυτό υποδηλώνει ότι η λειτουργικότητα των κυττάρων Sertoli διατηρείται παρά την πάροδο της ηλικίας. Ωστόσο υπάρχουν βιβλιογραφικές αναφορές ότι η Inh-β µειώνεται παράλληλα µε την T µε την πάροδο της ηλικίας (38) και µάλιστα η ελάττωση αυτή της Inh-β αρχίζει νωρίτερα από την αντίστοιχη ελάττωση της Τ (39). 3.4 Ρύθµιση της έκκρισης Η έκκριση της Inh-β ρυθµίζεται από ) την FSH, 2) τα κύτταρα Sertoli και 3) τα κύτταρα της σπερµατογένεσης 3.4. FSH Όπως αναφέρθηκε προηγουµένως, η Inh-β ρυθµίζεται από την FSH µε µηχανισµό παλίνδροµης ρύθµισης. Ωστόσο τα κύτταρα Sertoli ως αποκλειστικοί σχεδόν παραγωγοί της Inh-β αµφισβητήθηκαν από αριθµό εργασιών που αναζήτησαν και ανέφεραν παραγωγή in vivo και in vitro ανασταλτίνης-β από σπερµατοζωάρια και κύτταρα Leydig (28, 40). Σε άλλη εργασία (4) σε ενήλικα όρχι βρέθηκαν οι υπο-οµάδες βα και ββ σε κύτταρα Sertoli και κύτταρα Leydig αλλά όχι σε σπερµατοκύτταρα. Σε καλλιέργεια ορχικού ιστού που ελήφθη από αγόρια προεφηβικής ηλικίας, η έκκριση Inh-β προήχθη µε κεκαθαρµένη FSH όσο και LH (42). Ωστόσο, αν οι υπο-οµάδες α και ββ υπάρχουν πράγµατι στα κύτταρα Leydig και µπορούν να συνθέσουν τοπικά το διµερές, θα έπρεπε τα κύτταρα Leydig να συνεισφέρουν στη δεξαµενή της κυκλοφορούσας ανασταλτίνης-β. Ωστόσο, χορήγηση ανασυνδιασµένης LH σε υπογοναδικούς άνδρες αλλά και της οµόλογου χοριακής γοναδοτρόπου ορµόνης (hcg) σε φυσιολογικούς άνδρες δεν κατάφερε να ανεβάσει τα επίπεδα της ανασταλτίνης, υποδεικνύοντας ότι στον άνδρα, τα κύτταρα Leydig δεν συνεισφέρουν τελικά τουλάχιστον σε µετρήσιµα επίπεδα στη παραγωγή της ανασταλτίνης (43).

43 43 Τα επίπεδα της Inh-β αυξάνουν στη νεογνική περίοδο όπως και κατά την εφηβεία (3, 44 46) κατά την διάρκεια των οποίων αυξάνουν και τα επίπεδα των γοναδοτροπινών. Χορήγηση GnRH σε άτοµα µε ανεπάρκεια GnRH (7-8), όπως και χορήγηση FSH σε άτοµα µε υπογοναδοτροπικό υπογοναδισµό (47) αυξάνουν τα επίπεδα της Inhβ, ενώ η διακοπή της παραπάνω θεραπείας είχε ως αποτέλεσµα τη µείωση της Inh-β, όχι όµως και τον µηδενισµό της. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε κατά τη διάρκεια της θεραπείας µε FSH η πορεία της FSH και της Inh-β. Αρχικά οι δύο ορµόνες κυµαίνονταν σε προεφηβικά επίπεδα. Η χορήγηση της FSH οδήγησε σε αύξηση των επιπέδων της Inh-β. Στη συνέχεια όµως η σχέση τους εξελίχθηκε στην αρνητική παλίνδροµη ρύθµιση που παρατηρείται στους ενήλικες. Υπερδιέγερση µε χορήγηση FSH σε φυσιολογικά άτοµα όπως και χρόνια χορήγηση FSH σε ολιγοσπερµικούς άνδρες (48) αυξάνει την Inh-β. Ωστόσο, αν και η αξία της θεραπείας µε FSH σε άνδρες µε υπογοναδοτροπικό υπογοναδισµό είναι αναµφισβήτητη, η θεραπεία αυτή σε άνδρες µε ολιγοσπερµία και φυσιολογικά επίπεδα γοναδοτροπινών είναι ακόµα υπό διερεύνηση Κύτταρα Sertoli Τα κύτταρα Sertoli παίζουν κεντρικό ρόλο στην σπερµατογένεση καθώς συντηρούν την αρχιτεκτονική των κυττάρων του σπερµατικού επιθηλίου, τους παρέχουν ενεργειακό υπόστρωµα και συµβάλλουν στη δηµιουργία του αιµατο-ορχικού φραγµού. Κάθε κύτταρο Sertoli µπορεί να υποστηρίξει έναν περιορισµένο αριθµό γεννητικών κυττάρων (49-50), παρότι σε φυσιολογικές συνθήκες η δραστηριότητα τους κυµαίνεται σε ένα µόνο ποσοστό του µέγιστου δυναµικού τους (5). Μία σειρά από µελέτες τεκµηριώνουν ότι η έκκριση της Inh-β εξαρτάται από τον πληθυσµό των κυττάρων Sertoli. H αύξηση της Inh-β κατά την νεογνική περίοδο ή κατά την εφηβεία, λαµβάνει χώρα σε περιόδους αύξησης του πληθυσµού των κυττάρων Sertoli (52-53). Κατά την προεφηβική περίοδο η χορήγηση FSH ακολουθείται από αύξηση Inh-β σε περιόδους όπου τα κύτταρα Sertoli µπορούν να διαιρεθούν (54). Πειραµατική

44 44 µείωση των κυττάρων Sertoli ελαττώνει αντίστοιχα και τα επίπεδα της Inh-β στο αίµα (46) Κύτταρα της σπερµατογένεσης Τα πειραµατικά δεδοµένα είναι συµβατά µε την υπόθεση της ρύθµισης των επιπέδων της Inh-β από τα κύτταρα της σπερµατογένεσης. Η έκκριση Inh-β, φαίνεται να προάγεται από πρόδροµες µορφές των σπερµατοζωαρίων και ειδικότερα από τις ώριµες σπερµατίδες (55-57). Ο µηχανισµός δράσης δεν είναι γνωστός, αλλά φαίνεται πως η ρύθµιση επιτυγχάνεται µέσω ενός προϊόντος των σπερµατίδων. Είναι πιθανό η FSH να µην διεγείρει την παραγωγή Inh-β µε άµεση δράση στα κύτταρα Sertoli αλλά µε έµµεση δράση που επιτυγχάνεται µε επαγωγή της σπερµατογένεσης. Σε µία σειρά µελετών, η Inh-β σε ετερόπλευρη ορχεκτοµή µετά από µία αρχική πτώση των επιπέδων της αυξήθηκε παράλληλα µε την αύξηση της σπερµατογένεσης στον εναποµείναντα όρχι (26, 30, 5). Αντίθετα σε άνδρες που λαµβάνουν ανδρογόνα για αντισύλληψη (20, 58, 59) τα επίπεδα της Inh-β ήταν σταθερά µειωµένα παράλληλα µε την µείωση της σπερµατογένεσης (58) Ηµερήσιος ρυθµός έκκρισης Η Inh-β του ορού δείχνει ξεκάθαρα έναν ηµερήσιο ρυθµό παρόµοιο µε εκείνον της Τ. Οι ηµερήσιες καταγραφές της ανασταλτίνης σε 3 άτοµα µε συνεχή λήψη δειγµάτων ανά το εικοσιτετράωρο έδειξαν ότι ίσως η Τ και η Ε 2 παίζουν έναν ρόλο στον ηµερήσιο αυτό ρυθµό της ανασταλτίνης, που είναι ανεξάρτητος της FSH (60). Χορήγηση υψηλών δόσεων FSH (3000 IU) σε υγιείς εθελοντές έδειξαν µία σηµαντική αύξηση των επιπέδων της Inh-β στον ορό, ο κιρκάδιος ρυθµός όµως διατηρήθηκε, µε τις χαµηλότερες τιµές τις νυχτερινές ώρες (6). Αφού και ο ρυθµός της Τ είναι ανεξάρτητος από την LH όπως και της ανασταλτίνης από την FSH, είναι πιθανό ο ρυθµός να ελέγχεται από τον ίδιο ανεξάρτητο των γοναδοτροπινών τοπικό µηχανισµό.

45 Ανασταλτίνη και υπογονιµότητα Ανασταλτίνη και µικροελλείψεις του χρωµοσώµατος Y Οι µικροελλείψεις του µακρού σκέλους του χρωµοσώµατος Y (Yq) που ανευρίσκονται σε άνδρες µε ιδιοπαθή υπογονιµότητα σχετίζονται µε υποσπερµατογένεση και εντοπίζονται σε τρεις περιοχές του τµήµατος Yq τους παράγοντες αζωοσπερµίας αζωοσπερµίας a, b και c (Azoospermia Factor / AZFa, AZFb και AFZc), στις οποίες υπάρχουν γονίδια που σχετίζονται µε την εξέλιξη ή/και τη ρύθµιση της σπερµατογένεσης. (62-63). Οι πιο συνηθισµένες µικροελλείψεις είναι αυτές της περιοχής AZFc, ενώ οι µικροελλείψεις στις περιοχές AZFa και AZFb είναι σχετικά σπάνιες. Φαινοτυπικά, οι µικροελλείψεις AZFa και AZFb αντιστοιχούν σε SCOS και αναστολή σπερµατογένεσης αντίστοιχα, ενώ οι µικροελλείψεις στη περιοχή AZFc σε ολιγοσπερµία ή αζωοσπερµία (63-64). Έχει δειχθεί και είναι γενικά αποδεκτό ότι οι συγκεντρώσεις της FSH και της Inh-β αντικατροπτίζουν τη λειτουργικότητα του σπερµατικού επιθηλίου (9, 65). Ειδικότερα, η Inh-β ανευρίσκεται ελαττωµένη σε άνδρες µε σοβαρότερη διαταραχή σπερµατογένεσης και ιδιαίτερα σε αυτούς µε σύνδροµο SCOS ή µε αναστολή σπερµατογένεσης (spermatogenesis arrest) σε πρώιµο στάδιο, δηλαδή στο επίπεδο των σπερµογονίων (20, 66, 67). Αντίθετα, φυσιολογικά ή σχεδόν φυσιολογικά επίπεδα Inh-β ανευρίσκονται σε αζωοσπερµικούς ασθενείς µε αναστολή σπερµατογένεσης σε ωριµότερο στάδιο στην εξέλιξη των γεννητικών κυττάρων ή σε άνδρες µε αποφρακτική αζωοσπερµία. Είναι εµφανές ότι η συνεκτίµηση των επιπέδων της Inh-β µε τον γενετικό έλεγχο θα αποτελέσει σηµαντική διαγνωστική και προγνωστική παράµετρο της σπερµατογένεσης σε άνδρες µε προβλήµατα υπογονιµότητας Ανασταλτίνη και σύνδροµο Klinefelter Το σύνδροµο Klinefelter είναι µία από τις κύριες αιτίες υπογονιµότητας στον άνδρα. Το 959 το σύνδροµο σχετίσθηκε µε τον καρυότυπο 47,ΧΧΥ. Το επιπλέον Χ είναι ή πατρικής (53%) ή µητρικής (44%) προέλευσης, ενώ σε ποσοστό 3% προέρχεται από

