J e a n -Pi e r r e Ve r n a n t

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "J e a n -Pi e r r e Ve r n a n t"

Transcript

1

2 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ J e a n -Pi e r r e Ve r n a n t ἀνὴρ παιδείᾳ κεκοσμημένος Πρακτικά επιστημονικής ημερίδας στη μνήμη του (Ρέθυμνο, 23 Νοεμβρίου 2007) Κείμενα: Στέλλα Γεωργούδη Αριάδνη Γκάρτζιου-Τάττη Sally C. Hamphreys Claude Mossé Ειρήνη Χαλκιά Επιμέλεια: Στέλλα Γεωργούδη Χρήστος Λούκος ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΗΤΗΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ Ηράκλειο 2011

3 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ EΚΔΟΣΕΙΣ KΡΗΤΗΣ IΔΡΥΜΑ TΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ EΡΕΥΝΑΣ Ηράκλειο Κρήτης, Τ.Θ. 1385, Τηλ , Fax: Αθήνα: Κλεισόβης 3, Τηλ , Fax: ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ Πανεπιστημιούπολη, Ρέθυμνο, Τηλ , Fax: Η ΕΚΔΟΣΗ ΕΠΙΧΟΡΗΓΗΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ 2010 Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης & Φιλοσοφική Σχολή Πανεπιστημίου Κρήτης Επιμέλεια: Στέλλα Γεωργούδη Χρήστος Λούκος Στοιχειοθεσία - σελιδοποίηση: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης Εκτύπωση: ΑΛΦΑΒΗΤΟ Σχεδίαση εξωφύλλου: Ντίνα Γκαντή ISBN

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Χρηστοσ Λουκοσ: Αντί Προλόγου Στελλα Γεωργουδη: Εισαγωγικό Σημείωμα ix xi Cl au d e Mossé (Université Paris VIII, Παρίσι): Jean-Pierren Vernant. Η πολιτική και το πολιτικό στοιχείο 1 Αρ ι α δ ν η Γκ α ρ τ ζ ι ου-τατ τ η (Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων): Jean-Pierre Vernant. Πνευματικές καταβολές και τομές στη μελέτη του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού 11 Sally C. Hamphreys (University of Michigan): Οι ανθρωπολογίες του Jean-Pierre Vernant 21 Ειρηνη Χαλκια (Espace Théâtral Scarabaeus, Βρυξέλλες): Ο Jean-Pierre Vernant και η καινούργια θέαση της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας. Από τη λέξη στη σκηνή 43 Στελλα Γεωργουδη (École Pratique des Hautes Études, Παρίσι): Η προσέγγιση του Jean-Pierre Vernant στη μελέτη της θρησκείας των αρχαίων Ελλήνων 67 Εργογραφία 83

5 Αντί προλόγου Η Γενική Συνέλευση του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης με ψήφισμα στις 24 Οκτωβρίου 2001 αποφάσισε ομόφωνα να αναγορεύσει επίτιμο διδάκτορα τον Jean-Pierre Vernant, επειδή ως «άνδρας σοφός, υπόδειγμα δασκάλου και ερευνητή ιστορικού ανανέωσε τη μελέτη της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας και άνοιξε νέους μεθοδολογικούς δρόμους στην έρευνα που πλούτισαν την ευαισθησία μας». Με την απόφασή του αυτή θέλησε το Τμήμα να δείξει το πόσο εκτιμούσε τη μεγάλη του προσφορά στην ανανέωση των αρχαιοελληνικών σπουδών, ιδιαίτερα με τη συστηματική ανάλυση που επιχείρησε των θρησκευτικών φαινομένων, αλλά και άλλων εκφάνσεων του συλλογικού βίου των αρχαίων Ελλήνων. Επιδίωξε να κατανοήσει τον τρόπο σκέψης τους, τον τρόπο που αντιλαμβάνονταν τον κόσμο τους, τη σχέση τους με τους θεούς. Ο ίδιος είχε πει «ότι οι άνθρωποι είναι αυτοί που δημιουργούν τους θεούς τους και οι κοινωνίες εκείνες που παράγουν τις θρησκείες, αλλά καμιά θρησκεία δεν είναι απλή και άμεση αντανάκλαση μιας κοινωνίας». Το Τμήμα θέλησε συγχρόνως να τιμήσει και μια άλλη συνιστώσα της προσωπικότητας του Vernant: αυτή του ενεργού πολίτη, που ηγήθηκε της αντίστασης κατά των Γερμανών στη Νότιο Γαλλία και συνέχισε να δίνει μάχες για την υπεράσπιση των δημοκρατικών αξιών. Στις 23 Σεπτεμβρίου 2002, στο ιστορικό κτίριο του Ωδείου στο Ρέθυμνο, έγινε η επίσημη αναγόρευση του Vernant σε επίτιμο διδάκτορα. Το έργο του παρουσίασε η Αναστασία Σεργίδου, επίκουρη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Κρήτης, ενώ ο ίδιος μίλησε με θέμα «Pandora, la première femme».

6 x JEAN-PIERRE VERNANT Παράλληλα με τον Vernant, το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας είχε αναγορεύσει επίτιμο διδάκτορα και έναν άλλο σπουδαίο ελληνιστή, τον Henri van Effenterre. Θέλησε να συμμετάσχει με τον τρόπο αυτό στις εκδηλώσεις για τον εορτασμό των 25 χρόνων λειτουργίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και να δηλώσει την εκτίμησή του σε δύο μεγάλους ερευνητές και πανεπιστημιακούς δασκάλους για τον τρόπο που προσεγγίζουν την αρχαία ελληνική κοινωνία. Το 2001 ο Jean-Pierre Vernant ήταν 88 χρονών, ακμαίος στις πνευματικές του αναζητήσεις όπως και στην αρχή της καριέρας του. Έτσι παρέμεινε ώς το τέλος, που ήλθε λίγα χρόνια μετά (9 Ιανουαρίου 2007). Θέλοντας το Τμήμα να τιμήσει τη μνήμη του οργάνωσε επιστημονική ημερίδα την 23η Νοεμβρίου 2007 στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών, στο Ρέθυμνο. Μίλησαν γι αυτόν και το έργο του μαθητές, συνεργάτες και συνάδελφοί του, αποτιμώντας τη βαρύτητα του επιστημονικού του έργου, τη γενναιόδωρη προσφορά του, τους τομείς όπου η σκέψη του ανανέωσε και προώθησε τις σπουδές για την αρχαιότητα. Τα κείμενα των ομιλιών, επεξεργασμένα, δημοσιεύονται στον παρόντα τόμο. Δεν κατέστη δυνατόν να δημοσιευτεί μία μόνον, η ανακοίνωση της Françoise (Monique) Montès: Jean-Pierre Vernant à la Resistance, μαρτυρία για τη δράση του Vernant στην Αντίσταση. Εκφράζονται θερμές ευχαριστίες στο Πανεπιστήμιο Κρήτης που κάλυψε τα έξοδα της έκδοσης, στις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης και στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης που συμπεριέλαβαν τον τόμο αυτόν στις εκδόσεις τους, στις μεταφράστιες των κειμένων στα ελληνικά και, ιδιαίτερα, στη συνεργάτιδα του Vernant Στέλλα Γεωργούδη, που ανέλαβε την επιστημονική επιμέλεια. Χρήστος Λούκος Καθηγητής Ιστορίας Νεότερων Χρόνων

7 Εισαγωγικό σημείωμα in memoriam Ο δρόμος που πήρε για την «Ιθάκη» ήταν πράγματι «μακρύς γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώση». Στις 9 Ιανουαρίου του 2007, ο Jean-Pierre Vernant έφτασε στο τέλος αυτού του δρόμου, στο τέρμα μιας πλούσιας και πολύπλοκης πορείας που κράτησε 93 χρόνια. 1 Πάει λοιπόν καιρός από τον θάνατο του «Jipé» όπως ήθελε να τον αποκαλούν μαθητές, φίλοι και συνεργάτες αλλά η ανάμνηση παραμένει πάντα ζωντανή και ακέραια, και οι λίγες αυτές γραμμές γράφονται με ατόφια συγκίνηση. Το σύντομο αυτό σημείωμα δεν έχει βέβαια σκοπό να προσθέσει μιαν ακόμη «βιογραφία» στις πολλές δημοσιεύσεις που έχουν παρουσιάσει, έως τώρα, τη ζωή και το έργο του Jean-Pierre Vernant. Θα ήθελα μόνο, με λίγα λόγια, να τονίσω ακόμη μια φορά ορισμένες αξιόλογες πλευρές ενός ανθρώπου, ο οποίος κατάφερε, με θαυμαστή συνέπεια, να διαπλέξει την επιστημονική του δραστηριότητα με τις πράξεις ενός στρατευμένου πολίτη. Ορφανός πολέμου, μεγαλωμένος με την κηδεμονία του κράτους, ο Jean-Pierre Vernant ανέπτυξε από νέος φοιτητής μια ν έντονη αντιφασιστική δράση, ως μέλος της κομμουνιστικής νεολαίας. 2 Στη δεκαετία του 30 συμμετείχε έτσι σε όλους τους αγώνες κατά των οπαδών της Action française (εθνικιστικό και αντι- 1. Ο Jean-Pierre Vernant γεννήθηκε το 1914 στο Provins (Seine-et-Marne). 2. Αργότερα, έγινε μέλος του γαλλικού κομμουνιστικού κόμματος, από το οποίο τελικά απεχώρησε το 1970, μετά από μια μακρά περίοδο αμφιβολιών, διαφωνιών και αντιθέσεων με τις δογματικές θέσεις του κόμματος και την έλλειψη ελεύθερου διαλόγου.

8 xii ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ σημιτικό κίνημα), που ήθελαν να επιβάλλουν την κυριαρχία τους στον γνωστό φοιτητικό χώρο του Quartier Latin, γύρω από την ιστορική Σορβόννη. Τα σκοτεινά χρόνια που επακολούθησαν, ο πόλεμος με τη ναζιστική Γερμανία, η ήττα και η ταπείνωση της Γαλλίας, το καθεστώς του Vichy που έδρασε ως πιστός συνεργάτης του κατακτητή, όλη αυτή η τραγωδία δεν μπορούσε βέβαια να αφήσει αδιάφορο τον νεαρό Jean-Pierre. Όπως θα γράψει αργότερα, «τίποτε δεν υποχρέωνε κάποιον να μπει στην Αντίσταση». Τίποτε βέβαια, εκτός από ένα «είδος τρέλας» που σπρώχνει μερικούς, σε κρίσιμες για την ανθρώπινη κοινότητα στιγμές, να ριχτούν στον αγώνα, αψηφώντας τη ζωή τους, γιατί αρνούνται να υποχωρήσουν, να υποκύψουν, να συμβιβαστούν. Και η επιλογή τους αυτή έλεγε ο Vernant θυμίζει κατά κάποιο τρόπο τον δρόμο που διάλεξε ένας Αχιλλέας είναι νέος, ξέρει πως θα πεθάνει, αλλά παρ όλα αυτά ορμάει στη μάχη. Έτσι, με παρόμοια ορμή, ο Jean-Pierre Vernant μπαίνει στην Αντίσταση ήδη από το Με το ψευδώνυμο «Colonel Berthier», μάχεται σε βουνά και πόλεις, γίνεται στρατιωτικός διοικητής των Γαλλικών Δυνάμεων του Εσωτερικού (FFI) για όλη τη ΝΔ Γαλλία, συμμετέχει στην απελευθέρωση της Τουλούζης (αύγουστος 1944). Μια μακρά έτσι περίοδος της ζωής του για την οποία ο «Jipé» μιλούσε πάντα με πολύ διακριτικότητα αφιερώθηκε στην Αντίσταση και στους αγώνες για την ελευθερία, γεγονός για το οποίο θεωρήθηκε άξιος των ανωτάτων διακρίσεων του Γαλλικού κράτους. Με την ίδια αφοσίωση, συνέπεια και επιμονή ξεκίνησε αργότερα τις έρευνές του για τους αρχαίους Έλληνες και τον πολιτισμό τους, αλλά αυτή η στροφή προς έναν άλλον ιστορικό χώρο, αυτός ο προβληματισμός πάνω σε ένα μακρυνό παρελθόν, συνδυάζονται πάντα με τα ερωτήματα που θέτει το παρόν, με τις αλλαγές και αναζητήσεις που παρατηρούνται σε σύγχρονες κοινωνίες. Στις λίγες γραμμές που γράφονται εδώ, δεν μπορεί βέβαια να αναλυθούν οι θεμελιακές κατευθύνσεις που χάραξε ο Vernant στη μελέτη του αρχαιοελληνικού κόσμου. Τα πέντε κείμενα του τιμητικού αυτού τόμου επιχειρούν, το καθένα από τη

9 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ xiii σκοπιά του και με την ιδιαιτερότητά του, να παρουσιάσουν, να διερευνήσουν, να συζητήσουν ορισμένα καίρια θέματα που διατρέχουν το έργο του Vernant, ορισμένες απόψεις και ερμηνείες που διετύπωσε και ανέπτυξε στις πολύπλευρες μελέτες του. Εδώ, θα ήθελα μόνο να τονίσω και πάλι ότι η επιστημοσύνη του Jean-Pierre Vernant δεν τον περιόρισε ποτέ στον κλειστό κόσμο ενός απομονωμένου ερευνητή. Σε όλη τη ζωή του, έδινε μεγάλη σημασία και βαρύτητα στη φιλία, αλλά και στην αδελφοσύνη, που μαζί με την ελευθερία και την ισότητα αποτελούν τις τρεις εμβληματικές έννοιες της Γαλλικής Δημοκρατίας. Αυτή εξάλλου η ανάγκη για συλλογική δουλειά, για συνεργασία με τους άλλους, για ανταλλαγή απόψεων, ακόμη και για αντιπαράθεση και διαφωνία, απετέλεσε βασικό κίνητρο για την ίδρυση του Κέντρου Συγκριτικών Ερευνών για τις Αρχαίες Κοινωνίες (1964), μιας από τις ωραιότερες δημιουργίες του Jean-Pierre Vernant. Η επιστημονική αυτή κοινότητα ονομάστηκε αργότερα Κέντρο Louis Gernet, προς τιμήν του γνωστού ελληνιστή και κοινωνιολόγου, ο οποίος, μαζί με τον Ignace Meyerson, τον πρωτεργάτη της ιστορικής ψυχολογίας, υπήρξαν οι κατ εξοχήν Δάσκαλοι του Vernant. Βέβαια, ο συλλογικός αυτός χώρος δεν υπήρξε ποτέ μια ιδεατή, ειδυλλιακή όαση συναίνεσης, δίχως αντιπαλότητες, εντάσεις, ανταγωνισμούς και διαμάχες. Αλλά για όσους από εμάς, παλαιότερους και νεότερους, είχαμε την τύχη να ζήσουμε στο Κέντρο την «εποχή» του Vernant, η ζωντανή αυτή κυψέλη στάθηκε μια πλούσια και ανεπανάληπτη μάθηση και εμπειρία. Γιατί, παρ όλο που αποτελούσε, στην αρχή, έναν ολιγάριθμο πυρήνα, το Κέντρο συσπείρωνε γύρω του μια πλειάδα ειδικών των αρχαίων πολιτισμών, αλλά και κοινωνικούς ανθρωπολόγους και εθνολόγους, οι οποίοι, κατά τη διάρκεια πολυεδρικών συζητήσεων, ερευνούσαν, συνέκριναν, αντιπαρέθεταν τις ιδιαίτερες μορφές που μπορούσαν να πάρουν, σε διάφορους πολιτισμούς, η θρησκεία, η πολιτική, η οικονομία, και εν γένει τα ιστορικοκοινωνικά φαινόμενα. Τεκμήριο αυτής της πολύπλευρης συγκριτικής αναζήτησης και συνεργασίας αποτελεί και μια σειρά συλλογικών έργων, υπό τη διεύθυνση του Vernant και άλλων γνωστών επιστημόνων.

