Οικονομικό Δελτίο. Τεύχος 2 / ,5E 7,5E

Transcript

1 Οικονομικό Δελτίο 30 Τεύχος 2 / E E 3,5E 6E E E % 53% E 6E 7,5E

2 Περιεχόμενα Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Συνοπτική παρουσίαση 3 1 Εξωτερικό περιβάλλον 8 2 Xρηματοπιστωτικές εξελίξεις 15 3 Οικονομική δραστηριότητα 18 4 Τιμές και κόστος 23 5 Χρήμα και πίστη 27 6 ημοσιονομικές εξελίξεις 32 Πλαίσια 1 Η επιβράδυνση της ανόδου της παραγωγικότητας της εργασίας στις ΗΠΑ τυπικά χαρακτηριστικά και οικονομικές επιπτώσεις 37 2 Οι τρέχουσες τάσεις των τιμών του πετρελαίου 40 3 Συνθήκες ρευστότητας και πράξεις νομισματικής πολιτικής την περίοδο 28 Οκτωβρίου Ιανουαρίου Παράγοντες που εξηγούν τη σχετικά έντονη δραστηριότητα στον τομέα των υπηρεσιών στη ζώνη του ευρώ 47 5 Η επίδραση της μείωσης των τιμών του πετρελαίου στο πλεόνασμα τρεχουσών συναλλαγών της ζώνης του ευρώ 50 6 Οι τιμές του πετρελαίου και οι τιμές καταναλωτή των ενεργειακών προϊόντων στη ζώνη του ευρώ 52 7 Η σχέση μεταξύ του πληθωρισμού βάσει του Εν ΤΚ και του πληθωρισμού Εν ΤΚ χωρίς τις τιμές της ενέργειας και των ειδών διατροφής 55 8 Η διαδικασία μακροοικονομικών ανισορροπιών του 2016 και η εφαρμογή των ειδικών ανά χώρα συστάσεων του EKT Οικονομικό ελτίο, Τεύχος 2 / 2016 Περιεχόμενα 2

3 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις Συνοπτική παρουσίαση Κατά τη συνεδρίαση της 10ης Μαρτίου 2016 για τη νομισματική πολιτική, με βάση την οικονομική και νομισματική ανάλυση που διενεργεί τακτικά, το ιοικητικό Συμβούλιο εξέτασε διεξοδικά την κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής, λαμβάνοντας επίσης υπόψη τις νέες μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων της ΕΚΤ οι οποίες καλύπτουν την περίοδο έως και το Ως αποτέλεσμα, το ιοικητικό Συμβούλιο αποφάσισε να λάβει δέσμη μέτρων στο πλαίσιο της επιδίωξης του στόχου που έχει θέσει για τη σταθερότητα των τιμών. Αυτή η συνολική δέσμη θα αξιοποιήσει τις συνέργειες μεταξύ των διαφορετικών μέσων και έχει διαμορφωθεί έτσι ώστε να επιτευχθεί περαιτέρω χαλάρωση των συνθηκών χρηματοδότησης, να τονωθεί η χορήγηση νέων πιστώσεων και έτσι να ενισχυθεί η δυναμική της οικονομικής ανάκαμψης στη ζώνη του ευρώ και να επιταχυνθεί η επάνοδος των ρυθμών πληθωρισμού σε επίπεδο κάτω αλλά πλησίον του 2%. Οικονομική και νομισματική αξιολόγηση κατά τη συνεδρίαση του ιοικητικού Συμβουλίου στις Η παγκόσμια δραστηριότητα μετριάστηκε στις αρχές του έτους και αναμένεται να συνεχίσει να επεκτείνεται με μέτριο ρυθμό. Τα χαμηλά επιτόκια, η βελτίωση στις αγορές εργασίας και η αυξανόμενη εμπιστοσύνη στηρίζουν τις προοπτικές των προηγμένων οικονομιών. Αντίθετα, οι μεσοπρόθεσμες προοπτικές στις αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς παραμένουν πιο αβέβαιες. Η οικονομική δραστηριότητα αναμένεται να συνεχίσει να επιβραδύνεται στην Κίνα, με αρνητικές δευτερογενείς επιδράσεις σε άλλες αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς, ιδίως στην Ασία, ενώ οι χώρες-εξαγωγείς εμπορευμάτων πρέπει να προσαρμοστούν περαιτέρω στις χαμηλότερες τιμές των βασικών εμπορευμάτων. Στο πλαίσιο αυτό, η σταθμισμένη συναλλαγματική ισοτιμία του ευρώ ανατιμήθηκε σημαντικά τους τελευταίους μήνες. Οι χρηματοπιστωτικές αγορές παρουσίασαν αυξημένη μεταβλητότητα τους τελευταίους μήνες. Αρχικά, οι προβληματισμοί για την παγκόσμια ανάπτυξη συνέβαλαν στην υποχώρηση των τιμών των χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων υψηλότερου κινδύνου από την αρχή του εκεμβρίου 2015 μέχρι τα μέσα Φεβρουαρίου. Ωστόσο, πιο πρόσφατα, οι μειώσεις αυτές αντιστράφηκαν εν μέρει, καθώς η άνοδος των τιμών του πετρελαίου, τα καλύτερα από τα αναμενόμενα οικονομικά στοιχεία για τις ΗΠΑ και οι προσδοκίες για ενίσχυση των νομισματικών μέτρων τόνωσης της οικονομίας στη ζώνη του ευρώ περιόρισαν τις ανησυχίες των επενδυτών. Οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων σε χώρες με υψηλότερη πιστοληπτική διαβάθμιση υποχώρησαν περαιτέρω το τελευταίο τρίμηνο. EKT Οικονομικό ελτίο, Τεύχος 2 / 2016 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις 3

4 Η οικονομική ανάκαμψη στη ζώνη του ευρώ συνεχίζεται, αν και με χαμηλότερους ρυθμούς από ό,τι αναμενόταν στην αρχή του έτους, λόγω του ασθενέστερου εξωτερικού περιβάλλοντος. Το πραγματικό ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 0,3% σε τριμηνιαία βάση το δ' τρίμηνο του 2015, στηριζόμενο κυρίως από την εγχώρια ζήτηση, ενώ επηρεάζεται δυσμενώς από την αρνητική συμβολή των καθαρών εξαγωγών. Τα πιο πρόσφατα στοιχεία ερευνών υποδηλώνουν ασθενέστερη από ό,τι αναμενόταν δυναμική της ανάπτυξης στις αρχές του έτους. Σε ό,τι αφορά τις μελλοντικές εξελίξεις, η οικονομική ανάκαμψη αναμένεται να συνεχιστεί με μέτριους ρυθμούς. Η εγχώρια ζήτηση αναμένεται να υποβοηθηθεί περαιτέρω από τα μέτρα νομισματικής πολιτικής που έχει λάβει η ΕΚΤ και τον ευνοϊκό αντίκτυπό τους στις χρηματοπιστωτικές συνθήκες, καθώς και από την συνεχιζόμενη αύξηση της απασχόλησης χάρη στις προηγηθείσες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Επιπλέον, η χαμηλή τιμή του πετρελαίου αναμένεται να παρέχει πρόσθετη στήριξη στο πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών και στην ιδιωτική κατανάλωση, καθώς και στην κερδοφορία των επιχειρήσεων και στις επενδύσεις. Επίσης, η κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής στη ζώνη του ευρώ είναι ελαφρώς επεκτατική, αντανακλώντας εν μέρει τη λήψη μέτρων για τη στήριξη των προσφύγων. Ωστόσο, η οικονομική ανάκαμψη στη ζώνη του ευρώ συνεχίζει να επηρεάζεται αρνητικά από τις υποτονικές προοπτικές για την ανάπτυξη στις αναδυόμενες αγορές, τις ευμετάβλητες χρηματοπιστωτικές αγορές, τις αναγκαίες προσαρμογές των ισολογισμών σε ορισμένους τομείς και τον βραδύ ρυθμό υλοποίησης των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Οι μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων της ΕΚΤ για τη ζώνη του ευρώ του Μαρτίου 2016 προβλέπουν αύξηση του ετήσιου πραγματικού ΑΕΠ κατά 1,4% το 2016, 1,7% το 2017 και 1,8% το Σε σύγκριση με τις μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων του Ευρωσυστήματος του εκεμβρίου 2015, οι προοπτικές για την αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ έχουν αναθεωρηθεί ελαφρώς προς τα κάτω, αντανακλώντας κυρίως τις ασθενέστερες προοπτικές ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας. Σύμφωνα με την αξιολόγηση του ιοικητικού Συμβουλίου, οι κίνδυνοι που περιβάλλουν τις προοπτικές για την ανάπτυξη στη ζώνη του ευρώ εξακολουθούν να είναι κατά κύριο λόγο καθοδικοί και συνδέονται κυρίως με τις αυξημένες αβεβαιότητες σχετικά με τις εξελίξεις στην παγκόσμια οικονομία, καθώς και με ευρύτερους γεωπολιτικούς κινδύνους. Σύμφωνα με την προκαταρκτική εκτίμηση της Eurostat, ο ετήσιος ρυθμός πληθωρισμού βάσει του Εν ΤΚ στη ζώνη του ευρώ ήταν -0,2% τον Φεβρουάριο του 2016, έναντι 0,3% τον Ιανουάριο. Όλες οι κύριες συνιστώσες του Εν ΤΚ συνέβαλαν σε αυτή τη μείωση. Οι ρυθμοί του πληθωρισμού αναμένεται να ανακάμψουν αργότερα εντός του 2016 και να ανακάμψουν περαιτέρω στη συνέχεια, υποβοηθούμενοι από τα μέτρα νομισματικής πολιτικής που έχει λάβει η ΕΚΤ και την αναμενόμενη οικονομική ανάκαμψη. Οι μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων της ΕΚΤ για τη ζώνη του ευρώ του Μαρτίου 2016 προβλέπουν ετήσιο ρυθμό πληθωρισμού βάσει του Εν ΤΚ 0,1% το 2016, 1,3% το 2017 και 1,6% το Σε σύγκριση με τις μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων του Ευρωσυστήματος του εκεμβρίου 2015, οι προοπτικές για τον πληθωρισμό βάσει του Εν ΤΚ EKT Οικονομικό ελτίο, Τεύχος 2 / 2016 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις 4

