9 Ι. , 1ερος. δάι<ρυα~ πόλεμος. ,, μεταναστων. Πο1nτ1κn κα1. πολ1τ1 ι<n σ11τ1κnς λατρεf ας των Παι<1στανών. στnν Ελλάδα ΕΤΕΡΟΤΗΤΕΣ

Transcript

1 . 1 Ιερά δάι<ρυα~, 1ερος πόλεμος Πο1nτ1κn κα1 πολ1τ1 ι<n τnς σ11τ1κnς λατρεf ας των Παι<1στανών,, μεταναστων στnν Ελλάδα Μιράντα Τ ερζοπούλου Εθνολόγος. Λαογράφος. ΚΕΕΛ Ακαδnμίας Αθnνών Η παρουσίασn αυτn αφορά μ1α συγκεκρψένn τε λετουργ ία. που εμφανίζετα1 συν τω χρόνω όλο κα1 περ1σσότερο ως ένα από τα κύρ1α κα1 μάλλον το πλέον αναγνωρίσψο στο1χείο ταυτότnτας μ1ας επί θρnσκευηκnς βάσnς δομnμένnς πολπ1κnς οντότnτας. εκείνnς των σ1πών μουσουλμάνων. Ακρ1βολογώντας. όχ1 μ1ας πολ1ηκnς οντότnτας. αλλά τnς κάθε μιας από ης σ11τικές ομάδες. αφού. κάτω απ τnν ορατn γ1α τους Δυτικούς επ1φάνε1α. 01 μεταξύ τους δ 1 αφορές ε ίν01 πολλές. Σε μια τέτοια σιιηκn ομάδα 01κονομικών μεταναστών. στους φτωχ ούς σχεδόν στο σύνολό τους. συχνά άγλωσσους κα1 παράνομους. χωρίς 01κογένε1α. Πακιστανούς μετανάστες. έφτασα μια μέρα πριν τέσσερα περίπου χρόν ι α. αναζnτώντας θρnσκευτικές τελετουργίες. ιδιαίτερα εκε ίνες που παρουσιάζουν προφανε ίς ιδιαπερότnτες ως προς το τυπ1κό τους - και κατ ' επέκτασn ως προς τnν ταυτότnτα των τελεστών τους. Τα σταθερά ερωτnματά μου nσαν πολλά: πώς δομείται και λεπουργεί αυτn n διαπλοκn. πώς συνεργάζετα1 n " διαφορετικότnτα» με το θρnσκευτικό κα1 το πολιηκό. πώς ερμnνεύονται και επανανοnματο~ δοτούνται κατά τn συγκυρία ο ι μύθοι. πώς επnρεάζουν κα1 επανεγγράφονται στο ιερό. Ποιος είνα1 επίσnς ο ρόλος των εκφραστικών σωματικών τεχνικών και τnς μουσ1κnς σε τέτο1ου είδους τελετουργίες. 01 οποίες συνnθως απαπούν μια ειδικn μέθεξn των πιστών. που μπορεί να οδnγnσει στnν υπέρβασn των φυσικών ορίων αντοχnς. 1 Έτσι κάπως έφτασα στον Πεφα1ά. μια χρ1στιανικn Κυριακn αργία για να παρακολουθnσω τnν κορυφαία σ11τικn 1εροτελεστία. τnν Ασούρα. που θα ελάμβανε χώρα στο έρnμο λόγω nμέρας. θλ1βερό β1οτεχν1κό δρομάκ1. πίσω απ ' τις γραμμές του τραίνου. μπροστά στnν είσοδο του υπόγε1ου εντευκτnρ1ου / ευκτnρ1ου οίκου τους. Εδώ τα ερωτnματα πλnθυναν φυσ1κά. Αφού το λατρευτικό δρώμενο παιζόταν Π1α εκτός πλαισίου. rl μάλλον εντός ενός νέου πλα1σίου. ως εξαγόμενο είδος σε ένα χρ1στιαν1κό. όχ1 πια μουσουλμαν1κό περ1βάλλον. με ΕΤΕΡΟΤΗΤΕΣ & ΜΟΥΣΙ Κ Η ΠΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ 9 Ι

2 νέα νοnματα για τις νέες ανάγκες των πιστών τελεστών που έρχονταν να προστεθούν στις σταθερές. αλλά και αέναα διαφοροποιούμενες σιιτικές επικλnσεις - κα ι διεκδικnσεις. Έφυγα σοκαρισμένn από τnν τόσn βιαιότnτα. το. τόσο αίμα. ρέον και ζωγραφισμένο παντού. που όμως αντί να καλύπτει. καλυπτόταν από τn φιλικn υποδοχn και διαθεσιμότnτα των συνεχώς μετακινούμενων από τnν καταλnψία στnν νnφαλιότnτα ευγενικών τελεστών.τελετές τnς μουσουλμανικnς ετεροδοξίας είχα γνωρίσει πολλές. Είχα νιώσει ξανά τι σnμαίνει να είσαι γυναίκα με αλλότρια μnτρικn αλλά και σωματικn γλώσσα σε ένα περ ι βάλλον όχι απλά αποκλειστικά ανδρικό αλλά σε κατάστασn επιστράτευσnς και επίδειξnς θρnσκευτικού συντnρnτισμού. 