ΚΡΙΣΗ & ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Transcript

1 «ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ Α.Ε.» ΚΡΙΣΗ & ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Γκίκας Α. Χαρδούβελης* Αθήνα,, 1 Φεβρουαρίου 2010 * Καθηγητής, Τμήμα Χρηματοοικονομικής & Τραπεζικής Διοικητικής, Παν. Πειραιώς Οικονομικός Σύμβουλος, Eurobank EFG Group 1

2 ΚΡΙΣΗ & ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ I. Πέρασε η διεθνής κρίση; II. III. IV. Κρίση και οι μακροχρόνιες ελληνικές ανισορροπίες Δενμαςεμπιστεύονταιοιξένοικαιοι αγορές ΠΣΑ ως άγκυρα για το μέλλον V. Συμπέρασμα 2

3 I. Τελειώνει η κρίση; Χαμηλότερα ασφάλιστρα κινδύνου, αλλά όχι στα προ κρίσης επίπεδα του Ασφάλιστρα πιστωτικού κινδύνου Διακύμανση χρηματιστηρίου Citigroup 5-yr CDS Spread JP Morgan 5-yr CDS Spread VIX τέλη-ιουν. 07 τέλη-αυγ.08 μέσα-μαρτ /1/2010 Πηγή: Bloomberg 3

4 I. Τελειώνει η κρίση στην περιοχή μας; μ.β. Η χρηματοδότηση του ΔΝΤ ρίχνει τα περιθώρια περίπου στα επίπεδα προ της Lehman Sovereign Spreads (10-yr $ bonds over US bonds) Τα ελληνικά περιθώρια ανεβαίνουν πάλι Αναδυόμενες αγορές Βουλγαρία Κροατία Ρουμανία Σερβία Τουρκία Ελλάδα 29/6/ /8/ /3/ /1/2010 Πηγή: JP Morgan EMBIG, Bloomberg 4

5 II. Ελλάδα: Κατάρρευση Εμπορίου το 2008:Q4 % Εξαγωγές & Εισαγωγές αγαθών & υπηρεσιών Μεγαλύτερη η % πτώση στις εισαγωγές /09: -14.3% /09: -16.9% Ιουν-08 Ιουλ-08 Αυγ-08 Σεπ-08 Οκτ-08 Νοε-08 Δεκ-08 Ιαν-09 Φεβ-09 Εξαγωγές, ετήσια μεταβολή Μαρ-09 Απρ-09 Μαϊ-09 Ιουν-09 Ιουλ-09 Αυγ-09 Σεπ-09 Οκτ-09 Νοε-09 Εισαγωγές, ετήσια μεταβολή Πηγή: EcoWin 5

6 II. Οι ελληνικές τράπεζες δεν προκάλεσαν την κρίση, αντίθετα με ΗΠΑ και Ευρώπη Μικρότερο το πρόβλημα στην Ελλάδα σε σχέση με την ΕΕ-27 Return On Assets Return On Equity EU-27 ΕΕ-27 Greece Ελλάδα EU-27 ΕΕ-27 Greece Ελλάδα Τραπεζικοί Όμιλοι στην Ελλάδα 1 ο 6μηνο ο 6μηνο 2009 ROA 1,1 0,5 ROE 15,7 7,7 Πηγή: ΤτΕ Πηγή: ΕΚΤ 6

7 II. Πτώση ρυθμών αύξησης πιστωτικής επέκτασης Ετήσια μεταβολή (%) ΗΠΑ 10,0 5,9 Συνολική Πιστωτική επέκταση ΕΥΡΩΖΩΝΗ 13,5 6,9 26,1 15,8 4, ,9-2,2 Δεκ.07 Δεκ. 08 Νοέμ. 09* ΕΛΛΑΔΑ * Δεκ.08-Noέμ.09 Πηγή: ΕΚΤ, Fed 7

8 II. Πρώτη ανισορροπία: Ανταγωνιστικότητα Η επιδείνωση της ανταγωνιστικότητας είναι το βαθύτερο πρόβλημα Καθίσταται εμφανές στα μετά-ονε ελλείμματα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και την έκρηξη του εξωτερικού χρέους Το επίπεδο διαβίωσης της χώρας είναι 406 δις πολύ πιο πάνω από τις δυνατότητές της % ΑΕΠ δις 103,2 99,799,5 100,1 94,6 93,9 112,7114,1 109,6 111,2 162,9 169,1 153,7 151,6 146,2 141,0 136,3 130,0 133,6 120,2 123,1 117,9 119,2 112, Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q3 Η επί έξι χρόνια άνοδος του εξωτερικού μας χρέους ήταν μεγαλύτερη από 75 π.μ. του ΑΕΠ ή 244 δις Τα τελευταία χρόνια, για να διατηρήσουμε το βιοτικό μας επίπεδο, «πουλήσαμε» μια πόλη του μεγέθους της Θεσσαλονίκης Πηγή: ΤτΕ 8

9 IΙ. Προφανής η εκδήλωση του ελλείμματος ανταγωνιστικότητας στην οικονομία Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών Πληθωρισμός % ΑΕΠ -2,8-3,9-5,6-6,8-5,8-7,8-7,3-6,5-7,3-11,3-11,1-14,4-14,6 % ,1 1,2 3,7 3,9 4,2 3,4 3,5 3,3 3,0 3,0 2,9 3,3 2,2 2,4 2,3 2,1 2,2 2,2 2,2 2,1 1,2 0, Ελλάδα Ζώνη του ευρώ Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή 9

10 ΙΙ. Η δημοσιονομική χαλαρότητα είναι το δεύτερο πρόβλημα: Τα ελλείμματα της ελληνικής κυβέρνησης ήταν τα χειρότερα στη ΕΕ-27 % ΑΕΠ Έλλειμμα Γενικής Κυβέρνησης Έλλειμμα Γενικής Κυβέρνησης 2009 Ισπανία Ιρλανδία Ην. Βασίλειο Ελλάδα -10 Λιθουανία Φιλανδία Δανία Κύπρος Σουηδία Ολλανδία Λουξεμβούργο Βουλγαρία Γερμανία Γαλλία Ποτογαλία Αυστρία EU-27 Τσεχία Σλοβενία Βέλγιο Σλοβακία Ιταλία Εσθονία Λετονία Πολωνία Ουγγαρία Μάλτα Ρουμανία Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ΠΣΑ10

11 IΙ. Η δημοσιονομική χαλαρότητα έγινε εμφανής μόλις σταμάτησε η ανάπτυξη 250 % ΑΕΠ ,0 Πιστεύω ότι το δημοσιονομικό πρόβλημα είναι ευκολότερο να λυθεί, αν και οι αγορές επικεντρώνονται σε αυτό 120,4 25 Γενική Κυβέρνηση: ΛόγοςΧρέουςπροςΑΕΠ 32 93, ,0 81, Ιαπωνία Ελλάδα ΗΠΑ Ευρωζώνη Ην. Βασίλειο Πηγές: Ευρωπαϊκή Επιτροπή,..ΔΝΤ, Σχέδιο ΠΣΑ 11

12 IΙΙ. Πώς μας βλέπουν σήμερα οι αξιολογικοί οίκοι, 29/1/2010 Moody s S&P Fitch Aaa AAA AAA Aa1 AA+ AA+ Aa2 AA AA ΕΚΤ την 1/1/2011 Aa3 AA- AA- A1 A+ A+ A2 (outlook: negative) A A A3 A- A- Baa1 BBB+ (outlook: negative) BBB+ (outlook: negative) Baa2 BBB BBB Baa3 BBB- BBB- Ba1 BB+ BB+ Πηγή: Bloomberg WR Ba2 BB BB Ba3 BB- BB- B1 B+ B+ B2 B B B3 B- B- Caa1 CCC+ CCC Caa2 CCC CC Caa3 CCC- C Ca CC D C ΕΚΤ Προσωρινά C Σημ.: Investment D Grade πάνω από τη μαύρη γραμμή NR Υποβαθμίσεις και από τους 3 οίκους το 2009 S&P και Fitch αυστηροί, με υποβάθμιση δύο βαθμίδων 12

