ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ. Κατσούλης Ε. Γεώργιος Α.Μ.: 195

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ. Κατσούλης Ε. Γεώργιος Α.Μ.: 195"

Transcript

1

2 Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Πολυτεχνική Σχολή Τμήμα Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Γεωπληροφορική» ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ Τρισδιάστατη Αποτύπωση Βυζαντινού Ναού των Αγίων Αποστόλων Θεσσαλονίκης με σαρωτή Laser Κατσούλης Ε. Γεώργιος Α.Μ.: 195 ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΑΣ: Τοκμακίδης Κωνσταντίνος, Καθηγητής ΑΠΘ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: Τοκμακίδης Κωνσταντίνος, Καθηγητής ΑΠΘ Σπαταλάς Σπυρίδων, Καθηγητής ΑΠΘ Τσιούκας Βασίλειος, Αναπληρωτής Καθηγητής ΑΠΘ Νοέμβριος 2013

3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Π Ε Ρ Ι Λ Η Ψ Η Ο Βυζαντινός ναός των Αγίων Αποστόλων κτίστηκε στις αρχές του 14 ου αιώνα ( ) κατά την εποχή των Παλαιολόγων. Ο ναός όπως και πολλοί άλλοι χριστιανικοί ναοί μετατράπηκε σε τζαμί και έπειτα επανήλθε στην προτεραία του χρήση έχοντας σημαντικές υλικές ζημιές. Σήμερα, εκτός από εκκλησία εν λειτουργία, συγκαταλέγεται ανάμεσα στα Ελληνικά Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομίας της UNESCO. Η παρούσα μεταπτυχιακή διπλωματική διατριβή πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών «Γεωπληροφορική» κατεύθυνση «Τοπογραφικές Εφαρμογές Υψηλής Ακρίβειας» του τμήματος Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Το αντικείμενο της διατριβής είναι η τρισδιάστατη αποτύπωση του Βυζαντινού Ναού των Αγίων Αποστόλων Θεσσαλονίκης με την χρήση σαρωτή Laser. Η διατριβή είχε ως απώτερο στόχο να παρουσιάσει τις δυνατότητες που παρέχει η σύγχρονη μετρητική τεχνολογία της σάρωσης Laser στην αποτύπωση μνημείων Πολιτιστικής Κληρονομίας όπως είναι ο Βυζαντινός ναός των Αγίων Αποστόλων Θεσσαλονίκης. Αρχικά, γίνεται αναφορά των μεθόδων αποτύπωσης των μνημείων και ειδικά αναπτύσσεται η μέθοδος της σάρωσης με Laser. Μέσα από τη περιγραφή όλων των σταδίων αποτύπωσης και επεξεργασίας των μετρήσεων γίνεται μια προσπάθεια ανάδειξης των πλεονεκτημάτων και της χρησιμότητας της μεθόδου. Τελικά προϊόντα αποτελούν το τρισδιάστατο μοντέλο του ναού και τα σχέδια των κατόψεων, τομών και όψεων. Τέλος, η σύγκριση των τελικών προϊόντων με προϊόντα άλλης μεθόδου όπως της Τοπογραφικής ισχυροποίησε τα πλεονεκτήματα της μεθόδου. Η χρήση της ανάγλυφης μεθόδου τρισδιάστατης απεικόνισης και η παραγωγή βίντεο περιήγησης βοήθησε να αναδειχθούν και άλλες αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες του ναού. Λέξεις κλειδιά: Βυζαντινός ναός των Αγίων Αποστόλων Θεσσαλονίκης, Σαρωτής Laser, Γεωμετρική τεκμηρίωση μνημείων, Τρισδιάστατη αποτύπωση, Μέθοδοι αποτύπωσης μνημείων. ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER III

