ΟΙ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΤΟΥ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΥ ΣΤΗΡΙΞΗΣ (ΕΕ ΔΝΤ ΕΚΤ) & ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΓΟΡΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ & ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ, ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΝΟΤΟΥ

Transcript

1 ΟΙ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΤΟΥ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΥ ΣΤΗΡΙΞΗΣ (ΕΕ ΔΝΤ ΕΚΤ) & ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΓΟΡΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ & ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ, ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΝΟΤΟΥ Ασημάκης Ταμουραντζής Περίληψη Το νέο πρότυπο συνεργασίας (ΕΕ ΔΝΤ ΕΚΤ), το οποίο οικοδομήθηκε στοχεύοντας στην διασφάλιση της βιωσιμότητας της ΟΝΕ, την διόρθωση των ανισορροπιών και την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης και της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, των κρατών του Ευρωπαϊκού Νότου, περιλαμβάνει διαδικασίες μετασχηματισμού, αναθεωρήσεων, αλλαγών, συμπληρώσεων και τροποποιήσεων των αντιλήψεων, καθώς εδράζεται στις κατευθυντήριες γραμμές των Διεθνών Οργανισμών, της δεκαετίας του 1990, (Washington Consensus, World Bank market friendly strategy, OECD social insurance strategy, OECD Jobs strategy), όπου επηρέασαν την αρχιτεκτονική της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Παράλληλα, θέτοντας τις βάσεις για τις μελλοντικές σχέσεις ανάμεσα σε Διεθνείς και Περιφερειακούς θεσμούς, δημιουργούσε σημαντικότατες προκλήσεις, στον τομέα των Αγορών εργασίας και των Εθνικών Κοινωνικών πολιτικών. Στόχος της παρούσας ανάλυσης, αποτελεί η διερεύνηση των θεσμικών και δομικών μετασχηματισμών, οι οποίες προκαλούνται στο πλαίσιο μιας νέας μορφής «Υπερεθνικού Κρατικού παρεμβατισμού», το οποίο διείσδυσε σε όλους τους τομείς του Πολιτικό οικονομικού συστήματος, διαχειριζόμενο από τις δυνάμεις της Αγοράς. Στοχεύοντας στην αποτύπωση και συγκριτική αξιολόγηση των κρατών του Ευρωπαϊκού Νότου, διαμέσου της σκιαγράφησης μιας γενικής επισκόπησης των βασικών προβλημάτων και μεταρρυθμιστικών προκλήσεων, αποσκοπούμε και στην περαιτέρω προσπάθεια διερεύνησης, μήπως τελικά αυτός ο μετασχηματισμός, έχει επιπτώσεις και στην μετάλλαξη ολόκληρου του Ευρωπαϊκού Ανταγωνιστικού και Κοινωνικού οικοδομήματος. Λέξεις Κλειδιά: Μηχανισμός Στήριξης (ΕΕ ΔΝΤ ΕΚΤ), Ανταγωνιστικότητα, Εσωτερική Υποτίμηση, Αγορές Εργασίας, Κοινωνικό κράτος, 1. Εισαγωγή Η κρίση στην Ευρωζώνη, αποτελεί την μεγαλύτερη απειλή τόσο για το Ευρωπαϊκό εγχείρημα, όσο και για την ανάπτυξη της Παγκόσμιας οικονομίας. Η θεσμική ανεπάρκεια, στην πρόληψη της διόγκωσης των ασυμμετριών μεταξύ των κρατών μελών, έγινε ορατή όταν ξέσπασε η Παγκόσμια Οικονομική κρίση ( ), με επιτακτική την ανάγκη άμεσων θεσμικών αλλαγών. Η ανάδυση διαρθρωτικών και δομικών αδυναμιών και ανεπαρκειών, στα κράτη του Ευρωπαϊκού Νότου (Ελλάδα, Ιταλία, Πορτογαλία), αποτυπώθηκε στην εμφάνιση οικονομικών ανισορροπιών (Πίνακας 1) και στην κρίση χρέους (Διάγραμμα 2), ταλανίζοντας τις χώρες της Νότιας Ευρώπης, σε έναν φαύλο κύκλο υπανάπτυξης και χαμηλών οικονομικών επιδόσεων 1. Οι μακροχρόνιες στρεβλώσεις 1 Επικρατώντας ένα ιδιόμορφο μείγμα «κατακερματισμού σε επαγγελματική βάση» στην αναπλήρωση εισοδήματος, «καθολικότητας» στην υγειονομική περίθαλψη, «Θεσμικής ευνοιοκρατίας» με έντονο το στοιχείο της διαπλοκής κράτους και ιδιωτικής σφαίρας, ανάπτυξης πελατειακών σχέσεων και τον ευάλωτο 1