10 xiv ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Με την πάροδο, βέβαια, του χρόνου, και με την έλευση νέων γενεών, κανένα ερευνητικό Κέντρο δεν μπορεί να παραμείνει αναλλοίωτο, και ο χαρακτηρισμός «η Σχολή του Παρισιού» ή «η Ομάδα Vernant», που συνεχίζουν να χρησιμοποιούν μερικοί, εκτός κυρίως της Γαλλίας, για να ονομάσουν το Κέντρο Louis Gernet, θα μπορούσε να φανεί σήμερα περιοριστική, ακόμη και στατική. Το γεγονός όμως ότι το Κέντρο, παρ όλες τις δομικές αλλαγές, εξακολουθεί να αποτελεί έναν ζωντανό χώρο συναντήσεων ανάμεσα σε φοιτητές και διδάσκοντες-ερευνητές διαφορετικών κατευθύνσεων και προελεύσεων, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην πολύχρονη ενεργό παρουσία του Jean-Pierre Vernant, και στην εμπνευστική και προτρεπτική δύναμη του έργου του. Ένα έργο που δείχνει το πάθος του Vernant για την αρχαία Ελλάδα, και τη σημασία της παρουσίας του αρχαιοελληνικού πολιτισμού στον σύγχρονο κόσμο. Μια σημασία την οποία τόνισε ιδιαίτερα ο Jean-Pierre Vernant, όταν τιμήθηκε με το χρυσό μετάλλιο του Εθνικού Κέντρου Επιστημονικής Έρευνας της Γαλλίας (CNRS, 1984): «Θέλουμε να παραμείνει η (αρχαία) Ελλάδα παρούσα στην εκπαίδευσή μας, ζωντανή στην κουλτούρα μας γιατί, έχοντας τη θέση της μέσα σε μιαν ανθρώπινη πολύδρομη ιστορία, μας καλεί να σκεφτούμε με περισσότερη διαύγεια τα προβλήματα και τους στόχους του πολιτισμού μας, μας βοηθάει να καταλάβουμε καλύτερα το τι είμαστε, σε σύγκριση και σε αντιπαράθεση με τους άλλους. Αυτός ο ελληνισμός είναι για μας στοιχείο σύγκρισης, γιατί αποτελεί μια συμβολή στη γνώση του ανθρώπου, μέσα στην ποικιλία των πολιτισμικών συνόλων». Στέλλα Γεωργούδη École Pratique des Hautes Études/Centre Louis Gernet (Paris)

11 CLAUDE MOSSÉ Université Paris VIII JEAN-PIERRE VERNANT Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΟJean-Pierre Vernant θα μείνει ως ένας από τους μεγαλύτερους μελετητές του αρχαίου κόσμου τον εικοστό αιώνα, αυτός που σημάδεψε γενιές ολόκληρες ερευνητών με την καθαρότητα της σκέψης του και τον πλούτο του έργου του πάνω στην αρχαία Ελλάδα. Ταυτόχρονα υπήρξε ενεργό μέλος της πολιτικής ζωής, τόσο πριν το Β Παγκόσμιο Πόλεμο στα πλαίσια του κινήματος κατά του φασισμού, όσο και κατά τη διάρκεια του πολέμου, στην Αντίσταση, της οποίας υπήρξε ένας από τους πλέον διακεκριμένους πρωτεργάτες, καθώς και μετά τον πόλεμο, με τη βοήθεια που προσέφερε, χάρη στην αμέριστη συμπαράστασή του, σε όσους στερούνταν της ελευθερίας της έκφρασης. Βέβαια, κάτι τέτοιο δεν εκπλήσσει αν κανείς διερευνήσει τη θέση που κατείχε το πολιτικό στοιχείο μέσα στο έργο του. Μια θέση που μπορεί να φανεί εκ πρώτης όψεως παράδοξη εάν σκεφτούμε τι προσέφερε στη γνώση μας σε σχέση με τους ελληνικούς μύθους και τις διάφορες πτυχές του θρησκευτικού βίου του ελληνικού κόσμου, εάν αναλογιστούμε τις αναλύσεις της Ιλιάδας και της Οδύσσειας που πρότεινε ή τις αναλύσεις των μεγάλων Αθηναίων τραγικών, που ανακαλούν έναν κόσμο προγενέστερο του κόσμου της πόλεως. Εν τούτοις, ο Vernant δόμησε το έργο του ακριβώς πάνω σε αυτό το πολιτικό «μοντέλο» που συνιστούσε η ελληνική πόλις. Στο τελευταίο βιβλίο του, La Traversée des frontières [Διασχίζοντας τα σύνορα], στο οποίο επανέρχεται στη σχέση μεταξύ της δραστηριότητάς του ως αντιστασιακού και αγωνιστή από τη μια

12 2 CLAUDE MOSSÉ μεριά, και του ερευνητικού του έργου από την άλλη, διευκρινίζει αυτή την καινοτομία που καθιστά την Ελλάδα τον τόπο γέννησης του πολιτικoύ : «Το ελληνικό φαινόμενο είναι ιδιαίτερο καθότι το πολιτικό πήρε εδώ μια μορφή αρκετά έντονη, οργανωμένη και συνειδητή, ώστε να καταλήξει να ελέγχει ολόκληρο το κοινωνικό πεδίο αφήνοντας σε αυτό τη σφραγίδα του». 1 Ακριβώς αυτή η διάσταση βρισκόταν στην καρδιά του πρώτου βιβλίου του σχετικά με τις Απαρχές της ελληνικής σκέψης: η συσχέτιση της εμφανίσεως μιας ορθολογικής αντιλήψεως του κόσμου στους πρώτους Έλληνες φυσικούς, με τη γέννηση και την ανάπτυξη αυτής της ειδικής μορφής κράτους που υπήρξε η ελληνική πόλις, στα πλαίσια της οποίας η εξουσία δεν βρισκόταν όπως στα βασίλεια της αρχαίας Ανατολής ή όπως στη μυκηναϊκή Ελλάδα πάνω από την κοινότητα, αλλά στο κέντρο, εἰς μέσον. 2 Στις αρχαιότερες μαρτυρίες της ελληνικής λογοτεχνίας, τα ομηρικά έπη, βρίσκουμε ήδη αυτόν τον κόσμο όπου τον πρώτο λόγο έχει η συζήτηση, μια συζήτηση που προϋποθέτει τον χειρισμό του λόγου. Βέβαια, οι ομηρικοί ήρωες είναι βασιλεῖς, ωστόσο στις συνελεύσεις των πολεμιστών μπροστά στην Τροία καθένας από αυτούς τους βασιλιάδες έχει το δικαίωμα να πει τη γνώμη του όταν το σκήπτρο περνάει από χέρι σε χέρι ανάμεσα σε αυτούς τους ίσους μεταξύ τους που είναι οι άριστοι. Αυτή η ισότητα θα εξαπλωθεί εν συνεχεία σε όλους αυτούς που είναι ικανοί να διασφαλίσουν την κοινή άμυνα πίσω από την ασπίδα τους, για να ισχύσει, στο τέλος της εξέλιξης, για όλους τους πολίτες, στη δημοκρατική Αθήνα. Ο Vernant ανακαλεί με αυτή την ευκαιρία την περίπτωση της Σάμου, όπου, μετά τον θάνατο του τυράννου Πολυκράτη, ο διάδοχός του Μαίανδρος εγκατέλειψε την τυραννία και τοποθέτησε την αρχή στο μέσον, διακηρύσσοντας κατ αυτόν τον τρόπο την ἰσονομία, την 1. La Traversée des frontières. Entre mythe et politique II, Παρίσι, Seuil, 2004, σ Les origines de la pensée grecque, Παρίσι, PUF, 1962 (επανέκδοση Quadrige, 1981), σ. 42.

13 Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ 3 ισότητα όλων μπροστά στον νόμο και μέσω αυτού. 3 Στην Αθήνα, η εν λόγω ἰσονομία είχε καθιερωθεί ήδη στις αρχές του 6ου αιώνα από τον νομοθέτη Σόλωνα. Μετά όμως την πτώση της τυραννίας των Πεισιστρατιδών, ο Κλεισθένης είχε ενδυναμώσει αυτή την ισονομία μέσω μιας αναδιοργάνωσης του χώρου της πόλεως. Στη βιβλιοκριτική που έκανε για το βιβλίο των P. Lévêque και P. Vidal-Naquet Κλεισθένης ο Αθηναίος, 4 ο Vernant υπογράμμιζε ότι δεν επρόκειτο σε αυτή την περίπτωση απλά για μία εναπόθεση της εξουσίας στο μέσον, όπως στη Σάμο, αλλά για μία αναδιοργάνωση του χώρου που αντανακλούσε τον θρίαμβο της δημοκρατίας και την απόκτηση από τον δῆμο της κυρίαρχης εξουσίας, του κράτους: «Οι μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη αφορούν τους θεσμούς της πόλης αυτές καθόρισαν το πλαίσιο όπου εξελίχτηκε η πολιτική ζωή της κλασικής Αθήνας. Πράγματι, αναφερόμενοι σ αυτές τις μεταρρυθμίσεις, δεν πρέπει να μιλούμε τόσο για αλλαγή, όσο για την εγκαθίδρυση του πολιτικού, για την εμφάνιση του πολιτικού επιπέδου, με την κύρια σημασία της λέξης, στην κοινωνική ζωή των Ελλήνων». 5 Σε άλλο σημείο ο Vernant υπογραμμίζει την αντιστοιχία μεταξύ των δύο προτύπων: «Το κοσμολογικό πρότυπο, που ρυθμίζει τη διάταξη του φυσικού κόσμου, στους πρώτους Ίωνες φιλοσόφους και ειδικότερα στον Αναξίμανδρο, όπου το πρότυπο αυτό φαίνεται πιο καθαρά, και το πολιτικό πρότυπο, που επικρατεί στην οργάνωση της πόλης κι εκφράζεται στο πολίτευμα του Κλεισθένη με τον πιο ολοκληρωμένο τρόπο» La Traversée, σ P. Lévêque P. Vidal-Naquet, Clisthène l Athénien. Essai sur la représentation de l espace et du temps dans la Grèce de la fin du VIème siècle à la mort de Platon, Annales de la Faculté des Lettres de l Université de Besançon, 1964 (επανέκδοση Macula, 1983 και 1992). 5. Mythe et pensée chez les Grecs, Παρίσι, Maspero, 1965 (επανέκδοση La Découverte, 1985), σ (Μύθος και σκέψη στην αρχαία Ελλάδα, ελλην. μτφρ. Στέλλα Γεωργούδη, Αθήνα, Ολκός, 1975, σ. 219). 6. Mythe et pensée chez les Grecs, σ. 246 (ελλην. μτφρ., ό.π., σ. 226).

14 4 CLAUDE MOSSÉ Αυτή η αναδιοργάνωση του χώρου επικύρωνε την πολιτική ισότητα μεταξύ των μελών του δήμου όταν συγκεντρώνονταν σε συνέλευση. Ο λόγος γινόταν το κατεξοχήν πολιτικό όργανο, αυτό που επέτρεπε την αντιπαραθετική συζήτηση. «Στο εξής», γράφει ο Vernant, «η συζήτηση, η επιχειρηματολογία, η πολεμική γίνονται ο κανόνας τόσο του πνευματικού όσο και του πολιτικού παιχνιδιού». 7 Αλλά, προκειμένου να διευρυνθεί η συζήτηση, ένα άλλο όργανο καθίσταται απαραίτητο, η γραφή. Αυτή θα επιτρέψει τη σύνταξη και δημοσίευση των πρώτων νομοθεσιών, αυτή επίσης θα επιτρέψει στους Ίωνες σοφούς να διαδώσουν τις γνώσεις τους. Ο Vernant είχε εκφράσει αυτή την ιδέα στο πρώτο του βιβλίο. Κι έτσι είναι ακόμη πιο αξιοσημείωτο το ότι ξαναβρίσκουμε στο τελευταίο του βιβλίο το ίδιο αυτό συμπέρασμα: «Το να εναποτίθεται η εξουσία στο κέντρο, το να τίθεται στη διάθεση όλων, σημαίνει επίσης ότι χάνει τη μυστηριώδη της πλευρά, ότι παύει να είναι μυστικό για να αποτελέσει αντικείμενο σκέψης και δημόσιου διαλόγου». 8 Ο Vernant ως φιλόσοφος επεδίωκε καταρχάς, μέσω της διαπίστωσης της σημασίας του πολιτικού στην καρδιά της ελληνικής εμπειρίας, να κατανοήσει πώς η φιλοσοφία μπόρεσε να γεννηθεί στην Ελλάδα πολύ σύντομα ωστόσο στράφηκε στο σύνολο του ελληνικού πολιτισμού, αναπτύσσοντας αυτή την ιστορική ανθρωπολογία που θα αποτελούσε το διακριτικό γνώρισμα αυτού που θα ονομαζόταν σύντομα Σχολή του Παρισιού, γύρω από το Κέντρο Συγκριτικών Ερευνών των Αρχαίων Κοινωνιών που ίδρυσε το 1964 (και που σήμερα ονομάζεται Centre Louis Gernet). Από τον Όμηρο και τον Ησίοδο μέχρι τον Πλάτωνα, τα κείμενα αλλά επίσης και η εικονογραφία θα αποτελέσουν αντικείμενο έρευνας προκειμένου να εξηγηθούν οι μύθοι, να εντοπιστούν οι αξίες της ελληνικής κοινωνίας, ενόσω το πολιτικό στοιχείο πα- 7. Les origines de la pensée grecque, σ (Οι απαρχές της ελληνικής σκέψης, ελλην. μτφρ. Ελένη Κακοσαίου-Νικολούδη, Αθήνα, εκδόσεις Καρδαμίτσα, 1992, σ. 82). 8. La Traversée, σ. 146.

15 Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ 5 ραμένει πάντοτε παρόν για να ερμηνεύσει τόσο την ηθική, όσο και την επιστημονική σκέψη, καθώς και τη σύγκρουση που εκφράζεται στην τραγωδία. Πράγματι, η σύγκρουση βρίσκεται στην καρδιά του πολιτικού, μέσω της έκφρασης απόψεων ανταγωνιστικών μεταξύ τους. Κατ αυτόν τον τρόπο, κατανοούμε γιατί οι Έλληνες εφηύραν την τραγωδία. Ο Jean-Pierre Vernant επανήλθε πολλές φορές σε αυτή την τραγική διαμάχη, τόσο σε ένα άρθρο του με τίτλο «Raisons du mythe», που επαναδημοσιεύτηκε στο βιβλίο Mythe et société [Μύθος και κοινωνία], όσο και στα άρθρα που συμπεριλήφθηκαν στους δύο τόμους που δημοσιεύτηκαν σε συνεργασία με τον Pierre Vidal-Naquet με τον τίτλο Mythe et Tragédie [Μύθος και τραγωδία]. 9 Πράγματι, οι Αθηναίοι τραγικοί ποιητές του 5ου αιώνα άντλησαν τα θέματα των δραμάτων τους από τους ηρωικούς μύθους, με σκοπό ωστόσο να υπογραμμίσουν πιο έντονα μια «διπλή και αντιφατική κίνηση απομάκρυνσης και επαναπροσέγγισης σε σχέση με τους θεατές της εποχής». 10 Ο Vernant αναλύει ως εξής αυτή την αντίφαση: «Αντίθετα η τραγωδία μεγαλώνει την απόσταση ανάμεσα στα πρόσωπα που εμφανίζει επί σκηνής και στο κοινό των θεατών. Ο τραγικός ήρωας ανήκει σ έναν κόσμο διαφορετικό από αυτόν της πόλης, σε μια εποχή διαφορετική από τον 5ο αιώνα π.χ. της Αθήνας Το σκηνικό παιχνίδι, η αμφίεση, οι κόθορνοι, το προσωπείο, η υπερβολή τέλος του χαρακτήρα τους, ανυψώνουν τα πρόσωπα του δράματος στο επίπεδο των ηρώων του θρύλου για τους οποίους η πόλη έχει θεσμοθετήσει μια λατρεία τα ίδια όμως αυτά πρόσωπα με τη γλώσσα τους, οικεία και σχεδόν πεζολογική, με τους διαλόγους, που τους φέρνουν σε αντιπαράθεση με τον χορό και μεταξύ τους, προσεγγίζουν τον συνηθισμένο άνθρωπο και γίνονται σύγχρονοι των Aθηναίων πολιτών που κατακλύζουν τις κερκίδες του 9. Mythe et société en Grèce ancienne, Παρίσι, Maspero, 1974 Mythe et tragédie en Grèce ancienne (με τον P. Vidal-Naquet), Παρίσι, Maspero, Mythe et société en Grèce ancienne, σ. 205 (Μύθος και κοινωνία στην αρχαία Ελλάδα, ελλην. μτφρ. Κατερίνα Αλεξοπούλου, Σπύρος Γεωργακόπουλος, Αθήνα, Μεταίχμιο, 2003, σ. 215).

