Ε Κ Ο Σ Ε Ι Σ Ω Κ Ε Α Ν Ο Σ

Transcript

1

2

3 Ε Κ Ε Ι Π Ο Υ Π Ε Τ Α Ξ Α Ν Τ Α Π Ο Υ Λ Ι Α

4 Σειρά: Ελληνική Λογοτεχνία Συγγραφέας: Αγγελική Κακανιάρη Τίτλος: Εκεί που πετάξαν τα πουλιά Σελιδοποίηση: Αλίκη Τριανταφυλλίδου Φιλολογική Επιµέλεια: Ε. Κ. Χ. Εκπόνηση Εξωφύλλου: Αρχετυπο ΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ Απαγορεύεται η αναδηµοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, µερική ή περιληπτική, ή η απόδοση κατά παράφραση ή διασκευή του περιεχοµένου του βιβλίου µε οποιονδήποτε τρόπο, µηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο, χωρίς προηγούµενη γραπτή άδεια του εκδότη. Νόµος 2121/1993 και κανόνες του ιεθνούς ικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα Αγγελική Κακανιάρη & ΕΚ ΟΣΕΙΣ ΩΚΕΑΝΟΣ Σόλωνος 136, , Αθήνα Τηλ.: , Φαξ: ISBN

5 Α Γ Γ Ε Λ Ι Κ Η Κ Α Κ Α Ν Ι Α Ρ Η Ε κ ε ί π ου π ε τ ά ξ α ν τ α π ου λ ι ά

6

7 Αφιερωμένο στον Σάββα, εκεί που κοιμάται, πετάξαν τα πουλιά.

8

9 Έζησα από κοντά το μαγικό πέταγμά τους το ξημέρωμα, σαν απόθεσα τρία κόκκινα τριαντάφυλλα. Φτερούγισαν όλα μαζί, πάνω από τους αγγέλους που ξυπνούσανε εκείνο το γλυκοχάραμα. Μου μίλησε τότε η εικόνα, μου μίλησε το χαμόγελο μιας φωτογραφίας, δίχως θλίψη. Να ήμουν ζωγράφος, σκέφτηκα. Να μπορούσα να ζωγραφίσω το γαλάζιο του ουρανού και τη σιγή, μα δεν έχει χρώμα η σιγή. Πώς να την αποτυπώσω σε έναν καμβά. Να ήμουν φωτογράφος, σκέφτηκα. Να κρατήσω παντοτινά ζωντανή την εικόνα. Μα θα ήταν στάσιμα τα πουλιά. Πώς να αποδώσω το φτερούγισμά τους. Μα έχω τη δύναμη του λόγου και τη μνήμη. Και τα μάτια μου, που έζησαν το θέαμα αυτό. Και τα αυτιά μου, που άκουσαν τους ήχους. Και τα χέρια μου, που άγγιξαν τα κόκκινα τριαντάφυλλα. Η μνήμη θα κρατήσει ζωντανή την εικόνα με τα χρώματά της και όλες τις αισθήσεις. Η μνήμη έχει τον πιο πλούσιο λόγο. και τα πουλιά που γέμισαν με τη σκιά τους τον ουρανό εκείνο το πρωινό, έμοιασαν άξαφνα με σιδε-

10 ρένια ιπτάμενα αντικείμενα, σαν κι εκείνα που σκίασαν το ξάστερο γαλανό ουρανό του νησιού, δεκάδες χρόνια πριν Κι έδωσα τότε μια υπόσχεση. Να γράψω για τούτο τον τόπο. Εκεί που πετάξαν τα πουλιά, γεννήθηκε η έμπνευση. Γιατί ακόμη και στην απώλεια, υπάρχει δημιουργία και δυνατό συναίσθημα. Εγώ απλά, με τον λόγο, προσπαθώ, να τιμήσω τη μνήμη. Για ένα φωτεινό χαμόγελο, που συντροφεύει το πέταγμα των πουλιών κάθε ξημέρωμα Κρήτη, στο ηλιοβασίλεμα του 2012

