ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΟΥΑΣΙΓΚΤΩΝ Γραφείο Οικονομικών&Εμπορικών Υποθέσεων ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ Χαράλαμπος Παπαδόπουλος Γραμματέας ΟΕΥ Β Washington, DC

Transcript

1 ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΟΥΑΣΙΓΚΤΩΝ Γραφείο Οικονομικών&Εμπορικών Υποθέσεων ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ 2009 Χαράλαμπος Παπαδόπουλος Γραμματέας ΟΕΥ Β Washington, DC

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πίνακες - Γραφήματα Σελ. 4 Η Αμερικανική Οικονομία το 2009 Σελ. 6 Εισαγωγή Σελ Μακροοικονομικοί δείκτες και ισοζύγια Σελ ΑΕΠ Σελ Ιδιωτική Κατανάλωση Καταναλωτική Εμπιστοσύνη Σελ Απασχόληση Σελ Πληθωρισμός Σελ Ομοσπονδιακό Χρέος Δημοσιονομικό Έλλειμμα Σελ Εμπορικές Σχέσεις - Εμπορικό Ισοζύγιο Σελ Ειδικά Θέματα Σελ Αγορά ακινήτων και κατοικίας Σελ Χρηματοπιστωτικό σύστημα Σελ Το πρόγραμμα TARP Σελ Η κατάσταση των τραπεζών Σελ Οι κινήσεις της Κεντρικής Τράπεζας Σελ American Recovery and Reinvestment Act (ARRA) Σελ Ο αντίκτυπος του ARRA στην οικονομία Σελ Συμπεράσματα-Προοπτικές Σελ. 27 Διμερές Εμπόριο -Διαχρονική Εξέλιξη και Ανταγωνισμός Σελ Εξέλιξη διμερούς εμπορίου Σελ Ελληνικές εξαγωγές στις ΗΠΑ (κύριες κατηγορίες προϊόντων) Σελ Βασικός ανταγωνισμός σε κύρια ελληνικά εξαγωγικά προϊόντα Σελ Αμερικανικές εισαγωγές και αναδυόμενες ευκαιρίες διείσδυσης για τα ελληνικά εξαγωγικά προϊόντα Σελ. 39 2

3 4.5 Αμερικανικές εξαγωγές προς Ελλάδα (κύριες κατηγορίες προϊόντων) Σελ. 42 Διεθνής αμερικανική οικονομική και εμπορική πολιτική Σελ Πολυμερές επίπεδο Σελ Γύρος της Ντόχα Σελ G20 Σελ Διατλαντικός Οικονομικός/Εμπορικός Διάλογος Σελ Συμφωνίες Ελευθέρου Εμπορίου (FTAs) και ειδικότερα διμερή θέματα Σελ Διμερές θεσμικό πλαίσιο Ελλάδος-ΗΠΑ Σελ. 48 Διμερείς Επενδύσεις Σελ Αμερικανικές ΞΑΕ και ξένες άμεσες επενδύσεις στις ΗΠΑ Σελ Ελληνοαμερικανικές ΞΑΕ Σελ. 54 3

4 ΠΙΝΑΚΕΣ - ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ ΠΙΝΑΚΑΣ 1 Αμερικανικό ΑΕΠ Σελ. 7 ΠΙΝΑΚΑΣ 2 Ιδιωτική κατανάλωση Σελ. 8 ΠΙΝΑΚΑΣ 3 Ομοσπονδιακό Χρέος ΗΠΑ Σελ. 12 ΠΙΝΑΚΑΣ 4 Ισοζύγιο Ομοσπονδιακού Προϋπολογισμού ΗΠΑ Σελ. 12 ΠΙΝΑΚΑΣ 5 Εμπορικό Ισοζύγιο ΗΠΑ Σελ. 13 ΠΙΝΑΚΑΣ 6 Πωλήσεις Κατοικιών και Διαθέσιμες Κατοικίες, 2 ο 6μηνο 2009 Σελ. 15 ΠΙΝΑΚΑΣ 7 Trouble Assets Relief Program, Σύνθεση Σελ. 20 ΠΙΝΑΚΑΣ 8 Βασικά Καθοδηγητικά Επιτόκια Federal Reserve Σελ. 23 ΠΙΝΑΚΑΣ 9: Διμερείς Εμπορικές Ροές Ελλάδος ΗΠΑ, Εμπορικό Ισοζύγιο και Τάσεις, Σελ. 30 ΠΙΝΑΚΑΣ 10 Μερίδιο ελληνικών εξαγωγών επί συνόλου εισαγωγών ΗΠΑ, Σελ. 31 ΠΙΝΑΚΑΣ πρώτα σε αξία ελληνικά προϊόντα εξαγωγής προς ΗΠΑ, Σελ. 33 ΠΙΝΑΚΑΣ 12 Μίγμα βιομηχανικών-αγροτικών/πρωτογενών προϊόντων μεταξύ πρώτων 25 κατηγοριών εξαγωγών μας προς ΗΠΑ, Σελ. 35 ΠΙΝΑΚΑΣ 13 Βασικός ανταγωνισμός στα 10 κύρια εξαγωγικά μας προϊόντα προς ΗΠΑ Σελ. 37 ΠΙΝΑΚΑΣ 14 Κατηγορίες αμερικανικών εξαγωγών με αυξητικές τάσεις μεταξύ Σελ. 39 ΠΙΝΑΚΑΣ 15 Πρώτες 30 σε αξία κατηγορίες αμερικανικών εξαγωγών στην Ελλάδα Σελ. 43 ΠΙΝΑΚΑΣ 16 ΞΑΕ (συνολικό επενδεδυμένο κεφάλαιο) ΗΠΑ προς και από τον κόσμο ( ) Σελ. 52 ΠΙΝΑΚΑΣ 17 ΞΑΕ (συνολικό επενδεδυμένο κεφάλαιο) ΗΠΑ προς και από τον κόσμο σε ιστορική αξία, τρέχουσες τιμές και εμπορική αξία (συγκριτικά), Σελ. 51 ΠΙΝΑΚΑΣ 18 Κατανομή αμερικανικών ΞΑΕ (συνολικό επενδεδυμένο κεφάλαιο) κατά ευρύτερη γεωγραφική περιφέρεια και κυριότερες χώρες, 2009 Σελ. 53 ΠΙΝΑΚΑΣ 19 Αμερικανικές ΞΑΕ (συνολικό επενδεδυμένο κεφάλαιο). Κόσμος, Ευρώπη, ΕΕ, Ελλάδα ( ) Σελ ΓΡΑΦΗΜΑ 1 Πραγματικό ΑΕΠ ΗΠΑ, Σελ. 7 ΓΡΑΦΗΜΑ 2 Δείκτης Καταναλωτικής Εμπιστοσύνης, Απρίλιος-Δεκέμβριος 2009 Σελ. 9 4

5 ΓΡΑΦΗΜΑ 3 Δείκτης Παραγωγικότητας ΗΠΑ, Σελ.10 ΓΡΑΦΗΜΑ 4 Δείκτης Τιμών Καταναλωτή Σελ. 11 ΓΡΑΦΗΜΑ 5 Δείκτης Τιμών Καταναλωτή και Δομικός Πληθωρισμός, Σελ. 11 ΓΡΑΦΗΜΑ 6 Εμπορικό Ισοζύγιο ΗΠΑ, Σελ. 14 ΓΡΑΦΗΜΑ 7 Πωλήσεις Κατοικιών και Διαθέσιμες Κατοικίες, 2 ο 6μηνο 2009 Σελ. 15 ΓΡΑΦΗΜΑ 8 Δείκτες Τιμών Κατοικιών Case-Shiller, Σελ. 16 ΓΡΑΦΗΜΑ 9 Καθυστερημένα Δάνεια Ανάπτυξης Εμπορικών Ακινήτων, Σελ. 18 ΓΡΑΦΗΜΑ 10 Επιχειρηματικά Δάνεια από Εμπορικές Τράπεζες ΗΠΑ, 2000-ΙV/2009 Σελ. 21 ΓΡΑΦΗΜΑ 11 Διάρθρωση ARRA Σελ. 25 ΓΡΑΦΗΜΑ 12 Κατανομή Κρατικών Δαπανών υπό ARRA Σελ. 25 ΓΡΑΦΗΜΑ 13 Απορρόφηση Χρηματοδοτήσεων ARRA στις Δημόσιες Υποδομές Σελ.26 ΓΡΑΦΗΜΑ 14 Διαχρονική ποσοστιαία κατανομή συνόλου αμερικανικών ΞΑΕ Σελ.53 5

6 Η Αμερικανική Οικονομία το 2009 Εισαγωγή Το 2009 ήταν έτος πρωτοφανών προκλήσεων για την αμερικανική οικονομία. Η επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας, ορατή σε όλους τους τομείς ήδη από το 2008, με τις καταρρεύσεις τραπεζικών κολοσσών, τις κρατικές ενέσεις ρευστότητας στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, τις συνεχείς μειώσεις επιτοκίων από την Κεντρική Τράπεζα και τα κυβερνητικά πακέτα στήριξης της οικονομίας, επιτάθηκε στις αρχές του Οι οικονομολόγοι έκαναν ανοιχτά πλέον λόγο για τη χειρότερη οικονομική κρίση από τη «Μεγάλη Ύφεση» της δεκαετίας του Με ανακοίνωσή του την 1 η Δεκεμβρίου του 2008, το Εθνικό Κέντρο Οικονομικών Ερευνών (NBER National Bureau of Economic Research) χαρακτήρισε για πρώτη φορά την οικονομική κρίση που έπληττε την αμερικανική οικονομία ως ύφεση, καθώς πληρούσε τα αναγκαία κριτήρια: αρνητικοί ρυθμοί ανάπτυξης, οξεία αύξηση της ανεργίας, πτώση της ιδιωτικής κατανάλωσης και της καταναλωτικής εμπιστοσύνης, υποχώρηση της μεταποιητικής και εμπορικής δραστηριότητας, περιστολή του τραπεζικού δανεισμού προς τις επιχειρήσεις και επιχειρηματική απο-επένδυση κλπ. Σύμφωνα με την ανακοίνωση του NBER, μάλιστα, η οικονομία των ΗΠΑ είχε εισέλθει σε ύφεση ήδη από το Δεκέμβριο του Το 2009 ξεκινούσε, λοιπόν, με τους χειρότερους οιωνούς για την αμερικανική οικονομία. Παρόλα αυτά, το έτος έκλεισε με καλύτερες ειδήσεις από ότι άρχισε. Μετά τα μέσα του έτους αρκετοί οικονομικοί δείκτες εμφάνισαν σημάδια σταθεροποίησης ή ακόμη και ανάκαμψης, δημιουργώντας θετικότερες προσδοκίες στο οικονομικό κύκλωμα για έξοδο από την κρίση νωρίτερα του αναμενόμενου, σε ένα αργό, μεν, αλλά ανοδικό σπιράλ. Οι ρυθμοί ανάπτυξης εισήλθαν σε θετικό έδαφος το 3 ο τρίμηνο του 2009, τάση που όχι μόνο επιβεβαιώνεται αλλά διευρύνεται, σύμφωνα με τα προκαταρτικά- στοιχεία για το ΑΕΠ του 4 ου τριμήνου του έτους (5,9%), ενώ θετικά ήταν τα σημάδια και από τα μέτωπα της ιδιωτικής κατανάλωσης, της μεταποίησης, των εξαγωγών κλπ. Βέβαια, η αναθέρμανση δεν συνοδεύτηκε από δημιουργία θέσεων εργασίας (jobless recovery), με το ποσοστό ανεργίας να εκτινάσσεται σε περισσότερο από 10% του εργατικού δυναμικού τον Οκτώβριο (7,7% τον Ιανουάριο), και να παραμένει πάνω από το ψυχολογικό αυτό όριο και τους δύο τελευταίους μήνες του έτους. Στο 1 ο μέρος της ανάλυσης που ακολουθεί επιχειρείται μια σύντομη παρουσίαση των βασικών μακροοικονομικών δεικτών και ισοζυγίων, προκειμένου να δοθεί μια κατά το δυνατόν πλήρης όσο και περιεκτική εικόνα για την κατάσταση και τις εξελίξεις στην αμερικανική οικονομία το 2009 σε μακροοικονομικό επίπεδο. Η εικόνα συμπληρώνεται στο Κεφάλαιο 2, το οποίο επικεντρώνεται σε ειδικότερους τομείς και θέματα της οικονομικής δραστηριότητας, όπως η αγορά ακινήτων και κατοικίας, το εγχώριο χρηματοπιστωτικό σύστημα και οι εξελίξεις στο κρατικό σχέδιο διάσωσης του (TARP), το Stimulus Package του Προέδρου Obama (American Recovery and Reinvestment Act ARRA) κλπ. Τέλος, το 3 ο μέρος συγκεφαλαιώνει τα συμπεράσματα από τις αναλύσεις των δύο προηγούμενων ενοτήτων και επιχειρεί μια σκιαγράφηση των πιθανών εξελίξεων κατά τους επόμενους μήνες. 6

7 1. Μακροοικονομικοί δείκτες και ισοζύγια 1.1 ΑΕΠ Η επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας το 2009, με κεκτημένη ταχύτητα από το προηγούμενο έτος, αποτυπώνεται γλαφυρά στο κάτωθι Γράφημα (Γράφημα 1), που απεικονίζει τους ρυθμούς ανάπτυξης της οικονομίας ανά τρίμηνο. Η συστολή, που βαθαίνει στο 3 ο και 4 ο τρίμηνο του 2008 (-2,7% και -5,4% αντίστοιχα), επιτείνεται κατά το 1 ο τρίμηνο του 2009, με αρνητικό ρυθμό ανάπτυξης -6,4%. Προς τα μέσα του έτους, ωστόσο, οι αρνητικές τάσεις περιορίζονται, με την οικονομία να κινείται σε θετικό έδαφος κατά το 3 ο τρίμηνο του έτους, μετά από περισσότερο από 1 χρόνο (2 ο τρίμηνο 2008). Η ανάκαμψη αυτή, της τάξης του 2,2%, αποδόθηκε κατά κύριο λόγο στην αύξηση των αποθεματικών των επιχειρήσεων (private inventories ή private inventory investments) κατά 19,5% και δευτερευόντως στην άνοδο της ιδιωτικής κατανάλωσης και των ιδιωτικών επενδύσεων σε κατοικίες (residential fixed investment) κατά 2,8% και 2,3% αντίστοιχα 1. Τελικά, η βελτίωση του κλίματος σε ψυχολογικό επίπεδο, αισθητή κυρίως μετά τα μέσα του έτους, λόγω της ανάκαμψης ορισμένων μακροοικονομικών δεικτών αλλά κυρίως των πρώτων σημείων αναθέρμανσης της αγοράς από τα προγράμματα δημοσίων επενδύσεων του ARRA (βλ. Κεφ. 2.3 και κυρίως σημείο 2.3.1), επιβεβαιώθηκε στην πράξη με την επίδοση του ΑΕΠ το 4 ο τρίμηνο του έτους: ξεπερνώντας κάθε προσδοκία, η οικονομική δραστηριότητα επεκτάθηκε κατά 5,9% 2, στην υψηλότερη επίδοση από το 3 ο τρίμηνο του 2003, όταν οι εκτιμήσεις των οικονομολόγων μέγιστη ανάπτυξη 2,8%. ΓΡΑΦΗΜΑ 1: Πραγματικό ΑΕΠ ΗΠΑ, (τριμηνιαία ποσοστιαία μεταβολή) *US Bureau of Economic Analysis (US BEA) Το μεγαλύτερο ποσοστό αυτής της επίδοσης (3,88 από τις 5,7 ποσοστιαίες μονάδες) ανάγεται στην αύξηση των αποθεματικών των επιχειρήσεων, οι οποίες διεύρυναν την 1 Η εξέλιξη του αμερικανικού ΑΕΠ από το 2007 απεικονίζεται συνοπτικά στον Πίνακα που ακολουθεί: ΠΙΝΑΚΑΣ 1: Αμερικανικό ΑΕΠ (ποσοστιαία μεταβολή ανά τρίμηνο, ποσοστά εποχικά προσαρμοσμένα και ετησιοποιημένα)) I II III IV I II III VI I II III IV 1,2% 3,2% 3,6% 2,1% -0,7% 1,5% -2,7% -5,4% -6,4% -0,7% 2,2% 5,9% *στοιχεία από US Bureau of Economic Analysis (US BEA) 2 Πρόκειται, για προσωρινά στοιχεία από το US Bureau of Economic Analysis η δημοσιοποίηση των οριστικών στοιχείων αναμένεται στα τέλη Μαρτίου

8 παραγωγή και το στοκ τους, αντίστοιχα, προσβλέποντας σε περαιτέρω βελτίωση του κλίματος και αύξηση των πωλήσεων. Θετικά συνέβαλλαν επίσης η αύξηση των εξαγωγών κατά 22,4% (34,2% η αύξηση των εξαγωγών αγαθών) -με παράλληλη επιβράδυνση των εισαγωγών-, η άνοδος της ιδιωτικής κατανάλωσης (1,7%) καθώς και οι ιδιωτικές επενδύσεις σε κεφαλαιουχικά αγαθά (εξοπλισμός), κατά 13%. Παρά την αντιστροφή του κλίματος το 3 ο τρίμηνο και την εξαιρετική ανάπτυξη που καταγράφηκε το 4 ο τρίμηνο, ωστόσο, η αμερικανική οικονομία το 2009 συρρικνώθηκε συνολικά κατά 2,4%, σημειώνοντας τη χειρότερη επίδοσή της από το 1946 και τη μεγαλύτερη ετήσια μείωση της οικονομικής δραστηριότητας από το Τέλος, ο σύνθετος Δείκτης Οικονομικής Δραστηριότητας LEI 3, ένας από τους πιο αξιόπιστους δείκτες μέτρησης της οικονομικής δραστηριότητας στις ΗΠΑ, κατέγραψε άνοδο για 9 ο συνεχή μήνα το Δεκέμβριο (+1,2%), παραμένοντας ωστόσο σε χαμηλά επίπεδα. Συνολικά, η εικόνα των δεικτών παραπέμπει σε μια οικονομία σε στάδιο αρχικής ανάκαμψης και, παρά την αισιοδοξία των οικονομολόγων ότι οι ρυθμοί θα βελτιωθούν από την άνοιξη του 2010 και εξής, οι προβλέψεις συντείνουν ότι η ανάκαμψη της αμερικανικής οικονομίας θα είναι αργή. 1.2 Ιδιωτική Κατανάλωση Καταναλωτική Εμπιστοσύνη Ο δείκτης της ιδιωτικής κατανάλωσης, η οποία παραδοσιακά αποτελεί βαρόμετρο για την αμερικανική οικονομία συμβάλλοντας κατά περίπου 70% στο αμερικανικό ΑΕΠ, εμφάνισε σημάδια σημαντικής ανάκαμψης το 3 ο τρίμηνο του έτους (+2,8%), επιβραδύνοντας μερικώς κατά το 4 ο (1,7%). Η άνοδος το 3 ο τρίμηνο αποδόθηκε σε μεγάλο βαθμό στις επιδράσεις στην αγορά της κυβερνητικής επιδότησης αγοράς αυτοκινήτου (cash for clunkers program), ενώ εξίσου αναμενόμενος ήταν και ο μερικώς περιορισμός της το 4 ο τρίμηνο το έτους. Αν και η κατανάλωση εμφανίζεται συνολικά βελτιωμένη σε σχέση με το 2008, υπολείπεται αισθητά των επιδόσεων των προηγουμένων ετών, όπως καταδεικνύει ο Πίνακας που ακολουθεί: ΠΙΝΑΚΑΣ 2: Ιδιωτική κατανάλωση (ποσοστιαία μεταβολή) I II III IV 3,4% 2,9% 2,6% -0,2% 0,6% -0,9% 2,8% 1,7% *στοιχεία από US Bureau of Economic Analysis (US BEA) Οι εμμένουσες αρνητικές εξελίξεις από τα μέτωπα της απασχόλησης, των εργασιακών αμοιβών και της υπερχρέωσης των νοικοκυριών δεν επιτρέπουν ιδιαίτερη αισιοδοξία για ταχύτερη ανάκαμψη του συγκεκριμένου δείκτη. Όσον αφορά στην καταναλωτική εμπιστοσύνη, υπάρχουν σημεία βελτίωσης: παρά τις επιμέρους διακυμάνσεις κατά τη διάρκεια του έτους, ο σύνθετος δείκτης Consumer Confidence Index του Ινστιτούτου The Conference Board (βλ. υποσημείωση 3) ανέκαμψε προς το τέλος του έτους, ακολουθώντας τη θετική πορεία του δείκτη βραχυπρόθεσμων 3 Leading Economic Index (LEI ή και US Business Cycle Indicator) του ιστορικού (από το 1916) οικονομικού ινστιτούτου The Conference Board, ενός από τα εγκυρότερα στις ΗΠΑ. Ο LEI καταρτίζεται βάσει 10 επιμέρους δεικτών (μ. ά. νέες παραγγελίες σε πρώτες ύλες, κεφαλαιουχικά και καταναλωτικά αγαθά, μέση εβδομαδιαία απασχόληση στη βιομηχανία και νέες αιτήσεις στα ταμεία ανεργίας, προσφορά χρήματος (Μ2), πορεία 500 επιλεγμένων κοινών μετοχών, νέες οικοδομικές άδειες, καταναλωτική εμπιστοσύνη κλπ) και αποτελεί έναν από τους πιο αξιόπιστους δείκτες μέτρησης της οικονομικής δραστηριότητας στις ΗΠΑ 8