13 IΙΙ μ.β. Η αγορά μας σέρνει προς χρεοκοπία ΗΙρλανδία, μια ανοικτή οικονομία με πληγέντα τραπεζικό κλάδο, που παρέσυρε την οικονομία προς τα κάτω Η Ελλάδα, μια κλειστή οικονομία με μόνιμες ανισορροπίες, που παρασύρει τον τραπεζικό κλάδο προς τα κάτω Οι Ιρλανδοί πήραν δημοσιονομικά μέτρα και τα περιθώρια δανεισμού σταθεροποιήθηκαν 10ετή ομόλογα Περιθώριο με Γερμανία Ελλάδας και Ιρλανδίας 27/1/2010 Ελλάδα: Ιρλανδία: Ιουν-07 Σεπ-07 Δεκ-07 Μαρ-08 Ιουν-08 Σεπ-08 Δεκ-08 Μαρ-09 Ιουν-09 Σεπ-09 Δεκ-09 Ελλάδα Iρλανδία Source: EcoWin 13

14 ΙV. ΠΣΑ προσπαθεί να χαλιναγωγήσει το δημόσιο χρέος Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε παλαιότερες προβλέψεις της υποθέτει ότι δεν θα υπάρξει αλλαγή πολιτικής Το ΠΣΑ υποθέτει την εφαρμογή αποτελεσματικών πολιτικών Γιατί οι αγορές δεν πείθονται; Δεν επαρκούν τα θετικά στοιχεία του ΠΣΑ; Θύελλα «κακής» κερδοσκοπίας; Χρέος Γενικής Κυβέρνησης (% ΑΕΠ) 97, , , ΕC 112,6 113,4 124,9 120, ΠΣΑ 135,4 120, Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Σχέδιο ΠΣΑ 117, ,

15 IV. ΠΣΑ: Θετικά σημεία Επανασχεδιασμός του πλαισίου κατάρτισης και εκτέλεσης του Π/Υ Ενιαία Αρχή Πληρωμών Καθιέρωση «δημοσιονομικών κανόνων» Δημιουργία αποθεματικού ύψους 10% των δαπανών Κατάρτιση τριετούς προϋπολογισμού ανά υπουργείο από το 2011 Επαναξιολόγηση από μηδενική βάση όλων των δαπανών Μηνιαία παρακολούθηση δαπανών των σημαντικών υπουργείων Δημιουργία Κοινοβουλευτικής Υπηρεσίας Προϋπολογισμού Ανεξαρτητοποίηση της ΕΣΥΕ Χρήση εξωτερικών ελεγκτών σε ΔΕΚΟ και ΝΠΔΔ Πάγωμα προσλήψεων στο Δημόσιο το 2010, κανόνας 5:1 από το 2011 Μεταρρύθμιση ασφαλιστικού συστήματος Μεταβολή στη δομή των δημόσιων δαπανών: Περισσότερες επενδύσεις και λιγότερες καταναλωτικές και λειτουργικές δαπάνες Έσοδα από αποκρατικοποιήσεις περίπου 2,3 % του ΑΕΠ ετησίως Φορολογική μεταρρύθμιση για την διεύρυνση της φορολογικής βάσης και την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής Προώθηση απαραίτητων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων και ενός νέου εξαγωγικά προσανατολισμένου αναπτυξιακού μοντέλου Οι Έλληνες συνήθως αντιδρούν στο αμήν, εν όψει καταστροφής 15