11 Ὑπάρχει καὶ κάτι ἂλλο στὴν Κρήτη, ὑπάρχει ἀκόμα φλόγα ἂς τὴν ποῦμε ψυχή κάτι πιὸ πάνω ἀπὸ τὴ ζωὴ κι ἀπὸ τὸ θάνατο, ποὺ εἶναι δύσκολο νὰ τὸ ὁρίσῃς, δηλαδὴ νὰ τὸ περιορίσῃς.ὑπάρχει αὐτὴ ἡ περηφάνεια, τὸ πεῖσμα, ἡ παλληκαριά, ἡ ἀψηφισιὰ καὶ μαζί τους κάτι ἂλλο, ἀνέκφραστο καὶ ἀστάθμητο, ποὺ σὲ κάνει νὰ χαίρεσαι ποὺ εἶσαι ἂνθρωπος. Νὰ χαίρεσαι, μὰ καὶ συνάμα νὰ σοῦ δίνῃ μεγάλη εὐθύνη. Γιατὶ ἐνῶ νοιώθεις πὼς ἒχεις χρέος νὰ κάμῃς ὃ,τι μπορεῖς γιὰ νὰ σώσῃς αὐτὸ τὸ λαό, ἐκεῖνος βλέπει τὴν προσπάθειά σου μὲ εἰρωνεία καὶ περιφρόνηση. Δὲν ἒχει τὴν ἀνάγκη κανενὸς γιὰ νὰ σωθῇ. Σώζει, δὲν σώζεται. Ἓνα μονάχα σοῦ μένει τότε: νὰ δοκιμάσῃς νὰ γίνῃς ἂξιος αὐτοῦ τοῦ λαοῦ, νὰ κερδίσῃς τὴ δύναμη τῆς δικῆς του ψυχῆς, ποὺ ποτὲ δὲν καταδέχτηκε ν ἀπατήσῃ τὸν ἑαυτὸν του ἢ τοὺς ἂλλους καὶ ποὺ πάντα τολμάει ν ἀντικρύσῃ πρόσωπο μὲ πρόσωπο τὴ Θεὰ ἐκείνη ποὺ δὲν κάνει χατήρια καὶ δὲν κάθεται στὰ πόδια κανενός, τὴν ἀγέλαστη κι ἀδιάκριτη Θεά, τὴν εὐθύνη ΚΡΗΤΗ, ΝΗΣΙ ΜΟΥ, Ν. Καζαντζάκης

12

13 Πρόλογος v Κρήτη, στο γλυκοχάραμα του σήμερα Τα βήματα της ζωής, με οδήγησαν σε τούτο το όμορφο νησί. Εδώ, οι ημέρες έχουν έναν ξεχωριστά ζεστό ήλιο και ο έναστρος ουρανός φωτίζει πιο έντονα τις νυχτερινές σκιές. Ο αέρας ευωδιάζει από την αύρα της θάλασσας και συνάμα από το άρωμα των βουνοκορφών. Η αλμύρα εμπλέκεται με τη μυρωδιά της ελιάς, του αλάδανου και των σταφυλιών στο πατητήρι. Οι άνθρωποι σε κοιτάζουν ίσια στα μάτια δίχως ντροπή, γιατί είναι καθάριο τούτο το βλέμμα. Δεν υπάρχει ζύγι στο δόσιμο της ψυχής, σε τούτον τον τόπο. Με λένε Ιόλη και στο μεσουράνημα της δικής μου ζωής οραματίστηκα μια νέα αρχή. Νομίζω πως βρέθηκα σ ένα σταυροδρόμι στο οποίο έπρεπε να διαλέξω το μονοπάτι που θα διαβώ. Αυτό το συναπάντημα με τη μοίρα ήταν ο λυτρωμός και συνάμα η καταδίκη μου. Γιατί σαν γνωρίσεις την απόλυτη αγάπη, δεν μπορείς να πορευτείς δίχως τη συντροφιά της.