9 προοπτικών (στα υψηλότερα επίπεδα από την έναρξη της οικονομικής κρίσης, Δεκέμβριος 2007). Παρά ταύτα, τόσο ο δείκτης που παρακολουθεί την παρούσα κατάσταση (Present Situation Index), όσο και ο δείκτης προοπτικής για το οικογενειακό εισόδημα υποχωρούν, εξέλιξη που αναμένεται να διατηρήσει υψηλά τις πιέσεις στην ιδιωτική κατανάλωση. ΓΡΑΦΗΜΑ 2: Δείκτης Καταναλωτικής Εμπιστοσύνης, Απρίλιος-Δεκέμβριος 2009 (μηνιαία μεταβολή) 4 *The Conference Board 1.3 Απασχόληση Οι εξελίξεις στην αγορά εργασίας κατά τη διάρκεια του 2009 μπορούν να χαρακτηριστούν ως δραματικές: εκκινώντας από 7,7% τον Ιανουάριο, η ανεργία έφτασε στο 10,1% τον Οκτώβριο, για να υποχωρήσει οριακά τους 2 τελευταίους μήνες του έτους (10% ή 15,3 εκατ. άνεργοι Νοέμβριο και Δεκέμβριο). Να σημειώσουμε, συγκριτικά, ότι στο τέλος του 2007 το ποσοστό ανεργίας ήταν μόλις 5% (7,7 εκατ. άνεργοι), ενώ στο τέλος του 2008 ήταν 7,4%. Οι 24 συνεχείς μήνες (ως το Δεκέμβριο του 2009) με απώλειες θέσεων εργασίας για την αμερικανική οικονομία, αποτελούν αρνητικό ρεκόρ από το Οι επιμέρους (ποιοτικοί) δείκτες της απασχόλησης καθιστούν την εικόνα ακόμη δραματικότερη: η μέση εβδομαδιαία απασχόληση βρίσκονταν σε ιστορικό χαμηλό (περίπου 33 ώρες) οι μερικώς απασχολούμενοι/υποαπασχολούμενοι αποτελούσαν το 17,5% του συνολικού εργατικού δυναμικού στο τέλος του έτους, επίσης ιστορικό ρεκόρ η μέση διάρκεια παραμονής σε καθεστώς ανεργίας αυξήθηκε δραματικά (από περίπου 9 εβδομάδες στην έναρξη της οικονομικής κρίσης σε σχεδόν 19 εβδομάδες στο τέλος του 2009) το ποσοστό απασχολουμένων ως προς το γενικό πληθυσμό (employment to population ratio) υποχώρησε στα επίπεδα των αρχών της δεκαετίας του 80 κ. ά. Βέβαια, η έστω και οριακή υποχώρηση του συνολικού ποσοστού της ανεργίας στο τέλος του έτους και η επιβράδυνση των ρυθμών αύξησης των νέων ανέργων, χαρακτηρίστηκαν από τους ειδικούς ως ενδείξεις ότι το φαινόμενο έχει κορυφωθεί και αναμένεται αποκλιμάκωση. Όσον αφορά στους επιμέρους τομείς οικονομικής δραστηριότητας, τις μεγαλύτερες απώλειες θέσεων εργασίας παρουσίασε ο τομέας των κατασκευών (~21%), ακολουθούμενος από τη μεταποίηση (~15%), το χρηματοπιστωτικό τομέα (~7%) και το λιανεμπόριο (~6%), ενώ ο τομέας της υγείας καθώς και ο δημόσιος τομέας (σε ομοσπονδιακό επίπεδο) καταγράφουν αύξηση θέσεων απασχόλησης (5% και 4% αντίστοιχα). Επιπλέον, το 3 ο τρίμηνο του 2009 η αμερικανική υπηρεσία στατιστικών απασχόλησης κατέγραψε τη μεγαλύτερη αύξηση στην εγχώρια παραγωγικότητα, από το αντίστοιχο 4 The Conference Board 9

10 τρίμηνο του 2003, με +8,1%, αποτέλεσμα της αύξησης κατά 2,9% της συνολικής παραγωγής (output) με ταυτόχρονη μείωση 4,8% των συνολικών ωρών απασχόλησης (βλ. Γράφημα 3). Η ανοδική τάση της παραγωγικότητας επιβεβαιώθηκε και το 4 ο τρίμηνο, όπου καταγράφεται νέα αύξηση της τάξης του 6,2%. Μάλιστα, τα στοιχεία του 4 ου τριμήνου αντανακλούν όχι μόνο μια αξιοσημείωτη αύξηση της συνολικής παραγωγής, κατά 7,2%, αλλά και αύξηση 1% των συνολικών ωρών απασχόλησης, την πρώτη που καταγράφεται από το 2 ο τρίμηνο του Σωρευτικά, η εγχώρια παραγωγικότητα αυξήθηκε κατά 5,1% εντός του 2009, στην καλύτερη επίδοσή της από το Ταυτόχρονα, το 2009 καταγράφεται σημαντική υποχώρηση στο εργασιακό κόστος κατά 2,8%, καθώς η παραγωγικότητα αυξήθηκε ταχύτερα από τη μέση ωραία εργασιακή αποζημίωση (5,1% έναντι 2,2%). ΓΡΑΦΗΜΑ 3: Δείκτης Παραγωγικότητας ΗΠΑ, (τριμηνιαία μεταβολή, στοιχεία ετησιοποιημένα) *US Bureau of Labor Statistics Οι εξελίξεις αυτές, σε συνδυασμό με την πορεία των υπολοίπων δεικτών, παραπέμπουν σε μια αποκαλούμενη jobless recovery ( ανάκαμψη μειωμένης απασχόλησης ), χαρακτηριστική για το είδος της οικονομικής ανάκαμψης που διαδέχεται χρηματοπιστωτικές κρίσεις. Συνολικά, η παρούσα οικονομική κρίση αναμένεται να συντείνει στην εμφάνιση φαινομένων δομικής ανεργίας ή υποαπασχόλησης. 1.4 Πληθωρισμός Ο Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (ΔΤΚ) παρουσίασε σημαντική υποχώρηση εντός του 2009, λόγω της συνολικής επιβράδυνσης της οικονομικής δραστηριότητας, κλείνοντας στο -0,4%, έναντι 3,2% το 2006, 2,8% το 2007 και 3,8% το Το Γράφημα που ακολουθεί (Γράφημα 4) απεικονίζει την πορεία του ΔΤΚ από το

11 ΓΡΑΦΗΜΑ 4: Δείκτης Τιμών Καταναλωτή *US Bureau of Labor Statistics Βέβαια, η -έστω και αργή- ανάκαμψη του ΑΕΠ, η σταθεροποίηση/επιβράδυνση των ρυθμών αύξησης της ανεργίας καθώς και η συγκρατημένη αναθέρμανση της ενεργού ζήτησης περιόρισαν τις ανησυχίες για εμφάνιση φαινομένων αποπληθωρισμού στην αμερικάνικη οικονομία, οι οποίοι είχαν εκφραστεί από πολλούς οικονομολόγους κατά τη διάρκεια του Πέραν αυτού, ο δομικός πληθωρισμός (ΔΤΚ μείον ενέργεια και τρόφιμα) το 2009 διατηρήθηκε σε αρκετά υψηλότερα επίπεδα από το γενικό δείκτη τιμών, ανερχόμενος σε 1,7% (συγκριτικά 2006: 2,5%, 2007: 2,3%, 2008: 2,3%). Το Γράφημα που ακολουθεί παρουσιάζει συγκριτικά την πορεία του ΔΤΚ και του δομικού πληθωρισμού στις ΗΠΑ από το 2004 μέχρι και το τέλος του ΓΡΑΦΗΜΑ 5: Δείκτης Τιμών Καταναλωτή και Δομικός Πληθωρισμός, (ΔΤΚ μπλε ιστός, Δείκτης Δομικού Πληθωρισμού κόκκινος ιστός) *US Bureau of Labor Statistics 11

12 1.5 Ομοσπονδιακό Χρέος Δημοσιονομικό Έλλειμμα Στις 30 Σεπτεμβρίου του το συνολικό ομοσπονδιακό χρέος των ΗΠΑ (total outstanding public debt ή και gross debt) ανερχόταν σε 11,9 τρις δολ. Εντός των τελευταίων τεσσάρων ετών ( ) το χρέος των ΗΠΑ παρουσίασε αύξηση 3,4 τρις ή 28,6% (βλέπε Πίνακα 3 6 ), ενώ από το τέλος του οικονομικού έτους 2007 αυξάνεται κατά περίπου 3,9 δις ημερησίως. Κατά κεφαλήν το συνολικό χρέος αντιστοιχεί σε περισσότερες από 40 χιλ. δολ., για τα περίπου 308 εκατομμύρια Αμερικανών, όταν το κατά κεφαλήν εισόδημά τους ανέρχεται σε περίπου δολ. (βάσει των περίπου 14,4 τρις δολ. του ΑΕΠ 2008). Ο υπολογισμός του χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ στις ΗΠΑ, ωστόσο, δεν γίνεται βάσει του συνολικού ομοσπονδιακού χρέους αλλά του δημοσίου χρέους (debt held by the public), το οποίο εξαιρεί το αποκαλούμενο «ενδοκυβερνητικό χρέος» (intragovernmental holdings ή intragovernmental debt, δηλαδή το χρέος προς ασφαλιστικά και κοινωνικά ταμεία, σε ομοσπονδιακό όσο και πολιτειακό επίπεδο). Στο τέλος του οικονομικού έτους 2009 το δημόσιο χρέος υπολογίζεται ότι ξεπέρασε το 50% του ΑΕΠ για πρώτη φορά μετά το 1955, κλείνοντας στα 7,5 τρις δολ. (συγκριτικά 2008: 5,8 τρις, 2007: 5 τρις, 2006: 4,8 τρις) 7. Ρεκόρ καταγράφεται επίσης στο έλλειμμα του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού, το οποίο για πρώτη φορά ξεπέρασε το φράγμα των 1 τρις δολ. εντός ενός μόνο οικονομικού έτους, φτάνοντας στα 1,4 τρις. Μάλιστα, τα 459 δις του ελλείμματος που είχε καταγράψει ο ομοσπονδιακός προϋπολογισμός το 2008 ήταν ήδη αρνητικό ρεκόρ, μετά από σχεδόν τριπλασιασμό των 161 δις δολ. του ελλείμματος του ΠΙΝΑΚΑΣ 4: Ισοζύγιο Ομοσπονδιακού Προϋπολογισμού ΗΠΑ (ποσά σε δολάρια ΗΠΑ, στρογγυλοποιημένα) Οικονομικό Δημοσιονομικό Ποσοστιαία Μεταβολή Έτος Ισοζύγιο Μεταβολή δις δις +87 δις +35% δις -298 δις -185% ,4 τρις -941 δις -205% *στοιχεία από Congressional Budget Office (CBO) Σύμφωνα με το Ομοσπονδιακό Γραφείο Προϋπολογισμού (Congressional Budget Office CBO), η εκτίναξη του ελλείμματος το 2009 (+941 δις περίπου) ανάγεται κατά κύριο λόγο: i. Στη μείωση των δημοσίων εσόδων λόγω της οικονομικής κρίσης (~320 δις δολ.) 5 τέλος του οικονομικού έτους για τις ΗΠΑ 6 ΠΙΝΑΚΑΣ 3: Ομοσπονδιακό Χρέος ΗΠΑ (ποσά σε δολάρια ΗΠΑ, στρογγυλοποιημένα) Οικονομικό Έτος Συνολικό Δημόσιο Χρέος Μεταβολή Ποσοστιαία Μεταβολή ,5 τρις τρις 0,5 τρις 5,9% τρις 1 τρις 11% ,9 τρις 1,9 τρις 19% *στοιχεία από US Treasury Direct 7 συγκεκριμένα, υπολογίζεται ότι άγγιξε το 53%, βάσει του επιβεβαιωμένου δημόσιου χρέους των 7,5 τρις δολ. στο τέλος Σεπτεμβρίου 2009 και των αναθεωρημένων στοιχείων για το ΑΕΠ στο τέλος του 3 ου τριμήνου του έτους, το οποίο ανερχόταν σε 14,2 τρις περίπου 8 Σημειώνεται, ότι ο αμερικανικός ομοσπονδιακός προϋπολογισμός ήταν σταθερά ελλειμματικός μεταξύ 1970 και Στην περίοδο εμφάνιζε πλεόνασμα, για να καταστεί και πάλι ελλειμματικός από το 2002 και εξής. 12

13 ii. Στο σχέδιο διάσωσης του εγχώριου χρηματοπιστωτικού συστήματος (Trouble Assets Relief Program -TARP, ~245 δις) iii. Στο πακέτο αναζωογόνησης της οικονομίας (American Recovery and Reinvestment Act ARRA- ή Stimulus Bill, ~200 δις), και iv. Σε μη προβλεπόμενες αυξήσεις των κοινωνικών δαπανών (κοινωνική ασφάλιση, επιδόματα ανεργίας κλπ) και των αμυντικών δαπανών (συνολικά ~185 δις). Ωστόσο, σύμφωνα με το αμερικανικό Υπουργείο Οικονομικών, το έλλειμμα του 2009 έκλεισε κατά 24% περίπου χαμηλότερα σε σχέση με τους αρχικούς υπολογισμούς, γεγονός που αποδίδεται αφενός στην αναθέρμανση της οικονομικής δραστηριότητας, αφετέρου στο μικρότερο του αναμενόμενου κόστος των προγραμμάτων ενίσχυσης των εγχώριων χρηματοπιστωτικών οργανισμών (TARP). Τέλος, ως ποσοστό επί του ΑΕΠ, το δημοσιονομικό έλλειμμα του 2009 υπολογίζεται σε 10% περίπου. 1.6 Εμπορικές Σχέσεις - Εμπορικό Ισοζύγιο Οι αμερικανικές επιχειρήσεις κεφαλαιοποίησαν σε σημαντικό βαθμό τη διολίσθηση του δολαρίου κατά το παρελθόν έτος, προκειμένου να αυξήσουν τη διείσδυση των προϊόντων και των υπηρεσιών τους στις διεθνείς αγορές. Το εμπορικό έλλειμμα αγαθών και υπηρεσιών του 2009 ανήλθε σε 381 δις δολ., μειωμένο κατά 45,3% σε σχέση με το 2008 και κατά 45,6% σε σχέση με το 2007 (έλλειμμα 696 δις και 701 δις αντίστοιχα). Συνεπεία της μείωσης, το εμπορικό έλλειμμα του 2009 αντιστοιχούσε σε ποσοστό 2,7%, έναντι 4,8% το 2008 Το αμερικανικό εμπορικό ισοζύγιο αντικατοπτρίζει, διαχρονικά, ένα σημαντικό έλλειμμα στο εμπόριο αγαθών και ένα πλεόνασμα στις υπηρεσίες. Συγκεκριμένα, το 2009 το εμπορικό ισοζύγιο αγαθών εμφάνιζε έλλειμμα 517 δις δολ., ενώ οι υπηρεσίες πλεόνασμα περίπου 136,3 δις, διαμορφώνοντας το έλλειμμα των 381 δις. Ο Πίνακας που ακολουθεί απεικονίζει το εμπορικό ισοζύγιο των ΗΠΑ μεταξύ 2007 και ΠΙΝΑΚΑΣ 5: Εμπορικό Ισοζύγιο ΗΠΑ (ποσά σε εκατ. δολ. ΗΠΑ) Έτος/ Διάστημα ΙΣΟΖΥΓΙΑ 2007 Σύνολο Μεταβολή Αγαθά Υπηρεσίες % Ιαν.-Δεκ Ιαν.-Δεκ ,8% Ιαν.- Δεκ ,3% *στοιχεία από US Bureau of Economic Analysis (US BEA) και US Census Bureau Το Γράφημα 6 παρακολουθεί το εμπορικό ισοζύγιο των ΗΠΑ (αγαθά και υπηρεσίες) κατά την τελευταία δεκαετία. 13

14 ΓΡΑΦΗΜΑ 6: Εμπορικό Ισοζύγιο ΗΠΑ, (ποσά σε δις δολ. ΗΠΑ, εποχικά προσαρμοσμένα) Όσον αφορά τους σημαντικότερους εμπορικούς εταίρους των ΗΠΑ (αγαθά), την πρώτη θέση σε αξία το 2009 καταλαμβάνει ο Καναδάς (430 δις δολ. ή 12,3% επί του συνόλου των εμπορικών συναλλαγών), ακολουθούμενος από τις: Κίνα (366 δις δολ. ή 10,5%), Μεξικό (306 δις δολ. ή 8,8%), Ιαπωνία (147 δις δολ. ή 4,2%) και Γερμανία (115 δις δολ. ή 3,3%). Την πρώτη δεκάδα συμπληρώνουν οι Μεγ. Βρετανία, Ν. Κορέα, Γαλλία, Ταϊβάν και Βραζιλία. Οι δέκα αυτές χώρες απορρόφησαν το 61% των αμερικανικών εξαγωγών και προμήθευσαν τις ΗΠΑ με το 66% των εισαγόμενων προϊόντων το Ο σημαντικότερος προμηθευτής των ΗΠΑ σε προϊόντα το 2009 ήταν η Κίνα, με εξαγωγές αξίας 296,4 δις δολ., ενώ απορρόφησε αμερικανικά αγαθά αξίας 69,5 δις (λόγος εξαγωγών/εισαγωγές: 4,3). Στη 2 η θέση βρέθηκε η Καναδάς, με εξαγωγές προϊόντων 225 δις δολ. και εισαγωγές από τις ΗΠΑ ύψους 204,7 δις (Εξ/Εισ: 1,1) και στην 3 η το Μεξικό (εξαγωγές: 176,5 δις δολ., εισαγωγές: 129 δις, Εξ/Εισ: 1,3) Ειδικά Θέματα 2.1 Αγορά ακινήτων και κατοικίας Η κατάσταση στην αμερικανική αγορά κατοικίας και ακινήτων, η κατάρρευση της οποίας ως γνωστόν αποτέλεσε την αρχική σπίθα για την οικονομική κρίση που σάρωσε, στη συνέχεια, ολόκληρο το οικονομικό οικοδόμημα, εγχώριο και διεθνές, εμφάνισε σημάδια ανάκαμψης, ειδικότερα προς το τέλος του Κατά το 3 ο τρίμηνο οι επενδύσεις σε νέες κατασκευές για οικιακή χρήση εμφανίζουν θετικό πρόσημο για πρώτη φορά από την έναρξη της κρίσης το , με το εντυπωσιακό μάλιστα +18,9%, ενώ τα προκαταρτικά στοιχεία του 4 ου τριμήνου επιβεβαιώνουν τη θετική αυτή τάση (+5%). Αντίστοιχα, και οι εμπορικές κατασκευές 9 ος Όσον αφορά τη χώρα μας, το 2009 ήταν ο 49 σημαντικότερος προορισμός για τα αμερικανικά προϊόντα, απορροφώντας αγαθά αξίας 2,48 δις δολ. (63 η θέση το 2008, με εισαγωγές 1,9 δις δολ. περίπου), και ο 75 ος σημαντικότερος προμηθευτής των ΗΠΑ, εξάγοντας προϊόντα συνολικής αξίας 840,6 δις (79 ος το 2008, με εξαγωγές περίπου 999 εκατ. δολ.), σύμφωνα με στοιχεία της αμερικανικής Στατιστικής Υπηρεσίας (US Census Bureau) και της υπηρεσίας στατιστικών εμπορίου και βιομηχανίας του αμερικανικού Υπουργείου Εμπορίου 10 για την ακρίβεια, θετική συνεισφορά στο ΑΕΠ στον τομέα των οικιακών κατασκευών έχει να καταγραφεί από το 4 ο τρίμηνο του 2005, με όλα τα τρίμηνα μεταξύ Ι/2006 και ΙΙ/2009 να έχουν αρνητικό πρόσημο 14

