Ανάπτυξη και αξιολόγηση πολυαισθητηριακής εφαρμογής για τη γνώση του χώρου από άτομα με τύφλωση

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Ανάπτυξη και αξιολόγηση πολυαισθητηριακής εφαρμογής για τη γνώση του χώρου από άτομα με τύφλωση"

Transcript

1 Τμήμα Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Κατεύθυνση: Ειδική Αγωγή Μεταπτυχιακή εργασία Ανάπτυξη και αξιολόγηση πολυαισθητηριακής εφαρμογής για τη γνώση του χώρου από άτομα με τύφλωση Κουκουρίκος Παναγιώτης Αριθμός Μητρώου: 04/13 Επιβλέπων: Παπαδόπουλος Κωνσταντίνος Συνεξεταστής Α : Καρτασίδου Λευκοθέα Συνεξεταστής Β : Δαγδιλέλης Βασίλειος Θεσσαλονίκη, Ιούνιος 2014

2 Πίνακας Περιεχομένων Πίνακας Περιεχομένων ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ... 2 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΓΝΩΣΗ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΤΥΦΛΩΣΗ ΓΝΩΣΗ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΙ ΓΝΩΣΤΙΚΟΙ ΧΑΡΤΕΣ ΓΝΩΣΗ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΙ ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΤΥΦΛΩΣΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΣΥΣΚΕΥΕΣ ΑΠΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΥΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΑ ΕΙΚΟΝΙΚΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ ΣΥΣΚΕΥΕΣ ΑΠΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ Συσκευές 2D Συσκευές 3D ΠΟΛΥΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ Η συμβολή των απτικών πληροφοριών Η συμβολή των ακουστικών πληροφοριών ΕΙΚΟΝΙΚΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΠΟΛΥΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ MAP FOR THE BLIND ΓΕΝΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ Η πλατφόρμα H3DAPI Η τεχνολογία X3D Η γλώσσα προγραμματισμού Python

3 Πίνακας Περιεχομένων Το λογισμικό TextAloud ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΥΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ MAP FOR THE BLIND ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Συμμετέχοντες Διαδικασία Στατιστική ανάλυση ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Δρόμοι Ενότητες δρόμων Διασταυρώσεις Πληροφορίες Οικοδομικά τετράγωνα T-test ανάμεσα σε άτομα με τύφλωση και βλέποντες Συσχετίσεις Pearson Παρατηρήσεις των συμμετεχόντων για την εφαρμογή ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΗΓΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

4 Ευχαριστίες Ευχαριστίες Από τη θέση αυτή θα ήθελα να εκφράσω τις θερμές ευχαριστίες μου σε κάποιους ανθρώπους οι οποίοι συνέβαλαν αποφασιστικά στην εκπόνηση της παρούσας ερευνητικής εργασίας. Αρχικά, θα ήθελα να ευχαριστήσω, για την καθοδήγηση και τις συμβουλές του, τον επιβλέποντα καθηγητή κύριο Κωνσταντίνο Παπαδόπουλο, ο οποίος μου έδωσε την ευκαιρία υλοποίησης μιας εξαιρετικά ενδιαφέρουσας εργασίας που σε προσωπικό επίπεδο αποτελεί ένα συνδετικό κρίκο ανάμεσα στις προηγούμενες σπουδές μου. Επιπρόσθετα, οφείλω ένα ευχαριστώ στους συνεξεταστές, Λευκοθέα Καρτασίδου και Βασίλειο Δαγδιλέλη για τις πολύ ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις τους στο κείμενο και στην παρουσίαση της εργασίας. Ταυτόχρονα, θα ήθελα να εκφράσω τις ευχαριστίες μου σε όλους τους συμμετέχοντες στην έρευνα για τον προσωπικό χρόνο που διέθεσαν κατά τη διαδικασία αξιολόγησης της πολυαισθητηριακής εφαρμογής. Τέλος, οφείλω ένα μεγάλο ευχαριστώ στην οικογένειά μου για την αμέριστη συμπαράσταση και υπομονή τους καθώς επίσης στους συμφοιτητές και στους φίλους μου, οι οποίοι συνέβαλαν με τη συμπαράσταση και τη στάση τους σε σημαντικό βαθμό, έστω και εν αγνοία τους, στην ολοκλήρωση αυτής της ερευνητικής προσπάθειας. 4

5 Εισαγωγή 1. Εισαγωγή 1.1. Περίληψη Η γνώση του χώρου είναι πολύ σημαντική για την αυτονομία και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ατόμων με τύφλωση (Kitchin & Jacobson, 1997). Σήμερα, είναι αποδεκτό ότι ακόμη και τα άτομα με εγγενή τύφλωση είναι σε θέση να σχηματίσουν νοητικές αναπαραστάσεις για το χώρο οι οποίες βασίζονται κυρίως σε απτικά και ακουστικά ερεθίσματα (Papadopoulos, Koustriava & Kartasidou, 2010 Ungar, Blades & Spencer, 1996). Παράλληλα, πολυαισθητηριακές εφαρμογές οι οποίες ενοποιούν απτικές και ακουστικές πληροφορίες μπορούν να προσφέρουν πολύτιμη γνώση για το χώρο στα άτομα με τύφλωση (Habel, Kerzel & Lohmann, 2010 Holmes & Jansson, 1997). Στην κατεύθυνση αυτή μπορούν να συμβάλλουν απτικές συσκευές χαμηλού κόστους προσφέροντας γνώση για τη δομή και το περιεχόμενο χωρικών πληροφοριών (Zhu et al, 2011). Η παρούσα εργασία αποτελεί μία ερευνητική προσπάθεια η οποία επιχειρεί να παρουσιάσει την ανάπτυξη και την αξιολόγηση μίας πολυαισθητηριακής εφαρμογής για την οικοδόμηση γνώσης χώρου σε ένα εικονικό αστικό περιβάλλον, αξιοποιώντας τις τεχνολογικές δυνατότητες της συσκευής Novint Falcon Δομή της εργασίας Η εργασία αποτελείται από οκτώ κεφάλαια τα οποία οργανώνονται στη βάση της παρουσίασης όλων των πληροφοριών που αφορούν την ανάπτυξη και την αξιολόγηση της πολυαισθητηριακής εφαρμογής MAP for the Blind. Το παρόν κεφάλαιο περιλαμβάνει μία σύντομη περίληψη της εργασίας και την παρούσα ενότητα η οποία αναφέρεται στη δομή και την οργάνωση της εργασίας. Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται μία εκτενής ανασκόπηση της βιβλιογραφίας στο ερευνητικό πεδίο της γνώσης του χώρου με αναφορές στη σημασία της για την καθημερινή ζωή των ατόμων με τύφλωση, στους γνωστικούς χάρτες, στους τρόπους οικοδόμησης γνώσης για το χώρο και στις τεχνικές αξιολόγησης αυτής της γνώσης. Στο τρίτο κεφάλαιο η βιβλιογραφική ανασκόπηση συνεχίζεται στα πεδία των συσκευών απτικής 5

6 Εισαγωγή τεχνολογίας, των πολυαισθητηριακών εφαρμογών και των εικονικών περιβαλλόντων με αναφορές στην αξιοποίησή τους για τις ανάγκες των ατόμων με τύφλωση. Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η ανάπτυξη της πολυαισθητηριακής εφαρμογής MAP for the Blind. Περιγράφονται η γενική αρχιτεκτονική της εφαρμογής, ο τρόπος λειτουργίας της και τα βασικά τεχνικά χαρακτηριστικά της. Στο πέμπτο κεφάλαιο γίνεται μία πλήρης περιγραφή της αξιολόγησης της πολυαισθητηριακής εφαρμογής, εκκινώντας από τους σκοπούς, συνεχίζοντας με τα μεθοδολογικά στοιχεία και ολοκληρώνοντας με τα αποτελέσματα της έρευνας. Στο έκτο κεφάλαιο, το οποίο αποτελεί τη συζήτηση της εργασίας, γίνεται λόγος για τα συμπεράσματα που προέκυψαν από την ανάπτυξη και την αξιολόγηση της πολυαισθητηριακής εφαρμογής πάντα υπό το πρίσμα της βιβλιογραφίας και άλλων αντίστοιχων ερευνητικών προσπαθειών. Το έβδομο κεφάλαιο περιλαμβάνει τους περιορισμούς της εργασίας, ενώ η εργασία κλείνει με το όγδοο κεφάλαιο στο οποίο παρουσιάζονται μελλοντικές προτάσεις και προοπτικές της παρούσας ερευνητικής εργασίας. 6

7 Γνώση του χώρου 2. Γνώση του χώρου Κάθε άνθρωπος αντιλαμβάνεται με μοναδικό τρόπο το χώρο που τον περιβάλλει δημιουργώντας μία προσωπική γνώση αναφορικά με τη δομή και τη λειτουργία του (Kitchin, 1994). Κατά τη μετακίνηση σε ένα νέο περιβάλλον, το άτομο δημιουργεί μία νοητική αναπαράσταση που ονομάζεται γνωστικός χάρτης. Ο γνωστικός χάρτης περιλαμβάνει πληροφορίες που σχετίζονται με το συγκεκριμένο περιβάλλον (σημεία, διαδρομές, χωρικές σχέσεις) και πληροφορίες που σχετίζονται με προσωπικές εμπειρίες (μνήμες για γεγονότα και συμπεριφορές) σε αντίστοιχα περιβάλλοντα (Jacobson et al, 2001). Σήμερα, είναι αποδεκτό ότι ακόμη και τα άτομα με εγγενή τύφλωση είναι σε θέση να σχηματίσουν νοητικές αναπαραστάσεις για το χώρο οι οποίες βασίζονται κυρίως σε απτικά και ακουστικά ερεθίσματα (Papadopoulos, Koustriava & Kartasidou, 2010 Ungar, Blades & Spencer, 1996). Το γεγονός αυτό έχει συμβάλλει στην εκπόνηση μίας σειράς ερευνών για τη οικοδόμηση της γνώσης του χώρου σε άτομα με τύφλωση. Οι έρευνες αυτές αποσκοπούν μακροπρόθεσμα στη βελτίωση της ποιότητας ζωή των ατόμων με τύφλωση. Παρ όλα αυτά, η αξιολόγηση της γνώσης του χώρου οφείλει να περιλαμβάνει πολλαπλές τεχνικές και συμπληρωματικά τεστ με στόχο τη διαμόρφωση μίας ολοκληρωμένης εικόνας στο ερευνητικό αυτό πεδίο (Jacobson & Kitchin, 1995) Η σημασία της γνώσης του χώρου στην καθημερινή ζωή των ατόμων με τύφλωση Η γνώση του χώρου και η δυνατότητα ανεξάρτητης μετακίνησης αποτελούν καθοριστικά στοιχεία για την αυτονομία κάθε ανθρώπου στην καθημερινή του ζωή. Τα άτομα με τύφλωση, εξαιτίας των αδυναμιών που παρουσιάζουν, υστερούν στους συγκεκριμένους τομείς και το γεγονός αυτό επιδεινώνει σημαντικά την ποιότητα ζωής τους (Kitchin & Jacobson, 1997). Έχει αναφερθεί ότι η ανεξάρτητη μετακίνηση και η αλληλεπίδραση με τον ευρύτερο κόσμο ως φυσικό της επακόλουθο, αποτελεί το σημαντικότερο πρόβλημα για τα άτομα με τύφλωση, αμέσως μετά την επικοινωνία διαμέσου της ανάγνωσης και της γραφής (Golledge, 1993). Επιπρόσθετα, η ασφαλής και η αποτελεσματική μετακίνηση 7

8 Γνώση του χώρου αναδεικνύεται ως μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που σχετίζονται με την ανεξάρτητη διαβίωση τους (Mason & Manduchi, 2010 Giudice and Ledge, 2008). Η δυνατότητα δημιουργίας νέας γνώσης για ένα συγκεκριμένο χώρο μπορεί να συμβάλλει καθοριστικά στην ανεξαρτησία και στην αυτονομία των ατόμων με τύφλωση, αφού στη σύγχρονη εποχή τα άτομα αυτά καλούνται να μετακινηθούν σε ένα σύνθετο αστικό περιβάλλον (Habel, Kerzel & Lohmann, 2010). Αν σε ένα γνώριμο περιβάλλον, η μετακίνηση για τα άτομα αυτά δεν είναι πάντα προφανής, σε ένα άγνωστο περιβάλλον καθίσταται μία ιδιαίτερα πολύπλοκη διαδικασία λόγω της έλλειψης πληροφοριών για αυτό. Αυτή η απουσία γνώσης για το χώρο οδηγεί το άτομο με τύφλωση σε σοβαρά ελλείμματα στους τομείς του προσανατολισμού και της κινητικότητας επηρεάζοντας την προσωπική και επαγγελματική ζωή του μέσα στην κοινωνία (Brock et al., 2012) Γνώση του χώρου και γνωστικοί χάρτες Όλοι οι άνθρωποι δημιουργούν νοητικές αναπαραστάσεις του περιβάλλοντος οι οποίες αποθηκεύονται στη μακροπρόθεσμη μνήμη και ονομάζονται γνωστικοί χάρτες (cognitive maps). Οι γνωστικοί χάρτες αποτελούν ουσιαστικά συμβολικές δομές οι οποίες σε γεωγραφικό επίπεδο αντικατοπτρίζουν τη γνώση για ένα συγκεκριμένο χώρο και διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη συμπεριφορά ενός ατόμου στο χώρο αυτό (Kitchin, 1994). Το σύνολο των πληροφοριών που υπάρχουν στους γνωστικούς χάρτες ενός ατόμου βρίσκεται σε δυναμική σχέση με την εμπειρία του (Jacobson, et al., 2001) και από κοινού συμβάλλουν στο σχεδιασμό και στη λήψη αποφάσεων που σχετίζονται με τη μετακίνηση στο χώρο. Σύμφωνα με τον Warren (1994), η διαμόρφωση αντίληψης για το περιβάλλον εξαρτάται κυρίως από τρία είδη εμπειριών: οπτικές εμπειρίες, ακουστικές εμπειρίες και απτικές εμπειρίες (συνοδευόμενες από κινητική δραστηριότητα). Η όραση έχει πρωταρχικό ρόλο στη δημιουργία γνώσης αναφορικά με τη δομή του χώρου σε ένα περιβάλλον και για το λόγο αυτό τα άτομα με τύφλωση αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην απόκτηση εννοιών που σχετίζονται με το χώρο (Warren, 1994). Τα προηγούμενα χρόνια, τρεις θεωρίες επιχείρησαν να ερμηνεύσουν τη δυνατότητα ατόμων με τύφλωση να κατανοήσουν έννοιες που σχετίζονται με το χώρο και να αναπτύξουν χωρικές δεξιότητες (Kitchin, Blades & Golledge, 1997). Η θεωρία 8