46 46 σφάλµα στη διαίρεση του ζυγωτού, γεγονός που οδηγεί σε µωσαϊκισµό (68). Το σύνδροµο εµφανίζεται σε περίπου στα 500 αγόρια (69, 70) και είναι υπεύθυνο στις περισσότερες περιπτώσεις για πλήρη αζωοσπερµία. Μέχρι πρόσφατα η διάγνωση του συνδρόµου γινόταν κατά την εφηβεία από την παρουσία των χαρακτηριστικών συµπτωµάτων: αυξηµένο ύψος, επίµονη γυναικοµαστία, µικροί όρχεις και αζωοσπερµία, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις αναφέρθηκε και κάποια πνευµατική υστέρηση (68, 7). Στον ορµονολογικό έλεγχο, το επίπεδο των γοναδοτροπινών είναι υψηλό ενώ της Τ είναι µειωµένο. Η µειωµένη έκκριση της Inh-β υπαινίσσεται τη διαταραχή της λειτουργίας των κυττάρων Sertoli στο σύνδροµο. Το ανανεωµένο ενδιαφέρον της ορχικής λειτουργίας στο σύνδροµο Klinefelter οφείλεται σε αναφορές κύησης µε ICSI από άνδρες µε καρυότυπο 47,XXY Ανασταλτίνη και κρυψορχία Άνδρες µε ιστορικό κρυψορχίας δείχνουν να είναι υπογόνιµοι σε ποσοστό διπλάσιο έως και εξαπλάσιο (72, 73) από τον γενικό πληθυσµό, ενώ κάποιες µελέτες αναφέρουν σχεδόν φυσιολογικό σπέρµα σε άτοµα µε ετερόπλευρη κρυψορχία (74, 75). Τα επίπεδα της FSH (75, 76) (Σχήµα 8) όπως και της LH (77, 78), φαίνεται να είναι σηµαντικά υψηλότερα στους άνδρες αυτούς, ενώ αντίστοιχα η Inhβ φαίνεται να είναι σε χαµηλότερα επίπεδα ως προς τους άνδρες χωρίς ιστορικό κρυψορχίας (72-74, 77-79).

47 47 Σχήµα 8. Επίπεδα FSH σε άνδρες µε κρυψορχία (K), µη κρυψορχικούς (MK) µε ιδιοπαθή υπογονιµότητα και γόνιµους άνδρες (Γ). Η µέση γραµµή αντιπροσωπεύει τη µέση τιµή (8). Επιπλέον, τα επίπεδα της Inh-β σε αυτούς τους άνδρες φαίνεται να είναι χαµηλότερα και από τα επίπεδα σε µη κρυψορχικούς άνδρες µε ιδιοπαθή υπογονιµότητα (80), δείχνοντας ότι η κρυψορχία είναι ένας επιπλέον επιβαρυντικός παράγοντας για τη σπερµατογένεση. Μία µελέτη (8) δεν βρήκε διαφορά στα επίπεδα της Inh-β µεταξύ υπογόνιµων ανδρών µε παρόµοια ποιότητα σπέρµατος, µε ή χωρίς κρυψορχία.

48 Ανασταλτίνη και SCOS Η ιστολογική διάγνωση του SCOS τίθεται όταν στον εξεταζόµενο ορχικό ιστό ανευρίσκονται µόνο κύτταρα Sertoli δίχως κύτταρα της σπερµατικής σειράς. Αυτό δεν αποκλείει ωστόσο εστιακή σπερµατογένεση σε άλλη θέση του όρχι. Υπάρχουν δύο, ιστολογικά διακριτές, µορφές του SCOS, το πρωτοπαθές και το δευτεροπαθές SCOS. Το πρωτοπαθές SCOS θεωρείται ότι οφείλεται σε προγενετική διαταραχή κατά τη µετανάστευση των γεννητικών κυττάρων στα σπερµατικά σωληνάρια. Το δευτεροπαθές SCOS είναι µάλλον αποτέλεσµα βλάβης του ορχικού ιστού που λαµβάνει χώρα µετά τον τοκετό και καταλήγει σε εστιακό SCOS. Τα επίπεδα της FSH αναµένονται σε αυτούς τους άνδρες αυξηµένα, ενώ αυτά της Inh-β µειωµένα, πιθανά λόγω διαταραχής της λειτουργικότητας των κυττάρων Sertoli λόγω της απουσίας κυττάρων της σπερµατικής σειράς (82).

49 ΕΙ ΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

50

51 5. Σκοπός Σκοπός αυτής της προοπτικής εργασίας ήταν η µελέτη της λειτουργικότητας των κυττάρων Sertoli και ειδικότερα των διαταραχών της Inh-β σε διάφορες οµάδες υπογόνιµων ανδρών. Αναλυτικότερα, ο σκοπός της εργασίας ήταν η διερεύνηση της αξίας στην κλινική πράξη τόσο των βασικών όσο και των διεγερµένων επιπέδων της Inh-β στη διερεύνηση του υπογόνιµου άνδρα ως δείκτη της λειτουργικότητας των κυττάρων Sertoli και η συσχέτιση των επιπέδων αυτών µε την κυτταρολογική εικόνα των όρχεων, καθώς και η σύγκριση της Inh-β µε την FSH ως προγνωστικών δεικτών για την ανεύρεση σπερµατοζωαρίων στην FNA των όρχεων.

52 52

53 53 2. Άνδρες που µελετήθηκαν 2.. Μονάδα Ενδοκρινολογίας Αναπαραγωγής Οι άνδρες που µελετήθηκαν επιλέχθηκαν από τα Εξωτερικά Ιατρεία Ανδρικής Υπογονιµότητας της Μονάδας Ενδοκρινολογίας Αναπαραγωγής της Α Μαιευτικής και Γυναικολογικής Κλινικής του Α.Π.Θ. Οι άνδρες αυτοί προσήλθαν είτε για προληπτικό έλεγχο γονιµότητας, είτε εξαιτίας κάποιου συµπτώµατος ή ευρήµατος που παρέπεµπε σε ανδρική υπογονιµότητα. Αρκετοί προσήλθαν απευθείας στη Μονάδα µας, ενώ άλλοι παραπέµφθηκαν από τους θεράποντες ιατρούς τους Κριτήρια εισόδου Στη µελέτη συµπεριλήφθηκαν τρεις οµάδες ανδρών: Οµάδα : άνδρες µε ιδιοπαθή συγγενή µη αποφρακτική αζωοσπερµία (Idiopathic Non-Obstructive Azoospermia - INOA) Οµάδα 2: άνδρες µε γνωστά αίτια υπογονιµότητας (κιρσοκήλη, κρυψορχία, απόφραξη εκφορητικών οδών, υποθαλαµική / υποφυσιακή βλάβη) Οµάδα 3: γόνιµοι άνδρες, ως µάρτυρες Ειδικότερα τα κριτήρια εισόδου για την κάθε οµάδα ήταν: Οµάδα : ΙΝΟΑ (n=3). Πρωτοπαθής υπογονιµότητα 2. Μικρό µέγεθος όρχεων (< 5 cm 3 ανά όρχι) 3. Υψηλά επίπεδα FSH (> 2 σταθερές αποκλίσεις από το ανώτερο όριο του εργαστηρίου) 4. Αζωοσπερµία ή βαρεία ολιγο-ασθενο-τερατοσπερµία σε δύο συνεχόµενα σπερµοδιαγράµµατα µε χρονική απόσταση τουλάχιστον 70 ηµερών µεταξύ τους 5. Μη ανεύρεση γνωστού αιτίου υπογονιµότητας

54 54 Οµάδα 2: Γνωστά αίτια υπογονιµότητας (n = 36) Οµάδα 3: Γόνιµοι άνδρες (n= 29). Σύζυγος στο πρώτο ή δεύτερο τρίµηνο της εγκυµοσύνης 2. Φυσιολογικό σπερµοδιάγραµµα

