Νεοελλημική Λογοτεχμία

Transcript

1 Νεοελλημική Λογοτεχμία κατεύθυμσης Α. «Σα ζωηρότερα γεγονότα δεν μοι εμπνέουν αμέσως. Φρειάζεται πρώτα να περάσει καιρός. Κατόπιν τα ενθυμούμαι και εμπνέομαι» Κ. Π. Καβάφης Πρωτοποριακό και εντελώς προσωπικό το έργο του Κ. Π. Καβάφη, αφήνει να διαφανούν η στοχαστική διάθεση, η αντικειμενική θέληση και η αξιοποίηση ιστορικής διάθεσης. Ο Κωνσταντίνος Καβάφης είναι ιστορικός ποιητής. Βαθύς γνώστης της Ιστορίας ο ίδιος, εμπνέεται από την Ιστορία, καταφεύγει στην Ιστορία και χρησιμοποιεί τα ιστορικά πρόσωπα ως σύμβολα, αναζητά αναλογίες με τη σύγχρονη εποχή. Η καταφυγή του Καβάφη στην Ιστορία, σε περιόδους όχι ένδοξες αλλά μεταβατικές, με διάχυτη ηθική και πολιτική σύγχυση (Ελληνιστικοί Φρόνοι, Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, τελευταίοι αιώνες Βυζαντίου...) τον βοηθά να αναγνωρίσει τα συμπτώματα της κοινωνίας του καιρού του, ώστε, κάτω από ένα προσωπείο και μέσα από μια απόσταση, να τα κρίνει, να τα αξιολογήσει, να τα καταγγείλει έμμεσα. Η ιστορική μνήμη αποτελεί συχνότατα την πηγή έμπνευσης στον Αλεξανδρινό ποιητή, ενώ ένας σημαντικός αριθμός των ποιημάτων του, κυρίως της ώριμης περιόδου, ανήκουν στον κύκλο των ιστορικών ποιημάτων. Σο ποίημα Ο Δαρείος ανήκει στα ιστορικά ποιήματα του Καβάφη, καθώς το ιστορικό και πολιτικό πλαίσιο του ποιήματος είναι αυθεντικό, αποτελώντας κλειδί για την ερμηνεία του (σχολικό βιβλίο, σελ. 62). Ειδικότερα, έχει χαρακτηριστεί από τους κριτικούς ιστορικοφανές, γιατί ο «ήρωας» Υερνάζης, αν και πλαστό πρόσωπο, έχει συνδεθεί με πρόσωπα ιστορικά, όπως ο Δαρείος, ο Μιθριδάτης και οι Ρωμαίοι. Η προοπτική του ποιήματος στη σύγχρονη ιστορική πολιτική πραγματικότητα του ποιητή γίνεται αμέσως αντιληπτή από τη χρονολογία γραφής και έκδοσης του ποιήματος, 1917 και 1920 αντίστοιχα (Α Παγκόσμιος Πόλεμος, Μικρασιατικός Πόλεμος). ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΣΑ (ενδεικτικά): 1. Σο πώς την βασιλεία των Περσών / παρέλαβε ο Δαρείος Τστάσπου. (στχ. 3 4): Ο Δαρείος Τστάσπου ήταν, μετά τον Κύρο, ο μεγαλύτερος Αχαιμενίδης βασιλιάς της Περσίας. Οι συνθήκες κάτω από τις οποίες ανέβηκε στο θρόνο είναι σκοτεινές και ύποπτες. Πρόγονος του Μιθριδάτη (Από αυτόν / κατάγεται ο ένδοξός μας βασιλεύς, / ο Μιθριδάτης, Διόνυσος κ Ευπάτωρ). (στχ. 4 6): Αναφορά στο Μιθριδάτη Σ το Μέγα, απόγονο του Δαρείου, απόλυτο μονάρχη του Πόντου ή της Βόρειας Καππαδοκίας στις ακτές του Μικρασιατικού Εύξεινου Πόντου. Νεαρός σε 1