9 Γνώση του χώρου του ελλείμματος (deficiency theory) υποστηρίζει ότι τα άτομα με εγγενή τύφλωση εξαιτίας της απουσίας εμπειρίας μέσω της όρασης αδυνατούν να αναπτύξουν χωρική σκέψη. Η δεύτερη θεωρία, αυτή της ανεπάρκειας (inefficiency theory) υποστηρίζει ότι άτομα με τύφλωση μπορούν να κατακτήσουν έννοιες και δεξιότητες σχετιζόμενες με το χώρο αλλά αυτές είναι υποδεέστερες των βλεπόντων. Τέλος, η θεωρία της διαφοράς (difference theory) υποστηρίζει ότι τα άτομα με τύφλωση έχουν τις ίδιες ικανότητες με τους βλέποντες στην κατάκτηση χωρικών εννοιών και δεξιοτήτων και οι όποιες διαφορές εμφανίζονται μπορούν να εξηγηθούν αν ληφθούν υπόψη παράμετροι όπως η πρόσβαση στις πληροφορίες, η εμπειρία και το άγχος. Για τους βλέποντες υπάρχουν δύο βασικές θεωρίες αναφορικά με το σχηματισμό γνωστικών χαρτών (Kitchin, Blades & Golledge, 1997). Η πρώτη υποστηρίζει ότι ένα σύνολο από περιβαλλοντικές πληροφορίες (ορόσημα) αναπτύσσεται και λειτουργεί ως βασικό πλαίσιο αναφοράς στο οποίο μεταγενέστερες πληροφορίες, όπως οι διαδρομές, προστίθενται συνεχώς. Η δεύτερη θεωρία υποστηρίζει ότι σε πρωταρχικό επίπεδο αναπτύσσονται οι διαδρομές και στη συνέχεια επιμέρους περιβαλλοντικές πληροφορίες λαμβάνουν τη θέση τους σε σχέση με αυτές. Οι γνωστικοί χάρτες που σχηματίζει ένα άτομο επηρεάζουν αποφάσεις που σχετίζονται με την μετακίνηση του και συγκεκριμένα απαντούν στα ερωτήματα εάν θα μετακινηθεί, προς τα πού θα μετακινηθεί, με ποιον τρόπο θα μετακινηθεί και ποια διαδρομή θα ακολουθήσει (Kitchin, 1994). Τα άτομα με τύφλωση φαίνεται να χρησιμοποιούν κατά τη μετακίνηση αλλά και κατά την εκπαίδευσή τους σε ζητήματα προσανατολισμού και κινητικότητας μία ποικιλία από στρατηγικές και τεχνικές που σχετίζονται με την απομνημόνευση του χώρου και υποστηρίζεται ότι η επιλογή των κατάλληλων στρατηγικών και τεχνικών μπορεί να συμβάλλει καθοριστικά στην αποτελεσματικότερη κατάκτηση της γνώσης του χώρου και στο σχηματισμό ολοκληρωμένων γνωστικών χαρτών (Blades et al., 2002). Στην καθημερινή τους ζωή οι άνθρωποι χρησιμοποιούν για τη γνώση του χώρου και τις μετακινήσεις τους χάρτες οι οποίοι αποτελούν συμβολικές αναπαραστάσεις του πραγματικού κόσμου σε μικρότερη κλίμακα. Οι οπτικοί χάρτες που χρησιμοποιούνται από βλέποντες περιλαμβάνουν ετικέτες, σύμβολα και χωρικές πληροφορίες οι οποίες βρίσκονται σε αντιστοιχία με τον πραγματικό κόσμο (Habel, Kerzel & Lohmann, 2010). Οι απτικοί χάρτες που χρησιμοποιούνται από τα άτομα με τύφλωση είναι σε θέση να συμπεριλάβουν τις αντίστοιχες πληροφορίες με την παραδοχή όμως ότι η 9

10 Γνώση του χώρου απτική αντίληψη είναι σειριακή σε αντίθεση με την οπτική η οποία χαρακτηρίζεται ως συνοπτική (Brock et al., 2012) Γνώση του χώρου και άτομα με τύφλωση Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η όραση αποτελεί την βασικότερη πηγή πληροφοριών για το σχηματισμό γνωστικών χαρτών (Thinus-Blanc & Gaunet, 1997) από τους ανθρώπους. Τα άτομα με τύφλωση για να συλλέξουν εμπειρίες για το χώρο και να δημιουργήσουν τους δικούς τους γνωστικούς χάρτες αντισταθμίζουν την απουσία όρασης με τις υπόλοιπες αισθήσεις. Αφή, ακοή και όσφρηση συνιστούν τις βασικές αισθήσεις μέσω των οποίων τα άτομα με τύφλωση αποκτούν γνώση για τη δομή του περιβάλλοντος (Jacobson & Kitchin, 1997 Lahav & Mioduser, 2007). Έρευνες έχουν αναδείξει ότι η τύφλωση επηρεάζει αρνητικά την ανάπτυξη δεξιοτήτων που σχετίζονται με το χώρο για τα άτομα με τύφλωση (Papadopoulos, Koustriava & Kartasidou, 2009). Επιπρόσθετα, η ηλικία έναρξης της τύφλωσης αποδεικνύεται καθοριστικός παράγοντας για τη νοητική αναπαράσταση αλλά και για πλήθος χωρικών δεξιοτήτων (Brock et al., 2012). Παρ όλα αυτά, έχει υποστηριχθεί ότι ακόμη και τα άτομα με εγγενή τύφλωση είναι σε θέση να σχηματίσουν νοητικές εικόνες οι οποίες βασίζονται κυρίως σε απτικά και ακουστικά ερεθίσματα (Papadopoulos, Koustriava & Kartasidou, 2010 Ungar, Blades & Spencer, 1996). Τα απτικά ερεθίσματα επιτρέπουν στα άτομα με τύφλωση να διαμορφώσουν μία αντίληψη για τις εικόνες του χώρου, την οποία τα άτομα αυτά μπορούν να ανακαλούν όταν εκτίθενται σε παρόμοιες απτικές εμπειρίες. Το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσμα σε κάποιες περιπτώσεις άτομα με τύφλωση ή άλλη σοβαρή οπτική αναπηρία να εμφανίζουν υψηλότερες επιδόσεις συγκριτικά με βλέποντες σε ερευνητικές διαδικασίες που αφορούν γνώση του χώρου (Noordzig, Zuidhoek & Postma, 2007). Οι υψηλές επιδόσεις σε ανάλογες διαδικασίες είναι γενικότερα ένα στοιχείο το οποίο δείχνει να προκαλεί έκπληξη πρωτίστως στα ίδια τα άτομα με τύφλωση ή άλλη σοβαρή οπτική αναπηρία (Blades et al., 2002). Γίνεται, επομένως, αντιληπτό ότι τα άτομα με τύφλωση είναι σε θέση να διευρύνουν τις χωρικές τους δεξιότητες και να κατακτήσουν γνώση για το χώρο. Το γεγονός αυτό αφορά όχι μόνο άτομα που έχασαν την όρασή τους σε μεγαλύτερη ηλικία 10

11 Γνώση του χώρου αλλά και άτομα με εγγενή τύφλωση θέτοντας υπό αμφισβήτηση τη θεωρία του ελλείμματος (Jacobson & Kitchin, 1995) Αξιολόγηση της γνώσης του χώρου Η μελέτη της γνώσης του χώρου αποτελεί μία πολυσύνθετη διαδικασία, ιδιαίτερα αν λάβουμε υπόψη μας ότι οι γνωστικοί χάρτες αποτελούν δυναμικές οντότητες οι οποίες συνεχώς αλλάζουν και εξελίσσονται (Kitchin, 1994). Για την αξιολόγηση της γνώσης του χώρου χρησιμοποιούνται από τους ερευνητές τεχνικές οι οποίες διακρίνονται σε τεχνικές πορείας (route-based techniques) και τεχνικές διαμόρφωσης (configurational techniques) (Kitchin & Jacobson, 1997). Οι τεχνικές πορείας μελετούν παραμέτρους της γνώσης του χώρου αναφορικά με τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα σε δύο διαφορετικά σημεία και τον τρόπο σύνδεσής τους. Οι παράμετροι που χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση της γνώσης του χώρου με τεχνικές πορείας, είναι ο επαναπροσδιορισμός της πορείας που ενώνει τα δύο σημεία, ο υπολογισμός της απόστασης ανάμεσα σε αυτά ή σε επιμέρους τμήματα της πορείας και η κατεύθυνση ανάμεσά στα δύο σημεία ή σε επιμέρους τμήματα της πορείας. Οι τεχνικές διαμόρφωσης διερευνούν παραμέτρους της γνώσης του χώρου αναφορικά με τις σχετικές θέσεις σημείων σε ένα συγκεκριμένο χώρο. Για την αξιολόγηση της γνώσης του χώρου με τεχνικές διαμόρφωσης χρησιμοποιούνται τέσσερις κατηγορίες διαφορετικών τεστ. Συγκεκριμένα χρησιμοποιούνται γραφικά τεστ, κατασκευαστικά τεστ, τεστ πολυδιάστατης κλιμάκωσης και τεστ αναγνώρισης. Οι τεχνικές πορείας αξιολογούν την ικανότητα εκμάθησης μίας πορείας και τη δυνατότητα ανάκλησής της από τη μνήμη (wayfinding) και περιλαμβάνουν διαδικασίες κωδικοποίησης, επεξεργασίας και ανάκλησης των πληροφοριών του περιβάλλοντος οι οποίες σχετίζονται με τη συγκεκριμένη πορεία (Blades et al., 2002). Από την άλλη, οι τεχνικές διαμόρφωσης συνιστούν το υψηλότερο επίπεδο αξιολόγησης της γνώσης του χώρου, αφού οι συνδέσεις ανάμεσα στις σχετικές θέσεις των σημείων σε ένα χώρο απαιτούν κωδικοποίηση, επεξεργασία και ανάκληση πολλαπλών παραμέτρων (θέση, απόσταση, κατεύθυνση, προσανατολισμός, γωνία) και διαμόρφωσή τους σε μία ενιαία οντότητα (Kitchin, Blades & Golledge, 1997). 11

12 Γνώση του χώρου Οι Kitchin & Jacobson (1997) ανέδειξαν μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα διάσταση των τεχνικών αξιολόγησης για τη γνώση του χώρου, αναφέροντας ότι οι περιορισμοί που η κάθε αξιολογική διαδικασία θέτει και οι δεξιότητες που αναφέρονται στην απόδοση της γνώσης (Jacobson & Kitchin, 1995) υποχρεώνουν τους ερευνητές στην χρήση πολλαπλών τεχνικών και συμπληρωματικών τεστ με στόχο τη διαμόρφωση μίας πλήρους εικόνας για τη γνώση του χώρου την οποία ένα άτομο με τύφλωση έχει κατακτήσει (Kitchin & Jacobson, 1997) Ερευνητικά δεδομένα Η έρευνα για τη γνώση του χώρου και τις διαδικασίες με τις οποίες τα άτομα με τύφλωση σχηματίζουν γνωστικούς χάρτες μπορεί να οδηγήσει σε σημαντικά ευρήματα αναφορικά με το περιεχόμενο και τη μορφή των πληροφοριών που σχετίζονται με το χώρο και θα πρέπει να είναι διαθέσιμες στα άτομα αυτά (Kitchin & Jacobson, 1997). Παράλληλα, θα μπορούσε να προσφέρει χρήσιμες πληροφορίες σε ειδικούς προσανατολισμού και κινητικότητας με στόχο την ενίσχυση παλαιών και την ανάδειξη νέων στρατηγικών και τεχνικών οι οποίες θα βασίζονται στον τρόπο με τον οποίο τα άτομα με τύφλωση οικοδομούν γνώση για το χώρο (Kitchin, Blades & Golledge, 1997). Επιπρόσθετα, ανάλογα ερευνητικά δεδομένα μπορούν να συμβάλλουν στα πλαίσια του καθολικού σχεδιασμού στον επανασχεδιασμό χώρων οι οποίοι θα παρέχουν ευκολία απομνημόνευσης και ταυτόχρονα ευχρηστία, αυξάνοντας με τον τρόπο αυτό τις ευκαιρίες των ατόμων με τύφλωση για αλληλεπίδραση και διασκέδαση στα σύγχρονα αστικά περιβάλλοντα (Kitchin, 1994). Τα ερωτήματα στα οποία επικεντρώνεται η έρευνα για τη γνώση του χώρου και τη συμπεριφορά ενός ατόμου με τύφλωση στο χώρο καλούνται να εξετάσουν πως οικοδομείται η γνώση για το χώρο (Jacobson & Kitchin, 1995), πως τα άτομα με τύφλωση αξιοποιούν τη γνώση που κατέχουν για τη λήψη αποφάσεων (Kitchin, 1994) και ποιες στρατηγικές και τεχνικές είναι αποτελεσματικότερες για τα άτομα αυτά κατά τη μετακίνησή τους αλλά και κατά την εκπαίδευσή τους σε ζητήματα προσανατολισμού και κινητικότητας (Blades et al., 2002 Kitchin, Blades & Golledge, 1997). Η πλειοψηφία των ερευνών οι οποίες μελετούν τη γνώση που τα άτομα με τύφλωση σχηματίζουν για μεγάλους γεωγραφικούς χώρους πραγματοποιούνται σε γνώριμα αλλά και σε μη γνώριμα για τα άτομα περιβάλλοντα. Οι έρευνες αυτές είναι σε 12

13 Γνώση του χώρου θέση να προσφέρουν εξαιρετικά ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την οικοδόμηση της γνώσης του χώρου σε πραγματικά περιβάλλοντα, αλλά η διεξαγωγή αντίστοιχων ερευνών πρέπει να λαμβάνει υπόψη της πολλαπλές παραμέτρους στο σχεδιασμό της διαδικασίας και στην αξιολόγηση των αποτελεσμάτων (Jacobson et al., 2001). Μία από αυτές τις παραμέτρους αντικατοπτρίζεται στο γεγονός ότι οι ερευνητές οφείλουν να λαμβάνουν υπόψη τους ότι η επανάληψη μίας εκπαιδευτικής διαδικασίας συμβάλλει καθοριστικά στην αφομοίωση της γνώσης του χώρου από άτομα με τύφλωση, ιδιαίτερα όταν αυτή περιλαμβάνει την κατασκευή μοντέλων για την αναπαράσταση και αξιολόγηση της χωρικής πληροφορίας. Η τεχνική της μοντελοποίησης (modeling), που ανήκει στην κατηγορία των κατασκευαστικών τεστ των τεχνικών διαμόρφωσης, αποδείχθηκε αποδοτικότερη στρατηγική σε σύγκριση με τη λεκτική καταγραφή (verbalization) και την κατάδειξη (pointing) τόσο σε επίπεδο σφαλμάτων όσο και σε επίπεδο χρόνου κατά την εκτέλεση μίας ερευνητικής διαδικασίας για την εύρεση μίας πορείας από άτομα με τύφλωση (Blades et al., 2002). Οι ίδιοι ερευνητές ανέδειξαν ότι τα λάθη και ο χρόνος εκτέλεσης για τα άτομα με τύφλωση μειώνονται σημαντικά μετά τη δεύτερη επανάληψη της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Οι Jacobson et al. (2001) επιχείρησαν να συγκρίνουν άτομα με τύφλωση, άτομα με οπτική αναπηρία και βλέποντες για την ικανότητα εκμάθησης μίας πορείας και τη δυνατότητα ανάκλησής της (wayfinding). Τα αποτελέσματα της έρευνάς τους ανέδειξαν ότι τα άτομα με τύφλωση δύνανται να αποκτήσουν γνώση χώρου σε σύνθετα γεωγραφικά πλαίσια. Από την τρίτη επανάληψη της πορείας και έκτοτε οι τρεις ομάδες που συμμετείχαν στην έρευνα δεν εμφάνισαν στατιστικά σημαντικές διαφορές στις επιδόσεις που μετρήθηκαν αναφορικά με τη γνώση της πορείας (Jacobson et al., 2001). Τα αποτελέσματα αναδεικνύουν ότι με μικρή επιπρόσθετη εμπειρία τα άτομα με τύφλωση μπορούν να επιτύχουν παρόμοια απόδοση στη μετακίνηση στο χώρο με αυτή των βλεπόντων για διαδρομές με τις οποίες είναι εξοικειωμένοι. Πολλές φορές, οι διαφορές που εμφανίζονται ανάμεσα σε άτομα με τύφλωση και σε βλέποντες αντικατοπτρίζουν την αδυναμία ισότιμης εξωτερίκευσης της γνώσης, παρά την όποια διαφορά στην ικανότητα επεξεργασίας δεδομένων για τη γνώση του χώρου. Στο συμπέρασμα αυτό κατέληξαν οι Jacobson και Kitchin (1995) σε μία έρευνα η οποία είναι γνωστή ως Aberystwyth study και η οποία περιλαμβάνει ένα συνδυασμό διαφορετικών στρατηγικών για την αξιολόγηση της γνώσης του χώρου μέσα από τεχνικές πορείας αλλά και τεχνικές διαμόρφωσης. Οι ερευνητές υποστήριξαν ότι μία 13