55 55 3. Μέθοδοι 3.. Χαρακτηριστικά της µελέτης Η µελέτη ήταν προοπτική, ελεγχόµενη µε οµάδα µαρτύρων. Εκπονήθηκε στην µονάδα Ενδοκρινολογίας Αναπαραγωγής της Α Μαιευτικής και Γυναικολογικής Κλινικής του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης κατά το χρονικό διάστηµα Σε όλους τους άνδρες που συµµετείχαν στη µελέτη (Οµάδες, 2 και 3) έγινε πλήρης έλεγχος που περιελάµβανε:. Ιστορικό 2. Κλινική εξέταση 3. Σπερµοδιάγραµµα (σε παθολογικό σπερµοδιάγραµµα, δύο τουλάχιστον δείγµατα µε απόσταση 70 ηµερών µεταξύ τους) 4. Βασικό ορµονολογικό έλεγχο (FSH, LH, T, προλακτίνη) 5. οκιµασία EFSERT 6. Αναρροφητική βιοψία δια λεπτής βελόνης (Fine Needle Aspiration - FNA) των όρχεων (άνδρες των οµάδων και 2) 7. Γενετικός έλεγχος (σε επιλεγµένες περιπτώσεις) 3.2. Λήψη ιστορικού Η λήψη του ιστορικού έγινε µε τη συµπλήρωση ενός προκαθορισµένου έντυπου φύλλου ιστορικού από όλους τους άνδρες της µελέτης. Τα στοιχεία του εντύπου αφορούσαν τις παρακάτω πληροφορίες:. ηµογραφικά στοιχεία 2. Αιτία προσέλευσης στα εξωτερικά ιατρεία 3. Έναρξη ήβης, σεξουαλική δραστηριότητα, ιστορικό γονιµότητας 4. Ατοµικό ιστορικό (κρυψορχία, παρωτίτιδα, λήψη φαρµάκων, άλλες χρόνιες παθήσεις, έκθεση σε βλαπτικούς παράγοντες, λοιµώξεις, πρόσφατος πυρετός, αλλεργίες, κάπνισµα, αλκοόλ) 5. Ιστορικό χειρουργικών επεµβάσεων

Συνέντευξη με τον Μαιευτήρα, Χειρουργό Γυναικολόγο αναπαραγωγής, Μιχάλη Κλ. Φραγκουλίδη

Συνέντευξη με τον Μαιευτήρα, Χειρουργό Γυναικολόγο αναπαραγωγής, Μιχάλη Κλ. Φραγκουλίδη Συνέντευξη με τον Μαιευτήρα, Χειρουργό Γυναικολόγο αναπαραγωγής, Μιχάλη Κλ. Φραγκουλίδη Η ανδρική υπογονιμότητα είναι ένα θέμα που απασχολεί ιδιαίτερα τον επιστημονικό κόσμο με δεδομένο ότι τα τελευταία

Διαβάστε περισσότερα

Τα αναπαραγωγικά όργανα του άνδρα. Όρχεις

Τα αναπαραγωγικά όργανα του άνδρα. Όρχεις Τα αναπαραγωγικά όργανα του άνδρα Όρχεις Οι όρχεις είναι οι γεννητικοί αδένες του άνδρα. Είναι όργανα µε διπλή λειτουργία: η εξωκρινής λειτουργία είναι η παραγωγή σπερµατοζωαρίων και η ενδοκρινής είναι

Διαβάστε περισσότερα

Διαχείριση του ζευγαριού που θέλει να τεκνοποιήσει

Διαχείριση του ζευγαριού που θέλει να τεκνοποιήσει Διαχείριση του ζευγαριού που θέλει να τεκνοποιήσει Υπογονιµότητα: αδυναµία σύλληψης µετά από 1 χρόνο ελεύθερων σεξουαλικών επαφών Ικανότητα σύλληψης/µήνα: ~20% 10-15% των ζευγαριών: πρόβληµα υπογονιµότητας

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΔΡΙΚΗ ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ

ΑΝΔΡΙΚΗ ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ Μεσογείων 6, Αμπελόκηποι 115 27 ΑΝΔΡΙΚΗ ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ [1]/[6] ΑΝΔΡΙΚΗ ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ Εισαγωγή Περίπου το 15% των ζευγαριών δεν είναι σε θέση να συλλάβουν μετά από ένα χρόνο ελεύθερων σεξουαλικών επαφών.

Διαβάστε περισσότερα

Η αναρροφητική βιοψία των όρχεων (FNA) στην ανδρική υπογονιμότητα. Νεώτερα δεδομένα

Η αναρροφητική βιοψία των όρχεων (FNA) στην ανδρική υπογονιμότητα. Νεώτερα δεδομένα Η αναρροφητική βιοψία των όρχεων (FNA) στην ανδρική υπογονιμότητα. Νεώτερα δεδομένα Παπανικολάου Αθανάσιος Αναπληρωτής Διευθυντής ΕΣΥ Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης Η αναρροφητική βιοψία των όρχεων

Διαβάστε περισσότερα

Θέματα Αναπαραγωγικής Υγείας στην Προεφηβεία & Εφηβεία. Φλώρα Μπακοπούλου Παιδίατρος Εφηβικής Ιατρικής

Θέματα Αναπαραγωγικής Υγείας στην Προεφηβεία & Εφηβεία. Φλώρα Μπακοπούλου Παιδίατρος Εφηβικής Ιατρικής Θέματα Αναπαραγωγικής Υγείας στην Προεφηβεία & Εφηβεία Φλώρα Μπακοπούλου Παιδίατρος Εφηβικής Ιατρικής Ενήβωση - Εφηβεία Puberty - Adolescence Puberty vs. Adolescence Ενήβωση vs. Εφηβεία 12-15 y 12- >>15

Διαβάστε περισσότερα

Ενδοκρινολογία Αναπαραγωγής Υπογονιµότητα Αντισύλληψη

Ενδοκρινολογία Αναπαραγωγής Υπογονιµότητα Αντισύλληψη Μονάδα Ενδοκρινολογίας Αναπαραγωγής Α Μαιευτική Γυναικολογική Κλινική Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης Ενδοκρινολογία Αναπαραγωγής Υπογονιµότητα Αντισύλληψη Δηµήτριος Γ. Γουλής Αναπληρωτής καθηγητής

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ ΛΕΚΤΟΡΑΣ Α ΜΑΙΕΥΤΙΚΗ & ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΚΑΘ. Α.

ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ ΛΕΚΤΟΡΑΣ Α ΜΑΙΕΥΤΙΚΗ & ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΚΑΘ. Α. ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ ΛΕΚΤΟΡΑΣ Α ΜΑΙΕΥΤΙΚΗ & ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΚΑΘ. Α. ΑΝΤΣΑΚΛΗΣ ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ Η ανικανότητα σύλληψης μετά από ένα χρόνο σεξουαλικών

Διαβάστε περισσότερα

Αναπαραγωγή. Π.Παπαζαφείρη. 1. Εισαγωγή 2. Αναπαραγωγική φυσιολογία άρρενος 3. Αναπαραγωγική φυσιολογία θήλεος 4. Κύηση Εμβρυϊκή ανάπτυξη

Αναπαραγωγή. Π.Παπαζαφείρη. 1. Εισαγωγή 2. Αναπαραγωγική φυσιολογία άρρενος 3. Αναπαραγωγική φυσιολογία θήλεος 4. Κύηση Εμβρυϊκή ανάπτυξη ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΖΩΩΝ 43-44 / 30 Μαΐου 2018 Αναπαραγωγή Π.Παπαζαφείρη 1. Εισαγωγή 2. Αναπαραγωγική φυσιολογία άρρενος 3. Αναπαραγωγική φυσιολογία θήλεος 4. Κύηση Εμβρυϊκή ανάπτυξη 1. Γενικές λειτουργίες του

Διαβάστε περισσότερα

Λήψη σπερματοζωαρίων για εξωσωματική/ βιοψία όρχεως. Σωτήρης Κ. Ανδρεαδάκης Χειρουργός Ουρολόγος Fellow of the European Board of Urology

Λήψη σπερματοζωαρίων για εξωσωματική/ βιοψία όρχεως. Σωτήρης Κ. Ανδρεαδάκης Χειρουργός Ουρολόγος Fellow of the European Board of Urology Λήψη σπερματοζωαρίων για εξωσωματική/ βιοψία όρχεως Σωτήρης Κ. Ανδρεαδάκης Χειρουργός Ουρολόγος Fellow of the European Board of Urology Πότε; - Πολύ σοβαρή ΟΑΤ - Αζωοσπερµία ( AA, MAA ) - onco TESE ( ONCO

Διαβάστε περισσότερα

Εργαστηριακή διερεύνηση υπογονιμότητας στις γυναίκες

Εργαστηριακή διερεύνηση υπογονιμότητας στις γυναίκες Εργαστηριακή διερεύνηση υπογονιμότητας στις γυναίκες Δημήτριος Ρίζος Αναπληρωτής Καθηγητής Κλινικής Χημείας Υπεύθυνος Ορμονολογικού Εργαστηρίου, Αρεταίειο Νοσοκομείο Περίληψη παρουσίασης Προϋποθέσεις γυναικείας

Διαβάστε περισσότερα

Όρχεις -Χειρισμός παρασκευάσματος -Εισαγωγή στους όγκους. Α.. Κιζιρίδου, Αναπ. Διευθύντρια Παθολογοανατομικού Τμήματος A.Ν.Θ.

Όρχεις -Χειρισμός παρασκευάσματος -Εισαγωγή στους όγκους. Α.. Κιζιρίδου, Αναπ. Διευθύντρια Παθολογοανατομικού Τμήματος A.Ν.Θ. Όρχεις -Χειρισμός παρασκευάσματος -Εισαγωγή στους όγκους Α.. Κιζιρίδου, Αναπ. Διευθύντρια Παθολογοανατομικού Τμήματος A.Ν.Θ.Θεαγένειο Περιγραφική Ανατομική 2 αδένες με σχήμα δαμάσκηνου διαστ.5χ3χ2.5 Κρέμονται

Διαβάστε περισσότερα

Γεννητικά όργανα. Εγκέφαλος

Γεννητικά όργανα. Εγκέφαλος Φύλο και Εγκέφαλος Φυλετικός διµορφισµός: Ø ύπαρξη διαφορετικών µορφών σε ένα είδος Ø αναφέρεται σε κάθε χαρακτηριστικό που είναι διαφορετικό στο αρσενικό και στο θηλυκό Ø αναπαραγωγικές και µη-αναπαραγωγικές

Διαβάστε περισσότερα

11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ

11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ 11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ Στον ανθρώπινο οργανισμό υπάρχουν δύο είδη αδένων, οι εξωκρινείς και οι ενδοκρινείς. Οι εξωκρινείς (ιδρωτοποιοί αδένες, σμηγματογόνοι αδένες κ.ά.) εκκρίνουν το προϊόν τους στην επιφάνεια