4

5 ABSTRACT A B S T R A C T The Byzantine church of the Holy Apostles in Thessaloniki was built in the early 14 th century ( ) at the Palaiologian era. The church, like many Christian churches, were converted into a mosque and then reverted to the previous use with significant material damage. Today, apart from church in operation, ranks among the Greek World Heritage Sites by UNESCO. The present M.Sc. Dissertation was carried out as an integral part of the M.Sc. in Geomatics (Specialization in High Accuracy Surveying applications) of the School of Rural and Surveying Engineering (Faculty of Engineering) at the Aristotle University of Thessaloniki. The subject was the Object Dimensional imprinting of the Byzantine Church of the Holy Apostles in Thessaloniki using Laser scanner. This dissertation was aiming to present the possibilities offered by modern measuring technologies such as Laser Scanning in depicting cultural heritage monuments. Initially, elements of methods of surveying monuments and Laser scanning method were analyzed. An effort to promote the benefits and usefulness of the method were carried out through all the steps of surveying and processing of measurements. The final products of the method are the object-dimensional model of the church and the architectural drawings of floor plans, sections and views. Finally, a comparison between Laser scanning and Topographic drawings strengthened the advantages of the Laser scanning method. The use of three-dimensional anaglyph imaging method and video production helped to demonstrate other architectural details of the church. Key words: Byzantine church of the Holy Apostles in Thessaloniki, Laser scanning, Geometric documentation of monuments, Object Dimensional imprinting, Monument Surveying methods. ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER V

6

7 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ε Υ Χ Α Ρ Ι Σ Τ Ι Ε Σ Για την επιτυχή εκπόνηση της παρούσας εργασίας, αισθάνομαι την υποχρέωση να ευχαριστήσω ορισμένους από τους ανθρώπους που γνώρισα, συνεργάστηκα μαζί τους και έπαιξαν πολύ σημαντικό ρόλο στην πραγματοποίησή της. Συγκεκριμένα, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Κωνσταντίνο Τοκμακίδη, καθηγητή του τμήματος Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών για την ανάθεση της παρούσας εργασίας καθώς και για την βοήθεια που μου παρείχε καθ όλη την διάρκεια της εκπόνησης της. Ένα μεγάλο ευχαριστώ στον Παναγιώτη Τοκμακίδη, υποψήφιο διδάκτορα του τμήματος Πολιτικών Μηχανικών για την υποστήριξη που μου παρείχε στην επεξεργασία των μετρήσεων και στον Βασίλειο Τσιούκα Αναπληρωτή Καθηγητή του τμήματος Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών για την παροχή της 3D ψηφιακής μηχανής. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω την κ. Πελαγία Μάστορα, υπάλληλο στην 9 η Εφορεία Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης για την παροχή υλικού σχετικά με τις εργασίες συντήρησης των ψηφιδωτών του ναού καθώς και τον Αρχιμανδρίτη και εφήμερο του ναού π. Σπυρίδη Θεολόγο για την αδειοδότηση της αποτύπωσης. 24 Νοεμβρίου 2013 Κατσούλης Γεώργιος ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER VII

8

9 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α ΠΕΡΙΛΗΨΗ... III ABSTRACT... V ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ... VII ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... IX ΛΙΣΤΑ ΣΧΗΜΑΤΩΝ... XI ΛΙΣΤΑ ΠΙΝΑΚΩΝ... XIII ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Ο ΝΑΟΣ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΘΕΣΗ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΤΟΥ ΝΑΟΥ Ο ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΔΙΑΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΨΗΦΙΔΩΤΑ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣ Ο κυρίως ναός Το ιερό βήμα Η στοά Το παρεκκλήσι του Προδρόμου Οι δυτικοί τρούλοι Εξωνάρθηκας Ο ΦΥΣΙΚΟΣ ΦΩΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΨΗΦΙΔΩΤΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΑΝΑΓΚΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗΣ ΕΝΟΣ ΜΝΗΜΕΙΟΥ ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗΣ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΤΟΠΟΜΕΤΡΙΚΗ Η ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ ΦΩΤΟΓΡΑΜΜΕΤΡΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ ΜΕΘΟΔΟΣ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΟΥ ΣΑΡΩΤΗ LASER (3D LASER SCANNER) ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΑΤΑΛΛΗΛΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗΣ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Ο ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΟΣ ΣΑΡΩΤΗΣ LASER Η ΑΡΧΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΕΠΙΓΕΙΩΝ ΣΑΡΩΤΩΝ LASER ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER IX