5 αναθεωρήθηκαν προς τα κάτω, αντανακλώντας κυρίως την πτώση των τιμών του πετρελαίου τους τελευταίους μήνες. Το ιοικητικό Συμβούλιο θα εξακολουθήσει να παρακολουθεί προσεκτικά την τιμολογιακή συμπεριφορά και τις μισθολογικές εξελίξεις στη ζώνη του ευρώ, δίδοντας ιδιαίτερη προσοχή προκειμένου να διασφαλιστεί ότι το σημερινό περιβάλλον χαμηλού πληθωρισμού δεν θα ενσωματωθεί σε μονιμότερη βάση σε δευτερογενείς επιδράσεις στη διαδικασία καθορισμού των μισθών και των τιμών. Τα μέτρα νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ εξακολουθούν να επηρεάζουν τις συνθήκες χρηματοδότησης και να υποστηρίζουν τη δυναμική της ποσότητας χρήματος με την ευρεία έννοια και των πιστώσεων. Η αύξηση της ποσότητας χρήματος παρέμεινε σταθερή, ενώ η αύξηση των δανείων συνέχισε την πορεία σταδιακής ανάκαμψης που παρατηρείται από τις αρχές του Οι εγχώριες πηγές δημιουργίας χρήματος παραμένουν ο κύριος παράγοντας της ανόδου της ποσότητας χρήματος με την ευρεία έννοια. Τα χαμηλά επιτόκια, καθώς και οι επιδράσεις από τις στοχευμένες πράξεις πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης (ΣΠΠΜΑ) και το διευρυμένο πρόγραμμα αγοράς περιουσιακών στοιχείων (APP) της ΕΚΤ συνέβαλαν στη βελτίωση της δυναμικής των νομισματικών και πιστωτικών μεγεθών. Το κόστος χρηματοδότησης των τραπεζών έχει σταθεροποιηθεί κοντά στα ιστορικώς χαμηλά του επίπεδα. Παρά τη σημαντική ανομοιογένεια μεταξύ των επιμέρους χωρών, οι τράπεζες μετακυλίουν τις ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησής τους με τη μορφή χαμηλότερων επιτοκίων χορηγήσεων. Η βελτίωση των όρων χορήγησης δανείων εξακολούθησε να στηρίζει την ανάκαμψη του ρυθμού ανόδου των δανείων. Η συνολική ετήσια ροή εξωτερικής χρηματοδότησης προς τις μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις εκτιμάται ότι αυξήθηκε περαιτέρω το δ τρίμηνο του 2015, αφού είχε σταθεροποιηθεί τα δύο προηγούμενα τρίμηνα. Συνολικά, τα μέτρα νομισματικής πολιτικής που έχουν τεθεί σε εφαρμογή από τον Ιούνιο του 2014 έχουν βελτιώσει σημαντικά τις συνθήκες δανεισμού για τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά. Αποφάσεις νομισματικής πολιτικής Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ιοικητικού Συμβουλίου, η διασταύρωση του αποτελέσματος της οικονομικής ανάλυσης με τις ενδείξεις από τη νομισματική ανάλυση επιβεβαίωσε την ανάγκη να δοθεί περαιτέρω στήριξη στην πραγματική οικονομία από τη νομισματική πολιτική, ούτως ώστε να διασφαλιστεί η επάνοδος των ρυθμών πληθωρισμού σε επίπεδα κάτω αλλά πλησίον του 2% χωρίς αδικαιολόγητη καθυστέρηση. Οι οικονομικές και χρηματοπιστωτικές συνθήκες εξασθένησαν περαιτέρω μετά την τελευταία συνεδρίαση του ιοικητικού Συμβουλίου τον Ιανουάριο και είναι σαφές ότι έχουν αυξηθεί οι κίνδυνοι που περιβάλλουν τον στόχο του ιοικητικού Συμβουλίου για σταθερότητα των τιμών μεσοπρόθεσμα, όπως υποδηλώνουν και οι προς τα κάτω αναθεωρήσεις των ρυθμών πληθωρισμού και ανάπτυξης στις μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων του Μαρτίου Ως αποτέλεσμα, το ιοικητικό Συμβούλιο αποφάσισε να λάβει μια δέσμη μέτρων στο πλαίσιο της επιδίωξης του στόχου που έχει θέσει για τη σταθερότητα των τιμών. EKT Οικονομικό ελτίο, Τεύχος 2 / 2016 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις 5

6 Πρώτον, όσον αφορά τα βασικά επιτόκια της ΕΚΤ, το ιοικητικό Συμβούλιο αποφάσισε να μειώσει το επιτόκιο των πράξεων κύριας αναχρηματοδότησης του Ευρωσυστήματος κατά 5 μονάδες βάσης σε 0,00% και το επιτόκιο της διευκόλυνσης οριακής χρηματοδότησης κατά 5 μονάδες βάσης σε 0,25%. Το επιτόκιο της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων μειώθηκε κατά 10 μονάδες βάσης σε -0,40%. εύτερον, το ιοικητικό Συμβούλιο αποφάσισε να αυξήσει τις μηνιαίες αγορές στο πλαίσιο του προγράμματος αγοράς περιουσιακών στοιχείων (APP) από 60 δισεκ. ευρώ σε 80 δισεκ. ευρώ. Προβλέπεται ότι οι εν λόγω αγορές θα εξακολουθήσουν να διενεργούνται μέχρι τα τέλη Μαρτίου του 2017 ή και αργότερα, εφόσον χρειάζεται, και πάντως έως ότου το ιοικητικό Συμβούλιο διαπιστώσει μια διαρκή προσαρμογή της πορείας του πληθωρισμού η οποία να είναι συμβατή με την επιδίωξή του να διατηρεί τους ρυθμούς πληθωρισμού κάτω αλλά πλησίον του 2% μεσοπρόθεσμα. Προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι αγορές περιουσιακών στοιχείων θα συνεχίσουν να διενεργούνται ομαλά, το ιοικητικό Συμβούλιο αποφάσισε επίσης να αυξήσει, από 33% σε 50%, το ανώτατο ποσοστό ανά εκδότη και ανά έκδοση που μπορεί να αποκτηθεί στην περίπτωση τίτλων που έχουν εκδοθεί από αποδεκτούς διεθνείς οργανισμούς και πολυμερείς αναπτυξιακές τράπεζες. Τρίτον, το ιοικητικό Συμβούλιο αποφάσισε να συμπεριλάβει ομόλογα επενδυτικής βαθμίδας εκφρασμένα σε ευρώ που έχουν εκδοθεί από μη τραπεζικές επιχειρήσεις εγκατεστημένες στη ζώνη του ευρώ στον κατάλογο των περιουσιακών στοιχείων που κρίνονται αποδεκτά για τακτικές αγορές στο πλαίσιο ενός νέου προγράμματος αγοράς ομολόγων του επιχειρηματικού τομέα. Αυτό θα βοηθήσει περαιτέρω ώστε οι αγορές περιουσιακών στοιχείων που διενεργεί το Ευρωσύστημα να επηρεάσουν τις συνθήκες χρηματοδότησης της πραγματικής οικονομίας. Οι αγορές στο πλαίσιο του νέου προγράμματος θα ξεκινήσουν προς το τέλος του β' τριμήνου του έτους. Τέταρτον, το ιοικητικό Συμβούλιο αποφάσισε να ξεκινήσει μια νέα σειρά τεσσάρων στοχευμένων πράξεων πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης (ΣΠΠΜΑ ΙΙ) από τον Ιούνιο του 2016, διάρκειας 4 ετών η καθεμία. Αυτές οι νέες πράξεις θα ενδυναμώσουν τη διευκολυντική κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ και θα ενισχύσουν τη μετάδοση της νομισματικής πολιτικής, παρέχοντας περαιτέρω κίνητρα για χορήγηση τραπεζικών δανείων προς την πραγματική οικονομία. Οι αντισυμβαλλόμενοι θα έχουν τη δυνατότητα να δανειστούν ποσό έως το 30% του υπολοίπου των αποδεκτών δανείων που θα έχουν χορηγήσει έως τις Το επιτόκιο των ΣΠΠΜΑ ΙΙ θα είναι σταθερό σε όλη τη διάρκεια κάθε πράξης και ίσο με το επιτόκιο των πράξεων κύριας αναχρηματοδότησης του Ευρωσυστήματος που θα ισχύει κατά τον χρόνο άντλησης της ρευστότητας. Για τις τράπεζες των οποίων οι καθαρές χορηγήσεις υπερβαίνουν ένα όριο αναφοράς, το επιτόκιο που θα εφαρμόζεται στις ΣΠΠΜΑ ΙΙ θα είναι χαμηλότερο, ενδεχομένως εξίσου χαμηλό όσο το επιτόκιο της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων που θα ισχύει κατά τον χρόνο άντλησης της ρευστότητας. εν προβλέπεται υποχρεωτική πρώιμη αποπληρωμή στο πλαίσιο των ΣΠΠΜΑ ΙΙ και θα επιτρέπονται οι μετακινήσεις από τις ΣΠΠΜΑ Ι. EKT Οικονομικό ελτίο, Τεύχος 2 / 2016 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις 6