Διαβάστε περισσότερα

Υπογονιμότητα Δημήτριος Γ. Γουλής

Υπογονιμότητα Δημήτριος Γ. Γουλής Μονάδα Ενδοκρινολογίας Αναπαραγωγής Α Μαιευτική Γυναικολογική Κλινική Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Υπογονιμότητα Δημήτριος Γ. Γουλής Αναπληρωτής καθηγητής Ενδοκρινολογίας Αναπαραγωγής Αριστοτέλειο

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΛΤΙΝΗΣ-Β ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΛΤΙΚΗΣ ΟΡΜΟΝΗΣ ΤΩΝ ΠΟΡΩΝ ΤΟΥ MÜLLER ΣΤΗΝ ΑΝΔΡΙΚΗ ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΛΤΙΝΗΣ-Β ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΛΤΙΚΗΣ ΟΡΜΟΝΗΣ ΤΩΝ ΠΟΡΩΝ ΤΟΥ MÜLLER ΣΤΗΝ ΑΝΔΡΙΚΗ ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «Ιατρική Ερευνητική Μεθοδολογία» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΛΤΙΝΗΣ-Β ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΛΤΙΚΗΣ ΟΡΜΟΝΗΣ ΤΩΝ ΠΟΡΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ

11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ 11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ Στον ανθρώπινο οργανισμό υπάρχουν δύο είδη αδένων, οι εξωκρινείς και οι ενδοκρινείς. Οι εξωκρινείς (ιδρωτοποιοί αδένες, σμηγματογόνοι αδένες κ.ά.) εκκρίνουν το προϊόν τους στην επιφάνεια

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΝΔΡΙΚΟΥ ΓΕΝΝΗΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ. Σιμοπούλου Μάρα Επίκουρη Καθηγήτρια Φυσιολογίας ΕΚΠΑ

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΝΔΡΙΚΟΥ ΓΕΝΝΗΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ. Σιμοπούλου Μάρα Επίκουρη Καθηγήτρια Φυσιολογίας ΕΚΠΑ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΝΔΡΙΚΟΥ ΓΕΝΝΗΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Σιμοπούλου Μάρα Επίκουρη Καθηγήτρια Φυσιολογίας ΕΚΠΑ ΟΙ ΟΡΧΕΙΣ ΓΕΝΙΚΑ Η ΣΠΕΡΜΑΤΟΓΕΝΕΣΗ ΟΙ ΟΡΜΟΝΕΣ ΤΩΝ ΟΡΧΕΩΝ Η ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΩΝ ΟΡΧΕΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Γενική Ιατρική Διερεύνηση υπογονιμότητας Υπεύθυνη μαθήματος: Επίκ. Καθηγήτρια Α. Τατσιώνη Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες

Διαβάστε περισσότερα

ΥΔΡΟΚΗΛΗ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΟΣΧΕΟΥ - ΥΔΡΟΚΗΛΗ - ΚΙΡΣΟΚΗΛΗ - ΣΥΣΤΡΟΦΗ ΣΠΕΡΜΑΤΙΚΟΥ ΤΟΝΟΥ - ΚΥΣΤΗ ΕΠΙΔΙΔΥΜΙΔΑΣ - ΣΠΕΡΜΑΤΟΚΥΣΤΗ - ΚΥΣΤΕΣ ΟΣΧΕΟΥ

ΥΔΡΟΚΗΛΗ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΟΣΧΕΟΥ - ΥΔΡΟΚΗΛΗ - ΚΙΡΣΟΚΗΛΗ - ΣΥΣΤΡΟΦΗ ΣΠΕΡΜΑΤΙΚΟΥ ΤΟΝΟΥ - ΚΥΣΤΗ ΕΠΙΔΙΔΥΜΙΔΑΣ - ΣΠΕΡΜΑΤΟΚΥΣΤΗ - ΚΥΣΤΕΣ ΟΣΧΕΟΥ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΟΣΧΕΟΥ - ΥΔΡΟΚΗΛΗ - ΚΙΡΣΟΚΗΛΗ - ΣΥΣΤΡΟΦΗ ΣΠΕΡΜΑΤΙΚΟΥ ΤΟΝΟΥ - ΚΥΣΤΗ ΕΠΙΔΙΔΥΜΙΔΑΣ - ΣΠΕΡΜΑΤΟΚΥΣΤΗ - ΚΥΣΤΕΣ ΟΣΧΕΟΥ ΥΔΡΟΚΗΛΗ Είναι η συλλογή υγρού μεταξύ των πετάλων του ιδίως ελυτροειδούς χιτώνα

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΔΡΕΑΔΑΚΗΣ Σ.

ΑΝΔΡΕΑΔΑΚΗΣ Σ. Ο καρκίνος του όρχεως αντιπροσωπεύει το 1 1,5 % των νεοπλασιών στον άνδρα Ο πιο συχνός καρκίνος σε νέους άνδρες 15-35 ετών Αύξηση συχνότητας τα τελευταία 40 έτη Μείωση θνησιμότητας μετά την εισαγωγή της

Διαβάστε περισσότερα

Ονοματεπώνυμο ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΌ ΣΥΣΤΗΜΑ ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Ι

Ονοματεπώνυμο ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΌ ΣΥΣΤΗΜΑ ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Ι Ονοματεπώνυμο ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΌ ΣΥΣΤΗΜΑ ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Ι ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΑΝΤΡΑ 1. Να ταξινομήσετε τις παρακάτω έννοιες σε τέσσερις θεματικές ομάδες: Σπερματικός πόρος, σηραγγγώδη σώματα, λοβοί, σπερματικά

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΡΟΣ Α: ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΝΤΡΑ

ΜΕΡΟΣ Α: ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΝΤΡΑ ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΟ 12 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ «ΑNAΠΑΡΑΓΩΓΗ-ΑΝΑΠΤΥΞΗ» ΜΕΡΟΣ Α: ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΝΤΡΑ Α. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ 1. Ποιος είναι ο ρόλος της αναπαραγωγής και

Διαβάστε περισσότερα

Διαταραχές της έμμηνης ρύσης Από το σύμπτωμα στην αιτιολογία και την αντιμετώπιση

Διαταραχές της έμμηνης ρύσης Από το σύμπτωμα στην αιτιολογία και την αντιμετώπιση Α Μαιευτική - Γυναικολογική Κλινική ΑΠΘ Ιατρική Σχολή Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Διαταραχές της έμμηνης ρύσης Από το σύμπτωμα στην αιτιολογία και την αντιμετώπιση Δημήτριος Γ. Γουλής Ενδοκρινολόγος

Διαβάστε περισσότερα

BΙΟΨΙΑ ΟΡΧΕΩΣ ΚΑΙ ΑΛΛΟΙΩΣΕΙΣ ΣΠΕΡΜΑΤΟΓΕΝΕΣΗΣ. Θεόδ. Φιλιππίδης Παθολογοανατόμος Επιστημονικός Δ/ντής ΜΙCROMEDICA

BΙΟΨΙΑ ΟΡΧΕΩΣ ΚΑΙ ΑΛΛΟΙΩΣΕΙΣ ΣΠΕΡΜΑΤΟΓΕΝΕΣΗΣ. Θεόδ. Φιλιππίδης Παθολογοανατόμος Επιστημονικός Δ/ντής ΜΙCROMEDICA To περί ού ο λόγος BΙΟΨΙΑ ΟΡΧΕΩΣ ΚΑΙ ΑΛΛΟΙΩΣΕΙΣ ΣΠΕΡΜΑΤΟΓΕΝΕΣΗΣ Θεόδ. Φιλιππίδης Παθολογοανατόμος Επιστημονικός Δ/ντής ΜΙCROMEDICA ΒΙΟΨΙΑ ΟΡΧΕΩΣ Συνήθως ζητείται επί περιπτώσεων - Αζωοσπερμίας - Ολιγοσπερμίας

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟ. 2. (α) Ποια μέρη του γεννητικού συστήματος του άνδρα δείχνουν οι αριθμοί 1-8 στο σχήμα;

ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟ. 2. (α) Ποια μέρη του γεννητικού συστήματος του άνδρα δείχνουν οι αριθμοί 1-8 στο σχήμα; ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟ 1. (α) Τι αντιπροσωπεύουν οι αριθμοί 1-6 στο σχήμα; (β) Εξηγήστε τι είναι τα ωοθυλάκια και ποιος είναι ο ρόλος τους. (γ) Σε ποιο μέρος του γεννητικού συστήματος της γυναίκας αρχίζει η ανάπτυξη

Διαβάστε περισσότερα

12. ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ - ΑΝΑΠΤΥΞΗ

12. ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ - ΑΝΑΠΤΥΞΗ 12. ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ - ΑΝΑΠΤΥΞΗ Η αναπαραγωγή είναι μία χαρακτηριστική λειτουργία, η μόνη που δεν είναι απαραίτητη για την επιβίωση του ίδιου του οργανισμού αλλά για τη διαιώνιση του είδους. Η αναπαραγωγή στον

Διαβάστε περισσότερα

Αζωοσπερµία: Η σύγχρονη πρόκληση

Αζωοσπερµία: Η σύγχρονη πρόκληση Μονάδα Ενδοκρινολογίας Αναπαραγωγής, Α Μαιευτική - Γυναικολογική Κλινική ΑΠΘ Αζωοσπερµία: Η σύγχρονη πρόκληση ηµήτριος Γ. Γουλής Επίκουρος καθηγητής Ενδοκρινολογίας Αναπαραγωγής ΑΠΘ Προσέγγιση Tιµές αναφοράς

Διαβάστε περισσότερα

ΣΩΤΗΡΗΣ Κ. ΑΝΔΡΕΑΔΑΚΗΣ

ΣΩΤΗΡΗΣ Κ. ΑΝΔΡΕΑΔΑΚΗΣ ΣΩΤΗΡΗΣ Κ. ΑΝΔΡΕΑΔΑΚΗΣ ΔΗΛΩΣΗ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΩΝ Ο όρος κιρσοκήλη χαρακτηρίζει την κιρσοειδή διάταση και ελικοειδή πορεία των φλεβών του σπερματικού φλεβικού δικτύου 15% στο γενικό πληθυσμό έως και 35% σε άνδρες

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗ κ. ΜΑΝΤΖΑΒΙΝΟΥ... xiii ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ... xv ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗ κ. ΜΑΝΤΖΑΒΙΝΟΥ... xiii ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ... xv ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗ κ. ΜΑΝΤΖΑΒΙΝΟΥ... xiii ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ... xv ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Α. ΤΟ ΑΝ ΡΙΚΟ ΓΕΝΝΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ... 3 1. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΟΜΗ TOY ΑΝ ΡΙΚΟΥ ΓΕΝΝΗΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ...