14 Γνώση του χώρου τεχνική από μόνη της αποτελεί ένα μόνο «στιγμιότυπο» της γνώσης και πολλές φορές αντικατοπτρίζει την ικανότητα εκτέλεσης ενός τεστ παρά την ίδια τη γνώση (Jacobson και Kitchin, 1995). Τα ερευνητικά δεδομένα που περιγράφηκαν παραπάνω αλλά και αυτά που μπορεί να εντοπίσει κανείς στη βιβλιογραφία και σχετίζονται με τη γνώση του χώρου θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη πάντα υπό το πρίσμα πολλαπλών περιορισμών με βασικότερους το μέγεθος του δείγματος, το πλήθος των πληροφοριών, τις τεχνικές αξιολόγησης και ζητήματα κλίμακας του χώρου (Kitchin & Jacobson, 1997). Τα τελευταία είναι εξαιρετικά σημαντικά για την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων αναφορικά με τις επιδόσεις των ατόμων με τύφλωση σε καλά προσχεδιασμένες διαδικασίες, τη στιγμή μάλιστα που τα άτομα αυτά καλούνται να ζήσουν και να μετακινηθούν σε ένα σύνθετο και απρόβλεπτο τις περισσότερες φορές αστικό περιβάλλον (Kitchin, 1994). Ταυτόχρονα, στη λίστα των παραπάνω περιορισμών μπορούν να προστεθούν ζητήματα μεθοδολογικά τα κυριότερα από τα οποία σχετίζονται με οδηγίες κινητικότητας αλλά και με διαφοροποιήσεις στις μετρήσεις που αφορούν τη γνώση του χώρου από έρευνα σε έρευνα (Blades et al., 2002). 14

15 Συσκευές απτικής τεχνολογίας και πολυαισθητηριακά εικονικά περιβάλλοντα 3. Συσκευές απτικής τεχνολογίας και πολυαισθητηριακά εικονικά περιβάλλοντα Στη σημερινή εποχή, η υποστηρικτική τεχνολογία μπορεί να συμβάλλει καθοριστικά στην εκπαίδευση και στην καθημερινή ζωή των ατόμων με αναπηρία (Maor, Currie & Drewry, 2011 Brown et al., 2011). Οι συσκευές απτικής τεχνολογίας χρησιμοποιούνται ευρέως τα τελευταία χρόνια από άτομα με τύφλωση για να βελτιώσουν την πρόσβαση στη δομή και στο περιεχόμενο δισδιάστατων και τρισδιάστατων αναπαραστάσεων (Zhu et al, 2011). Πιο συγκεκριμένα, τα άτομα με τύφλωση με τη βοήθεια συσκευών, όπως πινακίδες αφής (touch tablets) ή άλλες απτικές συσκευές (haptic devices) και μέσω κατάλληλων πολυαισθητηριακών εφαρμογών μπορούν να λάβουν απτικές και ακουστικές πληροφορίες και να δομήσουν γνώση για το χώρο (Holmes & Jansson, 1997). Η συνύπαρξη και η κατάλληλη προσαρμογή των ακουστικών πληροφοριών σε συνδυασμό με τις απτικές πληροφορίες έχει αποδειχθεί καθοριστική για την επιτυχία μιας πολυαισθητηριακής εφαρμογής για τη γνώση του χώρου αναφορικά με τη λειτουργικότητα της εφαρμογής αλλά και το βαθμό ικανοποίησης των ατόμων με τύφλωση (Brock et al., 2012). Στο μέλλον, η έρευνα που αναφέρεται στο σχεδιασμό και στην ανάπτυξη πολυαισθητηριακών εικονικών περιβαλλόντων για τη γνώση του χώρου θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη της το ακόλουθο δίπολο: διαδικασίες οικοδόμησης της γνώσης του χώρου από τα άτομα με τύφλωση και τεχνολογική εξέλιξη των συσκευών απτικής τεχνολογίας (Kitchin, 1997). Επιπρόσθετα, λαμβάνοντας υπόψη μας τους ρυθμούς με τους οποίους η τεχνολογία αναπτύσσεται στις μέρες μας είναι εξαιρετικά σημαντικό να φροντίσουμε έγκαιρα, στα πλαίσια του καθολικού σχεδιασμού, για την ισότιμη πρόσβαση των ατόμων με τύφλωση σε πολυαισθητηριακές εφαρμογές και τρισδιάστατα εικονικά περιβάλλοντα τα οποία χρησιμοποιούνται από βλέποντες (White, Fitzpatrick, McAllister, 2008) Συσκευές απτικής τεχνολογίας Τα τελευταία χρόνια η τεχνολογία έχει προχωρήσει με μεγάλα βήματα σε τομείς που σχετίζονται με τη μη οπτική πρόσβαση στην πληροφορία για τα άτομα με τύφλωση (Abu Doush et al, 2009). Εκτός από τους ευρέως διαδεδομένους αναγνώστες οθόνης οι 15

16 Συσκευές απτικής τεχνολογίας και πολυαισθητηριακά εικονικά περιβάλλοντα οποίοι αποτελούν μία πρακτική λύση για πρόσβαση σε ηλεκτρονικά κείμενα και στο περιεχόμενο πληροφοριών που εμφανίζονται στην οθόνη των Η/Υ ιδιαίτερο ενδιαφέρον εντοπίζεται τελευταία στις δυνατότητες που προσφέρουν συσκευές απτικής τεχνολογίας (touch tablets, Logitech Wingman force-feedback mouse, Novint Falcon, Sensable Phantom, κ.α.) για την αναπαράσταση πληροφοριών που αντικατοπτρίζουν γνώση του χώρου. Από τις συσκευές απτικής τεχνολογίας ξεχωρίζει η κατηγορία των απτικών συσκευών (haptic devices). Η λειτουργία τους βασίζεται σε δυνάμεις, δονήσεις και κινήσεις οι οποίες απευθύνονται στον χρήστη της συσκευής, με αποτέλεσμα αυτός να μπορεί να αντιληφθεί επιφάνειες, σχήματα και υφές (Mason & Manduchi, 2010). Οι απτικές συσκευές διαφέρουν σε διάφορες παραμέτρους όπως το μέγεθος, ο σχεδιασμός, τα τεχνικά χαρακτηριστικά, το κόστος και η ποιότητα της ανάδρασης που μπορούν να αποδώσουν (Zhu et al, 2011). Παρ όλα αυτά, όλες οι συσκευές που χρησιμοποιούν απτική ανάδραση χαρακτηρίζονται από τον βαθμό ελευθερίας (Degree Of Freedom - DOF). Ο βαθμός ελευθερίας αναφέρεται στον αριθμό των μεταβλητών που απαιτούνται για τον πλήρη προσδιορισμό της θέσης της συσκευής αλλά και σε αυτό των διαστάσεων του χώρου στις οποίες μπορεί να εφαρμοστεί δύναμη. Ένα άλλο τεχνικό χαρακτηριστικό των απτικών συσκευών είναι αυτό που αφορά στις διαστάσεις του φυσικού χώρου μέσα στον οποίο μπορεί να κινείται το καταληκτικό σημείο της απτικής συσκευής και ονομάζεται χώρος εργασίας (workspace). Μια συσκευή με περισσότερους βαθμούς ελευθερίας συνήθως έχει και ευρύτερο χώρο εργασίας (Robles- De-LaTorre, 2008). Οι απτικές συσκευές με ανάδραση μπορούν να χρησιμοποιηθούν από άτομα με τύφλωση είτε αυτόνομα είτε σε συνδυασμό με ακουστικές πληροφορίες για να παρέχουν πρόσβαση σε πληροφορίες που αναπαριστούν αντικείμενα, εικόνες, γραφήματα και χάρτες (Kaklanis, Votis & Tzovaras, 2013 Habel, Kerzel & Lohmann, 2010 Abu Doush et al, 2009 Lahav & Mioduser, 2003) Συσκευές 2D Οι πινακίδες αφής (touch tablets) είναι συσκευές απτικής τεχνολογίας οι οποίες μπορούν να παρέχουν στα άτομα με τύφλωση απτικά και ακουστικά ερεθίσματα την ίδια χρονική στιγμή (Εικόνα 1). Για τις ανάγκες εφαρμογών που σχετίζονται με τη 16

17 Συσκευές απτικής τεχνολογίας και πολυαισθητηριακά εικονικά περιβάλλοντα γνώση του χώρου ένας χάρτης σε απτική μορφή τοποθετείται πάνω στην πινακίδα αφής και τα άτομα με τύφλωση με χρήση ενεργητικής αφής εξερευνούν το χάρτη ακούγοντας παράλληλα λεκτικές οδηγίες και περιγραφές για το χώρο (Arditi et al, 1999). Εικόνα 1. Συσκευή touch tablet (από Μία ακόμη πολύ γνωστή συσκευή απτικής τεχνολογίας για δισδιάστατα περιβάλλοντα, η οποία ανήκει και στην κατηγορία των απτικών συσκευών αφού παρέχει ταυτόχρονα και απτική ανάδραση είναι το ποντίκι Logitech Wingman (Εικόνα 2). Πρόκειται για μία χαμηλού κόστους απτική συσκευή η οποία διαθέτει δύο βαθμούς ελευθερίας (2 Degrees Of Freedom - 2 DOF) και χρησιμοποιείται συχνά στην εκπαίδευση και στην έρευνα για άτομα με τύφλωση (Zhu et al, 2011). Εικόνα 2. Logitech Wingman force-feedback mouse (από Συσκευές 3D Η απτική συσκευή Novint Falcon (Εικόνα 3) προέρχεται από το χώρο των τρισδιάστατων εικονικών παιχνιδιών, αλλά λόγω του χαμηλού της κόστους (Zhu et al, 2011 Vanacken, De Boeck & Coninx, 2010) ενδείκνυται ως μία πρακτική λύση για εκπαιδευτικούς και ερευνητικούς σκοπούς. Η συσκευή διαθέτει τρεις βαθμούς ελευθερίας (3 Degrees Of Freedom - 3 DOF) και χρησιμοποιείται ευρέως ως 17

18 Συσκευές απτικής τεχνολογίας και πολυαισθητηριακά εικονικά περιβάλλοντα υποστηρικτική συσκευή για εικονικά περιβάλλοντα (White, Fitzpatrick, McAllister, 2008). Εικόνα 3. Συσκευή Novint Falcon (από Τέλος, η συσκευή απτικής τεχνολογίας Sensable Phantom (Εικόνα 4) μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για την απτική αναπαράσταση τρισδιάστατων μοντέλων για ερευνητικούς και εκπαιδευτικούς σκοπούς (Sjöström et al., 2003). Πρόκειται για μία απτική συσκευή η οποία διαθέτει έξι βαθμούς ελευθερίας (6 Degrees Of Freedom - 6 DOF), ευρύτερο χώρο εργασίας από τις προηγούμενες συσκευές και ως εκ τούτου το κόστος της είναι πολύ μεγάλο έως απαγορευτικό για ευρεία χρήση της από άτομα με τύφλωση (Vanacken, De Boeck & Coninx, 2010). Εικόνα 4. Συσκευή Sensable Phantom (από Η σύγκριση ανάμεσα στις δύο συσκευές απτικής τεχνολογίας για χρήση σε τρισδιάστατα περιβάλλοντα έχει αναδείξει τη συσκευή Novint Falcon να υπερτερεί αναφορικά με το χρόνο εκτέλεσης μίας διαδικασίας στον τρισδιάστατο χώρο και τη συσκευή Sensable Phantom στο βαθμό ευαισθησίας και στην καλύτερη παρουσίαση της απτικής ανάδρασης (Zhu et al, 2011). Παρ όλα αυτά, τροποποιήσεις στους βαθμούς 18

19 Συσκευές απτικής τεχνολογίας και πολυαισθητηριακά εικονικά περιβάλλοντα απόσβεσης και αδράνειας της συσκευής Novint Falcon μπορούν να την καταστήσουν μία αξιόπιστη λύση (Vanacken, De Boeck & Coninx, 2010) χαμηλού κόστους, σε σύγκριση με την υψηλού κόστους συσκευή Sensable Phantom Πολυαισθητηριακές εφαρμογές Παρά το γεγονός ότι η όραση παίζει έναν πολύ κρίσιμο ρόλο στην ενεργοποίηση πολυαισθητηριακών λειτουργιών, έρευνες έχουν αναδείξει ότι αυτές οι λειτουργίες δεν είναι εγγενείς αλλά εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από πολυαισθητηριακές εμπειρίες οι οποίες λαμβάνουν χώρα τα πρώτα χρόνια της ζωής ενός ατόμου (Hötting & Röder, 2009). Ως εκ τούτου, τα άτομα με τύφλωση θα πρέπει από πολύ μικρή ηλικία να εκτίθενται σε πολυαισθητηριακές εφαρμογές. Παράλληλα, έχει υποστηριχτεί ότι η ενοποίηση ακουστικής και απτικής πληροφορίας κατά την χρήση συσκευών απτικής τεχνολογίας είναι σε θέση να βοηθήσει άτομα με τύφλωση να βελτιώσουν τη γνώση που σχηματίζουν για ένα περιβάλλον (Papadopoulos & Karanikolas, 2009). Οι πολυαισθητηριακές εφαρμογές που περιλαμβάνουν χάρτες αποτελούν χρήσιμα εργαλεία για τα άτομα με τύφλωση και μπορούν να τους προσφέρουν πολλαπλές γεωγραφικές πληροφορίες (Brock et al, 2010). Εξάλλου, ο συνδυασμός απτικών και ακουστικών πληροφοριών είναι στοιχείο που τα ίδια τα άτομα με τύφλωση επιζητούν και κατά την αξιολόγηση τρισδιάστατων εικονικών περιβαλλόντων (White, Fitzpatrick, McAllister, 2008). Βέβαια, στα πλαίσια σχεδιασμού μιας πολυαισθητηριακής εφαρμογής για άτομα με τύφλωση με χρήση απτικής συσκευής θα πρέπει πάντα να λαμβάνονται υπόψη μία σειρά από περιορισμούς: εργονομικοί περιορισμοί που σχετίζονται με την ελευθερία φυσικής κίνησης, περιορισμοί των συσκευών απτικής τεχνολογίας που σχετίζονται με τα τεχνικά χαρακτηριστικά τους και περιορισμοί που σχετίζονται με τις τεχνικές αλληλεπίδρασης των ίδιων των ατόμων με τις ίδιες τις συσκευές (Zhu et al, 2011) Η συμβολή των απτικών πληροφοριών Οι απτικές πληροφορίες αποτελούν δομικά στοιχεία των απτικών χαρτών. Παρά το γεγονός ότι απαιτούν σειριακή ανάγνωση από τα άτομα με τύφλωση, με αποτέλεσμα η σύνθεση των επιμέρους πληροφοριών να είναι χρονοβόρα, η συμβολή τους κρίνεται 19

