Παράγοντες που Διαμορφώνουν την Επαλήθευση των Προσδοκιών της Επιλογής του Νοσηλευτικού Επαγγέλματος

Transcript

1 xxxxxxxx ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ 2009, 48(2): NOSILEFTIKI 2009, 48(2): Ε Ρ Ε Υ Ν Η Τ Ι Κ Η Ε Ρ ΓΑ Σ Ι Α O R I G I N A L PA P E R Παράγοντες που Διαμορφώνουν την Επαλήθευση των Προσδοκιών της Επιλογής του Νοσηλευτικού Επαγγέλματος Αλεξάνδρα Δημητριάδου-Παντέκα, 1 Μαρία Λαβδανίτη, 2 Άννα Κωνσταντινίδου-Στραύκου, 3 Αθανάσιος Τριαρίδης, 4 Δέσποινα Σαπουντζή-Κρέπια 5 Choice of the Nursing Profession Abstract at the end of the article 1 Επίκουρος Καθηγήτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής, Αλεξάνδρειο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 2 Καθηγήτρια Εφαρμογών, Τμήμα Νοσηλευτικής, Αλεξάνδρειο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 3 Νοσηλεύτρια ΤΕ, Γενικό Νοσοκομείο Πτολεμαΐδας «Μποδοσάκειο», Πτολεμαΐδα 4 Ιατρός, «Θεαγένειο» Αντικαρκινικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 5 Καθηγήτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής, Αλεξάνδρειο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη Υποβλήθηκε: Επανυποβλήθηκε: Εγκρίθηκε: Υπεύθυνη αλληλογραφίας: Αλεξάνδρα Δημητριάδου-Παντέκα Αγίου Νικολάου 4 6, Νέοι Επιβάτες Θεσσαλονίκη Τηλ.: , adimitr@hotmail.com Τμήμα Νοσηλευτικής, ΤΕΙ Θεσσαλονίκης Το νοσηλευτικό επάγγελμα περιγράφεται ως ιδιαίτερα απαιτητικό, δύσκολο και στρεσογόνο, ενώ υπάρχει δυσαρμονία μεταξύ των προσδοκιών που έχουν οι νοσηλευτές από το επάγγελμά τους και την αντίληψη που αποκτούν κατά την άσκησή του. Σκοπός. Η διερεύνηση του επιπέδου επαλήθευσης των προσδοκιών του νοσηλευτικού προσωπικού από την άσκηση του επαγγέλματός του και ο προσδιορισμός των παραγόντων που το επηρεάζουν. Υλικό-Mέθοδος. Τον πληθυσμό της μελέτης αποτέλεσε δείγμα ευκολίας 342 νοσηλευτών και βοηθών νοσηλευτών, οι οποίοι εργάζονταν σε τρία νοσοκομεία της Θεσσαλονίκης και ένα επαρχιακό νοσοκομείο της Μακεδονίας. Η συλλογή των δεδομένων έγινε το πρώτο εξάμηνο του 2006 με ειδικό ερωτηματολόγιο που κατασκεύασαν οι ερευνητές. Αφού ο πληθυσμός της έρευνας ενημερώθηκε για το σκοπό της έρευνας ζητήθηκε από αυτόν να απαντήσει ανώνυμα στο ερωτηματολόγιο. Το ποσοστό ανταπόκρισης του πληθυσμού ήταν 65% ενώ η στατιστική ανάλυση περιελάμβανε περιγραφική στατιστική και μη παραμετρικές δοκιμασίες. Αποτελέσματα. Το 53,8% (n=184) δεν επιβεβαίωσε τις προσδοκίες από την άσκηση του νοσηλευτικού επαγγέλματος. Το επίπεδο επαλήθευσης των προσδοκιών από την άσκηση του επαγγέλματος επηρεάζεται σε σημαντικό επίπεδο από την πρώτη επιλογή σπουδών (r= -0,21, p<0,001), την αιτία παραμονής και άσκησης του επαγγέλματος (r= -0,43, p<0,001), την ηλικία (r= -0,16, p=0,003), τη θέση στην εργασία (r= 0,18, p<0,001), το κυκλικό ωράριο (r= -0,18, p<0,001) και τη σχέση με το συνδικαλισμό (r= -0,17, p=0,002). Άλλοι σημαντικοί παράγοντες στη διαμόρφωση του επιπέδου επαλήθευσης των προσδοκιών αναδείχθηκαν η κτηριακή (r= -0,13, p=0,015) και η υλικοτεχνική υποδομή (r= -0,29, p<0,001), το επίπεδο στελέχωσης σε νοσηλευτικό προσωπικό του Νοσοκομείου (r= 0,24, p<0,001), καθώς και οι παράγοντες που σχετίζονται με τη διαχείριση του νοσηλευτικού προσωπικού από τις διοικήσεις των υπηρεσιών και την ηγεσία των νοσηλευτικών υπηρεσιών. Την επαλήθευση των προσδοκιών από την επιλογή του επαγγέλματος την επηρεάζουν επιπλέον η αναγνώριση των προσωπικών επιτευγμάτων, η αξιοκρατία στην επιλογή των προϊσταμένων, το

2 Επιλογη του Νοσηλευτικου Επαγγελματος 229 επίπεδο αμοιβής του επαγγέλματος και η ασάφεια γύρω από τα καθήκοντα και τις αρμοδιότητες που περιλαμβάνει ο νοσηλευτικός ρόλος. Συμπεράσματα. Το νοσηλευτικό επάγγελμα εξακολουθεί να παραμένει μη δημοφιλές, οι συνθήκες εργασίας και γενικά το πλαίσιο άσκησης του επαγγέλματος συντελεί στο να βιώνει το νοσηλευτικό προσωπικό τη ματαίωση και την απογοήτευση. Η περαιτέρω διερεύνηση της επαλήθευσης και των παραγόντων που την επηρεάζουν και επιδρούν στην απόδοση του νοσηλευτικού προσωπικού καθώς και η επίπτωσή της στο κόστος της φροντίδας μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενα περαιτέρω έρευνας. Λέξεις ευρετηρίου: Επαγγελματική επιλογή, επαγγελματικές προσδοκίες, κτηριακή υποδομή, Νοσηλευτική, νοσηλευτικό επάγγελμα, συνθήκες εργασίας Εισαγωγή Η επαγγελματική επιλογή αναφέρεται ως μία μεταξύ πολλών επιλογών, η οποία ταιριάζει περισσότερο στις ικανότητες και τις κλίσεις του ατόμου και εμπεριέχει την προσδοκία ότι η άσκηση του συγκεκριμένου επαγγέλματος θα ικανοποιήσει τις ποικίλες ανάγκες του. 1 Όταν οι επαγγελματίες φέρουν στην εργασία τους τις προσδοκίες τους, το περιβάλλον εργασίας επιβάλλει τις δικές του προσδοκίες ρόλου στους επαγγελματίες. 2 Όταν οι προσδοκίες που έχει κάποιος για το επάγγελμα και τον επαγγελματικό του ρόλο είναι σε συμφωνία με την αντίληψη που αποκτά κατά την άσκησή του, τότε βιώνει ικανοποίηση, ενώ αν, αντίθετα, υπάρξει δυσαρμονία τότε το άτομο βιώνει τη δυσαρέσκεια και τη σύγκρουση. 3 Το νοσηλευτικό επάγγελμα είναι επάγγελμα φροντίδας, 4 ενώ η άσκησή του απαιτεί σωματική, διανοητική και συναισθηματική προσπάθεια και έχει ως στόχο την ικανοποίηση των αναγκών του ασθενούς, την οργανική φροντίδα και την ψυχολογική του υποστήριξη. 5 Σε αυτό το πλαίσιο, η ικανότητα του ατόμου που παρέχει φροντίδα δεν συνίσταται μόνο στην πραγματοποίηση σωστών τεχνικών στην εργασία του, αλλά και στη δημιουργία του κατάλληλου συναισθηματικού κλίματος. 