2 και παθογένειες, οι οποίες πηγάζουν από τον συνδυασμό ενός ιδιόμορφου μείγματος οικονομικών παραγόντων και ζητημάτων πολιτικής, όπως της χαμηλής απόδοσης του κρατικού μηχανισμού, της σχετικής υπανάπτυξης του κοινωνικού κράτους, της αδυναμίας τιθάσευσης του πληθωρισμού (Διάγραμμα 3), της μη κατασκευής έργων υποδομής, της μη επίτευξης διαρθρωτικών αλλαγών και δημοσιονομικής σταθερότητας, της ανεπαρκούς καταπολέμησης της διαφθοράς και της φοροδιαφυγής, της ανεπαρκούς καταπολέμησης της ανεργίας (Διάγραμμα 4), της αυξημένης γραφειοκρατίας, της αναποτελεσματικότητας της Δημόσιας Διοίκησης, του θεσμικού κατακερματισμού των εισοδηματικών μεταβιβάσεων, της κατάτμησης των Αγορών Εργασίας, της ανισορροπίας στην κατανομή της προστασίας και των διάφορων λειτουργιών της κοινωνικής πολιτικής, της δημογραφικής μεροληψίας (η οποία πηγάζει από την υπερπροστασία προς τον κίνδυνο του γήρατος 2 ), της υπανάπτυξης των οικογενειακών παροχών και υπηρεσιών και της δημόσιας στεγαστικής πολιτικής, της ανεπαρκούς δημιουργίας καταρτισμένου και υψηλού ανθρώπινου δυναμικού (Διάγραμμα 5), της μη σωστής χρήσης των Κοινοτικών πόρων σε παραγωγικούς τομείς, αλλά στην εξυπηρέτηση πελατειακών σχέσεων και στην προώθηση της κατανάλωσης, (Ferrera, 1996), στους περιορισμούς των Αγορών προϊόντων και υπηρεσιών (Ολιγοπώλια, κλειστά επαγγέλματα), στην τεχνολογική υστέρηση και την έλλειψη καινοτομίας, στο ασταθές φορολογικό πλαίσιο, στην χαμηλή παραγωγικότητα, στην πιστωτική ασφυξία των επιχειρήσεων (Μουρίκη, 2012), αναπόφευκτα, τις οδήγησαν στον δημοσιονομικό εκτροχιασμό, (Διάγραμμα 1). Κατά συνέπεια, κρίση χρέους και αποτέλεσμα ο αποκλεισμός τους από τις Αγορές και η ένταξή τους στον Μηχανισμό Στήριξης, αποτελούμενο, από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΕ ΔΝΤ ΕΚΤ). χαρακτήρα των κομματικών πιέσεων, καθώς και «ελλείμματος κρατικότητας» το οποίο εδράζεται από τον χαμηλό βαθμό διείσδυσης του κράτους στους θεσμούς της κοινωνικής προστασίας, δημιουργούν συνθήκες ανισόρροπης κατανοµής (Ferrera, 1996). Επιπροσθέτως, η ελάχιστη παραγωγικότητα και χαμηλή αποδοτικότητα των Δημόσιων υπηρεσιών, ο γραφειοκρατικός μηχανισμός, η έλλειψη δεξιοτήτων της πλειοψηφίας των δημοσίων υπαλλήλων, η συγκρότηση μηχανισµών πατρωνείας προκειμένου την διανοµή χρηµατικών παροχών, η ανομοιομορφία στην χρηματοδότηση του κοινωνικού κράτους εξαιτίας της εκτεταμένης παραοικονομίας και της φοροδιαφυγής, η καθυστερημένη εκβιομηχάνιση, η υπανάπτυξη δομών και υπηρεσιών, η κατάτμηση των Αγορών εργασίας και οι άκαμπτες μορφές απασχόλησης, η εκτεταμένη παρουσία της άτυπης οικονομίας, η ένταση της αστικοποίησης, η συρρίκνωση του αγροτικού τομέα και η ανάπτυξη βιομηχανικών κέντρων, δικαιολογεί την προαναφερθείσα πόλωση (Petmesidou, 1996). 2 Οι πληθυσµοί της Νότιας Ευρώπης (ιδιαίτερα της Ιταλίας και Ισπανίας) εµφανίζουν τους ταχύτερους ρυθµούς γήρανσης Παγκοσµίως, ενώ οι συνταξιοδοτικές δαπάνες καταλαµβάνουν το μεγαλύτερο μερίδιο σε σύγκριση µε άλλες δαπάνες. 2

3 Πίνακας 1: Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγώνν (ΙΤΣ) (Ποσοστό (%) του ΑΕΠ) Ελλάδα Ιταλία Πορτογαλία, Έτος Ελλάδα Ιταλία Πορτογαλία Έτος Ελλάδα Ιταλία Πορτογαλίαα Έτος Ελλάδα Ιταλίαα Πορτογαλία , , , , , , , , , ,4 3,6 3,6 2,4 0,3 0,9 1,2 0,4 0,4 0,9 1,6 3,3 14,7 10,8 5,9 2,4 1,4 3,1 0,9 1,9 0, , 6 2, , 0 2, , 7 1, , 1 1, ,44 2, , 7 3, , 2 2, , 3 1, , 5 1, , 8 0,2 0,8 0,2 0,2 2,2 0,1 4,0 5,8 7,2 8,7 10, ,5 0, ,5 0, ,8 0, ,6 0, ,3 1, ,6 1, ,9 2, ,2 2, ,1 3, ,9 3,1 8,2 6,4 8,3 10,3 10,7 10,1 12,6 10,9 10,6 7, ,8 1,9 0, , 2 0,3 10, ,3 0,5 1,5 Source: IMF World Economic Outlook Database, April 2013 Διάγραμμα 1: Δημοσιονομικό Έλλειμμα: Ελλάδα Ιταλίαα Πορτογαλία, (Ποσοστό (%) του ΑΕΠ) Source: Eurostat 3

4 Διάγραμμα 2: Χρέος Γενικής Κυβέρνησης: Ελλάδα Ιταλία Πορτογαλία, (Ποσοστό (%) του ΑΕΠ) Percent % of GDP Greece Years Italy Portugal Source: : IMF, World Economic Outlook Database, April 2013 Διάγραμμα 3: Ρυθμός Πληθωρισμού, Ελλάδαα Ιταλία Πορτογαλία, Percentage % Change Greecee Italy Years Portugal Source: : IMF, World Economic Outlook Database, April