14 Α Γ Γ Ε Λ Ι Κ Η Κ Α Κ Α Ν Ι Α Ρ Η Μια συνειρμική έλξη, ένωσε το χθες με το σήμερα. Κι εγώ έμεινα μετέωρη στον χρόνο. Ανάμεσα σε έριδες και σε άγραφους νόμους τιμής, ανάμεσα στη ζωή και στον θάνατο, ανάμεσα σε μάχες και σε επιλεγμένα ιδανικά, που εξυψώνουν τον άνθρωπο για να μπορέσει να ζήσει ευτυχισμένος κάτω από έναν ελεύθερο ουρανό. Αναπάντητα ερωτήματα για το τί είναι ηθικό και τί ανήθικο ταλάνισαν για πρώτη φορά την ψυχή και τη σκέψη μου. Η ζωή κάνει κύκλους, έχει ξαφνικά φτερουγίσματα. Στο παλιό μας σπίτι στο χωριό, βρήκα ζεστασιά. Με αγκάλιασαν παλιές φωτογραφίες και αναμνήσεις που ξεχύθηκαν μέσα από κιτρινισμένα γράμματα... Η Εριφύλη, μορφή αγαπημένη από το παρελθόν, έσβησε σαν άστρο στον ουρανό, χάραξε πορεία στο άπειρο και χάθηκε στα βάθη του χρόνου. Για τα μάτια της, κάθε Κυριακή ένα κόκκινο τριαντάφυλλο γεννιέται και πεθαίνει σε ένα συναπάντημα. Μα εγώ, η Ιόλη, αναρωτιέμαι γιατί η πραγματική μου γιαγιά, η Σαπφώ, δεν μου μιλούσε ποτέ για τη μικρότερη αδελφή της. v 14 u

15 Νοσταλγία v Γαβαλοχώρι, επαρχία Αποκoρώνου Χανίων, Κρήτη σήμερα. Στέκομαι έξω από το σπίτι της γιαγιάς μου, με τις βαλίτσες στο πάτωμα και αναρωτιέμαι. Ποιά να είναι η ιστορία του; Όλα τα σπίτια έχουν μια ιστορία. Άλλες γεμάτες μυστήριο και περιπέτεια, πλημμυρισμένες με γέλια και στεναγμούς κι άλλες δίχως ενδιαφέρον, απαλλαγμένες από μεγάλα συναισθήματα. Ακόμη κι αυτές όμως, για τους ανθρώπους που τις έζησαν, έχουν τη δική τους μοναδική αξία. Εδώ μεγάλωσε λοιπόν η γιαγιά μου, η Σαπφώ. Ήταν νέα ακόμη όταν έφυγε από την Κρήτη, λίγο πριν τελειώσει η κατοχή. Την φυγάδεψαν μ ένα πλοιάριο, με τελικό προορισμό τον Πειραιά, συνεπιβάτισσα με δύο ξένους στρατιώτες, που είχαν παραμείνει στο νησί και προσπαθούσαν να ξεφύγουν από το μένος των Γερμανών. Ποιός ξέρει τι βάσανα θ άφησε πίσω της για να αναγκαστεί να ξενιτευτεί! Ποτέ δεν θέλησε να μοιραστεί μαζί μας την ιστορία της.

16 Α Γ Γ Ε Λ Ι Κ Η Κ Α Κ Α Ν Ι Α Ρ Η Αυτά σκεφτόταν η νέα κοπέλα μπροστά στη παλιά σκουριασμένη πόρτα. Η γιαγιά της η Σαπφώ, είχε φορέσει δυο φορές στεφάνι. Ο πρώτος άνδρας της, ο Ανδρέας, είχε ακούσει ότι ήταν σκληρός άνθρωπος. Ίσως γι αυτό ποτέ δεν αναφέρθηκε τ όνομά του όλα αυτά τα χρόνια. Έχασε τη ζωή του στο νησί, αρκετά νέος. Τον σκοτώσανε οι Γερμανοί, όπως λέγανε, τα χρόνια της κατοχής. Μα σάμπως ακούγονταν άλλα ονόματα από τούτον τον τόπο; Σαν να θέλανε όλοι να ξεχάσουν το παρελθόν τους. Τη ζωή μέσα στον πόλεμο τις στερήσεις τους αγαπημένους που αφήσανε πίσω τους για πάντα τον αποχωρισμό της αθωότητάς τους. Χρόνια θλίψης που δεν θέλουν να διηγούνται. Αναμνήσεις βαθιά κρυμμένες στη λήθη του χρόνου. Μα ήταν και τ άλλα τα χρόνια, τα περασμένα, τα ανέμελα, που λένε πως στο νησί αυτό σαν γεννηθείς και μεγαλώσεις, δεν ξενιτεύεσαι. Ριζώνεις, γίνεσαι ένα με τα βοσκοτόπια και τα αμπέλια και τις βουνοκορφές του Ψηλορείτη. Και νά που τώρα βρίσκομαι εγώ εδώ στο χωριό. Εδώ που άρχισαν όλα... συνέχισε συλλογισμένη. Ήταν η πρώτη φορά που επισκεπτόταν τη Μεγαλόνησο. Μεγαλωμένη στο Λονδίνο, και λιγοστά χρόνια στην Αθήνα, δεν είχε την ευκαιρία να βρεθεί στο νησί νωρίτερα. Ακόμα και η μητέρα της η Ζωή, ποτέ δεν μιλούσε για τον τόπο των δικών της. Παράξενο που δεν είχε ταξιδέψει ποτέ σε τούτον τον προορισμό. v 16 u

