Χαράλαμπος Τσορμπατζούδης

Transcript

1 1 Χαράλαμπος Τσορμπατζούδης

2 Ορισμός Διάθεση, πάθος, ένταση, ορμή έξαψη, διέγερση, θυμός, αγανάκτηση, ευθυμία Άγχος, αγωνία, ανησυχία, στρες, χαρά, αποστροφή, απογοήτευση Ευτυχία, ελπίδα, αισιοδοξία, περιέργεια 2

3 Δημιουργία συναισθημάτων

4 Ταξινομήσεις και Κατηγορίες συναισθημάτων Η πρόταση του Goleman (1997) Η συναισθηματική νοημοσύνη των παιδιών (Gottman, 2000) Η πρόταση του Eckman (anger, disgust, fear, happiness, sadness, and surprise).

5 Θετική ψυχολογία Ψυχολογική ροή (Csikszentmihalyi, 1975, 1982, 1988, 1990) Χαρακτηριστικά Ισορροπία μεταξύ πρόκλησης και ικανοτήτων του ατόμου Συγχώνευση δράσης και επίγνωσης Σαφείς στόχοι Άμεση ανατροφοδότηση Συγκέντρωση στο επιτελούμενο έργο Αίσθημα ελέγχου Απώλεια αυτόσυνειδητότητας Μετασχηματισμός του χρόνου Χαμηλή πρόκληση Χαλάρωση Απάθεια Υψηλή δεξιότητα Χαμηλή δεξιότητα Ροή Υψηλή πρόκληση Άγχος

6 Ψυχική Aνθεκτικότητα (Block & Kremen, 1996, Masten & Reed, 2002) Η ΨΑ ως αντίσταση, ανάρρωση, ομαλοποίηση, ανασυγκρότηση (ομοιόσταση) Επίπεδα και φάσεις μελέτης της ΨΑ Μελέτη των χαρακτηριστικών των ανθεκτικών ατόμων Προσδιορισμός των παραγόντων και των αλληλεπιδράσεων ανάμεσα στα άτομα και στα συστήματα Αναζήτηση των κινητήριων δυνάμεων που είναι έμφυτες σε όλα τα άτομα και τα οδηγούν στην επανάκαμψη (παρεμβάσεις) Μελέτη των γονιδίων και του ρόλου που παίζουν οι γενετικοί πολυμορφισμοί και η νευρική πλαστικότητα στην ανθεκτικότητα.

7 Χαρακτηριστικά ΨΑ Νοημοσύνη Γνωστική ευελιξία Θετικές αντιλήψεις για τον εαυτό Αυτορρύθμιση Στρατηγικές αντιμετώπισης Νόημα στη ζωή Θετικά συναισθήματα, αισιοδοξία και χιούμορ Σχέσεις προσκόλλησης και κοινωνικής υποστήριξης

8 Μέτρηση Κλίμακα ανθεκτικότητας (Resilience scale, Wagnild & Young, 1993) Κλίμακα ανθεκτικότητας των Connor & Davidson, 2003) Σύντομη Κλίμακα Ανθεκτικότητας (Brief, Resilience Scale, Smith et al., 2008)

9 Κατηγορίες συναισθημάτων που έχουν μελετηθεί στον αθλητισμό Ψυχική κόπωση Συναισθήματα κατωτερότητας Ψυχικός κορεσμός Άγχος-Στρες Πίεση προσδοκιών Απογοήτευση

10 Στρες 3 Ο όρος δηλώνει ένα γενικό, στερεότυπο τρόπο αντίδρασης σε ένα πραγματικό ερέθισμα ή μια συμβολική αναπαράστασή του. (Nitsch, 1981) Θετικό (eustress) αρνητικό (distress) (Selye, 1936) Τύποι προσωπικότητας και στρες

11 Κατηγορίες Life stress Στρες της προπόνησης Αγωνιστικό στρες Κάψιμο (burn out) Freudenberger (1974) δασκάλων Feigley (1984), Botterill (1988) αθλητών και προπονητών

12 Παράγοντες - πηγές δημιουργίας άγχους (Cox, 2004) Απειλή του Εγώ (απειλή αυτοεκτίμησης) Κίνδυνος τραυματισμού Αβεβαιότητα Διατάραξη καθημερινών συνηθειών Αρνητική κοινωνική αξιολόγηση Αμφιβολίες κατάστασης Αλλαγή ρουτινών 4