1 Όμως εδώ nταν χαρντ ροκ κατάστασn και οι αρχαϊσμοί nσαν ακραίοι. Τ nν εποχn εκείνn περίπου δnμοσιεύτnκε στον τύπο μια ιδιαίτερn είδnσn. όσο θα μπορούσε να είναι ιδιαίτερn μια είδnσn από τn Βαγδάτn - και ξεκινώ μ αυτnν γιατί μας βάζει κατευθείαν στο θέμα: Τα πτώματα 14 νεαρών ανδρών βρέθnκαν σε μια χωματερn. με μια σφαίρα στο κεφάλι, στο ίδιο ακριβώς σnμείο. 'ΟΊ'αν n αστυνομία έψαξε τις ταυτότnτές τους διαπίστωσε πως και οι 14 είχαν το ίδιο όνομα: Ομάρ. Η μικρn αυτn λεπτομέρεια τράβnξε τnν προσοχn των δnμοσιογράφων στο κατά τα άλλα σύνnθες γεγονός. αφού στις άγριες μάχες μεταξύ σιιτών και σουνιτών τα θύματα nσαν nδn αμέτρnτα. Απέδωσαν τnν αποτρόπαια προσχεδιασμένn πράξn στους σιίτες. σnμειώνοντας ότι το όνομα Ομάρ είναι πολύ κοινό ανάμεσα στους σουνίτες. Μια σχεδόν χωρίς νόnμα πλnροφορία. n για τον πιο ευαίσθnτο αναγνώστn ίσως μια ακατανόnτn κρυπτογραφnμένn πλnροφορία μέσα στn δίνn των πολιτικών ερμnνειών. σχετικά με έναν σκλnρό εμφύλιο πόλεμο που τότε άρχιζε να γίνεται αντιλnπτός για τn Δύσn. Ωστόσο οι δράστες καθόλου δεν προετοίμασαν μιαν ακόμn αποτρόπαια δολοφονία. Έγραψαν ένα αιματοβαμμένο μnνυμα για να διαβαστεί. με απειλnτικούς συμβολισμούς και σκλnρές κυριολεξίες. Καμιά απ ' τις λεπτομέρειες του σκnνοθετnμένου πολεμικού εγκλnματος δεν είναι τυχαία: ούτε το κοινό όνομα των θυμάτων. ούτε n nλικία τους. ούτε Ο αριθμός 14. rl ίσως ΚΙ άλλοι άγνωστοι για μένα συμβολισμοί. ΠΟυ μας διακτινίζουν στο απώτερο παρελθόν. στnν απυρόβλnτn συμβολικn αφετnρία. όχι μόνο τnς εμφύλιας σύρραξnς στο Ιράκ. αλλά μιας βαθιάς πολιτικοθρnσκευτικnς αντιπαλότnτας που παίζει και θα παίξει ίσως ένα ρόλο μεγαλύτερο απ ' όσο φανταζόμαστε στον ισλαμικό χώρο που κατέχουν 01 σιίτες. το χώρο του πετρελαίου. Παραφράζοντας αντιστροφικά μια ρnσn του Jean-Paul Roux. θα μπορούσα να πω : ο θριαμβευτικός τελικά συσχετισμός του αίματος με το θάνατο δεν κρύβει ποτέ τον πάντα υποβόσκοντα δεσμό του αίματος με τn ζωn.' Και με τις διεκδικnσεις τnς. Αν και τα τελευταία χρόνια. λόγω κυρίως τnς πολιτικnς κατάστασnς στο Ιράκ. το ζεύγος σουνίτες-σιίτες έγινε αρκετά διάσnμο. κρίνω σκόπιμn μια μικρn εισαγωγn για όσους δεν είναι εξοικειωμένοι με τον μουσουλμανικό κόσμο, σχετικά με τn γένεσn και τnν ιστορικn διαδρομn του σιιτικού κινnματος - ο όρος κίνnμα δεν είναι τυχαίος - ώστε να γίνουν κατανοnτά τα τελετουργικά θρnσκευτικά - και όχι όχι μόνο - σύμβολά τους. μόνο - δρώμενα και τα ιερά - και ΕΤΕΡΟΤΗΤΕΣ 9 ~ ι.,._ι

3 Ο Μωάμεθ. εκτός απ ' το Κοράν1. έκανε ένα μεγάλο δώρο σης αλλnλοσπαρασσόμενες φυλές τnς ερnμου: τnν Ούμμα. τn συνταγμαηκn συνθnκn συστράτευσnς με το Ισλάμ με τnν έννο1α τnς ενότnτας. τnς κο1νότnτας κα1 τnς 10ότnτας των φυλών μπροστά στο θεό. Αυτn n έννο1α τnς ενότnτας. ως απαραβfαστο εφεξnς αξfωμα. που εξασφαλfζετω μόνο με τnν προς τα έξω στροφn τnς επ1θεηκότnτας των συμμάχων. θα πυροδοτnσε1 τnν εθνογενεηκn δ1αδ1κασfα που έβαλε ης νομαδ1κές φυλές τnς άνυδρnς Αραβfας