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ ΣΤΟΝ ΑΝΔΡΑ

ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ ΣΤΟΝ ΑΝΔΡΑ ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ ΣΤΟΝ ΑΝΔΡΑ Όταν ένα ζευγάρι προσπαθεί χωρίς αποτέλεσμα να τεκνοποιήσει, επί τουλάχιστον 1 χρόνο τακτικής σεξουαλικής επαφής χωρίς προφυλάξεις, τότε θεωρείται ότι το ζευγάρι αυτό αντιμετωπίζει

Διαβάστε περισσότερα

Φυσιολογική Αύξηση Παιδιού & Εφήβου & Διαταραχές

Φυσιολογική Αύξηση Παιδιού & Εφήβου & Διαταραχές Φυσιολογική Αύξηση Παιδιού & Εφήβου & Διαταραχές Φλώρα Μπακοπούλου Επίκουρη Καθηγήτρια Παιδιατρικής - Εφηβικής Ιατρικής Ειδικό Κέντρο Εφηβικής Ιατρικής (Ε.Κ.Ε.Ι.) Α Παιδιατρική Κλινική ΕΚΠΑ Νοσοκομείο

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ. Οι ρυθμιστές του οργανισμού

ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ. Οι ρυθμιστές του οργανισμού ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ Οι ρυθμιστές του οργανισμού Είδη αδένων στον άνθρωπο o Εξωκρινείς αδένες: εκκρίνουν το προϊόν τους μέσω εκφορητικού πόρου είτε στην επιφάνεια του σώματος (π.χ. ιδρωτοποιοί και σμηγματογόνοι

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΓΙΑ ΤΟ ΡΟΛΟ ΤΗΣ ΚΙΡΣΟΚΗΛΗΣ ΣΤΗΝ ΑΝΔΡΙΚΗ ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΓΙΑ ΤΟ ΡΟΛΟ ΤΗΣ ΚΙΡΣΟΚΗΛΗΣ ΣΤΗΝ ΑΝΔΡΙΚΗ ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «Ιατρική Ερευνητική Μεθοδολογία» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΓΙΑ ΤΟ ΡΟΛΟ ΤΗΣ ΚΙΡΣΟΚΗΛΗΣ ΣΤΗΝ ΑΝΔΡΙΚΗ ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ

Διαβάστε περισσότερα

Δεκαπεντάλεπτη προετοιμασία του φοιτητή ιατρικής για το μάθημα του καρκίνου του όρχη βασικές γνώσεις :

Δεκαπεντάλεπτη προετοιμασία του φοιτητή ιατρικής για το μάθημα του καρκίνου του όρχη βασικές γνώσεις : Δεκαπεντάλεπτη προετοιμασία του φοιτητή ιατρικής για το μάθημα του καρκίνου του όρχη βασικές γνώσεις : Οι όρχεις αποτελούν κομμάτι του αναπαραγωγικού συστήματος (παραγωγή σπερματοζωάριων) του άνδρα αλλά

Διαβάστε περισσότερα

λειτουργεί με την ευθύνη του Διευθυντή του Ενδοκρινολογικού Τμήματος (Εγκ. Υπ. Υγείας Α1σ )».

λειτουργεί με την ευθύνη του Διευθυντή του Ενδοκρινολογικού Τμήματος (Εγκ. Υπ. Υγείας Α1σ )». Μαρούσι, 9-2-208 Αρ. Πρωτ.: ΔΒ4Α/οικ. 5723 ΓΕΝΙΚΗ Δ/ΝΣΗ: ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ & ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Δ/ΝΣΗ: ΦΑΡΜΑΚΟΥ ΤΜΗΜΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΧΟΡΗΓΗΣΗΣ ΦΑΡΜΑΚΩΝ Πληροφορίες: Γραφείο Διευθύντριας

Διαβάστε περισσότερα

12. ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ - ΑΝΑΠΤΥΞΗ

12. ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ - ΑΝΑΠΤΥΞΗ 12. ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ - ΑΝΑΠΤΥΞΗ Η αναπαραγωγή είναι μία χαρακτηριστική λειτουργία, η μόνη που δεν είναι απαραίτητη για την επιβίωση του ίδιου του οργανισμού αλλά για τη διαιώνιση του είδους. Η αναπαραγωγή στον

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ

ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ 1 Ο ΘΕΜΑ 1. Η γέννηση ενός παιδιού με σύνδρομο Down συνήθως οφείλεται: α. στην προσβολή της μητέρας από ερυθρά κατά τη διάρκεια της κύησης, β. στην ανεπαρκή πρόσληψη ασβεστίου

Διαβάστε περισσότερα

Στοιχειώδεις παθολογικές μεταβολές του Γεννητικού Συστήματος

Στοιχειώδεις παθολογικές μεταβολές του Γεννητικού Συστήματος Στοιχειώδεις παθολογικές μεταβολές του Γεννητικού Συστήματος του Θήλεος ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΟΠΟΥΛΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Προσοχή: Οι παρουσιάσεις μαθημάτων αποτελούν βοήθημα παρακολούθησης των παραδόσεων

Διαβάστε περισσότερα

Διαγνωστική και θεραπευτική προσέγγιση της ανδρικής υπογονιμότητας

Διαγνωστική και θεραπευτική προσέγγιση της ανδρικής υπογονιμότητας Μονάδα Ενδοκρινολογίας Αναπαραγωγής Α Μαιευτική Γυναικολογική Κλινική Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Διαγνωστική και θεραπευτική προσέγγιση της ανδρικής υπογονιμότητας Δημήτριος Γ. Γουλής Αναπληρωτής

Διαβάστε περισσότερα

Φυσιολογία ΙΙ Ενότητα 2:

Φυσιολογία ΙΙ Ενότητα 2: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 2: Ορμόνες Ανωγειανάκις Γεώργιος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΥΠΟΦΥΣΗΣ

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΥΠΟΦΥΣΗΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η υπόφυση είναι ένας μεγάλης σημασίας ενδοκρινής αδένας, που ρυθμίζεται από τον υποθάλαμο και βρίσκεται στη βάση του εγκεφάλου, πίσω από τη μύτη και στο ύψος των ματιών, σε μία περιοχή που λέγεται

Διαβάστε περισσότερα

λειτουργεί με την ευθύνη του Διευθυντή του Ενδοκρινολογικού Τμήματος (Εγκ. Υπ. Υγείας Α1σ )».

λειτουργεί με την ευθύνη του Διευθυντή του Ενδοκρινολογικού Τμήματος (Εγκ. Υπ. Υγείας Α1σ )». Μαρούσι, 20--207 Αρ. Πρωτ.: ΔΒ4Α/οικ. 46847 ΓΕΝΙΚΗ Δ/ΝΣΗ: ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ & ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Δ/ΝΣΗ: ΦΑΡΜΑΚΟΥ ΤΜΗΜΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΧΟΡΗΓΗΣΗΣ ΦΑΡΜΑΚΩΝ Πληροφορίες: Γραφείο Διευθύντριας

Διαβάστε περισσότερα

KATEYΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΔΡΙΚΗΣ ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑΣ

KATEYΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΔΡΙΚΗΣ ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑΣ KATEYΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΔΡΙΚΗΣ ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑΣ (Eνημέρωση κειμένου Απρίλιος 2010) A. Jungwirth, T. Diemer, A. Giwercman, Z. Kopa, C. Krausz, H. Tournaye, G.R. Dohle Ορισμός

Διαβάστε περισσότερα

Dr ΣΑΡΡΗΣ Ι. - αµ. επ. καθηγ. ΑΒΡΑΜΙ ΗΣ Α. ενδοκρινολόγοι. gr

Dr ΣΑΡΡΗΣ Ι. - αµ. επ. καθηγ. ΑΒΡΑΜΙ ΗΣ Α. ενδοκρινολόγοι.  gr Dr ΣΑΡΡΗΣ Ι. - αµ. επ. καθηγ. ΑΒΡΑΜΙ ΗΣ Α. ενδοκρινολόγοι ΕΙΣΑΓΩΓΗ Κατά τη διάρκεια υποσιτισµού ή βαριάς µη θυρεοειδικής νόσου, παρατηρούνται µεταβολές των επιπέδων των θυρεοειδικών ορµονών στο αίµα, που

Διαβάστε περισσότερα

Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων

Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων Φ.Ν. Σκοπούλη Καθηγήτρια τον Χαροκόπειου Πανεπιστημίου Αθηνών συστηματικός ερυθηματώδης λύκος θεωρείται η κορωνίδα των αυτοάνοσων

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΟΝΟΜΑ ΜΑΘΗΤΗ-ΜΑΘΗΤΡΙΑΣ:... 1. Το πιο κάτω σχεδιάγραμμα δείχνει ανθρώπινο σπερματοζωάριο.