20 Συσκευές απτικής τεχνολογίας και πολυαισθητηριακά εικονικά περιβάλλοντα αδιαμφισβήτητα σημαντική στη γνώση που αφορά στη δομή και στο περιεχόμενο ενός χάρτη (Habel, Kerzel & Lohmann, 2010). Τα τελευταία χρόνια, σύγχρονες πινακίδες αφής, οι οποίες ενσωματώνουν οθόνες με τεχνολογία πολλαπλής αφής, υπόσχονται σημαντικές βελτιώσεις σε επίπεδο τεχνικών αλληλεπίδρασης για τα άτομα με τύφλωση. Τα πολυαισθητηριακά περιβάλλοντα θα σχεδιάζονται με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορούν να περιλαμβάνουν περισσότερες δυνατότητες ενεργητικής αφής και πολλαπλή χρήση των δαχτύλων (Brock et al, 2010). Παράλληλα, ο συνδυασμός συμπληρωματικών στρατηγικών (εξερευνητική, καθοδηγούμενη και περιληπτική) για την αντίληψη διαμέσου απτικών συσκευών οι οποίες χρησιμοποιούνται για την τρισδιάστατη απεικόνιση αντικειμένων στο χώρο και η εναλλαγή από ενεργητική σε παθητική αφή και αντίστροφα θα είναι σε θέση να βοηθήσουν σημαντικά τα άτομα με τύφλωση στην κατανόηση της δομής τρισδιάστατων αντικειμένων μέσω της αφής (Abu Doush et al, 2009) Η συμβολή των ακουστικών πληροφοριών Οι Hötting & Röder (2009) έχουν επισημάνει ότι τα άτομα με τύφλωση αξιοποιούν στην καθημερινή τους ζωή ακουστικές πληροφορίες σε μεγαλύτερο βαθμό από τους βλέποντες με σκοπό να μπορούν να αναγνωρίζουν ανθρώπους, να εντοπίζουν καταστάσεις και να αντιλαμβάνονται γλωσσικά δεδομένα. Επιπρόσθετα, ανέδειξαν μέσα από την έρευνα τους ότι άτομα με εγγενή τύφλωση αλλά και άτομα που έχουν χάσει την όρασή τους σε πολύ μικρή ηλικία εμφανίζουν καλύτερες ακουστικές δεξιότητες και δεξιότητες μνήμης (Hötting & Röder, 2009). Από πολύ παλιά οι ακουστικές πληροφορίες έπαιζαν καθοριστικό ρόλο με την παρουσία τους σε τόσο σε βοηθήματα προσανατολισμού και κινητικότητας, όσο και σε εκπαιδευτικά βοηθήματα τα οποία σχετίζονταν με την εκμάθηση της γνώσης του χώρου για άτομα με τύφλωση (Kitchin, 1997). Σήμερα, υπάρχουν τεχνικές οι οποίες επιτρέπουν στα άτομα με τύφλωση να λάβουν ακουστικές πληροφορίες για το πραγματικό περιβάλλον στο οποίο σκοπεύουν να μετακινηθούν (Heuten, Wichmann & Boll, 2006). Οι ακουστικές πληροφορίες έρχονται επίσης να αντισταθμίσουν το μειονέκτημα της σειριακής ανάγνωσης των απτικών χαρτών. Οι ακουστικές πληροφορίες 20

21 Συσκευές απτικής τεχνολογίας και πολυαισθητηριακά εικονικά περιβάλλοντα περιλαμβάνουν δεδομένα τα οποία σε έναν οπτικό χάρτη αποδίδονται με γραπτή μορφή και παράλληλα δεδομένα τα οποία θα βοηθήσουν ένα άτομο με τύφλωση να προβεί σε σταδιακή οικοδόμηση και ενημέρωση της γνώσης του χώρου (Habel, Kerzel & Lohmann, 2010) Εικονικά περιβάλλοντα Tα τελευταία χρόνια έχουν κάνει την εμφάνισή τους τρισδιάστατα εικονικά περιβάλλοντα και η παρουσία τους είναι έντονη σε τομείς όπως η εκπαίδευση, η εργασία και η διασκέδαση (White, Fitzpatrick, McAllister, 2008). Παράλληλα, εικονικά περιβάλλοντα τα οποία περιλαμβάνουν και απτικά ερεθίσματα χρησιμοποιούνται σήμερα σε έναν ευρύ αριθμό εφαρμογών για την εκπαίδευση και την έρευνα που αναφέρεται στα άτομα με τύφλωση (Vanacken, De Boeck & Coninx, 2010). Συνήθως, τα εικονικά περιβάλλοντα που χρησιμοποιούνται στην έρευνα περιλαμβάνουν δύο εκδόσεις, η πρώτη απευθύνεται στους ερευνητές και αποσκοπεί στην προσαρμογή του εικονικού περιβάλλοντος (developer mode) και η δεύτερη απευθύνεται στα ίδια τα άτομα με τύφλωση και αποσκοπεί στην εκπαίδευση τους (learning mode) αλλά και στη διεξαγωγή της ερευνητικής διαδικασίας (Lahav & Mioduser, 2003). Στο μέλλον, η δημιουργία δυναμικών εικονικών περιβαλλόντων και η χρήση συσκευών απτικής τεχνολογίας μπορούν να αποτελέσουν την απάντηση στις σημερινές εκτυπωμένες απτικές αναπαραστάσεις οι οποίες είναι στατικές και περιλαμβάνουν μία μικρή μόνο ποσότητα πληροφορίας (Abu Doush et al., 2009). Στα εικονικά περιβάλλοντα τα οποία αναπαριστούν χάρτες αίρεται ο περιορισμός του μεγέθους τους αλλά και των γλωσσικών πληροφοριών, οι οποίες μπορούν να αντικατασταθούν από ακουστικές με αποτέλεσμα να είναι προσβάσιμες και στα άτομα με τύφλωση τα οποία δεν μπορούν να διαβάσουν Braille (Mason & Manduchi, 2010). Επιπρόσθετα, μέσα από την πλοήγηση σε πολυαισθητηρικά εικονικά περιβάλλοντα τα οποία αναπαριστούν σύνθετα αστικά περιβάλλοντα τα άτομα με τύφλωση θα έχουν τη δυνατότητα να γνωρίσουν το οδικό δίκτυο μιας περιοχής και να την εξερευνήσουν πριν μετακινηθούν αυτόνομα στη συγκεκριμένη περιοχή (Kaklanis, Votis & Tzovaras, 2013). 21

22 Συσκευές απτικής τεχνολογίας και πολυαισθητηριακά εικονικά περιβάλλοντα 3.4. Ερευνητικά δεδομένα Η μελέτη του τρόπου με τον οποίο τα άτομα οικοδομούν γνώση του χώρου μέσω πολυαισθητηριακών εφαρμογών μπορεί να συμβάλλει καθοριστικά στη βελτίωση και στον επανασχεδιασμό ανάλογων εφαρμογών στο μέλλον με βάση τα αποτελέσματα που προκύπτουν από την έρευνα (Kitchin, 1994). Στην προσπάθεια αυτή μία πληθώρα συσκευών απτικής τεχνολογίας χρησιμοποιείται και δεν πρέπει να θεωρείται αυτονόητο ότι η ακριβότερη συσκευή είναι πάντα σε θέση να προσφέρει τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα. Πολλές φορές συσκευές χαμηλού κόστους προερχόμενες από το χώρο των τρισδιάστατων εικονικών παιχνιδιών μπορούν να προσφέρουν γνώση για τη δομή και το περιεχόμενο χωρικών πληροφοριών (Zhu et al, 2011). Βασικό στοιχείο της χρήσης συσκευών απτικής τεχνολογίας από άτομα με τύφλωση αποτελεί το γεγονός ότι οι εφαρμογές θα πρέπει να είναι σχεδιασμένες με τέτοιο τρόπο ώστε να καλύπτουν τις προδιαγραφές ολοένα και περισσότερων απτικών συσκευών για να είναι σε θέση να παρέχουν στους χρήστες τη δυνατότητα επιλογής με βάση τις προσωπικές τους προτιμήσεις και όχι με αυτές των κατασκευαστών (Zhu et al. 2011). Επιπρόσθετα, οι Brock et al (2012) μελετώντας το βαθμό ικανοποίησης ατόμων με τύφλωση για τη χρήση πολυαισθητηριακών εφαρμογών, διαπίστωσαν ότι ο βαθμός ικανοποίησης είναι ανεξάρτητος από ηλικία, προηγούμενη οπτική εμπειρία και γνώση της Braille. Για τα εικονικά περιβάλλοντα τα οποία αναφέρονται σε χάρτες ένα πολύ σημαντικό ερευνητικό δεδομένο αποτελεί το γεγονός ότι για την αναπαράσταση των δρόμων ενδείκνυται η τεχνική των αυλακιών (grooves), αφού τα άτομα με τύφλωση δείχνουν προτίμηση σε αυτή την τεχνική σε σύγκριση με αυτή των ανυψωμένων γραμμών (raised-lines) (Yu, Ramloll & Brewster, 2001). Επιπρόσθετα, οι οπτικές πληροφορίες που απεικονίζονται με χρώματα στους χάρτες των βλεπόντων μπορούν να αντικατασταθούν με διαφορετική υφή ανά επιφάνεια σε εικονικά περιβάλλοντα για χάρτες ατόμων με τύφλωση (Mason & Manduchi, 2010). Παράλληλα, για σημεία ενδιαφέροντος στο χάρτη και για καλύτερο συγχρονισμό ανάμεσα στις ακουστικές και στις απτικές πληροφορίες εξαιρετικά χρήσιμο τεχνικό στοιχείο ανάλογων εφαρμογών αποτελεί η τριβή (friction) σε όποια σημεία του εικονικού περιβάλλοντος αυτό κρίνεται απαραίτητο (Kaklanis, Votis & Tzovaras, 2013). Φυσικά, τα παραπάνω ερευνητικά ευρήματα δεν αποτελούν πανάκεια αφού είναι ευρέως αποδεκτό ότι η πλειοψηφία των πολυαισθητηριακών εικονικών εφαρμογών που χρησιμοποιούν απτικές συσκευές 22

23 Συσκευές απτικής τεχνολογίας και πολυαισθητηριακά εικονικά περιβάλλοντα εμφανίζουν πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα με αναφορά στα τεχνικά τους χαρακτηριστικά (Brock et al., 2012). Οι Mason & Manduchi (2010) χρησιμοποιώντας την απτική συσκευή Novint Falcon σχεδίασαν μία εφαρμογή η οποία συνδέεται άμεσα με τη γνώση του χώρου σε σύνθετα αστικά περιβάλλοντα, δημιουργώντας την απτική αναπαράσταση μίας διασταύρωσης τεσσάρων κατευθύνσεων. Ταυτόχρονα, πρότειναν για το μέλλον τη δημιουργία ενός χάρτη με πολλαπλές διασταυρώσεις και άλλες χρήσιμες πληροφορίες στα πλαίσια αξιοποίησής του από άτομα με τύφλωση. Οι Abu Doush et al. (2009) χρησιμοποίησαν την ίδια συσκευή και δημιούργησαν μία εφαρμογή για την απτική αναπαράσταση μίας σειράς από κατηγορίες γραφημάτων της εφαρμογής λογιστικών φύλλων Microsoft Excel μελετώντας τρεις στρατηγικές (εξερευνητική, καθοδηγούμενη και περιληπτική) για την απτική τους αντίληψη. Διαπίστωσαν ότι η εναλλαγή ανάμεσα στις τρεις στρατηγικές σε συνδυασμό με ακουστικές πληροφορίες μπορεί να βοηθήσει στα άτομα με τύφλωση να κατανοήσουν τη δομή και τις πληροφορίες του εκάστοτε γραφήματος (Abu Doush et al., 2009). Η συσκευή απτικής τεχνολογίας Sensable Phantom χρησιμοποιήθηκε στα πλαίσια αξιοποίησης ένα εικονικού περιβάλλοντος για άτομα με τύφλωση (VAVETaM) και τα αποτελέσματα ανέδειξαν τη σημασία προσαρμογής των ακουστικών πληροφοριών, οι οποίες μπορούν να ετεροκαθορίζονται σε ανάλογες εφαρμογές με βάση τις κινήσεις των χρηστών αλλά και τη σχετική τους θέση στο χάρτη του εικονικού περιβάλλοντος (Habel, Kerzel & Lohmann, 2010). Όπως προαναφέρθηκε, οι συσκευές απτικής τεχνολογίας μπορούν να αξιοποιηθούν με τη συμβολή της έρευνας και για τη διασκέδαση ατόμων με τύφλωση. Οι de Pascale, Mullato & Prattichizzo (2008) αξιοποιώντας τις τεχνολογικές δυνατότητες απτικής ανάδρασης της συσκευής Sensable Phantom, δημιούργησαν δύο προσαρμογές για το λογισμικό του παιχνιδιού εικονικής πραγματικότητας Second Life, λαμβάνοντας υπόψη τους τις ανάγκες ατόμων με τύφλωση και προσέδωσαν στην απτική συσκευή λειτουργίες που σχετίζονταν με την επαφή με αντικείμενα και αποστάσεις στον εικονικό κόσμο του παιχνιδιού. Μία πολύ ενδιαφέρουσα διαχρονική έρευνα για τη γνώση του χώρου και τη δημιουργία γνωστικών χαρτών από άτομα με τύφλωση διεξήγαγαν οι Lahav και Mioduser (2003). Οι ερευνητές ανέπτυξαν ένα πολύ-αισθητηριακό εικονικό περιβάλλον για να υποστηρίξουν άτομα με τύφλωση σε ζητήματα δημιουργίας γνωστικών χαρτών 23

24 Συσκευές απτικής τεχνολογίας και πολυαισθητηριακά εικονικά περιβάλλοντα για το χώρο αλλά και σε ζητήματα προσανατολισμού και κινητικότητας σε πραγματικά περιβάλλοντα. Δημιούργησαν ένα εικονικό περιβάλλον με ήχους το οποίο αναπαριστούσε τη δομή ενός πραγματικού δωματίου. Για να ελέγξουν τη λειτουργία του πολυαισθητηριακού εικονικού περιβάλλοντος ζήτησαν αρχικά από ένα άτομο με τύφλωση να εξερευνήσει το χώρο μέσω του εικονικού περιβάλλοντος, να εκτελέσει κάποιες δραστηριότητες στο εικονικό περιβάλλον, να αποδώσει το γνωστικό χάρτη που είχε δημιουργήσει (λεκτικά και κατασκευαστικά) και να εκτελέσει κάποιες δραστηριότητες στο πραγματικό περιβάλλον (Lahav και Mioduser, 2003). Στη συνέχεια, επιχείρησαν να μελετήσουν τις διαφορές ανάμεσα στις στρατηγικές, τα χαρακτηριστικά εξερεύνησης και τις πληροφορίες που αποκτούν τα άτομα με τύφλωση όταν βρίσκονται σε εικονικά και σε πραγματικά περιβάλλοντα. Για τους σκοπούς αυτής της έρευνας συνέκριναν άτομα τα οποία εκτέθηκαν αποκλειστικά είτε στο εικονικό είτε στο πραγματικό περιβάλλον (Lahav και Mioduser, 2004). Οι Lahav και Mioduser (2008) συνέχισαν την έρευνά τους και αναζήτησαν τα χαρακτηριστικά της διαδικασίας δημιουργίας γνωστικών χαρτών για το χώρο από άτομα με τύφλωση μελετώντας τα δομικά στοιχεία και τις συνδέσεις στα μοντέλα που τα άτομα αυτά δημιούργησαν, ενώ ταυτόχρονα ανέδειξαν τη συμβολή της εκπαίδευσης μέσω του πολυαισθητηριακού εικονικού περιβάλλοντος στη μετέπειτα πλοήγηση σε πραγματικά περιβάλλοντα (Lahav και Mioduser, 2008). Στο μέλλον, η έρευνα για την προσαρμογή Συστημάτων Γεωγραφικών Πληροφοριών (G.I.S.) στις προσωπικές ανάγκες των ατόμων με τύφλωση αλλά κυρίως στον τρόπο με τον οποίο τα άτομα αυτά οικοδομούν γνώση για το χώρο θα μπορέσει να αυξήσει τις δυνατότητες μετακίνησης και την αυτονομία τους, συμβάλλοντας δραστικά στη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους (Kitchin, 1997). 24