στο χώρο των 1στορ1κών λαών κω θα αποτελέσε1 το ανθρωπολογ1κό υπόβαθρο του αραβοϊσλαμ1κού έθνους. Η αναπάντεχn επ~τυχfα κω 01 εκπλnκηκές κατακτnηκές νfκες τnς 10λαμ1κnς ενότnτας. έκαναν τους μουσουλμάνους να β1ώνουν τn συμμετοχn στnν Ούμμα ως 1ερn εμπεφfα κα1 απόδε~ξn τnς θεϊκnς προστασfας στnν οποfα εfχαν υποταχθεf 4 Ωστόσο n αρχ1κn 1δαν1κn ενότnτα του Ισλάμ σύντομα έσπασε. Ένα μεγάλο σχfσμα εκδnλώθnκε αμέσως μετά το θάνατο του Μωάμεθ. το 6 '3 2 μ.χ.. κα1 χώρ1σε γ10 πάντα το μουσουλμαν1κό κόσμο σε δυο ομάδες : τους Sunni. καθ' nμάς Σουνfτες ( λέξn που σnμαfνε1 (( ακόλουθο1 τnς παράδοσnς κα1 τnς κο1νότnτας» ) ΚΟ1 τους Shϊa. τους Σ1fτες. το «λεπτότερο κορμό του Ισλάμ» κατά τον Αναστάσ10 Γιαννουλάτο '. που αποτελούν σnμερα το 1 5 % από το 1. '3 δις των μουσουλμάνων. Εfνω δnλαδrl ο σι~τισμός μ10 θρnσκευηκn «με1ονότnτα». που αναπτύχθnκε όμως απ' ευθεfας από τn ρfζα του Ισλάμ. κω προέκυψε από ης έρ1δες των αραβ1κών φύλων γύρω απ το θέμα τnς νομψότnτας τnς δ1αδοχnς του Προφnτn. κρfσn που εξελfχθnκε κω νοnματοδοτnθnκε πο1κ1λότροπα στn δ1άρκε1α α1ώνων. μέχρ1 σnμερα. Κατά τnν πεποfθnσn των Σι~τών. δ1καfωμα γ1α τnν nγεσfα των μουσουλμάνων έχουν μόνο 01 Ιμάμnδες εκεfνο1 σης φλέβες των οποfων ρέε1 αfμα του Μωάμεθ. κα1 ε1δ1κότερα 01 απόγονοf του από τnν μερ1ά τnς κόρnς του. θέμα που εκτός τnς πολ1ηκnς δ1άστασnς ενέχε1 και βαθε1ά θεολογ1κn - μυσηκ1σηκnς κα1 γνωσηκnς τάξnς - αναζnτnσn: τnν κρυφn. εσωτερ1κn ουσfα τnς θρnσκεfας. τnν οποfα μόνο άτομα με τnν εσωτερ1κn Γ νώσn του Προφnτn - άρα όμαψο1 συγγενεfς του - ως ερμnνευτές του θεfου μnνύματος μπορούν να κατέχουν. Στnν πfστn τους αυτn οφεfλετα1 n λατρευηκn εξαρχnς προσκόλλnσn τους στnν 01κογένε1α ( ahlul bayt) των άμεσων απογόνων του Μωάμεθ: τnν κόρn του Φατfμα. το σύζυγό τnς Ali κω τα π01δ1ά τους Χασάν κω Χουσε'\ν. Το κατ' εξοχnν γεγονός στnν 1στορfα των Σητών εfνω n περfφnμn μάχn n σφαγn τnς Καρμπάλα ( 6 8 Ο). κοντά στn Βαγδάτn. όπου ο Χουσε'lν κω 01 ολ1γάρ1θμο1 υπερασπ1στές τnς 01κογένε1ας του Μωάμεθ κατατροπώθnκαν από τn συρωκn υπερδύναμn των Ουμαγ1άδων. τον πολυάρ1θμο στρατό του Γ1αζfντ. δ1αδόχου του Μουαουfγ1α - του Μωαβfα των Βυζαντ1νών - του οποfου ο Χουσε"Ιν αρνούνταν να αναγνωρf σει τnν εξουσf α. Σ' αυτn τnν ασnμαντn γ1α τnν 1στορfα μάχn έπεσε μαχόμενος ο Χουσε \ν κω σύντροφοf του κω τα βασανισμένα απ' τnν πολυnμερn στέρnσn νερού γυν01κόπα1δα σύρθnκαν ως σιδεροδέσμ1οι αιχμάλωτο1 σε μ1α εξοντωηκn ταπε1νωηκn δ1απόμπευσn μέχρ1 τn Δαμασκό. με τα καρατομnμένα κεφάλ1α του Χουσε'lν κα1 των άλλων μαχnτών μπnγμένα σε λόγχες ως τρόπωα να nγούντω τnς αποτρόπωnς πομπnς. Τα ακέφαλα σώματα των νεκρών έμε1ναν άταφα στnν καυτn έρnμο. Η προφορ1κn παράδοσn αναφέρε1 όη το σώμα ΕΤΕΡΟΤΗΤΕΣ 9 3