16 IV. ΠΣΑ: Έμφαση στα έσοδα % ΑΕΠ Ελλάδα Γενική Κυβέρνηση M.O. Δαπανών : 44,6% 44,8 46,4 46,6 48,3 45,7 45,5 44,9 44,4 45,3 44,7 45,0 42,6 44,1 44,1 44,6 44,1 44,3 43,0 43,7 41,3 40,3 40,4 42,4 40,5 41,7 40,5 40,9 40,6 39,3 36,336,7 39,0 39,7 39,2 39,0 38,0 38,5 37,4 28,9 34,5 Τεράστια αύξηση των δαπανών το 2008 και ,2 31,8 Το 2010, Έσοδα 3,1% ΑΕΠ, Δαπάνες 0,9% ΑΕΠ 30, Δαπάνες δεν επανέρχονται στο 44.6% 28, Έσοδα 3 μονάδες ψηλότερα από το ,0 51,1 49,4 48,3 47,6 45,5 45,6 44,1 Προβλέψεις ΠΣΑ Έσοδα Δαπάνες Πηγή: Σχέδιο ΠΣΑ Συνεπώς, το επιχείρημα των ξένων: «Κόψτε κι άλλο τις Δαπάνες» 16

17 IV Οι δαπάνες στην Ζώνη του Ευρώ αυξήθηκαν λιγότερο το 2008 και το 2009 % ΑΕΠ 50,6 50,6 49,4 48,5 αυξήθηκαν 7,9% 50,4 48,1 47,3 47,6 48,0 47,5 47,3 46,6 46,3 46,6 46,0 46,8 46,4 46,2 46,7 46,2 45,6 45,4 45,0 45,0 44,6 44,8 45,345,4 44,0 44,8 Αντίθετα με την Ελλάδα, οι υπόλοιπες χώρες εντάχθηκαν 43,7 στην Ζώνη του ευρώ μειώνοντας τις δαπάνες τους Το 2009 οι δαπάνες στην Ζώνη του ευρώ ήταν χαμηλότερες από την Ελλάδα Τα έσοδα ήταν πάντα ψηλότερα 50, Έσοδα Ζώνη του ευρώ Ηαύξησητωνδαπανώντο ήταν 4.4% του ΑΕΠ, όταν στην Ελλάδα Δαπάνες 50,2 43,7 προβλέψεις Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή 17

18 IV. Ανακεφαλαίωση κριτικής αξιολογητών Μετά την ανακοίνωση του ΠΣΑ στις αρχές Ιανουαρίου: Οι αγορές δεν ενθουσιάστηκαν, αντίθετα τα περιθώρια επιτοκίων αυξήθηκαν Το γεγονός ότι επιχειρείται να μειωθεί το δημοσιονομικό έλλειμμα κάτω του 3% ΑΕΠ το 2012, αντί του αρχικού 2013 του Προϋπολογισμού, δεν φάνηκε αρκετό στους κριτές Οι αξιολογικοί οίκοι παρέμειναν ουδέτεροι, εμμένοντας στην μετά την υποβάθμιση αρνητική προοπτική και στην ανάγκη δείγματος γραφής περιορισμού των ελλειμμάτων Η κριτική πιθανόν να βασίζεται στα ακόλουθα σημεία: Οι δαπάνες Γενικής Κυβέρνησης ακόμα και το 2013 βρίσκονται στο 47,6% ΑΕΠ, 3 μονάδες υψηλότερες από τον ιστορικό μέσο όρο στην Ελλάδα. Οι δαπάνες μειώνονται μόνον κατά 0,9% του ΑΕΠ το 2010 απόέναήδηπολύυψηλό Τα έσοδα Γενικής Κυβέρνησης ανεβαίνουν το 2013 στο 45,6% του ΑΕΠ, 2,6 μονάδες πάνωαπότουψηλόιστορικότου2000, που ήταν 43% του ΑΕΠ, όταν η πίεση για ένταξη στην ΟΝΕ ήταν μεγάλη Έλληνες αισιόδοξοι, Ευρωπαίοι απαισιόδοξοι για τα φορολογικά έσοδα 2010: για Ελλάδα αύξηση εσόδων 3,1 μονάδες ΑΕΠ, ενώ για Ευρωζώνη αναμένεται μείωση -0,3 ΑΕΠ. Συγχρόνως, πτώση ΑΕΠ Ελλάδος κατά -0,3%, ενώ αύξηση ΑΕΠ Ευρωζώνης κατά 1,4%. Αισιόδοξο το σενάριο μικρής πτώσης του ΑΕΠ το 2010 και ταχείας μετέπειτα ανάκαμψης στην Ελλάδα: Κίνδυνοι πηγάζουν από την ιδιωτική κατανάλωση και τις επενδύσεις, καθώς η καταναλωτική και η επιχειρηματική εμπιστοσύνη παραμένουν χαμηλές, αναμένεται στασιμότητα (ίσως και μείωση σε πραγματικούς όρους) σε μισθούς και εισοδήματα και οι δημόσιες δαπάνες αναμένεται να συρρικνωθούν έπειτα από διψήφια ποσοστιαία αύξηση το