13 Παράγοντες πρόκλησης άγχους στον αθλητισμό Δυσκολίες προσανατολισμού Κίνδυνος πτώσης Άγνωστη έκβαση Δυνατός ήχος Πόνος Φόβος για μειωμένη απόδοση 5 (Μπάουμαν & Τσορμπατζούδης, 2007)

14 (Nitsch 1981) Κοινωνικό σύστημα ΟΜΑΔΑ-ΦΟΡΕΑΣ 6 Βιολογικό σύστημα ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ Ψυχολογικό σύστημα ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ

15 (Nitsch, 1981) ΑΤΟΜΟ Ψυχικό επίπεδο Σωματικό επίπεδο ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Κοινωνικό Περιβάλλον 7 Υλικό Περιβάλλον

16 Διαδικαστικό μοντέλο Πρόδρομα Υποκειμενικές Διαδικασίες Εκτίμησης Αναδρομικά Στρεσογόνο ερέθισμα Στρες κατάσταση ανισορροπίας Αντίδραση Συνέπειες Άτομο- Περιβάλλον Nitsch,

17 Διέγερση 9 Ορίζεται ως η λειτουργία που είναι υπεύθυνη για την κινητοποίηση των ενεργειακών αποθεμάτων του οργανισμού. (Landers & Boutscher, 1986) Ορίζεται ως μια γενικότερη φυσική και ψυχική ενεργοποίηση του οργανισμού που εκτός από το φυσιολογικό στοιχείο περιλαμβάνει και τη γνωστική αξιολόγηση. (Gould & Krane, 1992) Ξεκινάει από ύπνο και φτάνει μέχρι την έντονη υπερδιέγερση

18 Γενικές θεωρίες για την εξήγηση του άγχους, του στρες και της διέγερσης Η ψυχαναλυτική θεωρία Η συμπεριφορική-μαθησιοκεντρική θεωρία Η κοινωνικοψυχολογική θεωρία 9 Η βιολογική-φυσιολογική θεωρία

19 Ψυχαναλυτική θεωρία και άγχος Η μη ικανοποίηση της σεξουαλικής ορμής δημιουργεί εντάσεις. Η απώθηση της ορμής αποτελεί τη βάση των νευρώσεων και του νευρωτικού άγχους. Η έναρξη της δημιουργίας άγχους ανάγεται στη γέννηση. Με την αντιμετώπιση του άγχους συνδέεται η δημιουργία μηχανισμών άμυνας. 10

20 Συμπεριφορική-μαθησιοκεντρική θεώρηση του άγχους Το άγχος αποτελεί μια συναισθηματική αντίδραση που μαθαίνεται με υποκατάσταση. Σημαντικό ρόλο παίζει η προσδοκία. Έτσι όταν το άτομο δημιουργεί ένα δεσμό ανάμεσα σε ένα ουδέτερο και σε ένα ανεπιθύμητο ερέθισμα, τότε μελλοντικά θα περιμένει τις συνέπειες από την εμφάνιση του ανεπιθύμητου ερεθίσματος. 11

21 Η κοινωνικοψυχολογική θεώρηση του άγχους Το στενό και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον παίζει σημαντικό ρόλο στη δημιουργία του άγχους. 12

22 Η βιολογική-φυσιολογική θεώρηση του άγχους Το άγχος έχει επιπτώσεις στα φυσιολογικά συστήματα του οργανισμού αυξάνοντας τη λειτουργία των ενδοκρινών αδένων. Στη διαδικασία αυτή διακρίνονται τρία στάδια: α) του συναγερμού, β) της αντίστασης και γ) της εξάντλησης. Γενικό Σύνδρομο Προσαρμογής (Selye, 1956) Επιπτώσεις (καρδιαγγειακά, διαβήτης, καρκίνος, κατάθλιψη) ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΥΓΕΙΑΣ 13

23 (Nitsch, 1981) Ημισφαίρια Υποθάλαμος Υπόφυση Φυτικό νευρικό σύστημα Επινεφρίδια Επινεφρίδια 14 Κινητικός μηχανισμός

24 Συμπτώματα άγχους Οργανικά Κίνηση Συμπεριφορά Π.χ. επιτάχυνση Π.χ. αδέξιες κιν. Π.χ. επιθετική ή καρδιακού παλμού, διαταραχές ρυθμού παθητική συμπ. ωχρότητα προσώπου κ.λπ. κ.λπ. κ.λπ. 16