10 ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ 4.2 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΕΠΙΓΕΙΩΝ ΣΑΡΩΤΩΝ LASER ΟΙ ΣΑΡΩΤΕΣ ΕΠΑΦΗΣ ΟΙ ΣΑΡΩΤΕΣ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΝ Χρόνου πτήσης ενός παλμού laser Τριγωνισμού Σύγκριση φάσης ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟ ΠΕΔΙΟ ΣΑΡΩΣΗΣ ΣΦΑΛΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΚΡΙΒΕΙΕΣ ΣΑΡΩΣΗΣ Ο ΘΟΡΥΒΟΣ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΑΚΜΩΝ ΆΛΛΑ ΣΦΑΛΜΑΤΑ H ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΛΟΓΙΣΜΙΚΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΥΝΕΝΩΣΗ ΤΩΝ ΝΕΦΩΝ ΣΗΜΕΙΩΝ ΧΡΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ ΣΤΟ ΝΕΦΟΣ ΣΗΜΕΙΩΝ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ ΘΟΡΥΒΟΥ ΚΑΙ ΑΡΑΙΩΣΗ ΣΗΜΕΙΩΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗΣ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΣΑΡΩΤΗΣ FARO FOCUS 3D ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΠΕΔΙΟΥ Η ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΜΕΤΡΗΣΕΩΝ ΛΟΓΙΣΜΙΚΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ Faro Scene Pointools Edit 1.5 Pro Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΕΛΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΣΑΡΩΤΗ LASER ΜΕ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: ΣΤΕΡΕΟΣΚΟΠΙΚΕΣ ΛΗΨΕΙΣ ΜΕ 3D ΚΑΜΕΡΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I: ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ II: ΑΚΡΩΝΥΜΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ III: ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ IV: ΤΕΛΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ - ΣΧΕΔΙΑ X ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER

11 ΛΙΣΤΑ ΣΧΗΜΑΤΩΝ Λ Ι Σ Τ Α Σ Χ Η Μ ΑΤ Ω Ν ΕΙΚΟΝΑ 1: H ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ [BING MAPS] ΕΙΚΟΝΑ 2: ΔΟΡΥΦΟΡΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ [BING MAPS] ΕΙΚΟΝΑ 3: Η ΒΟΡΕΙΑ ΑΠΟΨΗ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΕΙΚΟΝΑ 4: Η ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΣΕ ΣΟΟΥΚ-ΣΟΥ ΤΖΑΜΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ [ΝΙΚΟΝΑΝΟΣ, 1972] ΕΙΚΟΝΑ 5: Η ΚΑΤΟΨΗ ΤΟΥ ΝΑΟΥ [ΝΙΚΟΝΑΝΟΣ, 1972] ΕΙΚΟΝΑ 6: Ο ΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΤΡΟΥΛΟΥΣ (ΑΡΙΣΤΕΡΑ) ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙ ΤΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ (ΔΕΞΙΑ) ΕΙΚΟΝΑ 7: ΟΙ ΝΕΥΡΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΤΡΟΥΛΙΣΚΩΝ ΕΙΚΟΝΑ 8: ΤΜΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗ ΟΨΗΣ ΕΙΚΟΝΑ 9: Η ΕΠΙΓΡΑΦΗ ΣΤΗΝ ΕΙΣΟΔΟ «Ν(Ι) ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΚΑΙ ΚΤΗΤΩΡ Φ(ΩΝ)» ΕΙΚΟΝΕΣ 10 ΚΑΙ 11: Η ΝΟΤΙΑ (ΑΡΙΣΤΕΡΑ) ΚΑΙ Η ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ (ΔΕΞΙΑ) ΠΛΕΥΡΑ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΕΙΚΟΝΑ 12: ΟΙ ΘΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΨΗΦΙΔΩΤΩΝ [ ΞΥΓΓΟΠΟΥΛΟΣ, 1953] ΕΙΚΟΝΑ 13: Ο ΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΤΡΟΥΛΟΣ ΜΕ ΤΙΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΟΡΑ, ΤΩΝ ΠΡΟΦΗΤΩΝ, ΤΩΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΜΑΝΔΗΛΙΟΥ ΕΙΚΟΝΑ 14: ΟΙ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΗΣ ΝΟΤΙΑΣ ΣΤΟΑΣ (Η ΡΙΖΑ ΤΟΥ ΙΕΣΣΑΙ) ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙΟΥ ΤΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ-ΒΟΡΕΙΑ ΣΤΟΑ (Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ) ΕΙΚΟΝΑ 15: ΟΙ ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΚΤΙΝΩΝ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ ΚΑΤΑ ΑΝΑΤΟΛΑΣ (ΑΡΙΣΤΕΡΑ) ΚΑΙ ΝΟΤΙΩΣ (ΔΕΞΙΑ) [ILIADIS, 2009] ΕΙΚΟΝΑ 16: Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ (ΕΙΣ ΆΔΟΥ ΚΑΘΟΔΟΣ) ΠΡΙΝ (ΑΡΙΣΤΕΡΑ) ΚΑΙ ΜΕΤΑ (ΔΕΞΙΑ) ΤΙΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ [BAKIRTZIS C. ET AL., 2005] ΕΙΚΟΝΑ 17: ΌΡΓΑΝΑ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΟ (CAD) ΤΟΠΟΜΕΤΡΙΚΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ [ΙΠΕΤ, 2005] ΕΙΚΟΝΑ 18: ΊΔΡΥΣΗ ΣΗΜΕΙΩΝ ΕΛΕΓΧΟΥ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΜΝΗΜΕΙΑ: (Α) ΜΕ ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΚΑΙ (Β) ΜΕ ΚΛΕΙΣΤΗ ΠΕΡΙΜΕΤΡΙΚΗ ΟΔΕΥΣΗ [ΤΟΚΜΑΚΙΔΗΣ, 2010] ΕΙΚΟΝΑ 19: ΣΤΕΡΕΟΣΚΟΠΙΚΑ ΖΕΥΓΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΣΕ ΨΗΦΙΑΚΟ ΦΩΤΟΓΡΑΜΜΕΤΡΙΚΟ ΣΤΑΘΜΟ [ΙΠΕΤ, 2005] ΕΙΚΟΝΑ 20: ΟΧΥΡΩΜΑΤΙΚΟΣ ΠΥΡΓΟΣ MARKGRAFNEUSIEDEL ΑΥΣΤΡΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ [ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, 2011] ΕΙΚΟΝΑ 21: ΟΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗΣ ΤΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗΝ ΠΟΛΥΠΛΟΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ [BÖHLER, 2001] ΕΙΚΟΝΑ 22: ΟΙ ΑΕΡΟΜΕΤΑΦΕΡΟΜΕΝΟΙ ΣΑΡΩΤΕΣ LASER ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΑ ΤΟΥΣ [ 53 ΕΙΚΟΝΑ 23: ΟΙ ΕΠΙΓΕΙΟΙ ΣΑΡΩΤΕΣ LASER ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΑ ΤΟΥΣ [ ] ΕΙΚΟΝΑ 24: ΤΟ ΣΤΙΓΜΙΑΙΟ ΟΠΤΙΚΟ ΠΕΔΙΟ(IFOV) ΚΑΙ ΤΟ ΟΠΤΙΚΟ ΠΕΔΙΟ (FOV) ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΩΝ ΚΑΡΤΕΣΙΑΝΩΝ ΣΥΝΤΕΤΑΓΜΕΝΩΝ ΤΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ [ΣΚΟΥΡΗ, 2010] ΕΙΚΟΝΑ 25: ΤΑ ΕΙΔΗ ΚΑΤΟΠΤΡΩΝ ΚΑΙ ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΣΑΡΩΣΗΣ [ΣΚΟΥΡΗ, 2010] ΕΙΚΟΝΑ 26: Η ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΓΕΙΩΝ ΣΑΡΩΤΩΝ LASER [ΣΥΜΕΩΝΙΔΗΣ, 2007] ΕΙΚΟΝΑ 27: ΣΑΡΩΤΕΣ ΕΠΑΦΗΣ ΦΟΡΗΤΟΥ ΤΥΠΟΥ (ΑΡΙΣΤΕΡΑ) ΚΑΙ ΤΥΠΟΥ ΓΕΦΥΡΑΣ (ΔΕΞΙΑ) [ΣΥΜΕΩΝΙΔΗΣ, 2007] ΕΙΚΟΝΑ 28: ΑΡΧΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΗΣ TIME OF FLIGHT ΤΕΧΝΙΚΗΣ [ΣΥΜΕΩΝΙΔΗΣ, 2007] ΕΙΚΟΝΑ 29: ΣΑΡΩΤΗΣ TIME OF FLIGHT ΤΕΧΝΙΚΗΣ LEICA SCANSTATION 2 [ 57 ΕΙΚΟΝΑ 30: ΑΡΧΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΤΡΙΓΩΝΙΣΜΟΥ ΜΕ ΕΝΑΝ (ΑΡΙΣΤΕΡΑ) ΚΑΙ ΔΥΟ (ΔΕΞΙΑ) ΑΙΣΘΗΤΗΡΕΣ CCD [ΣΥΜΕΩΝΙΔΗΣ, 2007] ΕΙΚΟΝΑ 31: ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΡΙΓΩΝΙΣΜΟΥ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΒΡΑΧΙΟΝΑ [MILLS AND ANDREWS, 2011] ΕΙΚΟΝΑ 32: ΑΡΧΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΦΑΣΗΣ [ΣΥΜΕΩΝΙΔΗΣ, 2007] ΕΙΚΟΝΑ 33: ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΣΑΡΩΤΩΝ LASER ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟ ΠΕΔΙΟ ΣΑΡΩΣΗΣ [PETRIE AND TOTH, 2008] ΕΙΚΟΝΑ 34: Ο ΘΟΡΥΒΟΣ ΣΤΗΝ ΑΚΤΙΝΑ LASER [ΙΠΕΤ, 2005] ΕΙΚΟΝΑ 35: ΣΤΟΧΟΙ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER [ΚΟΝΣΟΥΛΑ, 2012] ΕΙΚΟΝΑ 36: ΠΑΙΔΙΚΗ ΠΡΟΤΟΜΗ ΤΟΥ ANDREA DELLA ROBBIA ΩΣ ΝΕΦΟΣ ΣΗΜΕΙΩΝ (ΑΡΙΣΤΕΡΑ), ΤΙΝ (ΚΕΝΤΡΟ) ΚΑΙ ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΜΕ ΦΩΤΟΣΚΙΑΣΗ (ΔΕΞΙΑ) [ΚΟΝΣΟΥΛΑ, 2012] ΕΙΚΟΝΑ 37: Ο ΣΑΡΩΤΗΣ FARO FOCUS 3D [ 69 ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER XI