6 Υποστηρίζεται ότι η ποιότητα του έργου που παρέχεται, επηρεάζεται από τις συνθήκες άσκησης του επαγγέλματος 7 και τα προσωπικά χαρακτηριστικά του επαγγελματία. 8 Τα δεδομένα της νοσηλευτικής έρευνας υποστηρίζουν ότι, στην κοινή αντίληψη, το σύγχρονο πρόσωπο του νοσηλευτή περιλαμβάνει ενδιαφέρον, ικανότητα ενσυναίσθησης, 9,10 αυταπάρνηση 9 και άλλες ανθρωπιστικές αξίες. 11 Πρόσφατη έρευνα στην Ελλάδα, στο πλαίσιο αναζήτησης της ταυτότητας του σύγχρονου νοσηλευτή ανέδειξε ότι ο νοσηλευτής εκτός από την επαγγελματική ικανότητα, πρέπει να έχει στοιχεία στην προσωπικότητά του όπως αυτά του ανθρωπισμού, της ανιδιοτέλειας, της ιδεολογίας και την ικανότητα να επιδεικνύει αλληλεγγύη, ενσυναίσθηση, αυταπάρνηση και ευσυνειδησία. 12 Σύμφωνα με τα παραπάνω, η άσκηση του νοσηλευτικού επαγγέλματος απαιτεί ειδικά προσωπικά χαρακτηριστικά, υψηλό επίπεδο γνώσεων και δεξιοτήτων σε συνδυασμό με ένα υψηλό επίπεδο σωματικής και συναισθηματικής δύναμης, ενώ ποικιλία κοινωνικοοικονομικών παραγόντων δημιουργούν αύξηση της ζήτησης των νοσηλευτών προκειμένου να υποστηριχθούν οι υπηρεσίες υγείας. Επιπρόσθετα, στο διεθνές περιβάλλον παρατηρείται έλλειψη νοσηλευτών στην αγορά εργασίας μαζί με μειωμένες εγγραφές νέων στα τμήματα νοσηλευτικής, κατάσταση που προϊδεάζει για παράταση της έλλειψης στα προσεχή έτη και επιδείνωση της θέσης του υπάρχοντος νοσηλευτικού προσωπικού Στην Ελλάδα, χαρακτηριστικό είναι ότι όλο και λιγότεροι νέοι επιλέγουν σήμερα κατ αρχήν το νοσηλευτικό επάγγελμα. 20 Συνήθως, είναι μεταξύ των τελευταίων επιλογών των υποψηφίων για την τριτοβάθμια εκπαίδευση. 12 Τα αποτελέσματα ερευνών συχνά υποδεικνύουν τους λόγους που εξηγούν το μειωμένο ενδιαφέρον των νέων με υψηλά προσόντα στη χώρα μας να επιλέξουν ως πρώτη επιλογή το επάγγελμα του νοσηλευτή. Συγκεκριμένα, το επάγγελμα δεν φαίνεται να δέχεται το σεβασμό της κοινωνίας στη χώρα μας, αφού στο σύνολό τους οι νοσηλευτές βίωναν την αρνητική προκατάληψη λόγω της επαγγελματικής τους ιδιότητας, 12 κατάσταση που προβάλλει την απαρχαιωμένη και μη ρεαλιστική δημόσια εικόνα του νοσηλευτικού επαγγέλματος. 20 Επιπλέον, παράγοντες όπως οι κακές συνθήκες εργασίας και η απογοήτευση των ίδιων των νοσηλευτών από το πλαίσιο άσκησης του επαγγέλματός τους δεν επιτρέπουν στους νοσηλευτές να αναδείξουν στους ασθενείς τους όλες τις πλευρές του νοσηλευτικού ρόλου. 12,27 Λόγω του ότι το νοσηλευτικό επάγγελμα περιγράφεται

3 230 Α. Δημητριάδου-Παντέκα και συν. ως ιδιαίτερα απαιτητικό, δύσκολο και στρεσογόνο, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι στη βόρεια Ελλάδα δεν έχει μελετηθεί το θέμα της επαλήθευσης των προσδοκιών, προκαλεί ιδιαίτερο ενδιαφέρον η διερεύνηση του επιπέδου επαλήθευσης των προσδοκιών των ατόμων που το επέλεξαν και το υπηρετούν καθώς και ο προσδιορισμός των παραγόντων που υποστηρίζουν τη δράση τους σε βάθος χρόνου. Σκοπός Κύριος σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η διερεύνηση του επιπέδου επαλήθευσης των προσδοκιών του νοσηλευτικού προσωπικού από την άσκηση του επαγγέλματός του και ο προσδιορισμός των παραγόντων που την επηρεάζουν. Υλικό - Μέθοδος Ο μελετώμενος πληθυσμός αποτελείται από δείγμα ευκολίας νοσηλευτών και βοηθών νοσηλευτών που εργάζονται σε τρία Γενικά Πανεπιστημιακά Νοσοκομεία της Θεσσαλονίκης και ένα επαρχιακό Γενικό Νοσοκομείο της Μακεδονίας. Πρόκειται για περιγραφική μελέτη, η οποία πραγματοποιήθηκε το πρώτο εξάμηνο του Για τη διερεύνηση της επαλήθευσης των προσδοκιών χρησιμοποιήθηκε ειδικό ερωτηματολόγιο, το οποίο κατασκευάστηκε από τους ερευνητές, η σύνθεση του οποίου βασίστηκε στις εμπειρίες τους αλλά και στη διεθνή νοσηλευτική βιβλιογραφία Το ερωτηματολόγιο αποτελείτο από δύο μέρη. Το πρώτο μέρος περιελάμβανε ερωτήσεις ανοικτού και κλειστού τύπου, με τις οποίες καταγράφηκαν τα δημογραφικά και επαγγελματικά χαρακτηριστικά των ερωτηθέντων (ηλικία, φύλο, επίπεδο εκπαίδευσης, προϋπηρεσία, θέση στην εργασία, μεταπτυχιακή εκπαίδευση, η σχέση με το συνδικαλισμό κ.λπ.), η πρώτη επιλογή σπουδών και η αιτία παραμονής στο επάγγελμα. Το δεύτερο και κύριο μέρος του ερωτηματολογίου περιείχε 15 ερωτήσεις, οι οποίες σχεδιάστηκαν ώστε να απαντώνται μέσω μιας τετραβάθμιας κλίμακας τύπου Likert, με σκοπό την καταγραφή και τη διερεύνηση του επιπέδου επαλήθευσης των προσδοκιών από την άσκηση του επαγγέλματος και την αντίληψη του νοσηλευτικού προσωπικού για τους παράγοντες που το επηρεάζουν. Μετά από την ενημέρωση για το σκοπό της έρευνας και για τον εθελοντικό χαρακτήρα της συμμετοχής στην έρευνα, ζητήθηκε από το σύνολο των νοσηλευτών και των βοηθών νοσηλευτών που εργάζονταν κατά το χρόνο συλλογής των δεδομένων και στα τρία ωράρια εργασίας, να απαντήσουν ανώνυμα στο ερωτηματολόγιο. Τα ερωτηματολόγια παραδίδονταν στον ερευνητή στο πέρας του ωραρίου εργασίας. Διανεμήθηκαν 600 ερωτηματολόγια και επιστράφηκαν απαντημένα 390, ποσοστό απόκρισης 65%. Για τον έλεγχο αξιοπιστίας του ερωτηματολογίου υπολογίστηκε ο συντελεστής αξιοπιστίας Cronbach. 36 Έτσι, ο δείκτης για το ερωτηματολόγιο που κρίνεται ικανοποιητικά ήταν 0,68. Λόγω του ότι η πλειοψηφία του μελετώμενου πληθυσμού εργάζονταν σε πανεπιστημιακές κλινικές, το πρωτόκολλο της έρευνας υποβλήθηκε και έλαβε την έγκριση από την Επιτροπή Βιοηθικής και Δεοντολογίας της Ιατρικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (έγγραφο επιτροπής με Α.