7 Σε ό,τι αφορά τις μελλοντικές εξελίξεις, λαμβάνοντας υπόψη τις τρέχουσες προοπτικές για τη σταθερότητα των τιμών, το ιοικητικό Συμβούλιο αναμένει ότι τα βασικά επιτόκια της ΕΚΤ θα παραμείνουν στα σημερινά ή σε χαμηλότερα επίπεδα για παρατεταμένη χρονική περίοδο και πολύ πέραν του χρονικού ορίζοντα των καθαρών αγορών περιουσιακών στοιχείων που διενεργεί. Επιπροσθέτως προς τα μέτρα που έχουν ληφθεί από τον Ιούνιο του 2014 και εξής, με τη συνολική δέσμη αποφάσεων νομισματικής πολιτικής που υιοθετήθηκε τον Μάρτιο του 2016 παρέχεται ώθηση στην πραγματική οικονομία από τη νομισματική πολιτική προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι αυξημένοι κίνδυνοι που περιβάλλουν το στόχο της ΕΚΤ για τη σταθερότητα των τιμών. Ενώ οι πολύ χαμηλοί ή ακόμη και αρνητικοί ρυθμοί πληθωρισμού είναι αναπόφευκτοι τους προσεχείς μήνες, ως αποτέλεσμα των μεταβολών των τιμών του πετρελαίου, είναι καίριας σημασίας να αποφευχθούν οι δευτερογενείς επιδράσεις εξασφαλίζοντας την επάνοδο των ρυθμών πληθωρισμού σε επίπεδο κάτω αλλά πλησίον του 2% χωρίς αδικαιολόγητη καθυστέρηση. Το ιοικητικό Συμβούλιο θα συνεχίσει να παρακολουθεί πολύ προσεκτικά την εξέλιξη των προοπτικών για τη σταθερότητα των τιμών την προσεχή περίοδο. EKT Οικονομικό ελτίο, Τεύχος 2 / 2016 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις 7

8 1 Εξωτερικό περιβάλλον Η παγκόσμια δραστηριότητα επιβραδύνθηκε στις αρχές του έτους αλλά αναμένεται να συνεχίσει να επεκτείνεται σταδιακά. Τα χαμηλά επιτόκια, η βελτίωση στις αγορές εργασίας και η αυξανόμενη εμπιστοσύνη υποστηρίζουν τις προοπτικές των προηγμένων οικονομιών. Αντίθετα, οι μεσοπρόθεσμες προοπτικές στις αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς παραμένουν πιο αβέβαιες. Η ανάπτυξη εξακολουθεί να επιβραδύνεται στην Κίνα, με αρνητικές δευτερογενείς επιδράσεις σε άλλες αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς, κυρίως στην Ασία, και οι χώρες-εξαγωγείς εμπορευμάτων πρέπει να προσαρμοστούν περαιτέρω στις χαμηλότερες τιμές των βασικών εμπορευμάτων. Παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα και εμπόριο Οι εξελίξεις τόσο στις προηγμένες οικονομίες όσο και στις αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς στο τέλος του 2015 ήταν ασθενέστερες από ό,τι αναμενόταν. Η ανάκαμψη προβλέπεται να είναι πιο σταδιακή από ό,τι αναμενόταν, επιβεβαιώνοντας ότι η δυναμική της ανάπτυξης παραμένει εύθραυστη. Μετά από έντονη ανάπτυξη το γ τρίμηνο, η οικονομία των ΗΠΑ σημείωσε έντονη επιβράδυνση το δ τρίμηνο του Η ιαπωνική οικονομία επίσης έχασε μέρος της δυναμικής της και συρρικνώθηκε ξανά το δ τρίμηνο. Μεταξύ των μεγάλων προηγμένων χωρών, εκτός της ζώνης του ευρώ, μόνο το Ηνωμένο Βασίλειο φαίνεται να διατήρησε εύρωστους ρυθμούς ανάπτυξης το δεύτερο εξάμηνο του προηγούμενου έτους. Η δυναμική της ανάπτυξης επιβραδύνθηκε και στις αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς το δ τρίμηνο του έτους. Η επιβράδυνση προήλθε κυρίως από τις αναδυόμενες οικονομίες της Ασίας, εν μέρει λόγω της συνεχιζόμενης εξισορρόπησης στην Κίνα. Η δραστηριότητα στη Λατινική Αμερική επιβραδύνθηκε προς τα τέλη του 2015, κυρίως λόγω της βαθιάς ύφεσης στη Βραζιλία και, γενικότερα, των αρνητικών επιδράσεων των χαμηλών τιμών των εμπορευμάτων στις χώρες-παραγωγούς βασικών εμπορευμάτων της περιοχής. Οι δείκτες παγκόσμιας δραστηριότητας επιβεβαιώνουν τον μετριασμό της παγκόσμιας ανάπτυξης στις αρχές του έτους. Ο σύνθετος δείκτης ΡΜΙ για το προϊόν της παγκόσμιας οικονομίας (εκτός της ζώνης του ευρώ) υποχώρησε σχετικά έντονα τον Φεβρουάριο, σε επίπεδα λίγο υψηλότερα από το όριο επέκτασηςσυρρίκνωσης (βλ. ιάγραμμα 1). Η υποχώρηση ήταν γενικευμένη στις προηγμένες οικονομίες και τις αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς. εν οφειλόταν μόνο στις συνεχιζόμενες υποτονικές εξελίξεις στη μεταποίηση σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά και στη σημαντική μείωση της δραστηριότητας στις υπηρεσίες. Αυτό ίσως φανερώνει ότι η συνεχιζόμενη αδυναμία της παγκόσμιας μεταποίησης μπορεί να διαχέεται στον τομέα των υπηρεσιών, που μέχρι τώρα έχει υπάρξει πιο ανθεκτικός. Ταυτόχρονα, οι σύνθετοι προπορευόμενοι δείκτες του ΟΟΣΑ υποδηλώνουν ότι η οικονομική ανάπτυξη επιβραδύνεται στις χώρες του ΟΟΣΑ ως σύνολο. EKT Οικονομικό ελτίο, Τεύχος 2 / 2016 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις 8

9 Τρεις είναι οι βασικότεροι παράγοντες που έχουν επηρεάσει τις παγκόσμιες προοπτικές: η αυστηροποίηση των χρηματοδοτικών συνθηκών στις αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς, η αβεβαιότητα ως προς τις προοπτικές της Κίνας και η συνεχιζόμενη υποτονικότητα των τιμών των βασικών εμπορευμάτων. Η αυστηροποίηση των συνθηκών χρηματοδότησης στις αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς (βλ. ιάγραμμα 2) αποδεικνύεται από τις υψηλότερες αποδόσεις των κρατικών ομολόγων, τη σημαντική προς τα κάτω διόρθωση των τιμών των μετοχών και τις εκροές κεφαλαίων από αυτές τις οικονομίες σε ένα περιβάλλον αυξημένων επιπέδων μεταβλητότητας στις παγκόσμιες αγορές. Αυτή η μεταβλητότητα συνδεόταν εν μέρει με την αυξανόμενη αβεβαιότητα ως προς τις οικονομικές προοπτικές της Κίνας. Τέλος, η συνεχιζόμενη υποτονικότητα των τιμών των βασικών εμπορευμάτων, ιδίως του πετρελαίου, ερμηνεύεται ολοένα και περισσότερο ως ένδειξη υποκείμενης αδυναμίας της παγκόσμιας οικονομίας. Εν όψει των αυξανόμενων ενδείξεων εξασθένησης της παγκόσμιας οικονομίας, οι αγορές έχουν μεταθέσει χρονικά τις προσδοκίες τους για εξομάλυνση της νομισματικής πολιτικής στις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο. Στο διάστημα μετά την αύξηση του επιτοκίου πολιτικής στις ΗΠΑ τον εκέμβριο του 2015, η καμπύλη των συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης επί των κεφαλαίων του Ομοσπονδιακού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών έχει μετατοπιστεί σημαντικά προς τα κάτω, υποδηλώνοντας προσδοκίες ότι θα καθυστερήσει η περαιτέρω αυστηροποίηση της νομισματικής πολιτικής των ΗΠΑ. Σε απόκριση στην άνοδο των επιτοκίων στις ΗΠΑ, η νομισματική πολιτική έγινε πιο περιοριστική σε ορισμένες αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς, όπως χώρες της Λατινικής Αμερικής και χώρες τα νομίσματα των οποίων συνδέονται με το δολάριο ΗΠΑ. Ενώ οι μειώσεις των τιμών των βασικών εμπορευμάτων κατά το 2015 οφείλονταν κυρίως στην απότομη αύξηση της προσφοράς, μεγαλύτερη σημασία δίδεται στο ρόλο που διαδραματίζουν παράγοντες από την πλευρά της ζήτησης στην εξήγηση των πρόσφατων καθοδικών πιέσεων στις τιμές του πετρελαίου. Η φύση μιας διαταραχής των τιμών του πετρελαίου μπορεί να έχει πολύ διαφορετικές επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία (βλ. επίσης Πλαίσιο 2). Η μείωση των τιμών του πετρελαίου κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2014 και τις αρχές του 2015, που σε μεγάλο βαθμό οφειλόταν στην εξέλιξη της προσφοράς, είχε θετική καθαρή επίδραση στο παγκόσμιο ΑΕΠ κυρίως μέσω δύο διαύλων: (α) μιας αναδιανομής του εισοδήματος από τις πετρελαιοπαραγωγικές στις πετρελαιοκαταναλωτικές χώρες, που έτσι είχαν μεγαλύτερη οριακή ροπή προς δαπάνη και (β) μεγαλύτερης κερδοφορίας λόγω του χαμηλότερου ενεργειακού κόστους, η οποία τόνωσε τις επενδύσεις και άρα και τη συνολική προσφορά στις χώρες που αποτελούν καθαρούς εισαγωγείς πετρελαίου. Ωστόσο, η σταδιακή αύξηση της συμβολής των παραγόντων της ζήτησης στην υποχώρηση των τιμών του πετρελαίου κατά το β εξάμηνο του προηγούμενου έτους επιβάλλει μια πιο προσεκτική ερμηνεία. Αν και οι χαμηλές τιμές του πετρελαίου θα μπορούσαν ακόμη να έχουν θετική επίδραση στις χώρες-εισαγωγείς βασικών εμπορευμάτων συνεπεία των υψηλότερων πραγματικών εισοδημάτων, η ασθενέστερη εξωτερική ζήτηση αναμένεται να αντισταθμίσει σε γενικές γραμμές τη θετική επίδραση των μειούμενων τιμών του πετρελαίου στη δραστηριότητα. Επιπλέον, η αρνητική επίπτωση των πρόσθετων μειώσεων των τιμών στις πετρελαιοεξαγωγικές χώρες υπήρξε πιο σοβαρή από ό,τι αναμενόταν. Για ορισμένες χώρες, η διαχείριση των διογκούμενων EKT Οικονομικό ελτίο, Τεύχος 2 / 2016 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις 9