16 6 CLAUDE MOSSÉ θεάτρου και, μέσω του διαλόγου τον οποίο ανοίγει το δράμα, η ίδια η θέση του ανθρώπου παίρνει τη μορφή προβλήματος, τίθεται το αίνιγμα της ανθρώπινης κατάστασης, χωρίς η τραγική αναζήτηση, αδιάκοπα επαναλαμβανόμενη αλλά ποτέ ολοκληρούμενη, να μπορεί να δώσει οριστική απάντηση και να κλείσει τη συζήτηση». 11 Ένας από τους τραγικούς ήρωες που αντανακλά με τον καλύτερο τρόπο αυτή την αντίφαση που ενυπάρχει στην ανθρώπινη κατάσταση είναι φυσικά ο Οιδίπους, ο Οἰδίπους Τύραννος του Σοφοκλή. Ο Οιδίπους είναι στην πραγματικότητα ένα αίνιγμα: «Όταν ο Οιδίπους μιλά, του συμβαίνει να λέει διαφορετικά πράγματα ή τ αντίθετα από αυτά που λέει. Η αμφιλογία όμως των λόγων του δεν εκφράζει κάποια διπροσωπία του Οιδίποδα, που έχει αντίθετα μονοκόμματο χαρακτήρα, αλλά εκφράζει, πιο βαθιά, τη δυαδικότητα του είναι του». 12 Και πιο κάτω: «Ο Οιδίπους, ο ξακουστός σε όλους, ο πρώτος από τους ανθρώπους, ο καλύτερος από τους θνητούς, ο άνθρωπος της εξουσίας, της εξυπνάδας, των τιμών και του πλούτου, καταλήγει να είναι ο τελευταίος, ο πιο δυστυχισμένος, ο χειρότερος από τους ανθρώπους, ένας εγκληματίας, ένα μίασμα που προκαλεί τον τρόμο στους ομοίους του, ένας άνθρωπος μισητός στους θεούς, που κατάντησε ζητιάνος κι εξόριστος». 13 Κατ αυτόν τον τρόπο, είναι ταυτόχρονα ο τύραννος, το πρόσωπο που κατέχει την απόλυτη εξουσία, και ο φαρμακός, αυτός που, στη γιορτή των Θαργηλίων, παίρνει πάνω του το μίασμα που κατατρύχει την πόλη. 14 Αναφερόμενος στον Αριστοτέλη, που ορίζει τον άνθρωπο ως ζῶον πολιτικόν, δηλαδή φτιαγμένο για να ζει σε κοινωνία, και θεωρεί κατά συνέπεια αυτόν που είναι ἄπολις, εκτός πόλεως, πότε ως θηρίο και πότε ως θεό, ο Vernant συμπεραίνει ότι γίνεται καλύτερα κατανοητή η θέση της πατροκτονίας και της αιμομιξίας στην ανατροπή του προσώπου του Οι- 11. Mythe et société, σ (ελλην. μτφρ. ό.π., σ. 216). 12. Mythe et tragédie, σ. 105 (Μύθος και τραγωδία στην αρχαία Ελλάδα, τόμος Α, ελλην. μτφρ. Στέλλα Γεωργούδη, Αθήνα, Ι. Ζαχαρόπουλος, σ. 122). 13. Mythe et tragédie, σ. 108 (ελλην. μτφρ. ό.π., σ. 125). 14. Mythe et tragédie, σ. 114.

17 Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ 7 δίποδα. Καθόσον, μπέρδεψε με αυτόν τον τρόπο τους «κανόνες του παιχνιδιού που θεμελιώνουν την ανθρώπινη πόλη». 15 Σχετικά και πάλι με τον Οιδίποδα, καθώς και με το περίφημο φροϋδικό σύμπλεγμα, ο Vernant θυμίζει ότι εάν η τραγωδία αντλεί τα θέματά της από τον ηρωικό μύθο, δεν το κάνει με την πρόθεση να υμνήσει τη δόξα των ηρώων, αλλά για να τους υποβάλει δημόσια σ εξέταση, «μπροστά σε αυτό το είδος της λαϊκής συνέλευσης ή του λαϊκού δικαστηρίου, που αποτελούσε το αρχαίο ελληνικό θέατρο». 16 Τέλος, ο Οιδίπους προσφέρει και πάλι στον Vernant ένα καινούργιο θέμα έρευνας στα πλαίσια ενός παραλληλισμού που επιχειρεί ανάμεσα στη χωλότητα των Λαβδακιδών και στον τύραννο της Κορίνθου Περίανδρο, του οποίου η δυναστεία προέρχεται από τη Λάβδα την κουτσή. 17 Καθότι, όπως και ο Οιδίπους, ο Περίανδρος είναι ταυτόχρονα ένα τερατώδες ον και ένας από τους επτά σοφούς της Ελλάδας. Όπως και ο Οιδίπους, έτσι και αυτός διατηρεί αιμομικτικές σχέσεις με τη μητέρα του. Και όπως οι γιοι του Οιδίποδα δεν θα βασιλέψουν στη Θήβα, έτσι και οι γιοι του Περιάνδρου θα εκδιωχθούν από την Κόρινθο. Για τον Vernant, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο μύθος προσανατόλισε την αφήγηση του Ηροδότου και ότι η μορφή του τυράννου «παίρνει τα γνωρίσματα του μυθικού ήρωα, του εκλεκτού και συνάμα καταραμένου». 18 Κατ αυτόν τον τρόπο, ο Vernant επανατοποθετεί την αθηναϊκή τραγωδία του 5ου αιώνα στα πλαίσια της διαμάχης που βρίσκεται στο επίκεντρο του πολιτικού, προσφέροντας ιδίως μια μεστή και πλούσια ανάλυση του μύθου του Οιδίποδα. Θα παραθέσουμε ακόμη μια φορά ένα συμπέρασμα στο οποίο εκείνος κατα- 15. Mythe et tragédie, σ. 128 (ελλην. μτφρ. ό.π., σ. 150). 16. Mythe et tragédie, σ. 79 (ελλην. μτφρ. ό.π., σ. 92). 17. Σχετικά με την τυραννία των Κυψελιδών στην Κόρινθο, βλ. Claude Mossé, La tyrannie dans la Grèce antique, Παρίσι, PUF, 1969 (επανέκδοση Quadrige, 2004), σ Mythe et tragédie. Deux (μαζί με τον P. Vidal-Naquet), Παρίσι, La Découverte, 1986, σ. 68 (Μύθος και τραγωδία στην αρχαία Ελλάδα, τόμος Β, ελλην. μτφρ. Αριάδνη Τάττη, Αθήνα, Ι. Ζαχαρόπουλος, σ. 84).

18 8 CLAUDE MOSSÉ λήγει: «Στο χώρο όμως της σκηνής και στα πλαίσια της τραγικής παράστασης, ο ήρωας παύει να παρουσιάζεται ως πρότυπο, όπως συνέβαινε στο έπος και στη λυρική ποίηση: έγινε ένα πρόβλημα. Αυτό που είχαν υμνήσει ως ιδανικό αξιών, λυδία λίθο της αριστείας, επανεξετάζεται μπροστά στο κοινό, κατά τη διάρκεια της δράσης και με το παιχνίδι των διαλόγων. Η συζήτηση, τα ερωτηματικά που έχουν ως αντικείμενο τον ήρωα, αγγίζουν, μέσ από το πρόσωπό του, τον θεατή του 5ου αιώνα π.χ., τον πολίτη της δημοκρατικής Αθήνας». 19 Αυτή η δημοκρατική Αθήνα συνιστά τον κατεξοχήν χώρο συζήτησης, στην Εκκλησία του Δήμου, στα δικαστήρια, στην αγορά. Ωστόσο αυτός ο δημόσιος διάλογος ενέχει την απειλή της διάσπασης της πόλεως: «Δύο αντιτιθέμενοι λόγοι αντιμάχονται ο ένας τον άλλο, έπειτα θα γίνει ψηφοφορία με ανάταση του χεριού, μία πλειοψηφία, μία μειοψηφία κατά συνέπεια, αυτή η πόλη διχάζεται. Με άλλα λόγια, καταργώντας την εξουσία και τη δίχως λόγο βία που εκείνη ασκεί, δημιουργείται ένα σύστημα μέσα στο οποίο η δυνατότητα του διχασμού και της βίας είναι πάντοτε υπαρκτή. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η επινόηση της δημοκρατίας, την ίδια στιγμή που δημιουργεί ανθρώπους ελεύθερους και δούλους, δείχνει ότι το να διαχειρίζεσαι δημοκρατικά μια πόλη σημαίνει κατά κάποιο τρόπο ότι προβλέπεις, αντιμετωπίζεις και προσπαθείς να αποφύγεις τον εμφύλιο πόλεμο που εγγράφεται ακριβώς στην ιδέα τού να δημιουργήσεις μια πόλη ενωμένη: δεν μπορεί να υπάρξει τέτοια πόλη όπου όλοι θα ήταν ίσοι, χωρίς ταυτόχρονα αυτή η πόλη να είναι ικανή να διασπάται σε συνθήκες τρομακτικές». 20 Η δημοκρατική Αθήνα θα γνωρίσει δύο φορές αυτόν τον διχασμό, το 411 και το 404. Στο τέλος της δεύτερης ολιγαρχικής επανάστασης, όταν η δημοκρατία θα αποκατασταθεί για δεύτερη φορά, οι Αθηναίοι θα δεσμευτούν με όρκο να ξεχάσουν τα δεινά που 19. Mythe et tragédie. Deux, σ (ελλην. μτφρ. ό.π., σ ). 20. La Traversée, σ Σχετικά με αυτή τη διαίρεση της δημοκρατικής κοινωνίας, βλ. N. Loraux, La cité divisée. L oubli dans la mémoire d Athènes, Παρίσι 1997.

19 Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ 9 προκάλεσαν αμοιβαία μεταξύ τους. Και, πράγματι, μέχρι την ήττα από τον μακεδονικό στρατό το 322, που επιστέγασε την εξέγερση μετά την αναγγελία του θανάτου του Αλεξάνδρου, το πολίτευμα θα λειτουργήσει ομαλά και οι αποφάσεις της πλειοψηφίας θα ισχύουν για όλους. Αυτή η επιφανειακή ενότητα δεν πρέπει ωστόσο να αποκρύψει τις πραγματικές διαφωνίες που θα βρουν διέξοδο ιδίως μπροστά στα δικαστήρια και με τον πολλαπλασιασμό των πολιτικών δικών. Η ήττα θα προκαλέσει τη διάλυση αυτής της συναίνεσης, και όταν η δημοκρατία θα αποκατασταθεί τυπικά, δεν θα είναι πλέον παρά μια παρωδία της πολιτικής ανεξαρτησίας, σε έναν κόσμο που θα κυριαρχείται στο εξής από βασιλιάδες, απογόνους των συντρόφων του Αλεξάνδρου. Η ελληνική δημοκρατία υπήρξε μια μείζονος σημασίας επινόηση στην Ιστορία. Εγγράφεται σε αυτή την εμφάνιση του πολιτικού στοιχείου του οποίου την προέλευση καθώς και τις αντιφάσεις ανίχνευσε εύστοχα ο Vernant, προσφέροντας κατ αυτόν τον τρόπο μια πολύτιμη συμβολή στις γνώσεις μας για τον ελληνικό πολιτισμό. Μετάφραση: Πη ν ε λ ο π η Σκ α ρ σ ουλ η

20

21 ΑΡΙΑΔΝΗ ΓΚΑΡΤΖΙΟΥ-ΤΑΤΤΗ Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων JEAN-PIERRE VERNANT ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΒΟΛΕΣ ΚΑΙ ΤΟΜΕΣ ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ απώλεια του κορυφαίου ελληνιστή και διανοούμενου Jean- H Pierre Vernant άφησε ένα δυσαναπλήρωτο κενό στην έρευνα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. O Vernant πήρε δίπλωμα φιλοσοφίας το 1937 και μετά την ήττα της Γαλλίας και την επιστροφή του από τη στρατιωτική του θητεία εγκαταστάθηκε στην Toulouse, όπου και γνώρισε (1940) τον Ignace Meyerson. H επιστημονική τους συνεργασία και η καταλυτική επίδραση της ιστορικής ψυχολογίας στη διαμόρφωση του πνευματικού του ορίζοντα συνεχίζεται στο Παρίσι, όπου ο Vernant έφτασε ύστερα από τη συμμετοχή του στην Aντίσταση εναντίον των Γερμανών. Mέλος του CNRS από το 1948, εξακολουθεί να ενδιαφέρεται για τη φιλοσοφία και ιδιαίτερα για την έννοια της εργασίας στον Πλάτωνα. Παράλληλα, στη διαμόρφωση και τη συγκρότηση της σκέψης του J.-P. Vernant παίζουν σημαντικό ρόλο η προσωπικότητα και τα μαθήματα του Louis Gernet (από τo 1949 μέχρι το 1959), που τον προσανατολίζουν αποφασιστικά στην ανθρωπολογική προσέγγιση. Tο ενδιαφέρον του στράφηκε όχι σε μια αφηρημένη, γενικόλογη θεώρηση του αρχαιοελληνικού κόσμου, αλλά στη μελέτη της οργάνωσης συγκεκριμένων τομέων της αρχαίας ελληνικής εμπειρίας: στον τρόπο που βιώνεται ο χώρος και ο χρόνος, καθώς και στον τρόπο που λειτουργεί η μνήμη στην πράξη και στον μύθο, στην ψυχολογική διάσταση των συμπεριφορών εργασίας, στις μορφές που παίρνει η «πρακτική νόηση», στην εμφάνι-

22 12 ΑΡΙΑΔΝΗ ΓΚΑΡΤΖΙΟΥ-ΤΑΤΤΗ ση της τεχνικής δραστηριότητας που οδηγεί στη δημιουργία εικόνων και ομοιωμάτων. Σε δρόμους δηλαδή που οδηγούν τον προσεκτικό μελετητή στις πιο κρυφές και πολύτιμες για μας πλευρές της αρχαίας ελληνικής σκέψης. O πνευματικός αυτός περίγυρος και η γνωριμία και συνεργασία με τον Pierre Vidal-Naquet οδήγησαν στην ίδρυση, το 1964, του Centre des Recherches Comparées sur les Sociétés Anciennes (Kέντρο Συγκριτικών Ερευνών των Aρχαίων Kοινωνιών, μετέπειτα Centre Louis Gernet), στο οποίο ο «Jipé» (όπως τον αποκαλούσαν οι συνεργάτες του) χρημάτισε διευθυντής για αρκετά χρόνια. To ερευνητικό αυτό κέντρο, όπου συνεργάστηκαν ο Marcel Detienne, η αείμνηστη Nicole Loraux, ένας μεγάλος αρι θμός ξένων και γάλλων καθηγητών (όπως ο Moses Finley, ο Geoffrey Lloyd, η Claude Mossé κ.ά.) και στη συνέχεια ικανός αριθμός ερευνητών όπως η Françoise Frontisi-Ducroux, o François Lissarrague, o François Hartog, η Στέλλα Γεωργούδη κ.ά., δημιούργησε τις προϋποθέσεις για τη συγκρότηση ενός νέου ρεύματος στο πεδίο της αρχαιογνωσίας. 1 Διευθυντής Σπουδών στην École Pratique des Hautes Études (στη VIe Section, , μετά στη Ve Section, ), και καθηγητής στην έδρα τού Collège de France: «Συγκριτική μελέτη των αρχαίων θρησκειών» ( ), ο J.-P. Vernant δεν έπαψε ποτέ να μελετά την αρχαία ελληνική σκέψη σε όλες της τις εκφάνσεις. Στο μικρό βιβλιαράκι που κυκλοφόρησε το 1962 με τίτλο Η καταγωγή της ελληνικής σκέψης προβληματίστηκε πάνω στη σχέση μύθου και λόγου, ένα πρόβλημα άρρηκτα συνδεδεμένο για τον συγγραφέα με τις αλλαγές των μορφών σκέψης κατά την αρχαϊκή εποχή, πρόβλημα που έχει σημαδέψει βαθιά τόσο τον αρχαίο ελληνικό όσο και τον δυτικό πολιτισμό. Oι αρχαίοι Έλληνες, τόνισε ο γάλλος διανoούμενος, δεν επινόησαν τον Λόγο αλλά έναν λόγο που δένεται με τα ιστορικά πλαίσια της επο- 1. Για μία σύντομη επισκόπηση του έργου και των πνευματικών καταβολών των πρώτων συνεργατών του Centre Louis Gernet, βλ. Αριάδνη Γκάρτζιου- Τάττη, «Επιστροφή στην Αρχαία Ελλάδα», Ίστωρ, 13, 2002, σ