5 Διάγραμμα 4: Δείκτης Ανεργίας: Ελλάδα Ιταλία Πορτογαλία, (Ποσοστό (%) του Συνόλου του Εργατικού Δυναμικού) ) 25 Percent % of total labor force Years Greece Italy Portugal Source: : IMF, World Economic Outlook Database, April 2013 Διάγραμμα 5: Ποσοστό % του συνολικού πληθυσμού, (ηλικίας ετών), που έχει ολοκληρώσει την Τριτοβάθμια εκπαίδευση Percent % Greece Italyy Portugal Years 5

6 Ήταν η πρώτη φορά που το ΔΝΤ παρείχε οικονομική και τεχνική βοήθεια β σε ανεπτυγμένες χώρες Νομισματικής Ένωσης 3, οι οποίες έχουν υιοθετήσει την οικονομία της Αγοράς. Επιπροσθέτως, πρώτη φορά το ΔΝΤ συνεργαζόταν τόσο στενά με τους Ευρωπαϊκού ς θεσμούς. Αυτό το νέο πρότυπο συνεργασίας, το οποίο περιλαμβάνει διαδικασίες μετασχηματισμού, αναθεωρήσεων, αλλαγών, συμπληρώσεων και τροποποιήσεων των αντιλήψεων, εδράζεται στις κατευθυντήριες γραμμές των Διεθνώνν Οργανισμών, της δεκαετίας του 1990, (Washington Consensus, World Bank market friendly strategy, OECD social insurance strategy (Πίνακας 2), OECD Jobs strategy s (Πίνακας 3), (οι οποίες επηρέασαν την Αρχιτεκτονική της τ Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης) και οικοδομήθηκε προκειμένου την διασφάλιση της βιωσιμότητας της τ ΟΝΕ, την διόρθωση των ανισορροπιών, τηνν αποκατάσταση της εμπιστοσύνης και της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, θέτοντας τις βάσειςς για τις μελλοντικές σχέσεις ανάμεσα στους διεθνείς και περιφερειακούς θεσμούς (Pisany Ferry y & Sapir & Wolff Bruegel, 2013). Παράλληλα όμως, δημιουργούσε σημαντικότατες προκλήσεις, στον τομέα των Αγορών εργασίας και των Εθνικών Κοινωνικών πολιτικών. Πίνακας 2: Maintaining prosperity in an ageing society Source: OECD social insurance strategy, Είναι πολύ σημαντικό να διευκρινιστεί πως σε μια Νομισματική Ένωσηη εκδηλώνονται τραπεζικές κρίσεις, κρίσεις χρέους και κρίσεις στο ισοζύγιο πληρωμών, οι οποίες στην περίπτωση της Ευρωζώνης προήλθαν από την Ατελή αρχιτεκτονική, (με απουσία υποστήριξης μηχανισμού ανακύκλωσης εισοδημάτων και «δανειστή έσχατης προσφυγής»). 6

7 Πίνακας 3: The OECD Jobs Strategy Source: OECD Jobs strategy, 1995 Η μάχη της αποκατάστασης της Ανταγωνιστικότητας, αναπόφευκτα, οδηγεί σε πολιτικές απορρύθμισης, κοινωνικών εκπτώσεων, κοινωνικού ντάμπινγκ και κ διαταράσσει τα συστήματα εισοδηματικής αναδιανομής. Αναμφισβήτ τητα, υπονομεύονται οι ο δημοσιονομικές δυνατότητες άσκησης κοινωνικής πολιτικής, δημιουργώντας σημαντικές προκλήσεις, στον τομέα των εθνικών κοινωνικών πολιτικών. Οι εξωγενείς δυνάμεις οι οποίες διαμόρφωσαν το ανταγωνιστικό κράτος, το οδηγούν στην υιοθέτηση Φιλελεύθερων μακροοικονομικών πολιτικών, επιδιώκοντας την πλήρη απορρύθμιση της οικονομικής δραστηριότη ητας, προκειμένου την εύνοια των ισχυρών δρώντων της Αγοράς (Cerny, 1997). Οι αλλαγές αυτές, αποτελούν αντανάκλαση της τ αυξανόμενης διαδικασίας της Διεθνούς και Ευρωπαϊκής οικονομικής ολοκλήρωσης, προτάσσοντας την προτεραιότητα της νομισματικής πολιτικής έναντι της τ δημοσιονομικής και την πρωταρχική επιδίωξη της νομισματικής σταθερότητας και του περιορισμού των δημοσιονομικών ελλειμμάτων, σε αντίθεση με την στόχευση του επιπέδου απασχόλησης και την διαχείριση της Ζήτησης (Παγουλάτος, 1999). 2. Το Μοντέλο Ανάπτυξης του Ευρωπαϊκού Νότου Κατά την διάρκεια των ετών, ιδιαίτερα μετάά την δημιουργία της Ευρωζώνης, τοο πρότυπο ανάπτυξης των χωρών του Ευρωπαϊκού Νότου εξελίχθηκε σε μοντέλο κατανάλωση/ζήτηση. Συνεπώς, εξάρτηση από την συσσώρευση χρέους και σημαντικές διαρθρωτικές ελλείψεις στο σύστημα παραγωγής, με υπονόμευση της Ανταγωνιστικότητας και της εξωτερικής θέσηςς των κρατών μελών. Αυτό το οικονομικό μοντέλο, το οποίο δεν ενσωματώνει έναν ενδογενή μηχανισμό βιώσιμης δημιουργίας εισοδήματος, θεωρείται από τους επενδυτές ότι περιέχει υψηλό πιστωτικό κίνδυνο, κυρίως στο πλαίσιο της τρέχουσας αρχιτεκτονικής της Ευρωζώνης ( όπου δεν διαθέτει έναν ν μηχανισμό ο οποίος να λειτουργεί ως «δανειστής εσχάτηςς προσφυγής», καθώς και απουσίας οικονομικής διακυβέρνησης σε κεντρικό επίπεδο της Ευρωζώνης) (Αργείτης, 2012). Η σταδιακή απελευθέρωση των χρηματοπιστωτικών αγορών, κατά τηνν διάρκεια της δεκαετίας του 1990,, ταυτόχρονα με την 7

8 διαδικασία της Νομισματικής ολοκλήρωσης, είχαν ως αποτέλεσμα την αύξηση των πιστώσεων (Διάγραμμα 6), (όπου διαδραμάτισε κεντρικό ρόλο στην μείωση του ρυθμού ιδιωτικής αποταμίευσης), της καταναλωτικής έκρηξης και καθοδηγούμενη από την διόγκωση του χρέους συνοδεύτηκε από ελλείμματα στο ΙΤΣ, τα οποία με τη σειρά τους καθιστούν την οικονομία πιο ευπαθή στις εξωτερικές διαταραχές (ΤτΕ, 2010). Η σύγκλιση των επιτοκίων, ως απόρροια της Συνθήκης του Μάαστριχτ, ευνόησε την επέκταση της εσωτερικής ζήτησης, κυρίως μέσω του Χρηματοπιστωτικού τομέα (Gross D, 2012). Τα διογκούμενα ελλείμματα του ΙΤΣ και τα χαμηλά επιτόκια, αποτέλεσαν μονόδρομο για τις χώρες του Νότου, η επιλογή της ανάπτυξης να γίνει διαμέσου της αύξησης της εγχώριας ζήτησης (Διάγραμμα 9). Ωστόσο, η αύξηση της εγχώριας ζήτησης παράλληλα με το υψηλότερο κόστος εργασίας 4, επιβάρυνε την εξωτερική θέση των κρατών μελών του Νότου (Διάγραμμα 10) και σε συνδυασμό με την συνεχή ανατίμηση του Ευρώ (Διάγραμμα 7), από τα πρώτα έτη της «γέννησής» του, είχε επίδραση στην διάβρωση της Ανταγωνιστικότητας (Πίνακες 4 5), με αποτέλεσμα οι εξαγωγές να είναι ακριβότερες σε σχέση με άλλες χώρες της Ευρωζώνης. Επιπροσθέτως, η αύξηση του μοναδιαίου κόστους εργασίας, σε αντίθεση με αρκετές Ευρωπαϊκές χώρες οι οποίες στόχευαν σε χαμηλό πληθωρισμό και συγκράτηση του εργασιακού κόστους, οδήγησε σε ανατίμηση των τιμών (Διάγραμμα 8) και αύξηση των εξαγωγών προς τον Νότο, εντείνοντας τις ανισορροπίες μεταξύ Ευρωπαϊκού Βορρά Νότου (Hein, 2012). Διάγραμμα 6: Domestic Credit to Private Sector (% of GDP) Percent % of GDP Greece Italy Portugal Source: World Bank 4 Βλ. επόμενη ενότητα. 8

9 Διάγραμμα 7: Ισοτιμία EUR/UDS Source: ECB Διάγραμμα 8: Ρυθμός Πληθωρισμού, Ελλάδα Ιταλία Πορτογαλία, Greecee Italy Portugal Source: IMF, World Economic Outlook Database, October

10 Πίνακας 4: The Global Competiveness Index (GCI) Rankings (Κράτη Μέλη της Ευρωζώνης, ανάμεσα σε 148 Χώρες Παγκοσμίως) GCI , Eurozone 17 Χώρα / Οικονομία Rank / 148 Score (1 7) Φινλανδία 3 5,54 Γερμανία 4 5,51 Ολλανδία 8 5,42 Αυστρία 16 5,15 Βέλγιο 17 5,13 Λουξεμβούργο 22 5,09 Γαλλία 23 5,05 Ιρλανδία 28 4,92 Εσθονία 32 4,65 Ισπανία 35 4,57 Μάλτα 41 4,50 Ιταλία 49 4,41 Πορτογαλία 51 4,40 Κύπρος 58 4,30 Σλοβενία 62 4,25 Σλοβακία 78 4,10 Ελλάδα 91 3,93 Source: World Economic Forum, The Global Competiveness Report

11 Πίνακας 5: The World Competitiveness Scoreboard 2013, Rankings (Κράτη Μέλη της Ευρωζώνης (15), ανάμεσα σε 60 Χώρες Παγκοσμίως) The World Competitiveness Scoreboard 2013 (EZ 15) Χώρα / Οικονομία Rank / 60 Score Γερμανία Λουξεμβούργο Ολλανδία Ιρλανδία Φινλανδία Αυστρία Βέλγιο Γαλλία Εσθονία Ιταλία Ισπανία Πορτογαλία Σλοβακία Σλοβενία Ελλάδα Source: I.M.D. Διάγραμμα 9: Παραγωγικό Κενό: Ελλάδα Ιταλία Πορτογαλία, Percent % of potential GDP