25 Άγχος 17 Άγχος προδιάθεσης (trait anxiety) Άγχος κατάστασης (state anxiety) (Spielberger, 1966)

26 Προαγωνιστικό-περιστασιακό άγχος ορίζεται ως μια υπάρχουσα ή τρέχουσα συναισθηματική κατάσταση που εμφανίζεται πριν τον αγώνα. Η κατάσταση αυτή χαρακτηρίζεται από αισθήματα φόβου και έντασης και συνοδεύεται από τη διέγερση του οργανισμού. Martens (1990, 9) 18

27 Προαγωνιστικό άγχος χρόνος (Parfitt, Hardy & Pates, 1995, Swain & Jones, 1992, Wiggings, 1998) Αύξηση του γνωστικού άγχους πριν από τον αγώνα. Μετρήσεις σε διάφορά χρονικά διαστήματα (2 ώρες πριν και 30 λεπτά πριν) πριν τον αγώνα δείχνουν απότομη αύξηση του σωματικού άγχους. Μετά την έναρξη του αγώνα σταδιακή πτώση του γνωστικού και απότομη πτώση του σωματικού άγχους.

28 Σχέση χαρακτηριστικού άγχους με το άγχος κατάστασης Άτομα με υψηλό χαρακτηριστικό άγχος εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα άγχους κατάστασης. (Weinberg & Genuchi, 1980) 19

29 Σχέση προαγωνιστικού άγχους και απόδοσης σε καλαθοσφαιριστές Χρησιμοποιήθηκε το STAI Η εκτίμηση της απόδοσης έγινε από τον προπονητή σε κλίμακα: χαμηλή, μέτρια ή αναμενόμενη και υψηλή Αποτελέσματα: α) Η εξαιρετική απόδοση εμφανίστηκε σε μέτρια επίπεδα άγχους, β) η μέτρια απόδοση εμφανίστηκε σε σχετικά χαμηλά ή σχετικά υψηλά επίπεδα άγχους και γ) η χαμηλή απόδοση εμφανίστηκε σε πολύ υψηλά ή πολύ χαμηλά επίπεδα. 20

30 Κατηγορίες αθλημάτων ανάλογα με τη διέγερση Για την επίτευξη της μέγιστης αθλητικής απόδοσης σε απλές δεξιότητες όπως δύναμη, αντοχή και ταχύτητα απαιτούνται υψηλά επίπεδα διέγερσης. Δεξιότητες των οποίων η εκτέλεση στηρίζεται στη λεπτή συναρμογή των κινήσεων απαιτούν χαμηλά επίπεδα διέγερσης. (Oxedine, 1970) 21

31 Η θεωρία του αντεστραμμένου υ 22 Η απόδοση βελτιώνεται όσο το άγχος αυξάνεται ως το σημείο εκείνο που επιτυγχάνεται η μέγιστη αθλητική απόδοση. Οποιαδήποτε αύξηση του άγχους πέρα από το σημείο αυτό οδηγεί σε σταδιακή μείωση της απόδοσης.

32 Απόδοση 23 Στρες

33 Άγχος κατάστασης- Θεωρία αντεστραμμένου υ Μετρήθηκε άγχος προδιάθεσης (STAI) και άγχος κατάστασης (CSAI) σε καλαθοσφαιρίστριες Αποτελέσματα: Οι αθλήτριες που εμφάνισαν μέτρια επίπεδα άγχους κατάστασης είχαν καλύτερη απόδοση ανεξάρτητα από τα επίπεδα του άγχους προδιάθεσης 24 (Sonstroem & Bernardo, 1982

34 Λόγοι αποδοχής της θεωρίας του αντεστραμμένου υ στον αθλητισμό Η ύπαρξη ικανοποιητικής ερευνητικής υποστήριξης Αποτέλεσε εναλλακτική πρόταση στη θεωρία των ορμών Είναι απλή και κατανοητή 25 (Martens, 1977, Weinberg, 1986)

35 Η θεωρία των μεταπτώσεων Η υψηλή διέγερση μπορεί να μην είναι επιζήμια για την απόδοση. Πολλά άτομα βιώνουν την υψηλή διέγερση ως ευχαρίστηση και όχι ως άγχος. 26