15 δείχνουν να ανακάμπτουν το 4 ο τρίμηνο του έτους (+6,5%, προκαταρτικά στοιχεία), μετά από 5 διαδοχικά τρίμηνα συστολής (-5,9% το 3 ο τρίμηνο του 2009). Ανοδικές τάσεις εμφάνισαν και οι πωλήσεις κατοικιών καθόλη τη διάρκεια του 2009, σύμφωνα με στοιχεία από την Ένωση Μεσιτών των ΗΠΑ 11. Μάλιστα, για πρώτη φορά μετά από πέντε χρόνια σημειώθηκε αύξηση των πωλήσεων κατοικιών για τέσσερεις συνεχόμενους μήνες (Απρ.-Ιουλ. 2009), αθροιστικά κατά 15,2%. Σε 48 από τις 50 αμερικανικές Πολιτείες σημειώθηκε αύξηση πωλήσεων κατοικιών το 4 ο τρίμηνο του έτους, σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο, σε 32 από τις Πολιτείες αυτές η αύξηση ήταν σε διψήφιο νούμερο. Η συνολική αύξηση πωλήσεων τρίμηνο-προς-τρίμηνο ήταν 13,9% και 27,2% σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο του ΠΙΝΑΚΑΣ 6: Πωλήσεις Κατοικιών και Διαθέσιμες Κατοικίες, 2 ο 6μηνο 2009 Ποσοστιαίες Μεταβολές Πωλήσεις (μήνα-προς-μήνα) Πωλήσεις (μήνα-προς-μήνα σε ετήσια βάση) Διαθέσιμες Κατοικίες (μήνα-προς-μήνα) Διαθέσιμες Κατοικίες (μήνα-προς-μήνα σε ετήσια βάση) Μήνας Ιούλιος 7,2% 5% 7,3% -10,6% Αύγουστος -2,7% 3,4% -10,8% -16,4% Σεπτέμβριος 9,4% 9,2% -7,5% -15% Οκτώβριος 10,1% 23,5% -3,7% -14,9% Νοέμβριος 7,4% 44,1% -1,3% -15,5% Δεκέμβριος -16,7% 15% -6,6% -15,5% *στοιχεία από National Association of Realtors Σχηματικά, η πορεία των πωλήσεων και των διαθέσιμων κατοικιών του 2 ου εξαμήνου του έτους (μήνα-προς-μήνα, σε ετήσια βάση) παρουσιάζονται στο Γράφημα 7. ΓΡΑΦΗΜΑ 7: Πωλήσεις Κατοικιών και Διαθέσιμες Κατοικίες, 2 ο 6μηνο 2009 (ποσοστιαία μεταβολή μήνα-προς-μήνα, σε ετήσια βάση) Ποσοστιαίες Μεταβολές (ετήσια βάση) 44,1 30 Ποσοστό % ,5 15 9,2 5 3,4 Ιούλιος Αύγουστος Σεπ τέμβριος Οκτώβριος Νοέμβριος Δεκέμβριος -10,6-16, ,9-15,5-15,5 πωλήσεις Διαθέσιμες κατοικίες -30 Μήνας *στοιχεία από National Association of Realtors, επεξεργασία Γραφείο ΟΕΥ Ουάσιγκτων 11 National Association of Realtors, με 1,2 εκατ. μέλη από το χώρο της κτηματομεσιτείας και της αγοραπωλησίας ακινήτων 15

16 Η έξαρση των πωλήσεων που καταγράφεται Σεπτέμβριο και Οκτώβριο θεωρείται αναμενόμενη όσο και η πτώση του Δεκεμβρίου: στο τέλος Οκτωβρίου έληγε το ομοσπονδιακό πρόγραμμα φοροαπαλλαγής για την αγορά νέας ή την αναβάθμιση της υπάρχουσας κατοικίας (The Worker, Homeownership and Business Assistance Act - WHBAA), που έφτανε έως και τα δολ. Υπολογίζεται ότι περίπου 2 εκατ. Αμερικανών έχουν κάνει χρήση της συγκεκριμένης ευνοϊκής ρύθμισης, αριθμός που ίσως φτάσει και τα 4 εκατ. μέχρι τη λήξη του προγράμματος, καθώς το WHBAA παρατάθηκε τελικά από την Κυβέρνηση μέχρι και το τέλος Απριλίου Στην ίδια κατεύθυνση, εντός του 2009 επιβραδύνθηκε και η κατακόρυφη- πτώση των τιμών των κατοικιών. Σύμφωνα με τον Εθνικό Δείκτη Τιμών Κατοικιών της S&P 12 η πτώση των τιμών περιορίστηκε αισθητά προς το τέλος του 2009, καταγράφοντας μείωση μόλις 2,5% το 4 ο τρίμηνο του έτους, σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του 2008, έναντι -19% το 1 ο τρίμηνο, -14,7% το 2 ο τρίμηνο και -8,7% το 3 ο τρίμηνο. Οι Δείκτες Case-Shiller, που παρακολουθούν τις τιμές των κατοικιών στις ΗΠΑ βάσει στοιχείων από 10 και 20 μεγάλες πόλεις 13, διέγραψαν μια τροχιά τριετούς κατακρήμνισης, από το ζενίθ στα μέσα του 2006 ως το ναδίρ τον Ιανουάριο του 2009, όταν και κατέγραψαν τη μεγαλύτερη πτώση στα 22 χρόνια ύπαρξής τους με -19,4% και -19% αντιστοίχως για τους 10-City και 20-City Composite. Έκτοτε έχουν ανακάμψει αισθητά, φτάνοντας στο - 2,4% για τον 10-CC και -3,1% για τον 20-CC, το Δεκέμβριο του To Γράφημα 8 παρακολουθεί την πορεία των δύο αυτών Δεικτών από το 1994 μέχρι και το τέλος του ΓΡΑΦΗΜΑ 8: Δείκτες Τιμών Κατοικιών Case-Shiller, (ποσοστιαία ετήσια μεταβολή) * S&P/Case-Shiller Home Price Indices 12 S&P National Home Price Index 13 S&P/Case-Shiller Home Price Indices, παρακολούθηση δείγματος από 10 και 20 μεγάλες πόλεις αντίστοιχα για τους Δείκτες 10-City Composite και 20-City Composite 16

17 Αντίθετα, αρνητικές ήταν οι εξελίξεις τόσο στις κατασχέσεις κατοικιών όσο και στις υπερήμερες οφειλές υποθηκών, σύμφωνα με στοιχεία της αμερικανικής Ένωσης Τραπεζιτών Υποθηκών (Mortgage Bankers Association MBA). Όλες οι κατηγορίες που παρακολουθούνται από την MBA, οι οποίες περιλαμβάνουν τις υπερήμερες οφειλές (τουλ. κατά 1 δόση), τις σοβαρά υπερήμερες οφειλές (καθυστέρηση 90 ημερών), τις ενάρξεις νέων κατασχέσεων και τις κατοικίες υπό κατάσχεση, εμφανίζουν επιδείνωση, τόσο μεταξύ 2 ου και 3 ου τριμήνου, όσο και σε σχέση με τα αντίστοιχα διαστήματα του Οι υπερήμερες οφειλές κατά το 3 ο τρίμηνο του 2009 κατέγραψαν αρνητικό ρεκόρ από απαρχής παρακολούθησης των στοιχείων (1972), σπάζοντας μάλιστα το αρνητικό ρεκόρ που είχε καταγραφεί το μόλις προηγούμενο τρίμηνο. Οι σοβαρά υπερήμερες οφειλές αυξήθηκαν κατά σχεδόν 2 εκατομμύρια εντός του 2009, το δε ποσοστό των κατοικιών υπό κατάσχεση στο τέλος του 3 ου τριμήνου ήταν 4,4%, αυξημένο κατά 0,17% σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο και κατά 1,5% σε σχέση με το ίδιο τρίμηνο του Ακόμη μεγαλύτερη ανησυχία προκαλεί το γεγονός ότι, σε αντίθεση με την αρχική φάση κατάρρευσης της εγχώριας αγοράς κατοικίας, το 2007, η οποία προκλήθηκε από τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια subprime (ήτοι στεγαστικά δάνεια υψηλού κινδύνου), κατά το 2009 η κρίση εξαπλώθηκε και στην κατηγορία δανείων prime που αφορούν λήπτες με υψηλότερη πιστοληπτική ικανότητα, άρα και μικρότερου ρίσκου για τις τράπεζες. 33% των νέων διαδικασιών κατάσχεσης που καταγράφηκαν στο 3 ο τρίμηνο του έτους αφορούσαν στεγαστικά δάνεια τύπου prime σταθερού επιτοκίου, ενώ στην ίδια κατηγορία ανάγεται και το 44% της αύξησης των κατασχέσεων κατά το ίδιο τρίμηνο. Το 2009, το ποσοστό κατασχέσεων επί των δανείων τύπου prime ξεπέρασε για πρώτη φορά το αντίστοιχο ποσοστό επί των στεγαστικών υψηλού κινδύνου, με το ποσοστό κατασχέσεων επί των στεγαστικών subprime (σταθερού και κυμαινόμενου επιτοκίου) να καταγράφει υποχώρηση κατά το παρελθόν έτος. Ως βασική αιτία για την αύξηση των καθυστερημένων στεγαστικών δανείων όσο και των κατασχέσεων ακινήτων το 2009, παρά την σταθεροποίηση της οικονομίας και την αναθέρμανση της οικονομικής δραστηριότητας ιδίως μετά τα μέσα του έτους, θεωρείται η δραματική κατάσταση στην αγορά εργασίας, αφού η έξαρση της ανεργίας αλλά και των διαφόρων μορφών ελαστικής απασχόλησης οδηγούν αναπόφευκτα σε συρρίκνωση του μέσου οικογενειακού εισοδήματος 14. Τέλος, εξίσου ανησυχητικές ήταν οι εξελίξεις και στην αγορά ακινήτων εμπορικής εκμετάλλευσης (commercial real estate ή CRE), όπου, σύμφωνα με τους ειδικούς του χώρου, η φούσκα μόλις έχει αρχίσει να σκάει. Όπως καταδεικνύει το Γράφημα που ακολουθεί (Γράφημα 9 15 ), τα μη εγκαίρως εξυπηρετούμενα δάνεια για ανάπτυξη ακινήτων εμπορικής εκμετάλλευσης εμφανίζουν σημαντική αύξηση, με το μεγαλύτερο μερίδιό της να ανάγεται στην κατηγορία δανείων που προορίζονται για την κατασκευή και ανάπτυξη ακινήτων εμπορικής χρήσης (construction and land development). 14 Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο επικεφαλής οικονομολόγος της MBA, κ. J. Brinkmann ( ) mortgages are paid with paychecks, not percentage point increases in GDP. 15 αφορά όλες οι κατηγορίες που απεικονίζονται στο Γράφημα πλην των αγροτικών ακινήτων (farm) 17

18 ΓΡΑΦΗΜΑ 9: Καθυστερημένα Δάνεια Ανάπτυξης Εμπορικών Ακινήτων, (+30 ημέρες υπερημερίας, σε όλες τις εμπορικές τράπεζες-μέλη της FDIC, ποσά σε δις δολ.) *στοιχεία από Federal Deposit Insurance Corporation (FDIC) Σε αντίθεση με τα δάνεια που κατευθύνονται στην ανάπτυξη κατοικιών, όπου το μεγαλύτερο μέρος του δανεισμού πραγματοποιήθηκε από τις μεγάλες αμερικανικές τράπεζες πανεθνικής εμβέλειας, τα δάνεια CRE εμπλέκουν σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό τράπεζες μεσαίου μεγέθους και περιφερειακής δραστηριοποίησης. Σύμφωνα με έκθεση της Επιτροπής Εποπτείας του Κογκρέσου (Congressional Oversight Panel CPO), δάνεια CRE ύψους 1,4 τρις δολ. υπολογίζεται ότι πρέπει να αναχρηματοδοτηθούν εντός των επομένων τεσσάρων ετών, με τα μισά περίπου από αυτά να αφορούν ακίνητα που έχουν απολέσει μεγάλο μέρος της αρχικής τους αξίας. Περισσότερες από τρεις χιλιάδες μικρές και μεσαίες αμερικανικές τράπεζες έχουν μεγάλο βαθμό έκθεσης σε δάνεια ανάπτυξης εμπορικών ακινήτων, με τις πιθανές ζημίες να υπολογίζονται σε 200 με 300 δις δολ. Επιπλέον, σύμφωνα με τα στοιχεία της FDIC 16, ποσοστό μεγαλύτερο του 60% των δανείων αυτών δεν έχει τιτλοποιηθεί (securitization) στη διατραπεζική ή/και τη δευτερεύουσα αγορά και είναι άμεσα εντεταγμένο στους ισολογισμούς των τραπεζών, με αποτέλεσμα οι καθυστερήσεις/η αδυναμία εξυπηρέτησής τους να έχει άμεσο αντίκτυπο στη ρευστότητά τους (άρα και στις δυνατότητες περαιτέρω δανεισμού προς τις επιχειρήσεις). Σημειώνεται, ότι ο όγκος των τραπεζικών δανείων ανάπτυξης ακινήτων και κατασκευών εμπορικής χρήσης τριπλασιάστηκε εντός των τελευταίων 10 ετών στις ΗΠΑ, φτάνοντας σε αξία τα 1,8 τρις δολ. περίπου, το Στην προαναφερθείσα έκθεσή του προς το Κογκρέσο 17, το CPO εκφράζει έντονη ανησυχία, καθώς ένα νέο ντόμινο καταρρεύσεων μικρομεσαίων τραπεζών μπορεί να έχει σοβαρό αντίκτυπο στις προοπτικές ανάκαμψης της αμερικανικής οικονομίας. Συμπερασματικά, παρά τις θετικές εξελίξεις που καταγράφηκαν στο νευραλγικό αυτό τομέα της οικονομίας, ειδικότερα προς το τέλος του έτους, δεν μπορεί να ειπωθεί ότι υπήρξε πλήρης αντιστροφή της αρνητικής τάσης. Σειρά κρίσιμων δεικτών συνέχισε να κινείται πτωτικά, ενώ οι εξελίξεις στην αγορά εργασίας επιδείνωσαν την κατάσταση. Η πορεία προς την πλήρη ανάκαμψη, στα προ της κατάρρευσης επίπεδα, αναμένεται αργή και μακρά. 16 Federal Deposit Insurance Corporation (FDIC), Ομοσπονδιακή Αρχή Ασφάλισης των Καταθέσεων 17 Commercial Real Estate Losses and the Risk to Financial Stability, από 11 Φεβρουαρίου

19 2.2 Χρηματοπιστωτικό σύστημα Το αμερικανικό τραπεζικό και ευρύτερο χρηματοπιστωτικό σύστημα αποτέλεσε ουσιαστικά το κανάλι, μέσω του οποίου η κρίση στην αγορά κατοικίας/ακινήτων που κορυφώθηκε το 2008 μεταστάτησε και διέβρωσε όλους τους τομείς της εγχώριας οικονομικής δραστηριότητας, συμβάλλοντας καταλυτικά και στη διεθνοποίησή της Το πρόγραμμα TARP Στη δίνη της κατάρρευσης της Lehman Brothers (9/2008), της 4 ης μεγαλύτερης επενδυτικής τράπεζας των ΗΠΑ, καθώς και των τεράστιων προβλημάτων ρευστότητας που αντιμετώπιζαν άλλοι εγχώριοι γίγαντες, όπως οι Bear Sterns, Fannie Mae και Freddie Mac, η μεγαλύτερη ασφαλιστική εταιρεία του κόσμου American International Group (AIG) κλπ, η Κυβέρνηση Bush πρότεινε και το Κογκρέσο νομοθέτησε (10/2008) ένα πακέτο κρατικών ενισχύσεων για τους κλυδωνιζόμενους χρηματοπιστωτικούς και ασφαλιστικούς κολοσσούς. Το Trouble Assets Relief Program (TARP) των 700 δις δολ. στόχευε στην αποτροπή μιας ολικής κατάρρευσης του χρηματοπιστωτικού οικοδομήματος, που σύμφωνα με το κυβερνητικό επιτελείο θα ενείχε συστημικούς κινδύνους για ολόκληρη την οικονομία. Το TARP περιελάμβανε εξαγορά επισφαλών ( toxic ), κυρίως ενυπόθηκων περιουσιακών στοιχείων και δανείων των τραπεζών από το κράτος, προκειμένου να καθαριστούν οι βεβαρημένοι ισολογισμοί τους και να διατηρηθεί η ρευστότητα στο οικονομικό κύκλωμα, μέτρα διευκόλυνσης του διατραπεζικού δανεισμού κ.ά. Το Φεβρουάριο του 2009, αμέσως μετά την αλλαγή στον προεδρικό θώκο, το TARP εντάχθηκε στο γενικότερο σχέδιο Financial Stability Plan του Προέδρου Obama, σύμφωνα με το οποίο το πρόγραμμα διάσωσης των τραπεζών ενισχυόταν με πρόσθετα ποσά από τον κρατικό προϋπολογισμό, αλλά προβλεπόταν ταυτόχρονα η χρήση κονδυλίων του TARP για την επίτευξη ευρύτερων στόχων: ενίσχυση της εγχώριας αυτοκινητοβιομηχανίας (Auto Industry Financing Program), ανακούφιση των δανειοληπτών, κυρίως στην αγορά κατοικίας (Home Affordable Modification Program), ενίσχυση του τραπεζικού δανεισμού σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις (Consumer and Business Lending Initiative) κλπ. Η απόφαση ορισμένων από τις αμερικανικές τράπεζες-κολοσσούς, που διεσώθησαν χάρη στην κρατική παρέμβαση το 2008, να αποπληρώσουν -νωρίτερα του αναμενομένουσημαντικό μέρος των κρατικών ενισχύσεων που έλαβαν, καταδεικνύει ότι η πίεση (financial stress) που οδήγησε το εγχώριο τραπεζικό/χρηματοπιστωτικό σύστημα στο χείλος της καταστροφής μειώθηκε αισθητά, ειδικά προς τα τέλη του έτους. Συγκεκριμένα, το Δεκέμβριο του 2009 οι Bank of America και Wells Fargo αποπλήρωσαν το σύνολο των χρεών τους προς το Υπουργείο Οικονομικών (45 δις και 25 δις δολ. αντίστοιχα), ενώ και η Citigroup προχώρησε στην αποπληρωμή 20 από τα συνολικά 45 δις της κρατικής βοήθειας που έλαβε 18. Οι εξελίξεις αυτές οδήγησαν το Υπουργείο Οικονομικών σε αναθεώρηση των αρχικών εκτιμήσεών του σχετικά με την κρατική χρηματοδότηση του τραπεζικού συστήματος για το 2009: αντί για ζημία περίπου 77 δις δολ., τώρα γίνεται λόγος ακόμη και για κέρδος, καθώς πέρα από τις αποπληρωμές, το κράτος αποκομίζει έσοδα από τόκους, μερίσματα και ρευστοποιήσεις. Η συνολική εικόνα του TARP έχει ως εξής: 18 Αξίζει επιπλέον να σημειωθεί, ότι στις 10/2/2010 και τρίτη μεγάλη αμερικανική τράπεζα, η PNC Bank, αποπλήρωσε το σύνολο του χρέους της ύψους 7,6 δις δολ. προς το δημόσιο, ανεβάζοντας το ύψος των ήδη αποπληρωθέντων κρατικών ενισχύσεων στα 173 δις. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του Υπουργείου Οικονομικών, μέχρι το τέλος του 2010 η κρατική έκθεση στις εγχώριες τράπεζες θα έχει περισταλεί κατά περίπου 3/4. 19

20 ΠΙΝΑΚΑΣ 7: Trouble Assets Relief Program, Σύνθεση (στοιχεία μέχρι και , ποσά σε εκατ. δολ. ΗΠΑ) * Στις αρχές Δεκεμβρίου 2009, ταυτόχρονα με την ανακοίνωση της 10μηνης παράτασης του TARP (έως και τις 3/10/2010, με τη λήξη του οικονομικού έτους ), το Υπουργείο Οικονομικών προχώρησε σε διαφοροποίηση των βασικών του αρχών: με τις μεγάλες τράπεζες να αποπληρώνουν ήδη μέρος ή το σύνολο των χρεών τους προς το δημόσιο και το χρηματοπιστωτικό σύστημα σε σχετική ισορροπία, το πρόγραμμα θα εστιάσει πλέον κατά κύριο λόγο στη μόχλευση του τραπεζικού δανεισμού προς τις επιχειρήσεις, στην ενίσχυση των δανειοληπτών για τη μείωση των κατασχέσεων κατοικιών, καθώς και σε προγράμματα που αφορούν στη χορήγηση δανείων προς τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις στοχευμένα στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Σύμφωνα με τους πιο πρόσφατους υπολογισμούς του κυβερνητικού επιτελείου, το TARP αναμένεται να απορροφήσει, τελικά, περίπου 200 δις δολ. λιγότερα από τις αρχικές προβλέψεις, ενώ ήδη περί τα 173 δις έχουν επιστραφεί στα κρατικά ταμεία. Μάλιστα, το Γραφείο Προϋπολογισμού του Κογκρέσου (CBO) εκτιμά ότι ειδικά από τα προγράμματα ενίσχυσης των τραπεζών το δημόσιο αναμένεται να έχει κέρδος (γύρω στα 7 δις δολ.), ενώ αντίθετα ζημιογόνες αναμένεται να αποδειχθούν η ενίσχυση της AIG, κατά περίπου 9 δις, η διάσωση των τριών μεγάλων αυτοκινητοβιομηχανιών του Detroit (General Motors, Ford και Chrysler), περίπου 4 δις, καθώς και το πρόγραμμα προστασίας των δανειοληπτών από κατασχέσεις, με περίπου 20 δις Η κατάσταση των τραπεζών Η ταχύτερη του αναμενομένου αποπληρωμή χρεών προς το δημόσιο πολλών μεγαθηρίων του εγχώριου τραπεζικού συστήματος και η εκτόνωση των πιέσεων, ωστόσο, είναι μόνο η μία πλευρά του νομίσματος: το 2009 ανεστάλη η λειτουργία συνολικά 140 τραπεζών στις ΗΠΑ, αριθμός-ρεκόρ από το 1992, με τις 182 καταρρεύσεις 19. Κατά μέσο όρο 11 τράπεζες έκλειναν κάθε μήνα το 2009, κοστίζοντας στη FDIC συνολικά σχεδόν 32,5 δις δολ. (εκτίμηση). Η κατάσταση αυτή δημιούργησε, όπως είναι φυσικό, τεράστια πίεση στον ασφαλιστικό φορέα των καταθέσεων, ο οποίος κατέστη ελλειμματικός για πρώτη φορά από το 1991 και, βέβαια, κατ επέκταση, στον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό. Συγκριτικά, το 2008 είχαν τεθεί εκτός λειτουργίας 25 τράπεζες, με κόστος περίπου 18 δις, το 2007 μόλις τρεις με κόστος περίπου 200 εκατ., ενώ το 2006 καμία. Η αρνητική τάση, μάλιστα, δεν φαίνεται να αντιστρέφεται, δεδομένου ότι τον Ιανουάριο του 2010 η FDIC αναγκάστηκε να αναστείλει τη λειτουργία 15 τραπεζών. 19 Δραματικότερη χρονιά για το αμερικανικό τραπεζικό σύστημα, στην κορύφωση της κρίσης καταθέσεων και δανείων (savings and loan crisis) αποτελεί, βέβαια, το 1989 με 534 τράπεζες να αναστέλλουν τη λειτουργία τους. 20