12 Source: IMF, World Economic Outlook Database, October 2013 Διάγραμμα 10: Απώλεια Ανταγωνιστικότητας, Ελλάδα Ιταλία Πορτογαλία, Greece Italy Portugal Source: World Economic Forum, The Global Competiveness Report Ρυθμιστικές Πολιτικές του Μηχανισμού Στήριξης & Μεταρρυθμίσεις στις Αγορές Εργασίας Σύμφωνα με εκτιμήσεις αναλυτών, η οικονομική κρίση που έπληξε την Παγκόσμια οικονομία στην διάρκεια της δεκαετίας του 1970, αποδόθηκε, κατά κύριο λόγο στον υπερβολικά υψηλό ρυθμό αύξησης των πραγματικών μισθών (Glyn and Sutcliffe, 1972, Weisskopf, 1979, Armstrong, Glyn and Harrison, 1991) και στις υψηλές κοινωνικές δαπάνες (Bowles and Gintis, 1982, Glyn, 1975, 2006), με αποτέλεσμα, την υπονόμευση άμεσα ή έμμεσα της κερδοφορίας του κεφαλαίου, επιφέροντας το τέλος της μακροχρόνιας μεταπολεμικής οικονομικής άνθησης (Μανιάτης Γουσίου, ΤτΕ, 2012). Στην οικονομική θεωρία, η μακροχρόνια οικονομική μεγέθυνση επηρεάζεται από παράγοντες όπως, (i) η αύξηση της εργασίας, (ii) η αύξηση του κεφαλαίου και (iii) η βελτίωση της συνολικής παραγωγικότητας των δύο παραπάνω συντελεστών (κεφαλαίου και εργασίας). Η βελτίωση της συνολικής παραγωγικότητας των συντελεστών εξαρτάται (εκτός από την τεχνολογική πρόοδο), επίσης, από παράγοντες όπως η βελτίωση της ποιότητας του εργατικού δυναμικού και η οργάνωση της παραγωγής. Η αύξηση της παραγωγικότητας, καθορίζεται από την βελτίωση της ποιότητας του εργατικού δυναμικού, την ανάπτυξη της έρευνας και τεχνολογίας, καθώς και από το θεσμικό πλαίσιο που επικρατεί στην λειτουργία των Αγορών εργασίας και προϊόντων (Σιδέρης, 2010). Βάσει των παραπάνω συμπερασμάτων, οι συζητήσεις πολιτικής, επικεντρώθηκαν στις αναλύσεις του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος 5 (Jesus Felipe Utsav Kumar, 2011) με τον Μηχανισμό Στήριξης να στρέφεται στην άσκηση συναφών πολιτικών. 5 Το μοναδιαίο κόστος εργασίας ορίζεται ως η αναλογία του συνολικού κόστους εργασίας (δηλαδή, οι αμοιβές των εργαζομένων και όλες οι άλλες μορφές κόστους που επωμίζεται μια επιχείρηση, οι οποίες σχετίζονται με την απασχόληση, όπως οι πληρωμές σε είδος που σχετίζονται με υπηρεσίες εργασίας, κοινωνική ασφάλιση, 12

13 Στοχεύοντας στην αποκατάσταση της χαμένης Ανταγωνιστικότητας, κρίθηκε επιτακτική ανάγκη η δρομολόγηση μιας διαδικασίας απομόχλευσης και «εσωτερικής υποτίμησης 6» (Αργείτης, 2012). Βασικοί στόχοι αποτελούν: α) η μείωση των Δημοσιονομικών ελλειμμάτων και του Δημοσίου χρέους σε διατηρήσιμα επίπεδα, β) η εφαρμογή διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων προκειμένου οι οικονομίες να γίνουν περισσότερο αποτελεσματικές και ανταγωνιστικές και γ) η επίτευξη χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, σκοπεύοντας στην επιστροφή των κρατών του Νότου στις Αγορές (Γραφείο Προϋπολογισμού, 1 ο Τρίμηνο 2013). Επιπροσθέτως, παράγοντες όπως η διαφορά μεταξύ των δανειακών υποχρεώσεων και της εξωτερικής χρηματοδότησης, προσδιορίζουν την απαιτούμενη πρωτογενή ρευστότητα η οποία χρειάζεται να δημιουργηθεί, προκειμένου να ικανοποιηθούν οι δανειακές υποχρεώσεις. Η παραπάνω διαφορά, είναι ίση με το άθροισμα του πρωτογενούς πλεονάσματος και των εσόδων των ιδιωτικοποιήσεων. Κατά συνέπεια, όσο αυξάνεται η διαφορά μεταξύ εξωτερικής διαθέσιμης ρευστότητας και δανειακών υποχρεώσεων, τόσο μεγαλύτερη θα πρέπει να είναι η δημοσιονομική προσπάθεια, σε όρους δημιουργίας πρωτογενούς πλεονάσματος (IMF, 2013). Επομένως, η επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος στις απαιτήσεις χρηματοδότησης του χρέους, προϋποθέτει την εφαρμογή της πολιτικής της «εσωτερικής υποτίμησης», η οποία οδήγησε στην υιοθέτηση πακέτων βίαιης δημοσιονομικής και εισοδηματικής λιτότητας, εξυπηρετώντας την χρηματοδότηση των δανειακών υποχρεώσεων που ήταν πολιτικά εφικτή για τους δανειστές. Ουσιαστικά, η πολιτική «εσωτερικής υποτίμησης» δεν είναι ιδεολογικά, κοινωνικά και θεσμικά ουδέτερη επιλογή. Αποτελεί την συντηρητική διαχείριση μιας χώρας η οποία πλήττεται από δημοσιονομική κρίση, έχοντας συμφωνήσει την απώλεια της νομισματικής και συναλλαγματικής της ανεξαρτησίας, ως μέλος μιας Νομισματικής Ένωσης που δεν έχει θεσμοθετημένο «μηχανισμό ρευστότητας ύστατης προσφυγής» (Αργείτης, 2014), καθώς και κεντρικά σχεδιασμένου προϋπολογισμού αναδιανομής εισοδημάτων (Ασημάκης, 2013). Οι υποχρεώσεις που επέβαλλε ο Μηχανισμός Στήριξης, εδράζονται στα πρότυπα των Διεθνών οργανισμών (που περιγράψαμε παραπάνω) και εντάσσονται στο πλαίσιο της Ρυθμιστικής Πολιτικής, με κινήσεις απελευθέρωσης Αγορών (Ενέργειας, Τηλεπικοινωνιών, Ταχυδρομικών υπηρεσιών, μεταφορών), μέσω αποκρατικοποιήσεων ιδιωτικοποιήσεων και μεγαλύτερου ανοίγματος στον Ανταγωνισμό, σκοπεύοντας στην διόρθωση των στρεβλώσεων και την αύξηση της ευημερίας, μετασχηματίζοντας τις δομές του Ευρωπαϊκού Νότου. Πιο συγκεκριμένα, οι πολιτικές αυτές περιλαμβάνουν απορρύθμιση, ιδιωτικοποιήσεις, προγράμματα διαρθρωτικών προσαρμογών και περιορισμό των κυβερνητικών αρμοδιοτήτων, επιδιώκοντας φιλελευθεροποίηση της Αγοράς, περικοπές στην κοινωνική πρόνοια, απορρύθμιση των Αγορών εργασίας 7 και άρση των ρυθμίσεων στην κινητικότητα των κεφαλαίων, επιτάσσοντας την οικονομική και πολιτική αναγκαιότητα (Held McGrew, 2002b). Οι μακροοικονομικοί στόχοι και τα εργαλεία σταθεροποίησης και προσαρμογής αποζημίωση, συνεισφορές στα συνταξιοδοτικά προγράμματα, ασφάλειες ζωής, κτλ) προς την παραγωγικότητα της εργασίας. 6 Οι φάσεις της «εσωτερικής υποτίμησης» διακρίνονται στην βραχυχρόνια, την μεσοπρόθεσμη και την μακροχρόνια περίοδο. Στην βραχυχρόνια η οικονομία μεταβαίνει σε χαμηλότερο επίπεδο παραγωγής, δίχως μεταβολές των τιμών και των μισθών. Μειώνεται η παραγωγικότητα της εργασίας, η απασχόληση και αυξάνεται η ανεργία. Στην μεσοπρόθεσμη διάρκεια, ξεκινά η προσαρμογή των μισθών. Η διόγκωση της ανεργίας οδηγεί σε μείωση του μοναδιαίου κόστους εργασίας, μείωση των ονομαστικών μισθών, σε επίπεδο όπου υπερκαλύπτεται η αρνητική επίπτωση της μείωσης της παραγωγής στην παραγωγικότητα. Η μακροχρόνια περίοδος αποσκοπεί στην επανεκκίνηση της οικονομίας (ΙΝΕ ΓΣΕΕ, 2012). 7 Ελαστικοποίηση των όρων και μορφών εργασίας, διευκόλυνση των απολύσεων, παρεμβάσεις στο σύστημα συλλογικών διαπραγματεύσεων, περικοπή του εργατικού κόστους κ.α. 13