2 ηλικία φυλακίζει τη μητέρα του και σκοτώνει το συμβασιλέα αδελφό του, για να έχει μόνος του τη βασιλεία. 3. Άρχισε ο πόλεμος με τους Ρωμαίους. / Σο πλείστον του στρατού μας πέρασε τα σύνορα. (στχ ): Η προσπάθεια του Μιθριδάτη να επεκτείνει την επικράτειά του τον φέρνει αναπόφευκτα σε σύγκρουση με τους Ρωμαίους που κατείχαν ήδη τη Μικρά Ασία. Οι πολεμικές συγκρούσεις του με τους Ρωμαίους χωρίζονται σε τρεις περιόδους. Σο ποίημα αναφέρεται μάλλον στις παραμονές του Γ Μιθριδατικού πολέμου (74 π.φ.), καθώς ο Μιθριδάτης παρουσιάζεται να κηρύττει πόλεμο με τους Ρωμαίους (στχ. 15). *Διατυπώνεται, ωστόσο, και η άποψη ότι ενδέχεται να είναι οι παραμονές του Α Μιθριδατικού πολέμου (89 π.φ.) με την εισβολή των Ρωμαίων και των συμμάχων τους στον Πόντο Αλλά να δούμε αν έχουμε κι ασφάλεια / στην Αμισό. Δεν είναι πολιτεία εκτάκτως οχυρή. (στχ ): Πόλη στα παράλια του Εύξεινου Πόντου, γνωστή για τη μεγάλη της οικονομική και πολιτιστική άνθηση. 5. Είναι φρικτότατοι εχθροί οι Ρωμαίοι. / Μπορούμε να τα βγάλουμε μ αυτούς, / οι Καππαδόκες; Γένεται ποτέ; / Είναι να μετρηθούμε τώρα με τες λεγεώνες; (στχ ): η Αμισός καταλαμβάνεται τελικά από τους Ρωμαίους και περνά στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία το 71 π.φ. Ο Μιθριδάτης ηττάται οριστικά από τον Πομπήιο το 66 π.φ. Ο Δαρείος: ο τίτλος του ποιήματος. μ ελληνικά ποιήματα ν ασχοληθεί. (στχ. 19): στην αυλή του φιλέλληνα Μιθριδάτη καλλιεργούνταν τα ελληνικά Γράμματα και Σέχνες. Θεοί μεγάλοι, της Ασίας προστάται, βοηθήστε μας. (στχ 33): ο παγανισμός και η απόλυτη πίστη στους θεούς. Β1. Ο Καβάφης αποτελεί μοναδική περίπτωση ιδιότυπου ύφους στον ποιητικό χώρο. Διαμορφώνει μια εντελώς νέα ποιητική ατμόσφαιρα σε σχέση με τις επικρατούσες παραδοσιακές - ποιητικές συνθήκες της εποχής, καθώς κατορθώνει να μετουσιώσει τα πεζολογικά του μέσα σε ποιητικά και τελικά να μεταδώσει αισθητική συγκίνηση χωρίς συγκινησιακή (λυρική) γλώσσα με τη χρήση ειρωνικής γλώσσας. τα ειρωνικά του ποιήματα η ένταση δυναμώνει και η συγκίνηση συμπυκνώνεται σε μια φράση κλειδί. «την ποίηση ο μόνος τρόπος με τον οποίο μπορεί η γλώσσα να μεταδώσει συγκίνηση, όταν δε διαθέτει έναν επαρκή βαθμό αισθησιασμού, είναι ένας επαρκής βαθμός ειρωνείας. Η ειρωνική ποίηση οδηγεί σε ένα είδος ποιητικής κάθαρσης με τη συσσώρευση των συγκινήσεων που παράγονται από τις αντιθέσεις που δημιουργεί η ενιαία ενέργεια της Λεκτικής Ειρωνείας και της Ειρωνείας Καταστάσεων» Νάσος Βαγενάς 2

3 Γ ΚΤΚΛΟ ΔΙΑΓΩΝΙΜΑΣΩΝ ΠΡΟΟΜΟΙΩΗ Η Λεκτική Ειρωνεία προκύπτει από την πολυσημία, το ρητορικό ύφος, τις αναφωνήσεις, τις ερωτήσεις, τις επαναλήψεις, τη χρήση επιθέτων, την αντίθεση των λεγομένων, την τυπογραφική εμφάνιση, τη μικτή γλώσσα... Η Ειρωνεία Καταστάσεων προκύπτει από την ειρωνική σύζευξη αντιθέσεων, την αντίθεση φαινομένου και πραγματικότητας, το προσωπείο του αφηγητή, τις τεχνικές απόκρυψης, τις αντιφάσεις, τις συγκρούσεις, την αποστασιοποίηση και κορυφώνεται με την Αυτοειρωνεία... ΧΑΡΑΚΣΗΡΙΣΙΚΑ στοιχεία «καβαφικής ειρωνείας» (ενδεικτικά): 1. Ο ποιητής Υερνάζης το σπουδαίον μέρος / του επικού ποιήματός του κάμνει. / Σο πώς την βασιλεία των Περσών / παρέλαβε ο Δαρείος Τστάσπου. (στχ. 1 4): Σο έπος ως αισθητική πραγμάτωση βρίσκεται στον αντίποδα της ποιητικής αισθητικής του Καβάφη. Ο αφηγητής τοποθετείται ειρωνικά απέναντι στο Υερνάζη που θεωρεί τον εαυτό του ικανό να συνθέσει ένα επικό ποίημα. Ο Υερνάζης θεωρεί εξαιρετικά σημαντικό το τμήμα του ποιήματος που αναφέρεται στον τρόπο που ο Δαρείος αναρριχήθηκε στην εξουσία. σπουδαίον: λεκτική ειρωνεία (αντίθεση λεγομένων, μικτή γλώσσα) πώς παρέλαβε: λεκτική ειρωνεία (αντίθεση λεγομένων: σφετερίστηκε) / ειρωνεία καταστάσεων (αντίθεση φαινομένου και πραγματικότητας) 2. Βαθέως σκέπτεται το πράγμα ο ποιητής. (στχ. 11): Η ποιητική δημιουργία «θέλει αρετήν και τόλμην». Ο Υερνάζης είναι ένας ανιδιοτελής εραστής της Ποίησης που αναζητά την Αλήθεια ή ένας απλός αυλοκόλακας, ένας «επαγγελματίας ποιητής» που υπηρετεί σκοπιμότητες; Ο αφηγητής τοποθετείται ειρωνικά απέναντι στο Υερνάζη και το «δίλημμά» του, όπως αυτό διατυπώνεται στους προ-ηγούμενους στίχους. Θεωρεί ότι πρόκειται για ψευτοδίλημμα που εξυπηρετεί την πρόθεση του Υερνάζη να κερδίσει την εύνοια του ηγεμόνα του γράφοντας μια εγκωμιαστική κριτική, ώστε να ωφεληθεί και ο ίδιος. Ο ποιητής Υερνάζης γνωρίζει ότι τόσο ο Μιθριδάτης όσο και ο πρόγονός του ο Δαρείος Τστάσπου αναρριχήθηκαν στο θρόνο κάτω από σκοτεινές και ύποπτες συνθήκες. Η ειρωνική στάση του αφηγητή επιβεβαιώνεται στους επόμενους στίχους τόσο από τον τρόπο που αντιδρά ο Υερνάζης στην είδηση του πολέμου, όσο και από την τελική του επιλογή όσον αφορά τις επιλογές του ηγεμόνα του. Βαθέως / το πράγμα: λεκτική ειρωνεία (αντίθεση λεγομένων, μικτή γλώσσα) Ο ποιητής μένει ενεός. Σι συμφορά! / Πού τώρα ο ένδοξός μας βασιλεύς, / ο Μιθριδάτης, Διόνυσος κ Ευπάτωρ, / μ ελληνικά ποιήματα ν ασχοληθεί. / Μέσα σε πόλεμο - φαντάσου, ελληνικά ποιήματα. (στχ ): Η προσεκτική ειρωνική διατύπωση του Καβάφη δείχνει ότι ο πόλεμος δεν ξεσπά απροσδόκητα, όμως ο ποιητής Υερνάζης, παρά τα προμηνύματα των καιρών (έχουν προηγηθεί ο Α και Β Μιθριδατικός Πόλεμος), είναι εντελώς απροετοίμαστος, καθώς η έπαρση και η ματαιοδοξία του περιορίζουν το ενδιαφέρον 3

4 του και τους ορίζοντές του και τον εγκλωβίζουν στο «εγώ» του. Ο αφηγητής τοποθετείται ειρωνικά και απέναντι στην έφεση/ενασχόληση του ηγεμόνα Μιθριδάτη με τα Ελληνικά Γράμματα και Σέχνες, την οποία θεωρεί επιφανειακή και στοιχείο επίδειξης. Ειρωνική είναι επίσης η αντιπαράθεση της αγριότητας και της καταστροφής που επιφέρει ο πόλεμος προς την ευγενή ενασχόληση με την Ποίηση, αλλά, και κυρίως, προς την αλαζονεία του Υερνάζη, τον ατομικισμό