21 Σε ελεύθερη πτώση βρίσκεται ένα εξίσου κρίσιμο μέγεθος, που αφορά τη δανειοδότηση των επιχειρήσεων και της βιομηχανίας από τις εμπορικές τράπεζες. Σύμφωνα με στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ (Federal Reserve ή Fed), ο εμπορικός δανεισμός έχει περισταλεί κατά περίπου 8%, σε σχέση με τα τέλη του Η αρνητική πορεία του δείκτη (βλ. Γράφημα 10), ο οποίος παρακολουθεί το σύνολο των εμπορικών και βιομηχανικών δανείων (commercial and industrial loans) από όλες τις εμπορικές τράπεζες των ΗΠΑ, αποτυπώνει ανάγλυφα τη περιστολή του επιχειρηματικού δανεισμού. ΓΡΑΦΗΜΑ 10: Επιχειρηματικά Δάνεια από Εμπορικές Τράπεζες ΗΠΑ, 2000-ΙV/2009 (ποσοστιαία ετήσια μεταβολή) *Board of Governors of the Federal Reserve System/St Louis Fed Οι δυσκολίες που συναντούν οι επιχειρήσεις, ειδικά οι μικρομεσαίες, στην πρόσβαση σε κεφάλαια κίνησης αλλά και επέκτασης δραστηριοτήτων, θεωρείται ότι αποτελούν τη βασική τροχοπέδη για μια ταχύτερη οικονομική ανάκαμψη, ενώ συμβάλλουν αποφασιστικά και στην αύξηση της ανεργίας Οι κινήσεις της Κεντρικής Τράπεζας Πέραν του TARP και του Financial Stability Plan, και η Fed προχώρησε σε σημαντικές κινήσεις στήριξης του εγχώριου τραπεζικού συστήματος κατά το Στο τέλος του έτους είχαν περιέλθει στην κατοχή της τραπεζικά χρεόγραφα αξίας μεγαλύτερης του ενός τρις δολ. (900 δις δολ σε ενυπόθηκους τίτλους -mortgage-backed securities- εμπορικών τραπεζών και 160 δις χρεογράφων από ΝΠΙΔ πχ. Fannie Mae/Freddie Mac), προκειμένου να διατηρηθεί η ρευστότητα στη διατραπεζική αγορά και το δανεισμό και να κρατηθούν χαμηλά τα επιτόκια. Το 2008 η Fed δεν είχε στην κατοχή της κανένα αντίστοιχο τίτλο. Ταυτόχρονα, η Κεντρική Τράπεζα έκανε ευρεία χρήση νομισματικών και άλλων έκτακτων μέτρων, ώστε να ενισχύσει τη ρευστότητα στο δανεισμό και να μην προκληθεί ασφυξία στην οικονομία: από το Δεκέμβριο του 2008 και καθόλη τη διάρκεια του έτους το καθοδηγητικό Επιτόκιο Κατατεθειμένων Διαθεσίμων της (Federal Funds Rate -FFR 20 ) παρέμεινε στο ιστορικά χαμηλό εύρος 0%-0,25%, ενώ τόσο το προεξοφλητικό επιτόκιο (discount rate) όσο και το επιτόκιο επί των υποχρεωτικών ρευστών διαθεσίμων και 20 Το επιτόκιο που καθορίζει το κόστος του διατραπεζικού δανεισμού 21

22 υπερβαλλόντων αποθεματικών των τραπεζών παρέμειναν σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα (0,5% και 0,25% αντίστοιχα) 21. Ο Πίνακας 8 απεικονίζει την εξέλιξη των βασικών καθοδηγητικών επιτοκίων της Fed από τις αρχές του 2007 μέχρι και το τέλος του Στα μέσα Φεβρουαρίου 2010 η Fed ανακοίνωσε την αύξηση του καθοδηγητικού επιτοκίου για το δανεισμό των εμπορικών τραπεζών απευθείας από την Κεντρική Τράπεζα (discount rate) από 0,5% σε 0,75%. Πρόκειται για την πρώτη αύξηση επιτοκίου από τον Ιούνιο του 2006, όταν το FFR είχε αυξηθεί από 5% σε 5,25% και το discount rate από 6% σε 6,25% (βλ. και Πίνακα 8) 22

23 ΠΙΝΑΚΑΣ 8: Βασικά Καθοδηγητικά Επιτόκια Federal Reserve Έτος Ημερ/νία 31/1-7/8 17/8 18/9 31/10 11/12 22/1 30/1 16/3 18/3 30/4 8/10 29/10 16/12 1/1-31/12 FFR 5,25% 5,25% 4,75% 4,50% 4,25% 3,50% 3,00% 3,00% 2,25% 2,00% 1,50% 1,00% 0%-0,25% 0%-0,25% Discount Rate 6,25% 5,75% 5,25% 5,00% 4,75% 4,00% 3,50% 3,25% 2,50% 2,25% 1,75% 1,25% 0,50% 0,50% *στοιχεία από Federal Open Market Committee της Federal Reserve **FFR: Federal Funds Rate, καθοδηγητικό επιτόκιο της Fed για το διατραπεζικό δανεισμό ***Discount Rate: επιτόκιο απευθείας δανεισμού των τραπεζών από τη Fed 23

24 2.3. American Recovery and Reinvestment Act (ARRA) Στις 13 Φεβρουαρίου του 2009 το Κογκρέσο υπερψήφισε το ARRA, το πρόγραμμα του Προέδρου Obama για την αναζωογόνηση της αμερικανικής οικονομίας. Πρόκειται για το μεγαλύτερο σχέδιο κρατικής παρέμβασης στην οικονομία στην ιστορία των ΗΠΑ, αποτιμώμενο σε οικονομικούς όρους: 787 δις δολ. Οι δύο κύριοι στόχοι του η δημιουργία νέων/διατήρηση υπαρχόντων θέσεων εργασίας, αφενός, και η επίτευξη βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης αφετέρου. Το ARRA είναι ένα μείγμα δράσεων, που περιλαμβάνει δημόσιες επενδύσεις σε έργα υποδομής (λιμάνια, αεροδρόμια, αυτοκινητόδρομοι, ηλεκτρικό δίκτυο), φοροελαφρύνσεις (κυρίως για τη μεσαία εισοδηματική κατηγορία), κοινωνικές παροχές (επιδόματα ανεργίας, περίθαλψη), και περιβαλλοντικά/ενεργειακά προγράμματα (μετατροπή των ενεργοβόρων κυβερνητικών κτιρίων σε πράσινα κτίρια, επιδοτήσεις για ενεργειακές παρεμβάσεις σε ιδιωτικές κατοικίες κλπ). Η κατανομή των 787 δις δολ., σύμφωνα με το αρχικό σχέδιο 22, είχε ως εξής: 288 δις δολ. σε φοροαπαλλαγές και φοροελαφρύνσεις για τα χαμηλά και μεσαία εισοδηματικά στρώματα 224 δις δολ. σε δημόσια προγράμματα στην εκπαίδευση, την υγεία, καθώς και σε κοινωνικές παροχές, και 275 δις δολ. σε κρατικά συμβόλαια που αφορούν έργα υποδομής, καθώς και σε επιχορηγήσεις και δάνεια Ο αντίκτυπος του ARRA στην οικονομία Σύμφωνα με την Επιτροπή Οικονομικών Συμβούλων του Προέδρου Obama (Council of Economic Advisers), κατά τους τελευταίους τρεις μήνες του 2009 το ARRA συνέβαλε κατά 1,5-3 ποσοστιαίες μονάδες στην επέκταση του αμερικανικού ΑΕΠ, ενώ η αντίστοιχη συμβολή του για το 3 ο τρίμηνο ήταν μεταξύ 3 και 4 ποσοστιαίων μονάδων. Ως προς την κατανομή των χρηματοδοτήσεων, μέχρι και το τέλος Ιανουαρίου είχαν δεσμευτεί για προγράμματα και δράσεις του ARRA κονδύλια ύψους 334 δις δολ., εκ των οποίων περίπου 179 δις είχαν ήδη εκταμιευτεί, ενώ είχε γίνει χρήση άλλων 119 δις σε φοροαπαλλαγές και φοροελαφρύνσεις. Συνολικά, μέχρι και το τέλος του πρώτου μήνα του 2010 είχε ήδη γίνει χρήση περίπου 453 δις δολ. ή 57% του αρχικού προϋπολογισμού του προγράμματος. Μεταξύ 17 Φεβ. και 31 Δεκ είχαν δεσμευτεί σχεδόν 200 δις δολ. σε ολοκληρωμένα και υπό εξέλιξη δράσεις και έργα, ήτοι περίπου 30 δις δολ. μέσω κρατικών συμβολαίων (contracts), 167 δις σε δημόσιες επιχορηγήσεις (grants) και άλλα 2,1 δις δολ. σε δάνεια (loans) 24. Το Γράφημα που ακολουθεί απεικονίζει τους τρεις πυλώνες των παρεμβάσεων που προβλέπει το ARRA, δηλαδή Tax Relief (φοροαπαλλαγές/φοροελαφρύνσεις), Payments (κρατικές δαπάνες για κοινωνικά προγράμματα, επιδόματα, ενισχύσεις προς τις Πολιτείες κλπ), και Projects (δημόσιες επενδύσεις σε έργα υποδομής, περιβαλλοντικές παρεμβάσεις κλπ), ως προς τα ήδη δεσμευμένα και τα εναπομείναντα ποσά. 22 Σημειώνεται, ότι σύμφωνα με αναθεωρημένους υπολογισμούς του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κογκρέσου (CBO), το ARRA αναμένεται να κοστίσει 75 δις δολ. επιπλέον κατά τα έτη 2009/2010 (ήτοι 862 δις). Περίπου το 50% αυτής της διόρθωσης ανάγεται σε μεγαλύτερες του αναμενομένου δαπάνες για προγράμματα κοινωνικής σίτισης (food stamps), ενώ σημαντική επιβάρυνση προστίθεται από την κατακόρυφη αύξηση διόγκωση των επιδομάτων ανεργίας, λόγω της κατάστασης στην αγορά εργασίας 23 Σύμφωνα με το μοντέλο που ακολουθείται στην Έκθεση Προόδου του ARRA που υπέβαλε ο Αντιπρόεδρος Biden στον Πρόεδρο, στις 17 Φεβρ Στοιχεία σύμφωνα με δηλώσεις των ίδιων των αποδεκτών των προγραμμάτων/κονδυλίων

25 ΓΡΑΦΗΜΑ 11: Διάρθρωση ARRA (έως και Ιανουάριο 2010) *Γράφημα από την Έκθεση Προόδου του ARRA του Αντιπροέδρου Biden, Φεβρ **Obligated (μπλε): Δεσμευμένα ποσά Remaining (κόκκινο): Ποσά Προς Αξιοποίηση Από τα 190 δις των κονδυλίων που δεσμεύτηκαν για κρατικές κοινωνικές δαπάνες και την ενίσχυση των Πολιτειών, 145 δις (περισσότερο από 75%) είχαν ήδη εκταμιευτεί ως το τέλος του Ιανουαρίου Τα επιδόματα ανεργίας απορρόφησαν 30% των χρημάτων αυτών, 29% το πρόγραμμα κοινωνικής περίθαλψης Medicaid, ενώ το 19% κατευθύνθηκε στην ταμειακή στήριξη των πολιτειακών προϋπολογισμών και το 7% στην κοινωνική ασφάλιση. Το Γράφημα 12 αποτυπώνει την ποσοστιαία κατανομή των εκταμιευθέντων κρατικών δαπανών στο πλαίσιο του ARRA. ΓΡΑΦΗΜΑ 12: Κατανομή Κρατικών Δαπανών υπό ARRA (ποσοστιαία, έως και Ιανουάριο 2010) *Γράφημα από την Έκθεση Προόδου του ARRA του Αντιπροέδρου Biden, Φεβρ

26 Όσον αφορά τις δημόσιες επενδύσεις στις υποδομές, η μεγαλύτερη απορρόφηση σε δέσμευση κονδυλίων καταγράφεται στα έργα βελτίωσης των αυτοκινητοδρόμων (17%), με τις δράσεις στον τομέα των ΑΠΕ και του περιβάλλοντος (10%) και τις υποδομές στις μεταφορές (4%) και τα δίκτυα ύδρευσης (4%) να ακολουθούν. Στο επόμενο Γράφημα απεικονίζεται η απορρόφηση κονδυλίων κατά τομέα στις δημόσιες επενδύσεις. ΓΡΑΦΗΜΑ 13: Απορρόφηση Χρηματοδοτήσεων ARRA στις Δημόσιες Υποδομές (ποσοστιαία, έως και Ιανουάριο 2010) *Γράφημα από την Έκθεση Προόδου του ARRA του Αντιπροέδρου Biden, Φεβρ *Αφορά δεσμεύσεις κονδυλίων Στον τρίτο πυλώνα του ARRA (Projects), έχουν χορηγηθεί περισσότερα από δάνεια σε Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις, συνολικού ύψους 20 δις δολ., σύμφωνα με την Έκθεση Προόδου. Τα έργα οδοποιίας ή/και βελτίωσης των μεταφορικών υποδομών (λιμάνια, αεροδρόμια, αυτοκινητόδρομοι/οδικό δίκτυο) που χρηματοδοτούνται ανέρχονται σε , ενώ σε εξέλιξη βρίσκονται έργα και σε 51 σημεία πρώτης προτεραιότητας λόγω υψηλής περιβαλλοντικής επιβάρυνσης. Τέλος, όσον αφορά το περιβάλλον και την καινοτομία, σύμφωνα με την Έκθεση Προόδου του ARRA: έχουν ήδη δεσμευτεί 2,4 δις δολ. για την ανάπτυξη της νέας γενιάς υβριδικών οχημάτων 3,4 δις θα κατευθυνθούν στη δημιουργία έξυπνων ενεργειακών δικτύων (smart energy grids) 5 δις θα διατεθούν σε προγράμματα ενεργειακής θωράκισης σπιτιών σε χαμηλές εισοδηματικές κατηγορίες και άλλα 2,3 δις θα πάρουν τη μορφή φοροαπαλλαγών (ύψους 30%) για προγράμματα ανάπτυξης ΑΠΕ. Πέραν αυτών 7 δις έχουν δεσμευτεί για την επέκταση της διείσδυσης της ευρυζωνικότητας σε απομακρυσμένες περιοχές και άλλα 8 δις για τη δημιουργία σιδηροδρομικού δικτύου υψηλής ταχύτητας, τομέας στον οποίο οι ΗΠΑ παρουσιάζουν αξιοσημείωτη υστέρηση σε σχέση με χώρες όπως η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιαπωνία κλπ. Τέλος, όσον αφορά στην απασχόληση, στην περίοδο από την έναρξη του ARRA μέχρι και τις 30 Σεπτεμβρίου 2009, οι δράσεις και τα προγράμματα που χρηματοδοτήθηκαν από το σχέδιο οδήγησαν στη δημιουργία ή τη διατήρηση περίπου 640 χιλ. θέσεων εργασίας, ενώ για το 4 ο τρίμηνο του έτους ο αντίστοιχος αριθμός υπολογίζεται ότι πλησίασε τις 600 χιλ. θέσεις. Σύμφωνα με τους κυβερνητικούς σχεδιασμούς, το ARRA μπορεί να οδηγήσει 26

27 στη δημιουργία ή/και τη διάσωση συνολικά 3,5 εκατ. θέσεων εργασίας, μέχρι το τέλος του ΟΙ περισσότερες θέσεις εργασίας δημιουργήθηκαν ή διασώθηκαν στην Πολιτεία της Καλιφόρνια (περίπου 71 χιλ.), με την Πολιτεία να χρηματοδοτείται συνολικά με 21,6 δις δολ. από το ARRA. Δεύτερη κατατάσσεται η Ν. Υόρκη, με 12,6 δις δολ. σε κρατικές ενισχύσεις και 43 χιλ. θέσεις εργασίας να έχουν χρηματοδοτηθεί από το ARRA και τρίτη η Φλόριντα, με επιχορηγήσεις ύψους 9 δις και χρηματοδότηση 35 χιλ. θέσεων. 3. Συμπεράσματα-Προοπτικές Το 2009 ήταν έτος μεικτών μηνυμάτων για την αμερικανική οικονομία: οι αρχές του έτους σηματοδότησαν το βαθύτερο σημείο της οικονομικής κρίσης, που δεν ονομάστηκε τυχαία Great Recession σε παραλληλισμό προς τη Great Depression (ή «Μεγάλη Ύφεση»), την οικονομική κρίση-ορόσημο της δεκαετίας του 1930, που έχει χαραχτεί βαθιά στο αμερικανικό υποσυνείδητο. Η συνέχεια του έτους όμως ήταν διαφορετική, με τους φόβους για δομική και παρατεταμένη ύφεση να μην επαληθεύονται και την οικονομία να παρουσιάζει σημεία ανάκαμψης, προϊόντος του χρόνου. Η Great Recession αποδείχτηκε, τελικά, συντομότερη και λιγότερο έντονη από τις προβλέψεις των οικονομολόγων: αν και η ανάπτυξη για το σύνολο του έτους ήταν αρνητική (-2,4%), στη χειρότερη μεταπολεμική επίδοση της αμερικανικής οικονομίας, η αντιστροφή του κλίματος είναι εμφανής στο 3 ο και κυρίως στο 4 ο τρίμηνο, με την οικονομική δραστηριότητα να επιταχύνει και την ανάπτυξη να ανέρχεται σε 2,2% και 5,9% αντίστοιχα, πέρα από τις προβλέψεις και των πιο αισιόδοξων οικονομολόγων. Σειρά δεικτών, όπως η ενεργός ζήτηση, η καταναλωτική εμπιστοσύνη, οι πωλήσεις κατοικιών και οι επενδύσεις στην κατασκευή νέων κατοικιών εμφανίζονται βελτιωμένοι, ενώ οι πιέσεις που έφεραν το εγχώριο χρηματοπιστωτικό σύστημα ένα βήμα πριν την ολοκληρωτική κατάρρευση, στα τέλη του 2008, επίσης περιορίστηκαν σημαντικά. Ταυτόχρονα, οι κυβερνητικές ενέσεις ρευστότητας στο τραπεζικό σύστημα και τα προγράμματα δημοσίων έργων διευκόλυναν το δανεισμό και τόνωσαν την οικονομική δραστηριότητα, συμβάλλοντας στην αντιστροφή του κλίματος. Τέλος, η αύξηση των εξαγωγών, συνεπεία κυρίως της διολίσθησης του δολαρίου, και η αύξηση της παραγωγικότητας, αφού το συνολικό παραγόμενο προϊόν συνέχισε να αυξάνεται παρά τη μείωση του απασχολούμενου εργατικού δυναμικού, συνέτειναν στη δημιουργία ενός θετικού momentum Από την άλλη, βέβαια, πολλοί οικονομικοί δείκτες εξακολούθησαν να επιδεινώνονται καθόλη τη διάρκεια του Η μεγαλύτερη ανησυχία προέρχεται από την πορεία της απασχόλησης και τους επιμέρους ποιοτικούς δείκτες μέτρησής της (μερική απασχόληση/υποαπασχόληση, μέση διάρκεια παραμονής στην ανεργία κλπ), ενώ επιδείνωση εμφάνισαν και άλλα κρίσιμα μεγέθη, όπως οι υπερήμερες οφειλές προς τις τράπεζες, οι κατασχέσεις κατοικιών και ο ρυθμός κατάρρευσης τραπεζικών ιδρυμάτων. Ως πηγή νέων σοβαρών κινδύνων χαρακτηρίζεται επίσης η διαφαινόμενη μετάσταση της κρίσης από τα δάνεια υψηλού ρίσκου (subprime) στα δάνεια τύπου prime και από την 25 Η μέτρηση των θέσεων εργασίας που έχουν χρηματοδοτηθεί από το ARRA είναι αμφιλεγόμενη: στις δηλώσεις των ίδιων των αποδεκτών (απασχολούμενοι), ο οποίες παρακολουθούνται σε τριμηνιαία βάση και αφορούν την απευθείας χρηματοδότηση, το κυβερνητικό επιτελείο προσθέτει και θέσεις που θεωρείται ότι έχουν δημιουργηθεί/διασωθεί εμμέσως, ως αποτέλεσμα δηλαδή της αυξημένης οικονομικής δραστηριότητας λόγω του ARRA (βάσει ειδικών μαθηματικών αναγωγών), προκειμένου να υπολογίσει το συνολικό αριθμό τους. Από την πλευρά των Ρεπουμπλικανών ασκείται οξεία κριτική στην πρακτική αυτή, ως μέσο για το φούσκωμα των στοιχείων και την απόκρυψη της αποτυχίας του προγράμματος, παραπέμποντας στα εκρηκτικά ποσοστά ανεργίας (βλ. Κεφ. 1.3) 27