14 που επιβάλλονται στις υπερχρεωμένες χώρες, τις ανάγκασε να αποδεχτούν ένα καθεστώς οικονομικής κηδεμονίας. Ωστόσο, αντί να προωθήσουν την αναπτυξιακή διαδικασία, πυροδότησαν μια δομική προσαρμογή συμβάλλοντας στην αστάθεια και την αποσταθεροποίηση (Πετμεζίδου, 2004). Ομολογουμένως, τα κράτη μέλη του Ευρωπαϊκού Νότου υποχρεώθηκαν σε αυτή την διαδικασία, με έντονες αρνητικές επιπτώσεις στην εγχώρια ζήτηση και την ανάπτυξη, συρρικνώνοντας την οικονομική δραστηριότητα και προκαλώντας εμβάθυνση της ύφεσης, στοχεύοντας στην αποκατάσταση της αξιοπιστίας και της φερεγγυότητας των χωρών του Νότου στις Αγορές. Το πλαίσιο της «εσωτερικής υποτίμησης», προϋποθέτει πως μέσω των μειώσεων μισθών και τιμών θα αυξηθεί η Ανταγωνιστικότητα, τόσο εξαιτίας της αύξησης των εξαγωγών όσο και της αύξησης της εσωτερικής κατανάλωσης, με αποτέλεσμα την επανεκκίνηση της ζήτησης και της παραγωγής. Ωστόσο, σε αυτές τις προσδοκίες δεν συμπεριλαμβανόταν η Διαρθρωτική Ανταγωνιστικότητα 8. Πρόκειται για διαρθρωτικές αλλαγές που αποσκοπούν στην ενίσχυση της αποτελεσματικότητας της οικονομίας και στην βιωσιμότητα του χρέους (Διαγράμματα 11 13), διαμέσου του διαύλου της Ανταγωνιστικότητας της τιμής, δίχως να συμπεριλαμβάνουν τα χαρακτηριστικά των Αγορών προϊόντων, υπηρεσιών και του παραγωγικού σχήματος (ΙΝΕ ΓΣΕΕ, 2012). 8 Η Διαρθρωτική Ανταγωνιστικότητα, αναφέρεται στην ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων και αν αυτή ανταποκρίνεται στις μεταβαλλόμενες απαιτήσεις της Διεθνούς ζήτησης. Επιπροσθέτως, αποτελεί το μέγιστο επίπεδο παραγωγής (ή χαμηλής ανεργίας) που επιτυγχάνει μια χώρα υπό τους ταυτόχρονους περιορισμούς, α) ο πληθωρισμός να διατηρείται σε ένα σταθερό επίπεδο, αναφορικά με τις ανταγωνίστριες χώρες (εσωτερική ισορροπία) και β) το ισοζύγιο αγαθών και υπηρεσιών να είναι ισοσκελισμένο (εξωτερική ισορροπία). Επίσης περιλαμβάνει την τεχνολογική καινοτομία και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των παραγόμενων προϊόντων, αποσκοπώντας στην ανταπόκρισή τους στις απαιτήσεις της διεθνούς ζήτησης. 14