23 ΤΟΜΕΣ ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 13 χής και δεν είναι σε καμιά περίπτωση ούτε ο λόγος του μύθου ούτε ο σημερινός λόγος έτσι όπως τον κατανοούμε στην ορθολογικοποιημένη εποχή μας. Tο πέρασμα από τον μύθο στον λόγο δεν οικοδομείται πάνω στην αντιπαράθεσή τους αλλά στις διαφορετικές λειτουργίες των δύο αυτών ειδών σκέψης, λειτουργίες που αντανακλούν πολλαπλά επίπεδα και διαφορετικούς τρόπους οργάνωσης. Eίναι η εποχή που στον στοχασμό πάνω στον μύθο κυριαρχούν δύο σημαντικά ερμηνευτικά ρεύματα, η θεωρία του George Dumézil περί των τριών ινδοευρωπαϊκών λειτουργιών και οι θέσεις του Claude Lévi-Strauss που υπαγορεύονται από τη δομική ανάλυση. 2 O Vernant επηρεάζεται από τους νέους αυτούς τρόπους προσέγγισης προτείνοντας ταυτόχρονα μια πληρέστερη κατανόηση της αρχιτεκτονικής του αρχαιοελληνικού πνεύματος. Πρακτική εφαρμογή αυτής της προσέγγισης αποτελεί το άρθρο του «Ο κουτσός τύραννος. Από τον Οιδίποδα στον Περίανδρο» με αφορμή την ανάλυση του μύθου του Οιδίποδα από τον Claude Lévi-Strauss. 3 Τα συμπεράσματα που προκύπτουν από τον περίεργο αυτό παραλληλισμό ανάμεσα στη μοίρα των Λαβδακιδών της μυθικής Θήβας και στο πεπρωμένο των Κυψελιδών της ιστορικής Κορίνθου είναι ότι ο Οιδίπους και ο Περίανδρος είναι δύο ομόλογες μορφές που βρίσκονται έξω από το κοινωνικό παιχνίδι. Δεν θα μείνω περισσότερο στο πεδίο του μύθου, που βρίσκεται σχεδόν πάντα στον πυρήνα των αναζητήσεών του. Δεν είναι μάλιστα καθόλου τυχαίο ότι ο μύθος στο πλαίσιο του τραγικού θεάματος αποτελεί αντικείμενο πολλών μελετών που δημοσιεύθηκαν στους δύο τόμους τού Μύθος και τραγωδία, έργο που συνυπο- 2. Για τις ερμηνείες αυτές, βλ. Αριάδνη Γκάρτζιου-Τάττη, «Οι μίτοι του μύθου. Σύγχρονες οδοί ερμηνείας του αρχαίου ελληνικού μύθου», στο Κώστας Μπουραζέλης, Μαίρη Στεφάνου, Μύθος μετά Λόγου. Διάλογοι για την Ουσία και τη Διαχρονική Αξία του Αρχαίου Ελληνικού Μύθου, Πρακτικά Συμποσίου, Αγ. Κήρυκος, Ικαρία, Ιουνίου 2005, Αθήνα 2007, σ J.-P. Vernant, P. Vidal-Naquet, Mythe et tragédie. Deux, Παρίσι 1986, σ (ελλην. μτφρ. Aριάδνη Tάττη, Mύθος και τραγωδία στην αρχαία Eλλάδα, τόμ. B, Aθήνα 1991, σ ).

24 14 ΑΡΙΑΔΝΗ ΓΚΑΡΤΖΙΟΥ-ΤΑΤΤΗ γράφουν ο J.-P. Vernant και ο P. Vidal-Naquet (1972, 1986). Στο παλαιό ερώτημα αν η μυθολογία ανήκει στη θρησκεία ή στη λογοτεχνία, ο Vernant απαντά με τη λογική της σύμπλεξης και της συνύπαρξης. Γι αυτόν η αρχαία ελληνική θρησκεία αποτελεί ένα τεράστιο συμβολικό οικοδόμημα, πολύπλοκο αλλά και συνεκτικό, το οποίο δεν έχει δογματικό χαρακτήρα αλλά είναι ανοιχτό, σε όλα τα επίπεδα της σκέψης και όλους τους τρόπους έκφρασής της. Στο σύνολο αυτό ο μύθος, οι τελετουργίες και οι εικονιστικές αναπαραστάσεις των θεών είναι τρία επίπεδα που λειτουργούν αυτόνομα με τον δικό τους ξεχωριστό ρόλο το καθένα, αλλά παράλληλα συγκροτούν από κοινού τη θρησκευτική εμπειρία των αρχαίων Eλλήνων. Mε αυτή την έννοια ο μύθος δεν υποτιμάται αλλά ούτε και υπερεκτιμάται σε σχέση με τις λατρευτικές πρακτικές και τις εικονιστικές αναπαραστάσεις. Oι διαπιστώσεις αυτές αποτέλεσαν το υπόβαθρο πάνω στο οποίο στήριξε ο γάλλος διανοούμενος τη μακρόχρονη ενασχόλησή του με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Στην εισαγωγή του βιβλίου του Mύθος και σκέψη στην αρχαία Eλλάδα, που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στη Γαλλία το 1965 και γνώρισε έκτοτε τεράστια επιτυχία σε όλον τόν κόσμο, ο J.-P. Vernant έγραφε ότι «η επιστροφή στην αρχαία Eλλάδα επιβάλλεται για δύο λόγους. O πρώτος λόγος είναι πρακτικός. Tα δεδομένα που έχουμε για την Eλλάδα είναι περισσότερα, πιο διαφοροποιημένα και συνάμα καλύτερα επεξεργασμένα από εκείνα που αναφέρονται σε άλλους πολιτισμούς». Tα δεδομένα αυτά που διαφέρουν από εκείνα που συνθέτουν τον δικό μας πνευματικό κόσμο «μας βγάζουν από τον χώρο μας, μας δίνουν την αίσθηση της ιστορικής απόστασης, μας κάνουν να συνειδητοποιήσουμε μιαν αλλαγή του ανθρώπου. Tαυτόχρονα όμως, δεν τα νιώθουμε τόσο ξένα, όσο άλλα. Mας μεταδόθηκαν χωρίς να διακοπεί η συνέχεια συνεχίζουν να ζουν σε πολιτισμικές παραδόσεις με τις οποίες είμαστε ακόμη δεμένοι». O δεύτερος λόγος που στρέφει τον ιστορικό προς την κλασική αρχαιότητα έγκειται στο γεγονός ότι «σε διάστημα μερικών αιώνων, έγιναν αποφασιστικές μεταβολές στην κοινωνική και πνευματική ζωή της Eλλάδας: γέννηση της Πόλης και του δικαίου εμ-

25 ΤΟΜΕΣ ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 15 φάνιση, στους πρώτους φιλοσόφους, μιας σκέψης ορθολογικού χαρακτήρα, και προοδευτική οργάνωση της γνώσης σε ένα σύνολο θετικών, διαφοροποιημένων μαθήσεων (οντολογία, μαθηματικά, λογική, φυσικές επιστήμες, ιατρική, ηθική, πολιτική), δημιουργία νέων μορφών τέχνης, επινόηση διαφόρων τρόπων έκφρασης, που ανταποκρίνονται στην ανάγκη να αντικειμενοποιηθούν παραγνωρισμένες ώς τότε πλευρές της ανθρώπινης εμπειρίας: λυρική ποίηση και τραγικό θέατρο στον τομέα της τέχνης του λόγου, γλυπτική και ζωγραφική, νοούμενες ως τρόποι και μέσα μίμησης, στον τομέα των πλαστικών τεχνών». 4 Oι διαπιστώσεις αυτές αποτέλεσαν το υπόβαθρο πάνω στο οποίο στήριξε ο γάλλος διανοούμενος τη μακρόχρονη ενασχόλησή του με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Για τον Vernant η αρχαία Eλλάδα δεν ήταν το μοναδικό μοντέλο, αλλά ένας τρόπος σκέψης, ένας από τους τρόπους μέσα από τους οποίους η ανθρωπότητα έδωσε στην εσωτερική της διάσταση μια ιδιαίτερη ταυτότητα. Σβήνοντας την απόσταση ανάμεσα στις φιλολογικές, ιστορικές και φιλοσοφικές μαρτυρίες προσπάθησε να κατανοήσει το σύνολο των εκδηλώσεων και αντιλήψεων που διαμόρφωσαν τα γνωρίσματα του ανθρώπου της αρχαίας Eλλάδας, δηλαδή τους τρόπους που συμπεριφέρονταν, εργάζονταν, σκέπτονταν ή εκφράζονταν. H οπτική αυτή οφείλει πολλά στην καταλυτική επίδραση της ιστορικής ψυχολογίας για την οποία έχει μιλήσει ο Vernant σε πολλά σημεία του έργου του, 5 ενώ αλλού έδωσε και τον τρόπο σύμφωνα με τον οποίο εφάρμοσε ο ίδιος τα διδάγματά της: «Aυτό που με απασχολεί, με βάση την ιστορική ψυχολογία, είναι πως δεν υπάρχει ένας άνθρωπος, γενικώς, δεν υπάρχουν πολιτισμοί, οι οποίοι είναι πάντα οι ίδιοι. Aυτό που πρέπει να εξετάσουμε 4. Πρβ. J.-P. Vernant, Mythe et pensée chez les Grecs. Études de psychologie historique, Παρίσι 1965, έκδοση βελτιωμένη και επαυξημένη με καινούργιες μελέτες 1985, σ. 10 (ελλην. μτφρ. Στέλλα Γεωργούδη, Mύθος και σκέψη στην αρχαία Eλλάδα, τόμ. A, Aθήνα, εκδ. I. Zαχαρόπουλος, 1989, σ. 12 κ.ε.). 5. Bλ. «De la psychologie historique à une anthropologie de la Grèce ancienne», Mètis, IV, 2, 1989, σ

26 16 ΑΡΙΑΔΝΗ ΓΚΑΡΤΖΙΟΥ-ΤΑΤΤΗ είναι το ποιος άνθρωπος, σε σχέση με το σύνολο των πολιτιστικών πεπραγμένων σε μια δεδομένη εποχή, είναι αυτός ο οποίος αντιστοιχεί σε αυτά. Aφού ο άνθρωπος είναι αυτό που κάνει, ο άνθρωπος είναι τα έργα του, μόνο μέσα από αυτά τα έργα, δηλαδή μέσα από το σύνολο των εκδηλώσεων του πολιτισμού, οφείλει ο ψυχολόγος να μελετήσει το πώς σφυρηλατείται ο άνθρωπος, το πώς συγκροτείται, ο ίδιος, ιστορικά». 6 Θα μείνουμε σε δύο ενδεικτικά παραδείγματα αυτής της μεθοδολογικής προσέγγισης για να αντιληφθούμε καλύτερα τους νέους δρόμους που άνοιξε στη μελέτη του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Tο πρώτο αφορά στο θέμα της ανάδυσης του προσώπου στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, στο σύνολο δηλαδή εκείνο των εννοιών οι οποίες επιτρέπουν τη διασαφήνιση της θέσης και του ρόλου του ατόμου σε σχέση με τον εαυτό του και τους άλλους. Tο καθήκον του σύγχρονου ερευνητή, έγραφε ο Vernant, «δεν είναι να καθορίσει αν υπάρχει ή δεν υπάρχει το πρόσωπο στην αρχαία Eλλάδα, αλλά να εξετάσει τί είναι το πρόσωπο του αρχαίου Έλληνα και σε τί διαφέρει, σε σχέση με τα πολλαπλά του γνωρίσματα, από το σημερινό πρόσωπο: ποιες πλευρές του διαγράφονται λίγοπολύ σε μια δεδομένη στιγμή και με ποια μορφή, ποιες πλευρές του παραγνωρίζονται, ποιες διαστάσεις τού εγώ φαίνονται ήδη να έχουν εκφραστεί στο ένα ή στο άλλο είδος έργων, θεσμών, ή δραστηριοτήτων του ανθρώπου, ποιες είναι οι γραμμές ανάπτυξης της λειτουργίας, οι κύριες κατευθύνσεις της, ακόμη και τα ψηλαφίσματα, οι ναυαγημένες απόπειρες, οι άγονες προσπάθειες, ποιος είναι τέλος ο βαθμός συστηματοποίησης της λειτουργίας, το πιθανό της κέντρο, οι χαρακτηριστικές της όψεις» Πρβ. J.-P. Vernant, στο La pensée grecque, Entretien avec Jean-Pierre Vernant, Association de la Recherche de l École des Hautes Études en Sciences Sociales, 1992 (ελλην. μτφρ. Σ. Aναγνωστοπούλου, H ελληνική σκέψη, Aθήνα, Eλληνικά Γράμματα, 1993, σ. 15). 7. Πρβ. J.-P. Vernant, Mythe et pensée, σ. 13 κ.ε. (ελλην. μτφρ., τόμ. A, σ. 16 κ.ε.). Για το ίδιο θέμα βλ. το κεφάλαιο «Aspects de la personne dans la religion grecque», στο Mythe et pensée, σ (ελλην. μτφρ. «Πλευρές του προσώπου στην αρχαία ελληνική θρησκεία», τόμ. B, σ ), καθώς

27 ΤΟΜΕΣ ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 17 Tο δεύτερο αφορά στην έρευνα για τα είδη των δραστηριοτήτων μέσα από τις οποίες ο αρχαίος Έλληνας οικοδόμησε το πλαίσιο της εσωτερικής του εμπειρίας. O Vernant προβληματίστηκε και για το πώς ο άνθρωπος αυτός οικοδόμησε το πλαίσιο της εμπειρίας του για τον φυσικό κόσμο μέσα από την επιστήμη και την τεχνική. Xαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού του προβληματισμού είναι και η μελέτη του για την έννοια της εργασίας, φαινόμενο που έχει σημαδέψει βαθιά το οικοδόμημα της κοινωνικής ζωής και έχει αντιμετωπισθεί, συνήθως με τη μορφή που τη γνωρίζουμε σήμερα, από δύο πλευρές: «από την πλευρά της υποτίμησης της εργασίας και από την πλευρά των ορίων της τεχνικής σκέψης». Eξοικειωμένος ιδιαίτερα με τη μαρξιστική θεώρηση του αρχαίου κόσμου, ο Vernant επιχείρησε κατά τη δεκαετία του 50, όταν η συζήτηση βρισκόταν στην ακμή της, να αποκαταστήσει μια διαλεκτική θεώρηση η οποία αποβλέπει στο να μελετηθούν τα διάφορα στοιχεία που απαρτίζουν την κοινωνία της αρχαίας Eλλάδας, ως στοιχεία ενός συνόλου τα οποία αλληλοεπιδρούν και επενεργούν το ένα στο άλλο. 8 Ωστόσο, ο προσανατολισμός του στην ανάλυση του φαινομένου της εργασίας, μολονότι έχει δεχτεί την αναμφισβήτητη επίδραση της μαρξιστικής αντίληψης, δεν περιορίστηκε μόνο στην οικονομική διάσταση του θέματος. Tο αντικείμενο της μελέτης του ήταν διαφορετικό: «θεωρώντας την εργασία ως ένα σημαντικό είδος συμπεριφοράς, εξαιρετικά οργανωμένο κι ενοποιημένο σήμερα», αναρωτήθηκε «με ποια μορφή εμφανίζεται στον αρχαίο κόσμο, ποια θέση κατέχει μέσα στον άνθρωπο και την κοινωνία: πώς καθορίζεται σε σχέση με τις άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες, ποιες ενέργειες νοούνται λίγο-πολύ ως εργασία, με ποιες μορφές, με ποιο ψυχολογικό περιεχόμενο». και «L individu dans la cité», στο L individu, la mort, l amour, Παρίσι 1989, σ (ελλην. μτφρ. Δημ. Φασέας, «Tο άτομο μέσα στην πολιτεία», Aρχαιολογία, 28, 1988, σ. 6-14). 8. Bλ. κυρίως «Remarques sur la lutte de classe dans la Grèce ancienne», E irene, 4, 1965, σ (αναδημοσίευση στο Mythe et société en Grèce ancienne, Παρίσι 1974, , σ ).