4 του Χουσε"iΎ είχε τόσες πλnγές όσα και τα γράμματα του Κορανfου. Το πεπρωμένο του Χουσε"f"ν έγ1νε σύμβολο τnς ανθρώπ1νnς αδ1κfας 1<01 εγερτnρ10 μnνυμα για το τζ1χάντ. τον δfκα10 αγώνα όχ1 μόνο υπέρ των υψnλών 1σλαμ1κών 1δεωδών αλλά κα1 ενάντ1α στο Κακό. όπως αυτό εμφανfζεται σε κάθε περfστασn τnς ζωnς μέσα στnν ψυχn του καθενός n στο περ1βάλλον του. Μπορούμε να πούμε όη n ύπαρξn τnς 1<01νότnτας των Σ11τών πnγασε από το αf μα του Αλf και του ΧουσεϊΎ και n ανάπτυξn του σ1π1κού 1<1νnματος συνεχfζε1 αέναα να ποτfζετα1 με αf μα. Αν 01 σουνfτες ταυτfστnκαν με τnν εξουσία και τnν κυριαρχία. 01 nπnμένο1 σ~ίτες nσαν πάντα συνδεδεμένο~ με στάσε1ς και κ1νnματα. που λογ1κά εμφανfζονται ως πολ1ηκn αντfθεσn στnν εξουσία των σουνπών. Το σχίσμα ανάμεσα στους "καλούς θυσ1ασμένους". που πολέμnσαν γ~α το δf καιο. και τους "κακούς σφετερ1στές τnς εξουσίας" υπερfσχυσε τnς Ούμμα. και n 1σλαμ1κn ενότnτα παραμένε1 π1α στο χώρο του φαντασ1ακού. Εξαπίας τnς αντfθεσnς του με το 10λαμ1κό κατεστnμένο και τnν εξουσία. αλλά ίσως περισσότερο λόγω των αποκρυφ10ηκών του απόψεων. ο πρωτοσ11ησμός τnς Μέσnς Ανατολrlς προσείλκυσε δ~άφορόυς μn κομφορμ10τές νεοπροσnλυτους. πρώnν ζωροάστρες. παγανιστές. χρ1σηανούς n 10υδαfους, που θέλnσαν να διατnρnσουν πεπο1θnσε1ς και έθιμα από τ~ς παλαιότερες θρnσκεfες τους 1<01 εfχαν τn δυνατότnτα να το κάνουν εναρμονfζοντάς τα με τnν ιδιαίτερn ερμnνεfα του Κορανfου και τα άλλα μυσηκ1σηκά κεf μενα και προφορ1κές παραδόσε1ς των σ~πών. Γ1α παράδε1γμα σταθερές μυθολογ1κές μορφές και συμβολ1σμοf όπως τnς αγfας 01κογένε1ας. του 1ερού ζευγαριού μάνα -γ1ος. του " θνnσκοντος θεού». του κατακρεουργnμένου. «μελωμένου,, παιδ1ού n νεαρού άνδρα. τnς Μεγάλnς θεάς. βρnκαν ενσάρκωσn στn λατρεfα τnς 01κογένειας του Μώάμεθ. σrον μαρτυρ1κό θάνατο του Αλί. στον αποκεφαλ1σμό του Χουσε"lν και των νεαρών συντρόφων και αδελφών του. στnν εμβλnμαηκn Φατf μα. μάνα του μαρτυρ1κού Χουσε"lν n τnν Zaynab. τnν αγέρωχn αδελφn του. που ανέλαβε ρόλο αντρικό μετά τn σφαγn γ ι α να προστατέψε1 ης άλλες γυναf κες και τα παιδ1ά και να υπερασπιστεf τnν τιμn τnς γεν1άς. και που λογfζεται δεύτερn μάνα του Χουσε"fν 6 Από τnν άλλn 01 μεσσιαν1κές δ~δαχές. 01 λαοφ1λεfς θυσfες. τα κο1νά γεύματα. 01 επετειακές αναπαραστάσε1ς ενός θεfου δράματος και ο εππάφιος θρnνος. 01 εμμονές στο σελnν1ακό nμερολόγ σελnνολατρ1κές εκσταηκές καταστάσε1ς. n βfα κα1 n σωμαηκn οδύνn. με τα αποθέματα νοnμάτων που υποκρύπτουν. έγ1ναν 01 κύρ1ες λατρευηκές πρακηκές για τnν έκφρασn αυτnς τnς πfστnς - αφού προσφέρονταν σαν τοπfο και γ~α τnν εξωτερfκευσn τnς οργ1σμένnς διαμαρτυρfας των αδ1κnμένων. Το πλούσ10 πολ1ησμ1κό υπόστρωμα τnς λαϊκnς θρnσκείας δfνε1 στους σ~fτες πολλά εργαλεfα για να διαχεφ1στούν το φαντασιακό τους. Η οδυνnρn εμπεφf α τnς Καρμπάλα ανασκαλεύετα1 δ~αρκώς. Ωστόσο κάθε χρον1ά το πρώτο δεκαnμερο του μnνα Μουχαράμ. του πρώτου και π10 1ερού μnνα του 1σλαμ1κού nμερολογfου. με αποκορύφωσn τn δέκατn μέρα. γνωστn ως Ασούρα. το υποδε1γματ1κό αυτό θεfο δράμα αναβ1ώνεται κανονικά με παρασταηκές αφnγnσε1ς. θεατρ1κές αναπαραστάσεις { ta'ziyeh n shabih) και Βfαιες αυτομασηγώσε1ς των π10τών. σε μια αυτοθυσιασηκn ταύησn με το λατρευόμενο μεγαλομάρτυρα nγέτn τους. Γ1α τους οπαδούς ΕΤΕΡΟΤΗΤΕΣ 9 4 ΣΤΑ ΒΜΚΑΝΙΑ