17 Ε Κ Ε Ι Π Ο Υ Π Ε Τ Α Ξ Α Ν Τ Α Π Ο Υ Λ Ι Α Η Ζωή, όμορφη πολύ από τη παιδική της ηλικία, ήταν πρωτοετής φοιτήτρια στην Αγγλία, όταν γνώρισε τον πατέρα της Ιόλης τον Μάριο, τελειόφοιτο τότε στον τομέα της πληροφορικής. Κι αυτός από την Ελλάδα. Επιλέξανε όμως να ζήσουν στο εξωτερικό, μια και ο δεύτερος σύζυγος της γιαγιάς Σαπφώς, ήταν Άγγλος και είχαν δικό τους σπίτι να μείνουν. Ποτέ η γιαγιά δεν μίλησε για τις συνθήκες που γνωρίστηκαν, αλλά όποιες κι αν ήταν αυτές, τους ένωσε τελικά μια βαθιά αγάπη, η εκτίμηση και η τρυφερότητα που τους συνόδευε μια ολόκληρη ζωή. Ενώθηκαν με τα δεσμά του γάμου στο Λονδίνο, όπου έμειναν όλα τους τα χρόνια. Εκεί μεγάλωσε η Ζωή, με όλες τις ανέσεις και με αγάπη πολύ. Την παραχάιδευε πάντα η μάνα της, δεν της χαλούσε χατίρι. Έζησε ευτυχισμένη την παιδική της ηλικία. Στην Ελλάδα, η γιαγιά δεν επέστρεψε ποτέ. Πόσο δύσκολο, να αποχωρίζεσαι τις ρίζες σου για μια ζωή! Ακόμα και η Ζωή, είχε έρθει μόνο για διακοπές δύο φορές, κι αυτές στην Αθήνα και στα Επτάνησα. Σαν παιδί δεν είχε ακούσει μέσα στο σπίτι ιστορίες από τον τόπο της, οπότε δεν ένιωθε την ανάγκη να γνωρίσει τις ρίζες της. Μονάχα η Ιόλη, είχε έρθει να ζήσει εδώ και δύο χρόνια στην Ελλάδα, μετά τις σπουδές της και εργαζόταν ήδη ως μεταφράστρια. UV v 17 u

18 Α Γ Γ Ε Λ Ι Κ Η Κ Α Κ Α Ν Ι Α Ρ Η Τον τελευταίο καιρό, η γιαγιά αναφερόταν συχνά στο χωριό, αλλά πάντα αόριστα και γενικά. Ποτέ δεν είχε εξιστορήσει λεπτομέρειες από τα χρόνια που έζησε σ αυτόν τον τόπο. Πριν μόλις λίγους μήνες είχε προαισθανθεί πως πλησίαζε στο ταξίδι το στερνό και είχε καλέσει την εγγονή της στην Αγγλία και πάλι κοντά της. Σαν έρθει η ώρα η δύσκολη, θέλουμε κοντά μας τους πιο αγαπημένους. «Πλησιάζει η ώρα, φεύγει ο χρόνος, έφτασα στο Φθινόπωρο της ζωής μου, καλή μου», της είπε, και έπιασε το χέρι της τρυφερά μέσα στο δικό της. Άρχισε να το χαϊδεύει και να την γλυκοκοιτάζει στα μάτια. Είχε όμορφα γαλάζια εκφραστικά μάτια. Κρίμα που η ίδια και η μητέρα της δεν πήρανε λίγο από αυτό το ξεχωριστό φωτεινό χρώμα. «Είμαι έτοιμη πια», συνέχισε. «Υπάρχουν τόσοι που με περιμένουν στην άκρη του ταξιδιού. Πώς είναι άραγε άμα ανταμώνεις ξανά;» Η Ιόλη θυμάται πως είχε σταθεί δίπλα της για ώρες πολλές, χαϊδεύοντας τα ρυτιδιασμένα χέρια της, τα γκρίζα λιγοστά μαλλιά, μιλώντας για τα περασμένα όπως δεν το είχαν κάνει ποτέ στο παρελθόν. Λύνεται η γλώσσα τις στερνές ώρες, ξυπνούνε οι λησμονημένες αναμνήσεις. Προσπαθεί να θυμηθεί τα λόγια της: «Πάντα ήσουν η αγαπημένη μου! Σαν κοιτούσα αυτό το χαμόγελό σου, τα εκφραστικά σου μάτια, πόσο μέσα v 18 u