36 Η υπόθεση της Ατομικής Ζώνης Ιδανικής Λειτουργίας Το επίπεδο του προαγωνιστικού άγχους, το οποίο οδηγεί στη μέγιστη απόδοση έναν αθλητή, βρίσκεται μέσα στα όρια μιας ζώνης ορισμένου εύρους, που μπορεί να είναι διαφορετική από αθλητή σε αθλητή. 27 (Hanin, 1980)

37 Η θεωρία του πολυδιάστατου άγχους Το γνωστικό άγχος χαρακτηρίζεται από τη συνειδητή βίωση δυσάρεστων συναισθημάτων ενός ατόμου για τον εαυτό του ή από εξωτερικά ερεθίσματα, ανησυχία και οπτικές διαταραχές. Το σωματικό άγχος αναφέρεται στα φυσιολογικά και συγκινησιακά στοιχεία που εμφανίζονται κατά τη βίωση του άγχους και προέρχονται από την ενεργοποίηση του αυτόνομου νευρικού συστήματος. 28

38 Αξιοπιστία και εγκυρότητα του CSAI-2 Γνωστικό A Σωματικό A Αυτοπεποίθηση 29

39 30

40 31 Περιστασιακό άγχος στο μάθημα φυσικής αγωγής

41 32 Παράγοντες που εκτιμώνται με το PESAS

42 Πηγές άγχους διαιτητών χειροσφαίρισης 33

43 Kaisidis & Anshel (1993) Άγχος διαιτητών Καλαθοσφαίρισης 34

44 35

45 36

46 Αντιμετώπιση άγχουςστρες Ετερορρύθμιση Αλλαγή περιβάλλοντος Αυτορρύθμιση Μεθοδικά Παιδαγωγικά Σωματικές Γνωστικές μέτρα μέτρα διαδικασίες διαδικασίες 37 (Μπάουμαν & Τσορμπατζούδης 1998, 295)

47 Μεθοδικά μέτρα αντιμετώπισης του άγχους από τα γνωστά στα άγνωστα από τα απλά στα σύνθετα από τα εύκολα στα δύσκολα εσωτερική διαφοροποίηση της ομάδας 38

48 Στρατηγικές και στυλ αντιμετώπισης Coping Στρατηγική της άσκησης Στρατηγική της χαλάρωσης Στρατηγική σύνδεσης-αποσύνδεσης με παράγοντες ή σκέψεις που απομακρύνουν την προσοχή από το πρόβλημα (associative-dissociative) Επικέντρωση στο πρόβλημα vs επικέντρωση στο συναίσθημα Στρατηγική κοινωνικής υποστήριξης Στρατηγική αντιμετώπισης τραυματισμών Στρατηγική χρήσης ουσιών

49 Παιδαγωγικά-ψυχολογικά μέτρα αντιμετώπισης του άγχους Μειωμένη ατομική κριτική Διαφάνεια προπονητικής μονάδας Περιθώρια και στην αποτυχία Ομολογία άγχους Επιδίωξη συναναστροφών με άλλα άτομα Επιδίωξη σωματικής επαφής Παροχή εμπιστοσύνης από τον προπονητή Παροχή πληροφοριών για αύξηση της αυτοπεποίθησης 39

50 συνέχεια Παρατήρηση μη αγχωδών ατόμων από αγχώδη Σαφής καθορισμός του κινητικού προβλήματος Κατάλληλη δοσολογία πληροφοριών Επίδειξη - μοντελική προπόνηση Αλλαγή περιβάλλοντος Μείωση της σημασίας του αποτελέσματος Θετικός εσωτερικός διάλογος 40

51 Έλεγχος άγχους μέσω σωματικών διαδικασιών Σωματική ενεργοποίηση Έλεγχος μυϊκού τόνου (Αναπνοή, Βιοανάδραση, Προοδευτική μυϊκή χαλάρωση, Προπόνηση ψυχοϋγιεινής, Αυτογενής μέθοδος εξάσκησης, Ζεν, Γιόγκα, ΥΔ κλπ.) 41

52 Έλεγχος άγχους μέσω γνωστικώνσυναισθηματικών διαδικασιών Θετική σκέψη Θετικές αυτοσυνομιλίες και αυτοδιάλογοι Διακοπή σκέψης Εκλογίκευση σκέψης Αντιμετώπιση με βάση το πρόβλημα ή με βάση το συναίσθημα 42