19 IV. Και άλλοι προβληματισμοί που λύνονται Έλλειμμα αξιοπιστίας των ελληνικών στατιστικών στοιχείων λύνεται Αν και το ΠΣΑ είναι το λεπτομερέστερο που υπέβαλε ποτέ η χώρα στην ιστορία της, δεν έχει ποσοτικοποιηθεί η επίδραση των μέτρων στο έλλειμμα αναμένεται να λυθεί Οι μελλοντικές πιέσεις εξαιτίας του ασφαλιστικού προβλήματος είναι μεγαλύτερες στην Ελλάδα αναμένεται να λυθεί Plan B με περισσότερες περικοπές; Ελλάδα Συνταξιοδοτικές Δαπάνες 11,6 13,2 19,4 24,1 (% ΑΕΠ) Λόγος Συνταξιούχων προς Εργαζόμενους (%)* Ζώνη του ευρώ Συνταξιοδοτικές Δαπάνες 11,2 11,6 13,2 13,9 (% ΑΕΠ) * αριθμόςσυνταξιούχωνσεσχέσημετοναριθμόαυτώνπουπληρώνουν συνεισφορές στα δημόσια συνταξιοδοτικά ταμεία Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή

20 IV. Οφείλεται η πίεση στα ομόλογα και σε αχαλίνωτη κερδοσκοπία; Υπάρχουν κακά σενάρια στα οποία το χρέος εκτοξεύεται εκτός ελέγχου, αν οι ρυθμοί ανάπτυξης παραμείνουν υποτονικοί, π.χ. της τάξης του 1%, και τα πρωτογενή ελλείμματα συνεχίζονται. Όμως, η επιτυχία της πρόσφατης κοινοπρακτικής έκδοσης 5-ετών ομολόγων με περιθώριο 3,5%, όταν η υπερβάλλουσα ζήτηση έφτασε τα 17 δις σημαίνει ότι πολλοί επενδυτές θεωρούν ότι τα κακά σενάρια έχουν μικρή πιθανότητα. Γιατίλοιπόνταπεριθώριασυνέχισαννααυξάνονταιμετάτηνέκδοση; Η «κακή» κερδοσκοπία είναι προφανώς εν μέρει παρούσα. Οι όποιοι κερδοσκόποι με θέσης πώλησης των ελληνικών ομολόγων: Δεν επηρεάζονται από τις απλές ανακοινώσεις στήριξης ευρωπαίων πολιτικών ή άλλων επιφανών οικονομολόγων. Ενθαρρύνονται από τις ανακοινώσεις περί απόσυρσης της ρευστότητας από την ΕΚΤ και αύξησης της ποιότητας του ενέχυρου για δανεισμό έκτακτης ανάγκης Δεν πτοούνται όσο υπάρχει αβεβαιότητα για μια πρακτική στήριξη της Ελλάδας με εγγυήσεις ή κεφάλαια από την ΕΕ ή το ΔΝΤ Καμία χώρα (ούτε η Μ. Βρετανία) δεν μπόρεσε να κερδίσει τον αγώνα ενάντια σε επίθεση hedge funds τις τελευταίες 2 δεκαετίες. Μόνο το 1998 το Χονγκ Κονγκ, το οποίο όμως διέθετε τεράστια συναλλαγματικά αποθέματα 20