19 Ε Κ Ε Ι Π Ο Υ Π Ε Τ Α Ξ Α Ν Τ Α Π Ο Υ Λ Ι Α μου χαιρόμουν! Να ήξερες πόσα μου θυμίζουνε!»υπάρχει μια βαθιά επιθυμία μέσα μου. Εκεί στον τόπο που γεννήθηκα και μεγάλωσα, άφησα τα κομμάτια της ζωής μου. Εσύ, επέλεξες να συνεχίσεις τη ζωή σου στη χώρα που μεγάλωσα. Ίσως σε τραβάει ο ζεστός ήλιος της, ίσως το παρελθόν σε καλεί κοντά του. Θα ήθελα τόσο πολύ να πας κάποια στιγμή στο χωριό μου. Είναι πια ο καιρός ν ανταμωθείς με τις ρίζες σου. Θα ξεχυθούνε σε εκείνον τον τόπο οι αναμνήσεις πολλών χρόνων. Θα δεις, θα σου γλυκομιλήσουν τα περασμένα, θα σε αγκαλιάσουν κι ας σε πικράνουν στο πέρασμά τους. Είναι πράγματα που δεν είπα τόσα χρόνια, μα συγχώρα με, δεν υπήρχε άλλο κουράγιο, έτσι τα κράτησα βαθιά φυλαγμένα. Πώς ν ανταμώσω πάλι το παρελθόν; Ακόμη και τούτη τη στερνή ώρα, η δύναμη της αλήθειας με εγκαταλείπει. Εμείς που ζήσαμε τον πόλεμο, δεν θέλουμε να μιλάμε γι αυτόν. Τώρα που φεύγει η ζωή από πάνω μας, είναι διαφορετικά. Μπορείτε να συγχωρέσετε όλοι τα κρίματα, τα μικρά και μεγάλα μυστικά μας». UV Κοντανάσαινε, σταματούσε και ύστερα έπαιρνε πάλι τον λόγο στενάζοντας. Η Ιόλη κρατούσε σχεδόν την ανάσα της. Δεν ήθελε να διακόψει τον ειρμό της σκέψης της. Πρώτη φορά ανοιγόταν η γιαγιά της για τα περασμένα v 19 u

20 Α Γ Γ Ε Λ Ι Κ Η Κ Α Κ Α Ν Ι Α Ρ Η και ήταν ευλογία να την ακούει. «Είχαμε μια ζωή δική μας πριν έρθουν οι Γερμανοί. Με τις χαρές και τις στενοχώριες, με τις στερήσεις μας, μα και τις βεγγέρες και τα πανηγύρια μας. Ήταν η δική μας ζωή, όπως την εθέλαμε και όπως την είχαμε μάθει. Ύστερα ήρθαν οι ξένοι και απείλησαν να μας την πάρουν. Γέμισε ο τόπος αεροπλάνα, σκεπάσανε τον γαλάζιο μας ουρανό, βεβήλωσαν και τα χρόνια της ανέμελης ζωής μας. Φοβηθήκαμε, πληγωθήκαμε. Δεν χάσαμε όμως το κουράγιο μας. Βγήκαν οι άνδρες και τ αδέλφια μας αντάρτες στα βουνά και πολεμήσανε, και εμείς οι γυναίκες σταθήκαμε επάξια στο πλευρό τους. Και αντέξαμε και την πείνα και τον φόβο, και τους εγκληματίες που μας επήρανε τα σπιτικά μας και σηκωθήκαμε ξανά. Βγήκαμε όμως βαριά λαβωμένοι από τούτη τη μάχη. Τίποτε δεν είναι πια το ίδιο αν χάσεις ανθρώπους που αγαπάς. Δεν υπήρχε σχεδόν οικογένεια δίχως απώλεια εκείνα τα χρόνια. Θες οι αρρώστιες, θες οι κακουχίες, οι στερήσεις, τα όπλα και τα βασανιστήρια, όλα επάνω μας είχανε πέσει, σαν να μας δοκίμαζε σκληρά ο Θεός. Συνεχίζεται... v 20 u

21