25 Ανάπτυξη της πολυαισθητηριακής εφαρμογής MAP for the Blind 4. Ανάπτυξη της πολυαισθητηριακής εφαρμογής MAP for the Blind 4.1. Γενική αρχιτεκτονική της εφαρμογής Η πολυαισθητηριακή εφαρμογή MAP for the Blind (Multisensory Assistive Program for the Blind) αναπαριστά ένα εικονικό αστικό περιβάλλον με δρόμους και πληροφορίες και αποσκοπεί στην οικοδόμηση γνώσης χώρου για άτομα με τύφλωση με χρήση της απτικής συσκευής Novint Falcon. Η αρχιτεκτονική της εφαρμογής απεικονίζεται στην Εικόνα 5 και αξιοποιεί τις δυνατότητες της πλατφόρμας H3DAPI για γραφική και απτική αναπαράσταση ενός χάρτη. Οι χάρτες που δημιουργήθηκαν για την αξιολόγηση της εφαρμογής έχουν κατασκευαστεί με τεχνολογία X3D ενώ για τη διασύνδεση με την απτική συσκευή χρησιμοποιήθηκε η γλώσσα προγραμματισμού Python. Τα ηχητικά αρχεία που αναφέρονται στις πληροφορίες και στα ονόματα των δρόμων του χάρτη κατασκευάστηκαν με χρήση του λογισμικού TextAloud. Εικόνα 5. Η αρχιτεκτονική της πολυαισθητηριακής εφαρμογής MAP for the Blind Η πλατφόρμα H3DAPI Η πλατφόρμα ανοιχτού λογισμικού H3DAPI αποτελεί μία τεχνολογία η οποία χρησιμοποιείται ευρέως για την ανάπτυξη απτικών εφαρμογών. Το βασικό 25

26 Ανάπτυξη της πολυαισθητηριακής εφαρμογής MAP for the Blind πλεονέκτημα της πλατφόρμας είναι ότι ενσωματώνει τη γραφική αναπαράσταση με την απτική διασύνδεση σε μία ενιαία σκηνή. Η από κοινού διαχείριση απτικών και γραφικών δεδομένων, εξασφαλίζει στους προγραμματιστές ευελιξία και χρόνο, αφού μπορούν να επικεντρωθούν αποκλειστικά στην ανάπτυξη της εφαρμογής χωρίς να ταλαιπωρούνται άσκοπα με την επέκταση απτικών και γραφικών συστατικών και τη μεταξύ τους διασύνδεση. Παράλληλα, επιτρέπει την ενσωμάτωση ήχου συμβάλλοντας στη δημιουργία πολυαισθητηριακών εφαρμογών και είναι συμβατή με μία ευρεία γκάμα απτικών συσκευών (Novint Falcon, Sensable Phantom, κ.α.) Σε αντίθεση με τα περισσότερα γραφικά περιβάλλοντα, η πλατφόρμα H3DAPI έχει σχεδιαστεί για να υποστηρίξει μία ταχεία διαδικασία ανάπτυξης λογισμικού. Παρέχοντας το συνδυασμό τεχνολογιών X3D, C++ και Python, η πλατφόρμα H3DAPI προσφέρει τρεις τρόπους προγραμματισμού εφαρμογών οι οποίοι εκτός από την ταχύτητα ανάπτυξης λογισμικού προσφέρουν και ταχύτητα εκτέλεσης και αυτό αποτελεί ακόμη ένα σημαντικό πλεονέκτημα αναφορικά με την απόδοση των εφαρμογών. Η H3DAPI είναι γραμμένη σε γλώσσα προγραμματισμού C++ και έχει σχεδιαστεί ώστε να είναι επεκτάσιμη, διασφαλίζοντας ότι οι προγραμματιστές έχουν την ελευθερία και τα μέσα για να προσαρμόσουν και να προσθέσουν επιπρόσθετες δομές απτικής ή γραφικής τεχνολογίας στην πλατφόρμα για να μπορέσουν να τις αξιοποιήσουν στη συνέχεια στις εφαρμογές τους. Η πλατφόρμα ανοιχτού λογισμικού H3DAPI έχει χρησιμοποιηθεί για την ανάπτυξη ενός μεγάλου φάσματος απτικών και άλλων πολυαισθητηριακών εφαρμογών σε διάφορους τομείς όπως η οδοντιατρική, η ιατρική και η βιομηχανία, χωρίς να περιορίζεται αποκλειστικά σε αυτούς. Όπως προαναφέρθηκε, πρόκειται για λογισμικό ανοιχτού κώδικα που αποσκοπεί στην ολοένα και μεγαλύτερη εξέλιξη εφαρμογών απτικής τεχνολογίας και διατίθεται σύμφωνα με τη γενική άδεια δημόσιας χρήσης (GNU GPL), με επιπρόσθετες επιλογές για εμπορική αδειοδότηση Η τεχνολογία X3D Η τεχνολογία X3D αναφέρεται σε μια μορφή αρχείων τα οποία χρησιμοποιούνται για να αναπαραστήσουν τρισδιάστατες σκηνές και αντικείμενα αξιοποιώντας τη μετα-γλώσσα XML. Πρόκειται για μία τεχνολογία η οποία παρέχει ένα 26

27 Ανάπτυξη της πολυαισθητηριακής εφαρμογής MAP for the Blind πρότυπο για την αποθήκευση, την ανάκτηση και την αναπαραγωγή γραφικών τα οποία είναι ενσωματωμένα σε εφαρμογές σε πραγματικό χρόνο. Επιπρόσθετα, η τεχνολογία αναφέρεται σε μία ανοικτή αρχιτεκτονική που αποσκοπεί στο να υποστηρίξει ένα ευρύ φάσμα προγραμματιστικών σεναρίων. Η X3D διαθέτει ένα πλούσιο σύνολο από συστατικά δομικά στοιχεία τα οποία μπορούν να προσαρμοστούν για να καλύψουν πολλαπλές χρήσεις στους τομείς της αρχιτεκτονικής, της ιατρικής, της προσομοίωσης, των πολυμέσων, της ψυχαγωγίας, της εκπαίδευσης και πολλών άλλων. Πρόκειται ουσιαστικά για την εξέλιξη της τεχνολογίας Virtual Reality Modeling Language (VRML), η οποία στη νέα της μορφή (X3D) επιτρέπει την ανάπτυξη της διασύνδεσης τρισδιάστατων δεδομένων σε απλές ή σύνθετες εφαρμογές καθώς και σε εφαρμογές διαδικτύου σε ένα πιο ώριμο και σαφέστερα καθορισμένο πρότυπο Η γλώσσα προγραμματισμού Python Η Python είναι μια δυναμική αντικειμενοστραφής γλώσσα προγραμματισμού που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για πολλά είδη ανάπτυξης λογισμικού. Προσφέρει ισχυρή υποστήριξη για ενσωμάτωση με άλλες γλώσσες και εργαλεία και διαθέτει μία πλούσια γκάμα βιβλιοθηκών οι οποίες διευκολύνουν ιδιαίτερα την εκτέλεση συνηθισμένων εργασιών. Κύριος στόχος της είναι η αυξημένη παραγωγικότητα του προγραμματιστή και η αναγνωσιμότητα του κώδικα. Η Python δανείζεται στοιχεία από τον προστακτικό, τον αντικειμενοστρεφή αλλά και τον συναρτησιακό προγραμματισμό, χωρίς να επιβάλλει κάποιο συγκεκριμένο τρόπο προγραμματισμού όπως άλλες γλώσσες προγραμματισμού και για το λόγο αυτό διακρίνεται για την ταχύτητα εκμάθησής της. Ο κώδικας της γλώσσας διανέμεται με την άδεια Python Software Foundation License η οποία είναι συμβατή με την γενική άδεια δημόσιας χρήσης (GNU GPL) Το λογισμικό TextAloud Το λογισμικό TextAloud επιτρέπει τη μετατροπή εγγράφων, μηνυμάτων ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, ιστοσελίδων και άλλων αρχείων ηλεκτρονικού κειμένου σε φυσική ομιλία. Το λογισμικό παρέχει ταυτόχρονα τη δυνατότητα μετατροπής των 27

28 Ανάπτυξη της πολυαισθητηριακής εφαρμογής MAP for the Blind παραπάνω δεδομένων σε αρχεία MP3, WAV και WMA, τα οποία μπορούν να αναπαραχθούν εύκολα από φορητές συσκευές ήχου, καθιστώντας το ένα πολύ χρήσιμο πρόγραμμα για όλους τους ανθρώπους αλλά κυρίως για άτομα με προβλήματα όρασης Περιγραφή λειτουργίας της εφαρμογής Η πολυαισθητηριακή εφαρμογή MAP for the Blind (Multisensory Assistive Program for the Blind) περιλαμβάνει δύο εκδόσεις. Η πρώτη έκδοση (MAP_Familiarization) αναφέρεται σε ένα χάρτη ο οποίος προσφέρεται για την εξοικείωση του χρήστη με την εφαρμογή αλλά κυρίως με την απτική συσκευή (Εικόνα 6). Εικόνα 6. Ο χάρτης εξοικείωσης (MAP_Familiarization) Η δεύτερη έκδοση της εφαρμογής (MAP_Test) αναφέρεται σε ένα χάρτη ο οποίος είναι λίγο πιο σύνθετος από τον προηγούμενο και προσφέρεται για την αξιολόγηση της εφαρμογής (Εικόνα 7). 28

Τσικολάτας Α. (2011) Οι ΤΠΕ ως Εκπαιδευτικό Εργαλείο στην Ειδική Αγωγή. Αθήνα

Τσικολάτας Α. (2011) Οι ΤΠΕ ως Εκπαιδευτικό Εργαλείο στην Ειδική Αγωγή. Αθήνα Οι ΤΠΕ ως Εκπαιδευτικό Εργαλείο στην Ειδική Αγωγή Τσικολάτας Αλέξανδρος Αναπληρωτής Καθηγητής, ΕΕΕΕΚ Παμμακαρίστου, tsikoman@hotmail.com Περίληψη Στην παρούσα εργασία γίνεται διαπραγμάτευση του ρόλου των

Διαβάστε περισσότερα

Τμήμα Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής

Τμήμα Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ, ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΤΕΧΝΩΝ Τμήμα Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Ειδική Αγωγή, Εκπαίδευση και Αποκατάσταση» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Εννοιολογική χαρτογράφηση: Διδακτική αξιοποίηση- Αποτελέσματα για το μαθητή

Εννοιολογική χαρτογράφηση: Διδακτική αξιοποίηση- Αποτελέσματα για το μαθητή Το λογισμικό της εννοιολογικής χαρτογράυησης Inspiration Η τεχνική της εννοιολογικής χαρτογράφησης αναπτύχθηκε από τον καθηγητή Joseph D. Novak, στο πανεπιστήμιο του Cornell. Βασίστηκε στις θεωρίες του

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχαγωγικό Λογισμικό

Ψυχαγωγικό Λογισμικό Ψυχαγωγικό Λογισμικό Δομή Μαθήματος, Περιεχόμενα, Στόχοι Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Πληροφορικής, Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Τμήμα Πληροφορικής, Κωνσταντίνος Οικονόμου, Επίκουρος Καθηγητής Βασίλειος Κομιανός,

Διαβάστε περισσότερα

Τρόποι αναπαράστασης των επιστημονικών ιδεών στο διαδίκτυο και η επίδρασή τους στην τυπική εκπαίδευση

Τρόποι αναπαράστασης των επιστημονικών ιδεών στο διαδίκτυο και η επίδρασή τους στην τυπική εκπαίδευση Τρόποι αναπαράστασης των επιστημονικών ιδεών στο διαδίκτυο και η επίδρασή τους στην τυπική εκπαίδευση Κ. Χαλκιά Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών 2 Το διαδίκτυο: αποτελεί ένα νέο διδακτικό

Διαβάστε περισσότερα

Αλληλεπίδραση Ανθρώπου- Υπολογιστή & Ευχρηστία

Αλληλεπίδραση Ανθρώπου- Υπολογιστή & Ευχρηστία Αλληλεπίδραση Ανθρώπου- Υπολογιστή & Ευχρηστία Ενότητα 2: Ο Άνθρωπος Σαπρίκης Ευάγγελος Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων (Γρεβενά) Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

Ερευνητικό ερώτημα: Η εξέλιξη της τεχνολογίας της φωτογραφίας μέσω διαδοχικών απεικονίσεων της Ακρόπολης.

Ερευνητικό ερώτημα: Η εξέλιξη της τεχνολογίας της φωτογραφίας μέσω διαδοχικών απεικονίσεων της Ακρόπολης. Περιγραφή της ερευνητικής εργασίας Βασικοί σκοποί της έρευνας: Η οικοδόμηση γνώσεων όσον αφορά στη λειτουργία των φωτογραφικών τεχνικών (αναλογικών ψηφιακών) διερευνώντας το θέμα κάτω από το πρίσμα των

Διαβάστε περισσότερα

Γουλή Ευαγγελία. 1. Εισαγωγή. 2. Παρουσίαση και Σχολιασµός των Εργασιών της Συνεδρίας

Γουλή Ευαγγελία. 1. Εισαγωγή. 2. Παρουσίαση και Σχολιασµός των Εργασιών της Συνεδρίας 1. Εισαγωγή Σχολιασµός των εργασιών της 16 ης παράλληλης συνεδρίας µε θέµα «Σχεδίαση Περιβαλλόντων για ιδασκαλία Προγραµµατισµού» που πραγµατοποιήθηκε στο πλαίσιο του 4 ου Πανελλήνιου Συνεδρίου «ιδακτική

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΑΤΩΝΑΣ Έργο ΓΓΕΤ 1SME2009

ΠΛΑΤΩΝΑΣ Έργο ΓΓΕΤ 1SME2009 ΠΛΑΤΩΝΑΣ Έργο ΓΓΕΤ 1SME2009 4o Συνέδριο InfoCom Green ICT 2012 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΠΛΑΤΩΝΑΣ ΠΛΑΤφόρμα έξυπνου διαλογισμικού για συλλογή, ανάλυση, επεξεργασία δεδομένων από συστήματα πολλαπλών ετερογενών ΑισθητήρΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Σχεδιαστικά Προγράμματα Επίπλου

Σχεδιαστικά Προγράμματα Επίπλου Σχεδιαστικά Προγράμματα Επίπλου Καθηγήτρια ΦΕΡΦΥΡΗ ΣΩΤΗΡΙΑ Τμήμα ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΞΥΛΟΥ - ΕΠΙΠΛΟΥ Σχεδιαστικά Προγράμματα Επίπλου Η σχεδίαση με τον παραδοσιακό τρόπο απαιτεί αυξημένο χρόνο, ενώ

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΚΤΙΚΉ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΏΝ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΉ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΏΝ ΔΙΔΑΚΤΙΚΉ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΏΝ 2. Εκπαιδευτικό Λογισμικό για τα Μαθηματικά 2.1 Κύρια χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού λογισμικού για την Διδακτική των Μαθηματικών 2.2 Κατηγορίες εκπαιδευτικού λογισμικού για

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΦΟΡΑ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ (STATE OF THE ART) ΤΟΥ ENTELIS ΕΚΔΟΣΗ EΥΚΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝΑΦΟΡΑ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ (STATE OF THE ART) ΤΟΥ ENTELIS ΕΚΔΟΣΗ EΥΚΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ ΑΝΑΦΟΡΑ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ (STATE OF THE ART) ΤΟΥ ENTELIS ΕΚΔΟΣΗ EΥΚΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ Εισαγωγή Η έρευνα στην Ευρώπη δείχνει ότι οι άνθρωποι με αναπηρίες όλων των ηλικιών έχουν προσωπική εμπειρία με την τεχνολογία.