10 δημοσιονομικών ανισορροπιών έτσι ώστε να μειωθεί ο αντίκτυπος της μείωσης των τιμών του πετρελαίου ενδέχεται να αποτελέσει πρόκληση και να οδηγήσει σε μεγαλύτερη της αναμενόμενης μείωση της εγχώριας και εξωτερικής ζήτησης. Όσον αφορά το επόμενο διάστημα, η παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα αναμένεται να επεκταθεί σταδιακά, στηριζόμενη στις συνεχιζόμενες προοπτικές ανθεκτικής οικονομικής ανάπτυξης στις κυριότερες προηγμένες οικονομίες, και στην αναμενόμενη προοδευτική χαλάρωση της βαθιάς ύφεσης σε ορισμένες μεγάλες αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς. Η διατήρηση των χαμηλών επιτοκίων, η βελτίωση στις αγορές εργασίας και η αυξανόμενη εμπιστοσύνη των καταναλωτών στηρίζουν τις προοπτικές των προηγμένων οικονομιών. Αντίθετα, οι μεσοπρόθεσμες προοπτικές στις αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς παραμένουν πιο αβέβαιες. Ο ρυθμός της ανάπτυξης εξακολουθεί να επιβραδύνεται στην Κίνα, με αρνητικές δευτερογενείς επιδράσεις σε άλλες αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς, κυρίως στην Ασία, και οι χώρες-εξαγωγείς εμπορευμάτων πρέπει να προσαρμοστούν περαιτέρω στις χαμηλότερες τιμές των βασικών εμπορευμάτων. Ωστόσο, η σταδιακή άμβλυνση της βαθιάς ύφεσης στη Ρωσία και τη Βραζιλία αναμένεται να στηρίξει την ανάπτυξη παγκοσμίως. Τα εγχώρια βασικά οικονομικά μεγέθη εξακολουθούν να υποστηρίζουν την οικονομία των ΗΠΑ. Η ανάπτυξη αναμένεται να επιταχυνθεί καθώς η ανάκαμψη της αγοράς εργασίας οδηγεί σταδιακά σε αύξηση των ονομαστικών μισθών που, σε συνδυασμό με τις συνεχιζόμενες χαμηλές τιμές του πετρελαίου, στηρίζουν το πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα και την κατανάλωση. Μια συνέχιση της ανάκαμψης της αγοράς κατοικιών και μια ελαφρά επεκτατική κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής θα στηρίξουν επίσης την εγχώρια ζήτηση, που αναμένεται να παραμείνει ο κύριος προωθητικός παράγοντας της ανάπτυξης στις ΗΠΑ. Ταυτόχρονα, οι πιστωτικές και χρηματοδοτικές συνθήκες έχουν αυστηροποιηθεί κάπως παρά τα χαμηλά επιτόκια, ενώ οι χαμηλότερες τιμές του πετρελαίου αφαιρούν μέρος της δυναμικής των ιδιωτικών επενδύσεων. Οι καθαρές εξαγωγές αναμένεται να παραμείνουν ανασταλτικός παράγοντας για τη δραστηριότητα στο πλαίσιο της ανατίμησης του δολαρίου ΗΠΑ και της υποτονικής αύξησης της εξωτερικής ζήτησης. Σε αυτή τη βάση, το Πλαίσιο 1 εξετάζει τους παράγοντες που συνέβαλαν στην επιβράδυνση του ρυθμού αύξησης της παραγωγικότητας της εργασίας στις ΗΠΑ και τις οικονομικές της συνέπειες. Η οικονομική δραστηριότητα στο Ηνωμένο Βασίλειο εξακολουθεί να αυξάνεται με μέτριο ρυθμό. Η ανάπτυξη προέρχεται σε μεγάλο βαθμό από την κατανάλωση, καθώς οι χαμηλές τιμές της ενέργειας συνεχίζουν να τονώνουν το πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα. Η αύξηση των επενδύσεων παραμένει θετική, αν και επιβραδύνεται σε σύγκριση με τα προηγούμενα χρόνια, στηριζόμενη στη χαλάρωση των πιστωτικών συνθηκών. Ωστόσο, η ανάπτυξη θα μπορούσε να περιοριστεί από την αβεβαιότητα που σχετίζεται με το δημοψήφισμα για την παραμονή του Ηνωμένου Βασιλείου στην ΕΕ τον Ιούνιο του Οι καθαρές εξαγωγές είχαν αρνητική συμβολή στην ανάπτυξη το δεύτερο εξάμηνο του Η οικονομική ανάκαμψη παρέμεινε υποτονική στην Ιαπωνία. Ύστερα από μια ήπια επιστροφή σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης το γ τρίμηνο του 2015, η οικονομία συρρικνώθηκε και πάλι το δ τρίμηνο του έτους, στο πλαίσιο της επιβράδυνσης της EKT Οικονομικό ελτίο, Τεύχος 2 / 2016 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις 10

11 παγκόσμιας ζήτησης και της ασθενικής ιδιωτικής κατανάλωσης. Όσον αφορά το επόμενο διάστημα, η ανάπτυξη αναμένεται να επανέλθει σε θετικούς ρυθμούς το 2016, καθώς η ιδιωτική κατανάλωση αναμένεται να ανακάμψει χάρη στα υψηλότερα πραγματικά εισοδήματα που προκύπτουν από τις αυξήσεις των μισθών και τις χαμηλότερες τιμές του πετρελαίου. Οι εξαγωγές επίσης αναμένεται να επιταχυνθούν στο πλαίσιο της σταδιακής ανάκαμψης της εξωτερικής ζήτησης. Η διαδικασία εξισορρόπησης της κινεζικής οικονομίας συνεπάγεται σταδιακή επιβράδυνση, καθώς η μείωση των επενδύσεων δεν έχει αντισταθμιστεί πλήρως από ενίσχυση της καταναλωτικής δαπάνης. Οι χαμηλές τιμές του πετρελαίου και η εύρωστη κατανάλωση αναμένεται να στηρίξουν κάπως την οικονομία βραχυπρόθεσμα. Αν και η πρόσφατη διόρθωση των υπερβολικών αποτιμήσεων των τιμών των μετοχών έχει αυξήσει την αβεβαιότητα, αυτό δεν κρίνεται ότι είχε σημαντικές άμεσες συνέπειες στις προοπτικές. Οι πρόσφατες μειώσεις των βασικών επιτοκίων, τα ήπια δημοσιονομικά μέτρα τόνωσης της οικονομίας εκ μέρους της κεντρικής κυβέρνησης και οι προσπάθειες χαλάρωσης των περιορισμών στα οικονομικά των περιφερειακών κυβερνήσεων εκτιμάται ότι θα έχουν επίσης θετικές επιδράσεις στη μελλοντική ζήτηση. Μεσοπρόθεσμα όμως, η αυξανόμενη έμφαση στη μείωση της υπερβάλλουσας δυναμικότητας σε ορισμένες βαριές βιομηχανίες και ο χειρισμός των συναφών μη εξυπηρετούμενων δανείων ενδέχεται να μειώσουν το ρυθμό επέκτασης, πρωτίστως μέσω του διαύλου των επενδύσεων. Η πραγματική οικονομική δραστηριότητα στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη (ΚΑΕ) αν και ανομοιογενής μεταξύ των χωρών προβλέπεται να παραμείνει εύρωστη. Οι κύριοι παράγοντες ανάπτυξης στην περιοχή εξακολουθούν να είναι η δυναμική ιδιωτική κατανάλωση, η οποία ωφελείται από το υψηλότερο πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα στο πλαίσιο του χαμηλού πληθωρισμού, και η έντονη αύξηση των επενδύσεων με στήριξη από τα διαρθρωτικά ταμεία της ΕΕ. Αντιθέτως, οι χώρες-εξαγωγείς βασικών εμπορευμάτων εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν τις συνέπειες της διαρκούς υποχώρησης των τιμών των εμπορευμάτων. Στη Ρωσία, που εξακολουθεί να βρίσκεται σε βαθιά ύφεση, το κόστος άντλησης κεφαλαίων παραμένει υψηλό παρά τη χαλάρωση των χρηματοδοτικών συνθηκών το Η περαιτέρω μείωση των τιμών του πετρελαίου αύξησε τις πιέσεις υποτίμησης του ρωσικού νομίσματος, οδηγώντας δυνητικά σε υψηλότερο πληθωρισμό. Η αβεβαιότητα παραμένει σε υψηλά επίπεδα και οι δείκτες εμπιστοσύνης των επιχειρήσεων παρουσιάζονται υποτονικοί, ενώ οι χαμηλότερες πετρελαϊκές εισπράξεις εξακολουθούν να περιορίζουν τις δημόσιες δαπάνες. Στη Λατινική Αμερική, η υποχώρηση της οικονομικής δραστηριότητας στη Βραζιλία έχει ενταθεί απότομα. Η πολιτική αβεβαιότητα, η επιδείνωση των όρων εμπορίου στο πλαίσιο των μειούμενων τιμών των βασικών εμπορευμάτων και η αυστηροποίηση της νομισματικής πολιτικής και των συνθηκών χρηματοδότησης επιβαρύνουν την οικονομική δραστηριότητα. Όσον αφορά το επόμενο διάστημα όμως, αναμένεται εξομάλυνση της βαθιάς ύφεσης στη Βραζιλία και τη Ρωσία στο πλαίσιο της σταθεροποίησης των αντίστοιχων νομισμάτων και των τιμών των βασικών εμπορευμάτων. EKT Οικονομικό ελτίο, Τεύχος 2 / 2016 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις 11