28 αγορά κατοικίας στην αγορά εμπορικών ακινήτων. Επιπλέον, είναι κοινή διαπίστωση των οικονομολόγων ότι ακόμη και οι δείκτες που εμφανίζουν βελτίωση, εξακολουθούν επί το πλείστον να κινούνται σε επίπεδα χαμηλότερα των προ της κρίσης επιδόσεών τους. Τα οικονομικά επιτελεία της Κυβέρνησης και του Κογκρέσου προέβλεψαν ικανούς ρυθμούς ανάπτυξης για τα επόμενα χρόνια. Το Γραφείο Προϋπολογισμού του Λευκού Οίκου (OMB) αναμένει την ανάπτυξη του πραγματικού ΑΕΠ κατά το τρέχον έτος να κλείσει στο 2,7% και να επιταχυνθεί περαιτέρω το 2011 (3,8%), προβλέποντας μέση ανάπτυξη 3,4% μεταξύ Οι εκτιμήσεις του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κογκρέσου (CBO) είναι πιο μετριοπαθείς, προβλέποντας αύξηση του πραγματικού αμερικανικού ΑΕΠ 2,2% και 1,9% για το 2010 και το 2011 αντίστοιχα και μέση ανάπτυξη 3% μεταξύ Μένει, τελικά, να αποδειχθεί αν ο γνωστός στην οικονομική θεωρία «Κανόνας Zarnowitz», βρει εφαρμογή στη συγκεκριμένη οικονομική κρίση και μετά τη σύντομη αλλά έντονη Great Recession ακολουθήσει όντως μια περίοδος ζωηρής οικονομικής άνθισης, ή αν αντίθετα η ανάκαμψη που ξεκίνησε στο δεύτερο μισό του 2009 αποδειχτεί εύθραυστη. Σύμφωνα με πολλούς οικονομολόγους, ο συνδυασμός ενός δυσλειτουργικού τραπεζικού τομέα με μια αγορά εργασίας που χαρακτηρίζεται από υψηλά ποσοστά ανεργίας και υπό εξέλιξη δομικές αναδιαρθρώσεις, θα συνεχίσει να περιστέλλει την αναπτυξιακή δυναμική της οικονομίας, καθιστώντας την ανάκαμψη στα προ της κρίσης επίπεδα μακρά και επίπονη. Όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά, η νέα κανονικότητα (the new normal) για την αμερικανική οικονομία μπορεί να σημαίνει παρατεταμένα χαμηλότερους μέσους ρυθμούς ανάπτυξης και μόνιμα υψηλότερα ποσοστά δομικής ανεργίας. Σε κάθε περίπτωση, με τη θεωρία της αποσύνδεσης (decoupling) της αμερικανικής από την παγκόσμια οικονομία να έχει καταρριφθεί στην πράξη, η μεσο-μακροπρόθεσμη τροχιά της εγχώριας οικονομικής δραστηριότητας δεν εξαρτάται μόνο από την εσωτερική αναπτυξιακή δυναμική και τα μέτρα στήριξής της, αλλά και από κρίσιμες διεθνείς εξελίξεις: την πορεία των μεγάλων αναδυόμενων οικονομιών (Κίνα, Ινδία, Ν. Κορέα, Βραζιλία), τις επιδόσεις των κύριων εμπορικών της εταίρων αλλά και ανταγωνιστών (ΕΕ/Ευρωζώνη, Ιαπωνία), τις εξελίξεις στο διεθνές εμπόριο, τη συμπεριφορά και την κινητικότητα του κεφαλαίου κλπ. Και, παρά τις θετικότερες προοπτικές, στον απόηχο της μεγαλύτερης οικονομικής ύφεσης που έπληξε την παγκόσμια οικονομία μεταπολεμικά, τα μηνύματα από τα περισσότερα αυτά πεδία είναι τουλάχιστον αμφίσημα. 28

29 Διμερές Εμπόριο -Διαχρονική Εξέλιξη και Ανταγωνισμός 4.1 Εξέλιξη διμερούς εμπορίου Σύμφωνα με τα στοιχεία της αμερικανικής στατιστικής υπηρεσίας 26, όπως απεικονίζονται στον Πίνακα 9, οι ελληνικές εξαγωγές προϊόντων στις ΗΠΑ παρουσίασαν συνολικά ανοδικές τάσεις την τελευταία δεκαετία, ξεκινώντας από λιγότερα από 600 εκατ. δολ. το 2000 και φτάνοντας στα 1,12 δις το 2007, έτος κορύφωσής τους, για να περιοριστούν στη συνέχεια κατά τα έτη 2008 (-10,8%) και 2009 (-15,8%). Μεταξύ 2000 και 2007 η μέση ποσοστιαία μεταβολή των εξαγωγών μας ήταν 10,17%, ποσοστό το οποίο περιορίζεται στο 4,95% για το σύνολο της δεκαετίας, με την κάμψη των δύο τελευταίων ετών. Μάλιστα, κατά την περίοδο , εξαετία συνεχούς επέκτασης, ο συνολικός όγκος των εξαγωγών μας υπερδιπλασιάστηκε (μ. ό. ποσοστιαίας μεταβολής +14,29%). Σημειώνεται, τέλος, ότι παρά την κάμψη προς το τέλος της δεκαετίας, η επίδοση του 2008 ήταν η 2 η καλύτερη για τις εξαγωγές μας στην υπό εξέταση περίοδο, σχεδόν 1 δις δολ., ενώ το 2009 οι εξαγωγές μας υποχωρούν μεν κάτω από τα επίπεδα του 2005, εξακολουθούν όμως να υπερέχουν αισθητά των επιδόσεων των αρχών της δεκαετίας. Σύμφωνα με τα στοιχεία, ο ετήσιος μέσος όρος των ελληνικών εξαγωγών τη δεκαετία ήταν 449,5 εκατ. δολ., ενώ ο αντίστοιχος μέσος όρος τη δεκαετία που μόλις ολοκληρώθηκε ( ) ανήλθε σε 779 εκατ., μια σημαντική αύξηση της τάξης του 73%. Παρά τη θετική αυτή εξέλιξη, όμως, οι εισαγωγές από ΗΠΑ αυξήθηκαν συνολικά με ταχύτερους ρυθμούς εντός της εν λόγω εικοσαετίας, με αποτέλεσμα την απώλεια μεριδίου για τα ελληνικά προϊόντα ως προς τα συνολικά εισαγόμενα αγαθά στις ΗΠΑ, από 0,10% το 1990 σε 0,05% το Αυτό απεικονίζεται ακόμη πιο εύγλωττα από τους μέσους όρους, με τη μέση διείσδυση των ελληνικών προϊόντων στην αμερικανική αγορά, σε όρους εξαγωγών, να μειώνεται από 0,068% τη δεκαετία , σε 0,050% τη δεκαετία (βλ. Πίνακα 10). Οι αμερικανικές εξαγωγές προϊόντων προς τη χώρα μας, παρά τις πιο ακραίες διακυμάνσεις που παρουσιάζουν ανά έτος, αυξήθηκαν σωρευτικά κατά την τελευταία δεκαετία, με τη μέση ετήσια ποσοστιαία μεταβολή να ανέρχεται σε 15,4%. Η καλύτερη επίδοσή τους καταγράφηκε το 2003, όταν από τα 1,15 δις δολ. του 2002 (χειρότερη χρονιά της δεκαετίας για τις αμερικανικές εξαγωγές) εκτοξεύτηκαν στα 2,5 δις (+117,6%). Το 2009 αποτελεί τη 2 η καλύτερη χρονιά για τις αμερικανικές εξαγωγές προς τη χώρα μας, αφού ανήλθαν σε 2,47 δις δολ., αυξημένες κατά 28% σε σχέση με το Αξίζει, τέλος, να σημειωθεί, ως τάξη μεγέθους, ότι ακόμη κι αν συγκρίνουμε το 2007, τη χρονιά-ρεκόρ της δεκαετίας για τις ελληνικές εξαγωγές, με την αντίστοιχα χειρότερη χρονιά για τις αμερικανικές εξαγωγές, δηλαδή το 2002, ο λόγος των εξαγωγών μας προς τις εισαγωγές από ΗΠΑ δεν φτάνει το 1:1. 26 US Census Bureau και Trade Stats Express του Office of Trade and Industry Information (OTII) του Αμερικανικού Υπουργείου Εμπορίου 29

30 ΠΙΝΑΚΑΣ 9: Διμερείς Εμπορικές Ροές Ελλάδος ΗΠΑ, Εμπορικό Ισοζύγιο και Τάσεις, Ελληνικές Εξαγωγές 591, , , , , , ,664 1,119, , ,592 Τάση ,56% 8,1% 12,41% 17,86% 22,13% 9,27% 15,98% -10,8% -15,85% Ετήσια ποσοστιαία μεταβολή (μ. ό.): 4,95% Ετήσια ποσοστιαία μεταβολή (μ. ό.): 10,17% Ετήσια ποσοστιαία μεταβολή (μ. ό.): 14,29% Εισαγωγές από ΗΠΑ 1,221,765 1,293,606 1,151,786 2,506,479 2,063,226 1,192,248 1,554,720 2,110,206 1,931,571 2,475,730 Τάση --- 5,88% -10,96% 117,62% -17,68% -42,21% 30,4% 35,73% -8,47% 28,17% Ετήσια ποσοστιαία μεταβολή (μ. ό.) 15,39% Εμπορικό Ισοζύγιο -630, , ,603-1,892,513-1,339, , , , ,633-1,635,138 % μεταβολή % -23% 213% -29% -77% 91% 56% 2% 75% *ποσά σε χιλ. δολ. ΗΠΑ Ετήσια ποσοστιαία μεταβολή Εμπορικού Ισοζυγίου (μ. ό.): -37% Μέσο ελληνικό εμπορικό έλλειμμα : 964 εκατ. δολ. 30

31 Αντίστοιχα, το διμερές εμπορικό ισοζύγιο είναι διαχρονικά ελλειμματικό για τη χώρα μας. Το 2009 ξεπέρασε τα 1,6 δις δολ., σημειώνοντας το δεύτερο μεγαλύτερο άνοιγμα στο διμερές ισοζύγιο μετά το 2003, όταν είχε πλησιάσει τα 1,9 δις. Μάλιστα, συγκρίνοντας διαχρονικά, το μέσο εμπορικό έλλειμμα σε βάρος της χώρας μας επιδεινώθηκε αισθητά μεταξύ των δύο προηγούμενων δεκαετιών, διευρυνόμενο από 556 εκατ. δολ μεταξύ σε 964 εκατ. μεταξύ 2000 και 2009 (73,3%) 27. ΠΙΝΑΚΑΣ 10: Μερίδιο ελληνικών εξαγωγών επί συνόλου εισαγωγών ΗΠΑ, Έτος Μερίδιο % Έτος Μερίδιο % , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,054 Μέσος Όρος ,068 Μέσος Όρος ,050 *στοιχεία από United States International Trade Commission (US ITC), επεξεργασία Γραφείο ΟΕΥ 4.2 Ελληνικές εξαγωγές στις ΗΠΑ (κύριες κατηγορίες προϊόντων) Με έτος βάσης το 2009, ο Πίνακας που ακολουθεί (Πίνακας 11) απεικονίζει τις 25 κυριότερες κατηγορίες προϊόντων που εξήχθησαν από τη χώρα μας προς τις ΗΠΑ σε βάθος 5ετίας ( ). Τα προϊόντα αυτά αποτέλεσαν το 63,4% των εξαγωγών μας κατά το παρελθόν έτος (έναντι 70,4% το 2008, 66,6% το 2007, 53,7% το 2006 και 59,8% το 2005). Επίσης, η συνολική αξία των 25 αυτών επιμέρους κατηγοριών παρουσιάζει το 2009 μείωση της τάξης του 22,3% σε σχέση με το προηγούμενο έτος, σε αντίθεση με τις λοιπές κατηγορίες προϊόντων, που κινήθηκαν αυξητικά μεταξύ 2008 και 2009 (6,5%). Τέλος, βάσει των στοιχείων αυτών, οι εξαγωγές μας στο σύνολό τους εμφανίζουν συρρίκνωση 13,8% το 2009 σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Μια γενικότερη ματιά στον Πίνακα 11 αποκαλύπτει ότι το μίγμα των κύριων εξαγωγών μας προς τις ΗΠΑ περιλαμβάνει τόσο βιομηχανικά όσο και αγροτικά προϊόντα, πρώτες ύλες και προϊόντα χαμηλής επεξεργασίας. Μάλιστα, μεταξύ των πρώτων 5 κατηγοριών μόνο οι ελιές είναι αγροτικό προϊόν (2 η θέση, με μερίδιο περίπου 9% των εξαγωγών μας το 2009), με τις υπόλοιπες 4 κατηγορίες να αφορούν βιομηχανικά προϊόντα αντίστοιχα, μεταξύ των 10 πρώτων κατηγοριών, 6 αφορούν σε προϊόντα βαριάς επεξεργασίας και 4 σε αγροτικά προϊόντα. 27 στοιχεία για τους κύριους εμπορικούς εταίρους των ΗΠΑ βλ. Κεφ. 1.6, σελ στοιχεία από την Υπηρεσία Διεθνούς Εμπορίου (International Trade Commission) του αμερικανικού Υπουργείου Εμπορίου, βάσει στοιχείων από τα τελωνεία 31

32 Ως προς τις επιμέρους κατηγορίες, εκκινώντας από το 2007, η κατηγορία μεταλλικών αγωγών (σωλήνων) πετρελαίου/φυσικού αερίου (HTS: ) έχει εξοστρακίσει από την 1 η θέση των εξαγωγών μας τις ελιές (HTS: ). Ωστόσο, το 2009 η κατηγορία εμφανίζει καθίζηση, υποδιπλασιαζόμενη σε αξία σε σχέση με το 2008 (-54,6%), αποτελώντας πλέον το 10,8% των συνολικών μας εξαγωγών, έναντι 20,5% το 2008 και 19,7% το 2007). Τα παρασκευάσματα ελιών εμφανίζουν συνολικά σταθερή πορεία εντός της 5ετίας, παρά τη μικρή υποχώρηση του 2009, ενώ ως ποσοστό επί των συνολικών εξαγωγών μας προς τις ΗΠΑ, μετά από αυξομειώσεις μεταξύ 2005 και 2007, ξεπέρασε το 9% το Αντίστοιχα, σχετικά σταθερή πορεία εμφανίζει η κατηγορία «ξυραφάκια» (HTS: ), με το ποσοστό της να ξεπερνά το 7% το 2009, ως προς το σύνολο των εξαγωγών μας. Αντίθετα, σταθερά και έντονα πτωτική πορεία παρουσιάζουν τα προϊόντα αλουμινίου (πλάκες, φύλλα, ταινίες κλπ, HTS: ), εκκινώντας από σχεδόν 100 εκατ. δολ. το 2005 (ή 11,2% των εξαγωγών μας) και περιοριζόμενα σε λιγότερο από 40 εκατ. το 2009 (μερίδιο 4,6%). Καίτοι, μεταξύ 2008 και 2009 η κατηγορία αυτή εμφανίζει τη μεγαλύτερη ποσοστιαία ανάκαμψη μεταξύ των πρώτων 5 εξαγώγιμων προϊόντων μας (18,7%). Ραγδαίες αυξομειώσεις εμφανίζουν τα ελαφρά βιομηχανικά έλαια (HTS: ) εντός της εξεταζόμενης 5ετίας, από το ναδίρ του 2005 (μόλις 830 χιλ. δολ. ή λιγότερο από 0,1% επί του συνόλου) σε περισσότερα από 95 εκατ. το 2007 (μερίδιο 8%), για να υποχωρήσουν ραγδαία το 2009 (28,8 εκατ. ή 3,4%), καταγράφοντας τη μεγαλύτερη ετήσια ποσοστιαία πτώση μεταξύ των πρώτων 5 προϊόντων μας (-65,9%). Σημαντικά υποχωρούν επίσης και οι εξαγωγές μας σε καπνά (HTS: ), από 50 σε 20 εκατ. δολ. μεταξύ 2005 και

33 ΠΙΝΑΚΑΣ 11: 25 πρώτα σε αξία ελληνικά προϊόντα εξαγωγής προς ΗΠΑ, (έτος βάσης: 2009) ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΑΠΟ ΕΛΛΑΔΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ - Ετήσια στοιχεία (σε χιλ. δολάρια ΗΠΑ) Γενικό Σύνολο Εξαγωγών Μεταβολή 886, ,653 1,197, , , , ,413 91, % Αγωγός πετρελαίου ή φυσικού αερίου, εξωτερική διάμετρος >406,4 mm (16 in.) από σίδηρο ή χάλυβα % επί του συνόλου 0.00% 0.00% 19.72% 20.47% 10.77% ,758 54,394 79,925 80,079 76, % Ελιές παρασκευασμένες ή διατηρημένες σε ξίδι, μη κατεψυγμένες % επί του συνόλου 6.97% 5.62% 6.67% 8.14% 9.05% ,605 48,912 76,277 57,150 59, % Ξυραφάκια % επί του συνόλου 5.71% 5.05% 6.37% 5.81% 7.07% ,685 72,126 47,993 33,002 39, % Κράμα αλουμινίου σε ορθογώνια φύλλα, πλάκες και ταινίες >0,2 mm πάχος % επί του συνόλου 11.24% 7.45% 4.01% 3.35% 4.62% ,681 95,929 84,555 28, % Ελαφρά λάδια και παρασκευάσματα από λάδια και έλαια από ασφαλτούχα ορυκτά % επί του συνόλου 0.09% 6.06% 8.01% 8.60% 3.40% ,066 14,776 19,736 18,558 20, % Τυριά, περιλαμβάνονται το Cheddar και το Colby ,747 26,357 28,576 19,536 20, % Καπνά ,610 18,368 16,822 20,680 20, % Εξαρτήματα από αεροπλάνα και ελικόπτερα ,759 17,261 22,579 18,796 17, % Ελαιόλαδο και κλάσματα αυτού, παρθένο, μη χημικά τροποποιημένο ,765 8,406 8,837 15,504 17, % Βερμικουλίτης, περλίτης και χλωρίτες (χημικές ουσίες) ,946 15,004 20,873 9,789 13, % Αντίκες ηλικίας άνω των 100 χρόνων ,608 7,428 9,659 12,646 13, % Ψάρια, με εξαίρεση τα φιλέτα, τα συκώτια και τα αυγά αυτών, νωπά ή διατηρημένα ,617 19,806 23,570 20,706 13, % Λαξευμένοι ή οικοδομικοί λίθοι από μάρμαρο, τραβερτίνη και αλάβαστρο ,730 4,912 7,426 11,939 12, % Εξαρτήματα (εκτός από κεραίες και ανακλαστήρες) για χρήση σε συσκευές ραδιομετάδοσης, ραντάρ, ραδιόφωνα για βοήθημα πλοήγησης ή λήψη Τσιμέντο PORTLAND, εκτός του λευκού PORTLAND 103,952 91,745 35,516 11,717 10, % 33