28 18 ΑΡΙΑΔΝΗ ΓΚΑΡΤΖΙΟΥ-ΤΑΤΤΗ Tόνισε μάλιστα ότι «η εργασία είναι ένα ανθρώπινο φαινόμενο με πολλαπλές διαστάσεις και η ανάλυσή του απαιτεί μελέτες σε πολλά επίπεδα. Yπάρχει μια τεχνική, οικονομική, κοινωνική, ψυχολογική ιστορία της εργασίας. Oι παρατηρήσεις μας αφορούν ειδικότερα αυτή την τελευταία πλευρά, την ψυχολογική, στην αρχαία Eλλάδα: θεωρούμε την εργασία ως μιαν ιδιαίτερη μορφή ανθρώπινης δραστηριότητας κι εξετάζουμε τη θέση που είχε στον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου, τις σημασίες της, το ψυχολογικό της περιεχόμενο. Aυτό δεν σημαίνει πως η προοπτική μας δεν είναι ιστορική γιατί, όπως δεν έχει κανείς το δικαίωμα να εφαρμόσει στον αρχαίο ελληνικό κόσμο τις οικονομικές κατηγορίες του σύγχρονου καπιταλισμού, με τον ίδιο τρόπο δεν μπορεί να αποδώσει στον άνθρωπο της αρχαίας πόλης την ψυχολογική λειτουργία της εργασίας, έτσι όπως διαγράφεται σήμερα». 9 Το ενδιαφέρον του να εξετάσει από τη σκοπιά της ανθρωπολογίας το πρόβλημα του Άλλου και την υποδοχή του μέσα σε έναν πολιτισμό τον οδήγησε στην ανάδειξη των διάφορων μορφών ταυτότητας-ετερότητας στο πλαίσιο της αρχαιοελληνικής εμπειρίας. H μελέτη, για παράδειγμα, των θρησκευτικών χρήσεων του προσωπείου έδωσε εξαιρετικά δείγματα αυτής της προσπάθειας. Η ανάλυση της προνομιακής σχέσης που είχαν με το προσωπείο οι μορφές της Γοργώς, της Άρτεμης και του Διόνυσου έφερε στην επιφάνεια τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους που σχετίζονται με την εμπειρία του Άλλου, της ετερότητας. Στην περίπτωση της Γοργώς ο αρχαίος Έλληνας έρχεται αντιμέτωπος με τη ριζική ετερότητα του θανάτου και του χάους. Aυτός που κατέχεται από τον Διόνυσο, έναν θεό που βρίσκεται μέσα κι έξω από την πόλη, αφήνεται σε έναν κόσμο χαράς όπου έχουν καταργηθεί τα στενά όρια της ανθρώπινης κατάστασης. Απέναντι σε αυτά τα είδη της ετερότητας, το πεδίο της Άρτεμης σηματοδοτεί την αγριότητα, την οποία οι νέοι πρέπει να απορρίψουν για να ενταχθούν τε- 9. Πρβ. «Aspects psychologiques du travail dans la Grèce ancienne», La Pensée, 66, 1956, σ , αναδημοσίευση στο Mythe et pensée, σ. 294 (ελλην. μτφρ. «Ψυχολογικές πλευρές της εργασίας», τόμ. B, σ. 52).

29 ΤΟΜΕΣ ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 19 λικά στο κοινωνικό σύνολο. Mελετητής του Άλλου ο «Jipé» έγινε αναπόσπαστο τμήμα του ελληνικού πολιτισμού. Aνήκει πλέον εις το ταὐτόν, σε ό,τι πιο πλησίον έχουν οι ερευνητές της αρχαίας ελληνικής σκέψης. Η έφεση να γνωρίσει καλύτερα την ελληνική αρχαιότητα τον έφερε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το Από τότε βρισκόταν συνεχώς κοντά της είτε μελετώντας τους αρχαίους Έλληνες είτε στηρίζοντας τη διδασκαλία των αρχαίων Ελληνικών στα γαλλικά σχολεία είτε ακόμα βοηθώντας την ελληνική αντίσταση στην περίοδο της Δικτατορίας. H σαφήνεια της σκέψης του και η γοητεία των λόγων του, που άσκησαν καταλυτική επίδραση στον τρόπο προσέγγισης του ανθρώπου της αρχαίας Ελλάδας, άλλαξαν ριζικά και τον ορίζοντα των αρχαιοελληνικών σπουδών, που εφεξής λαμβάνουν σοβαρά υπόψη τους τις θέσεις του για τον αρχαίο ελληνικό μύθο, τη θρησκεία, την πολιτική και την κοινωνία. Άλλαξαν επίσης εκ βάθρων την κατάφωρα αδικημένη εικόνα των ελληνιστών, οι οποίοι, αποκαλύπτοντας άγνωστες πτυχές του αρχαίου κόσμου, οδηγούν σε μια ριζική αναθεώρηση των παραδοσιακών αντιλήψεων.

30 S. C. HUMPHREYS University of Michigan ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΕΣ ΤΟΥ JEAN-PIERRE VERNANT Οταν, ως ιστορικός της Αρχαίας Ελλάδας, άρχισα να ενδιαφέρομαι για την ανθρωπολογία, στράφηκα στο έργο του Vernant, καθώς ήταν ο ένας από τους δύo μόνον ερευνητές που ενδιαφέρονταν τότε για ανθρωπολογικές προσεγγίσεις στην αρχαία Ελλάδα (ο άλλος ήταν ο Moses Finley). Εκείνη την εποχή 1 αντιμετώπισα την ανθρωπολογία του Vernant ως μια προσέγγιση που απέρρεε από την σχολή του Année Sociologique μέσω της επίδρασης του Louis Gernet, και που συνδεόταν επίσης με τον δομισμό του Lévi-Strauss. Σαράντα χρόνια αργότερα, βρίσκομαι να παίρνω μια κάπως διαφορετική θέση. Εν τω μεταξύ, οι ιστορικοί και οι επιστήμονες των κλασικών σπουδών έχουν αποκτήσει μιαν επιφανειακή εξοικείωση με τις ανθρωπολογικές έννοιες και προσεγγίσεις S. C. Humphreys, «The Work of Louis Gernet», History and Theory 10, 1971, σ (Βλ. επίσης, S. C. Humphreys, Anthropology and the Greeks, Λονδίνο 1978). 2. Βλ. G. Eley, A Crooked Line: from Cultural History to the History of Society, Ανν Άρμπορ W. Sewell, Logics of History: Social Theory and Social Transformation, Σικάγο 2005, για την επίδραση της «πολιτισμικής στροφής» στους ιστορικούς. Επίσης, πρβλ. D. Kalb H. Tak, Critical Junctions: Anthropology and History Beyond the Cultural Turn, Nέα Υόρκη 2005, για την διαφορά μεταξύ «ανθρωπολογικής ιστορίας», η οποία παράγεται από τους ιστορικούς που δουλεύουν σε αυτά που θεωρούν «ανθρωπολογικά» θέματα (όπως τις ιερουργίες, τις λαϊκές δοξασίες, τη μαγεία και τη γητειά, τη συγγένεια), και «ιστορικής ανθρωπολογίας», η οποία παράγεται από ανθρωπολόγους, που επεκτείνουν το πεδίο έρευνάς τους στο παρελθόν. Δεν δέχομαι αυτή την

31 22 S. C. HUMPHREYS Από την άλλη πλευρά, οι ίδιοι οι ανθρωπολόγοι αισθάνονται τώρα πολύ λιγότερο βέβαιοι για το τι χαρακτηρίζει το αντικείμενό τους και για την κατεύθυνση την οποία θα έπρεπε να πάρει. 3 Τέτοιου είδους αναδιατάξεις ιδεών επηρεάζουν τις απόψεις μας για το παρελθόν, καθώς επίσης και για το μέλλον. Γεννημένος το 1914, ο Vernant ανήκε σε μια γενιά κατά την οποία η ανθρωπολογία ακόμα διαμορφωνόταν ως επιστημονικός κλάδος. Ο τομέας των κοινωνικών επιστημών στην Γαλλία κατά την μεσοπολεμική περίοδο χαρακτηριζόταν περισσότερο από μία ποικιλία διεπιστημονικών δραστηριοτήτων παρά από μία σχολή με ένα σαφώς καθορισμένο πρόγραμμα. 4 Σημαδεύτηκε επίσης από ένα όλο και βαθύτερο πολιτικό χάσμα μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς, καθώς η εργατική τάξη γινόταν πολιτικός παράγοντας, και ο Φασισμός και ο Κομμουνισμός προσέδιδαν έναν νέο χαρακτήρα στα δύο άκρα του πολιτικού φάσματος. Η αρχική ανθρωπολογία του Vernant, μέσα σε αυτό το πλαίσιο, προήλθε από τον διχοτόμηση, αλλά συμφωνώ στο ότι πολλοί ιστορικοί (και επιστήμονες των κλασικών σπουδών) έχουν μια περιορισμένη, ξεπερασμένη και στερεοτυπική αντίληψη της ανθρωπολογίας. Από την άλλη μεριά, έχουν γίνει πολλές άριστες εργασίες για την ιστορία των κατηγοριών και των θεσμών από ιστορικούς που δεν τις θεωρούν «ανθρωπολογικές» (πχ. H. J. Rheinberger, Towards a History of Epistemic Things: Synthesizing Proteins in the Test Tube, Στάνφορντ M. Poovey, A History of the Modern Fact, Σικάγο B. Zimmermann, La constitution du chômage en Allemagne, Παρίσι 2001). 3. Πρβλ. S. Randaria, «Jenseits von Soziologie und soziokultureller Anthropologie», Soziale Welt 50/4, 1999, σ («Beyond Sociology and Sociocultural Anthropology», στο M. Szegedy-Maszak, National Heritage-National Canon, Βουδαπέστη 2001, σ ), για την κατάρρευση των παλαιών διακρίσεων ανάμεσα στην ανθρωπολογία και την κοινωνιολογία. 4. Η Revue de Synthèse του Henri Berr άρχισε να εκδίδεται το 1900 (τα Annales μόνο το 1929). Ο Berr οργάνωνε επίσης «εβδομάδες σύνθεσης», στις οποίες συμμετείχαν ο Meyerson, ο Mauss, ο Febvre και άλλοι. Η ομάδα του Année Sociologique είχε πληγεί βαριά από θανάτους στον Α Παγκόσμιο Πόλεμο και ίσως η Journal de Psychologie είχε αρχίσει να παίρνει κάπως την θέση του. Η πολύ ευρεία γκάμα βιβλίων που βιβλιοκρίνονταν και στα δύο περιοδικά (συνεχίζοντας μια παράδοση που πήγαινε πίσω στον 18ο αιώνα) προωθούσε την γνώση των άλλων επιστημονικών κλάδων.

Α.Π.Θ. Α.Π.Θ. Διά Βίου Μάθησης. Μάθησης. Ποίηση και Θέατρο Αρχαία Ελλάδα

Α.Π.Θ. Α.Π.Θ. Διά Βίου Μάθησης. Μάθησης. Ποίηση και Θέατρο Αρχαία Ελλάδα Α.Π.Θ. Α.Π.Θ. Πρόγραµµα Πρόγραµµα Διά Βίου Μάθησης Μάθησης Ποίηση και Θέατρο στην Ποίηση και Θέατρο στην Αρχαία Ελλάδα Αρχαία Ελλάδα + Στόχος του προγράμματος Το πρόγραμμα επιμόρφωσης Ποίηση και Θέατρο

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ Ο λόγος που ο Αριστοτέλης μελέτησε την έννοια της αρετής στα Ηθικά Νικομάχεια είναι γιατί αυτή αποτελεί προϋπόθεση όχι μόνο για την ευδαιμονία του ατόμου αλλά και ολόκληρης

Διαβάστε περισσότερα

στις οποίες διαμορφώθηκαν οι ιστορικοί και οι πολιτισμικοί όροι για τη δημοκρατική ισότητα: στη δυτική αντίληψη της ανθρώπινης οντότητας, το παιδί

στις οποίες διαμορφώθηκαν οι ιστορικοί και οι πολιτισμικοί όροι για τη δημοκρατική ισότητα: στη δυτική αντίληψη της ανθρώπινης οντότητας, το παιδί 160 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Τα δικαιώματα του παιδιού και οι συνέπειες της αναγνώρισής τους σε διεθνές επίπεδο αντιπροσωπεύουν μια τεράστια αλλαγή των αντιλήψεων και των νοοτροπιών για το παιδί, γεγονός που συνοδεύτηκε

Διαβάστε περισσότερα

Α.Π.Θ. Α.Π.Θ. Πρόγραμμα. Πρόγραμμα. Διά Βίου Μάθησης. Μάθησης. Ποίηση και Θέατρο. Ποίηση και Θέατρο. στην Αρχαία Ελλάδα

Α.Π.Θ. Α.Π.Θ. Πρόγραμμα. Πρόγραμμα. Διά Βίου Μάθησης. Μάθησης. Ποίηση και Θέατρο. Ποίηση και Θέατρο. στην Αρχαία Ελλάδα Α.Π.Θ. Α.Π.Θ. Πρόγραμμα Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης Μάθησης Ποίηση και Θέατρο Ποίηση και Θέατρο στην Αρχαία Ελλάδα στην Αρχαία Ελλάδα Στόχος του προγράμματος Το πρόγραμμα επιμόρφωσης Ποίηση και Θέατρο στην

Διαβάστε περισσότερα

Η διαπολιτισμική διάσταση των φιλολογικών βιβλίων του Γυμνασίου: διδακτικές προσεγγίσεις

Η διαπολιτισμική διάσταση των φιλολογικών βιβλίων του Γυμνασίου: διδακτικές προσεγγίσεις Έργο: «Ένταξη παιδιών παλιννοστούντων και αλλοδαπών στο σχολείο - για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (Γυμνάσιο)» Επιμορφωτικό Σεμινάριο Η διαπολιτισμική διάσταση των φιλολογικών βιβλίων του Γυμνασίου: διδακτικές

Διαβάστε περισσότερα

Τειχισμένο, κέντρο διοίκησης. Ο τρόπος άσκησης της εξουσίας και ο βαθμός συμμετοχής των πολιτών. Κώμες & καλλιεργήσιμες εκτάσεις

Τειχισμένο, κέντρο διοίκησης. Ο τρόπος άσκησης της εξουσίας και ο βαθμός συμμετοχής των πολιτών. Κώμες & καλλιεργήσιμες εκτάσεις Τα πολιτεύματα Ποιες ήταν οι επιδιώξεις κάθε πόλης-κράτους; ελευθερία-αυτονομία-αυτάρκειααυτάρκεια Ποια είναι τα συστατικά στοιχεία της πόλης-κράτους; γεωγραφικά-οργανωτικά Τα πολιτεύματα Ποιες ήταν οι

Διαβάστε περισσότερα

Ένα γόνιμο μέλλον. στο παρόν και πνευματικές ιδιότητες που εκδηλώνουν οι Έλληνες όταν κάνουν τα καλά τους έργα

Ένα γόνιμο μέλλον. στο παρόν και πνευματικές ιδιότητες που εκδηλώνουν οι Έλληνες όταν κάνουν τα καλά τους έργα 1 Ένα γόνιμο μέλλον Ένα γόνιμο μέλλον χρειάζεται μια καλή συνείδηση στο παρόν και πνευματικές ιδιότητες που εκδηλώνουν οι Έλληνες όταν κάνουν τα καλά τους έργα Χρειαζόμαστε οι Έλληνες να συνδεθούμε πάλι

Διαβάστε περισσότερα

«Παγκοσμιοποίηση και Ταυτότητες»

«Παγκοσμιοποίηση και Ταυτότητες» 17/12/2018 «Παγκοσμιοποίηση και Ταυτότητες» / Ενορίες Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «ΕΝΟΡΙΑ εν δράσει» του Ιερού Ναού Ευαγγελιστρίας Πειραιώς και σε συνεργασία με το Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα του Πανεπιστημίου

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ Τι είναι το έπος; Αρχικά η λέξη έπος σήμαινε «λόγος». Από τον 5ο αι. π.χ. όμως χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει το μεγάλο αφηγηματικό ποίημα σε δακτυλικό

Διαβάστε περισσότερα

Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης»

Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης» ΒΑΣΙΛΗΣ ΓΚΑΝΙΑΤΣΑΣ' Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης» Α. ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Το θέμα του συνεδρίου, Ήέες πόλεις πάνω σε παλιές", είναι θέμα με πολλές

Διαβάστε περισσότερα

Επιδιώξεις της παιδαγωγικής διαδικασίας. Σκοποί

Επιδιώξεις της παιδαγωγικής διαδικασίας. Σκοποί Επιδιώξεις της παιδαγωγικής διαδικασίας Σκοποί Θεματικές ενότητες Διαμόρφωση των σκοπών της αγωγής Ιστορική εξέλιξη των σκοπών της αγωγής Σύγχρονος προβληματισμός http://users.uoa.gr/~dhatziha/ Διαφάνεια:

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (μάθημα επιλογής) Α τάξη Γενικού Λυκείου Α) Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών (ΑΠΣ) Στο πλαίσιο της διδασκαλίας του μαθήματος επιλογής «Ελληνικός και Ευρωπαϊκός πολιτισμός»,