12 Το παγκόσμιο εμπόριο φαίνεται να έχασε και πάλι τη δυναμική του στο τέλος του έτους, ύστερα από την άνοδο σε θετικούς ρυθμούς αύξησης το δεύτερο εξάμηνο του Οι παγκόσμιες εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών (εκτός της ζώνης του ευρώ) αυξήθηκαν με τριμηνιαίο ρυθμό 0,7% το γ τρίμηνο, μετά από υποχώρηση 0,9% το β τρίμηνο (βλ. ιάγραμμα 3). Η ανάκαμψη αντανακλά εν μέρει μια διόρθωση των χαμηλών στοιχείων για τις εισαγωγές που είχαν καταγραφεί σε ορισμένες προηγμένες οικονομίες και αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς, όπως στο Ηνωμένο Βασίλειο, την Ιαπωνία και την Κίνα, που συνδέεται κυρίως με τη μεταβλητότητα των στοιχείων. Ταυτόχρονα, αντιπροσωπεύει κάπως λιγότερο έντονες υποχωρήσεις στη Βραζιλία και τη Ρωσία, χώρες στις οποίες η έντονη μείωση των εισαγωγών μπορεί σε μεγάλο βαθμό να εξηγηθεί από την πτώση της εγχώριας ζήτησης και την υποτίμηση της συναλλαγματικής ισοτιμίας. Ωστόσο, αρχικά στοιχεία για τις εμπορικές συναλλαγές και συναφείς έρευνες για το δ τρίμηνο υποδηλώνουν ότι ο ρυθμός αύξησης του παγκόσμιου εμπορίου επιβραδύνεται και πάλι. Η αύξηση των παγκόσμιων εισαγωγών αγαθών επιβραδύνθηκε σε 0,7% (σε όρους τριών μηνών) τον Νοέμβριο, από 1,7% τον Οκτώβριο. Ο ρυθμός μεταβολής των εισαγωγών έγινε αρνητικός και πάλι στις αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς στο πλαίσιο της απότομης μείωσης στις αναδυόμενες οικονομίες της Ασίας (καθώς και στη Μέση Ανατολή και την Αφρική). Αντιθέτως, η αύξηση των εισαγωγών παρέμεινε πιο εύρωστη στις προηγμένες οικονομίες, αν και επίσης μετριάστηκε κάπως από τον Οκτώβριο. Επιπλέον, οι νέες παραγγελίες εξαγωγών παγκοσμίως υποχώρησαν τον Φεβρουάριο σε 49,4, έναντι 50,4 τον προηγούμενο μήνα, υποδηλώνοντας εκ νέου υποτονική αύξηση του παγκόσμιου εμπορίου στο τέλος του προηγούμενου και τις αρχές του τρέχοντος έτους. Συνολικά, οι προοπτικές της παγκόσμιας ανάπτυξης εξακολουθούν να υποδηλώνουν σταδιακή και άνιση ανάκαμψη. Σύμφωνα με τις μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων της ΕΚΤ του Μαρτίου 2016, ο ετήσιος ρυθμός ανόδου του πραγματικού ΑΕΠ (εκτός της ζώνης του ευρώ) προβλέπεται να επιταχυνθεί πολύ σταδιακά από 3,1% το 2015 σε 3,2% το 2016, 3,8% το 2017 και 3,9% το Ο ρυθμός αύξησης της εξωτερικής ζήτησης προϊόντων και υπηρεσιών της ζώνης του ευρώ αναμένεται να ενισχυθεί από 0,4% το 2015 σε 2,2% το 2016, 3,8% το 2017 και 4,1% το Σε σύγκριση με τις προβολές του εκεμβρίου 2015, πρόκειται για αναθεώρηση προς τα κάτω της παγκόσμιας ανάπτυξης, αντανακλώντας κυρίως τις ασθενέστερες από ό,τι αναμενόταν προοπτικές τόσο για τις προηγμένες όσο και για τις αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς. Οι αναθεωρήσεις της εξωτερικής ζήτησης προϊόντων και υπηρεσιών της ζώνης του ευρώ είναι σε γενικές γραμμές συμβατές με εκείνες της παγκόσμιας ανάπτυξης. Όσον αφορά τις προοπτικές της παγκόσμιας δραστηριότητας, εξακολουθούν να επικρατούν καθοδικοί κίνδυνοι, κυρίως για τις αναδυόμενες οικονομίες. Ο σημαντικότερος καθοδικός κίνδυνος είναι το ενδεχόμενο εντονότερης επιβράδυνσης στις αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας. Οι δυσμενέστερες χρηματοπιστωτικές συνθήκες και η αυξημένη πολιτική αβεβαιότητα ενδέχεται να επιτείνουν τις υπάρχουσες μακροοικονομικές ανισορροπίες, επηρεάζοντας αρνητικά την εμπιστοσύνη και επιβραδύνοντας την ανάπτυξη περισσότερο του αναμενόμενου. Η πολιτική αβεβαιότητα σχετικά με την οικονομική μετάβαση στην Κίνα μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της μεταβλητότητας στις παγκόσμιες χρηματοπιστωτικές αγορές. Οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι επίσης EKT Οικονομικό ελτίο, Τεύχος 2 / 2016 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις 12