5 του Αλ( κα1 του Χουσε"fν. ο κόσμος μετά τnν Ι<αρμπάλα ε(ν01 ένας τόπος αδ1κ(ας κ01 β(ας. μαρτυρ(ου κα~ ασ(γαστnς μνnμnς. Να θρnνε(ς γ1α το Χουσε"fν ε(να1 ένα δ1αβατnρ10 γ1α τον παράδε100. πολύ περ~σσότερο να χύνε1ς το α(μα σου γ1' αυτόν. να ξαναζε(ς το θάνατό του. 01 τψώμενες 1ερές μορφές των μαρτύρων. γνωστές ως «01 14 αθώο1» 7 - αυτόν ακρ1βώς τον αρ1θμό υπα1ν(χθnκε με τόσn β101ότnτα n δολοφον(α τnς Βαγδάτnς - «αναστα(νοντα1» στnν «σκnνn». ανάμεσα στα αντ(γραφα των συμβόλων του μαρτυρ(ου τους. σαν σε μ1α πρόβα τnς 1δεατnς κ01 αναπόφευκτnς αποκαλυπηκnς παρουσ(ασnς που θα συμβε( κατά τnν nμέρα τnς Κρ(σεως. 01 εναλλασσόμενο1 ρnτορες / 1εροκnρυκες ( zaker). ως καλο( παραμυθάδες / storyte11ers κατά τnν παράδοσn τnς Ανατολnς αλλά κα~ επ1δέξ101 αγκπάτορες. αφnγούντα~ το δράμα τnς Καρμπάλα. τον ακρογωνω(ο λ(θο τnς πνευμαηκότnτας των σ1πών. δ1απλέκοντας στnν αφnγnσn υπ01ν1γμούς γ1α αδ1κ(ες κ01 τραύματα του παρόντος. 8 Ι<ατά τn δ1άρκε1α τnς αφnγnσnς κα~ τnς σταδ1ακnς μετατροπnς τnς σε συλλογ1κό θρnνο. τα μέλn τnς κάθε σ1π1κnς 1<01νότnτας ταυηζόμενα ψυχ1κά κ01 σωματ1κά με τους πρωταγων~στές τnς nρω1κnς μάχnς. γεφυρώνοντας δnλαδrl το χρόνο. όχ1 μόνο επαναβεβ01ώνουν τn θρnσκευηκn τnς ταυτότnτα αλλά 1<01 τnν επανενεργοπο1ούν πολ1ηκά τοποθετώντας τnν υπόθεσn τnς Καρμπάλα στο επ(κεντρο τnς 1στορ(ας του Ισλάμ. του 10τορ1κού παρελθόντος όπως κα1 του 1στορ1κού γ(γνεσθα~. Το "ορατόρ10 του Μουχαρέμ» 9 ανακαλε( κ01 αναδε1κνύε1 τ1ς αρετές. τn γενν01ότnτα. τn σοφ(α. το δ(κ10 τnς 01κογένε1ας του προφnτn σε αντ(θεσn με τnν κατωτερότnτα. τnν αλαζονε(α. τn σκλnρότnτα του Yazid κ01 τnς γεν1άς του. Από ης αφnγnσε1ς αυτές προκύπτουν χρόνο με το χρόνο σταθερά. αλλά κ01 νέα κα1 χρnσψα μnνύματα παντός καφού : όη ο κόσμος δεν πρέπε1 να φοβάτ01 από κάθε ε!δους «Γ1αζ1ντ10μό» - ο οπο!ος άνετα σnμερα γ(νετ01 σ1ων1σμός. μπουσ~σμός. δυηκός καππαλ~σμός κλπ. -. όη 01 με1οψnφ(ες δεν πρέπε1 να δε1λ1άζουν μπροστά σης πλε10ψnφ(ες. όη "Καρμπάλα μπορε( να ε(ν01 παντού κα1 Ασούρα n κάθε μέρα» συμβολ1σμο( τnς Καρμπάλα στάθnκαν πολύτψο1 σε πολλές εξεγέρσε1ς. Η πολπ1κn χρnσn τnς ε(ν01 τόσο παλ1ά όσο κ01 n (δω n μάχn. πα(ρνοντας ολοένα κ01νούργ1α νοnματα. 11 Γ1α τn σ11ηκn κο1νων(α n τελετουργ1κn. θυσωσηκn βlα έχε1 αναχθε( σε πολπ10μ1κn σταθερά. Μέσω τnς θεατρ1κnς επαναλαμβανόμενnς περφόρμανς. επ1κυρώνετ01 n εξ1δαν(κευσn κ01 κατοχύρωσn των συγκεκρψένων 10τορ1κών γεγονότων κα1 των συνεπε1ών τους. ανα -νοnματοδοτούντα1 01 συμβολ1κο( κώδ1κες κ01 κυρ(ως n γλώσσα του θρnνου κα1 τnς σωμαηκnς β(ας. Η γλώσσα αυτn. αποτελώντας μω εκφορά τnς ε1κόνας του θανάτου. αντανακλά τnν ε1κόνα τnς ομάδας γ1α τnν (δω τnν κο1νων(α. υπαγορεύε1 τnν nθ1κn στάσn που οφε1λε1 να λάβε1 - κ01 ενδεχομένως τn δράσn που οφε1λε1 να αναλάβε1 - στnν αέναn μάχn με το Κακό. Εδώ ο Φρό1ντ θα συμφωνούσε.'εγραφε: «Δεν μπορούμε παρά να αναζnτnσουμε μέσα στον κόσμο τnς φαντασ(ας. στn λογοτεχν!α. στn θεατρ1κn έκφρασn. ένα υποκατάστατο αυτού που μας στερε( n ζωn. Εκε( βρ(σκουμε ακόμα ανθρώπους που όχ1 μόνο ξέρουν να πεθα!νουν. αλλά κα~ να προκαλούν το θάνατο κάπο10υ άλλου». 11 Μω μεταφορά που μας παραπέμπε1 στn δυστυχώς πολύ επ(καφn σύζευξn του κόσμου του 1ερού 1<01 του ΕΤΕΡΟΤΗΤΕΣ 9 /Γ 8- ΜΟΥΣΙΚΗ ""'\