Διαβάστε περισσότερα

Οµιλία του Προέδρου Valéry GISCARD d ESTAING. Στα εγκαίνια της λατείας Jacqueline de Romilly. Ελληνικό Πολιτιστικό Κέντρο Παρισίων

Οµιλία του Προέδρου Valéry GISCARD d ESTAING. Στα εγκαίνια της λατείας Jacqueline de Romilly. Ελληνικό Πολιτιστικό Κέντρο Παρισίων 1 Οµιλία του Προέδρου Valéry GISCARD d ESTAING Στα εγκαίνια της λατείας Jacqueline de Romilly Ελληνικό Πολιτιστικό Κέντρο Παρισίων Αθήνα --- ευτέρα 16 Σε τεµβρίου 2013 2 Κύριε ήµαρχε, Κυρία Πρόεδρε του

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: «ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ ΗΘΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ» ΜΑΘΗΤΡΙΑ: ΣΚΡΕΚΑ ΝΑΤΑΛΙΑ, Β4 ΕΠΙΒΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016 17 Περιεχόμενα

Διαβάστε περισσότερα

Σεβασμιότατε Μητροπολίτη Θηβών και Λεβαδείας κ. Γεώργιε, Κύριοι εκπρόσωποι των ενόπλων δυνάμενων και των σωμάτων ασφαλείας,

Σεβασμιότατε Μητροπολίτη Θηβών και Λεβαδείας κ. Γεώργιε, Κύριοι εκπρόσωποι των ενόπλων δυνάμενων και των σωμάτων ασφαλείας, 1 Μακαριώτατε, Σεβασμιότατε Μητροπολίτη Θηβών και Λεβαδείας κ. Γεώργιε, Σεβαστοί πατέρες Κύριοι βουλευτές Κύριοι εκπρόσωποι των ενόπλων δυνάμενων και των σωμάτων ασφαλείας, Κύριοι σύμβουλοι, αγαπητοί συνεργάτες,

Διαβάστε περισσότερα

Το μυστήριο της ανάγνωσης

Το μυστήριο της ανάγνωσης Βενετία Αποστολίδου Το μυστήριο της ανάγνωσης Γιατί κάποιοι διαβάζουν και κάποιοι όχι; Είναι σημαντική η ανάγνωση; Γιατί μας αρέσει η ανάγνωση; Τι είναι η φιλαναγνωσία; Τα σημερινά παιδιά διαβάζουν; Η

Διαβάστε περισσότερα

ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ: ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΟΧΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΤΗΝ ΕΥΕΞΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ

ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ: ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΟΧΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΤΗΝ ΕΥΕΞΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ: ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΟΧΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΤΗΝ ΕΥΕΞΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ Οι μαθητές χωρίστηκαν σε ομάδες σχετικά με το άθλημα της αρεσκείας τους (ποδόσφαιρο, τένις, βόλεϋ, κολύμβηση,

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ (σελ.84-97) Α. Βασιλεία α. Δικαίωμα να ψηφίζουν για ζητήματα της πόλης είχαν όλοι οι πολίτες, ακόμα και οι πιο φτωχοί

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ (σελ.84-97) Α. Βασιλεία α. Δικαίωμα να ψηφίζουν για ζητήματα της πόλης είχαν όλοι οι πολίτες, ακόμα και οι πιο φτωχοί 1. Να αντιστοιχήσετε τις λέξεις της στήλης Α με αυτές της στήλης Β. Α Β Α. Βασιλεία α. Δικαίωμα να ψηφίζουν για ζητήματα της πόλης είχαν όλοι οι πολίτες, ακόμα και οι πιο φτωχοί Β. Αριστοκρατία β. Κριτήριο

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Νάκου Αλεξάνδρα Εισαγωγή στις Επιστήμες της Αγωγής Ο όρος ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ δημιουργεί μία αίσθηση ασάφειας αφού επιδέχεται πολλές εξηγήσεις. Υπάρχει συνεχής διάλογος και προβληματισμός ακόμα

Διαβάστε περισσότερα

ISSP 1998 Religion II. - Questionnaire - Cyprus

ISSP 1998 Religion II. - Questionnaire - Cyprus ISSP 1998 Religion II - Questionnaire - Cyprus Για σας. Είμαστε από το Κέντρο Ερευνών του Cyprus College. Kάνουμε μια διεθνή έρευνα για κοινωνικές και ηθικές αντιλήψεις. Η έρευνα αυτή γίνεται ταυτόχρονα

Διαβάστε περισσότερα

ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΤΥΡΑΝΝΟΣ ΤΑΞΗ: Β ΛΥΚΕΙΟΥ. Οι μαθητές και οι μαθήτριες να είναι σε θέση να:

ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΤΥΡΑΝΝΟΣ ΤΑΞΗ: Β ΛΥΚΕΙΟΥ. Οι μαθητές και οι μαθήτριες να είναι σε θέση να: ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΤΥΡΑΝΝΟΣ ΤΑΞΗ: Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΓΕΝΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΙΔΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΑ ΔΙΔΑΚΤΕΑ

Διαβάστε περισσότερα

Το Αληθινό, το Όμορφο και η απόλυτη σχέση τους με την Νοημοσύνη και τη Δημιουργία Σελ.1

Το Αληθινό, το Όμορφο και η απόλυτη σχέση τους με την Νοημοσύνη και τη Δημιουργία Σελ.1 Το Αληθινό, το Όμορφο και η απόλυτη σχέση τους με την Νοημοσύνη και τη Δημιουργία Σελ.1 (ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΑ - ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ) Μια σύνοψη: Κατανοώντας ορισμένες λέξεις και έννοιες προκύπτει μια ανυπολόγιστη αξία διαμορφώνεται

Διαβάστε περισσότερα

Οι ρίζες του δράματος

Οι ρίζες του δράματος Οι ρίζες του δράματος Σύνθετη ποιητική δημιουργία Το δράμα, το έπος και η λυρική ποίηση = αρχαίος ελληνικός ποιητικός λόγος. ράμα: θεατρικό είδος. Περιλάμβανε το λόγο, τη μουσική και την όρχηση (κίνηση).

Διαβάστε περισσότερα

Παναγιώτης Γιαννόπουλος Σελίδα 1

Παναγιώτης Γιαννόπουλος Σελίδα 1 1 a) H πραγματική ζωή κρύβει χαρά, αγάπη, στόχους, όνειρα, έρωτα, αλλά και πόνο, απογοήτευση, πίκρες, αγώνα. αν λείπουν όλα αυτά τα συναισθήματα και οι ανατροπές, αν χαθεί η καρδιά και η ψυχή, η ελευθερία,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ. Α Γενικού Λυκείου και ΕΠΑ.Λ. Καζάκου Γεωργία, ΠΕ09 Οικονομολόγος

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ. Α Γενικού Λυκείου και ΕΠΑ.Λ. Καζάκου Γεωργία, ΠΕ09 Οικονομολόγος 1 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Α Γενικού Λυκείου και ΕΠΑ.Λ. 2 Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ, Η ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΚΑΙ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Κεφάλαιο 1 ο 1.1 ΆΝΘΡΩΠΟΣ: ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΟΝ 1/6 Ο άνθρωπος είναι από τη φύση του πολιτικό,

Διαβάστε περισσότερα

Διήμερο εκπαιδευτικού επιμόρφωση Μέθοδος project στο νηπιαγωγείο. Έλενα Τζιαμπάζη Νίκη Χ γαβριήλ-σιέκκερη

Διήμερο εκπαιδευτικού επιμόρφωση Μέθοδος project στο νηπιαγωγείο. Έλενα Τζιαμπάζη Νίκη Χ γαβριήλ-σιέκκερη Διήμερο εκπαιδευτικού επιμόρφωση Μέθοδος project στο νηπιαγωγείο Έλενα Τζιαμπάζη Νίκη Χ γαβριήλ-σιέκκερη Δομή επιμόρφωσης 1 η Μέρα Γνωριμία ομάδας Παρουσίαση θεωρητικού υποβάθρου Προσομοίωση : α) Επιλογή

Διαβάστε περισσότερα

Jordi Alsina Iglesias. Υποψήφιος διδάκτορας. Πανεπιστήμιο Βαρκελώνης

Jordi Alsina Iglesias. Υποψήφιος διδάκτορας. Πανεπιστήμιο Βαρκελώνης Ηρακλείο 10/7/2014 Πρώτα άπο όλα, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Πολιτιστικό Σύλλογο Γωνιών Μαλεβιζίου και τον κύριο Κώστα Παντερή για την προσπάθεια που κάνουν οργανώνοντας για πρώτη φορα μία τέτοια μεγάλη

Διαβάστε περισσότερα

Η Επιστήµη της Κοινωνιολογίας

Η Επιστήµη της Κοινωνιολογίας ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η Επιστήµη της Κοινωνιολογίας 1. Ορισµός και αντικείµενο της Κοινωνιολογίας 1.1. Κοινωνιολογία και κοινωνία Ερωτήσεις του τύπου «σωστό λάθος» Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις ως Σωστές ή Λανθασµένες,

Διαβάστε περισσότερα

Γράφοντας ένα σχολικό βιβλίο για τα Μαθηματικά. Μαριάννα Τζεκάκη Αν. Καθηγήτρια Α.Π.Θ. Μ. Καλδρυμίδου Αν. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Γράφοντας ένα σχολικό βιβλίο για τα Μαθηματικά. Μαριάννα Τζεκάκη Αν. Καθηγήτρια Α.Π.Θ. Μ. Καλδρυμίδου Αν. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Γράφοντας ένα σχολικό βιβλίο για τα Μαθηματικά Μαριάννα Τζεκάκη Αν. Καθηγήτρια Α.Π.Θ. Μ. Καλδρυμίδου Αν. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Εισαγωγή Η χώρα μας απέκτησε Νέα Προγράμματα Σπουδών και Νέα

Διαβάστε περισσότερα

Σκοποί της παιδαγωγικής διαδικασίας

Σκοποί της παιδαγωγικής διαδικασίας Σκοποί της παιδαγωγικής διαδικασίας Θεματικές ενότητες Διαμόρφωση των σκοπών της αγωγής Ιστορική εξέλιξη των σκοπών της αγωγής Σύγχρονος προβληματισμός Διαμόρφωση των σκοπών της αγωγής Η παιδαγωγική διαδικασία

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΛ ΑΛΙΑΡΤΟΥ Σχ. Έτος ΟΜΑΔΑ: Κατερίνα Αραπίτσα Κατερίνα Βίτση Ειρήνη Γκραμόζι Σοφία Ντασιώτη

ΓΕΛ ΑΛΙΑΡΤΟΥ Σχ. Έτος ΟΜΑΔΑ: Κατερίνα Αραπίτσα Κατερίνα Βίτση Ειρήνη Γκραμόζι Σοφία Ντασιώτη ΓΕΛ ΑΛΙΑΡΤΟΥ Σχ. Έτος 2015-2016 ΟΜΑΔΑ: Κατερίνα Αραπίτσα Κατερίνα Βίτση Ειρήνη Γκραμόζι Σοφία Ντασιώτη Η ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Η ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΚΑΒΑΦΗ Η ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΚΑΒΑΦΗ

Διαβάστε περισσότερα

Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου, Αυτοβιογραφία

Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου, Αυτοβιογραφία Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου, Αυτοβιογραφία Ποιά ηρωικά χαρακτηριστικά έχει η ηρωίδα κατά τη γνώμη σας; Κατά τη γνώμη μου και μόνο που χαρακτηρίζουμε την Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου ηρωίδα δείχνει ότι

Διαβάστε περισσότερα

ΚΟΙΝΈΣ ΙΣΤΟΡΊΕΣ ΓΙΑ ΜΙΑ ΕΥΡΏΠΗ ΧΩΡΊΣ ΔΙΑΧΩΡΙΣΤΙΚΈΣ ΓΡΑΜΜΈΣ

ΚΟΙΝΈΣ ΙΣΤΟΡΊΕΣ ΓΙΑ ΜΙΑ ΕΥΡΏΠΗ ΧΩΡΊΣ ΔΙΑΧΩΡΙΣΤΙΚΈΣ ΓΡΑΜΜΈΣ ΚΟΙΝΈΣ ΙΣΤΟΡΊΕΣ ΓΙΑ ΜΙΑ ΕΥΡΏΠΗ ΧΩΡΊΣ ΔΙΑΧΩΡΙΣΤΙΚΈΣ ΓΡΑΜΜΈΣ 33Οι επιπτώσεις της Βιομηχανικής Επανάστασης 33Η ανάπτυξη της εκπαίδευσης 33Τα ανθρώπινα δικαιώματα στην ιστορία της τέχνης 3 3 Η Ευρώπη και ο

Διαβάστε περισσότερα

Εναλλακτικές θεωρήσεις για την εκπαίδευση και το επάγγελμα του εκπαιδευτικού

Εναλλακτικές θεωρήσεις για την εκπαίδευση και το επάγγελμα του εκπαιδευτικού Εναλλακτικές θεωρήσεις για την εκπαίδευση και το επάγγελμα του εκπαιδευτικού Η εκπαίδευση ως θεσμός κοινωνικοπολιτισμικής μεταβίβασης δομολειτουργισμός και ως θεσμός κοινωνικού μετασχηματισμού κριτική

Διαβάστε περισσότερα

THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ ΠΕΤΡΟΥ ΤΑΤΟΥΛΗ REGIONAL GOVERNOR OF THE PELOPONNESE

THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ ΠΕΤΡΟΥ ΤΑΤΟΥΛΗ REGIONAL GOVERNOR OF THE PELOPONNESE THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ ΠΕΤΡΟΥ ΤΑΤΟΥΛΗ REGIONAL GOVERNOR OF THE PELOPONNESE GOVERNANCE AND REGIONAL ARTERIES FOR GROWTH: Europe s momentum Greece s impetus ΠΕΜΠΤΗ 10 ΜΑΪΟΥ 2018 1 THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ ΠΕΤΡΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

Ι. Πανάρετος.: Καλησπέρα κυρία Γουδέλη, καλησπέρα κύριε Ρουμπάνη.

Ι. Πανάρετος.: Καλησπέρα κυρία Γουδέλη, καλησπέρα κύριε Ρουμπάνη. (Συνέντευξη του Ι. Πανάρετου στην Νίνα Γουδέλη και τον Γρηγόρη Ρουμπάνη για τα θέματα της Παιδείας (Μήπως ζούμε σ άλλη χώρα;, ραδιοφωνικός σταθμός Αθήνα, 9.84) Ν. Γουδέλη: Καλησπέρα κύριε Πανάρετε. Γ.