13 εξακολουθούν να επηρεάζουν δυσμενώς τις προοπτικές. Τέλος, οι επίμονα χαμηλές τιμές του πετρελαίου επιδεινώνουν τις δημοσιονομικές ανισορροπίες και εγείρουν ζητήματα σταθερότητας του χρηματοπιστωτικού τομέα σε ορισμένες μεγάλες πετρελαιοεξαγωγικές χώρες. Εξελίξεις στις τιμές διεθνώς Ο παγκόσμιος πληθωρισμός αυξήθηκε τους τελευταίους μήνες, αλλά παραμένει γενικώς σε μάλλον χαμηλά επίπεδα. Ο ετήσιος πληθωρισμός τιμών καταναλωτή στις χώρες του ΟΟΣΑ επιταχύνθηκε περαιτέρω τον Ιανουάριο σε 1,2% από 0,9% τον εκέμβριο, κυρίως λόγω της λιγότερο αρνητικής συμβολής των τιμών της ενέργειας (βλ. ιάγραμμα 4). Αν και παραμένει σε χαμηλά επίπεδα, αυτός ο ρυθμός αντιπροσωπεύει σημαντική αύξηση συγκριτικά με το δ τρίμηνο του 2015 (όταν ο μέσος όρος ήταν 0,7%). Εκτός των ειδών διατροφής και της ενέργειας, ο ετήσιος πληθωρισμός στις χώρες του ΟΟΣΑ παρέμεινε αμετάβλητος στο 1,9% έναντι του προηγούμενου μήνα, οριακά μόνο υψηλότερος από το τελευταίο τρίμηνο του 2015 (1,8% κατά μέσο όρο). Οι τιμές της ενέργειας συνέχισαν να μειώνονται για 17ο συναπτό μήνα τον Ιανουάριο (-5,3% σε δωδεκάμηνη βάση), αν και με βραδύτερο ρυθμό, ενώ ο πληθωρισμός των τιμών των ειδών διατροφής παρέμεινε ουσιαστικά αμετάβλητος. Μεταξύ των χωρών, ο μετρούμενος πληθωρισμός αυξήθηκε στον Καναδά, το Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ, ενώ υποχώρησε σε αρνητικά επίπεδα στην Ιαπωνία. Μεταξύ των σημαντικότερων οικονομιών χωρών εκτός ΟΟΣΑ, ο μετρούμενος πληθωρισμός αυξήθηκε στην Κίνα, αλλά υποχώρησε στην Ινδία και τη Ρωσία, ενώ ο ετήσιος πληθωρισμός παρέμεινε αμετάβλητος σε διψήφια επίπεδα στη Βραζιλία. Ύστερα από υποχώρηση στα χαμηλότερα επίπεδα 12ετίας στα τέλη Ιανουαρίου, οι τιμές του πετρελαίου έχουν έκτοτε ανακάμψει κάπως. Από τα μέσα Οκτωβρίου 2015 μέχρι τα τέλη Ιανουαρίου 2016, οι τιμές του πετρελαίου υποχώρησαν εκ νέου στο πλαίσιο της υπερπροσφοράς και της εξασθένησης της ζήτησης πετρελαίου. Στην πλευρά της προσφοράς, η απόφαση του ΟΠΕΚ τον εκέμβριο να διατηρήσει τα τρέχοντα πολύ υψηλά επίπεδα παραγωγής καθώς και η σθεναρή παραγωγή από χώρες εκτός ΟΠΕΚ έχουν τροφοδοτήσει την καθοδική δυναμική. Πιο πρόσφατα, οι συζητήσεις για συμφωνία μεταξύ χωρών του ΟΠΕΚ και χωρών εκτός ΟΠΕΚ για πάγωμα της παραγωγής στα επίπεδα του Ιανουαρίου και οι διαταραχές της προσφοράς στο Ιράκ και τη Νιγηρία έχουν συμβάλει σε μια ελαφρά ανάκαμψη. Εν μέσω της αυξημένης μεταβλητότητας, οι τιμές του πετρελαίου αυξήθηκαν τον Φεβρουάριο και στις αρχές Μαρτίου. Στην παγκόσμια αγορά πετρελαίου εξακολουθεί να υπάρχει υπερπροσφορά λόγω: (α) της χαμηλής πιθανότητας συντονισμένης μείωσης της παραγωγής από τις χώρες του ΟΠΕΚ και τις χώρες εκτός ΟΠΕΚ, (β) της επανόδου του Ιράν στις παγκόσμιες αγορές πετρελαίου και (γ) της υποτονικής ζήτησης πετρελαίου. Τα μέλη του ΟΠΕΚ εξακολουθούν να παράγουν σχεδόν σε επίπεδα ρεκόρ και η παραγωγή των χωρών εκτός ΟΠΕΚ επίσης παραμένει υψηλή, με τη Ρωσία να παράγει σε επίπεδα ρεκόρ, αν και η παραγωγή σχιστολιθικού πετρελαίου στις ΗΠΑ παρουσιάζει ενδείξεις απότομης μείωσης. Τα αποθέματα πετρελαίου του ΟΟΣΑ αυξήθηκαν περαιτέρω και στο τέλος του δ τριμήνου του 2015 βρίσκονταν σε επίπεδο ρεκόρ. Οι τιμές των EKT Οικονομικό ελτίο, Τεύχος 2 / 2016 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις 13

14 βασικών εμπορευμάτων εκτός του πετρελαίου έχουν αυξηθεί κάπως σε σχέση με το τέλος Ιανουαρίου, ως αποτέλεσμα των υψηλότερων τιμών των μετάλλων. Ο παγκόσμιος πληθωρισμός αναμένεται να παραμείνει συγκρατημένος μεσοπρόθεσμα. Από τη μία πλευρά, οι χαμηλές τιμές του πετρελαίου και άλλων βασικών εμπορευμάτων θα μειώσουν ακόμη περισσότερο τις πληθωριστικές πιέσεις βραχυπρόθεσμα. Ταυτόχρονα, μειώνονται με αργό ρυθμό τα παραγωγικά κενά στις προηγμένες οικονομίες και διευρύνονται σε αρκετές αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς, καταδεικνύοντας ότι εξακολουθεί να υπάρχει άφθονο αναξιοποίητο παραγωγικό δυναμικό σε παγκόσμιο επίπεδο, που αναμένεται να συμπιέσει περαιτέρω τον παγκόσμιο υποκείμενο πληθωρισμό μεσοπρόθεσμα. Από την άλλη πλευρά, η ανοδική κλίση της καμπύλης των συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης επί του πετρελαίου υποδηλώνει σημαντικές αυξήσεις στις τιμές του πετρελαίου μεσοπρόθεσμα. EKT Οικονομικό ελτίο, Τεύχος 2 / 2016 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις 14

15 2 Χρηματοπιστωτικές εξελίξεις Τους τελευταίους μήνες η χρηματοπιστωτική αγορά χαρακτηρίζεται από υψηλό βαθμό μεταβλητότητας. Οι προβληματισμοί για την παγκόσμια ανάπτυξη και η περαιτέρω πτώση των τιμών του πετρελαίου συνέβαλαν στην υποχώρηση των τιμών των χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων υψηλότερου κινδύνου από την αρχή του εκεμβρίου 2015 μέχρι τα μέσα Φεβρουαρίου. Κατόπιν οι μειώσεις αντιστράφηκαν εν μέρει, καθώς η άνοδος των τιμών του πετρελαίου, τα καλύτερα από τα αναμενόμενα οικονομικά στοιχεία για τις ΗΠΑ και οι προσδοκίες για ενίσχυση των νομισματικών μέτρων τόνωσης της οικονομίας στη ζώνη του ευρώ περιόρισαν τις ανησυχίες των επενδυτών. Οι τιμές των μετοχών της ζώνης του ευρώ κατέγραψαν συνολικά πτώση κατά 12% περίπου κατά την εξεταζόμενη περίοδο δηλ. από τις 2 εκεμβρίου 2015 έως τις 9 Μαρτίου 2016 αν και έως τα μέσα Φεβρουαρίου είχαν σημειώσει προσωρινά πτώση άνω του 20%. Παράλληλα, οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων με υψηλότερη διαβάθμιση μειώθηκαν, καθώς οι επενδυτές αναζήτησαν ασφαλέστερες τοποθετήσεις. Από τις αρχές εκεμβρίου 2015 έως τα μέσα Φεβρουαρίου 2016 οι προβληματισμοί για την παγκόσμια ανάπτυξη και η περαιτέρω υποχώρηση των τιμών του πετρελαίου συνέβαλαν στην απότομη πτώση των τιμών των περιουσιακών στοιχείων υψηλότερου κινδύνου, η οποία στη συνέχεια αντιστράφηκε εν μέρει. Οι ανησυχίες για την παγκόσμια ανάπτυξη εντάθηκαν στην αρχή του 2016 εν μέσω της απότομης πτώσης των τιμών των κινεζικών μετοχών και των τιμών του πετρελαίου. Οι ανησυχίες αυτές τροφοδοτήθηκαν επίσης από τους αρνητικούς οικονομικούς δείκτες στη ζώνη του ευρώ και τις ΗΠΑ, με συνέπεια την ανατιμολόγηση προς τα κάτω των χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων. Από τα μέσα Φεβρουαρίου έως τις αρχές Μαρτίου η άνοδος των τιμών του πετρελαίου, τα καλύτερα από τα αναμενόμενα οικονομικά στοιχεία για τις ΗΠΑ και οι προσδοκίες για ενίσχυση των νομισματικών μέτρων τόνωσης της οικονομίας στη ζώνη του ευρώ συνέβαλαν στη μερική ανάκαμψη των τοποθετήσεων υψηλότερου κινδύνου. Επίσης, μεγάλες διακυμάνσεις παρατηρήθηκαν στους δείκτες μεταβλητότητας της αγοράς μετοχών, οι οποίοι αυξήθηκαν σημαντικά μέχρι τα μέσα Φεβρουαρίου και υποχώρησαν κάπως προς το τέλος της εξεταζόμενης περιόδου. Ο δείκτης EONIA υποχώρησε στη διάρκεια της εξεταζόμενης περιόδου μετά την απόφαση του ιοικητικού Συμβουλίου να μειώσει το επιτόκιο της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων κατά 0,10% σε -0,30% τον εκέμβριο του Ο δείκτης EONIA, αφού κυμάνθηκε μεταξύ -13 και -15 μονάδων βάσης την εβδομάδα πριν εφαρμοστεί η μείωση του επιτοκίου τον εκέμβριο του 2015, συνέχισε να κυμαίνεται μεταξύ -22 και -25 μονάδων βάσης, με εξαίρεση μια προσωρινή άνοδο στο τέλος του 2015 λόγω της αυξημένης ζήτησης ρευστότητας. Η υποχώρηση του δείκτη EONIA σημειώθηκε εν μέσω αύξησης της υπερβάλλουσας ρευστότητας, σε ένα περιβάλλον όπου πραγματοποιούνταν αγορές μέσω του διευρυμένου προγράμματος αγοράς περιουσιακών στοιχείων. Στο Πλαίσιο 3 EKT Οικονομικό ελτίο, Τεύχος 2 / 2016 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις 15