53 Κανόνες διατύπωσης αυθυποβολών Το αποτέλεσμα της αυθυποβολής εξαρτάται: Επανάληψη Σαφήνεια Χαλάρωση Θετική διατύπωση 43 (Μπάουμαν & Τσορμπατζούδης, 2007)

54 Κατηγορίες ψυχικών φραγμών - εμποδίων Αναπτυξιακοί φραγμοί Συναισθηματικοί φραγμοί 44 Νοητικοί φραγμοί

55 Ερωτήσεις Πώς ορίζονται το άγχος, το στρες και η διέγερση; Διαφέρουν οι τύποι άγχους που συναντώνται σε άλλα πεδία (π.χ. σχολείο ή επάγγελμα) από αυτούς που εμφανίζονται στον αθλητισμό; Ποιοι παράγοντες δημιουργούν άγχος στον αθλητισμό; Ποιες γενικές θεωρίες έχουν διατυπωθεί για την εξήγηση του άγχους; Πώς μαθαίνεται το άγχος κατά τη συμπεριφορική θεωρία; Πώς οι ειδικές θεωρίες ερμηνεύουν το άγχος; Να αναπτύξετε μία από αυτές. Ποια είναι τα βασικά σημεία της βιολογικής-φυσιολογικής θεώρησης για το άγχος; Πώς εκδηλώνεται το άγχος στον αθλητή (κατηγορίες συμπτωμάτων); Τι ξέρετε για το άγχος προδιάθεσης και τι για το άγχος κατάστασης; Ποια ευρήματα εξηγούν τη σχέση του προαγωνιστικού άγχους και της απόδοσης σε καλαθοσφαιριστές; Ποιοι είναι οι άξονες της θεωρίας του πολυδιάστατου άγχους στον αθλητισμό; Ποιοι παράγοντες παίζουν ρόλο στην εμφάνιση άγχους στο μάθημα φυσικής αγωγής;

56 Ερωτήσεις Ποιοι είναι οι λόγοι που μπορούν να δημιουργήσουν άγχος στους διαιτητές καλαθοσφαίρισης και χειροσφαίρισης; Ποια μέτρα μπορούν να ληφθούν για την αντιμετώπιση του άγχους και του στρες στον αθλητισμό; Ποιος είναι ο ρόλος των τεχνικών χαλάρωσης στον έλεγχο του άγχους; Εξηγήστε τους μηχανισμούς με τους οποίους η θετική σκέψη και ο αυτοδιάλογος μπορούν να επηρεάσουν το άγχος των αθλητών. Πάνω σε ποιες αρχές πρέπει να στηρίζονται οι αυθυποβολές που διατυπώνουν οι αθλητές για τον έλεγχο του άγχους;

57 Test Basketball official s sources of stress inventory (Anshel & Weinberg) Competitive state anxiety inventory-2 (Martens, Burton, Vealey, Bump, & Smith) Gymnastic anxiety scale (Spink) Precompetitive stress inventory (Silva, Hardy, Crace, & Slocum) Sources of stress scale (Gould, Horn, & Spreeman) Sport anxiety scale (Smith, Smoll, & Schutz) Sport competition anxiety test (Martens, Gill, Scanlan, & Simon) Stressful situations in basketball questionnaire (Madden, Summers, & Brown) Worry cognition scale (Weiss, Klint, & Wiese)

58 Βιβλιογραφία Cox, R. (1994). Αθλητική Ψυχολογία. Μετάφραση Ι. Ζέρβας. Αθήνα: Παριζιάνος. Buckworth, J., & Dishman, R. (2002). Exercise psychology. Human Kinetics. Davids, M., Eshelman, E., McKayk M. (2000). The relaxation & stress reduction workbook. New Harbinger Publications. Le Unes, A., & Nation, J. (1996). Sport psychology. Chicago: Nelson Hall Pub. Morris, T., & Summers, J. (1995). Sport psychology. Brisbane: John Wiley & Sons. Δογάνης, Γ. (2009). Αθλητική ψυχολογία. Θεσσαλονίκη: Χριστοδουλίδης Μπάουμαν, Σ., & Τσορμπατζούδης, Χ. (2007). Ψυχολογία στον αθλητισμό. Θεσσαλονίκη: Copy City.