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαιδευτικό πρόγραμμα για το μυθιστόρημα «Ο δρόμος για τον παράδεισο είναι μακρύς» της Μαρούλας Κλιάφα

Εκπαιδευτικό πρόγραμμα για το μυθιστόρημα «Ο δρόμος για τον παράδεισο είναι μακρύς» της Μαρούλας Κλιάφα Εκπαιδευτικό πρόγραμμα για το μυθιστόρημα «Ο δρόμος για τον παράδεισο είναι μακρύς» της Μαρούλας Κλιάφα Προς τους αναγνώστες Στο σχολικό εγχειρίδιο Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Α Γυμνασίου υπάρχει

Διαβάστε περισσότερα

2 ο ΛΥΚΕΙΟ ΩΡΑΙΟΚΑΣΤΡΟΥ

2 ο ΛΥΚΕΙΟ ΩΡΑΙΟΚΑΣΤΡΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΙΣΟΤΗΤΑΣ ΦΥΛΩΝ ΩΡΑΙΟΚΑΣΤΡΟΥ Παραθέτουμε τις δηλώσεις των διευθυντών και τα σχόλια των μαθητών για την εμπειρία τους που την περιέγραψαν με τον δικό τους μοναδικό τρόπο από την εκπαιδευτική

Διαβάστε περισσότερα

Προσωπο-κεντρική θεωρία (person-centred) [πρώην Πελατο-κεντρική θεωρία ]

Προσωπο-κεντρική θεωρία (person-centred) [πρώην Πελατο-κεντρική θεωρία ] Προσωπο-κεντρική θεωρία (person-centred) [πρώην Πελατο-κεντρική θεωρία ] Φαινομενολογική θεωρητική κατεύθυνση η οποία υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος διαθέτει από μόνος του την ικανότητα για προσωπική ανάπτυξη

Διαβάστε περισσότερα

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές;

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ; τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ποια είναι η σχέση των πεποιθήσεών μας με την πραγματικότητα, για να είναι αληθείς και

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝ ΚΙΝΗΣΙΣ- ΒΙΩΜΑΤΙΚΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ, ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

ΣΥΝ ΚΙΝΗΣΙΣ- ΒΙΩΜΑΤΙΚΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ, ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Επικοινωνία ΣυνΚίνησις 2155304973, 6973933877 info@sinkinisis.com www.sinkinisis.com ΣΥΝ ΚΙΝΗΣΙΣ- ΒΙΩΜΑΤΙΚΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ, ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ - ΠΟΛΙΤΙΚΑ Ενότητα 12η (Α 2, 5-6) - Ο άνθρωπος είναι «ζ?ον πολιτικ?ν»

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ - ΠΟΛΙΤΙΚΑ Ενότητα 12η (Α 2, 5-6) - Ο άνθρωπος είναι «ζ?ον πολιτικ?ν» 1. Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΚΑΙ Ο ΣΤΟΧΟΣ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΟΝΤΟΤΗΤΩΝ (ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ, ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ) Σύμφωνα με τις διδασκαλίες του Αριστοτέλη, υπάρχουν τρία είδη κοινωνικών οντοτήτων ή διαφορετικά, ομάδων

Διαβάστε περισσότερα

Συντάχθηκε απο τον/την Άννα Φραγκουδάκη - Τελευταία Ενημέρωση Κυριακή, 26 Σεπτέμβριος :28

Συντάχθηκε απο τον/την Άννα Φραγκουδάκη - Τελευταία Ενημέρωση Κυριακή, 26 Σεπτέμβριος :28 Άννα Φραγκουδάκη Η ευρωπαϊκή ταυτότητα του μέλλοντος (Και το απαραίτητο μεσογειακό περιεχόμενό της) Είναι σημαντική προϋπόθεση για τη δημοκρατία και το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης η καλλιέργεια της ευρωπαϊκής

Διαβάστε περισσότερα

Σχέδιο μαθήματος 2 Η Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά Το παράδειγμα του εθίμου των Μωμόγερων

Σχέδιο μαθήματος 2 Η Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά Το παράδειγμα του εθίμου των Μωμόγερων Σχέδιο μαθήματος 2 Η Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά Το παράδειγμα του εθίμου των Μωμόγερων Α. Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά: έννοια και σημασία της Άξονες συζήτησης Οι διαφορετικές εκφάνσεις της άυλης πολιτιστικής

Διαβάστε περισσότερα

Πολιτεύματα Πολιτειακές εξελίξεις

Πολιτεύματα Πολιτειακές εξελίξεις Αρχαϊκή εποχή (750-480 π.χ) Πολιτεύματα Πολιτειακές εξελίξεις Σελ. 92-94 1 Δεμοιράκου Μαρία, φιλόλογος Ο Θεσμός της πόλης-κράτους και τα πολιτεύματα Μέσα στο θεσμό της πόλης κράτους λειτούργησαν κοινωνικοί

Διαβάστε περισσότερα

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός;

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός; 1α) H πραγματική ζωή κρύβει χαρά, αγάπη, στόχους, όνειρα, έρωτα, αλλά και πόνο, απογοήτευση, πίκρες, αγώνα. Aν λείπουν όλα αυτά τα συναισθήματα και οι ανατροπές, αν χαθεί η καρδιά και η ψυχή, η ελευθερία,

Διαβάστε περισσότερα

Το Έλλειμμα της Διεπιστημονικότητας της Σάσας Λαδά*

Το Έλλειμμα της Διεπιστημονικότητας της Σάσας Λαδά* Το Έλλειμμα της Διεπιστημονικότητας της Σάσας Λαδά* Το έλλειμμα της διεπιστημονικότητας και η μονοεπιστημονική παράδοση του ελληνικού πανεπιστημίου λειτουργούν ως σημαντική τροχοπέδη στην ανάπτυξη των

Διαβάστε περισσότερα

Β2. β) Πρώτα απ όλα: Αρχικά παράλληλα: ταυτόχρονα εξάλλου: άλλωστε

Β2. β) Πρώτα απ όλα: Αρχικά παράλληλα: ταυτόχρονα εξάλλου: άλλωστε ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α.1 Το συγκεκριμένο κείμενο αναφέρεται στην ανάγκη προσέγγισης των αρχαίων χώρων θέασης και ακρόασης από τους Νεοέλληνες. Επρόκειτο για τόπους έκφρασης συλλογικότητας. Επιπλέον, σ αυτούς γεννήθηκε

Διαβάστε περισσότερα

12 Ο ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ ΧΟΡΟΣ στην εκπαιδευση

12 Ο ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ ΧΟΡΟΣ στην εκπαιδευση προλογοσ Το βιβλίο αυτό αποτελεί καρπό πολύχρονης ενασχόλησης με τη θεωρητική μελέτη και την πρακτική εφαρμογή του παραδοσιακού χορού και γράφτηκε με την προσδοκία να καλύψει ένα κενό όσον αφορά το αντικείμενο

Διαβάστε περισσότερα

Τύπος Εκφώνηση Απαντήσεις

Τύπος Εκφώνηση Απαντήσεις Α/ Α Τύπος Εκφώνηση Απαντήσεις Απλή Αν κάνετε αναζήτηση µιας λέξης σε ένα αρχαιοελληνικό σώµα κειµένων, αυτό που θα λάβετε ως αποτέλεσµα θα είναι: Μια καταγραφή όλων των εµφανίσεων της λέξης στο συγκεκριµένο

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ: 1 η σκηνή: στίχοι 1-82

ΠΡΟΛΟΓΟΣ: 1 η σκηνή: στίχοι 1-82 ΠΡΟΛΟΓΟΣ: 1 η σκηνή: στίχοι 1-82 1.Α. Ο ρόλος και η λειτουργία του Προλόγου ως δομικό στοιχείο της τραγωδίας: Ο πρόλογος μιας τραγωδίας αποτελεί τα πρώτο από τα απαγγελλόμενα μέρη και εκτελείται από τους

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΕΡΓΟΥ. «Δίκτυο συνεργασίας μεταξύ κρατών μελών για θέματα διαθρησκευτικού διαλόγου και άσκησης θρησκευτικών πρακτικών»

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΕΡΓΟΥ. «Δίκτυο συνεργασίας μεταξύ κρατών μελών για θέματα διαθρησκευτικού διαλόγου και άσκησης θρησκευτικών πρακτικών» Δημοσιοποίηση της Δράσης Έργο ΕΤΕ 4.1/13 «Δίκτυο συνεργασίας μεταξύ κρατών μελών για θέματα διαθρησκευτικού διαλόγου και άσκησης θρησκευτικών πρακτικών» ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΕΡΓΟΥ «Δίκτυο συνεργασίας μεταξύ κρατών

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 15

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 15 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η δημιουργικότητα είναι η λειτουργία που επιτρέπει στο νου να πραγματοποιήσει ένα άλμα, πολλές φορές εκτός του αναμενόμενου πλαισίου, να αναδιατάξει τα δεδομένα με απρόσμενο τρόπο, υπερβαίνοντας

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία της Ιστοριογραφίας

Ιστορία της Ιστοριογραφίας Ιστορία της Ιστοριογραφίας Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας 1) Τα Annales. Μια «μικρή διανοητική επανάσταση» στο πεδίο της Ιστοριογραφίας Ρίκα Μπενβενίστε

Διαβάστε περισσότερα

Σημειώσεις της Μαριάννας Κουτάλου Σημειώσεις της Μαριάννας Κουτάλου Σημειώσεις του Άγγελου Κοβότσου

Σημειώσεις της Μαριάννας Κουτάλου Σημειώσεις της Μαριάννας Κουτάλου Σημειώσεις του Άγγελου Κοβότσου Το Σενάριο Σημειώσεις της Μαριάννας Κουτάλου... 2-10 Σενάριο Ντοκιμαντέρ Σημειώσεις της Μαριάννας Κουτάλου. 11 12 Σημειώσεις για ένα Σενάριο Ντοκιμαντέρ Σημειώσεις του Άγγελου Κοβότσου... 13-19 Το σενάριο

Διαβάστε περισσότερα

Χαιρετισμός στην εκδήλωση για την συμπλήρωση 20 χρόνων από την αδελφοποίηση των Δήμων Ηρακλείου και Λεμεσού

Χαιρετισμός στην εκδήλωση για την συμπλήρωση 20 χρόνων από την αδελφοποίηση των Δήμων Ηρακλείου και Λεμεσού Ηράκλειο, Τρίτη 28/04/2009 Χαιρετισμός στην εκδήλωση για την συμπλήρωση 20 χρόνων από την αδελφοποίηση των Δήμων Ηρακλείου και Λεμεσού Κυρίες και κύριοι, Αισθάνομαι και αισθανόμαστε όλοι ιδιαίτερη χαρά

Διαβάστε περισσότερα

21 Η ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ Δρ. Νάσια Δακοπούλου

21 Η ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ Δρ. Νάσια Δακοπούλου 21 Η ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ Δρ. Νάσια Δακοπούλου Υποστήριξη στην αποτελεσματική διαχείριση του αναλυτικού προγράμματος μέσα από την υλοποίηση ενεργητικών διδακτικών τεχνικών. Γνωριμία

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο: Ονοματεπώνυμο Μαθητή: Ημερομηνία: 20/11/2017 Επιδιωκόμενος Στόχος: 70/100. Ι. Μη λογοτεχνικό κείμενο

Κεφάλαιο: Ονοματεπώνυμο Μαθητή: Ημερομηνία: 20/11/2017 Επιδιωκόμενος Στόχος: 70/100. Ι. Μη λογοτεχνικό κείμενο Μάθημα/Τάξη: Ν. Γλώσσα Γ' ΕΠΑΛ Κεφάλαιο: Ονοματεπώνυμο Μαθητή: Ημερομηνία: 20/11/2017 Επιδιωκόμενος Στόχος: 70/100 Ι. Μη λογοτεχνικό κείμενο Τον Μάιο του 2017 δημοσιοποιήθηκαν αποτελέσματα έρευνας του

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑς ΤΟΥς ΕΦΗΒΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ: ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. Κουσερή Γεωργία

ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑς ΤΟΥς ΕΦΗΒΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ: ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. Κουσερή Γεωργία ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑς ΤΟΥς ΕΦΗΒΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ: ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Κουσερή Γεωργία Φιλόλογος Δρ. Πανεπιστημίου Θεσσαλίας ΚΕΡΚΥΡΑ ΜΑΙΟΣ 2017 Περιεχόμενα της παρουσίασης Το ιστορικό ερώτημα Το

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ :ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΧΡΟΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΥΝΘΕΣΗΣ ΤΩΝ ΟΜΗΡΙΚΩΝ ΕΠΩΝ

ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ :ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΧΡΟΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΥΝΘΕΣΗΣ ΤΩΝ ΟΜΗΡΙΚΩΝ ΕΠΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ :ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΧΡΟΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΥΝΘΕΣΗΣ ΤΩΝ ΟΜΗΡΙΚΩΝ ΕΠΩΝ Η Ιλιάδα μαζί με την Οδύσσεια αποτελούν τα αρχαιότερα έπη, όχι μόνο της ελληνικής, αλλά και της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, που μας

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ. Γενικά στοιχεία Περιεχόµενα Οδηγός για µελέτη

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ. Γενικά στοιχεία Περιεχόµενα Οδηγός για µελέτη ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ Γενικά στοιχεία Περιεχόµενα Οδηγός για µελέτη Το παρόν ηλεκτρονικό εγχειρίδιο έχει ως στόχο του να παρακολουθήσει τις πολύπλοκες σχέσεις που συνδέουν τον

Διαβάστε περισσότερα

1.1 Άνθρωπος: κοινωνικό,

1.1 Άνθρωπος: κοινωνικό, 1.1 Άνθρωπος: κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό ον ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Άνθρωπος 4 Τα ατομικά χαρακτηριστικά του ανθρώπου Κοινωνία: Ένα σύνολο ανθρώπων με τα εξής χαρακτηριστικά: 4 Οργάνωση 4 Αυτοτέλεια

Διαβάστε περισσότερα

η ενημέρωση για τις δράσεις που τυχόν υιοθετήθηκαν μέχρι σήμερα και τα αποτελέσματα που προέκυψαν από αυτές.

η ενημέρωση για τις δράσεις που τυχόν υιοθετήθηκαν μέχρι σήμερα και τα αποτελέσματα που προέκυψαν από αυτές. Με ιδιαίτερη χαρά σας καλωσορίζω στην έδρα της Περιφέρειας Πελοποννήσου. Σας ευχαριστώ θερμά για τη συμμετοχή σας, η οποία πιστεύω ότι είναι ένα ακόμη βήμα στην προσπάθεια που κάνουμε όλοι, για την ανάδειξη

Διαβάστε περισσότερα

ΟΔΥΣΣΕΙΑ: ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

ΟΔΥΣΣΕΙΑ: ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ Â Αφηγηματική τεχνική είναι η προοικονομία. Με όσα αναφέρει ο ποιητής σε κάποιους στίχ ους, μας προϊδεάζει (μας δίνει μια ιδέα) τα γεγονότα που θα ακολουθήσουν, ώστε να είμαστε λίγο πολύ προετοιμασμένοι

Διαβάστε περισσότερα

Τίτλος: The nation, Europe and the world: Textbooks and Curricula in Transition

Τίτλος: The nation, Europe and the world: Textbooks and Curricula in Transition ACADEMIA ISSN, 2241-1402 http://hepnet.upatras.gr Volume 4, Number 1, 2014 BOOK REVIEW Τίτλος: The nation, Europe and the world: Textbooks and Curricula in Transition Συγγραφέας: Hanna Schlisser, Yasemin

Διαβάστε περισσότερα

ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΈΝΩΣΗ: ΣΥΓΚΛΙΣΕΙς ΚΑΙ ΑΠΟΚΛΙΣΕΙς

ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΈΝΩΣΗ: ΣΥΓΚΛΙΣΕΙς ΚΑΙ ΑΠΟΚΛΙΣΕΙς ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΈΝΩΣΗ: ΣΥΓΚΛΙΣΕΙς ΚΑΙ ΑΠΟΚΛΙΣΕΙς International Conference Facilitating the Acquisition and Recognition of Key Competences ΑΡΧΙΚΗ ΙΔΕΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΕΝΑΡΙΟΥ Προβληματισμός αναφορικά

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΩΣΗ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΩΝ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΕΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ ΟΜΙΛΙΑ ΜΕΛΟΥΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ ΤΟΥ ΣY.ΡΙΖ.Α.

ΕΝΩΣΗ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΩΝ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΕΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ ΟΜΙΛΙΑ ΜΕΛΟΥΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ ΤΟΥ ΣY.ΡΙΖ.Α. ΕΝΩΣΗ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΩΝ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΕΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ ΟΜΙΛΙΑ ΓΙΑΝΝΗ MΠΑΝΙΑ ΜΕΛΟΥΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ ΤΟΥ ΣY.ΡΙΖ.Α. ΣΤΟ 14 ο ΤΑΚΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ «Ισχυρή Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση με αρμοδιότητες και πόρους» ΑΘΗΝΑ,

Διαβάστε περισσότερα

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός;

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός; 1 α) H πραγματική ζωή κρύβει χαρά, αγάπη, στόχους, όνειρα, έρωτα, αλλά και πόνο, απογοήτευση, πίκρες, αγώνα. αν λείπουν όλα αυτά τα συναισθήματα και οι ανατροπές, αν χαθεί η καρδιά και η ψυχή, η ελευθερία,

Διαβάστε περισσότερα

Από τον Όμηρο στον Αισχύλο: Η Τριλογία του Αχιλλέα

Από τον Όμηρο στον Αισχύλο: Η Τριλογία του Αχιλλέα Από τον Όμηρο στον Αισχύλο: Η Τριλογία του Αχιλλέα Ερευνητικό έργο με συνεργαζόμενους φορείς το Κέντρον Ερεύνης της Ελληνικής και Λατινικής Γραμματείας της Ακαδημίας Αθηνών & τη Δραματική Σχολή του Εθνικού

Διαβάστε περισσότερα

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ http://hallofpeople.com/gr/bio/aquinas.php ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ Ο μεγαλύτερος και σπουδαιότερος φιλόσοφος του δευτέρου μισού του Μεσαίωνα ήταν ο Θωμάς ο Ακινάτης, που έζησε από το 1225 ως το 1274. Υπήρξε ο σημαντικότερος

Διαβάστε περισσότερα

Η Διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας στην Ουκρανία

Η Διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας στην Ουκρανία Η Διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας στην Ουκρανία ΞΕΝΙΑ ΑΡΤΑΜΟΝΟΒΑ Κυριακάτικο Σχολείο της Ελληνικής Κοινότητας του Χαρκόβου (Ουκρανία) Οι κοινωνικές αναταραχές του 20 ου αιώνα επηρέασαν και τις ελληνικές

Διαβάστε περισσότερα

32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή

32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή 32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή Η Θεσσαλονίκη, από τα πρώτα βυζαντινά χρόνια, είναι η δεύτερη σημαντική πόλη της αυτοκρατορίας. Αναπτύσσει σπουδαία εμπορική, πνευματική και πολιτική κίνηση, την

Διαβάστε περισσότερα

Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ42 / Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο

Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ42 / Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ42 / Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο Σχολή ΣΑΚΕ Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών Πρόγραμμα Σπουδών ΕΛΠΟΛ Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό Θεματική Ενότητα ΕΛΠ42

Διαβάστε περισσότερα

«Παιδαγωγική προσέγγιση της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού μέσω τηλεκπαίδευσης (e-learning)»

«Παιδαγωγική προσέγγιση της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού μέσω τηλεκπαίδευσης (e-learning)» «Παιδαγωγική προσέγγιση της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού μέσω τηλεκπαίδευσης (e-learning)» Εισαγωγικά Στη σημερινή πρώτη μας συνάντηση θα επιχειρήσουμε να παρουσιάσουμε με απλό και ευσύνοπτο τρόπο

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: «ΕΜΠΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ» ΜΑΘΗΤΡΙΑ: ΠΡΙΑΜΗ ΒΑΓΙΑ, Β4 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016 17 Περιεχόμενα ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...