του και την επιθυμία του για επίδειξη. Ο Υερνάζης φοβάται ότι ο πόλεμος θα συντελέσει στην υποβάθμιση του ενδιαφέροντος του βασιλιά για το έπος του, θεωρώντας το ασήμαντη υπόθεση στη δίνη του πολέμου. Ο Γ. Βελουδής θεωρεί ότι ο φόβος του Υερνάζη εκφράζει ένα θεμελιακό προβληματισμό του Καβάφη αναφορικά με τη σχέση της τέχνης με τις επιταγές της ιστορικής πραγματικότητας, και μάλιστα συμπυκνωμένης στην πιο κρίσιμη στιγμή της, τη στιγμή του πολέμου. το επίθετο και το θαυμαστικό ενεός!: λεκτική ειρωνεία (σπανιότητα επιθέτων, τυπογραφική εμφάνιση) Σι συμφορά!: λεκτική ειρωνεία (ρητορική αναφώνηση, στίξη, ανάμειξη φωνών, αμφισημία: συμφορά για την πατρίδα ή για το Υερνάζη;) τώρα: λεκτική ειρωνεία (αντίθεση λεγομένων) / ειρωνεία καταστάσεων (αντίθεση φαινομένου και πραγματικότητας) τα επίθετα Διόνυσος κ Ευπάτωρ: λεκτική ειρωνεία (αντίθεση λεγομένων). τερεότυπες και υπερβολικές εκφράσεις που δείχνουν την πρόθεση του Υερνάζη να κολακέψει το Δαρείο, ώστε να κερδίσει την εύνοιά του προς ίδιον όφελος. ελληνικά ποιήματα (2) / - / φαντάσου /,: λεκτική ειρωνεία (επανάληψη, παύλα, β γραμματικό πρόσωπο, κόμμα). 4. Αδημονεί ο Φερνάζης. Ατυχία! / Εκεί πού το είχε θετικό με τον «Δαρείο»/ ν αναδειχθεί, και τους επικριτάς του, / τους φθονερούς, τελειωτικά ν αποστομώσει. / Σι αναβολή, τι αναβολή στα σχέδιά του. (στχ ): Η «συμφορά», προσωπική ή εθνική;, προκαλεί πανικό στο Υερνάζη. Οι εξωγενείς συνθήκες αποδεικνύονται ισχυρότερες των προσωπικών επιθυμιών και οδηγούν αναπόφευκτα στην ανατροπή τους (Ειρωνεία Καταστάσεων: Γενική ειρωνεία). Η δίψα του φιλόδοξου ποιητή για προσωπική ανάδειξη και καθολική αναγνώριση φιμώνει την κοινωνική του συνείδηση. Ο αφηγητής σαρκάζει τη στάση του Υερνάζη που οδύρεται όχι για τα δεινά που επιφέρει ο πόλεμος στη χώρα του αλλά για τη ματαίωση των σχεδίων του. Σα μεγαλεπήβολα σχέδιά του μόνο ασήμαντα και εγωκεντρικά μπορούν να θεωρηθούν μπροστά στον κίνδυνο απώλειας της εθνικής ανεξαρτησίας. Η ειρωνεία αφορά και στις σχέσεις των καλλιτεχνών που χαρακτηρίζονται από ανταγωνισμό και μικροψυχία, προσθέτοντας μια ακόμη ψηφίδα στο ψυχολογικό πορτρέτο του Υερνάζη. 4

5 το ρήμα και το θαυμαστικό Αδημονεί!: λεκτική ειρωνεία (ρητορική αναφώνηση, στίξη) / ειρωνεία καταστάσεων (ο αφηγητής «βλέπει» το επεισόδιο από ειρωνική απόσταση) το ουσιαστικό και το θαυμαστικό Ατυχία!: λεκτική ειρωνεία (ρητορική αναφώνηση, στίξη, αμφισημία, ανάμειξη φωνών) επικριτάς / τελειωτικά: λεκτική ειρωνεία (μικτή γλώσσα) (Από αυτόν / κατάγεται ο ένδοξός μας βασιλεύς, / ο Μιθριδάτης, (στχ. 4-6) Αλλ εδώ / χρειάζεται φιλοσοφία. πρέπει ν αναλύσει / τα αισθήματα που θα είχεν ο Δαρείος: ίσως υπεροψίαν και μέθην. όχι όμως μάλλον / σαν κατανόησι της ματαιότητος των