Π. Α5838/ ). Για τη στατιστική ανάλυση των δεδομένων της έρευνας χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πακέτο SPSS 11.0 για περιβάλλον Windows. Η περιγραφική στατιστική χρησιμοποιήθηκε για την περιγραφή όλων των δεδομένων, υπολογίστηκαν οι κατανομές συχνοτήτων κατά μεταβλητή, οι μέσες τιμές των συνεχών μεταβλητών, ενώ τα διαστήματα αξιοπιστίας τέθηκαν σε επίπεδο 95%. Λόγω του γεγονότος ότι οι μεταβλητές δεν ακολουθούσαν την κανονική κατανομή για τον έλεγχο της συσχέτισης μεταξύ των μεταβλητών χρησιμοποιήθηκαν μη παραμετρικές δοκιμασίες (συντελεστής συσχέτισης Spearman). Αποτελέσματα Τα δημογραφικά και τα επαγγελματικά χαρακτηριστικά περιγράφονται στους πίνακες 1 και 2. Η ηλικία των νοσηλευτών του δείγματος κυμαινόταν από ετών και άνω, με μέση τιμή και τυπική απόκλιση 41,22 7,2 χρόνια. Το μεγαλύτερο ποσοστό των συμμετεχόντων ήταν γυναίκες (86,3%), έγγαμοι (72,2%), απόφοιτοι ΤΕΙ (Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα) (69,9%), είχαν λάβει πρόσθετη εκπαίδευση μετά από το πτυχίο (32,2%), ενώ στην πλειονότητά τους ήταν νοσηλευτές θαλάμου (61,8%). Η προϋπηρεσία του δείγματος κυμαινόταν από 1 31 έτη και άνω, με μέση τιμή και τυπική απόκλιση 15,33 6,8 χρόνια. Στον πίνακα 3 περιγράφονται η κατανομή της συχνότητας της αντίληψης του νοσηλευτικού προσωπικού για την κτηριακή και την υλικοτεχνική υποδομή, τη στελέχωση, την αντιμετώπιση του νοσηλευτικού προσωπικού από τις διοικήσεις των υπηρεσιών και τις νοσηλευτικές ηγεσίες,

4 Επιλογη του Νοσηλευτικου Επαγγελματος 231 Πίνακας 1. Δημογραφικά και εκπαιδευτικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού της έρευνας. Δημογραφικά χαρακτηριστικά n (%) Φύλο Άνδρες 47 (13,7) Γυναίκες 295 (86,3) Οικογενειακή κατάσταση Έγγαμοι 239 (72,2) Άγαμοι 66 (19,9) Διαζευγμένοι 17 (5,1) Χήροι 9 (2,7) Τόπος εργασίας Νοσοκομεία Θεσσαλονίκης 277 (81,2) Νοσοκομεία επαρχίας 64 (18,8) Εκπαιδευτικά χαρακτηριστικά ΤΕΙ 239 (69,9) ΑΕΙ 30 (8,8) Δευτεροβάθμια εκπαίδευση 73 (21,3) Εκπαίδευση μετά από το πτυχίο 122/342 (36,5) Μεταπτυχιακός τίτλος 22 (6,8) Νοσηλευτική ειδικότητα 79 (23,2) Άλλα προγράμματα κατάρτισης 21 (6,5) ΤΕΙ: Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα ΑΕΙ: Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πίνακας 2. Επαγγελματικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού της έρευνας. Επαγγελματικά χαρακτηριστικά n (%) Επαγγελματικός τίτλος Νοσηλευτές 269 (78,7) Βοηθοί νοσηλευτών 73 (21,3) Κυκλικό ωράριο εργασίας Ναι 210 (65,8) Όχι 109 (34,2) Θέση στην εργασία Νοσηλευτές 204 (61,8) Προϊστάμενοι 40 (12,1) Τομεάρχες 9 (2,7) Διευθυντές υπηρεσίας 4 (1,2) Διευθυντές υπηρεσίας 4 (1,2) Βοηθοί νοσηλευτές 73 (22,1) Αριθμός συνεδρίων >7 25 Σχέση με το συνδικαλισμό Δε συμμετέχω, δεν πιστεύω 75 (21,3) Ψηφίζω μόνο στις εκλογές 225 (64,9) Είμαι δραστήριο μέλος 42 (11,7) την αναγνώριση προσωπικών επιτευγμάτων, το επίπεδο και τη σαφήνεια του νοσηλευτικού ρόλου, όπου κατά ενδιαφέροντα τρόπο κυριαρχούν οι αρνητικές αξιολογήσεις σε πολύ υψηλές συχνότητες. Η πρώτη επιλογή σπουδών για την πλειοψηφία του πληθυσμού 53,2% (n= 182) υπήρξε άσχετη με τα επαγγέλματα υγείας, και ενώ τη Νοσηλευτική την επέλεξε ο ένας στους τέσσερις του δείγματος του πληθυσμού (24,6%, n=84), το 64,0% (n=219) αποφάσισε να την ασκήσει επειδή κατά τη διάρκεια των σπουδών του ικανοποιήθηκε από το ίδιο το αντικείμενο εργασίας. Όταν όμως τελικά το άσκησαν βρέθηκε ότι σε υψηλή συχνότητα δεν επαληθεύτηκαν οι προσδοκίες τους (53,8%, n=184) (πίν. 4). Όσον αφορά στην επιλογή σπουδών, αυτή επηρεαζόταν από το επίπεδο εκπαίδευσης (r= 0,17, p=0,002). Ο λόγος παραμονής στο επάγγελμα συνδεόταν με την επιλογή σπουδών (r= 0,30, p<0,001), με την ηλικία (r= 0,11, p=0,037), με τη συχνότητα παρακολούθησης συνεδρίων (r = -0,18, p<0,001) και την ύπαρξη κάποιας μορφής εκπαίδευσης μετά από το πτυχίο (r= -0,11, p=0,038). Το επίπεδο επαλήθευσης των προσδοκιών επηρεαζόταν σε σημαντικό επίπεδο από την πρώτη επιλογή σπουδών (r= -0,21, p <0,001), την αιτία παραμονής και την άσκηση του επαγγέλματος (r= -0,43, p<0,001), από δημογραφικούς (ηλικία, r= -0,16, p=0,003, εικ. 1) και επαγγελματικούς παράγοντες (θέση εργασίας, r= 0,18, p<0,001, εικ. 2), το κυκλικό ωράριο (r= -0,18, p<0,001) και τη σχέση με το συνδικαλισμό (r= -0,17, p=0,002). Επίσης, επηρεαζόταν από την κτηριακή και την υλικοτεχνική υποδομή (r= -0,29, p<0,001), από το επίπεδο στελέχωσης σε νοσηλευτικό προσωπικό του Νοσοκομείου (r= 0,24, p<0,001), τον τρόπο που αντιμετωπίζουν οι διοικήσεις των υπηρεσιών υγείας τη Νοσηλευτική και τους νοσηλευτές (r= 0,27, p<0,001), τον τρόπο που αντιμετωπίζει η νοσηλευτική ηγεσία το νοσηλευτικό προσωπικό (r= 0,30, p<0,001), τη φιλοσοφία που έχει η νοσηλευτική ηγεσία για το νοσηλευτικό ρόλο και το πώς εφαρμόζεται (r= 0,35, p<0,001). Άλλοι παράγοντες ήταν η αναγνώριση των προσωπικών επιτευγμάτων (r= 0,28, p<0,001) και της αξιοκρατίας στις επιλογές των προϊσταμένων (r= 0,22, p<0,001), το επίπεδο αμοιβής του επαγγέλματος (r= 0,27, p<0,001) και η ασάφεια γύρω από τα καθήκοντα και τις αρμοδιότητες που περιλαμβάνει ο νοσηλευτικός ρόλος (r= -0,22, p<0,001). Ειδικότερα, από τους παράγοντες που αφορούσαν στα δημογραφικά και στα επαγγελματικά χαρακτηριστικά του νοσηλευτικού προσωπικού, όπως το φύλο (p=0,9), η οικογενειακή κατάσταση (p=0,1), η ύπαρξη των παιδιών (p=0,3), η καταγωγή (p=0,3) και το επίπεδο εκπαίδευσης (p=0,1) δε συνδέονταν με την απάντηση.