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην επικοινωνία ανθρώπου υπολογιστή. Νικόλαος Αβούρης Eκδόσεις ΔΙΑΥΛΟΣ, Αθήνα 2000. ΠΡΟΛΟΓΟΣ Περιεχόμενα Εγχειριδίου

Εισαγωγή στην επικοινωνία ανθρώπου υπολογιστή. Νικόλαος Αβούρης Eκδόσεις ΔΙΑΥΛΟΣ, Αθήνα 2000. ΠΡΟΛΟΓΟΣ Περιεχόμενα Εγχειριδίου Εισαγωγή στην επικοινωνία ανθρώπου υπολογιστή Νικόλαος Αβούρης Eκδόσεις ΔΙΑΥΛΟΣ, Αθήνα 2000 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Περιεχόμενα Εγχειριδίου 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1Ορισμοί και αντικείμενο μελέτης 1.2Επισκόπηση πεδίου 1.2.1 Ιστορική

Διαβάστε περισσότερα

Ανάπτυξη απτικής νοηματικής επικοινωνίας για μαθητές με τύφλωση και πολλαπλές αναπηρίες και τυφλοκώφωση

Ανάπτυξη απτικής νοηματικής επικοινωνίας για μαθητές με τύφλωση και πολλαπλές αναπηρίες και τυφλοκώφωση Ανάπτυξη απτικής νοηματικής επικοινωνίας για μαθητές με τύφλωση και πολλαπλές αναπηρίες και τυφλοκώφωση Μαρία Ζέζα, Εκπαιδευτικός ΕΑΕ Αφροδίτη Μπεκιάρη, Εκπαιδευτικός ΕΑΕ «Καθολικός Σχεδιασμός και Ανάπτυξη

Διαβάστε περισσότερα

Οδηγίες σχεδίασης στο περιβάλλον Blender

Οδηγίες σχεδίασης στο περιβάλλον Blender Οδηγίες σχεδίασης στο περιβάλλον Blender Στον πραγματικό κόσμο, αντιλαμβανόμαστε τα αντικείμενα σε τρεις κατευθύνσεις ή διαστάσεις. Τυπικά λέμε ότι διαθέτουν ύψος, πλάτος και βάθος. Όταν θέλουμε να αναπαραστήσουμε

Διαβάστε περισσότερα

Κλινική Νευροψυχολογία του παιδιού

Κλινική Νευροψυχολογία του παιδιού Κλινική Νευροψυχολογία του παιδιού Α εξάμηνο Διδάσκων : Α. Β. Καραπέτσας Ακαδημαϊκό έτος 2015-2016 1 ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗ 2 Μία από τις πρώτες έρευνες που μελετούν και επιβεβαιώνουν ότι τα άτομα με μουσική

Διαβάστε περισσότερα

Η Θεωρία του Piaget για την εξέλιξη της νοημοσύνης

Η Θεωρία του Piaget για την εξέλιξη της νοημοσύνης Η Θεωρία του Piaget για την εξέλιξη της νοημοσύνης Σύμφωνα με τον Piaget, η νοημοσύνη είναι ένας δυναμικός παράγοντας ο οποίος οικοδομείται προοδευτικά, έχοντας σαν βάση την κληρονομικότητα, αλλά συγχρόνως

Διαβάστε περισσότερα

Μάθηση & Εξερεύνηση στο περιβάλλον του Μουσείου

Μάθηση & Εξερεύνηση στο περιβάλλον του Μουσείου Βασίλειος Κωτούλας vaskotoulas@sch.gr h=p://dipe.kar.sch.gr/grss Αρχαιολογικό Μουσείο Καρδίτσας Μάθηση & Εξερεύνηση στο περιβάλλον του Μουσείου Η Δομή της εισήγησης 1 2 3 Δυο λόγια για Στόχοι των Ερευνητική

Διαβάστε περισσότερα

Εφαρμογές Εκπαιδευτικού Λογισμικού για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση

Εφαρμογές Εκπαιδευτικού Λογισμικού για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Εφαρμογές Εκπαιδευτικού Λογισμικού για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Μαρία Καραβελάκη-Καπλάνη, M.Sc. INTE*LEARN Αγν.Στρατιώτη 46 176 73 Καλλιθέα τηλ. 95 91 853, fax. 95 72 098 E-mail: intelrn@prometheus.hol.gr

Διαβάστε περισσότερα

Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΨΥΧΟΜΕΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΣΤΟΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ

Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΨΥΧΟΜΕΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΣΤΟΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΨΥΧΟΜΕΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΣΤΟΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ Δέσποινα Σιδηροπούλου-Δημακάκου Καθηγήτρια Ψυχολογίας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών 1 ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Αναφέρεται

Διαβάστε περισσότερα

Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής στην εκπαίδευση παιδιών με διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή

Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής στην εκπαίδευση παιδιών με διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής στην εκπαίδευση παιδιών με διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή Η γνώση προκύπτει μέσα από την επανάληψη της μαθημένης συμπεριφοράς. Για τη μάθηση απαιτούνται γνωστικές διαδικασίες

Διαβάστε περισσότερα

Μάθηση Απόδοση. Διαφοροποιήσεις στην Κινητική Συμπεριφορά. Μάθημα 710 Μάθηση - Απόδοση Διάλεξη 3η

Μάθηση Απόδοση. Διαφοροποιήσεις στην Κινητική Συμπεριφορά. Μάθημα 710 Μάθηση - Απόδοση Διάλεξη 3η Μάθηση Απόδοση. Διαφοροποιήσεις στην Κινητική Συμπεριφορά Μάθημα 710 Μάθηση - Απόδοση Διάλεξη 3η Στόχοι- περιεχόμενο διάλεξης Ορισμός μάθησης διαφορές με την απόδοση Αξιολόγησης Μάθησης Στάδια μάθησης

Διαβάστε περισσότερα

Διαδραστικός ηχητικός χάρτης σε περιβάλλον διαδικτύου. Εφαρμογή: Χάρτης θορύβου της πόλης της Βέροιας

Διαδραστικός ηχητικός χάρτης σε περιβάλλον διαδικτύου. Εφαρμογή: Χάρτης θορύβου της πόλης της Βέροιας Διαδραστικός ηχητικός χάρτης σε περιβάλλον διαδικτύου Εφαρμογή: Χάρτης θορύβου της πόλης της Βέροιας Αλεβιζάκης Αλέξανδρος Νάκος Βύρωνας ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΑΓΡΟΝΟΜΩΝ & ΤΟΠΟΓΡΑΦΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. Κύκλος Ζωής Εφαρμογών ΕΝΟΤΗΤΑ 2. Εφαρμογές Πληροφορικής. Διδακτικές ενότητες 5.1 Πρόβλημα και υπολογιστής 5.2 Ανάπτυξη εφαρμογών

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. Κύκλος Ζωής Εφαρμογών ΕΝΟΤΗΤΑ 2. Εφαρμογές Πληροφορικής. Διδακτικές ενότητες 5.1 Πρόβλημα και υπολογιστής 5.2 Ανάπτυξη εφαρμογών 44 Διδακτικές ενότητες 5.1 Πρόβλημα και υπολογιστής 5.2 Ανάπτυξη εφαρμογών Διδακτικοί στόχοι Σκοπός του κεφαλαίου είναι οι μαθητές να κατανοήσουν τα βήματα που ακολουθούνται κατά την ανάπτυξη μιας εφαρμογής.

Διαβάστε περισσότερα

Τι μαθησιακός τύπος είναι το παιδί σας;

Τι μαθησιακός τύπος είναι το παιδί σας; Για τους γονείς και όχι μόνο από το Τι μαθησιακός τύπος είναι το παιδί σας; Ακουστικός, οπτικός ή μήπως σφαιρικός; Ανακαλύψτε ποιος είναι ο μαθησιακός τύπος του παιδιού σας, δηλαδή με ποιο τρόπο μαθαίνει

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΙΑΙΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΕΝΙΑΙΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΝΙΑΙΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΙΣΧΥΕΙ ΚΑΤΑ ΤΟ ΜΕΡΟΣ ΠΟΥ ΑΦΟΡΑ ΤΟ ΛΥΚΕΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΙΣΧΥΟΥΝ ΤΟ ΔΕΠΠΣ

Διαβάστε περισσότερα

Στόχος της ψυχολογικής έρευνας:

Στόχος της ψυχολογικής έρευνας: Στόχος της ψυχολογικής έρευνας: Συστηματική περιγραφή και κατανόηση των ψυχολογικών φαινομένων. Η ψυχολογική έρευνα χρησιμοποιεί μεθόδους συστηματικής διερεύνησης για τη συλλογή, την ανάλυση και την ερμηνεία

Διαβάστε περισσότερα

Εφαρμογές Προσομοίωσης

Εφαρμογές Προσομοίωσης Εφαρμογές Προσομοίωσης H προσομοίωση (simulation) ως τεχνική μίμησης της συμπεριφοράς ενός συστήματος από ένα άλλο σύστημα, καταλαμβάνει περίοπτη θέση στα πλαίσια των εκπαιδευτικών εφαρμογών των ΤΠΕ. Μπορούμε

Διαβάστε περισσότερα

Πίνακας Μαθησιακών Αποτελεσμάτων

Πίνακας Μαθησιακών Αποτελεσμάτων Πίνακας Μαθησιακών Αποτελεσμάτων Τα Μαθησιακά Αποτελέσματα στον παρακάτω πίνακα έχουν σχηματιστεί με βάση τα συμπεράσματα στη Διεθνική Αναφορά Έρευνας Ο1 που περιέχει τα ευρήματα της έρευνας που διεξήχθη

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΓΝΩΣΤΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ Δρ. Ζαφειριάδης Κυριάκος Οι ικανοί αναγνώστες χρησιμοποιούν πολλές στρατηγικές (συνδυάζουν την

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΓΝΩΣΤΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ Δρ. Ζαφειριάδης Κυριάκος Οι ικανοί αναγνώστες χρησιμοποιούν πολλές στρατηγικές (συνδυάζουν την 1 ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΓΝΩΣΤΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ Δρ. Ζαφειριάδης Κυριάκος Οι ικανοί αναγνώστες χρησιμοποιούν πολλές στρατηγικές (συνδυάζουν την παλαιότερη γνώση τους, σημειώνουν λεπτομέρειες, παρακολουθούν

Διαβάστε περισσότερα

Φοιτήτρια: Τσαρκοβίστα Βικτώρια (Α.Μ. 12517) Επιβλέπων καθηγητής: Χριστοδουλίδης Παύλος

Φοιτήτρια: Τσαρκοβίστα Βικτώρια (Α.Μ. 12517) Επιβλέπων καθηγητής: Χριστοδουλίδης Παύλος Φοιτήτρια: Τσαρκοβίστα Βικτώρια (Α.Μ. 12517) Επιβλέπων καθηγητής: Χριστοδουλίδης Παύλος Tα παιδιά με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες παρουσιάζουν προβλήματα στις βασικές ψυχολογικές διαδικασίες που περιλαμβάνονται

Διαβάστε περισσότερα

1 Συστήματα Αυτοματισμού Βιβλιοθηκών

1 Συστήματα Αυτοματισμού Βιβλιοθηκών 1 Συστήματα Αυτοματισμού Βιβλιοθηκών Τα Συστήματα Αυτοματισμού Βιβλιοθηκών χρησιμοποιούνται για τη διαχείριση καταχωρήσεων βιβλιοθηκών. Τα περιεχόμενα των βιβλιοθηκών αυτών είναι έντυπα έγγραφα, όπως βιβλία

Διαβάστε περισσότερα

Μοντεσσόρι: Ένας κόσμος επιτευγμάτων. Το πρώτο μου βιβλίο για τους ΑΡΙΘΜΟΥΣ. με πολλά φανταστικά αυτοκόλλητα

Μοντεσσόρι: Ένας κόσμος επιτευγμάτων. Το πρώτο μου βιβλίο για τους ΑΡΙΘΜΟΥΣ. με πολλά φανταστικά αυτοκόλλητα Μοντεσσόρι: Ένας κόσμος επιτευγμάτων Το πρώτο μου βιβλίο για τους ΑΡΙΘΜΟΥΣ με πολλά φανταστικά αυτοκόλλητα ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΜΟΥ ΒΙΒΛΙΟ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΡΙΘΜΟΥΣ Η απόκτηση μιας δεξιότητας ή η ανάπτυξη της γνώσης απαιτεί

Διαβάστε περισσότερα

Σ.Ε.Π. (Σύνθετο Εργαστηριακό Περιβάλλον)

Σ.Ε.Π. (Σύνθετο Εργαστηριακό Περιβάλλον) ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ: ΝΟΜΟΙ ΙΔΑΝΙΚΩΝ ΑΕΡΙΩΝ με τη βοήθεια του λογισμικού Σ.Ε.Π. (Σύνθετο Εργαστηριακό Περιβάλλον) Φυσική Β Λυκείου Θετικής & Τεχνολογικής Κατεύθυνσης Νοέμβριος 2013 0 ΤΙΤΛΟΣ ΝΟΜΟΙ ΙΔΑΝΙΚΩΝ ΑΕΡΙΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

710 -Μάθηση - Απόδοση

710 -Μάθηση - Απόδοση 710 -Μάθηση - Απόδοση Διάλεξη 6η Ποιοτική αξιολόγηση της Κινητικής Συμπεριφοράς Παρατήρηση III Η διάλεξη αυτή περιλαμβάνει: Διαδικασία της παρατήρησης & της αξιολόγησης Στόχοι και περιεχόμενο παρατήρησης

Διαβάστε περισσότερα

710 -Μάθηση - Απόδοση

710 -Μάθηση - Απόδοση 710 -Μάθηση - Απόδοση Διάλεξη 6η Ποιοτική αξιολόγηση της Κινητικής Παρατήρηση Αξιολόγηση & Διάγνωση Η διάλεξη αυτή περιλαμβάνει: Διαδικασία της παρατήρησης & της αξιολόγησης Στόχοι και περιεχόμενο παρατήρησης

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. Προλογικό Σημείωμα 9

Περιεχόμενα. Προλογικό Σημείωμα 9 Περιεχόμενα Προλογικό Σημείωμα 9 1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1.1. Εισαγωγή 14 1.2 Τα βασικά δεδομένα των Μαθηματικών και οι γνωστικές απαιτήσεις της κατανόησης, απομνημόνευσης και λειτουργικής χρήσης τους 17 1.2.1. Η

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ & ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΝΤΑΣ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΜΕΝΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ Διαστάσεις της διαφορετικότητας Τα παιδιά προέρχονται

Διαβάστε περισσότερα

Η διαφοροποίηση της διδασκαλίας για τυφλούς μαθητές

Η διαφοροποίηση της διδασκαλίας για τυφλούς μαθητές Η διαφοροποίηση της διδασκαλίας για τυφλούς μαθητές Τα περιεχόμενα του Οδηγού Τύφλωση και Εκπαίδευση Διαφοροποίηση της Διδασκαλίας: Γενικές Αρχές και Προσεγγίσεις Η Διαφοροποίηση της Διδασκαλίας στην περίπτωση

Διαβάστε περισσότερα

1. Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών στην εκπαιδευτική διαδικασία

1. Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών στην εκπαιδευτική διαδικασία 1. Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών στην εκπαιδευτική διαδικασία Ο διδακτικός σχεδιασμός (instructional design) εμφανίσθηκε στην εκπαιδευτική διαδικασία και στην κατάρτιση την περίοδο

Διαβάστε περισσότερα

Τα σχέδια μαθήματος 1 Εισαγωγή

Τα σχέδια μαθήματος 1 Εισαγωγή Τα σχέδια μαθήματος 1 Εισαγωγή Τα σχέδια μαθήματος αποτελούν ένα είδος προσωπικών σημειώσεων που κρατά ο εκπαιδευτικός προκειμένου να πραγματοποιήσει αποτελεσματικές διδασκαλίες. Περιέχουν πληροφορίες

Διαβάστε περισσότερα

Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών MA in Education (Education Sciences) ΑΣΠΑΙΤΕ-Roehampton ΠΜΣ MA in Education (Education Sciences) Το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών στην Εκπαίδευση (Επιστήμες της Αγωγής),

Διαβάστε περισσότερα

Ηλεκτρονική Μάθηση στην Προσχολική Ηλικία

Ηλεκτρονική Μάθηση στην Προσχολική Ηλικία Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Ηλεκτρονική Μάθηση στην Προσχολική Ηλικία Αγνή Χ. Λιάππα Επιβλέποντες Καθηγητές: Ταραμπάνης Κων/νος Ταμπούρης Ευθύμιος Εξεταστές: Σατρατζέμη Μαρία Ξυνόγαλος Στυλιανός Το πρόβλημα