34 HTS Number Λαχανικά, παρασκευασμένα ή διατηρημένα αλλιώς από διάλυμα με ξίδι, μη κατεψυγμένα, εκτός από τα προϊόντα της κλάσης Υφάσματα από νήματα συνθετικών ινών Παραφίνη περιεκτικότητας σε λάδι μικρότερη από 0.75% Ενδύματα και αξεσουάρ γουναρικών Ραντάρ Οίνοι από φρέσκα σταφύλια (πλην αφρωδών) και μούστος προ ζύμωσης, με προσθήκη αλκοόλ και σε συσκευασίες μικρότερες ή ίσες των 2 L Μονωμένα σετ καλωδίων για χρήση σε αυτοκίνητα, αεροπλάνα και πλοία Φρούτα, λαχανικά, καρποί και άλλα βρώσιμα μέρη φυτών, παρασκευασμένα ή διατηρημένα σε ξίδι Μεταβολή ,759 7,975 9, % 14,100 18,228 16,722 14,997 9, % ,968-8,743 10,288 5,130 5,108 8, % 3,905 1,935 3,610 10,906 8, % 8,559 8,100 10,147 9,771 8, % 7,911 9,856 8,642 10,442 7, % 6,971 6,802 7,676 6,613 7, % 2,880 3,109 4,139 6,755 6, % Συλλογές και συλλεκτικά είδη ζωολογικής, βοτανικής, ορυκτολογικής, ιστορικής, αρχαιολογικής, νομισματικής και άλλης αξίας , ,633 1,629 5, % Πυρομαχικά (βόμβες, χειροβομβίδες, τορπίλες, νάρκες και μέρη αυτών) Επιμέρους Σύνολο (25 πρώτα) 529, , , , , % Μερίδιο 25 πρώτων επί συνολικών εξαγωγών 59.76% 53.65% 66.59% 70.37% 63.39% Λοιπά Προϊόντα (σύνολο) 356, , , , , % Γενικό Σύνολο Εξαγωγών 886, ,653 1,197, , , % Συνολικά, στις 25 υπό εξέταση κατηγορίες 29 τα βιομηχανικά προϊόντα και τα προϊόντα βαριάς επεξεργασίας 30 αποτέλεσαν το 2009 το 35,6% των εξαγωγών μας, εμφανίζοντας σημαντική συρρίκνωση σε σχέση με τα αμέσως προηγούμενα έτη (-34,2% και -44,1% σε σχέση με το 2008 και το 2007 αντίστοιχα), ενώ το μίγμα των πρωτογενών προϊόντων και των προϊόντων ελαφράς επεξεργασίας 31 αντικατόπτριζε ποσοστό 25,3% των συνολικών μας εξαγωγών για το 2009 (συγκριτικά: 21,8% το 2008 και 19,3% το 2007), στη μεγαλύτερή του τιμή κατά την υπό εξέταση 5ετία. Ο Πίνακας 12 που ακολουθεί, παρουσιάζει συνοπτικά το μίγμα βιομηχανικών και αγροτικών/πρωτογενών/ελαφρά επεξεργασμένων προϊόντων μεταξύ των 29 εξαιρουμένων των κατηγορικών «αντίκες ηλικίας άνω των 100 ετών» (θέση 11) και «συλλογές και συλλεκτικά είδη» (θέση 19) 30 μεταλλικοί σωλήνες πετρελαίου/φα, ξυραφάκια, ελάσματα αλουμινίου, ελαφρά βιομηχανικά έλαια, μέρη αεροπλάνων/ελικοπτέρων, χημικά προϊόντα, εξαρτήματα συσκευών ραδιομετάδοσης, τσιμέντο τύπου Portland (πλην λευκού), Ραντάρ, σετ καλωδίων και πυρομαχικά διαφόρων ειδών 31 παρασκευασμένες ελιές, τυριά, καπνά, παρθένο ελαιόλαδο, ψάρια, οικοδομικοί λίθοι και προϊόντα μαρμάρου, νωπά παρασκευασμένα και διατηρημένα λαχανικά, καρποί και άλλα βρώσιμα μέρη φυτών, υφάσματα, ενδύματα και αξεσουάρ γουναρικών, παραφίνη, κρασιά (πλην αφρωδών) και μούστος 34

35 πρώτων 25 υπό εξέταση κατηγοριών, στην απόλυτη και ποσοστιαία εξέλιξή τους εντός της προηγουμένης 5ετίας, καθώς και ως μερίδιο των συνολικών μας εξαγωγών προς ΗΠΑ. ΠΙΝΑΚΑΣ 12: Μίγμα βιομηχανικών-αγροτικών/πρωτογενών προϊόντων μεταξύ πρώτων 25 κατηγοριών εξαγωγών μας προς ΗΠΑ, ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΑΠΟ ΕΛΛΑΔΑ - ΠΡΟΪΟΝΤΑ - Ετήσια στοιχεία (σε χιλ. δολάρια ΗΠΑ) Γενικό Σύνολο Εξαγωγών Βιομηχανικά Προϊόντα (μεταξύ πρώτων 25) Μερίδιο επί συνολικών εξαγωγών Αγροτικά Προϊόντα (μεταξύ πρώτων 25) Μερίδιο επί συνολικών εξαγωγών Μεταβολή , ,653 1,197, , , , , , , , % 33.73% 32.61% 45.09% 46.65% 35,58% 203, , , , , % 23.00% 18.96% 19.25% 21.83% 25.26% Πρέπει βεβαίως να σημειωθεί ότι τα κύρια βιομηχανικά προϊόντα των ελληνικών εξαγωγών στις ΗΠΑ είναι συνολικά χαμηλής προστιθέμενης αξίας, καθώς απουσιάζουν προϊόντα βαριάς/σύνθετης επεξεργασίας (πχ. προηγμένος μηχανολογικός εξοπλισμός, βαρέα οχήματα κλπ) όπως επίσης και προϊόντα που ενσωματώνουν καινοτομία/υψηλή τεχνολογία (υπολογιστικά και τηλεπικοινωνιακά συστήματα, ηλεκτρονικός εξοπλισμός κλπ). Τέλος, όσον αφορά τη βαρύτητα των επιμέρους κατηγοριών ως προς το σύνολο των εξαγωγών μας προς τις ΗΠΑ, παρατηρούμε ότι καμία κατηγορία δεν συγκεντρώνει υπερβολικά υψηλό μερίδιο επί του συνόλου και η διασπορά μεριδίων μεταξύ των προϊόντων είναι σημαντική. Η κυριότερη εξαγωγική μας κατηγορία, ήτοι οι αγωγοί πετρελαίου και Φ/Α, αντικατόπτριζε το 2009 κάτι περισσότερο από 10% του συνόλου των εξαγωγών μας, περιοριζόμενη ωστόσο από ποσοστό περίπου 20% κατά τα προηγούμενα 2 έτη. Αντίστοιχα, οι επόμενες κατηγορίες μεταξύ των 5 πρώτων εξαγώγιμων προϊόντων μας συγκεντρώνουν μερίδια 9%, 7%, 4,6% και 3,4% του συνόλου. Στην ίδια κατεύθυνση, το 63,4% που συγκέντρωσαν το 2009 οι 25 πρώτες κατηγορίες εξαγωγών, αντικατοπτρίζει σε γενικές γραμμές ικανοποιητική διασπορά στις εξαγωγές προϊόντων μας προς τις ΗΠΑ, ενώ ακόμη και στη μέγιστη τιμή του, το 2008, το μερίδιο των πρώτων 25 κατηγοριών επί του συνόλου μόλις ξεπερνά το 70%. Έτσι, συνολικά οι εξαγωγές μας προς ΗΠΑ, τουλάχιστον κατά την τελευταία 5ετία, δεν εμφανίζουν ισχυρά φαινόμενα υπερσυγκέντρωσης, είτε ως προς συγκεκριμένη κατηγορία ή κατηγορίες, είτε ως προς τη συνολική διασπορά των μεριδίων, μεταξύ των πρώτων εξαγωγικών μας κατηγοριών. 35

36 4.3 Βασικός ανταγωνισμός σε κύρια ελληνικά εξαγώγιμα προϊόντα Ο Πίνακας που ακολουθεί (Πίνακας 13) απεικονίζει τις 10 σημαντικότερες κατηγορίες προϊόντων που εξήχθησαν από Ελλάδα προς τις ΗΠΑ (έτος βάσης το 2009), καθώς και τους κύριους ανταγωνιστές αυτών 32. Στα πρώτα αυτά 10 προϊόντα, το ελληνικό μερίδιο επί των συνολικών αμερικανικών εισαγωγών στις συγκεκριμένες κατηγορίες ποικίλει, από μόλις 0,13% (ελαφρά βιομηχανικά έλαια, HTS: ) και 0,37% (εξαρτήματα πτητικών μέσων, HTS: ), έως 69% (HTS: , χημικές ουσίες όπως βερμικουλίτης, χλωρίτης, περλίτης). Επικεντρώνοντας στις κατηγορίες με αξιοσημείωτο μερίδιο για τις ελληνικές εξαγωγές, σημειώνουμε ότι: --Στην κατηγορία των χημικών ουσιών (HTS: ), όπου η Ελλάδα έχει καταστεί ο κύριος προμηθευτής των ΗΠΑ τα τελευταία χρόνια (με τη Ν. Αφρική να προσπερνάει την Κίνα το 2009), η συνολική αξία των εισαγωγών των ΗΠΑ είναι χαμηλή (μόλις 25 εκατ. δολ. το 2009, εκ των οποίων τα 17,5 εκατ. αφορούν εισαγωγές από τη χώρα μας). --Στα ξυραφάκια (HTS: ), με μερίδιο 23,4% και εξαγωγές της τάξης των 60 εκατ. δολ. περίπου το 2009 (4,9+% σε σχέση με το 2008), η Ελλάδα κατέχει τη 2 η θέση πίσω από το Μεξικό και αμέσως πάνω από την Κίνα. Η συγκεκριμένη κατηγορία ήταν η 3 η σημαντικότερη για τις εξαγωγές μας προς τις ΗΠΑ κατά το Στην κυριότερη εξαγωγική μας κατηγορία για το 2009, ήτοι τους αγωγούς πετρελαίου/φα από σίδηρο ή χάλυβα (HTS: ), η Ελλάδα κατατάχθηκε 2 η, με μερίδιο 23,1%, με σημαντική διαφορά ωστόσο πίσω από τον Καναδά (205 έναντι 91,4 εκατ. δολ. αντίστοιχα). Η σημαντική κάμψη των εξαγωγών μας (-54,6%) με ταυτόχρονο υπερδιπλασιασμό των εισαγωγών από Καναδά (+127,5%), μεταξύ 2008 και 2009, οδήγησαν σε μεγάλη απώλεια μεριδίου για τη χώρα μας στη συγκεκριμένη κατηγορία (το 2007 και 2008 η Ελλάδα ήταν μακράν ο μεγαλύτερος προμηθευτής των ΗΠΑ). Επισημαίνεται ακόμη, ότι στην 3 η θέση ακολουθεί η Τουρκία, επίσης με κάμψη μεταξύ των δύο τελευταίων ετών (-34%). --Τέλος, με μερίδιο 20,5% η Ελλάδα ήταν ο 2 ος κυριότερος προμηθευτής της αμερικανικής αγοράς σε ελιές (HTS: ), μετά την Ισπανία (μερίδιο 54,8%). Το Μαρόκο ακολουθεί στην 3 η θέση, με μεγάλη διαφορά από τη χώρα μας, ενώ έπονται Αργεντινή και Ισπανία. Σημειώνεται ωστόσο, ότι στα τρία προϊόντα με τη μεγαλύτερη συνολική αξία εισαγωγών για τις ΗΠΑ, μεταξύ των 10 υπό εξέταση κατηγοριών, η Ελλάδα είχε χαμηλή διείσδυση και περιορισμένα μερίδια το 2009: --Στα ελαφρά βιομηχανικά έλαια και παρασκευάσματα από ασφαλτούχα ορυκτά (HTS: ), με συνολική αξία εισαγωγών 21,5 δις δολ. το 2009, η Ελλάδα ήταν ο 38 ος μεγαλύτερος προμηθευτής της αμερικανικής αγοράς, με μερίδιο μόλις 0,13%. Στη συγκεκριμένη κατηγορία οι εξαγωγές της χώρας μας άγγιξαν τα 96 εκατ. δολ. και το 0,30% σε ποσοστό το 2007, για να περιοριστούν αισθητά έκτοτε. --Στα εξαρτήματα αεροπλάνων/ελικοπτέρων (HTS: ), συνολικής αξίας 7,7δις, η Ελλάδα ήταν στην 25 η θέση το 2009, με εξαγωγές περίπου 20 εκατ. δολ. και μερίδιο 0,26%. Οι αμερικανικές εισαγωγές στην κατηγορία αυτή αυξάνονται σταθερά κατά την τελευταία 5ετία (από 4,6 δις το 2005 σε 7,7 δις το 2009, +65,2%), με την Ιαπωνία, το Ην. Βασίλειο και τον Καναδά να είναι σταθερά και με διαφορά οι 3 πρώτοι προμηθευτές των ΗΠΑ. Το ελληνικό μερίδιο στην κατηγορία περιορίστηκε από 0,32% το 2006 (μέγιστο) στο 0,26% το Στα βιομηχανικά προϊόντα αλουμινίου (φύλλα, πλάκες, ταινίες κλπ. -HTS: ) η Ελλάδα με εξαγωγές περίπου 40 εκατ. το 2009 ήταν ο 5 ος κυριότερος εμπορικός εταίρος των ΗΠΑ, ικανοποιώντας το 3,5% περίπου των συνολικών αναγκών της αμερικανικής αγοράς, 32 η θέση της χώρας μας αντίστοιχη με τη σειρά κατάταξής της, στην εκάστοτε κατηγορία προϊόντων, πλην των περιπτώσεων όπου η σειρά αναγράφεται σε παρένθεση 36

37 συνολικής αξίας 1,13 δις δολ. Συγκριτικά, τα σχεδόν 100 εκατ. των εξαγωγών μας το 2005 (χρονιά-ρεκόρ στη συγκεκριμένη κατηγορία 33 ) θα κατέτασσαν τη χώρα μας 3 η το 2009, μπροστά από τη Ν. Αφρική. ΠΙΝΑΚΑΣ 13: Βασικός ανταγωνισμός στα 10 κύρια εξαγώγιμά μας προϊόντα προς ΗΠΑ (έτος βάσης: 2009) 10 ΚΥΡΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΕΞΑΓΩΓΙΜΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ -ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ Ετήσια Στοιχεία (σε χιλ. δολάρια ΗΠΑ) HTS Number Χώρα Μεταβολή Καναδάς ,51% Αγωγός πετρελαίου ή Ελλάδα ,63% φυσικού αερίου, εξωτερική Τουρκία ,30% διάμετρος >406,4 mm (16 Κορέα ,40% in.) από σίδηρο ή χάλυβα Βέλγιο Γενικό σύνολο κατηγορίας ,30% Ελλ. μερίδιο επί συνόλου 0,00% 0,00% 24,65% 21,22% 23,09% Ισπανία ,16% Ελιές παρασκευασμένες ή διατηρημένες σε ξίδι, μη κατεψυγμένες Ελλάδα ,12% Μαρόκο ,31% Αργεντινή ,47% Ιταλία ,82% Γενικό σύνολο κατηγορίας ,50% Ελλ. μερίδιο επί συνόλου 19,96% 18,15% 20,16% 18,72% 20,51% Μεξικό ,10% Ελλάδα ,89% Ξυραφάκια Κίνα ,88% Πολωνία ,67% Γερμανία ,94% Γενικό σύνολο κατηγορίας ,19% Ελλ. μερίδιο επί συνόλου 25,19% 19,55% 28,49% 22,25% 23,38% Καναδάς ,63% Γερμανία ,63% Κράματα αλουμινίου σε ορθογώνια φύλλα, πλάκες και ταινίες > 0,2 mm πάχος Νότιος Αφρική ,91% Αυστρία ,56% Ρωσία ,43% Ελλάδα ,66% Γενικό σύνολο κατηγορίας ,87% Ελλ. μερίδιο επί συνόλου 4,85% 2,77% 1,96% 1,53% 3,47% Καναδάς ,22% Ην. Βασίλειο ,69% Ελαφρά λάδια και παρασκευάσματα από λάδια και έλαια από ασφαλτούχα ορυκτά Ολλανδία ,07% Σιγκαπούρη (34) ,65% Λιβύη (35) ,71% Ιαπωνία (36) ,56% Λετονία (37) ,89% Ελλάδα (38 η ) ,89% Γενικό σύνολο κατηγορίας ,88% Ελλ. μερίδιο επί συνόλου 0,00% 0,18% 0,28% 0,22% 0,13% 33 Ο σύντομος πίνακας που ακολουθεί απεικονίζει την εξέλιξη των εισαγωγών μας προς ΗΠΑ στη συγκεκριμένη κατηγορία κατά την τελευταία 10ετία. Με σκίαση αφενός η επίδοση του 2002, με λιγότερα από 1,5 εκατ. δολ. σε εξαγωγές, αφετέρου τα σχεδόν 100 εκατ. δολ. του Έκτοτε οι εξαγωγές μας έχουν υποδιπλασιαστεί. Έτος *ποσά σε χιλ. δολ. ΗΠΑ 37

38 HTS Number Χώρα Μεταβολή Ιταλία ,20% Γαλλία ,90% Νέα Ζηλανδία ,00% Τυριά, συμπεριλαμβανομένων των Cheddar και Colby Δανία (10) ,77% Ιρλανδία (11) ,42% Ην. Βασίλειο (12) ,44% Αυστραλία (13) ,29% Ελλάδα (14 η ) ,32% Γενικό σύνολο κατηγορίας ,46% Ελλ. μερίδιο επί συνόλου 1,78% 1,58% 1,96% 1,73% 2,27% Τουρκία ,72% Βουλγαρία ,29% Καπνά Καναδάς ,41% FYROM ,15% Ελλάδα ,86% Γενικό σύνολο κατηγορίας ,83% Ελλ. μερίδιο επί συνόλου 16,29% 9,80% 8,97% 7,22% 5,69% Ιαπωνία ,74% Ηνωμένο Βασίλειο ,41% Καναδάς ,93% Εξαρτήματα από αεροπλάνα Βραζιλία (21) ,34% και ελικόπτερα Μαλαισία (22) ,17% Πολωνία (23) ,34% Ινδία (24) ,20% Ελλάδα (25 η ) ,16% Γενικό σύνολο κατηγορίας ,94% Ελλ. μερίδιο επί συνόλου 0,31% 0,32% 0,23% 0,28% 0,26% Ιταλία ,14% Ελαιόλαδο και κλάσματα αυτού, παρθένο, μη χημικά τροποποιημένο Ισπανία ,17% Τυνησία ,00% Αργεντινή ,02% Ελλάδα ,39% Γενικό σύνολο κατηγορίας ,44% Ελλ. μερίδιο επί συνόλου υ 2,24% 2,62% 3,33% 2,56% 2,74% Ελλάδα ,87% Νότιος Αφρική ,54% Βερμικουλίτης, περλίτης και Κίνα ,21% χλωρίτες (χημικές ουσίες) Ζιμπάμπουε ,52% Αυστραλία ,13% Γενικό σύνολο κατηγορίας ,30% Ελλ. μερίδιο επί συνόλου 30,62% 40,98% 41,06% 57,32% 69,05% 38

39 4.4 Αμερικανικές εισαγωγές και αναδυόμενες ευκαιρίες διείσδυσης για τα ελληνικά εξαγώγιμα προϊόντα Ο Πίνακας 14 που ακολουθεί παρακολουθεί μια σειρά επιμέρους κατηγοριών προϊόντων (ανάλυση μέχρι 4ψήφιο HTS) των αμερικανικών εισαγωγών, στην εξέλιξή τους μεταξύ 2006 και Συγκεκριμένα, πρόκειται για 20 κατηγορίες προϊόντων που εμφανίζουν θετικό πρόσημο (ήτοι αύξηση) με έτος εκκίνησης το Από τον Πίνακα γίνεται προφανές ότι, τουλάχιστον με βάση την εικόνα που σκιαγραφείται από το 2006 και εξής, υπάρχουν αξιοσημείωτες ευκαιρίες βελτίωσης της υπάρχουσας διείσδυσης και αύξησης του όγκου των εξαγωγών μας προς τις ΗΠΑ, με την κατάλληλη εξαγωγική στόχευση και στρατηγική. Δώδεκα κατηγορίες εξ αυτών αφορούν σε αγροτικά προϊόντα και προϊόντα διατροφής, ελάχιστης (π.χ. φρέσκα φρούτα) ή μικρής επεξεργασίας (π.χ. επεξεργασμένα καπνά και προϊόντα αυτών, μελάσες από ζάχαρη, διάφορα είδη αρτοποιίας, τρόφιμα από επεξεργασία δημητριακών κλπ), στα οποία η χώρα μας έχει σχετικό συγκριτικό πλεονέκτημα, διαθέτοντας τόσο επαρκή όγκο παραγωγής, όσο και την απαραίτητη τεχνολογία/τεχνογνωσία. Σημειώνουμε εδώ ότι, λόγω απουσίας διακριτής κατηγοριοποίησης για τα οργανικά (βιολογικά) προϊόντα στις ΗΠΑ (σε αντίθεση με την πρακτική της ΕΕ που εφαρμόζεται και στη χώρα μας), τα προϊόντα αυτά εντάσσονται στις αντίστοιχες γενικές κατηγορίες καθιστώντας αδύνατη τη μέτρησή τους. Σύμφωνα με επιμέρους στοιχεία του αμερικανικού Υπουργείου Γεωργίας (US Department of Agriculture) ωστόσο, που έχουν συλλεχθεί από το Γραφείο μας, η στροφή των Αμερικανών καταναλωτών προς τα οργανικά (βιολογικά) είναι αισθητή και οι εισαγωγές προϊόντων που εντάσσονται στη συγκεκριμένη κατηγορία αυξάνονται σταθερά τα τελευταία χρόνια. Το Γραφείο μας έχει εκπονήσει σχετική μελέτη, από όπου μπορούν να αντληθούν περισσότερες λεπτομέρειες για την αμερικανική αγορά οργανικών προϊόντων και τις ευκαιρίες διείσδυσης για εξωστρεφείς ελληνικές επιχειρήσεις του κλάδου. Τέλος, 6 ακόμη από τις υπό εξέταση κατηγορίες αφορούν σε βιομηχανικά προϊόντα με αξιόλογες επιδόσεις για την ελληνική βιομηχανία, όπως για παράδειγμα τα διάφορα είδη πυρομαχικών, τα όπλα (πολεμικά και κυνηγετικά) με τα μέρη και τα παρελκόμενα αυτών, αλλά και τα διάφορα είδη φαρμακευτικών προϊόντων (εμποτισμένοι επίδεσμοι, ιατρικά αναλώσιμα κλπ). ΠΙΝΑΚΑΣ 14: Κατηγορίες αμερικανικών εξαγωγών με αυξητικές τάσεις μεταξύ (έτος βάσης: 2009) ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΜΕ ΘΕΤΙΚΗ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ ΜΕΤΑΞΥ (τετραψήφια ανάλυση HTS) HTS Καρποί, φρέσκοι ή αποξηραμένοι 0803 Διάφορα είδη μπανάνας, φρέσκα ή αποξηραμένα Ετήσια Στοιχεία (σε χιλ. δολάρια ΗΠΑ) % % % ,58% 16,06% 2,98% ,02% 11,75% 15,21% 39