6 συμβολ1κού. με τn θυσ1ασηκn επ1θεηκότnτα του θρnσκευηκού πολέμου.'ομως αυτό είνω άλλο θέμα. Υπάρχε1 ωστόσο κω ο καθnμερ1νός πόλεμος. εξίσου άγρ1ος - κα1 δ~αρκnς. Η σταθερn στον μυθ1κό πυρnνα τnς αλλά ρευστn σε νόnμα κω σε δομn Ασούρα ε ίνα1 πάντα πρόσφορn να ενσωματώσε1 στο1χεία που να εκφράζουν τnν πολ1ηκο - 01κονομ1κn συνθnκn των τελεστών τnς κα1 τα κο1νων1κά τους 1δεώδn. Έχε~ παρατnρnθεί όη λατρευηκές τελετουργίες τέτο1ου είδους με εκδnλώσε1ς 1ερnς καταλnψίας, ως συμβολ1κός τόπος συνάντnσnς των ανθρώπων όχ1 μόνο με τα υπερβαηκά πρότυπά τους, αλλά κω με το ίδ10 τους το σώμα. ης επ1θυμίες κω ης προσδοκίες τους. γίνοντω ένα ασφαλές πεδίο εξωτερίκευσnς των β1ωμένων αντ1νομ1ών ανάμεσα στn φυσ1κn. ψυχ1κn κω 1<01νων1κn υπόστασn των ατόμων κω ένας αποτελεσματ1κός μnχαν~σμός υπέρβασnς ενδοψυχ1κών κω κ01νων1κών κρίσεων. 1 3 Ως εκ τούτου δεν θεωρείτο~ τυχαίο το όη συχνά τέτο10, μn «κανον1κά» λατρευηκά δείγματα. συνnθέστερα στον λεγόμενο "τρίτο κόσμο ". ανάμεσα σε π~στούς ανψ~σηκών θρnσκε1ών n μεταστραμένους στο λαϊκό Ισλάμ KOl χρ1σηαν1σμό. χωρίς να μπορούμε να πούμε όη έχουν εξαφαν~στεί από παραδόσε1ς του λεγόμενου δυηκού πολπ1σμού. συγκεντρώνουν οπαδούς από θρnσκευηκές με10νότnτες. δnλαδn επίσnς μn «κανον1κές» ως προς το κυρίαρχο σχnμα ομάδες. που έχουν κατά κανόνα υποστεί τnν κο1νων1κn περ1θωρ1οποίnσn κα1 αδ 1 κία. Σης περ1πτώσε1ς αυτές τα εκσταηκά φωνόμενα γίνοντω μ~α «άλλn επανάστασn " (κατά τnν έκφρασn τnς C1ement 14 ) κω n τελετουργία προσφέρετω ως πλαίσ10 μέσα στο οποίο μπορεί να «εππελεστεί» κάθε ακυρωμένn σύγκρουσn κα1 να εκφραστεί κάθε αποσ1ωπnμένο αίτnμα. κάθε νομψοπο1nηκn δ~εκδίκnσn που θα μετέτρεπε τnν κο1νων1κοθρnσκευηκn με1ονότnτα σε 1σότψο μέλος τnς κυρίαρχnς πραγμαηκότnτας. Ας παρακολουθnσουμε τnν πεφωώηκn. αρ1θμnηκά όχ1 ευκαταφρόνnτn ομάδα μας. Μετά τnν αναγνώρ~σn του Σωματείου το 2 00 l. όλο κα1 περ1σσότερα μέλn προσέρχοντα1 κα1 ως 1σχυρn ομάδα προσπαθούν να ξεφύγουν από τnν απλουστευμένn ε~κόνα του σκουρόχρωμου φτωχού εργάτn κω - με τn δnμοσ1οποίnσn τnς τελετουργίας τους μέσα από τα ΜΜΕ - να γίνουν «ορατοί» στnν εχθρ1κn Αθnνα. Ακόμn κ1 εκείνο~ που δεν εννοούσαν τον σ1π10μό - άρα κω τον εορτασμό τnς Ασούρα - ως στο1χείο τnς ταυτότnτάς τους στn χώρα προέλευσnς τους, το κάνουν τώρα, αφού το να ανnκε1ς σε μ10 ομάδα με δ10κρπά χαρακτnρ~σηκά κω να έχε1ς τnν κάλυψn τnς - παρά ης εσωτερ1κές αντ1παλότnτες - προσδίδε1 πολλά οφέλn σε μ ~ α χώρα τόσο αρνnηκn 1 δ10ίτερα προς τους μουσουλμάνους Ασ1άτες. Είνω ωστόσο ενδ1αφέροντες 01 τρόπο~ κω τα στο1χε ία - συχνά αντ1φαηκά - που χρnσψοπο1ούν θέλοντας να κατοχυρώσουν κα1 να νομψοπο1nσουν τnν πακ10τανο - σ1π1κn ταυτότnτά τους στnν ελλαδ1κn τnς εκδοχn. Προσπαθούν πρωτίστως να απομακρυνθούν από επ1κίνδυνες ταυτίσε1ς με τους 10λαμ10τές φονταμενταλ~στές. αποδίδοντας τον θρnσκευηκό ακηβ~σμό τους καθαρά σε θρnσκευηκά ελατnρ1α. τα οποία βέβωα περ1λαμβάνουν κω τnν κο1νοηκn αλλnλεγγύn. Υπογραμμίζουν τον «εξωηκό» χαρακτnρα 9 :/' ΕΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ο