Διαβάστε περισσότερα

Η αυθεντική μάθηση και αξιολόγηση. Δρ Δημήτριος Γκότζος

Η αυθεντική μάθηση και αξιολόγηση. Δρ Δημήτριος Γκότζος Η αυθεντική μάθηση και αξιολόγηση Δρ Δημήτριος Γκότζος Ορισμός αυθεντικής μάθησης Μάθηση που έχει αξία στον πραγματικό κόσμο χρησιμοποιείται για την επίλυση πραγματικών προβλημάτων και για την ολοκλήρωση

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΤΕΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΚΑΙ Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ ΤΗΣ ΣΥΝΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

ΜΑΘΗΤΕΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΚΑΙ Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ ΤΗΣ ΣΥΝΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΜΑΘΗΤΕΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΚΑΙ Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ ΤΗΣ ΣΥΝΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Κων/νος Καλέμης, Άννα Κωσταρέλου, Μαρία Αγγελική Καλέμη Εισαγωγή H σύγχρονη τάση που επικρατεί

Διαβάστε περισσότερα

Βετεράνοι αθλητές. Απόδοση & Ηλικία. Βασικά στοιχεία. Αθλητισμός Επιδόσεων στη 2η και 3η Ηλικία. Γενικευμένη θεωρία για τη

Βετεράνοι αθλητές. Απόδοση & Ηλικία. Βασικά στοιχεία. Αθλητισμός Επιδόσεων στη 2η και 3η Ηλικία. Γενικευμένη θεωρία για τη Αθλητισμός Επιδόσεων στη 2η και 3η Ηλικία. Γενικευμένη θεωρία για τη Διατήρηση η της αθλητικής απόδοσης 710: 8 η Διάλεξη Μιχαλοπούλου Μαρία Ph.D. Περιεχόμενο της διάλεξης αυτής αποτελούν: Αγωνιστικός αθλητισμός

Διαβάστε περισσότερα

Η διάρκεια πραγματοποίησης της ανοιχτής εκπαιδευτικής πρακτικής ήταν 2 διδακτικές ώρες

Η διάρκεια πραγματοποίησης της ανοιχτής εκπαιδευτικής πρακτικής ήταν 2 διδακτικές ώρες ΣΧΟΛΕΙΟ Η εκπαιδευτική πρακτική αφορούσε τη διδασκαλία των μεταβλητών στον προγραμματισμό και εφαρμόστηκε σε μαθητές της τελευταίας τάξης ΕΠΑΛ του τομέα Πληροφορικής στα πλαίσια του μαθήματος του Δομημένου

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΛΑΤΦΟΡΜΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ ΕΝΗΛΙΚΩΝ

ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΛΑΤΦΟΡΜΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ ΕΝΗΛΙΚΩΝ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Διπλωματική Εργασία ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΛΑΤΦΟΡΜΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ ΕΝΗΛΙΚΩΝ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΜΙΛΚΟΥ Επιβλέπων καθηγητής:

Διαβάστε περισσότερα

Ανάλυση ποιοτικών δεδομένων

Ανάλυση ποιοτικών δεδομένων Ανάλυση ποιοτικών δεδομένων Σύνοψη κεφαλαίου Σύνδεση θεωρίας και ανάλυσης Επεξεργασία ποιοτικών δεδομένων Δεοντολογία και ανάλυση ποιοτικών δεδομένων Αξιολογώντας την ποιότητα των ποιοτικών ερευνών Εισαγωγή

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενο Εκπαιδευτικής Υποστήριξης για την Προετοιμασία των Μαθητών

Περιεχόμενο Εκπαιδευτικής Υποστήριξης για την Προετοιμασία των Μαθητών Περιεχόμενο Εκπαιδευτικής Υποστήριξης για την Προετοιμασία των Μαθητών Στο πλαίσιο της συγχρηματοδοτούμενης πράξης «Πιλοτικές Παρεμβάσεις υποστήριξης Πιστοποίησης μαθητών Γ τάξης Γυμνασίου για την απόκτηση

Διαβάστε περισσότερα

Οπτική αντίληψη. Μετά?..

Οπτική αντίληψη. Μετά?.. Οπτική αντίληψη Πρωτογενής ερεθισµός (φυσικό φαινόµενο) Μεταφορά µηνύµατος στον εγκέφαλο (ψυχολογική αντίδραση) Μετατροπή ερεθίσµατος σε έννοια Μετά?.. ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΟΡΑΣΗ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΝΑΛΟΓΙΣΤΟΥΜΕ

Διαβάστε περισσότερα

Ανάλυση, Στατιστική Επεξεργασία και Παρουσίαση Δεδομένων με χρήση Ανοικτών Λογισμικών Δρ. Φίλιππος Σοφός

Ανάλυση, Στατιστική Επεξεργασία και Παρουσίαση Δεδομένων με χρήση Ανοικτών Λογισμικών Δρ. Φίλιππος Σοφός Ανάλυση, Στατιστική Επεξεργασία και Παρουσίαση Δεδομένων με χρήση Ανοικτών Λογισμικών Δρ. Φίλιππος Σοφός ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ Διερεύνηση αναγκών Επιλογή του Octave Χαρακτηριστικά και περιβάλλον εργασίας

Διαβάστε περισσότερα

Οι διδακτικές πρακτικές στην πρώτη τάξη του δημοτικού σχολείου. Προκλήσεις για την προώθηση του κριτικού γραμματισμού.

Οι διδακτικές πρακτικές στην πρώτη τάξη του δημοτικού σχολείου. Προκλήσεις για την προώθηση του κριτικού γραμματισμού. Οι διδακτικές πρακτικές στην πρώτη τάξη του δημοτικού σχολείου. Προκλήσεις για την προώθηση του κριτικού γραμματισμού. ημήτρης Γουλής Ο παραδοσιακός όρος αλφαβητισμός αντικαταστάθηκε από τον πολυδύναμο

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαιδευτική Τεχνολογία - Πολυμέσα. Ελένη Περιστέρη, Msc, PhD

Εκπαιδευτική Τεχνολογία - Πολυμέσα. Ελένη Περιστέρη, Msc, PhD Εκπαιδευτική Τεχνολογία - Πολυμέσα Ελένη Περιστέρη, Msc, PhD Τι είναι η «Εκπαιδευτική Τεχνολογία» (1) Εκπαιδευτική Τεχνολογία είναι «η εφαρμογή τεχνολογικών διαδικασιών και εργαλείων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν

Διαβάστε περισσότερα

Διερευνητική μάθηση We are researchers, let us do research! (Elbers and Streefland, 2000)

Διερευνητική μάθηση We are researchers, let us do research! (Elbers and Streefland, 2000) Διερευνητική μάθηση We are researchers, let us do research! (Elbers and Streefland, 2000) Πρόκειται για την έρευνα που διεξάγουν οι επιστήμονες. Είναι μια πολύπλοκη δραστηριότητα που απαιτεί ειδικό ακριβό

Διαβάστε περισσότερα

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Μια σύνοψη του Βιβλίου (ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ): Η πλειοψηφία θεωρεί πως η Νόηση είναι μια διεργασία που συμβαίνει στον ανθρώπινο εγκέφαλο.

Διαβάστε περισσότερα

Eκπαίδευση Εκπαιδευτών Ενηλίκων & Δία Βίου Μάθηση

Eκπαίδευση Εκπαιδευτών Ενηλίκων & Δία Βίου Μάθηση Πρόγραμμα Eξ Aποστάσεως Eκπαίδευσης (E learning) Eκπαίδευση Εκπαιδευτών Ενηλίκων & Δία Βίου Μάθηση Οδηγός Σπουδών Το πρόγραμμα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης ( e-learning ) του Πανεπιστημίου Πειραιά του Τμήματος

Διαβάστε περισσότερα

Διαφοροποίηση στρατηγικών διδασκαλίας ανάλογα με το περιεχόμενο στα μαθήματα των φυσικών επιστημών

Διαφοροποίηση στρατηγικών διδασκαλίας ανάλογα με το περιεχόμενο στα μαθήματα των φυσικών επιστημών Διαφοροποίηση στρατηγικών διδασκαλίας ανάλογα με το περιεχόμενο στα μαθήματα των φυσικών επιστημών Κων/νος Στεφανίδης Σχολικός Σύμβουλος Πειραιά kstef2001@yahoo.gr Νικόλαος Στεφανίδης Φοιτητής ΣΕΜΦΕ, ΕΜΠ

Διαβάστε περισσότερα

Σχεδίαση από εκπαιδευτικούς προσθετικών περιβαλλόντων που αποτρέπουν μια αδυναμία να μετατραπεί σε αναπηρία

Σχεδίαση από εκπαιδευτικούς προσθετικών περιβαλλόντων που αποτρέπουν μια αδυναμία να μετατραπεί σε αναπηρία Σχεδίαση από εκπαιδευτικούς προσθετικών περιβαλλόντων που αποτρέπουν μια αδυναμία να μετατραπεί σε αναπηρία Τάσος Λαδιάς Σχολικός Σύμβουλος ΠΕ19 ladiastas@gmail.com Θα παρουσιαστούν τα λογισμικά: ΕυΔομή

Διαβάστε περισσότερα

Εννοιολογική Ομοιογένεια

Εννοιολογική Ομοιογένεια Ιόνιο Πανεπιστήμιο Τμήμα Αρχειονομίας Βιβλιοθηκονομίας Εργαστήριο Ψηφιακών Βιβλιοθηκών και Ηλεκτρονικής Δημοσίευσης Εννοιολογική Ομοιογένεια Αξιοποίηση Ταξινομικών Συστημάτων Γεωργία Προκοπιάδου, Διονύσης

Διαβάστε περισσότερα

Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα: Κανόνες Προσβασιμότητας Έκδοση 1.0

Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα: Κανόνες Προσβασιμότητας Έκδοση 1.0 Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πολυτεχνείο Κρήτης Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα: Κανόνες Προσβασιμότητας Έκδοση 1.0 Πέτρος Καπούλας Σημείωμα Αναφοράς Copyright Πολυτεχνείο Κρήτης, Πέτρος Καπούλας 2014.

Διαβάστε περισσότερα

Ανάπτυξη Χωρικής Αντίληψης και Σκέψης

Ανάπτυξη Χωρικής Αντίληψης και Σκέψης Ανάπτυξη Χωρικής Αντίληψης και Σκέψης Clements & Sarama, 2009; Sarama & Clements, 2009 Χωρική αντίληψη και σκέψη Προσανατολισμός στο χώρο Οπτικοποίηση (visualization) Νοερή εικονική αναπαράσταση Νοερή

Διαβάστε περισσότερα

Στρατηγική Αξιολόγησης κατά την Υλοποίηση Εκπαιδευτικού Λογισμικού

Στρατηγική Αξιολόγησης κατά την Υλοποίηση Εκπαιδευτικού Λογισμικού Στρατηγική Αξιολόγησης κατά την Υλοποίηση Εκπαιδευτικού Λογισμικού Μαρία Καραβελάκη, Γεώργιος Παπαπαναγιώτου, Γιάννα Κοντού INTE*LEARN Αγν.Στρατιώτη 46, Καλλιθέα τηλ. 95 91 853, fax. 95 72 098, e-mail:

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΗ ΗΜΕΡΙΔΑ «Η ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΑ ΝΕΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΠΟΥΔΩΝ»

ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΗ ΗΜΕΡΙΔΑ «Η ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΑ ΝΕΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΠΟΥΔΩΝ» ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΗ ΗΜΕΡΙΔΑ «Η ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΑ ΝΕΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΠΟΥΔΩΝ» ΕΙΣΗΓΗΣΗ: «Πρακτικές αξιολόγησης κατά τη διδασκαλία των Μαθηματικών» Γιάννης Χριστάκης Σχολικός Σύμβουλος 3ης Περιφέρειας

Διαβάστε περισσότερα

4/2014 ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΥΔΡΟΛΗΨΙΕΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΜΕΝΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΑΤΤΙΚΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ

4/2014 ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΥΔΡΟΛΗΨΙΕΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΜΕΝΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΑΤΤΙΚΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ 4/2014 ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΥΔΡΟΛΗΨΙΕΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΜΕΝΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΑΤΤΙΚΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ ΥΔΡΟΛΗΨΙΕΣ ΑΤΤΙΚΗΣ Η εφαρμογή "Υδροληψίες Αττικής" είναι ένα πληροφοριακό σύστημα (αρχιτεκτονικής

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΝΕΩΝ ΟΔΗΓΩΝ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΝΟΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗΣ ΣΕ ΥΠΕΡΑΣΤΙΚΗ ΟΔΟ ΝΙΚΑΣ ΜΑΡΙΟΣ

ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΝΕΩΝ ΟΔΗΓΩΝ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΝΟΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗΣ ΣΕ ΥΠΕΡΑΣΤΙΚΗ ΟΔΟ ΝΙΚΑΣ ΜΑΡΙΟΣ ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ ΚΑΙ ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗΣ ΥΠΟΔΟΜΗΣ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΝΕΩΝ ΟΔΗΓΩΝ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΝΟΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗΣ ΣΕ ΥΠΕΡΑΣΤΙΚΗ ΟΔΟ ΝΙΚΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ Η/Υ

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ Η/Υ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΑΝΩΤΑΤΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ Η/Υ ΘΕΜΑΤΑ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΣΙΑΣΙΑΚΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ «ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕ - 9900 ΕΠΕΑΕΚ: ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ ΤΕΦΑΑ ΠΘ ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ

ΜΕ - 9900 ΕΠΕΑΕΚ: ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ ΤΕΦΑΑ ΠΘ ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΕΠΕΑΕΚ: ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ ΤΕΦΑΑ ΠΘ ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΜΕ9900 ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Έρευνα και Συγγραφή Λέκτορας Διάλεξη

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΩΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΕΡΓΑΛΕΙΟ

ΟΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΩΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΟΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΩΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΕΡΓΑΛΕΙΟ Η εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στις επιχειρήσεις την τελευταία δεκαετία και η δυναμική ανάπτυξη που προκάλεσαν στις επιχειρήσεις, εισήγαγαν μια επανάσταση

Διαβάστε περισσότερα

ΡΟΜΠΟΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΡΟΜΠΟΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΡΟΜΠΟΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Γιατί η Ρομποτική στην Εκπαίδευση; A) Τα παιδιά όταν σχεδιάζουν, κατασκευάζουν και προγραμματίζουν ρομπότ έχουν την ευκαιρία να μάθουν παίζοντας και να αναπτύξουν δεξιότητες Η

Διαβάστε περισσότερα

Θ. Χατζηπαντελής, Γκίνης Δ. 1. PDF created with pdffactory Pro trial version

Θ. Χατζηπαντελής, Γκίνης Δ. 1. PDF created with pdffactory Pro trial version Η ΚΑΤΕΥΘΥΝΟΜΕΝΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ Η κατευθυνόμενη εργασία είναι αναπόσπαστο στοιχείο της εκπαιδευτικής διαδικασίας στα σχολεία του εξωτερικού. Στην κατευθυνόμενη εργασία ο μαθητής

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαίδευση Ενηλίκων: Εμπειρίες και Δράσεις ΑΘΗΝΑ, Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2015

Εκπαίδευση Ενηλίκων: Εμπειρίες και Δράσεις ΑΘΗΝΑ, Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2015 Εκπαίδευση Ενηλίκων: Εμπειρίες και Δράσεις ΑΘΗΝΑ, Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2015 Μάθηση και γνώση: μια συνεχής και καθοριστική αλληλοεπίδραση Αντώνης Λιοναράκης Στην παρουσίαση που θα ακολουθήσει θα μιλήσουμε