μεγαλείων. (στχ. 6-10) Αλλά τον διακόπτει ο υπηρέτης του / που μπαίνει τρέχοντας, και την βαρυσήμαντην είδησι αγγέλλει. (στχ ) πάλι καλά. (στχ. 26) εκτάκτως (στχ. 28) φρικτότατοι (στχ. 29) Μπορούμε να τα βγάλουμε μ αυτούς, / οι Καππαδόκες; Γένεται ποτέ; / Είναι να μετρηθούμε τώρα με τες λεγεώνες; (στχ ) Θεοί μεγάλοι, της Ασίας προστάται, βοηθήστε μας. (στχ. 33) Όμως μες σ όλη του την ταραχή και το κακό, / επίμονα κ η ποιητική ιδέα πάει κ έρχεται - / το πιθανότερο είναι, βέβαια, υπεροψίαν και μέθην. / υπεροψίαν και μέθην θα είχεν ο Δαρείος. Β2. Ειδοποιό χαρακτηριστικό γνώρισμα της καβαφικής ποίησης και ποιητικής αποτελεί «η τυπογραφική εμφάνιση του ποιήματος: οι παρενθέσεις, οι παύλες, η στίξη, οι περίοδοι, ο στίχος που κόβεται στα δυο, το πλήθος των ρημάτων...». Σίποτα δεν είναι τυχαίο, όλα υπηρετούν την καβαφική ειρωνεία. υνάμα αποτελούν μέρος του ποιήματος, καθώς υποστηρίζουν το θεατρικό του χαρακτήρα, σκηνοθετούν την υποβλητική ποιητική ατμόσφαιρα, αποδίδουν το διδακτικό - στοχαστικό τόνο, βεβαιώνουν το ρεαλισμό, δίνουν έμφαση, διευκολύνουν την κατανόηση, υποδεικνύουν τρόπους ανάγνωσης. ΣΟΙΧΕΙΑ που δικαιολογούν την παραπάνω άποψη: Αδημονεί ο Φερνάζης. (στχ. 21) / Αλλά να δούμε αν έχουμε κι ασφάλεια / στην Αμισό. Δεν είναι πολιτεία εκτάκτως οχυρή. (στχ )/ Είναι φρικτότατοι εχθροί οι Ρωμαίοι. (στχ. 29): Ο μικροπερίοδος λόγος τονίζει εμφατικά την αγωνία και τη συναισθηματική ταραχή του Υερνάζη. Ειρωνική στάση αφηγητή. 5

6 Ατυχία! (στχ. 21): Ο ελεύθερος πλάγιος λόγος και το ειρωνικό θαυμαστικό της επιφώνησης αισθητοποιούν την ψυχική αναστάτωση και την απογοήτευση του ποιητή Υερνάζη. Εκεί πού το είχε θετικό με τον «Δαρείο» (στχ. 21): Σα εισαγωγικά δείχνουν τον εγκιβωτισμό του υπό δημιουργία ποιήματος «Δαρείος» στο πραγματικό ποίημα. «Ο Δαρείος», κάνοντας σαφή το διαχωρισμό τους. Παράλληλα υπογραμμίζουν την παγίδευση του φανταστικού ποιητή Υερνάζη (προσωπείου Καβάφη) στις ιδιάζουσες ιστορικές συνθήκες ν αναδειχθεί, και τους επικριτάς του, / τους φθονερούς, τελειωτικά ν αποστομώσει. (στχ. 21): Σα κόμματα υπηρετούν την απαγγελία και τη θεατρικότητα. Η τελεία υπογραμμίζει τη βεβαιότητα του Υερνάζη για το αποτέλεσμα του εγχειρήματός του. Σι αναβολή, τι αναβολή στα σχέδιά του. (στχ. 25): η αναδίπλωση ως στοιχείο λεκτικής ειρωνείας εκφράζει την αγωνία και την απελπισία του Υερνάζη για την καθυστέρηση της πραγμάτωσης των καλλιτεχνικών του σχεδίων. Και να ταν μόνο αναβολή, πάλι καλά. (στχ. 26): εκφράζεται ο φόβος για τη ματαίωση των καλλιτεχνικών του σχεδίων. Ειρωνικό σχόλιο αφηγητή. Μπορούμε να τα βγάλουμε μ αυτούς, / οι Καππαδόκες; Γένεται ποτέ; / Είναι να μετρηθούμε τώρα με τες λεγεώνες; (στχ ): Οι μικρές περίοδοι και οι αλλεπάλληλες ρητορικές