15 Διαγράμματα 11 13: Εσωτερική Υποτίμηση & Βιωσιμότητα του Χρέους (Προβλέψεις) (Ποσοστό % ΑΕΠ) Διάγραμμα 11: Ελλάδα Έσοδα 174, Πρωτογενείς Δαπάνες , Ρυθμός Μεγέθυνσης 42, , Χρέος ς Διάγραμμα 12: Πορτογαλία Έσοδα Πρωτογενείς Δαπάνες Ρυθμός Μεγέθυνσης Μ Χρέοςς 15

16 Διάγραμμα 13: Ιταλία , Έσοδα Πρωτογενείς Δαπάνες Ρυθμός Μεγέθυνσης Χρέοςς Source: IMF, Countryy Report Greece, Italy, Portugal, 2013 Το περιβάλλον χαμηλής Ανταγωνιστικότηταςς και μειωμένων ρυθμών ανάπτυξηςς του Νότου, έδωσαν το έναυσμα, το πλαίσιο των κατευθυντήριων γραμμών των προγραμμάτων προσαρμογής και μεταρρυθμίσεων του Μηχανισμού Στήριξης, να περιλαμβάνει και το πεδίο των Αγορών εργασίας (Διαγράμματα 14 16). 16

17 Διαγράμματα 14 16: Ονομαστικό & Πραγματικό κόστος Εργασίας, αναφορικά με την Αύξηση της Παραγωγικότητας, (Ελλάδα Ιταλία Πορτογαλία), (2005 = 100) Διάγραμμα 14: Ελλάδα Nominal Unit Real Unit Labour Productivity 12 Διάγραμμα 15: Ιταλία Nominal Unit Real Unit Labour Productivity

18 Διάγραμμα 16: Πορτογαλία Nominal Unit Real Unit Labour Productivity Source: European Economy 2013, OECD outlook 2013 Συνεπώς, προκειμένου την επίτευξη υψηλού επιπέδου παραγωγής και σταθερού πληθωρισμού, απαιτήθηκε η απορρύθμιση των Αγορών εργασίας (Νομοθεσία Προστασίας Απασχόλησης (ΝΠΑ), Κατώτατος μισθός, Συλλογικές διαπραγματεύσεις κ.α.) (IMF, 1999, 2003), στοχεύοντας, στην αποκατάσταση των ανισορροπιών και την αύξηση του δυνητικού ρυθμού ανάπτυξης των οικονομιών, με άξονα την ενίσχυση της Ανταγωνιστικότητας και την ανάπτυξη της ευελιξίας της εργασίας. Στο πλαίσιο της σύγκλισης του εργασιακού καθεστώτος, Δημοσίου και Ιδιωτικού τομέα, οι παρεμβάσεις αφορούν, την συρρίκνωση της απασχόλησης και την απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων με όρους συνολικής υποβάθμισης. Η απορρύθμιση της εργασίας στον Δημόσιο τομέα δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για την εκτεταμένη απορρύθμιση της εργασίας στον Ιδιωτικό τομέα, με την περαιτέρω ενίσχυση της ευέλικτης εργασίας, την διευκόλυνση των απολύσεων και την αποδιάρθρωση του συστήματος των συλλογικών διαπραγματεύσεων (Jesus Felipe Utsav Kumar, 2011). Οι εκτεταμένες διαρθρωτικές αλλαγές των Αγορών εργασίας στον Ευρωπαϊκό Νότο, απορρέουν από τις μακροχρόνιες στρεβλώσεις οι οποίες εμποδίζουν την δημιουργία θέσεων εργασίας στον Ιδιωτικό τομέα. Πρόκειται για αλλαγές, που ουσιαστικά δεν αποσκοπούν μόνο στον μετασχηματισμό του εργασιακού περιβάλλοντος του Νότου, αλλά εδράζονται από την πολιτική της ΕΕ, στοχεύοντας στην ριζική μεταρρύθμιση των Ευρωπαϊκών Αγορών εργασίας. Υπό την επίδραση φιλελεύθερων αντιλήψεων, οι λειτουργίες των Αγορών εργασίας και των εργασιακών σχέσεων με σκοπό την αύξηση της Ανταγωνιστικότητας, ανάγεται σε κυρίαρχη αξία σε βάρος των κοινωνικών και εργασιακών δικαιωμάτων (ΙΝΕ ΓΣΕΕ, 2012). Πιο αναλυτικά, η γήρανση του πληθυσμού και η αδυναμία σχεδιασμού μιας ενεργής μεταναστευτικής πολιτικής, περιορίζουν την προσφορά της εργασίας και τον ρυθμό αύξησης της απασχόλησης. Επίσης, η ανελαστικότητα των Αγορών εργασίας, δυσκολεύει την αύξηση της παραγωγικότητας. Ο συνδυασμός των παραπάνω υποθέσεων, οδηγεί στον δραστικό περιορισμό του δυνητικού ρυθμού ανάπτυξης. Οι εκτιμήσεις της ΕΕ αναφέρουν συγκεκριμένα, πως θα ήταν 18

19 αδύνατες οι μεταρρυθμίσεις στην Αγορά εργασίας στον Ευρωπαϊκό Νότο έως τοο 2060 (Διαγράμματα 17 18). Όλα αυτά τα στοιχεία χρησιμοποιήθηκαν από τον Μηχανισμό Στήριξης με εξαγωγή του συμπεράσματος πως αν δεν γίνουν οι απαραίτητες μεταρρυθμίσεις, ο ρυθμόςς ανάπτυξης θα είναι μικρός και η αύξησηη του χρέους θα είναι εκρηκτική (Μαρούλης, 2011). Διάγραμμα 17: Προβλέψεις, Working age population (15 64) / Elderly populationn (65+), , στον Ευρωπαϊκό Νότο (Ποσοστό % Συνολικού πληθυσμού) Source: European Commission «The 2012 Ageing report» r Διάγραμμα 18: Ποσοστό εξαρτήσεως γήρατος (65+/(15 64)) (Ποσοστό % Συνολικού Πληθυσμού) Portugal Italy Greece Source: European Commission «The 2012 Ageing report» r 19