5 232 Α. Δημητριάδου-Παντέκα και συν. Πίνακας 3. Αντιλήψεις του νοσηλευτικού προσωπικού σε σχέση με τις συνθήκες εργασίας. n % Αντίληψη για την κτηριακή και την υλικοτεχνική υποδομή Πώς θα χαρακτηρίζατε την κτηριακή υποδομή του νοσοκομείου σας; Κακή ,4 Καλή ,6 Σε ποιο επίπεδο το τμήμα σας διαθέτει τα μέσα και τα υλικά, ώστε το προσωπικό να ασκεί την επαγγελματική του δραστηριότητα προστατεύοντας τον εαυτό του και τους ασθενείς; Στοιχειώδες Μέτριο ,7 Ικανοποιητικό Πολύ ικανοποιητικό 73 21,3 Αντίληψη για το επίπεδο στελέχωσης του Νοσοκομείου Στα νοσηλευτικά τμήματα υπάρχει ο αναγκαίος αριθμός νοσηλευτικού προσωπικού προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες των ασθενών; Διαφωνώ ,1 Συμφωνώ 27 7,9 Το νοσηλευτικό προσωπικό υποχρεούται να λειτουργεί τα νοσηλευτικά τμήματα χωρίς το απαραίτητο δυναμικό, επαρκείς πόρους και εξοπλισμό; Διαφωνώ 27 7,9 Συμφωνώ ,1 Οι νοσηλευτές λόγω της υποστελέχωσης δεν προλαβαίνουν να καλύψουν τις νοσηλευτικές ανάγκες των ασθενών τους ασχολούνται με τις κατά την κρίση τους σημαντικότερες Διαφωνώ 35 10,2 Συμφωνώ ,8 Αντίληψη για την αντιμετώπιση του νοσηλευτικού προσωπικού από τις διοικήσεις των υπηρεσιών και τις νοσηλευτικές ηγεσίες Οι διοικήσεις των υπηρεσιών αναγνωρίζουν τη συμβολή του νοσηλευτικού έργου στην επίτευξη των στόχων της υπηρεσίας Διαφωνώ ,6 Συμφωνώ 80 23,4 n % Οι νοσηλευτές μέσω της ηγεσίας τους συμμετέχουν στη λήψη των αποφάσεων που τους αφορούν Διαφωνώ ,9 Συμφωνώ 55 16,1 Η Διευθύντρια, οι Τομεάρχες και οι Προϊστάμενοι βρίσκονται δίπλα στο νοσηλευτικό προσωπικό για να λύσουν τα προβλήματα που αντιμετωπίζει Διαφωνώ ,0 Συμφωνώ ,0 Η φιλοσοφία που έχει η νοσηλευτική ηγεσία για το νοσηλευτικό ρόλο και το πώς εφαρμόζεται, ταυτίζεται με τα πρότυπά μου Διαφωνώ ,9 Συμφωνώ 86 25,1 Αναγνώριση προσωπικών επιτευγμάτων Αυτοί που έχουν περισσότερα προσόντα προωθούνται στις κατάλληλες Διαφωνώ ,9 Συμφωνώ 55 16,1 Οι προϊστάμενοι στις διάφορες βαθμίδες επιλέγονται αξιοκρατικά κι όχι λόγω των διασυνδέσεών τους Διαφωνώ ,2 Συμφωνώ ,8 Αντίληψη για το επίπεδο αμοιβής Εργαζόμενος ως Νοσηλευτής μπορεί να ζήσει ικανοποιητικά την οικογένειά του Διαφωνώ ,0 Συμφωνώ 41 12,0 Η αμοιβή που αποφάσισε η πολιτεία για το επάγγελμα, το υποτιμά Διαφωνώ 25 7,3 Συμφωνώ ,7 Αντίληψη για τη σαφήνεια του νοσηλευτικού ρόλου Συχνά αντιλαμβάνομαι ότι πουθενά δεν περιγράφεται με σαφήνεια το πεδίο των δραστηριοτήτων τους και των ευθυνών τους Διαφωνώ 14 4,1 Συμφωνώ ,9 Έτσι, η πλειοψηφία των νεότερων σε ηλικία και ετών (εικ. 1) και η πλειοψηφία των νοσηλευτών και των βοηθών νοσηλευτών (εικ. 2) δήλωσαν ότι η άσκηση του επαγγέλματος δεν προσέφερε τα αναμενόμενα και ως εκ τούτου δεν επαλήθευσε τις προσδοκίες τους. Συζήτηση Από την παρούσα έρευνα προέκυψε ότι το επάγγελμα του Νοσηλευτή δεν ήταν δημοφιλές, επειδή μόνο το 24,6% του υπό μελέτη πληθυσμού το είχε ως πρώτη επιλογή σπουδών. Η σύγκριση του ποσοστού προτίμησης των αποφοίτων των ΤΕΙ της παρούσας έρευνας με τα αποτελέσματα έρευνας του 1991, 37 όπου μόνο το 10,2% των φοιτητών των ΤΕΙ είχε ως πρώτη επιλογή τη Νοσηλευτική, αναδεικνύει μια αύξηση, μολονότι η διάσταση του προβλήματος είναι τόσο μεγάλη που δεν πρέπει να θεωρείται ιδιαίτερα ικανοποιητική. Παρά τις αλλαγές που πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών στην εκπαίδευση της

6 Επιλογη του Νοσηλευτικου Επαγγελματος 233 Πίνακας 4. Συχνότητα κατανομής της πρώτης επιλογής σπουδών, της αιτίας παραμονής και του επιπέδου επαλήθευσης των προσδοκιών από την άσκηση του επαγγέλματος. n % Η πρώτη επιλογή σπουδών ήταν Νοσηλευτική 84 24,6 Σχετική με επαγγέλματα υγείας 76 22,2 Άσχετη με τα επαγγέλματα υγείας ,2 Αιτία παραμονής στο επάγγελμα Έμεινα, τελικά, επειδή ικανοποιήθηκα από ,0 το αντικείμενο εργασίας Έμεινα επειδή δεν είχα άλλη επιλογή ,0 Επαληθεύτηκαν οι προσδοκίες σας από την άσκηση του επαγγέλματος; Καθόλου έως ελάχιστα ,8 Αρκετά έως πολύ ,2 Νοσηλευτικής στην Ελλάδα, το «νοσηλεύειν» δεν εκτιμάται ακόμη πολύ ως επαγγελματική σταδιοδρομία. Έτσι, στη χώρα μας το μηχανογραφικό σύστημα συνεχίζει να επιλέγει τους υποψήφιους νοσηλευτές, συνδυάζοντας τα μόρια επιτυχίας και τη σειρά προτίμησής τους, με αποτέλεσμα πολύ συχνά ο αρχικός προσανατολισμός των φοιτητών της νοσηλευτικής να είναι διαμετρικά αντίθετος με τον τομέα υγείας. Αυτό έχει ως συνέπεια, οι απόφοιτοι αυτοί να ασκούν ένα επάγγελμα που δεν υπήρχε στις αρχικές τους επιθυμίες και μάλλον προέκυψε ως αναγκαστική επιλογή. Επίσης, να σημειωθεί ότι στις συνθήκες αυτές παρατηρείται μεγάλο ποσοστό διαρροής, επειδή από την αρχή της φοίτησης έως το τέλος, οι σπουδαστές εκδηλώνουν ενδιαφέρον χρησιμοποίησης της Νοσηλευτικής για κατάταξη σε άλλο τμήμα του TEI ή AEI (Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα). 