40 HTS Χουρμάδες, σύκα, ανανάς, αβοκάντο, μάνγκο και άλλα τροπικά φρούτα, φρέσκα ή αποξηραμένα 0810 Φρέσκα φρούτα 1701 Ζάχαρη από ζαχαροκάλαμο ή τεύτλα και καθαρή σακχαρόζη σε στερεά μορφή 1702 Ζάχαρη, συμπεριλ. καθαρής λακτόζης, μαλτόζης, γλυκόζης και φρουκτόζης σε στερεά μορφή. Απλά σιρόπια από ζάχαρη. Τεχνητό μέλι. Καραμέλα 1703 Μελάσες από απόσταξη ή διύλιση ζάχαρης 1801 Κόκκοι κακάο, ολόκληροι ή τεμαχισμένοι, φρέσκοι ή καβουρντισμένοι 1805 Σκόνη κακάο χωρίς πρόσθετα ζάχαρης ή άλλες γλυκαντικές ουσίες 1904 Παρασκευασμένα τρόφιμα από επεξεργασμένα δημητριακά. Επεξεργασμένα δημητριακά (πλην καλαμποκιού) σε μορφή νιφάδων ή κόκκων 1905 Είδη ψωμιού, ζύμης, κέικ, μπισκότων και άλλα είδη αρτοποιίας. Όστιες Κοινωνίας. Κενές κάψουλες φαρμακευτικής χρήσης. Αμυλούχες κόλλες. Ριζόχαρτο 2403 Καπνά και υποκατάστατα αυτών. Ομογενοποιημένα καπνά. Εκχυλίσματα και αποστάγματα καπνού Είδη αδένων και οργάνων ανθρώπινης προέλευσης και προϊόντα αυτών, ηπαρίνη και ανθρώπινες ουσίες για θεραπευτική χρήση 3002 Προϊόντα αίματος (ανθρώπινης και ζωικής προέλευσης). Αντιοροί και άλλα αιματολογικά μέρη και προϊόντα ανοσοποιητικού. Εμβόλια και καλλιέργειες μικροοργανισμών κλπ % % % ,30% 7,08% 11,16% ,66% 11,55% 6,83% ,38% 30,43% 10,84% ,72% 16,94% 5,83% ,65% -1,84% 30,99% ,53% 33,04% 34,18% ,37% 5,25% 24,72% ,48% 10,37% 6,23% ,75% 7,77% -0,37% ,57% 47,05% 58,73% ,51% 41,67% 29,55% ,65% 16,38% 16,42% 40

41 HTS Φάρμακα (πλην εμβολίων, επιδέσμων ή φαρμακευτικών σκευασμάτων) για θεραπευτική χρήση, δοσομετρημένα και σε λιανική συσκευασία 3005 Επίδεσμοι και παρόμοια προϊόντα, φαρμακευτικά εμποτισμένα ή επικαλυμμένα για ιατρική, χειρουργική, οδοντιατρική ή κτηνιατρική χρήση, για λιανική πώληση 3006 Φαρμακευτικά προϊόντα 9302 Περίστροφα ή πιστόλια 9305 Μέρη και παρελκόμενα όπλων πολεμικά και κυνηγητικά όπλα, πιστόλια, περίστροφα, τουφέκια κλπ Βόμβες, οβίδες, τορπίλες, φυσίγγια και λοιπά πυρομαχικά και βλήματα και μέρη αυτών % % % ,99% 7,75% 5,36% ,55% 17,27% -8,06% ,73% 16,80% 10,29% ,91% 11,17% 52,94% ,62% 16,60% 19,33% ,31% 7,22% 23,49% ΣΥΝΟΛΟ ,97% 9,07% 5,85% 41

42 4.5 Αμερικανικές εξαγωγές προς Ελλάδα (κύριες κατηγορίες προϊόντων) Ο Πίνακας που ακολουθεί (Πίνακας 15) παρουσιάζει τις σημαντικότερες σε αξία κατηγορίες αμερικανικών προϊόντων που εξήχθησαν στην Ελλάδα την τελευταία 5τία, με έτος βάσης το Εννέα από τις 10 πρώτες κατηγορίες είναι βιομηχανικά προϊόντα (πλην της HTS 80212, αμύγδαλα φρέσκα ή ξερά στην 9 η θέση το 2009), με τα περισσότερα από αυτά να αποτελούν επίσης αγαθά υψηλής έως εξαιρετικά υψηλής προστιθέμενης αξίας (ενδεικτικά στις θέσεις 1, 2 και 4 αεροπλάνα, αεροσκάφη, ελικόπτερα και μέρη αυτών και στην 3 η θέση βιομηχανικά παράγωγα πετρελαίου). Συνολικά, μεταξύ των 30 πρώτων κατηγοριών, 22 αφορούν σε βιομηχανικά προϊόντα, 5 σε αγροτικά/κτηνοτροφικά προϊόντα ελαφράς επεξεργασίας, ενώ 2 σε μεταλλευτικά υπολείμματα βιομηχανικής χρήσης (scrap). Από τα 22 βιομηχανικά προϊόντα, 16 εντάσσονται στην κατηγορία εξαιρετικά υψηλής προστιθέμενης αξίας (π.χ. αεροπλάνα και λοιπά πτητικά μέσα, επιβατικά οχήματα, φάρμακα, ιατρικές και διαγνωστικές συσκευές, συσκευές μετάδοσης εικόνας/ήχου/δεδομένων, κινητήρες/στροβιλοκινητήρες, πυρομαχικά και βλήματα διαφόρων τύπων κλπ), καθώς απαιτούν εξειδικευμένη και βαριά επεξεργασία με ταυτόχρονη ενσωμάτωση πολυάριθμων εξαρτημάτων επιμέρους υψηλής αξίας, ενώ 6 προϊόντα είναι ελαφρότερης επεξεργασίας (π.χ. καύσιμο κοκ πετρελαϊκής προέλευσης, λευκασμένο χαρτί και χαρτόνι σε διάφορες τυποποιήσεις, ασφαλτούχος άνθρακας σε σκόνη κλπ). Τα 5 αγροτικά/κτηνοτροφικά προϊόντα είναι τα αποφλοιωμένα αμύγδαλα, τα επεξεργασμένα καπνά, τα φιστίκια, τα στερεά κατάλοιπα από την εξαγωγή σογιέλαιου και τα τεμαχισμένα και κατεψυγμένα κοτόπουλα. Ειδική μνεία πρέπει να γίνει στην επιμέρους βαρύτητα, αλλά και τις ετήσιες διακυμάνσεις, της 1 ης σε αξία κατηγορίας το 2009: αεροπλάνα και αεροσκάφη 2-15 τόνων σε βάρος (HTS ). Είναι προφανές ότι η εξέλιξή της εξαρτάται από τους κύκλους παραλαβών αμυντικού υλικού, στο πλαίσιο των μεγάλων εξοπλιστικών προγραμμάτων της χώρας μας. Ως εκ τούτου, ενώ η κατηγορία καταγράφει το 2009 την υψηλότερη επίδοσή της εντός της 5ετίας, αγγίζοντας το 45% του συνόλου των αμερικανικών εξαγωγών του 2009 (με αξία >1,1 δις δολ.), η αξία της το 2008 ήταν 37,7 εκατ. (<2% επί του συνόλου) και το 2005 (χαμηλότερη επίδοση) μόλις 8,1 εκατ. δολ. και μερίδιο 0,68%. Μάλιστα, αν συνδυάσουμε την κατηγορία HTS (1 η θέση το 2009) με τους κωδικούς HTS και (θέσεις 2 και 4), που επίσης αφορούν αεροπλάνα, πτητικά μέσα και μέρη αυτών, τότε η βαρύτητα της συγκεκριμένης γενικότερης κατηγορίας στο σύνολο των αμερικανικών εξαγωγών προς τη χώρα μας αυξάνεται έτι περισσότερο. 42

43 ΠΙΝΑΚΑΣ 15: Πρώτες 30 σε αξία κατηγορίες αμερικανικών εξαγωγών στην Ελλάδα (έτος βάσης: 2009) ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΕΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ - ΠΡΟΪΟΝΤΑ Ετήσια Στοιχεία (σε χιλ. δολάρια ΗΠA) HTS Μεταβολή Γενικό Σύνολο Εξαγωγών ,19% Αεροπλάνα και λοιπά αεροσκάφη, καθαρού βάρους (χωρίς φορτίο) Kg % συνόλου 0,68% 2,25% 2,80% 1,95% 44,51% N/A Αεροπλάνα, πτητικά μέσα και μέρη αυτών % συνόλου ,07% Πετρέλαιο και βαρέα έλαια από ασφαλτούχα ορυκτά % συνόλου 0,17% 10,66% 0,20% 11,93% 4,56% ,15% Μέρη αεροπλάνων ή ελικοπτέρων % συνόλου 6,40% 13,16% 7,36% 8,70% 3,86% ,30% Υπολείμματα (scrap) και θραύσματα σιδήρου % συνόλου 0,93% 6,64% 13,71% 11,72% 2,44% ,30% Ιατρικά, χειρουργικά και κτηνιατρικά όργανα και συσκευές, μέρη και αξεσουάρ αυτών % συνόλου 6,37% 4,90% 6,80% 5,16% 2,37% ,33% Εξαγωγές χαμηλής συνολικής αξίας (<$2.500 ανά φορτίο/παραγγελία) -εκτίμηση Βόμβες, χειροβομβίδες, τορπίλες, νάρκες, βλήματα κ. ά. πυρομαχικά και μέρη αυτών Φάρμακα (τυποποιημένα) -εκτός εμβολίων, επιχρισμένων επιδέσμων και φαρμακευτικών αναλώσιμων Αμύγδαλα φρέσκα ή ξερά, αποφλοιωμένα Εξαρτήματα τουρμπίνων ατμού Καπνά (επεξεργασμένα) Μηχανοκίνητα σκάφη (εξαιρούνται αυτά με τις εξωλέμβιες μηχανές) Στρόβιλοι ατμού διαφόρων τύπων, με ισχύ >40 MW πλην αυτών για θαλάσσια προώθηση Στερεά κατάλοιπα από την εξαγωγή σογιέλαιου (συνήθης χρήση ως ζωοτροφή) ,12% ,96% ,98% ,62% ,16% ,91% ,31% 34 Σημειώνεται ότι η αξία της συγκεκριμένης κατηγορίας αποτελεί εκτίμηση (όχι ακριβή αποτύπωση) της αμερικανικής στατιστικής υπηρεσίας (US Census) και αφορά σε φορτία/παραγγελίες που εξέρχονται από τα αμερικανικά τελωνεία προς μια χώρα (τη χώρα μας εν προκειμένω) και έχουν συνολική αξία μικρότερη των δολ. ΗΠΑ ανά φορτίο/παραγγελία 43

44 HTS Μεταβολή Συσκευές για λήψη, μετατροπή και μετάδοση ή αναπαραγωγή φωνής, εικόνας και άλλων δεδομένων -συμπεριλαμβάνονται συσκευές σύνδεσης και δρομολόγησης (router) Κοκ πετρελαίου, μη θερμικά επεξεργασμένο Φιστίκια, νωπά ή ξερά με ή χωρίς κέλυφος Μέρη από στροβιλοκινητήρες (turbojet) και ελικοστροβιλοκινητήρες (turbo-propeller) Υπολείμματα (scrap) και θραύσματα χαλκού Σκάφη αναψυχής και λοιπά πλοία και πλοιάρια αναψυχής ή αθλητισμού, ιστιοφόρα και κανό Ουίσκι Ασφαλτούχος άνθρακας, άμορφος, κονιορτοποιημένος ή μη Πλαστικά εξαρτήματα Εξοπλισμός ηλεκτροδιάγνωσης και συσκευές διαγνωστικής εξέτασης/ελέγχου φυσιολογίας και μέρη αυτών Λευκασμένο χαρτί και χαρτόνι, επιστρωμένο/εμποτισμένο/πλαστικοποιημένο, βάρους άνω των 150 g/m2, σε κυλίνδρους ή φύλλα Κοτόπουλα, τεμαχισμένα και εντόσθια αυτών, κατεψυγμένα Επιβατικά οχήματα κυβισμού 1.500cc-3.000cc ,88% ,17% ,18% ,88% ,89% ,59% ,35% ,47% ,95% ,20% ,00% ,01% ,37% Στροβιλοκινητήρες ώσης >25kN (kilo Newton) Μέρη αεροστροβίλων (πλην μερών στροβιλοκινητήρων και ελικοστροβιλοκινητήρων) ,28% Επιμέρους Σύνολο ,71% Μερίδιο επί συνολικών εξαγωγών 36,79% 50,23% 32,97% 51,21% 76,21% 48,81% Λοιπά Προϊόντα ,50% Γενικό Σύνολο ,16% 44

45 Πολυμερής αμερικανική οικονομική και εμπορική πολιτική 5.1 Πολυμερές επίπεδο Γύρος της Ντόχα Αν και επισήμως οι ΗΠΑ στηρίζουν πάγια την επιτυχή ολοκλήρωση του Γύρου της Ντόχα (πλαίσιο Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου -ΠΟΕ) για τη μείωση του προστατευτισμού και την εξάλειψη των εμποδίων στο παγκόσμιο στο εμπόριο, η σκληρή αμερικανική στάση στις διαπραγματεύσεις δεν έχει αλλάξει επί σειράς ετών. Ως γνωστόν, η σύγκρουση του μπλοκ των ανεπτυγμένων χωρών (ΗΠΑ, ΕΕ, Ιαπωνία) με τις ανερχόμενες εμπορικές δυνάμεις/υπερδυνάμεις (Κίνα, Ινδία, Ν. Κορέα, Βραζιλία, Ν. Αφρική) οδήγησε το Γύρο σε κατάρρευση το 2008, χωρίς καμία ουσιαστική πρόοδο το Ο Γύρος της Ντόχα έχει καταστεί έτσι το πιο μακροχρόνιο σύνολο πολυμερών εμπορικών διαπραγματεύσεων 35 στην ιστορία του ΠΟΕ 36. Η αλλαγή στην Προεδρία των ΗΠΑ, από τους κατά παράδοση υπέρμαχους του ελευθέρου εμπορίου ρεπουμπλικάνους και τον Πρόεδρο Bush, στους Δημοκρατικούς και τον Πρόεδρο Obama, περιόριζε τις ελπίδες υιοθέτησης μιας πιο μετριοπαθούς στάσης από αμερικανικής πλευράς στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων του ΠΟΕ. Τελικά, η κρίση που χτύπησε την αμερικάνικη οικονομία περιέπλεξε ακόμη περισσότερο την κατάσταση, εξωθώντας την αμερικανική Κυβέρνηση για μεγάλο διάστημα σε μια οικονομική εσωστρέφεια, εστιάζοντας τις προσπάθειές της στον περιορισμό της ύφεσης και στην ανάκαμψη της εσωτερικής αγοράς. Μάλιστα, στο πλαίσιο των πολιτικών αναζωογόνησης της αμερικανικής αγοράς οδηγήθηκε στην υιοθέτηση πολιτικών που επικρίθηκαν έντονα ως προστατευτικές από τους εμπορικούς της εταίρους: χαρακτηριστικότερο παράδειγμα η ρήτρα Buy American στο ARRA (American Recovery and Reinvestment Act 37 ) που προβλέπει την αγορά και χρήση αποκλειστικά αμερικανικών πρώτων υλών στα έργα που χρηματοδοτούνται από το συγκεκριμένο πρόγραμμα Οι ελπίδες για επιτυχή ολοκλήρωσή του εντός του 2010 διαψεύστηκαν επίσης, με την ηγεσία του ΠΟΕ να επιδιώκει και να εξαγγέλλει, πλέον, σχέδια ολοκλήρωση του Γύρου πριν το τέλος του Η έναρξη του Γύρου έγινε στην Ντόχα (Κατάρ) το Νοέμβριο του Σημειώνουμε ότι οι κύριοι άξονες διαπραγμάτευσης στο πλαίσιο του Γύρου είναι: i) γεωργία, ii) πρόσβαση στην αγορά μη γεωργικών προϊόντων (Non Agricultural Market Access - NAMA), iii) υπηρεσίες και iv) διευκόλυνση εμπορίου. Ο κύριος στόχος των διαπραγματεύσεων NAMA είναι να απελευθερωθεί η πρόσβαση στην αγορά μη αγροτικών αγαθών (συμπεριλαμβάνουν, εκτός από βιομηχανικά προϊόντα και καύσιμα, ορυκτά καθώς και προϊόντα αλιείας/ιχθυοκομίας και δασοκομίας, που στο σύνολό τους αγγίζουν το 90% σχεδόν του παγκόσμιου εμπορίου αγαθών), μέσω της μείωσης των δασμών και των μη δασμολογικών εμποδίων. Οι ΗΠΑ στηρίζουν -υπό προϋποθέσειςμια τέτοια απελευθέρωση, η οποία προωθείται μέσω τριών ειδικών πρωτοβουλιών: tariff-cutting formula, sectoral tariff initiatives, non-tariff trade barrier initiatives. 37 Βλ. Κεφ. 2.3, σελ. 24. Σημειώνεται εδώ, ότι η διπλωματική αποστολή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ουάσιγκτων απέστειλε αλλεπάλληλες επιστολές διαμαρτυρίας προς την ηγεσία Δημοκρατικών και Ρεπουμπλικάνων και στους Προέδρους των αρμόδιων Επιτροπών στο Κογκρέσο, τόσο με αφορμή το ARRA (Φεβρ. 2009), όσο και με αφορμή το ύψους 154 δις δολ. νομοσχέδιο για την απασχόληση και την αγορά εργασίας (Jobs Bill -Δεκ. 2009), το οποίο επίσης περιείχε παρόμοια ρήτρα. 38 Η συγκεκριμένη ρήτρα προβλέπει 3 εξαιρέσεις: i) μη διαθεσιμότητα πρώτης ύλης αμερικανικής προέλευσης, ii) υπερβολικά υψηλότερο κόστος σε σχέση με συγκρίσιμα προϊόντα ξένης προέλευσης και iii) αγορά μη σύμφωνη με το δημόσιο συμφέρον (σε αυτή την κατηγορία υπόκεινται και οι περιπτώσεις κατά την οποία η ρήτρα έρχεται σε σύγκρουση με διεθνείς συμβατικές υποχρεώσεις των ΗΠΑ (π.χ. εμπορικές δεσμεύσεις στο πλαίσιο του ΠΟΕ ή στο πλαίσιο διμερών Συμφωνιών Ελευθέρου Εμπορίου) 45