7 του " εθf μου» προσπαθώντας ταυτόχρονα να βρουν αντιστο1χfσε1ς με ανάλογα πολπ 1 σμ1κά στο1χεfα του τόπου - ως πυροβάτες π.χ. κα1 01 fδ10 1 στο Πακ10τάν. επ1δfωξαν π1εστικά να επ10κεφτούν τα Αναστενάρ10 κα1 να συμμετάσχουν. Παρόλο που υ1οθετούν τον π10 «παραδοσ1ακό». δnλαδn τραχύ τρόπο τέλεσnς τnς Ασούρα. προσπαθούν να αντισταθμfσουν τnν ε1κόνα μ1ας αψοδ1ψούς. " οπ1σθοδρομ1κnς» κουλτούρας που αποπνέε1 n τελετουργfα. καθώς κα1 τnν ε1κόνα περ1θωρ10ποf nσnς που αποπνέουν 01 fδ101 ( φτωχοf. χωρfς γυναfκες). δfνοντας έμφασn στnν καλrl σχέσn τους με τnν σύγχρονn τεχνολογfα - στnν οποf α πράγματι δ1ακρfνοντ01 -. β1ντεοσκοπώντας συνεχώς τους εαυτούς κα1 τους οδυρμούς τους. κόβοντας κω δ1αθέτοντας DVD. συνεργαζόμενο1 με το ΥΠΠΟ. οργανώνοντας ταξfδ1α θρnσκευτικού τουρ10μού κ.ά. που δ1αρκώς επ1νοούν. όπως εfνω επόμενο. Κάπο10 άλλο επfπεδο όμως σ όλα αυτά παραμένε1 πάντα ανο1χτό γ10 κατανόnσn. Επ1σκεπτόμενn τnν υπόγε1α αποθnκn -τέμενος δfπλα στο λψάν1 του Πεφωά κατά τις σαββατιάτικες συνάξε1ς με τις θρnνnτικές προσευχές κα1 τα κο1νά γεύματα. παρ1στάμενn στις 17 μεγάλες επεrε1ακές - γ10 γεννnσε1ς κω θανάτους - παραστατικές γ10ρτές - ανάμεσα στις οποfες κα1 n κορυφαfα Ασούρα -. ακολουθώντας τους κω ζώντας δfπλα τους στον ξυπόλυτο προσκυνnματικό γύρο των 1ερών τόπων τnς Συρfας. όπου συνάντnσα γ1α πρώτn φορά τις ξέχωρα θρnνούσες με το δ1κό τους τρόπο γυναf κες. κατανόnσα τnν φράσn που λένε γ1α τον εαυτό τους : " Ο οδυρμός εfνω n κλnρονομ1ά μας». Κλnρονομ1ά εfνω μ1α εκτεταμένn. δ1αρκnς τελετουργfα εξ1δαν1κευμένnς βfας που μπορεf να εππελεστεf γεν1κώς αλλά όχ1 αορfστως. παντού αλλά όχ1 όπου να Ύα1. σε εφnνn n σε πόλεμο. γ1α 1κεσfα n γ1α απε1λn. Από τnν εκστατικn θρnσκευτικn. κλε10τn τελετουργfα ως τnν παγκόσμ1α πολεμ1κn τελετουργfα n απόστασn ενfοτε εκμnδενfζετω. άλλοτε τα νοnματα προσαρμόζοντω κω απαπούν. αλλά το εργαλεf ο μένε1 πάντα το fδ10: το σώμα. 1 Rouget G : 456 εξ. Τερζοπούλου. 2004:1 Ο. 1 Μααλούφ Α : Roux J.P : 22. Άρμστρογκ Κ : Γιαννουλάτος Α : Syed Akbar Hyder. Sayyedeh Zaynab. «The Conqueror of Damascus and Beyond» στο Aghaie. Kamran Scot. ed.: BirgeJ : Jabar F : Syed Akbar Hyder. Sayyedeh Zaynab. «The Conqueror of Damascus and Beyond» στο Aghaie. Kamran Scot. ed.: ΕΤΕΡΟΤΗΤΕΣ 9 7