12 ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΕΙΚΟΝΑ 38: ΛΕΠΤΟΜΕΡΗΣ ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΚΑΘΡΕΦΤΗ-ΠΡΙΣΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΚΠΕΜΠΟΜΕΝΗΣ ΑΚΤΙΝΑΣ LASER [ΠΑΠΑΚΩΣΤΑΣ Δ., 2011] ΕΙΚΟΝΑ 39: ΘΕΣΕΙΣ ΛΗΨΕΩΝ 1 ΗΣ ΗΜΕΡΑ ΜΕΤΡΗΣΕΩΝ ΕΙΚΟΝΑ 40: ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΟ ΘΕΣΗΣ 13. ΔΙΑΚΡΙΝΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΟΙ ΕΙΔΙΚΟΙ ΕΠΙΠΕΔΟΙ ΣΤΟΧΟΙ (CHECKERBOARDS) ΕΙΚΟΝΑ 41: ΘΕΣΕΙΣ ΛΗΨΕΩΝ 2 ΗΣ ΗΜΕΡΑ ΜΕΤΡΗΣΕΩΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΕΙΚΟΝΑ 42: ΘΕΣΕΙΣ ΛΗΨΕΩΝ 2 ΗΣ ΗΜΕΡΑ ΜΕΤΡΗΣΕΩΝ ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΕΙΚΟΝΑ 43: ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΟ ΘΕΣΗΣ ΕΙΚΟΝΑ 44: ΘΕΣΕΙΣ ΛΗΨΕΩΝ 3 ΗΣ ΗΜΕΡΑ ΜΕΤΡΗΣΕΩΝ ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΕΙΚΟΝΑ 45: ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΟ ΘΕΣΗΣ ΕΙΚΟΝΑ 46: ΟΙ ΕΥΘΥΓΡΑΜΜΙΣΜΕΝΕΣ ΚΑΙ ΧΡΩΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ ΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ ΟΠΩΣ ΦΑΙΝΟΝΤΑΙ ΣΤΟ FARO SCENE ΕΙΚΟΝΑ 47: ΟΙ ΕΥΘΥΓΡΑΜΜΙΣΜΕΝΕΣ ΚΑΙ ΧΡΩΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ ΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΟΠΩΣ ΦΑΙΝΟΝΤΑΙ ΣΤΟ FARO SCENE ΕΙΚΟΝΑ 48: Η ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΟΨΗ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΟΠΩΣ ΦΑΙΝΟΝΤΑΙ ΣΤΟ POINTOOLS EDIT 1.5 PRO ΕΙΚΟΝΑ 49: Η ΝΟΤΙΟΔΥΤΙΚΗ ΟΨΗ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΟΠΩΣ ΦΑΙΝΟΝΤΑΙ ΣΤΟ POINTOOLS EDIT 1.5 PRO ΕΙΚΟΝΑ 50: Η ΚΥΣΤΕΡΝΑ ΚΑΙ ΤΜΗΜΑ ΤΟΥ ΠΑΛΑΙΟΥ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΟΥ ΟΠΩΣ ΦΑΙΝΟΝΤΑΙ ΣΤΟ POINTOOLS EDIT 1.5 PRO ΕΙΚΟΝΑ 51: Η ΚΑΤΟΨΗ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΕΞΑΓΩΓΗ ΑΠΟ ΤΟ POINTOOLS EDIT 1.5 PRO ΕΙΚΟΝΑ 52: Η ΑΝΩΨΗ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΕΞΑΓΩΓΗ ΑΠΟ ΤΟ POINTOOLS EDIT 1.5 PRO ΕΙΚΟΝΑ 53: Η ΝΟΤΙΑ ΟΨΗ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΕΞΑΓΩΓΗ ΑΠΟ ΤΟ POINTOOLS EDIT 1.5 PRO ΕΙΚΟΝΑ 54: Η Α-Δ ΤΟΜΗ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΕΞΑΓΩΓΗ ΑΠΟ ΤΟ POINTOOLS EDIT 1.5 PRO ΕΙΚΟΝΑ 55: ΠΑΡΑΘΕΣΗ ΤΩΝ ΚΑΤΟΨΕΩΝ ΤΟΥ ΝΑΟΥ (ΜΕ ΚΟΚΚΙΝΟ ΧΡΩΜΑ Η ΜΕΘΟΔΟΣ ΜΕ LASER SCANNER ΚΑΙ ΠΡΑΣΙΝΟ Η ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΚΗ) ΚΑΙ ΜΕΤΡΗΣΗ ΠΕΝΤΕ ΤΥΧΑΙΩΝ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΝ ΕΙΚΟΝΑ 56: ΠΑΡΑΘΕΣΗ ΤΩΝ ΝΟΤΙΩΝ ΟΨΕΩΝ ΤΟΥ ΝΑΟΥ (ΜΕ ΚΟΚΚΙΝΟ ΧΡΩΜΑ Η ΜΕΘΟΔΟΣ ΜΕ LASER SCANNER ΚΑΙ ΠΡΑΣΙΝΟ Η ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΚΗ) ΚΑΙ ΜΕΤΡΗΣΗ ΠΕΝΤΕ ΤΥΧΑΙΩΝ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΝ ΕΙΚΟΝΑ 57: ΠΑΡΑΘΕΣΗ ΤΩΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΩΝ ΟΨΕΩΝ ΤΟΥ ΝΑΟΥ (ΜΕ ΚΟΚΚΙΝΟ ΧΡΩΜΑ Η ΜΕΘΟΔΟΣ ΜΕ LASER SCANNER ΚΑΙ ΠΡΑΣΙΝΟ Η ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΚΗ) ΚΑΙ ΜΕΤΡΗΣΗ ΠΕΝΤΕ ΤΥΧΑΙΩΝ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΝ ΕΙΚΟΝΑ 58: ΠΑΡΑΘΕΣΗ ΤΩΝ Α-Δ ΤΟΜΩΝ ΤΟΥ ΝΑΟΥ (ΜΕ ΚΟΚΚΙΝΟ ΧΡΩΜΑ Η ΜΕΘΟΔΟΣ ΜΕ LASER SCANNER ΚΑΙ ΠΡΑΣΙΝΟ Η ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΚΗ) ΚΑΙ ΜΕΤΡΗΣΗ ΠΕΝΤΕ ΤΥΧΑΙΩΝ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΝ ΕΙΚΟΝΑ 59: ΤΡΟΠΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΑΝΑΓΛΥΦΗΣ 3D ΚΑΙ ΤΑ ΕΙΔΙΚΑ ΓΥΑΛΙΑ ΚΟΚΚΙΝΟ-ΜΠΛΕ [ 91 ΕΙΚΟΝΑ 60: Η ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΜΗΧΑΝΗ FUJIFILM REAL 3D W1 [FUJIFILM] ΕΙΚΟΝΑ 61:ΣΤΕΡΕΟΣΚΟΠΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΟΔΥΤΙΚΗΣ ΠΛΕΥΡΑΣ ΕΙΚΟΝΑ 62: ΣΤΕΡΕΟΣΚΟΠΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΥΠΕΡΘΥΡΟΥ ΤΗΣ ΕΙΣΟΔΟΥ ΕΙΚΟΝΑ 63: ΣΤΕΡΕΟΣΚΟΠΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΤΡΟΥΛΙΣΚΟΥ ΤΟΥ ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙΟΥ ΤΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ ΕΙΚΟΝΑ 64: ΣΤΕΡΕΟΣΚΟΠΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΤΡΟΥΛΟΥ ΕΙΚΟΝΑ 65: ΣΤΕΡΕΟΣΚΟΠΙΚΗ ΑΝΑΓΛΥΦΗ ΘΕΑΣΗ ΕΝΟΣ ΑΠΟ ΤΑ ΚΙΟΝΟΚΡΑΝΑ ΕΙΚΟΝΑ 66: ΣΤΕΡΕΟΣΚΟΠΙΚΗ ΑΝΑΓΛΥΦΗ ΘΕΑΣΗ ΤΗΣ ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΠΛΕΥΡΑΣ XII ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER