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΟΝΟΜΑ ΜΑΘΗΤΗ-ΜΑΘΗΤΡΙΑΣ:... 1. Το πιο κάτω σχεδιάγραμμα δείχνει ανθρώπινο σπερματοζωάριο. ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ:... ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΠΑΤΗΡ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΙΣΑΑΚ ΤΜΗΜΑ:... ΑΡ. ΜΑΘΗΤΗ-ΜΑΘΗΤΡΙΑΣ:... ΟΝΟΜΑ ΜΑΘΗΤΗ-ΜΑΘΗΤΡΙΑΣ:... 1. Το πιο κάτω σχεδιάγραμμα δείχνει

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 7 ο ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ - ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΙΙ ΜΑΡΙΑ ΣΗΦΑΚΗ

Κεφάλαιο 7 ο ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ - ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΙΙ ΜΑΡΙΑ ΣΗΦΑΚΗ Κεφάλαιο 7 ο ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ - ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 1 Ορμόνες και ενδοκρινείς αδένες Είναι τα εκκρίματα των ενδοκρινών αδένων «ορμόνες είναι οι ουσίες που εκκρίνουν οι ενδοκρινείς αδένες»

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Ιδιωτικό Γενικό Λύκειο Όνομα: Ημερομηνία:./04/2014 ΤΑΞΗ : A Λυκείου ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ 1 ο ΘΕΜΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11: Ενδοκρινείς αδένες ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ ΕΝΔΟΚΡΙΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ ΕΝΔΟΚΡΙΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ 1 ΕΝΔΟΚΡΙΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Φωτεινή Μάλλη Πνευμονολόγος Εκλ. Αναπλ. Καθηγητρια ΤΕΙ Νοσηλευτικής Επιστημονικός Συνεργάτης Πνευμονολογικής Κλινικής ΠΘ Καθηγητής-Σύμβουλος

Διαβάστε περισσότερα

Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα ζευγάρια είναι η αδυναμία τεκνοποίησης.

Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα ζευγάρια είναι η αδυναμία τεκνοποίησης. Ελληνική Εταιρεία Ομοιοπαθητικής Ιατρικής ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ ΠΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα ζευγάρια είναι η αδυναμία τεκνοποίησης. Είναι

Διαβάστε περισσότερα

Φυσιολογία ΙΙ Ενότητα 2:

Φυσιολογία ΙΙ Ενότητα 2: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 2: Ορμόνες Ανωγειανάκις Γεώργιος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ ΕΝΔΟΚΡΙΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ ΕΝΔΟΚΡΙΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ 1 ΕΝΔΟΚΡΙΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Φωτεινή Μάλλη Πνευμονολόγος Αναπλ. Καθηγητρια ΤΕΙ Νοσηλευτικής Επιστημονικός Συνεργάτης Πνευμονολογικής Κλινικής ΠΘ Καθηγητής-Σύμβουλος

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΣΤΟ 11 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ ΘΕΜΑ Β

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΣΤΟ 11 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ ΘΕΜΑ Β ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΣΤΟ 11 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ ΘΕΜΑ Β 1. Το σύστημα των ενδοκρινών αδένων είναι το ένα από τα δύο συστήματα του οργανισμού μας που συντονίζουν και

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ 1o ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ - ΓΗ_Α_ΒΙΟ_0_11207, 96ο ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ - ΓΗ_Α_ΒΙΟ_0_11303 Ι. Το σύστημα των ενδοκρινών αδένων είναι το ένα από τα δύο συστήματα του οργανισμού μας που συντονίζουν

Διαβάστε περισσότερα

Τι χρειάζεται κάποιος να γνωρίζει για τον Συγγενή Υπογοναδοτροφικό Υπογοναδισμό (ΣΥΥ) & το Σύνδρομο Kallmann

Τι χρειάζεται κάποιος να γνωρίζει για τον Συγγενή Υπογοναδοτροφικό Υπογοναδισμό (ΣΥΥ) & το Σύνδρομο Kallmann Ελληνικά Τι χρειάζεται κάποιος να γνωρίζει για τον Συγγενή Υπογοναδοτροφικό Υπογοναδισμό (ΣΥΥ) & το Σύνδρομο Kallmann Τι είναι ο ΣΥΥ? Ο ΣΥΥ προκαλείται από αδυναμία έκκρισης της ορμόνης GnRH (gonadotropin-releasing

Διαβάστε περισσότερα

Conflict of interest

Conflict of interest Conflict of interest Άνδρας 36 ετών Μη αποφρακτική αζωοσπερμία Προ τριετίας υπεβλήθη σε κλασσική βιοψία όρχεως, αναφέρεται ότι έγινε λήψη μόνο από τον ένα όρχι, δεν βρέθηκαν σπερματοζωάρια Προχώρησαν

Διαβάστε περισσότερα

Ενδοκρινολόγος, Κλινικός Ανδρολόγος (ΕΑΑ cert.) Διδάκτωρ Ιατρικής Α.Π.Θ.

Ενδοκρινολόγος, Κλινικός Ανδρολόγος (ΕΑΑ cert.) Διδάκτωρ Ιατρικής Α.Π.Θ. Κλινικό περιστατικό: Ανδρική Υπογονιμότητα Χρήστος Π. Τσαμέτης Ενδοκρινολόγος, Κλινικός Ανδρολόγος (ΕΑΑ cert.) Διδάκτωρ Ιατρικής Α.Π.Θ. Μονάδα Ενδοκρινολογίας Αναπαραγωγής Α' Μαιευτική και Γυναικολογική

Διαβάστε περισσότερα

ΟΡΜΟΝΕΣ ΚΑΙ ΥΠΟΘΑΛΑΜΟ- ΥΠΟΦΥΣΙΑΚΟΣ ΑΞΟΝΑΣ

ΟΡΜΟΝΕΣ ΚΑΙ ΥΠΟΘΑΛΑΜΟ- ΥΠΟΦΥΣΙΑΚΟΣ ΑΞΟΝΑΣ MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING ΟΡΜΟΝΕΣ ΚΑΙ ΥΠΟΘΑΛΑΜΟ- ΥΠΟΦΥΣΙΑΚΟΣ ΑΞΟΝΑΣ ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΖΙΑΜΟΥΡΤΑΣ, Ph.D., C.S.C.S Υπόφυση Η υπόφυση βρίσκεται μέσα

Διαβάστε περισσότερα

ΘΥΡΕΟΕΙΔΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ

ΘΥΡΕΟΕΙΔΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ 8o Πανελλήνιο Συνέδριο Ιατρικής Βιοπαθολογίας Αθήνα 29-31 Μαΐου2014 ΘΥΡΕΟΕΙΔΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ Β. Ζουρνατζή-Κόϊου Ομότιμη Καθηγήτρια ΑΠΘ Κόϊος Γεώργιος Δρ Ενδοκρινολόγος Θυρεοειδική λειτουργία

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΑΣΘΕΝΕΙΣ

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΑΣΘΕΝΕΙΣ Γυναικεία Ορµονικά Προφίλ (για την αναπαραγωγική και περιεµµηνοπαυσιακή ηλικία) Οι ωοθήκες βρίσκονται στο δεξιό και αριστερό τµήµα της πυελική κοιλότητας, πλησίον της µήτρας και

Διαβάστε περισσότερα

gr

gr ΟΡΙΣΜΟΣ - ΕΠΙ ΗΜΙΟΛΟΓΙΑ Αδυναµία σύλληψης µετά από ένα έτος ελεύθερων επαφών. Αφορά το 10 15% όλων των ζευγαριών αναπαραγωγικής ηλικίας. Η συχνότητα της υπογονιµότητας εξαρτάται από την ηλικία της γυναίκας.

Διαβάστε περισσότερα

Φυσιολογία ΙΙ Ενότητα 2:

Φυσιολογία ΙΙ Ενότητα 2: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 2: Ορμόνες Ανωγειανάκις Γεώργιος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Πρόκληση ωορρηξίας. Νεοκλής Α. Γεωργόπουλος. Επίκουρος Καθηγητής Ενδοκρινολογίας. Μαιευτικής-Γυναικολογικής Κλινικής Πανεπιστημίου Πατρών

Πρόκληση ωορρηξίας. Νεοκλής Α. Γεωργόπουλος. Επίκουρος Καθηγητής Ενδοκρινολογίας. Μαιευτικής-Γυναικολογικής Κλινικής Πανεπιστημίου Πατρών Πρόκληση ωορρηξίας Κριτήρια επιλογής ασθενών Νεοκλής Α. Γεωργόπουλος Επίκουρος Καθηγητής Ενδοκρινολογίας Αναπαραγωγής Μαιευτικής-Γυναικολογικής Κλινικής Πανεπιστημίου Πατρών Ερωτηματολόγιο πρόκλησης ωορρηξίας

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΕΠΙΠΕΔΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΩΝ ΕΦΕΔΡΕΙΩΝ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΛΤΙΚΗΣ ΟΡΜΟΝΗΣ ΤΩΝ ΠΟΡΩΝ ΤΟΥ MÜLLER ΣΕ ΑΝΔΡΕΣ ΜΕ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑΣ

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΕΠΙΠΕΔΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΩΝ ΕΦΕΔΡΕΙΩΝ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΛΤΙΚΗΣ ΟΡΜΟΝΗΣ ΤΩΝ ΠΟΡΩΝ ΤΟΥ MÜLLER ΣΕ ΑΝΔΡΕΣ ΜΕ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΜΕΑΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ Α ΜΑΙΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Κ. ΤΑΡΛΑΤΖΗΣ ΠΑΝΕΠ. ΕΤΟΣ 2012-2013 ΑΡΙΘΜ: 2794 ΕΚΤΙΜΗΣΗ

Διαβάστε περισσότερα

Κατευθυντήριες οδηγίες της EAU για την ανδρική υπογονιμότητα

Κατευθυντήριες οδηγίες της EAU για την ανδρική υπογονιμότητα Κατευθυντήριες οδηγίες της EAU για την ανδρική υπογονιμότητα (Μερική αναθεώρηση κειμένου Μάρτιος 2016) Επιμέλεια μετάφρασης: ΘΝΆΣΙΟΣ ΖΧΡΊΟΥ A. JUNGWIRTH (ΠΡΌΕΔΡΟΣ), T. DIEMER, G.R. DOHLE, Z. KOPA, C. KRAUSZ,

Διαβάστε περισσότερα

Ωρολόγιο Πρόγραμμα Χειμερινού Εξαμήνου Ακαδημαϊκό Έτος

Ωρολόγιο Πρόγραμμα Χειμερινού Εξαμήνου Ακαδημαϊκό Έτος ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ «ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ» Βιόπολις, 41110 Λάρισα E-mail: messinis@med.uth.gr Τηλ. 2413502795, 2413502796 Fax. 2413501019