16 παρέχονται αναλυτικότερες πληροφορίες για τις συνθήκες ρευστότητας και τις πράξεις νομισματικής πολιτικής στη ζώνη του ευρώ. Η κλίση της καμπύλης των προθεσμιακών επιτοκίων EONIA περιορίστηκε σημαντικά, καθώς η διεθνής αβεβαιότητα και οι προσδοκίες για τη νομισματική πολιτική συμπίεσαν τις αποδόσεις σε όλο το μήκος της καμπύλης. Τα πιο μακροπρόθεσμα προθεσμιακά επιτόκια EONIA μειώθηκαν κατά περίπου 50 μονάδες βάσης κατά την εξεταζόμενη περίοδο, ενώ κάπως μικρότερες ήταν οι μειώσεις στις βραχύτερες διάρκειες. Η υποχώρηση αυτή οδήγησε σε περαιτέρω μείωση της κλίσης της καμπύλης (βλ. ιάγραμμα 5). Στις 9 Μαρτίου το χαμηλότερο επίπεδο της καμπύλης διαμορφώθηκε γύρω στις -50 μονάδες βάσης, υποδηλώνοντας τις προσδοκίες στην αγορά για περαιτέρω μειώσεις του επιτοκίου της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων, εν αναμονή της συνεδρίασης του ιοικητικού Συμβουλίου στις 10 Μαρτίου. Η μεγάλη μείωση των προθεσμιακών επιτοκίων ΕΟΝΙΑ μπορεί ως ένα βαθμό να αποδοθεί στις προσδοκίες για ενίσχυση των νομισματικών μέτρων τόνωσης της οικονομίας από την ΕΚΤ, ενώ τη μείωση επέτεινε η άνοδος της διεθνούς αβεβαιότητας, η οποία προκάλεσε μεταστροφή της ζήτησης προς ασφαλέστερες τοποθετήσεις, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που συνδέονται στενά με τα επιτόκια EONIA. Ο σταθμισμένος ως προς το ΑΕΠ μέσος όρος των αποδόσεων των 10ετών κρατικών ομολόγων της ζώνης του ευρώ μειώθηκε κατά 11 μονάδες βάσης από τις αρχές εκεμβρίου μέχρι τις 9 Μαρτίου (βλ. ιάγραμμα 6). Οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων της ζώνης του ευρώ αυξήθηκαν μετά τη συνεδρίαση του ιοικητικού Συμβουλίου της ΕΚΤ στις αρχές εκεμβρίου. Από την αρχή του Ιανουαρίου 2016 η αύξηση της διεθνούς αβεβαιότητας και η διαμόρφωση προσδοκιών της αγοράς για λήψη περαιτέρω νομισματικών μέτρων τόνωσης της οικονομίας στη ζώνη του ευρώ άσκησαν καθοδικές πιέσεις στις αποδόσεις των κρατικών ομολόγων της ζώνης του ευρώ, οι οποίες σε μεγάλο βαθμό ανέστρεψαν την άνοδο που παρατηρήθηκε τον εκέμβριο. Συνολικά, ο σταθμισμένος ως προς το ΑΕΠ μέσος όρος των αποδόσεων των 10ετών κρατικών ομολόγων της ζώνης του ευρώ υποχώρησε κατά 11 μονάδες βάσης από τις αρχές εκεμβρίου μέχρι τις αρχές Μαρτίου και διαμορφώθηκε σε 0,9% στις 9 Μαρτίου. Οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων παρουσίασαν κάποιες αποκλίσεις μεταξύ των χωρών, καθώς οι χώρες υψηλότερης πιστοληπτικής διαβάθμισης κατέγραψαν μεγαλύτερες μειώσεις. Αντίθετα, οι αποδόσεις για την πλειονότητα των χωρών με χαμηλότερη πιστοληπτική διαβάθμιση παρέμειναν αμετάβλητες ή αυξήθηκαν ελαφρώς το ίδιο διάστημα. Στην Πορτογαλία οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων παρουσίασαν σημαντικές διακυμάνσεις, αντανακλώντας τις ανησυχίες της αγοράς σχετικά με τον κρατικό προϋπολογισμό και το πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων της νεοεκλεγείσας κυβέρνησης. Οι εκτεταμένες ρευστοποιήσεις περιουσιακών στοιχείων υψηλότερου κινδύνου παγκοσμίως επηρέασαν και τα εταιρικά ομόλογα, έτσι οι διαφορές αποδόσεων (spreads) των ομολόγων χαμηλότερης διαβάθμισης αυξήθηκαν περισσότερο από ό,τι των ομολόγων υψηλότερης διαβάθμισης. Ενώ οι διαφορές αποδόσεων των εταιρικών ομολόγων αυξήθηκαν, οι αποδόσεις των EKT Οικονομικό ελτίο, Τεύχος 2 / 2016 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις 16

17 εταιρικών ομολόγων των χρηματοπιστωτικών και των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων ήταν ασταθείς, αλλά συνολικά διατηρήθηκαν εν πολλοίς αμετάβλητες κατά την εξεταζόμενη περίοδο (βλ. ιάγραμμα 7), καθώς η αύξηση των διαφορών αποδόσεων αντισταθμίστηκε, κατά μέσο όρο, από τη μείωση των επιτοκίων μηδενικού κινδύνου. Οι αποδόσεις των εταιρικών ομολόγων που έχουν εκδοθεί από επιχειρήσεις του χρηματοπιστωτικού και του μη χρηματοπιστωτικού τομέα παραμένουν σε πολύ χαμηλά επίπεδα από πιο μακροχρόνια σκοπιά. Οι αγορές μετοχών της ζώνης του ευρώ ενισχύθηκαν προς το τέλος της εξεταζόμενης περιόδου, μετά από τη σημαντική υποχώρηση που κατέγραψαν από τις αρχές εκεμβρίου μέχρι τα μέσα Φεβρουαρίου. Οι τιμές των μετοχών της ζώνης του ευρώ, όπως μετρούνται από τον ευρύ δείκτη EURO STOXX, υποχώρησαν κατά 21% περίπου από τις αρχές εκεμβρίου μέχρι τις 11 Φεβρουαρίου (βλ. ιάγραμμα 8), εν μέσω ανόδου της διεθνούς αβεβαιότητας. Από τις 11 Φεβρουαρίου έως τις 9 Μαρτίου οι τιμές των μετοχών παρουσίασαν εκ νέου άνοδο, έτσι η συνολική υποχώρηση στη διάρκεια της εξεταζόμενης περιόδου διαμορφώθηκε σε 12%. Πριν από την ανάκαμψη των τιμών των μετοχών, οι μετοχές των τραπεζών σε όλη τη ζώνη του ευρώ παρουσίασαν μεγαλύτερη πτώση από ό,τι το σύνολο της αγοράς, καθώς εκδηλώθηκαν ανησυχίες σχετικά με τη γενικότερη κερδοφορία του τραπεζικού τομέα, σε συνδυασμό με ορισμένα γεγονότα σε επίπεδο επιμέρους χωρών και τραπεζών. Συγκεκριμένα, ο δείκτης τιμών τραπεζικών μετοχών EURO STOXX υποχώρησε κατά 35% από τις αρχές εκεμβρίου έως τα μέσα Φεβρουαρίου. Κατόπιν αυξήθηκε κάπως προς το τέλος της εξεταζόμενης περιόδου, έτσι συνολικά η μείωση διαμορφώθηκε γύρω στο 22%. Οι αγορές μετοχών στις ΗΠΑ παρουσίασαν παρόμοιες αν και μικρότερες διακυμάνσεις, καθώς ο δείκτης S&P 500 κατέγραψε συνολική μείωση μόλις 4%. Η σταθμισμένη συναλλαγματική ισοτιμία του ευρώ ανατιμήθηκε σημαντικά στη διάρκεια του εξεταζόμενου τριμήνου. Το ευρώ ανατιμήθηκε σημαντικά από τις αρχές εκεμβρίου του 2015 μέχρι τα μέσα Φεβρουαρίου του 2016, εν μέσω της αύξησης της διεθνούς αβεβαιότητας. Έκτοτε το ευρώ υποτιμήθηκε ελαφρά τόσο σε σταθμισμένους όρους όσο και έναντι του δολαρίου ΗΠΑ, στο πλαίσιο της διεύρυνσης των διαφορών αποδόσεων των μακροπρόθεσμων ομολόγων μεταξύ ΗΠΑ και ζώνης του ευρώ, καθώς και των προσδοκιών για λήψη περαιτέρω νομισματικών μέτρων τόνωσης της οικονομίας από την ΕΚΤ. Συνολικά, το ευρώ ενισχύθηκε κατά 3,7% σε όρους σταθμισμένης ισοτιμίας με βάση το εξωτερικό εμπόριο στη διάρκεια της εξεταζόμενης περιόδου (βλ. ιάγραμμα 9). Σε διμερείς όρους, το ευρώ ανατιμήθηκε κατά 3,4% έναντι του αμερικανικού δολαρίου το ίδιο διάστημα. Η έντονη αβεβαιότητα εν όψει του βρετανικού δημοψηφίσματος σχετικά με την παραμονή της χώρας στην ΕΕ επηρέασε δυσμενώς τη λίρα Αγγλίας και προκάλεσε ανατίμηση του ευρώ κατά 9,3%. Επίσης, το ευρώ ανατιμήθηκε σημαντικά σε σχέση με το ρούβλι Ρωσίας, το γιουάν Κίνας και τα νομίσματα των αναδυόμενων οικονομιών και των χωρών που εξάγουν βασικά εμπορεύματα. Η αυξημένη μεταβλητότητα και η μείωση της διάθεσης για ανάληψη κινδύνου στήριξαν το γιεν Ιαπωνίας, οδηγώντας σε υποτίμηση του ευρώ έναντι του ιαπωνικού νομίσματος κατά 5,4%. EKT Οικονομικό ελτίο, Τεύχος 2 / 2016 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις 17