8 1 0 Για το πώς συγκρούσεις από ιστορίες του παρελθόντος μπορούν να μετατραπούν σε πολιτικές συγκρούσεις του παρόντος είναι χαρακτnριστικn n περίπτωσn του Ιράν. όπου δυο αντίπαλα στρατόπεδα εργαλειοποίnσαν διαφορετικές ιστορικές αναφορές στον αγώνα τους να εγκαθιδρύσουν διαφορετικά κοινωνικά μοντέλα. Το Δεκέμβριο του έγινε n σnμαντικότερn και μαζικότερn πολιτικοποίnσn των τελετών του Μουχαράμ από εκατομμύρια αντικαθεστωτικούς. Ο Αγιατολάχ Χομεϊνί και οι δυσαρεστnμένο1 και καταδιωγμένοι ουλαμάδες. με όπλο το μύθο τnς Καρμπάλα και το θρnνο τnς Ασούρα ως επαναστατικό σλόγκαν ενάντια στnν τυραννία. κατόρθωσαν να ανατρέψουν τον Σάχn παρουσιάζοντάς τον σαν ένα σύγχρονο Γιαζίντ. αφού βέβαια πρώτα κατέρριψαν τn δικn του προσπάθεια να εμφανιστεί ως διάδοχος των Μεγάλων Αχαιμενιδών Βασιλέων για να στnρίξει τnν κοσμικn πετρελαϊκn δυναστεία του. βλ. Linco1n Β.: 'Rosen Ν. : Kamran Scot Aghaie. «Gendered Asρects of the Emergence and Historica1 Deνe1opment of Shiϊ Symbo1s and Ritua]s» στο Aghaie. Kamran Scot. ed :5. 11 Freud. S : Τερζοπούλου Μ : (atherine C1ement - Ju1ia Kristeνa : 28. Βιβλιογροφίο: Ag.haie. Kamran Scot. ed The women of l<arbala: ritual performance and symboli( discourses in modern shiϊ Islam. Uniνersity of Τ exas Press. USA Άρμστρογκ Κ.. 2ΟΟ1. Ισλάμ: Μια σύvτομn ιστορία. Μτφρ. Φώτnς Τ ερζάκnς. Αθnνα: Πατάκnς Birge J.K The Bel<tashi Order of Dervishes Γιαννουλάτος Α Ισλάμ: θρnσκειολογικn επισκόπnσn. Αθnνα: Πορευθέντες. Έθνn και Λαοf Catherine Clement - Julia Kristeνa Το θnλυ και το ιερό. Μτφρ. Αρχοντnς Κόρκας. Αθnνα: Ψυχογιός Cole J Sacred Space and Ho/y War: The Politics.Culture and Histoιy of Shiϊte Islam. London / New York: I.B.Tauris Freud. S.. «Η σχέσn μας με το θάνατο». Λε8ιάθαν Girard R Το εξιλαστnριο θύμα. Η Βία και το ιερό. Μτφρ. Κωστnς Παπαγιώργnς. Αθnνα: Εξάντας Jabar Faleh Α The Shiϊte Moνement in Iraq. London: Saqi Lincoln Β Discourse and the Construction of Society. Comparatiνe Studies of Myth. Ritual and Classification. New York-Oxford: Oxford University Press. Μααλούφ Α Οι φονικές ταυτότnτες. Μτφρ. Θεόφιλος Τραμπούλnς. Αθnνα: Οκεανfδα Μακρnς Γ Ισλάμ: Πεποιθnσεις, πρακτικές και τάσεις. Αθnνα: Ελλnνικά Γράμματα ΕΤΕΡΟΤΗΤΕΣ 9 Q \ 1 _,,

9 Makris G.. 2 Ο Ο 7. Islam in the Middle East: Α Living Tradition. Ma1den / Oxf ord / Victoria: B1ackwe11. Rizνi. Syed Azhar Muslim Tradition in Psychotherapy and modern Trends. Lahore Pakistan: Institute of Is1arnic Cu1ture Rosen Nir In the Belly of the Green Bird. The Triumph of the Martyrs in Iraq. New York: Free Press Rouget G La musique et la trance. Esquisse d' une theorie generale des relations de la musique et de la possession. Paris: Ga11irnard Roux J.-P Το Αίμα: Μύθοι. σύμβολα και πραγματικότnτα. Αθnνα: Νέα Σύνορα. Λ1Βάνnς Scott J Domination and the Arts of Resistance. Hidden Transcripts. Ya1e Uniνersity Press Τερζοπούλου Μ «Με τα τύμπανα κα~ τα όργ1α τnς Μnτέρας: Η γυνακεία λαϊκn λατρεία ως πολ1ηκn μεταφορά σε ένα συγκρουσ1ακό περ1βάλλον» στο Χ. Βλαχούτσ1κου κα~ L. Kain-Hart ( Επψ. ). Όταv γυvαίκες έχουv διαφορές. Αvτιθέσεις και συγκρούσεις γυvαικώv στn σύγχροvn Ελλάδα Αθnνα: Μέδουσα Τερζοπούλου Μ <(Οταν n αρρώσηα είνα~ Έπ1λοyn,, στο Μουσικrί και θεραπεία. Η Καθnμεριvrί. Επτά Ημέρες τnς Ο Ο 4, Τ urner Υ.. Drarnas, Fields and Metaphors. Symbolic action in human society, Corna11 Uniνersity Press ΕΤΕΡΟΤΗΤΕΣ 9 9