46 Σημειώνουμε, βέβαια, ότι η εξάπλωση της κρίσης στην παγκόσμια οικονομία δεν άφησε αλώβητες τις διεθνείς εμπορικές ροές, οι οποίες περιορίστηκαν αισθητά το 2009 (ο ΠΟΕ υπολογίζει τη συρρίκνωση σε 12%, σε όρους συνολικού όγκου), οδηγώντας σε αναβίωση προστατευτικών πολιτικών κυρίως από χώρες που επλήγησαν σοβαρότερα από την κρίση G20 Στο τέλος της Προεδρίας Bush (2008), οι ΗΠΑ στήριξαν σθεναρά τη δημιουργία της G20 των ισχυρότερων οικονομιών του κόσμου, στάση που συνεχίστηκε από την Κυβέρνηση Obama και ενισχύθηκε περαιτέρω στη σκιά της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Η G20 καθιερώνεται πλέον όχι μόνο ως αντικαταστάτης της πάλαι ποτέ G8, αλλά και ως η κύρια πλατφόρμα συνομιλιών μεταξύ των ισχυρών γύρω από τα παγκόσμια οικονομικά ζητήματα. Μάλιστα, οι ΗΠΑ έχουν κατηγορηθεί ευρέως για προσπάθεια υποβάθμισης του ΟΗΕ και των λοιπών παραδοσιακών διεθνών οργανισμών, με τη μεταφορά των κέντρων λήψης κρίσιμων αποφάσεων σε θεματικές ή περιφερειακές συσσωματώσεις. Στην ίδια κατεύθυνση, ήδη από τα τέλη του 2009 η Κυβέρνηση Obama βρέθηκε στο στόχαστρο της κριτικής για παραμέληση των ανοιχτών θεμάτων του διεθνούς εμπορίου, καθώς προώθησε μια ατζέντα μεταρρυθμίσεων στην εσωτερική πολιτική αρένα (με αιχμή του δόρατος τη μεταρρύθμιση του συστήματος υγείας/ κοινωνικής περίθαλψης ή Healthcare Bill), μονοπωλώντας το ενδιαφέρον και απορροφώντας το μεγαλύτερο μέρος του πολιτικού κεφαλαίου (political capital) της νέας διακυβέρνησης. Η πρόοδος που καταγράφεται στο πλαίσιο της G20 δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι δικαιώνει τις (όποιες) προσδοκίες για ταχύτερη ή αποτελεσματικότερη επίλυση των παγκόσμιων οικονομικών ζητημάτων. Παρά τις καλές προθέσεις, τα σημεία τριβής των μεγάλων εμπορικών ανισορροπιών (σύγκρουση ισχυρών και αναδυόμενων δυνάμεων, προστατευτισμοί κλπ) και της αναγκαίας μεταρρύθμισης του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος (για την αποφυγή μελλοντικών κρίσεων αντίστοιχων με τη Great Recession του 2008/2009) παραμένουν, ενώ μικρή πρόοδος καταγράφεται σε παράλληλα πεδία, όπως η νομισματική πολιτική (π.χ. η ισοτιμία του κινεζικού γουάν σε σχέση με άλλα ισχυρά νομίσματα), οι κραυγαλέες ανισορροπίες στα δημόσια οικονομικά (τεράστια πλεονάσματα από τη μία και τεράστια δημόσια χρέη από την άλλη) μεταξύ των ισχυρών χωρών κλπ. 5.2 Διατλαντικός Οικονομικός/Εμπορικός Διάλογος Ο στρατηγικός οικονομικός/εμπορικός διάλογος ΕΕ-ΗΠΑ διεξάγεται πλέον αποκλειστικά εντός του πλαισίου του Διατλαντικού Οικονομικού Συμβουλίου (Transatlantic Economic Dialogue TEC) το οποίο θεωρείται όχημα για τη δημιουργία ενός νέου, ολοκληρωμένου Διατλαντικού Οικονομικού Χώρου. Το TEC δημιουργήθηκε τον Απρίλιο του 2007 και έκτοτε έχει συνέλθει 4 φορές: 9 Νοεμβρίου 2007 στην Ουάσιγκτων, 13 Μαΐου 2008 στις Βρυξέλλες, 12 Δεκεμβρίου 2008 και 27 Οκτωβρίου 2009 στην Ουάσιγκτων. Ο διάλογος εντός του TEC διεξάγεται γύρω από 6 κύριους θεματικούς άξονες: 46

47 1. Κανονιστικό πλαίσιο συνεργασίας 2. Δικαιώματα Διανοητικής Ιδιοκτησίας 3. Ασφαλές Εμπόριο 4. Χρηματαγορές 5. Καινοτομία και Τεχνολογία 6. Επενδύσεις Πέραν των συγκλήσεων των TEC σε υψηλόβαθμο επίπεδο (αρμόδιοι Επίτροποι από πλευράς ΕΕ και μέλη της Κυβέρνησης από πλευράς ΗΠΑ), η λειτουργία του Συμβουλίου υποστηρίζεται από μια Συμβουλευτική Επιτροπή (συγκροτείται από τους συμπροέδρους των επιμέρους Διατλαντικών Διαλόγων: Transatlantic Legislator s, Consumer and Business Dialogue), από ad hoc Συμβουλευτικές Επιτροπές, καθώς και από εξειδικευμένα Συμβούλια (π.χ. EU-US Energy Council) και Ομάδες Εργασίας (π.χ. EU-US Task Force on Biotechnology Research, Transatlantic Environment Dialogue, EU-US Development Dialogue κλπ). 5.3 Συμφωνίες Ελευθέρου Εμπορίου (FTAs) και ειδικότερα διμερή θέματα Οι ΗΠΑ είναι εταίρος σε 9 διμερείς Συμφωνίες Ελευθέρου Εμπορίου (Free Trade Agreements) με Αυστραλία, Χιλή, Ισραήλ, Ιορδανία, Μπαχρέιν, Ομάν, Μαρόκο, Περού και Σιγκαπούρη, ενώ έχει υπογράψει και 2 πολυμερείς αντίστοιχες Συμφωνίες (πέρα από το διεθνές πλαίσιο του ΠΟΕ), ήτοι η Συμφωνία Ελευθέρου Εμπορίου Βορείου Αμερικής (NAFTA North American Free Trade Agreement) με εταίρους Καναδά και Μεξικό και η Συμφωνία Ελευθέρου Εμπορίου Κεντρικής Αμερικής Δομινικανής Δημοκρατίας (CAFTA-DR --Central America-Dominican Republic Free Trade Agreement) με τις Κόστα Ρίκα, Ονδούρα, Γουατεμάλα, Ελ Σαλβαδόρ, Νικαράγουα και Δομιν. Δημοκρατία. Η εμπορική πολιτική επί διακυβέρνησης G. W. Bush είχε βρεθεί συχνά στο στόχαστρο διεθνώς, με τους επικριτές να καταλογίζουν στις ΗΠΑ προσπάθεια υποκατάστασης των διεθνών οργανισμών και των πολυμερών συζητήσεων από διμερείς συμφωνίες απελευθέρωσης εμπορίου, στις οποίες οι ΗΠΑ ως κύριος εταίρος είχαν τη δυνατότητα να επιβάλλουν ευνοϊκότερους όρους. Χαρακτηριστικά, 8 από τις 9 διμερείς συμφωνίες Ελευθέρου Εμπορίου των ΗΠΑ υπεγράφησαν ή/και τέθηκαν σε ισχύ μεταξύ 2001 και 2009 (Προεδρία Bush) πλην αυτής με το Ισραήλ (παλαιότερη των Συμφωνιών, από 1/9/1985) καθώς και η πολυμερής CAFTA-DR. Συγκεκριμένα: --έναρξη ισχύος της CAFTA-DR 1/1/2006 αρχικά μεταξύ ΗΠΑ και Ελ Σαλβαδόρ, με τους υπόλοιπους εταίρους να προσχωρούν σταδιακά (έσχατη η Κόστα Ρίκα, από 1/1/2009) --Συμφωνίες με: Ιορδανία σε ισχύ από 17/12/2001, Χιλή και Σιγκαπούρη από 1/1/2004, Αυστραλία από 1/1/2005, Μπαχρέιν και Μαρόκο από 1/1/2006 1/1/2006, Ομάν από 1/1/2009 (υπογραφή 19/1/2006), Περού από 1/2/2009 (υπογραφή 14/12/2007). 47

48 Ταυτόχρονα, κατά το ίδιο διάστημα ( ) οι ΗΠΑ διαπραγματεύτηκαν 3 ακόμη διμερείς Συμφωνίες FTA, με τις Ν. Κορέα, Κολομβία και Παναμά, οι οποίες δεν έχουν ακόμη τεθεί σε ισχύ. Συγκεκριμένα: --Η Συμφωνία Ελευθέρου Εμπορίου με τη Ν. Κορέα (ή KORUS FTA) υπεγράφη στις 30/6/2007 και αναμένεται η επικύρωσή της από το αμερικανικό Κογκρέσο. Η KORUS FTA θεωρείται ως η σημαντικότερη συμφωνία εμπορίου που συνάπτουν οι ΗΠΑ κατά την τελευταία 15τία και περιγράφεται ως συμφωνία-μοντέλο για παρόμοιες κινήσεις των ΗΠΑ στην περιοχή Ασίας-Ειρηνικού. Τα βασικότερα σημεία προβληματισμού για την αμερικανική πλευρά αφορούν στην απελευθέρωση της εισαγωγής αυτοκινήτων από την ασιατική χώρα και την ισχυρή και ιδιαιτέρως ανταγωνιστική της αυτοκινητοβιομηχανία αλλά και στις αμερικανικές εξαγωγές βοδινού. Η Συμφωνία βάλλεται επίσης από ενώσεις εξαγωγέων και φορείς του εμπορίου στις ΗΠΑ για μη επαρκές άνοιγμα της νοτιοκορεατικής αγοράς στα αμερικανικά προϊόντα, μέσω της άρσης δασμολογικών και μη εμποδίων. --Η Συμφωνία ΗΠΑ-Κολομβίας έχει υπογραφεί από τα δύο μέρη στις 22/11/2006 και η διαδικασία ελέγχου και επικύρωσης έχει ολοκληρωθεί από την κολομβιανή πλευρά από τον Ιούλιο του Το αμερικανικό Κογκρέσο δεν έχει προβεί ακόμη σε επικύρωση της Συμφωνίας έχοντας επιφυλάξεις για την επίδραση που μπορεί να έχει η πλήρης απελευθέρωση του διμερούς εμπορίου στην απασχόληση στην Κολομβία, ενώ εκφράζονται φόβοι και για την απώλεια θέσεων εργασίας στις ΗΠΑ. --ΗΠΑ και Παναμάς έχουν ολοκληρώσει τις διαπραγματεύσεις από τα τέλη του 2006 και η Συμφωνία έχει υπογραφεί από τα δύο μέρη στις 28/6/2008. Ωστόσο δεν έχει υπάρξει ακόμη επικύρωση από το αμερικανικό Κογκρέσο, με τα κύρια σημεία έριδος να αφορούν σε θέματα εργασίας και φορολογίας, ενώ σειρά διαδικαστικών εμποδίων, κυρίως στο εμπόριο αγροτικών προϊόντων, έχει επιλυθεί. Τέλος, κατά τη διάρκεια του 2009 υπήρχε εν εξελίξει διάλογος σειράς ειδικότερων διμερών και πολυμερών εμπορικών θεμάτων, όπως (μεταξύ άλλων): -η επιβολή φόρου εισαγωγής στα γαλακτοκομικά προϊόντα από αμερικανικής πλευράς -το καθεστώς προστασίας των γεωγραφικών ενδείξεων στις ΗΠΑ (π.χ. μη συμβατό ως αντικρουόμενο σε σχέση με τα ισχύοντα στην ΕΕ), όπως και των εμπορικών σημάτων και των πνευματικών δικαιωμάτων εν γένει -η ολοκλήρωση της διμερούς συμφωνίας ΕΕ-ΗΠΑ (σε ισχύ από το 2006) για το καθεστώς εισαγωγής κρασιών (προστασία χαρακτηρισμών όπως vintage, chateau κλπ στις ΗΠΑ) -η 100% σάρωση (scanning) των εμπορευματοκιβωτίων προς ΗΠΑ στα λιμάνια απόπλου. 5.4 Διμερές θεσμικό πλαίσιο Ελλάδος-ΗΠΑ Οι οικονομικές σχέσεις της Ελλάδος με τις ΗΠΑ διέπονται κατά κύριο λόγο από: Τις διατάξεις του ΠΟΕ, στον οποίο μετέχουν και οι δύο χώρες. 48

49 Τις Συμφωνίες εμπορικού περιεχομένου που έχει συνάψει η ΕΕ με τις ΗΠΑ, οι οποίες δημιουργούν το πλαίσιο της Κοινής Εμπορικής Πολιτικής της ΕΕ. Κατά κύριο λόγο σημειώνουμε τη «Συμφωνία-Πλαίσιο για τη Διατλαντική Οικονομική Ολοκλήρωση» ( Transatlantic Economic Framework ), και την Αεροπορική Συμφωνία (Air Transport Agreement) από Σειρά διμερών συμφωνιών που ρυθμίζουν τις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών σε επί μέρους τομείς, όπως: --Συμφωνία Φιλίας, Εμπορίου και Ναυτιλίας του 1951 (Ν.2893, ΦΕΚ 149/ ) --Συμφωνία περί αποφυγής διπλής φορολογίας του 1950 (Ν.Δ. 2548/53, ΦΕΚ Α 231/ Διορθώσεις σε Φ.Ε.Κ. 333/ ) --Συμφωνία αμοιβαίας προώθησης και προστασίας επενδύσεων του Συμφωνία για τις εγγυήσεις επενδεδυμένου κεφαλαίου (Ν.Δ.2424, ΦΕΚ 127/ ) --Συμφωνία περί αεροπορικών μεταφορών του 1991 (Ν.2027, ΦΕΚ 51/ ) --Συμφωνία αμοιβαίας διοικητικής αρωγής μεταξύ τελωνειακών υπηρεσιών Ελλάδος ΗΠΑ (Ν.2066, ΦΕΚ 117/ ) --Συμφωνία Οικονομικής, Επιστημονικής και Τεχνολογικής, Εκπαιδευτικής και Μορφωτικής Συνεργασίας (Ν.1982, κύρωση το 1991, ΦΕΚ 188/ ) --Μνημόνιο για τη σύσταση Επιτροπής Οικονομικής και Εμπορικής Συνεργασίας (1998, ΦΕΚ 144/ ). Η 4 η Σύνοδος έλαβε χώρα στην Αθήνα το Μάρτιο του 2007, η 5 η στην Ουάσιγκτων τον Ιούνιο του Μνημόνιο για Τεχνολογική Συνεργασία στα Βαλκάνια (Initiative for Technology Cooperation with the Balkans -ITCB) (Ν.2784, ΦΕΚ 2/ ) --Πρωτόκολλο προθέσεων για θέματα πρόληψης και αποκατάστασης Φυσικών και Τεχνολογικών Καταστροφών του 2001, (Ν.3073, ΦΕΚ 295/ ) --Συνολική Τεχνική Συμφωνία του 2001 (Ν.3108, ΦΕΚ32/ ) --Συμφωνία Ασφάλειας Εμπορευματοκιβωτίων (Container Security Initiative) για τη λήψη μέτρων ελέγχου στο λιμένα του Πειραιά σε όλα τα εμπορευματοκιβώτια με προορισμό αμερικανικά λιμάνια, προκειμένου να προληφθεί η άφιξη στο έδαφος των ΗΠΑ επικίνδυνων φορτίων (η Ελλάδα υπέγραψε στις ). --Μνημόνιο Κατανόησης USAID-ΥΠΕΞ με σκοπό την επέκταση της συνεργασίας USAID- Hellenic Aid (ΥΔΑΣ) στον τομέα του τουρισμού. Εν θέματι Μνημόνιο υπεγράφη κατά τη διάρκεια εργασιών της Επιτροπής Οικονομικής και Εμπορικής Συνεργασίας Ελλάδος-ΗΠΑ (ECCC, Ουάσιγκτον ). --Στις υπεγράφη στην Ουάσιγκτον «Μνημόνιο Τεχνικής Συνεργασίας» για αναπτυξιακά προγράμματα στον ενεργειακό τομέα στην ΝΑ Ευρώπη μεταξύ USAID και ΚΑΠΕ, ως εκπροσώπου της Hellenic Aid. 49

50 --Μνημόνιο Αναπτυξιακής Συνεργασίας στον τομέα της ενέργειας στην Ενεργειακή Κοινότητα. Φορείς υλοποίησης του προγράμματος είναι εκ μέρους της ελληνικής πλευράς το ΚΑΠΕ και της αμερικανικής η International Resources Group (IRG). Η συνεργασία έχει ήδη προχωρήσει σε συναντήσεις τεχνικού επιπέδου για ενεργειακές εφαρμογές φυσικού αερίου στην Ουκρανία (υπεγράφη στην Αθήνα στις ). 50

51 Διμερείς Επενδύσεις 6.1 Αμερικανικές ΞΑΕ και ξένες άμεσες επενδύσεις στις ΗΠΑ Σύμφωνα με στοιχεία του US BEA 39, οι αμερικανικές άμεσες επενδύσεις στο εξωτερικό αυξήθηκαν κατά 288,4 δις δολ. (+9%) το 2009, ξεπερνώντας ελάχιστα το 8% που είχε επιτευχθεί το προηγούμενο έτος. Παρόλα αυτά, συγκριτικά καταγράφεται επιβράδυνση της επέκτασης των αμερικανικών επενδύσεων στο εξωτερικό κατά τα δύο αυτά έτη, ως προς το μέσο όρο αύξησης 13% στη 10ετία Σωρευτικά, οι αμερικανικές ΞΑΕ υπολογίζονται από το BEA σε 3,5 τρις περίπου στο τέλος του Αντίστοιχη είναι η εικόνα των ΞΑΕ στις ΗΠΑ 40, που παρά την αύξηση κατά 153,8 δις δολ. (ή 7%) του 2009 και το +5% του 2008, παρατηρείται συνολικά επιβράδυνση σε σχέση με το +12% μέσο όρο επέκτασης της δεκαετίας Στο τέλος του 2009 οι ΞΑΕ στις ΗΠΑ υπολογίζονταν από το BEA σε 2,3 τρις δολ. Ο Πίνακας 16 παρουσιάζει τις άμεσες επενδύσεις (σε όρους συνολικού επενδεδυμένου κεφαλαίου ήτοι Direct Investment Position) στις ΗΠΑ καθώς και τις αμερικανικές στο εξωτερικό, στην ιστορική εξέλιξή τους μεταξύ 1982 και Στη συγκεκριμένη κατηγορία το σύνολο των στοιχειών και υπολογισμών του BEA για τις διμερείς/πολυμερείς άμεσες επενδύσεις είναι με βάση την αρχική αξία (historical-cost) των επενδύσεων 40 Βλ. υποσημείωση Εκτός από το historical-cost, το BEA παρακολουθεί στατιστικά την εξέλιξη των ΞΑΕ και ως προς τις τρέχουσες τιμές και την εμπορική αξία των επενδύσεων (current cost και market value αντίστοιχα), μόνο επί του συνόλου ωστόσο, χωρίς επιμέρους αναλύσεις ανά κλάδο, χώρα κλπ. Ο Πίνακας 17 αποτυπώνει και συγκρίνει συνοπτικά τις διαφορές μεταξύ των τριών κατηγοριών «ιστορική αξία», «τρέχουσες τιμές» και «εμπορική αξία» για τα έτη 2008 και 2009: ΠΙΝΑΚΑΣ 17: ΞΑΕ (συνολικό επενδεδυμένο κεφάλαιο) ΗΠΑ προς και από τον κόσμο σε ιστορική αξία, τρέχουσες τιμές και εμπορική αξία, *US BEA 51

52 ΠΙΝΑΚΑΣ 16: ΞΑΕ (συνολικό επενδεδυμένο κεφάλαιο) ΗΠΑ προς και από τον κόσμο ( ) * US BEA Όσον αφορά τη γεωγραφική τους κατανομή, η μερίδα του λέοντος των αμερικανικών ΞΑΕ το 2009 (145 από τα συνολικά 288,4 δις, ποσοστό άνω του 50%) κατευθύνθηκε προς την Ευρώπη. Παρά την ευρέως κρατούσα αντίληψη για αποεπένδυση από άλλους προορισμούς και μεταφορά της αμερικανικής παραγωγικής βάσης στους χαμηλού κόστους ασιατικούς γίγαντες (κυρίως Κίνα και Ινδία), οι αμερικανικές επιχειρήσεις υπολογίζεται ότι επένδυσαν σωρευτικά περίπου 1 τρις δολ. στην Ευρώπη στη δεκαετία , κεφάλαιο που αντιστοιχεί στο 60% περίπου των συνολικών αμερικανικών ΞΑΕ 42. Στη δεύτερη θέση η Λατ. Αμερική και το λοιπό Δυτικό Ημισφαίριο (87,5 δις δολ.) και στην τρίτη η περιοχή Ασίας-Ειρηνικού με 22,5 δις. Ο Πίνακας 18 αποτυπώνει την εν λόγω κατανομή ως προς τις ευρύτερες γεωγραφικές περιφέρειες καθώς και τις σημαντικότερες χώρες εντός αυτών. 42 Σύμφωνα με στοιχεία από την ετήσια έκθεση The Transatlantic Economy 2010, Annual Survey of Jobs, Trade and Investment between the United States and Europe (Johns Hopkins University, Center for Transatlantic Relations0 52

53 ΠΙΝΑΚΑΣ 18: Κατανομή αμερικανικών ΞΑΕ (συνολικό επενδεδυμένο κεφάλαιο) κατά ευρύτερη γεωγραφική περιφέρεια και κυριότερες χώρες, 2009 *Γράφημα από US BEA Διαχρονικά και στο σύνολό τους, οι αμερικανικές ΞΑΕ παρουσιάζουν την εξής ποσοστιαία κατανομή: ΓΡΑΦΗΜΑ 14: Διαχρονική ποσοστιαία κατανομή συνόλου αμερικανικών ΞΑΕ *Γράφημα από US BEA 53