20 Πολλές ερευνητικές εργασίες και εκθέσεις πολιτικής εξετάζουν την επίδραση των θεσμών της Αγοράς εργασίας στις οικονομικές επιδόσεις (π.χ. OECD Jobs Study), επιχειρώντας να δώσουν μια εξήγηση για τις χαμηλές επιδόσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην απασχόληση και την υψηλή ανεργία. Αναμφίβολα, ο εξευρωπαϊσμός έχει τους δικούς του εγγενείς περιορισμούς. Η εισαγωγή κανόνων από τις Βρυξέλλες δεν λειτουργεί αυτόματα. Οι εσωτερικές αντιστάσεις είναι συχνά έντονες και αποτελεσματικές με τον δικό τους, εθνικό τρόπο (Τσούκαλης, 2012). Στην Ευρώπη, υπάρχουν θεσμικές «ακαμψίες» που εμποδίζουν την αγορά εργασίας να δημιουργεί στον ιδιωτικό τομέα όσες θέσεις απασχόλησης δημιουργούνται στις ΗΠΑ. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Η οικοδόμηση της Ενιαίας Αγοράς στην δεκαετία του 1990, ομολογουμένως, στο πλαίσιο αύξησης της Ευρωπαϊκής Ανταγωνιστικότητας, συνδέθηκε με την αποσταθεροποίηση των Αγορών εργασίας και τον μετασχηματισμό των κανόνων που ρυθμίζουν τον παγκόσμιο ανταγωνισμό, με σημαντικές επιδράσεις στο κοινωνικό κράτος. Προκειμένου την αντιμετώπιση της «Ευρωσκλήρωσης», τον Νοέμβριο του 1997, στην ειδική σύνοδο κορυφής στο Λουξεμβούργο, τέθηκε θέμα προτεραιότητας, η αναγκαιότητα μεταρρύθμισης των Αγορών εργασίας διαμέσου υιοθέτησης ενεργών πολιτικών, αύξηση της προσφοράς εργασίας και θέσπιση κοινής στρατηγικής για την δια βίου μάθηση. Συνεπώς, τον Μάρτιο του 2000, θεσμοθετήθηκε η «Στρατηγική της Λισαβόνας», σκοπεύοντας σε μια Ευρώπη ανταγωνιστική και δυναμική με έμφαση στην απασχόληση, βασιζόμενη στην καινοτομία, την επιχειρηματικότητα και την κοινωνία της πληροφορίας. Ωστόσο, η απογοητευτική εικόνα της μη επίτευξης των στόχων, οδήγησε τον Μάρτιο του 2006, τα συμπεράσματα προεδρίας του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου να τονίζουν την ανάγκη μεταρρυθμίσεων στις Αγορές εργασίας των κρατών μελών, στο πλαίσιο βελτίωσης της προσαρμοστικότητας των επιχειρήσεων και των εργαζομένων. Προκειμένου την αντιμετώπιση της κατάτμησης της εργασίας (ιδιαίτερα των κρατών του Ευρωπαϊκού Νότου), κρίνεται αναγκαία η υιοθέτηση πολιτικών στο πνεύμα της ευελιξίας με ασφάλεια (Flexicurity) (Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, Δεκέμβριος 2007). Τόσο η επιτάχυνση της Διεθνούς Οικονομικής ολοκλήρωσης, όσο και παράγοντες όπως η τεχνολογική ανάπτυξη, η δημογραφική γήρανση των Ευρωπαϊκών πληθυσμών και η διαίρεση των Αγορών εργασίας σε «insiders» και «outsiders», αποτελούν πρόκληση για την Ένωση στον συνδυασμό υψηλής παραγωγικότητας και ευνοϊκών συνθηκών εργασίας για τους εργαζόμενους. Τον Ιούνιο του 2010 υιοθετήθηκε ένα πρόγραμμα από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, με σκοπό την μελλοντική αναπτυξιακή στρατηγική της ΕΕ και την βελτίωση της Ευρωπαϊκής οικονομίας, το οποίο αποτελεί συνέχεια της «Στρατηγικής της Λισαβόνας». Οι πρωταρχικοί στόχοι του προγράμματος της «Στρατηγικής για την Ευρώπη 2020» (για την δεκαετία ), περιλαμβάνουν, την υλοποίηση μεταρρυθμίσεων για την μείωση της «ακαμψίας» των Αγορών εργασίας, την άρση των εμποδίων στην εσωτερική αγορά, την αύξηση της κινητικότητας των εργαζομένων και την υιοθέτηση ευέλικτων μορφών απασχόλησης. Επιπροσθέτως, η ανάπτυξη των δεξιοτήτων και ικανοτήτων του ατόμου, αποτελεί τον πυρήνα της Στρατηγικής. Η πορεία του κάθε κράτους μέλους θα παρακολουθείται μέσω εκπόνησης ετήσιων εκθέσεων προόδου. Βασική επιλογή των Ευρωπαϊκών πολιτικών αποτελεί η δημιουργία όρων για την ενίσχυση της ευέλικτης εργασίας όπως, μέτρα ενίσχυσης της μερικής και της προσωρινής απασχόλησης, ενθάρρυνση της τήλεεργασίας, πολιτικών ευελιξίας του εργάσιμου χρόνου κτλ., διαμέσου της απορρύθμισης και αποκέντρωσης του συστήματος των συλλογικών διαπραγματεύσεων, της απορρύθμισης της προστασίας της απασχόλησης και της ενίσχυσης της επιδότησης της εργασίας και των Ενεργητικών 20