ερωτήσεις προσδίδουν θεατρικότητα και ένα δραματικό τόνο αισθητοποιώντας το φόβο και την ηττοπάθεια του Υερνάζη. Έμμεσα ο Υερνάζης διαγράφει την αλαζονεία (υπεροψίαν και μέθην) του ηγεμόνα του και προετοιμάζει τον αναγνώστη για την τελική του απόφαση. Ειρωνική απόδοση της ρητορείας του επικού ποιητή. Θεοί μεγάλοι, της Ασίας προστάται, βοηθήστε μας. (στχ. 33): τα κόμματα οριοθετούν την επίκληση στους Θεούς, δίνουν έμφαση στην απελπισία του Υερνάζη, παραπέμπουν στην κλητική προσφώνηση του Μιθριδάτη. Η παύλα δηλώνει αλλαγή στην αφηγηματική φωνή και αφήνει το απαραίτητο χρονικό κενό πριν την προσαρμογή της απόφασης του φανταστικού ποιητή στις νέες συνθήκες, προετοιμάζοντας ταυτόχρονα τον αναγνώστη για τη «λύση» του διλήμματος. Γ. Η σχέση της ποίησης με την ιστορική συγκυρία, τις επιταγές της ιστορικής πραγματικότητας και την εξουσία, ο ρόλος του ποιητή, ιδιαίτερα στην κρίσιμη στιγμή του πολέμου, απασχολεί τον Καβάφη σε πολλά ποιήματα. Ολόκληρο το παραπάνω ποίημα κινείται σε δύο κύκλους: στον ευρύτερο (α ), ο ελληνικός ποιητής Καβάφης (πραγματικό πρόσωπο) γράφει το ποίημα «Ο Δαρείος», το οποίο περιέχει/αναφέρεται σε ένα φανταστικό ποιητή, το Υερνάζη και το επικό του ποίημα «Δαρείος» (β ). Σο ποίημα «Δαρείος» εξελίσσεται 6

7 σε δύο επίπεδα, το εσωτερικό του ποιητή Υερνάζη και το εξωτερικό του Δαρείου, του Μιθριδάτη, των Ρωμαίων, των επικριτών. το εσωτερικό εμφανίζονται το δίλημμα και οι προσωπικές ανησυχίες του ποιητή, ενώ στο εξωτερικό διαγράφονται οι κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες στις οποίες ζει. Σο ποίημα μπορεί να αναγνωσθεί ως ένα θεατρικής λειτουργίας σχόλιο για τη στάση ενός φανταστικού ποιητή απέναντι στην εξουσία, η οποία μεταβαλλόμενη μεταβάλλει ταυτόχρονα και τις ποιητικές επιλογές του κεντρικού ήρωα. Σο εξωτερικό πλαίσιο επιδρά άμεσα στον ψυχικό κόσμο και την καλλιτεχνική συνείδηση του ποιητή Υερνάζη. Η πραγματικότητα του πολέμου ενεργοποιεί τελικά και την κοινωνική συνείδηση του καλλιτέχνη, όμως όχι μόνο δεν καταργεί την ποιητική χολικό βιβλίο, σελ. 64 του φύση, αλλά αντίθετα οδηγεί στη «λύση» του ποιητικού διλήμματος. Ο ποιητής Υερνάζης λύνει το δίλημμα γύρω από την «υπεροψίαν και μέθην» του Δαρείου προσαρμόζοντας την ποιητική του ιδέα στις νέες συνθήκες της επικράτησης των ρωμαϊκών λεγεώνων. (χολικό βιβλίο, σελ. 64) Αποφασίζει να ασκήσει αντιμιθριδατική κριτική μέσα από το ποίημά του «Δαρείος», με σκοπό να φανεί αρεστός στη διάδοχη κατάσταση, τους Ρωμαίους. Η ήττα του ηγεμόνα του τού επιτρέπει να προβάλλει την ποιητική του ιδέα «ελεύθερα». Σο ποίημα κλείνει όπως αρχίζει (Δαρείος Ο Δαρείος) διαγράφοντας με το σχήμα του κύκλου τα γρανάζια της εξουσίας. Β ανάγνωση: Η δύσκολη ιστορική συγκυρία