18 3 Οικονομική δραστηριότητα Η οικονομική ανάκαμψη στη ζώνη του ευρώ συνεχίζεται, αν και στις αρχές του έτους υπήρξαν σημάδια υποχώρησης του ρυθμού ανάπτυξης, λόγω του ασθενέστερου εξωτερικού περιβάλλοντος. Ο τριμηνιαίος ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ διαμορφώθηκε σε 0,3% το δ τρίμηνο του 2015, παραμένοντας αμετάβλητος από το προηγούμενο τρίμηνο. Οι πιο πρόσφατοι δείκτες ερευνών υποδηλώνουν ασθενέστερο από τον αναμενόμενο ρυθμό ανάπτυξης στην αρχή του Σε ευρύτερο χρονικό ορίζοντα, η οικονομική ανάκαμψη αναμένεται να προχωρήσει με συγκρατημένο ρυθμό. Η εγχώρια ζήτηση αναμένεται να υποβοηθηθεί περαιτέρω από τα μέτρα νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ και την ευνοϊκή τους επίδραση στις χρηματοπιστωτικές συνθήκες, την ελαφρώς επεκτατική κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής, καθώς και την ευνοϊκή επίδραση προηγούμενων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στην απασχόληση. Οι χαμηλές τιμές του πετρελαίου αναμένεται να στηρίξουν επιπλέον το πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών και την κερδοφορία των επιχειρήσεων και, κατ' επέκταση, την ιδιωτική κατανάλωση και τις επενδύσεις. Ωστόσο, η οικονομική ανάκαμψη συνεχίζει να επηρεάζεται αρνητικά από τις υποτονικές προοπτικές για την ανάπτυξη στις αναδυόμενες αγορές, τις ευμετάβλητες χρηματοπιστωτικές αγορές, τις αναγκαίες προσαρμογές των ισολογισμών σε ορισμένους τομείς και τον βραδύ ρυθμό υλοποίησης των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Οι μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων της ΕΚΤ του Μαρτίου 2016 προβλέπουν συνεπώς κάπως χαμηλότερο ρυθμό αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ στη ζώνη του ευρώ το 2016, σε 1,4% (αναθεωρημένο προς τα κάτω από 1,7%), το 2017 σε 1,7% (αναθεωρημένο προς τα κάτω από 1,9%) και το 2018 σε 1,8%. Η οικονομική ανάκαμψη στη ζώνη του ευρώ συνεχίζεται, αλλά οι παγκόσμιες εξελίξεις επιβαρύνουν τις βραχυπρόθεσμες προοπτικές. Ο τριμηνιαίος ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ διαμορφώθηκε σε 0,3% το δ τρίμηνο του 2015, αμετάβλητος σε σύγκριση με το προηγούμενο τρίμηνο, με συνεχιζόμενες θετικές συμβολές από την ιδιωτική κατανάλωση, αν και σε μικρότερο βαθμό σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο, την επιτάχυνση των επενδύσεων και τη συνεχή αύξηση της δημόσιας κατανάλωσης (βλ. ιάγραμμα 10). 1 Ως αποτέλεσμα, η παραγωγή διαμορφώθηκε γύρω στο 3% πάνω από το πρόσφατο κατώτατο σημείο της και μόνο 0,2% κάτω από το προ της κρίσης ανώτατο επίπεδο που είχε σημειωθεί το α τρίμηνο του Συνολικά το 2015, το πραγματικό ΑΕΠ σημείωσε αύξηση κατά 1,6%, τη μεγαλύτερη από το Η επιβράδυνση στις αναδυόμενες οικονομίες επέδρασε δυσμενώς στην αύξηση των εξαγωγών της ζώνης του ευρώ καθ' όλη τη διάρκεια του 2015 και οι δυσμενείς επιδράσεις συνέχισαν να ενισχύονται το τελευταίο τρίμηνο. Η 1 Στη δεύτερη δημοσίευση των εθνικών λογαριασμών της ζώνης του ευρώ από τη Eurostat ο ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ αναθεωρήθηκε προς τα άνω κατά 0,1 ποσοστιαία μονάδα, για το α και το β τρίμηνο του EKT Οικονομικό ελτίο, Τεύχος 2 / 2016 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις 18

19 επιβράδυνση στην Κίνα, η υποτονική ζήτηση στη Ρωσία και η ύφεση στη Βραζιλία συνέχισαν να αποτελούν τροχοπέδη στις εξαγωγές αγαθών της ζώνης του ευρώ (βλ. ιάγραμμα 11). Αυτό οδήγησε σε αρνητική συμβολή των καθαρών εξαγωγών κατά 0,3 της ποσοστιαίας μονάδας στην αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ το τελευταίο τρίμηνο του Ενώ η επιβράδυνση της ζήτησης σε ορισμένες μεγάλες αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς, όπως η Κίνα, επηρέασε δυσμενώς τη δραστηριότητα της ζώνης του ευρώ, η επίδραση μέσω του διαύλου του διεθνούς εμπορίου πιθανότατα δεν ήταν τόσο μεγάλη όσο θα προέκυπτε με βάση τα παραδοσιακά στοιχεία εμπορικών συναλλαγών σε ακαθάριστη βάση. 2 Η επιβράδυνση της ανάπτυξης στις αναδυόμενες αγορές κατά τη διάρκεια του 2015 αντισταθμίστηκε εν μέρει από την ενίσχυση της εγχώριας ζήτησης στη ζώνη του ευρώ, η οποία στήριξε τις εμπορικές συναλλαγές εντός της ζώνης του ευρώ. Επιπλέον, η ζήτηση από άλλες προηγμένες οικονομίες (ιδίως εντός Ευρώπης) ήταν σχετικά ισχυρή. Σε συνδυασμό με τις ευνοϊκές εξελίξεις της συναλλαγματικής ισοτιμίας ευρώ από τα μέσα του 2014 και έπειτα, αυτό στήριξε την αύξηση των εξαγωγών της ζώνης του ευρώ, οδηγώντας σε σημαντική αύξηση των μεριδίων εξαγωγικής αγοράς για τους εξαγωγείς στη ζώνη του ευρώ. Τόσο οι παραγγελίες εξαγωγών όσο και οι δείκτες οικονομικού κλίματος υποδηλώνουν μάλλον υποτονικές εξελίξεις στο παγκόσμιο εμπόριο στο άμεσο μέλλον. Επιπλέον, η σταθμισμένη συναλλαγματική ισοτιμία του ευρώ ανατιμήθηκε κατά τους πρώτους μήνες του 2016, κάτι που θα μειώσει την ευνοϊκή επίδραση της προηγούμενης υποτίμησης του νομίσματος (2014/2015) πιο μακροπρόθεσμα. Ωστόσο, καθώς η παγκόσμια δραστηριότητα σταδιακά θα επιταχύνεται, η αύξηση των εξαγωγών στη ζώνη του ευρώ αναμένεται να αυξηθεί και να αποκτήσει περισσότερη δυναμική, συμβαδίζοντας με την εξωτερική ζήτηση προϊόντων και υπηρεσιών. Σε κλαδικό επίπεδο, η προστιθέμενη αξία στις υπηρεσίες έχει ξεπεράσει τα προ κρίσης επίπεδά της, ενώ η βιομηχανία και οι κατασκευές δεν το έχουν επιτύχει ακόμη (βλ. ιάγραμμα 12). Η συνεχιζόμενη οικονομική ανάκαμψη οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην ιδιωτική κατανάλωση και ως εκ τούτου ωφέλησε τον τομέα των υπηρεσιών, του οποίου η προστιθέμενη αξία υπερβαίνει σήμερα κατά 3% το προ της κρίσης ανώτατο επίπεδό της. 3 Για τη βιομηχανία (πλην κατασκευών), ο ρυθμός αύξησης της προστιθέμενης αξίας το 2015 παρεμποδίστηκε από το ασθενές εξωτερικό περιβάλλον και σήμερα είναι χαμηλότερος από το προ της κρίσης ανώτατο επίπεδο. Οι κατασκευές, οι οποίες υπέστησαν μεγάλη πτώση λόγω της μεγάλης διόρθωσης στην αγορά κατοικιών μετά την κρίση του σε διάφορες χώρες, έχουν σταθεροποιηθεί σε χαμηλά επίπεδα. Το δ τρίμηνο του 2015, ο ρυθμός αύξησης της προστιθέμενης αξίας συνέχισε να επιταχύνεται στον τομέα των υπηρεσιών και ανέκαμψε κάπως στον τομέα των κατασκευών με τις σχετικά ήπιες καιρικές συνθήκες, οι οποίες στήριξαν την οικοδομική δραστηριότητα σε 2 Βλ. το άρθρο με τίτλο "Transmission of output shocks the role of cross-border production chains" στο παρόν τεύχος του Οικονομικού ελτίου. 3 Βλ. επίσης το πλαίσιο με τίτλο "Παράγοντες που εξηγούν τη σχετικά έντονη δραστηριότητα στον τομέα των υπηρεσιών στη ζώνη του ευρώ" στο παρόν τεύχος του Οικονομικού ελτίου. EKT Οικονομικό ελτίο, Τεύχος 2 / 2016 Οικονομικές και νομισματικές εξελίξεις 19