38 Εικόνα 1. Κατανομή της συχνότητας του επιπέδου επαλήθευσης προσδοκιών κατά ομάδα ηλικιών. Εικόνα 2. Επίπεδο επαλήθευσης προσδοκιών κατά θέση εργασίας. Ως λόγος παραμονής στη Νοσηλευτική και άσκησης του επαγγέλματος αναφέρθηκε, από την πλειοψηφία, η ικανοποίηση που έλαβε κατά τη διάρκεια των σπουδών από το ίδιο το αντικείμενο εργασίας. Η σύγκριση με τα αποτελέσματα ομοειδών ερευνών σε άλλες χώρες αποκαλύπτουν διαφορετικούς λόγους επιλογής νοσηλευτικού επαγγέλματος ενώ εκφράζεται μεγαλύτερη συχνότητα ικανοποίησης από την άσκησή του. 34,39 Η ανάδειξη, από την παρούσα μελέτη ότι ένας μεγάλος αριθμός ασκεί αναγκαστικά το νοσηλευτικό επάγγελμα, επειδή δεν είχε άλλη επιλογή, αποτελεί στοιχείο που πρέπει να τύχει ιδιαίτερης προσοχής, επειδή αφορά κυρίως στους νέους εργαζόμενους. Επιπρόσθετα, η σύνδεση αυτού του παράγοντα με τις δράσεις συνεχιζόμενης εκπαίδευσης τεκμηριώνει ότι η αιτία παραμονής και άσκησης του επαγγέλματος προσδιορίζει την επαγγελματική τους συμπεριφορά σε σημαντικό επίπεδο, αφού αυτοί που αισθάνονται εγκλωβισμένοι δε διεκδικούν ευκαιρίες μάθησης, όπως είναι η παρακολούθηση συνεδρίων και ως εκ τούτου παρακολουθούν σε σημαντικό επίπεδο λιγότερα συνέδρια και ημερίδες. Η άσκηση της Νοσηλευτικής δε δικαίωσε την πλειοψηφία του νοσηλευτικού προσωπικού από την επαγγελματική του επιλογή. Η επιλογή σπουδών μαζί με την αιτία παραμονής στο επάγγελμα και κυρίως οι συνθήκες και το πλαίσιο άσκησης του επαγγέλματος αναδεικνύονται ως οι κύριοι παράγοντες που καθορίζουν την επαλήθευση των προσδοκιών από την άσκηση του νοσηλευτικού επαγγέλματος. Τα αποτελέσματα της παρούσας μελέτης κατέδειξαν ότι υπάρχει εξαιρετικά υψηλό ποσοστό νοσηλευτών που χαρακτηρίζει κακή την κτηριακή υποδομή του νοσοκομείου και στοιχειώδες έως μέτριο το επίπεδο διάθεσης των μέσων και υλικών του τμήματος στο οποίο εργά-

7 234 Α. Δημητριάδου-Παντέκα και συν. ζονταν. Τα αποτελέσματα αυτά συμφωνούν με μεγάλο αριθμό ερευνών που αναδεικνύουν τις κακές συνθήκες άσκησης του επαγγέλματος στην Ελλάδα, 7,12,27 καθώς και την απογοήτευση των ίδιων των επαγγελματιών της Νοσηλευτικής από τις συνθήκες εργασίας Και όλα αυτά συμβαίνουν παρόλο που το περιβάλλον εργασίας ασκεί την κρισιμότερη επιρροή στη δυνατότητα των νοσηλευτών να παρέχουν ποιοτική περίθαλψη. 40 Επίσης, θα πρέπει να σημειωθεί ότι στην Ελλάδα παρά την ανέγερση νέων Νοσοκομείων και τις βελτιώσεις κτηρίων που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο ανάπτυξης του ΕΣΥ (Εθνικό Σύστημα Υγείας), στην πλειοψηφία τους εξακολουθούν να συνθέτουν το καθημερινό περιβάλλον εργασίας του νοσηλευτικού προσωπικού, ακόμη τα παλαιά και ανεπαρκώς εξοπλισμένα κτήρια, οι ανεπαρκείς χώροι εργασίας, οι θάλαμοι των ασθενών με κακή αρχιτεκτονική δομή και χωρίς χώρους υγιεινής. 12 Από την παρούσα έρευνα προέκυψε ότι εξαιρετικά υψηλό ποσοστό του δείγματος θεωρεί ανεπαρκή τη στελέχωση σε νοσηλευτικό προσωπικό. Το εύρημα αυτό συνάδει με τη διαπίστωση άλλης μελέτης, στην οποία η στελέχωση στα νοσοκομεία χαρακτηρίζεται ως οικτρή. 41 Αποτέλεσμα της ανεπαρκούς στελέχωσης είναι οι νοσηλευτές να καλούνται καθημερινά να ικανοποιήσουν μη ρεαλιστικές απαιτήσεις στο χώρο της εργασίας τους, νοσηλεύοντας κατά μέσον όρο σε παθολογικά τμήματα 11 ασθενείς στην πρωινή, 16 στην απογευματινή και 24 ασθενείς στη νυκτερινή βάρδια, ενώ στα χειρουργικά τμήματα 10 ασθενείς στην πρωινή, 15 στην απογευματινή και 28 ασθενείς στη νυκτερινή βάρδια. 12 Η ελλιπής στελέχωση οδηγεί στην καταστρατήγηση της πενθήμερης εργασίας και στο μεγάλο αριθμό νυκτερινών ωραρίων. 7 Επιπλέον, από τα ευρήματα της έρευνας προέκυψε ότι ο τρόπος που αντιμετωπίζεται το νοσηλευτικό προσωπικό από τις διοικήσεις των υπηρεσιών και τις νοσηλευτικές ηγεσίες των Νοσοκομείων συντελεί στη διάψευση των προσδοκιών του προσωπικού τους από την επαγγελματική του επιλογή. Επιπρόσθετα, αναδεικνύεται το χάσμα που υπάρχει μεταξύ του νοσηλευτικού προσωπικού και της ηγεσίας του, αφού σε υψηλή συχνότητα διαφωνούν με τα πρότυπα και τη φιλοσοφία της ηγεσίας τους περί του νοσηλευτικού ρόλου, παράγοντας που συμβάλλει σε σημαντικό επίπεδο στην απογοήτευση από την άσκηση του επαγγέλματος. Ο τρόπος που αντιμετωπίζεται το νοσηλευτικό προσωπικό από τις διάφορες ηγεσίες, επηρεάζει τη συμπεριφορά του 42 και επιδρά σε σημαντικό επίπεδο στην προσωπική και την επαγγελματική τους εξέλιξη. 43 Έχει διαπιστωθεί ήδη ότι το ύφος της διοίκησης, η υποστήριξη που παρέχει, 47,48 η επίδειξη εμπιστοσύνης, 49,50 ο σεβασμός και η αναγνώριση 51 συμβάλλουν σημαντικά στην ικανοποίηση των νοσηλευτών από την εργασία τους. Αξιοσημείωτο στοιχείο αποτελεί το γεγονός ότι δικαιωμένοι από την επιλογή τους αισθάνονται οι έχοντες κάποιο αξίωμα (Διευθυντές Νοσηλευτικών Υπηρεσιών, προϊστάμενοι νοσηλευτικών τμημάτων και οι Τομεάρχες), πιθανόν επειδή το αξίωμα παρέχει τη δυνατότητα στον επαγγελματία για περισσότερο έλεγχο στην εργασία του, προσδίδει γόητρο λόγω της σεβαστής θέσης μέσα στη νοσηλευτική ιεραρχία, και παρέχει μεγαλύτερη κοινωνική αναγνώριση. 52 Η αντίληψη για την αναγνώριση των προσωπικών επιτευγμάτων και της αξιοκρατίας στο ελληνικό νοσοκομείο που αποτελεί ακόμη αίτημα προς ικανοποίηση 12,27 συνδέεται με τη μη επαλήθευση των προσδοκιών. Ως προς το επίπεδο της ικανοποίησης από την αμοιβή του επαγγέλματος, σχεδόν στην πλειονότητά του, το νοσηλευτικό προσωπικό απάντησε αρνητικά ενώ ο παράγοντας αυτός συνετέλεσε στην αρνητική αποτίμηση των προσδοκιών. Αν και οι αμοιβές των νοσηλευτών αναφέρεται ότι συμβάλλουν σε μικρό ποσοστό στην ικανοποίηση από το επάγγελμά τους, 52,53 στην Ελλάδα είναι τόσο χαμηλές, ώστε αποτελεί κοινή πεποίθηση στον πληθυσμό ότι το νοσηλευτικό επάγγελμα είναι κακοπληρωμένο. 