βοηθά το Υερνάζη να ωριμάσει καλλιτεχνικά. Ο Υερνάζης είναι ένας γνήσιος υπηρέτης της Ποίησης που, απαλλαγμένος τελικά από τον καιροσκοπισμό του, ενδιαφέρεται ειλικρινά για την αποκάλυψη της Αλήθειας. Παράλληλα, υπογραμμίζονται η εξάρτηση της Σέχνης από την ιστορική συγκυρία, τα καλλιτεχνικά διλήμματα και το χρέος των ποιητών, ιδιαίτερα σε επικίνδυνες περιόδους. (Μαρωνίτης). Με το ποίημα «Ο Δαρείος» ο Καβάφης «ζήτησε ν αναστήσει το ασήμαντο γεγονός του άγνωστου (φανταστικού) προσώπου του Υερνάζη που δεν έπαιξε κανένα ρόλο, καλό ή κακό, στην πορεία του ιστορικού γίγνεσθαι.» Βάρναλης Δ. Σο ποίημα του Άρη Δικταίου είναι, όπως και «Ο Δαρείος» του Καβάφη, ένα ποίημα για την ποίηση, καθώς πραγματεύεται το ρόλο και τη λειτουργία της ποίησης. Τπογραμμίζει την αναγκαιότητά της στις αλλοτριωτικές συνθήκες της σύγχρονης ζωής και ικετεύει για κάθαρση. Ανήκει στη Νεοτερική Ποίηση, όπως αποδεικνύει η τυπογραφική εμφάνιση του ποιήματος, τα λιτά εκφραστικά του μέσα, ο ελεύθερος στίχος. Ο Άρης Δικταίος στηρίζει όλο του το ποίημα μια επίκληση στην Ποίηση την οποία προσωποποιεί (Μα εσύ Ποίηση,) και την οποία επαναλαμβάνει τέσσερις φορές ως το βασικό δομικό λίθο του ποιήματος. Σο ποίημα χωρίζεται σε δυο θεματικές ενότητες. την α ενότητα 7

8 αναλύεται σε παρελθοντικό χρόνο ο ευεργετικός ρόλος της Ποίησης στα περασμένα χρόνια: ήταν «λιμήν δυστυχίαις ανθρώποις» (Μένανδρος), νοηματοδοτούσε την ανθρώπινη ζωή, συντε-λούσε στην αντιμετώπιση των κακουχιών, αισθητοποιούσε το ανθρώπινο πάθος, ενσάρκωνε το ανθρώπινο όνειρο, βοηθούσε τον καθημερινό άνθρωπο να υπερβεί τη φθαρτότητά του και να «εγγίσει» το αιώνιο. (στχ. 1 4) Η μετάβαση από το παρελθόν στο αδυσώπητο παρόν γίνεται με δυο ρητορικές ερωτήσεις που οριοθετούν πιθανότατα το πέρασμα από την αθωότητα στην ενήλικη ζωή και αισθητοποιούν τον πόνο, την αγωνία, το μετεωρισμό του σύγχρονου ανθρώπου, αλλά και την αδυναμία του να ερωτευτεί, να ζήσει, να ονειρευτεί, να απομονώσει τις «αιώνιες στιγμές». (στχ. 5 6) τη συνέχεια ο ποιητής υμνεί την αυτονομία και ακεραιότητα της Ποίησης που δεν υπόκειται στις αντιφάσεις της καθημερινής ζωής, που καταργεί τα όρια και υπερβαίνει τη λογική, εξισώνοντας τη δύναμή της με το Θεό. Η Σέχνη είναι το Απόλυτο και γι αυτό προσεγγίζεται ενορατικά, διαισθητικά και όχι με τη νόηση. (στχ. 7 12) Ο ποιητής, με την κραυγή σώσε, ικετεύει την Ποίηση να βοηθήσει τον Άνθρωπο να υπομείνει την πραγματικότητα, καθώς αποτελεί τη μόνη ελπίδα στη ζοφερή πραγματικότητα, στο έσχατο και πιο επικίνδυνο όριο του σημερινού Ανθρώπου: τον ηθικό Θάνατο και τη φθορά, την αδυναμία εσωτερικής, διαπροσωπικής και καλλιτεχνικής επικοινωνίας και τη Μοναξιά, την αίσθηση αδιεξόδου, το κενό και τη ιωπή. (στχ. 1 4) 8