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΣΕ Π ΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΤΙΚΟ Π ΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΣΕ Π ΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΤΙΚΟ Π ΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΣΕ Π ΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΤΙΚΟ Π ΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Κ Υ Κ Λ Ο Υ Π Λ Η Ρ Ο Φ Ο Ρ Ι Κ Η Σ Κ Α Ι Υ Π Η Ρ Ε Σ Ι Ω Ν Τ Ε Χ Ν Ο Λ Ο Γ Ι Κ Η

Διαβάστε περισσότερα

A8-0188/298. Morten Løkkegaard Απαιτήσεις προσβασιμότητας για τα προϊόντα και τις υπηρεσίες COM(2015)0615 C8-0387/ /0278(COD)

A8-0188/298. Morten Løkkegaard Απαιτήσεις προσβασιμότητας για τα προϊόντα και τις υπηρεσίες COM(2015)0615 C8-0387/ /0278(COD) 7.9.2017 A8-0188/298 298 Παράρτημα I Ενότητα IV Μέρος A Υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων και σχετικός τερματικός εξοπλισμός καταναλωτών με προηγμένη υπολογιστική ικανότητα Υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων

Διαβάστε περισσότερα

Γ. Τρίτη Φάση: Υλοποίηση Δράσεων από Υποομάδες για Συλλογή Δεδομένων

Γ. Τρίτη Φάση: Υλοποίηση Δράσεων από Υποομάδες για Συλλογή Δεδομένων ΠΑΡΑΤΗΜΑ 1: ΦΑΣΕΙΣ OM-ΣΝ ΕΡΕΥΝΑΣ: ΡΟΛΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ & ΟΜΑΔΑΣ Α. Πρώτη Φάση: Γενικός Προγραμματισμός σε Ολομέλεια Τμήματος Ρόλος εκπαιδευτικού: Δημιουργεί ή/και διευρύνει τα ενδιαφέροντα των μαθητών για

Διαβάστε περισσότερα

Π. Π Θ. Ο Η / Η Υ / Υ

Π. Π Θ. Ο Η / Η Υ / Υ Εκπαιδευτικά Λογισμικά για την Αξιοποίηση του ιαδραστικού Πίνακα στη Σχολική Τάξη Εκπαιδευτικά Λογισμικά για την Αξιοποίηση του ιαδραστικού Πίνακα στη Σχολική Τάξη - Τι είναι και που χρησιμοποιείτε ένα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΣΤΟ ΕΝΙΑΙΟ ΛΥΚΕΙΟ

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΣΤΟ ΕΝΙΑΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΣΤΟ ΕΝΙΑΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ Σεπτέμβριος 2007 ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ - Α ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ Το μάθημα της Πληροφορικής στην Α Λυκείου έχει ως

Διαβάστε περισσότερα

Α. Στόχοι σε επίπεδο γνώσεων και δεξιοτήτων

Α. Στόχοι σε επίπεδο γνώσεων και δεξιοτήτων ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΣΕΝΑΡΙΟΥ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Οριζόντια αντιστοίχιση Στόχων Μεθόδων Δραστηριοτήτων - Εποπτικού Υλικού - Αξιολόγησης Α. Στόχοι σε επίπεδο γνώσεων και δεξιοτήτων ΣΤΟΧΟΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΕΠΟΠΤΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

Ανάλυση των δραστηριοτήτων κατά γνωστική απαίτηση

Ανάλυση των δραστηριοτήτων κατά γνωστική απαίτηση Ανάλυση των δραστηριοτήτων κατά γνωστική απαίτηση Πέρα όµως από την Γνωσιακή/Εννοιολογική ανάλυση της δοµής και του περιεχοµένου των σχολικών εγχειριδίων των Μαθηµατικών του Δηµοτικού ως προς τις έννοιες

Διαβάστε περισσότερα

Ανάλυση ποιοτικών δεδομένων

Ανάλυση ποιοτικών δεδομένων Εισαγωγή στην κοινωνική έρευνα Earl Babbie Κεφάλαιο 12 Ανάλυση ποιοτικών δεδομένων 12-1 Σύνοψη κεφαλαίου Σύνδεση θεωρίας και ανάλυσης Επεξεργασία ποιοτικών δεδομένων Προγράμματα ηλεκτρονικού υπολογιστή

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. Δημητρίου Σωτήρης 6417

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. Δημητρίου Σωτήρης 6417 ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Δημητρίου Σωτήρης 6417 Παιχνίδια διάχυτου υπολογισμού Τεχνολογίες Σχεδιασμός Υλοποίηση Αξιολόγηση Προοπτικές Ένα παιχνίδι διάχυτου υπολογισμού είναι ένα παιχνίδι που έχει ένα ή περισσότερα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΚΟΝΙΚΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ ΜΠΟΛΙΕΡΑΚΗ ΚΛΕΑΝΘΗ

ΕΙΚΟΝΙΚΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ ΜΠΟΛΙΕΡΑΚΗ ΚΛΕΑΝΘΗ ΕΙΚΟΝΙΚΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ ΜΠΟΛΙΕΡΑΚΗ ΚΛΕΑΝΘΗ ΕΙΚΟΝΙΚΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ «Η εικονική πραγματικότητα ορίζεται ως ένα 3D περιβάλλον αλληλεπίδρασης, κατασκευασμένο από υπολογιστή, στο οποίο μπορεί κάποιος να εμβυθιστεί».

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΙΝΟΤΟΜΕΣ ΛΥΣΕΙΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΟΔΗΓΟΣ E-LEARNING

ΚΑΙΝΟΤΟΜΕΣ ΛΥΣΕΙΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΟΔΗΓΟΣ E-LEARNING ΚΑΙΝΟΤΟΜΕΣ ΛΥΣΕΙΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΑΘΗΝΑ 2014 1 1. Τι είναι το e-learning; Το e-learning, η ηλεκτρονική μάθηση, είναι μια διαδικασία μάθησης και ταυτόχρονα μια μεθοδολογία εξ αποστάσεως εκπαίδευσης

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Σχεδίαση και Ανάπτυξη εφαρμογής ηλεκτρονικής εκπαίδευσης σε περιβάλλον Διαδικτύου: Υποστήριξη χαρακτηριστικών αξιολόγησης

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Σχεδίαση και Ανάπτυξη εφαρμογής ηλεκτρονικής εκπαίδευσης σε περιβάλλον Διαδικτύου: Υποστήριξη χαρακτηριστικών αξιολόγησης ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Σχεδίαση και Ανάπτυξη εφαρμογής ηλεκτρονικής εκπαίδευσης σε περιβάλλον Διαδικτύου: Υποστήριξη χαρακτηριστικών αξιολόγησης ΚΑΡΠΑΤΣΗΣ ΣΤΕΡΓΙΟΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΑΓΡΟΝΟΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΟΓΡΑΦΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ. Σπύρος Τσιπίδης. Περίληψη διατριβής

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΑΓΡΟΝΟΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΟΓΡΑΦΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ. Σπύρος Τσιπίδης. Περίληψη διατριβής ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΑΓΡΟΝΟΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΟΓΡΑΦΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Σπύρος Τσιπίδης Γεω - οπτικοποίηση χωρωχρονικών αρχαιολογικών δεδομένων Περίληψη διατριβής H παρούσα εργασία

Διαβάστε περισσότερα

Στην ρίζα της δυσλεξίας, της ελλειμματικής προσοχής με ή χωρίς υπέρ-κινητικότητα και άλλων μαθησιακών δυσκολιών υπάρχει ένα χάρισμα, ένα ταλέντο.

Στην ρίζα της δυσλεξίας, της ελλειμματικής προσοχής με ή χωρίς υπέρ-κινητικότητα και άλλων μαθησιακών δυσκολιών υπάρχει ένα χάρισμα, ένα ταλέντο. Πώς ένα χάρισμα μπορεί να προκαλέσει δυσλειτουργία Στην ρίζα της δυσλεξίας, της ελλειμματικής προσοχής με ή χωρίς υπέρ-κινητικότητα και άλλων μαθησιακών δυσκολιών υπάρχει ένα χάρισμα, ένα ταλέντο. Αυτό

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 1: Πώς να διδάξεις ηλικιωμένους για να χρησιμοποιήσουν τη ψηφιακή τεχνολογία. Ημερομηνία: 15/09/2017. Intellectual Output:

Ενότητα 1: Πώς να διδάξεις ηλικιωμένους για να χρησιμοποιήσουν τη ψηφιακή τεχνολογία. Ημερομηνία: 15/09/2017. Intellectual Output: Τίτλος: Εταίρος: Ενότητα 1: Πώς να διδάξεις ηλικιωμένους για να χρησιμοποιήσουν τη ψηφιακή τεχνολογία SOSU Oestjylland Ημερομηνία: 15/09/2017 Intellectual Output: IO3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ψυχολογικές Πτυχές...2

Διαβάστε περισσότερα

Δημήτρης Ρώσσης, Φάνη Στυλιανίδου Ελληνογερμανική Αγωγή. http://www.creative-little-scientists.eu

Δημήτρης Ρώσσης, Φάνη Στυλιανίδου Ελληνογερμανική Αγωγή. http://www.creative-little-scientists.eu Τι έχουμε μάθει για την προώθηση της Δημιουργικότητας μέσα από τις Φυσικές Επιστήμες και τα Μαθηματικά στην Ελληνική Προσχολική και Πρώτη Σχολική Ηλικία; Ευρήματα για την εκπαίδευση στην Ελλάδα από το

Διαβάστε περισσότερα

Ανάπτυξη & Σχεδίαση Λογισμικού (ΗΥ420)

Ανάπτυξη & Σχεδίαση Λογισμικού (ΗΥ420) Ανάπτυξη & Σχεδίαση Λογισμικού (ΗΥ420) Διάλεξη 8: Σχεδίαση Συστήματος Σχεδίαση Συστήματος 2 Διεργασία μετατροπής του προβλήματος σε λύση. Από το Τί στο Πώς. Σχέδιο: Λεπτομερής περιγραφή της λύσης. Λύση:

Διαβάστε περισσότερα

Γ Γυμνασίου: Οδηγίες Γραπτής Εργασίας και Σεμιναρίων. Επιμέλεια Καραβλίδης Αλέξανδρος. Πίνακας περιεχομένων

Γ Γυμνασίου: Οδηγίες Γραπτής Εργασίας και Σεμιναρίων. Επιμέλεια Καραβλίδης Αλέξανδρος. Πίνακας περιεχομένων Γ Γυμνασίου: Οδηγίες Γραπτής Εργασίας και Σεμιναρίων. Πίνακας περιεχομένων Τίτλος της έρευνας (title)... 2 Περιγραφή του προβλήματος (Statement of the problem)... 2 Περιγραφή του σκοπού της έρευνας (statement

Διαβάστε περισσότερα

ΦΑΣΕΙΣ OMΑΔΟΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΡΟΛΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ & ΟΜΑΔΑΣ

ΦΑΣΕΙΣ OMΑΔΟΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΡΟΛΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ & ΟΜΑΔΑΣ ΦΑΣΕΙΣ OMΑΔΟΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΡΟΛΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ & ΟΜΑΔΑΣ Οκτώβριος 2011 Πρώτη Φάση: Γενικός Προγραμματισμός σε Ολομέλεια Τμήματος Ρόλος εκπαιδευτικού: Δημιουργεί ή/και διευρύνει τα ενδιαφέροντα των

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΚΑΙ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ

ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΚΑΙ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Ανάγκη για την απογραφή, χαρτογράφηση, παρακολούθηση, διαχείριση και αξιοποίηση των φυσικών πόρων βάση ενός μοντέλου ανάπτυξης. Έτσι, είναι απαραίτητος ο συνδυασμός δορυφορικών

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική της Πληροφορικής

Διδακτική της Πληροφορικής Διδακτική της Πληροφορικής Ενότητα 5: Εννοιολογική Αλλαγή Δημήτριος Τσώλης Σχολή Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων Τμήμα Διαχείρισης Πολιτισμικού Περιβάλλοντος και Νέων Τεχνολογιών Η έννοια της εννοιολογικής

Διαβάστε περισσότερα

Τμήμα Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής

Τμήμα Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ, ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΤΕΧΝΩΝ Τμήμα Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Ειδική Αγωγή, Εκπαίδευση και Αποκατάσταση» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Ο Χώρος και οι Γωνιές απασχόλησης

Ο Χώρος και οι Γωνιές απασχόλησης Ο Χώρος και οι Γωνιές απασχόλησης Δρ. Κατερίνα Σαραφίδου Σχολ. Σύμβουλος 39 ης Π.Α. Ν. Δράμας Το περιβάλλον θα πρέπει να δρα σαν ένα είδος ενυδρείου, στο οποίο αντανακλούν οι ιδέες, οι ηθικές αρχές και

Διαβάστε περισσότερα

Διαδικασίες παραγωγής λογισμικού. Βασικές αρχές Τεχνολογίας Λογισμικού, 8η αγγ. έκδοση

Διαδικασίες παραγωγής λογισμικού. Βασικές αρχές Τεχνολογίας Λογισμικού, 8η αγγ. έκδοση Διαδικασίες παραγωγής λογισμικού Περιεχόμενα Παρουσίαση μοντέλων διεργασίας ανάπτυξης λογισμικού Περιγραφή τριών γενικών μοντέλων διεργασίας ανάπτυξης λογισμικού Γενική περιγραφή των διαδικασιών που περιλαμβάνονται

Διαβάστε περισσότερα

Από την αίθουσα διδασκαλίας στην αίθουσα συσκέψεων. 5 τρόποι για να προετοιμάσετε τους σύγχρονους φοιτητές για τον αυριανό επαγγελματικό στίβο

Από την αίθουσα διδασκαλίας στην αίθουσα συσκέψεων. 5 τρόποι για να προετοιμάσετε τους σύγχρονους φοιτητές για τον αυριανό επαγγελματικό στίβο Από την αίθουσα διδασκαλίας στην αίθουσα συσκέψεων 5 τρόποι για να προετοιμάσετε τους σύγχρονους φοιτητές για τον αυριανό επαγγελματικό στίβο Εφαρμογή συνεργατικών και καινοτόμων εκπαιδευτικών τεχνολογιών

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΣΤ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ «ΤΑ ΚΛΑΣΜΑΤΑ»

ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΣΤ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ «ΤΑ ΚΛΑΣΜΑΤΑ» ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΣΤ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ «ΤΑ ΚΛΑΣΜΑΤΑ» Νικόλαος Μπαλκίζας 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σκοπός του σχεδίου μαθήματος είναι να μάθουν όλοι οι μαθητές της τάξης τις έννοιες της ισοδυναμίας των κλασμάτων,

Διαβάστε περισσότερα

Συστήματα Πολυμέσων. Ανάπτυξη Πολυμεσικών Εφαρμογών Ι

Συστήματα Πολυμέσων. Ανάπτυξη Πολυμεσικών Εφαρμογών Ι Συστήματα Πολυμέσων Ανάπτυξη Πολυμεσικών Εφαρμογών Ι Ορισμός των Πολυμέσων / Multimedia Η ταυτόχρονη ενσωμάτωση μέσα σε ένα ψηφιακό περιβάλλον πληροφορίας, των: Κειμένου Ήχου Κάθε τύπου εικόνας (στατική,

Διαβάστε περισσότερα

Το πρώτο μου βιβλίο για τα. Μοντεσσόρι: Ένας κόσμος επιτευγμάτων. με πολλά φανταστικά αυτοκόλλητα

Το πρώτο μου βιβλίο για τα. Μοντεσσόρι: Ένας κόσμος επιτευγμάτων. με πολλά φανταστικά αυτοκόλλητα Μοντεσσόρι: Ένας κόσμος επιτευγμάτων Το πρώτο μου βιβλίο για τα με πολλά φανταστικά αυτοκόλλητα ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΜΟΥ ΒΙΒΛΙΟ ΓΙΑ ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ Η απόκτηση μιας δεξιότητας ή η ανάπτυξη της γνώσης απαιτεί ορισμένες θεμελιώδεις

Διαβάστε περισσότερα