Διαβάστε περισσότερα

ΜΥΘΟΣ, ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΊΑ,ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΘΕΏΝ

ΜΥΘΟΣ, ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΊΑ,ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΘΕΏΝ ΜΥΘΟΣ, ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΊΑ,ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΘΕΏΝ Αρχαία Ελληνική θρησκεία ως "εθνική θρησκεία". Παράδοση +Συλλογική µνήµη. Ποικιλία παραδόσεων (ύθοι) + δυνατότητα πολλαπλής προσέγγισής τους Η ΦΩΩΝΗ ΤΩΩΝ ΠΟΙΗΤΩΩΝ Διάσωση

Διαβάστε περισσότερα

ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: 2

ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: 2 ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: 2 Η ιστορία της φιλοσοφίας από την Αρχαία Ελλάδα μέχρι σήμερα μπορεί να θεωρηθεί ως μια διαδικασία αναζήτησης μιας απάντησης στο ερώτημα, «τι είναι γνώση;» Οι Δυτικοί φιλόσοφοι

Διαβάστε περισσότερα

Μάθηση & διδασκαλία στην προσχολική εκπαίδευση: βασικές αρχές

Μάθηση & διδασκαλία στην προσχολική εκπαίδευση: βασικές αρχές Μάθηση & διδασκαλία στην προσχολική εκπαίδευση: βασικές αρχές Σκοποί ενότητας Να συζητηθούν βασικές παιδαγωγικές αρχές της προσχολικής εκπαίδευσης Να προβληματιστούμε για τους τρόπους με τους οποίους μπορεί

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ

ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Κάθε γνήσιο αντίτυπο φέρει την υπογραφή του συγγραφέα Σειρά: Εκπαιδευση Σχολικά βοηθήματα (για το Λύκειο) Πλάτωνος Πρωταγόρας Γ Λυκείου Θεωρητική Κατεύθυνση

Διαβάστε περισσότερα

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΑΠΟΔΕΛΤΙΩΣΗ

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΑΠΟΔΕΛΤΙΩΣΗ Ημερομηνία 10/3/2016 Μέσο Συντάκτης Link http://www.in.gr Τζωρτζίνα Ντούτση http://www.in.gr/entertainment/book/interviews/article/?aid=1500064083 Νικόλ Μαντζικοπούλου: Το μυστικό για την επιτυχία είναι

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ 2015

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ 2015 Α1 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ 2015 Ο συγγραφέας αναφέρεται στα μνημεία της ελληνικής αρχαιότητας και κυρίως στους χώρους θέασης και ακρόασης. Τους θεωρεί εξαιρετικής σημασίας καθώς συνδέονται με

Διαβάστε περισσότερα

Η Απουσία του Χρόνου Σελίδα.1

Η Απουσία του Χρόνου Σελίδα.1 Η Απουσία του Χρόνου Σελίδα.1 (Επιφυλλίδα Οπισθόφυλλο) Ο Εαυτός και η Απουσία του Χρόνου Δεν είναι καθόλου συνηθισμένο να γίνονται συζητήσεις και αναφορές για την Απουσία του Χρόνου ακόμη και όταν υπάρχουν,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΩΣ ΜΕΣΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΜΗ ΒΙΑΣ ΤΩΝ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΚΑΙ ΓΗΓΕΝΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΩΣ ΜΕΣΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΜΗ ΒΙΑΣ ΤΩΝ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΚΑΙ ΓΗΓΕΝΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΩΣ ΜΕΣΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΜΗ ΒΙΑΣ ΤΩΝ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΚΑΙ ΓΗΓΕΝΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Νικόλαος Χ. Μπέκας Greek classroom of Masterστην "Κοινωνική Παιδαγωγική και μάχη ενάντια στη νεανική

Διαβάστε περισσότερα

Μάνος Κοντολέων : «Ζω γράφοντας και γράφω ζώντας» Πέμπτη, 23 Μάρτιος :11

Μάνος Κοντολέων : «Ζω γράφοντας και γράφω ζώντας» Πέμπτη, 23 Μάρτιος :11 Μάνος Κοντολέων : «Ζω γράφοντας και γράφω ζώντας» Πέμπτη, 23 Μάρτιος 2017-11:11 Από τη Μαίρη Γκαζιάνη Ο ΜΑΝΟΣ ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε Φυσική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Έχει γράψει περίπου

Διαβάστε περισσότερα

Τεχνικές συλλογής δεδομένων στην ποιοτική έρευνα

Τεχνικές συλλογής δεδομένων στην ποιοτική έρευνα Το κείμενο αυτό είναι ένα απόσπασμα από το Κεφάλαιο 16: Ποιοτικές ερμηνευτικές μέθοδοι έρευνας στη φυσική αγωγή (σελ.341-364) του βιβλίου «Για μία καλύτερη φυσική αγωγή» (Παπαιωάννου, Α., Θεοδωράκης Ι.,

Διαβάστε περισσότερα

Όταν είσαι χορεύτρια, ηθοποιός, τραγουδίστρια, καλλιτέχνης γενικότερα, είσαι ένα σύμπαν που φωτοβολεί.

Όταν είσαι χορεύτρια, ηθοποιός, τραγουδίστρια, καλλιτέχνης γενικότερα, είσαι ένα σύμπαν που φωτοβολεί. Όταν είσαι χορεύτρια, ηθοποιός, τραγουδίστρια, καλλιτέχνης γενικότερα, είσαι ένα σύμπαν που φωτοβολεί. Όταν σε βλέπουν και σε «τραβούν» κοντά τους «γαλαξίες», όπως ο Καρβέλας και η Βίσση και ο «αυστηρός»

Διαβάστε περισσότερα

Ομιλία Δρ Εύης Σαχίνη, Διευθύντριας Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης στη Δημόσια Παρουσίαση Ψηφιακού Αποθετηρίου Ιδρύματος Κ. Σημίτη, ΕΙΕ, 6 Μαΐου 2015

Ομιλία Δρ Εύης Σαχίνη, Διευθύντριας Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης στη Δημόσια Παρουσίαση Ψηφιακού Αποθετηρίου Ιδρύματος Κ. Σημίτη, ΕΙΕ, 6 Μαΐου 2015 H συνεργασία Ομιλία Δρ Εύης Σαχίνη, Διευθύντριας Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης στη Δημόσια Παρουσίαση Ψηφιακού Αποθετηρίου Ιδρύματος Κ. Σημίτη, ΕΙΕ, 6 Μαΐου 2015 Αποτελεί ιδιαίτερη χαρά και τιμή για εμένα,

Διαβάστε περισσότερα

Φίλες και φίλοι, Αγαπημένε μου Γιαννάκη Μάτση,

Φίλες και φίλοι, Αγαπημένε μου Γιαννάκη Μάτση, Χαιρετισμός Προέδρου της Δημοκρατίας κατά την παρουσίαση του βιβλίου της Δόξας Κωμοδρόμου «Κυριάκος Μάτσης Η φυσιογνωμία ενός στοχαστή που τάχθηκε στον αγώνα της ΕΟΚΑ 16 Νοεμβρίου 2017 Φίλες και φίλοι,

Διαβάστε περισσότερα

Γεννήθηκε το 1883 στο Ηράκλειο της Κρήτης Υπήρξε φιλόσοφος, ποιητής, θεατρικός συγγραφέας Έργα: µυθιστορήµατα, ποίηση, θεατρικά,

Γεννήθηκε το 1883 στο Ηράκλειο της Κρήτης Υπήρξε φιλόσοφος, ποιητής, θεατρικός συγγραφέας Έργα: µυθιστορήµατα, ποίηση, θεατρικά, http://www.amis-kazantzaki.gr./ Γεννήθηκε το 1883 στο Ηράκλειο της Κρήτης Υπήρξε φιλόσοφος, ποιητής, θεατρικός συγγραφέας Έργα: µυθιστορήµατα, ποίηση, θεατρικά, ταξιδιωτικά Τα πιο γνωστά του έργα: Αναφορά

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ΣΤΗΝ Τράπεζα Θεμάτων

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ΣΤΗΝ Τράπεζα Θεμάτων ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ΣΤΗΝ Τράπεζα Θεμάτων Ερωτήσεις ανάπτυξης 1. Να αναφέρετε και να εξηγήσετε ποιες ήταν οι βασικές προϋποθέσεις για την ύπαρξη και εξέλιξη της πόλης- κράτους. 2. Να

Διαβάστε περισσότερα

Η λειτουργία των Εδρών Νεοελληνικής Γλώσσας και Πολιτισμού και τα προγράμματα Ελληνικών σπουδών στη Λετονία

Η λειτουργία των Εδρών Νεοελληνικής Γλώσσας και Πολιτισμού και τα προγράμματα Ελληνικών σπουδών στη Λετονία Η λειτουργία των Εδρών Νεοελληνικής Γλώσσας και Πολιτισμού και τα προγράμματα Ελληνικών σπουδών στη Λετονία ΣΑΝΤΡΑ ΚΡΟΠΑ Πρόεδρος του Συλλόγου Φιλελλήνων της Λετονίας «Ο Ερμής» Ο ελληνισμός για τον καθένα

Διαβάστε περισσότερα

Από τα παιδιά δεν κρύβεσαι. Αν δεν τους αρέσει κάτι που κάνεις θα στο δείξουν χωρίς ενδοιασμό.

Από τα παιδιά δεν κρύβεσαι. Αν δεν τους αρέσει κάτι που κάνεις θα στο δείξουν χωρίς ενδοιασμό. Από τα παιδιά δεν κρύβεσαι. Αν δεν τους αρέσει κάτι που κάνεις θα στο δείξουν χωρίς ενδοιασμό. Ημερομηνία: 22/07/2016 Λίγο πριν βρεθούν στην Κύπρο για να εξιστορίσουν τον βίο και την πολιτεία μυθικών ηρώων,

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαϊκή εποχή. Πότε; Π.Χ ΔΕΜΟΙΡΑΚΟΥ ΜΑΡΙΑ

Αρχαϊκή εποχή. Πότε; Π.Χ ΔΕΜΟΙΡΑΚΟΥ ΜΑΡΙΑ Αρχαϊκή εποχή 1 Πότε; 750 480 Π.Χ Τι εποχή είναι; 2 Εποχή προετοιμασίας και απαρχών : Οικονομικής Πολιτικής Πολιτιστικής εξέλιξης Πώς αντιμετωπίστηκε η κρίση του ομηρικού κόσμου στα μέσα του 8 ου αι π.χ.

Διαβάστε περισσότερα

Η Γυναίκα στην Αρχαία Αθήνα. Χουτουρίδου Κλαούντια, καθ. κλ. ΠΕ07

Η Γυναίκα στην Αρχαία Αθήνα. Χουτουρίδου Κλαούντια, καθ. κλ. ΠΕ07 Η Γυναίκα στην Αρχαία Αθήνα Χουτουρίδου Κλαούντια, καθ. κλ. ΠΕ07 Η ιδέα Η θέση και ο ρόλος της γυναίκας στο κοινωνικό σύνολο διαφοροποιείται από κοινωνία σε κοινωνία και από εποχή σε εποχή. Είναι πολύ

Διαβάστε περισσότερα

Με τα λόγια του Ι. Θ. Κακριδή, πριν από σαράντα χρόνια, τα αρχαία ελληνικά ενδιαφέρουν για τρεις λόγους:

Με τα λόγια του Ι. Θ. Κακριδή, πριν από σαράντα χρόνια, τα αρχαία ελληνικά ενδιαφέρουν για τρεις λόγους: Με τα λόγια του Ι. Θ. Κακριδή, πριν από σαράντα χρόνια, τα αρχαία ελληνικά ενδιαφέρουν για τρεις λόγους: «Πρώτ? απ? όλα γιατί είμαστε Έλληνες: από τον καιρό του Ομήρου ως σήμερα έχουν περάσει 2700 χρόνια.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΕΣ. Α ομάδα. Αφού επιλέξεις τρία από τα παραπάνω αποσπάσματα που σε άγγιξαν περισσότερο, να καταγράψεις τις δικές σου σκέψεις.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ. Α ομάδα. Αφού επιλέξεις τρία από τα παραπάνω αποσπάσματα που σε άγγιξαν περισσότερο, να καταγράψεις τις δικές σου σκέψεις. Α ομάδα ΕΡΓΑΣΙΕΣ 1. Η συγγραφέας του βιβλίου μοιράζεται μαζί μας πτυχές της ζωής κάποιων παιδιών, άλλοτε ευχάριστες και άλλοτε δυσάρεστες. α) Ποια πιστεύεις ότι είναι τα μηνύματα που θέλει να περάσει μέσα

Διαβάστε περισσότερα

Μια ημέρα από τη ζωή στην Αρχαία Αθήνα

Μια ημέρα από τη ζωή στην Αρχαία Αθήνα 1 ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΜΑΝΔΡΑΣ Σχολ. Έτος 2009 2010 Πολιτιστικό Πρόγραμμα Μια ημέρα από τη ζωή στην Αρχαία Αθήνα Συμμετέχοντες μαθητές Διαμάντης Ναπολέων Κόλλιας Νίκος Κουτσοδήμας Θοδωρής Μαυρομήτρος Χρήστος Πέππας

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΒΟΥΛΟΣ ΜΑΝΕΣΗΣ ( )

ΑΡΙΣΤΟΒΟΥΛΟΣ ΜΑΝΕΣΗΣ ( ) ΝΕΚΡΟΛΟΓΙΕΣ ΑΡΙΣΤΟΒΟΥΛΟΣ ΜΑΝΕΣΗΣ (1922-2000) Tò Διοικητικό Συμβούλιο καί οί συνεργάτες του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών μέ μεγάλη θλίψη πληροφορήθηκαν στις 4 Αύγούστου 2000 τήν άπώλεια του Αριστόβουλου

Διαβάστε περισσότερα

Νοητική Διεργασία και Απεριόριστη Νοημοσύνη

Νοητική Διεργασία και Απεριόριστη Νοημοσύνη (Επιφυλλίδα - Οπισθόφυλλο). ΜΙΑ ΣΥΝΟΨΗ Η κατανόηση της νοητικής διεργασίας και της νοητικής εξέλιξης στην πράξη απαιτεί τη συνεχή και σε βάθος αντίληψη τριών σημείων, τα οποία είναι και τα βασικά σημεία

Διαβάστε περισσότερα

Κάθε Σάββατο και διαφορετική εμπειρία στο Μουσείο Ακρόπολης

Κάθε Σάββατο και διαφορετική εμπειρία στο Μουσείο Ακρόπολης Κάθε Σάββατο και διαφορετική εμπειρία στο Μουσείο Ακρόπολης Εναλλασσόμενες θεματικές παρουσιάσεις Κάθε Σάββατο και διαφορετική εμπειρία στο Μουσείο Ακρόπολης Εναλλασσόμενες θεματικές παρουσιάσεις Ποιοι

Διαβάστε περισσότερα