21 IV. Μπορεί να αντιδράσει η Ελλάδα; Η Ελλάδα μπορεί να αντιδράσει σε κερδοσκοπική επίθεση μόνο με τη στήριξη της ΕΕ ή του ΔΝΤ, αλλά αυτό σημαίνει περαιτέρω μέτρα. Η αναμενόμενη στενή παρακολούθηση των ελληνικών δημόσιων οικονομικών από την ΕΕ συνεπάγεται πειθαρχία, που αυξάνει την πιθανότητα επιτυχίας του ΠΣΑ Είναι αδιανόητη η σκέψη ότι η Ελλάδα πρόκειται να εγκαταλείψει ποτέ την ΟΝΕ. Το πολιτικό και οικονομικό κόστος θα ήταν εξαιρετικά υψηλό, π.χ. ημετά-ονε υποτίμηση δεν θα περιορίζονταν σε ένα 30%, αλλά πιθανότατα θα έφτανε στο 80%, κάτι που θα σήμαινε αύξηση του δημοσίου χρέους κατά 5 φορές! 21

22 V. Ανακεφαλαίωση Ισχνή η ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας το 2010, που εξαρτάται και από τη συνεχιζόμενη παροχή ρευστότητας Η κρίση εισήχθη στην Ελλάδα κυρίως το τελευταίο τρίμηνο του 2008 και αποκάλυψε δύο μεγάλες μακροχρόνιες ανισορροπίες: την έλλειψη ανταγωνιστικότητας και την έλλειψη δημοσιονομικής πειθαρχίας Οι αγορές επικεντρώθηκαν στο αυξανόμενο δημόσιο χρέος και καθορίζουν σήμερα τις πολιτικές επιλογές Tο ΠΣΑ επιχειρεί να ελέγξει την ανοδική πορεία τους δημόσιου χρέους με αξιόπιστο τρόπο, χωρίς να πλήξει την ανάπτυξη Απαιτείται, όμως, περισσότερη προσοχή στον έλεγχο των δαπανών Η κερδοσκοπία στα ελληνικά ομόλογα θα σταματήσει μόνο με την έξωθεν βοήθεια, η οποία θα έρθει συνοδευόμενη με επιπλέον περικοπές δαπανών ΑπαιτούνταιθυσίεςαπόόλουςτουςΈλληνεςκαισυναίνεση Οι Έλληνες ανταποκρίνονται στις αντιξοότητες και η αναμενόμενη περίοδος στασιμότητας πιθανόν να αποτελέσει την απαρχή για τις μεταρρυθμίσεις τις οποίες η χώρα ποτέ δεν τόλμησε να επιχειρήσει Δεν τίθεται θέμα εξόδου της Ελλάδας από την Ευρωζώνη, αφού το κόστος είναι δυσθεώρητο, αλλά στα ξένα ΜΜΕ εμφανίζεται κυρίως επειδή σηματοδοτεί τη διάλυση της ΟΝΕ 22

23 ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ!! Θερμές ευχαριστίες στην επιστημονική ομάδα της Διεύθυνσης Οικονομικών Μελετών & Προβλέψεων για την ερευνητική υποστήριξη Περισσότερες ερευνητικές εκδόσεις διαθέσιμες στην ιστοσελίδα New Europe: Οικονομία & Αγορές: Global Economic & Market Outlook: ΜηνιαίαέκδοσηγιατιςχώρεςτηςΝέαςΕυρώπης. Μηνιαία έκδοση με θέματα για την ελληνική και παγκόσμια οικονομία. Τριμηνιαία έκδοση για την ανάλυση της διεθνούς οικονομίας και των αγορών και τη χάραξη νέων επενδυτικών στρατηγικών. 23