20 Όσον αφορά στην ασάφεια ρόλου, αυτή εμφανίζεται στις περιπτώσεις που δεν υπάρχουν σαφείς πληροφορίες για τις δράσεις και τις συμπεριφορές που αναμένονται από ένα ρόλο. 54 Από την έρευνα διαφάνηκε ότι οι προσδοκίες για το νοσηλευτικό ρόλο που δομούνται κατά το χρόνο της εκπαίδευσης βρίσκονται σε δυσαρμονία με την αντίληψη του ρόλου που αποκτά στο χώρο της εργασίας του ο νοσηλευτής. Από την έρευνα της Δημητριάδου 12 προέκυψε ότι στην Ελλάδα, αφενός μεν η πολιτεία δεν προσδιόρισε νομικά τα σύγχρονα καθήκοντα που έτσι κι αλλιώς εκτελεί καθημερινά ο νοσηλευτής στο χώρο της εργασίας του, αφετέρου καθημερινά ο νοσηλευτής, λόγω οργανωτικών ανεπαρκειών, αφιερώνει χρόνο στην εκτέλεση αλλότριων καθηκόντων, καθηκόντων δηλαδή που αφορούν σε ευθύνη άλλων επαγγελματικών κλάδων. Η περιγραφείσα κατάσταση σύμφωνα με μια ομάδα ερευνητών 55 συνθέτει το πλαίσιο της σύγκρουσης ρόλου που συνδέεται με την εμφάνιση του συνδρόμου της επαγγελματικής κόπωσης, 56 γι αυτό απαιτείται η διενέργεια ειδικής έρευνας προκειμένου να αποτυπωθεί το μέγεθος του προβλήματος και οι επιπτώσεις στους νοσηλευτές και το έργο τους.

8 Επιλογη του Νοσηλευτικου Επαγγελματος 235 Περιορισμοί της έρευνας Η παρούσα έρευνα ανέδειξε ότι η πλειοψηφία του νοσηλευτικού προσωπικού που έλαβε μέρος, βιώνει τη ματαίωση και την απογοήτευση από την επαγγελματική του επιλογή. Επιπλέον, διαφάνηκε ότι η επαλήθευση των προσδοκιών αποτελεί σημαντικό παράγοντα που καθορίζει την επαγγελματική συμπεριφορά και επίσης διαμορφώνεται από πλήθος παραγόντων. Λόγω όμως της συμμετοχής στην έρευνα επαγγελματιών από ένα γεωγραφικό διαμέρισμα δεν μπορούν να γενικευτούν τα συμπεράσματα. Η χρησιμοποίηση δείγματος ευκολίας και η συλλογή του σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα, οδηγεί στον ισχυρισμό ότι πιθανόν τα αποτελέσματα να παρουσιάζουν μια όψη της πραγματικότητας. Ωστόσο, κρίθηκε σκόπιμο τα αποτελέσματα της μελέτης να δημοσιευτούν επειδή παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον η διερεύνηση της επαλήθευσης των προσδοκιών στους νοσηλευτές στην Ελλάδα. Επίσης, ενδιαφέρον θα παρουσίαζε η επανάληψη της έρευνας με δείγμα πληθυσμού από όλα τα γεωγραφικά διαμερίσματα της χώρας που θα επιλεχθεί με στρωματοποιημένη δειγματοληψία. Συμπεράσματα Προτάσεις για εφαρμογή των αποτελεσμάτων στην κλινική πράξη Η Νοσηλευτική ως εργασία που έχει ως στόχο τη βοήθεια των ανθρώπων στη δυσκολότερη στιγμή της ζωής τους, προσδιορίζεται από τη φύση της ως ιδιαίτερα αγχωτική. 57 Στη χώρα μας όμως, όπου οι συνθήκες άσκησής της χαρακτηρίζονται από την έλλειψη πόρων (στελέχωση, υλικοτεχνική υποδομή), υπερφόρτωση ρόλου και απουσία συστημάτων υποστήριξης καθίσταται ιδιαίτερα απαιτητική, δυσάρεστη και κουραστική με αποτέλεσμα τη σύγκρουση μεταξύ των προσδοκιών και της πραγματικότητας. Έτσι, υπό τους όρους που ασκείται σήμερα το νοσηλευτικό επάγγελμα ο κλινικός νοσηλευτής βιώνει καθημερινά τη ματαίωση και την απογοήτευση. Από τα αποτελέσματα αυτά θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι η επίσημη πολιτεία δεν κατανόησε το νοσηλευτικό ρόλο και τον τρόπο που επιδρά στο σύστημα υγείας, και γι αυτό ποτέ ουσιαστικά δεν έθεσε ως προτεραιότητα τη νοσηλευτική εκπαίδευση και την ανάπτυξη νοσηλευτικού προσωπικού στα επίπεδα που απαντώνται διεθνώς. Επιπλέον, δεν έλυσε τα θεσμικά προβλήματα του επαγγέλματος, δεν προσδιόρισε νομικά τα σύγχρονα καθήκοντα που έτσι κι αλλιώς εκτελεί καθημερινά ο νοσηλευτής στο χώρο της εργασίας του, δεν έσκυψε με ενδιαφέρον να επιλύσει οικονομικά προβλήματα, να εφαρμόσει ένα αξιοκρατικό σύστημα στην εξέλιξή του, να παράσχει κίνητρα και να βοηθήσει δίνοντας σεβασμό στον κλάδο και να δημιουργήσει πρότυπα, ώστε η Νοσηλευτική να αποτελεί πρώτη επιλογή για τους νέους και όχι αναγκαστική λύση, μετά από την αποτυχία σε άλλους επαγγελματικούς κλάδους. Η επαλήθευση των προσδοκιών από το νοσηλευτικό επάγγελμα θα ενισχύσει τους νοσηλευτές, κυρίως στον κλινικό χώρο οι οποίοι θα παρέχουν ποιοτική νοσηλευτική φροντίδα προς όφελος των ασθενών. Η διερεύνηση της επίδρασης που ασκεί το επίπεδο επαλήθευσης μαζί με τους παράγοντες που την επηρεάζουν στην απόδοση των επαγγελματιών στο νοσηλευτικό ρόλο, καθώς και η επίπτωση στο κόστος της φροντίδας μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενα περαιτέρω έρευνας στον Ελλαδικό χώρο. abstract Factors Influencing the Verification of Expectations of the Choice of the Nursing Profession Alexandra Dimitriadou-Panteka, 1 Maria Lavdaniti, 2 Anna Konstadinidou-Straukou, 3 Athanassios Triaridis, 4 Despina Sapountzi-Krepia 5 1 Assistant Professor, Higher Technological Educational Institute of Thessaloniki, Thessaloniki, 2 Lecturer, Higher Technological Educational Institute of Thessaloniki, Thessaloniki, 3 Nurse, General Hospital of Ptolemaida, 4 M.D. Theagenio Anticancer Hospital of Thessaloniki, Thessaloniki, 5 Professor, Higher Technological Educational Institute of Thessaloniki, Thessaloniki, Greece The nursing profession is described as being particularly demanding, difficult and stressful, and there is a disharmony between the expectations that nurses have of their profession and the perceptions that they acquire during their nursing practice. Aim. Investigation of the level of verification of expectations of nursing personnel from the practice of their profession and determination of factors that influence it. Method. The study sample was a convenience sample of nurses (RNS) and assistant nurses (ANS) working in three hospitals in Thessaloniki and one provincial hospital in the region of Macedonia. Data were collected during the first six months of 2006, using a special self-completed questionnaire designed by the researchers. RNS