Διαβάστε περισσότερα

Αναπαραγωγή - Ανάπτυξη

Αναπαραγωγή - Ανάπτυξη Αναπαραγωγή - Ανάπτυξη ΘΕΜΑ 1ο Ένα από τα τμήματα του αναπαραγωγικού συστήματος του άνδρα είναι η εκφορητική οδός του σπέρματος η οποία ξεκινά από την επιδιδυμίδα και καταλήγει στη βάλανο. α) Πώς ονομάζεται

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12 ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ-ΑΝΑΠΤΥΞΗ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12 ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ-ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12 ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ-ΑΝΑΠΤΥΞΗ 2o ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ - ΓΗ_Α_ΒΙΟ_0_11208 Ι. Ένα από τα τμήματα του αναπαραγωγικού συστήματος του άνδρα είναι η εκφορητική οδός του σπέρματος η οποία ξεκινά από την επιδιδυμίδα

Διαβάστε περισσότερα

ΟΥΡΟΠΟΙΟΓΕΝΝΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΟΥΡΟΠΟΙΟΓΕΝΝΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΥΣΤΗΜΑ ΟΥΡΟΠΟΙΟΓΕΝΝΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΟΥΡΟΠΟΙΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΓΕΝΝΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΓΕΝΙΚΑ: Αποτελείται από όργανα που παράγουν και αποβάλουν τα ουρά => απομακρύνονται άχρηστες και επιβλαβές ουσίες + ρυθμίζεται η ισορροπία

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΗΡΕΣ ΣΠΕΡΜΟΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΠΛΗΡΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΠΕΡΜΑΤΟΣ

ΠΛΗΡΕΣ ΣΠΕΡΜΟΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΠΛΗΡΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΠΕΡΜΑΤΟΣ Σελίδα 1 από 5 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ Ημέρες Αποχής 3 Ημέρες Τόπος Συλλογής Δείγματος Εντός Εργαστηρίου Πλήρης Συλλογή Σπέρματος Ναι Χρόνος μεταξύ Λήψης και Έναρξης Ανάλυσης < 60 min

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12. ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12. ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12. ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ Δομή και λειτουργία του αναπαραγωγικού συστήματος 1. Να ονομάσετε τις αριθμημένες δομές του παρακάτω σχήματος. Βλέπε εικ. 12.1 της σ. 219 του βιβλίου του μαθητή. 2. Να ενώσετε

Διαβάστε περισσότερα

Ακαδημαϊκό Έτος Ωρολόγιο Πρόγραμμα Χειμερινού Εξαμήνου

Ακαδημαϊκό Έτος Ωρολόγιο Πρόγραμμα Χειμερινού Εξαμήνου Βιόπολις, 41110 Λάρισα Εβδ. Μήνας/Ημέρα ΜΑΘΗΜΑ ιάλεξη Π Α Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ι Ο Θ Ε Σ Σ Α Λ Ι Α Σ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ: «ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ» Τηλ. 2413502795, 2413502796

Διαβάστε περισσότερα

Τµήµα Υπερήχων & Εµβρυοµητρικής Ιατρικής. Το θαύµα... της ζωής!

Τµήµα Υπερήχων & Εµβρυοµητρικής Ιατρικής. Το θαύµα... της ζωής! Τµήµα Υπερήχων & Εµβρυοµητρικής Ιατρικής Το θαύµα... της ζωής! Οι Υπέρηχοι Εγκυμοσύνης... Τμήμα Υπερήχων & Εμβρυομητρικής Ιατρικής Στο Τμήμα Υπερήχων & Εμβρυομητρικής Ιατρικής της ΡΕΑ Μαιευτικής Γυναικολογικής

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΜΥΟΚΑΡ ΙΑΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΜΕΤΑ ΤΟ ΕΜΦΡΑΓΜΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑ Α

ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΜΥΟΚΑΡ ΙΑΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΜΕΤΑ ΤΟ ΕΜΦΡΑΓΜΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑ Α ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΜΥΟΚΑΡ ΙΑΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΜΕΤΑ ΤΟ ΕΜΦΡΑΓΜΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑ Α ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΚΩΛΕΤΤΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΠΑΠΑΛΟΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΠΑΛΤΟΓΙΑΝΝΗΣ ΗΜΗΤΡΙΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙ ΗΣ ΜΑΡΙΑ ΑΓΓΕΛΑΚΗ ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΒΛΑΧΟΣ ΑΓΑΘΟΚΛΕΙΑ ΜΗΤΣΗ

Διαβάστε περισσότερα

Γεννητικό Σύστημα. Ioannis Lazarettos. MD PhD Orthopaedic Surgeon

Γεννητικό Σύστημα. Ioannis Lazarettos. MD PhD Orthopaedic Surgeon Γεννητικό Σύστημα Ioannis Lazarettos MD PhD Γεννητικό Σύστημα Άνδρα 2 Γεννητικό Σύστημα Άνδρα Όρχεις (Γεννητικοί Αδένες) Εκφορητική Οδός Σπέρματος Επιδιδυμίδα Σπερματικός Πόρος Σπερματοδόχος Κύστη Εκσπερματικός

Διαβάστε περισσότερα

ΜΠΑΤΑΚΟΙΑΣ Β. - ΑΒΡΑΜΙ ΗΣ Α. ενδοκρινολόγοι. gr

ΜΠΑΤΑΚΟΙΑΣ Β. - ΑΒΡΑΜΙ ΗΣ Α. ενδοκρινολόγοι.  gr ΜΠΑΤΑΚΟΙΑΣ Β. - ΑΒΡΑΜΙ ΗΣ Α. ενδοκρινολόγοι ΓΕΝΙΚΑ παραγωγή στο κωνάριο /επίφυση (αµφιβληστροειδή, έντερο) ΣΧΕΤΙΖΕΤΑΙ µε: διάθεση, ύπνο, jet-lag, ανοσία, αντιοξειδωτική δράση, καρκίνο, αναστολή γήρανσης

Διαβάστε περισσότερα

Μάθημα Ουρολογίας. Ανωμαλίες σεξουαλικής Διαφοροποίησης Καλοήθεις Παθήσεις Γεννητικού Συστήματος

Μάθημα Ουρολογίας. Ανωμαλίες σεξουαλικής Διαφοροποίησης Καλοήθεις Παθήσεις Γεννητικού Συστήματος Μάθημα Ουρολογίας Ανωμαλίες σεξουαλικής Διαφοροποίησης Καλοήθεις Παθήσεις Γεννητικού Συστήματος Μανώλης Μαυρομανωλάκης Διευθυντής ΕΣΥ Ουρολογική Κλινική Πα.Γ.Ν.Η Ηράκλειο 2011 Ανωμαλίες Σεξουαλικής Διαφοροποίησης

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Β ΟΥΡΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Β ΟΥΡΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Β ΟΥΡΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ ΠΑΝΕΠ. ΕΤΟΣ 2008-09 Αρ. Διατρ.: 2139 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΤΗΣ ΑΠΟΛΙΝΩΣΗΣ ΤΩΝ ΕΣΩ ΣΠΕΡΜΑΤΙΚΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Παράρτημα I Επιστημονικά πορίσματα και λόγοι για την τροποποίηση των όρων άδειας(-ών) κυκλοφορίας

Παράρτημα I Επιστημονικά πορίσματα και λόγοι για την τροποποίηση των όρων άδειας(-ών) κυκλοφορίας Παράρτημα I Επιστημονικά πορίσματα και λόγοι για την τροποποίηση των όρων άδειας(-ών) κυκλοφορίας Επιστημονικά πορίσματα Λαμβάνοντας υπόψη την έκθεση αξιολόγησης της PRAC σχετικά με την (τις) Έκθεση(-εις)

Διαβάστε περισσότερα

1) Τι είναι η Ορμονοθεραπεία;

1) Τι είναι η Ορμονοθεραπεία; Γράφει: Χρήστος Μαρκόπουλος, Αν. Καθηγητής Χειρουργικής Ιατρικής Σχολής Αθηνών, Διευθυντής Κλινικής Μαστού Ιατρικού Κέντρου Αθηνών, Πρόεδρος Ελληνικής Χειρουργικής Εταιρείας Μαστού 1) Τι είναι η Ορμονοθεραπεία;

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΕΝΔΟΚΡΙΝΩΝ ΑΔΕΝΩΝ. Εμμ. Μ. Καραβιτάκης Παιδίατρος

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΕΝΔΟΚΡΙΝΩΝ ΑΔΕΝΩΝ. Εμμ. Μ. Καραβιτάκης Παιδίατρος ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΕΝΔΟΚΡΙΝΩΝ ΑΔΕΝΩΝ Εμμ. Μ. Καραβιτάκης Παιδίατρος ΕΝ ΟΚΡΙΝΟΛΟΓΙΑ κλάδος της ιατρικής ο οποίος ασχολείται µε τις ασθένειες του ενδοκρινολογικού συστήµατος. το ενδοκρινολογικό σύστηµα αποτελείται

Διαβάστε περισσότερα

Υποθάλαµος & Υπόφυση Η υπόφυση και ο υποθάλαµος σχηµατίζουν µια λειτουργική µονάδα

Υποθάλαµος & Υπόφυση Η υπόφυση και ο υποθάλαµος σχηµατίζουν µια λειτουργική µονάδα Υποθάλαµος & Υπόφυση Η υπόφυση και ο υποθάλαµος σχηµατίζουν µια λειτουργική µονάδα Ρυθµίζουν το µεταβολισµό του ύδατος την έκκριση γάλακτος την αναπαραγωγή τη γαλουχία την αύξηση και εκκριτική δραστηριότητα

Διαβάστε περισσότερα

Εγκέφαλος-Αισθητήρια Όργανα και Ορμόνες. Μαγδαληνή Γκέιτς Α Τάξη Γυμνάσιο Αμυγδαλεώνα

Εγκέφαλος-Αισθητήρια Όργανα και Ορμόνες. Μαγδαληνή Γκέιτς Α Τάξη Γυμνάσιο Αμυγδαλεώνα Εγκέφαλος-Αισθητήρια Όργανα και Ορμόνες O εγκέφαλος Ο εγκέφαλος είναι το κέντρο ελέγχου του σώματος μας και ελέγχει όλες τις ακούσιες και εκούσιες δραστηριότητες που γίνονται μέσα σε αυτό. Αποτελεί το

Διαβάστε περισσότερα

Φλοιοτρόπος ορμόνη ή Κορτικοτροπίνη (ACTH) και συγγενή πεπτίδια

Φλοιοτρόπος ορμόνη ή Κορτικοτροπίνη (ACTH) και συγγενή πεπτίδια ΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΑ Φλοιοτρόπος ορμόνη ή Κορτικοτροπίνη (ACTH) και συγγενή πεπτίδια 39 αμινοξέα Μ.Β. 4500 προοπιομελανοκορτίνη(pomc) 1. κορτικοτροπίνη (ACTH), 2. β λιποτροφίνη (β LPH), 3. γ λιποτροφίνη (γ LPH),

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ: «ιευκρινίσεις που αφορούν στις διαδικασίες υποβοηθούµενης αναπαραγωγής και χορήγησης γοναδοτροπινών σε άνδρες»

ΘΕΜΑ: «ιευκρινίσεις που αφορούν στις διαδικασίες υποβοηθούµενης αναπαραγωγής και χορήγησης γοναδοτροπινών σε άνδρες» Μαρούσι, 05 Οκτωβρίου 2016 Αρ. Πρωτ.: Β4Α/οικ. 38155 Γενική /νση: Σχεδιασµού & Ανάπτυξης Υπηρεσιών Υγείας /νση: Φαρµάκου Τµήµα σχεδιασµού και παρακολούθησης χορήγησης φαρµάκων Πληροφορίες: Ε. Αλεξοπούλου

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΙΔΙ Θ ΕΞΑΜΗΝΟ

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΙΔΙ Θ ΕΞΑΜΗΝΟ ΠANEΠIΣTHMIO IΩANNINΩN - IATPIKH ΣXOΛH TOMEAΣ YΓEIAΣ TOY ΠAIΔIOY T.Θ. 1186, 451 10 IΩANNINA, - Tηλ. 2651-007544 - Fax: 2651-007032 Ηλ. ταχυδροµείο: paediatr@cc.uoi.gr - Ιστός: http://users.uoi.gr/paediatr

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ ΙΑΓΝΩΣΗ & ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΩΝ ΙΑΤΑΡΑΧΩΝ

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ ΙΑΓΝΩΣΗ & ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΩΝ ΙΑΤΑΡΑΧΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ ΙΑΓΝΩΣΗ & ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΩΝ ΙΑΤΑΡΑΧΩΝ Το Ερρίκος Ντυνάν Hospital Center ακολουθώντας σύγχρονες διεθνείς πρακτικές στην παροχή υπηρεσιών υγείας προχώρησε στη δηµιουργία του Κέντρου

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει: Ευάγγελος Γκικόντες, Μαιευτήρας - Χειρουργός Γυναικολόγος

Γράφει: Ευάγγελος Γκικόντες, Μαιευτήρας - Χειρουργός Γυναικολόγος Γράφει: Ευάγγελος Γκικόντες, Μαιευτήρας - Χειρουργός Γυναικολόγος Τι ακριβώς εννοούμε με τον όρο δυσπανευρία; Είναι η επώδυνη σεξουαλική επαφή. Η γυναίκα, είτε όταν την εξετάζει ο γυναικολόγος είτε κατά

Διαβάστε περισσότερα

Μαρούσι, 15/06/2018 Αρ. Πρωτ.: Β4Α/οικ

Μαρούσι, 15/06/2018 Αρ. Πρωτ.: Β4Α/οικ Μαρούσι, 5/06/208 Αρ. Πρωτ.: Β4Α/οικ. 24567 ΓΕΝΙΚΗ /ΝΣΗ: ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ & ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ /ΝΣΗ: ΦΑΡΜΑΚΟΥ ΤΜΗΜΑ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΧΟΡΗΓΗΣΗΣ ΦΑΡΜΑΚΩΝ Πληροφορίες: Ε. Αλεξοπούλου Τηλέφωνο:2080674

Διαβάστε περισσότερα

Βασικές Αρχές Ενδοκρινολογίας

Βασικές Αρχές Ενδοκρινολογίας Βασικές Αρχές Ενδοκρινολογίας Εισαγωγικό μάθημα Νικόλαος Κατσιλάμπρος Καθηγητής Παθολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών σε συνεργασία με την ιατρό και υποψήφια διδάκτορα Χρυσή Χ. Κολιάκη Η Ενδοκρινολογία είναι

Διαβάστε περισσότερα

Καθορισμός και διαφοροποίηση του φύλου

Καθορισμός και διαφοροποίηση του φύλου Καθορισμός και διαφοροποίηση του φύλου Η διαδικασία που καταλήγει στην εμφάνιση κανονικού φύλου διέρχεται από διάφορες φάσεις. ιακρίνονται η φάση της γονιμοποίησης, η φάση διαφοροποίησης των εμβρυϊκών

Διαβάστε περισσότερα

Κατάψυξη ωαρίων (eggfreezing) η επιστηµονική επιλογή της σύγχρονης εργαζόµενης γυναίκας. Όσο νωρίτερα τόσο καλύτερα

Κατάψυξη ωαρίων (eggfreezing) η επιστηµονική επιλογή της σύγχρονης εργαζόµενης γυναίκας. Όσο νωρίτερα τόσο καλύτερα Κατάψυξη ωαρίων (eggfreezing) η επιστηµονική επιλογή της σύγχρονης εργαζόµενης γυναίκας Όσο νωρίτερα τόσο καλύτερα Κατάψυξη ωαρίων (eggfreezing) Οι σύγχρονες συνθήκες ζωής, µε τους γρήγορους εργασιακούς

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ. Λειτουργία των νεφρών. Συμπτώματα της χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας

ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ. Λειτουργία των νεφρών. Συμπτώματα της χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ Η χρόνια νεφρική ανεπάρκεια είναι η προοδευτική, μη αναστρέψιμη μείωση της νεφρικής λειτουργίας, η οποία προκαλείται από βλάβη του νεφρού ποικίλης αιτιολογίας. Η χρόνια νεφρική ανεπάρκεια

Διαβάστε περισσότερα

Συστήματα επικοινωνίας Ανθρωπίνου σώματος. ενδοκρινολογικό νευρικό σύστημα

Συστήματα επικοινωνίας Ανθρωπίνου σώματος. ενδοκρινολογικό νευρικό σύστημα Κύτταρο Το κύτταρο αποτελείται από μέρη τα οποία έχουν συγκεκριμένη δομή και επιτελούν μία συγκεκριμένη λειτουργία στην όλη οργάνωση του κυττάρου. Δομή κυτταροπλασματικής μεμβράνης Συστήματα επικοινωνίας

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ

ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΝΝΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ KAI ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Νικόλαος Χ. Σύρμος ANAΠΑΡΑΓΩΓΗ Ο άνθρωπος αναπαράγεται με αμφιγονική αναπαραγωγή. Δύο γαμετικά κύτταρα,το ωάριο (θηλυκό)

Διαβάστε περισσότερα

Εντοπίζεται συνήθως τυχαία διότι δεν εκδηλώνεται με πόνο. Εξαίρεση αποτελούν κάποιες πολύ σπάνιες προχωρημένες περιπτώσεις.

Εντοπίζεται συνήθως τυχαία διότι δεν εκδηλώνεται με πόνο. Εξαίρεση αποτελούν κάποιες πολύ σπάνιες προχωρημένες περιπτώσεις. 8SELIDO ENTIPO AGALIAZO.indd 1 Εισαγωγή Το έντυπο που κρατάτε στα χέρια σας έχει γραφτεί για να ρίξει φως στα σημαντικά σημεία για τον καρκίνου του θυρεοειδούς ο οποίος αποτελεί έναν από τους πιο σπάνιους

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ ΒΑΣ. ΣΙΔΕΡΗΣ, ΜΕΣΟΓΕΙΩΝ 6, ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΟΙ 115 27, ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ: 210 7777.654, FAX

ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ ΒΑΣ. ΣΙΔΕΡΗΣ, ΜΕΣΟΓΕΙΩΝ 6, ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΟΙ 115 27, ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ: 210 7777.654, FAX ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Μικροβιολογικό & Ερευνητικό Εργαστήριο Καθ έξιν Αποβολές Οι καθ 'έξιν αποβολές είναι μια ασθένεια σαφώς διακριτή από τη στειρότητα, και που ορίζεται ως δύο ή περισσότερες αποτυχημένες

Διαβάστε περισσότερα

ΟΓΚΟΙ ΤΟΥ ΟΡΧΕΩΣ ΣΤΑ ΠΑΙ ΙΑ. Κ. Στεφανάκη Εργαστήριο Παθολογικής Ανατοµίας Νοσ. Παίδων «Η Αγία Σοφία»

ΟΓΚΟΙ ΤΟΥ ΟΡΧΕΩΣ ΣΤΑ ΠΑΙ ΙΑ. Κ. Στεφανάκη Εργαστήριο Παθολογικής Ανατοµίας Νοσ. Παίδων «Η Αγία Σοφία» ΟΓΚΟΙ ΤΟΥ ΟΡΧΕΩΣ ΣΤΑ ΠΑΙ ΙΑ Κ. Στεφανάκη Εργαστήριο Παθολογικής Ανατοµίας Νοσ. Παίδων «Η Αγία Σοφία» Ογκοι του όρχεως στα παιδιά 1-2% συµπαγών παιδιατρικών όγκων 2-5% κακοήθων νεοπλασµάτων στα αγόρια ιαφέρουν

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει: Ματκάρης Τ. Μιλτιάδης, Μαιευτήρας - Χειρουργός Γυναικολόγος

Γράφει: Ματκάρης Τ. Μιλτιάδης, Μαιευτήρας - Χειρουργός Γυναικολόγος Γράφει: Ματκάρης Τ. Μιλτιάδης, Μαιευτήρας - Χειρουργός Γυναικολόγος Πώς πρέπει να υπολογίζω τον κύκλο και την ωορρηξία μου; Ο κύκλος μιας γυναίκας μετριέται από την πρώτη μέρα της περιόδου της μέχρι την

Διαβάστε περισσότερα