9 236 Α. Δημητριάδου-Παντέκα και συν. and ANS in the sample were informed of the purpose of the study and invited to complete the questionnaire anonymously. The response rate was 65%, giving a final study sample of 342. Descriptive statistics and non-parametric tests were used for the statistical analysis. Results. In almost half of sample (184, 53.8%,) the expectations of the practice of nursing profession were not confirmed in practice. The level of verification of expectations from the profession was influenced to a significant degree by: nursing being the first choice of study (r= -0.21, p<0.001), practice of the profession (r= -0.43, p<0.001), age (r= -0.16, p=0.003), position in the work team, (r= 0.18, p<0.001), shift work (r= -0.18, p<0.001), and involvement in union activities (r= -0.17, p=0.002). Other important factors related to the degree of verification of their professional expectations were the state of the building in which they worked (r= -0.13, p=0.015), the supplies and technical infrastructure (r= -0.29, p<0.001), the staffing of the hospital (r= 0.24, p<0.001), and issues related to the management of nursing personnel by the administrative services and the leadership of the nursing services. Recognition of personal achievements and meritocracy in the choice of head-nurses, the level of wages of nursing professionals and ambiguity concerning the duties and the competences included in the nursing role were other factors influencing the perceptions of the respondents. Conclusions. Nursing continues to be an unpopular profession. The working conditions and the general framework of practice of the profession contribute to the feelings of frustration and disappointment experienced by RNS and ANS in this study. Further investigation of the reasons for lack of fulfilment of professional expectations, which may affect the output of nurses and the cost of patient care, should be the subject of future research, with the aim of finding solutions. NOSILEfTIKI 2009, 48 (2): Key-words: building infrastructure nursing nursing professional professional choice professional expectations work conditions * Corresponding Author: Alexandra Dimitriadou-Panteka, 4 6 Agiou Nikolaou street, Nei Epivates, GR Thessaloniki, Greece, adimitr@hotmail.com Βιβλιογραφία 1. Βίκη Α, Παπάνης Ε. Επαγγελματικές προτιμήσεις και επιλογές μαθητών ηλικίας ετών. 2007, Διαθέσιμο στο: epapanis.blogspot.com/2007/09/14-18.html (πρόσβαση: ) 2. Katz D, Kahn RL. The social psychology of organizations. John Wiley & Sons, New York, Benson L, Ducanis A. Nurses perceptions of their role and role conflicts. Rehabil Nurs 1995, 20: Baines C, Evans P, Neysmith S (eds). Women s caring: Feminist perspectives on social welfare. McClelland & Stewart, Toronto, Fagermoen MS. Professional identity: Values embedded in meaningful nursing practice. J Adv Nurs 1997, 25: Strauss A, Fagerhaugh S, Suczek B, Wiener C. Sentimental work in the technologized hospital. Sociol Health Illn 1982, 4: Δημητριάδου Α, Λαβδανίτη Μ, Μηνασίδου Ε, Τσαλογλίδου Α, Καυκιά Θ, Σαπουντζή- Κρέπια Δ. Οι συνθήκες εργασίας του νοσηλευτικού προσωπικού και οι επιπτώσεις τους σε ασθενείς και προσωπικό. (Υπό δημοσίευση), Kralik D, Koch T, Wotton K. Engagement and detachment: Understanding patients experiences with nursing. J Adv Nurs 1997, 26: Lundberg PC, Boonprasabhai K. Meanings of good nursing care among Thai female last-year undergraduate nursing students. J Adv Nurs 2001, 34: Karaoz S. Turkish nursing students perception of caring. Nurse Educ Today 2005, 25: Manninen E. Changes in nursing students perceptions of nursing as they progress through their education. J Adv Nurs 1998, 27: Δημητριάδου Α. Επιδημιολογική διερεύνηση των αντιλήψεων για την ταυτότητα και το ρόλο του σύγχρονου νοσηλευτή σε σχέση με την εκπαίδευσή του. Διδακτορική Διατριβή. Ιατρική Σχολή ΑΠΘ, Beardshaw V. Battle to stem the shortage tide. Health Serv J 1990, 5224: Cavanagh SJ, Coffin DA. Staff turnover among hospital nurses. J Adv Nurs 1992, 17: Dolan SL, Van Ameringen MR, Corbin S, Arsenault A. Lack of professional latitude and role problems as correlates of propensity to quit among nursing staff. J Adv Nurs 1992, 17: Weir R, Stewart L, Browne G, Roberts J, Gafni A, Easton S et al. The efficacy and effectiveness of process consultation in improving staff morale and absenteeism. Med Care 1997, 35: Corey-Lisle P, Tarzian A, Cohen MH. Healthcare reform: Its effects on nurses. J Adv Nurs 1999, 29: Cox KB. The effects of unit morale and interpersonal relations in conflict in the nursing unit. J Adv Nurs 2000, 35: Callaghan M. Nursing morale: What is it like and why? J Adv Nurs 2003, 42: Κοτζαμπασάκη Σ, Ανδρέα Σ, Βαρδάκη Ζ, Κυριακίδου E, Ματζώρου Μ, Ντίκου M. Αξίες, στάσεις και πεποιθήσεις φοιτητών Νοσηλευτικής για την ιδανική επαγγελματική σταδιοδρομία και για την επαγγελματική σταδιοδρομία στη Νοσηλευτική. Νοσηλευτική 2003, 42:

10 Επιλογη του Νοσηλευτικου Επαγγελματος Χαραλαμπίδου Ε. Ικανοποίηση των νοσηλευτών: Παράγοντες ποιότητας στο σύστημα φροντίδας. Πρακτικά 21ου Πανελλήνιου Νοσηλευτικού Συνεδρίου, Αθήνα, Χριστοφίδη Μ, Φασόη Γ, Κελέση Μ, Τούλια Γ, Βαρδάκη Ζ, Κατοστάρας Φ. Παράγοντες που επηρεάζουν την ικανοποίηση των κλινικών νοσηλευτών, από την εργασία τους. Πρακτικά 23ου Πανελλήνιου Νοσηλευτικού Συνεδρίου, Καβάλα, Κοτρώτσου Ε, Θεοδοσοπούλου Ε, Κουρουκλίδου Ι, Καραγιάννη Π, Ματσουκά Α, Κατσούλας Θ. Το επαγγελματικό προφίλ του σύγχρονου Έλληνα νοσηλευτή. Πρακτικά 25ου Πανελληνίου Συνεδρίου, Brokalaki H, Matziou V, Thanou J, Zirogiannis P, Dafni U, Papadatou D. Job-related stress among nursing personnel in Greek dialysis units. EDTNA ERCA J 2001, 27: Κάπελα Μ, Μινέτου Ε, Ζυγά Σ. Μέτρηση ικανοποίησης νοσηλευτών από την εργασία τους. Νοσηλευτική 2002, 2: Karanikola MN, Papathanassoglou EDE, Giannakopoulou M, Koutroubas A. Pilot exploration of the association between self-esteem and professional satisfaction in Hellenic hospital nurses. J Nurs Manag 2007, 15: Markaki A, Antonakis N, Philalithis A, Lionis C. Primary health care nursing staff in Crete: An emerging profile. Int Nurs Rev 2006, 53: McLeod T. Work stress among community psychiatric nurses. Br J Nurs 1997, 6: Brown H, Edelmann R. Project 2000: A study of expected and experienced stressors and support reported by students and qualified nurses. J Adv Nurs 2000, 31: Wynne R, Clarkin N, McNieve A. The experience of stress amongst Irish nurses: A survey of Irish nurses organization members. Ann Occup Hyg 1994, 38: Griffiths A. Work-related stress in nursing: Controlling the risk to health. Working paper, CONDI/T/WP.4/1996. International Labor Office, Geneva, Hillhouse JJ, Adler CM. Investigating stress effect patterns in hospital staff nurses: Result of cluster analysis. Soc Sci Med 1997, 45: Viet AC. Motives of the career choice and expectations of the profession in nursing students. Pflege 1996, 9: Okasha MS, Ziady HH. Joining the nursing profession in Qatar: Motives and perceptions. East Mediterr Health J 2001, 7: Ward C, Styles I, Bosco AM. Perceived status of nurses compared to other health care professionals. Contemp Nurse 2003, 15: Westgard JO, Groth T. Power functions graphs for statistical control rules. Clin Chem 1979, 25: Δημολιάτης Γ, Μπόσμου Φ, Γκούβα Μ. Σας αρέσει το επάγγελμά σας; Πρακτικά 18ου Πανελλήνιου Νοσηλευτικού Συνεδρίου, 1991: Ανδριώτη Δ. Οι ανθρώπινοι πόροι στον υγειονομικό τομέα. Ακαδημία Επαγγελμάτων Υγείας, Αθήνα, Munro BH. Young graduate nurses: Who are they and what they want? J Nurs Adm 1983, 13: Mackay G, Risk M. Building quality practice settings: An attributes model the Canadian Journal of Nursing Leadership, Διαθέσιμο στο: html (πρόσβαση: ) 41. Στάθης Γ. Επαγγέλματα υγείας σε ανεπάρκεια ή ανυπαρξία. Επιθεώρηση Yγείας 1993, 4: Kozlowski S, Doherty M. Integration of climate and leadership: Examination of a neglected issue. J Appl Psychol 1989, 74: O Driscoll MP, Beehr TA. Supervisor behaviors, role stressors and uncertainty as predictors of personal outcomes for subordinates. Journal of Organizational Behavior 1994, 15: Lucas MD. Management style and staff nurse job satisfaction. J Prof Nurs 1991, 7: Lucas LM, Bland JC. The nursing practice environment, staff retention and quality of care. Res Nurs Health 1996, 19: Seymour E, Buscherhof JR. Sources and consequences of satisfaction and dissatisfaction in nursing: Findings from a national sample. Int J Nurs Stud 1991, 28: Seccombe I, Smith G. Taking part: Registered nurses and the labour market in 1997: A summary. Royal College of Nursing, Institute for Employment Studies, London, Constable JF, Russell DW. The effect of social support and the work environment upon burnout among nurses. J Human Stress 1986, 12: Lee RT, Ashforth BE. A meta-analytic examination of the correlates of the three dimensions of job burnout. J Appl Psychol 1996, 81: Bakker AB, Killmer CH, Siegriest J, Schaufeli WB. Effort reward imbalance and burnout among nurses. J Adv Nurs 2000, 31: Collins J, Mcdonnell R, Cameron J. Do new roles contribute to job satisfaction and retention of staff in nursing and professions allied to medicine? J Nurs Manag 2000, 8: Pokorski J, van der Schoot E, Wickstrφm G, Pokorska J, Hasselhorn HM, the NEXT-study group. Meaning of work in the European nursing profession. In: Hasselhorn HM, Tackenberg P, Mόller BH (eds) Working conditions and intent to leave the profession among nursing staff in Europe. A research project initiated by SALTSA and funded by the European Commission (QLK6-CT ) Διαθέσιμο στο: net (πρόσβαση: ) 53. Blegen MA, Mueller CW. Nurses job satisfaction: A longitudinal analysis. Res Nurs Health 1987, 10: Cavanagh SJ. Predictors of nursing staff turnover. J Adv Nurs 1990, 15: Chang E, Hancock K. Role stress and role ambiguity in new nursing graduates in Australia. Nurs Health Sci 2003, 5: Benson L, Ducanis A. Nurses perceptions of their role and role conflicts. Rehabil Nurs 1995, 20: Gmelch WH, Torelli JA. The association of role conflict and ambiguity with administrator stress and burnout. J School Leadership 1994, 4: Bakker AB, Killmer CH, Siegriest J, Schaufeli WB. Effort reward imbalance and burnout among nurses. J Adv Nurs 2000, 31: xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx xxxxxxxx