13 ΛΙΣΤΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Λ Ι Σ Τ Α Π Ι Ν Α Κ Ω Ν ΠΙΝΑΚΑΣ 1: ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗΣ [ΙΠΕΤ, 2005] ΠΙΝΑΚΑΣ 2: ΟΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΣΑΡΩΤΩΝ LASER ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΜΕ ΤΙΣ ΑΚΡΙΒΕΙΕΣ ΚΑΙ ΕΜΒΕΛΕΙΕΣ ΤΟΥΣ [MILLS AND ANDREWS,2011] ΠΙΝΑΚΑΣ 3: ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΛΟΓΙΣΜΙΚΩΝ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΝΕΦΩΝ ΣΗΜΕΙΩΝ [ MAINZ.DE/SCANNINGLIST.PHP] ΠΙΝΑΚΑΣ 4: ΕΥΡΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΚΑΘΕ ΣΑΡΩΣΗΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 5: ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ ΣΑΡΩΣΗΣ LASER ΚΑΙ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΣΕ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER XIII

14

15 Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 1 : Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η

16

17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα μεταπτυχιακή διπλωματική διατριβή πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Γεωπληροφορική», κατεύθυνση «Τοπογραφικές Εφαρμογές Υψηλής Ακρίβειας» του τμήματος Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών της Πολυτεχνικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Αντικείμενο της παρούσας διατριβής είναι η τρισδιάστατη αποτύπωση του Βυζαντινού Ναού των Αγίων Αποστόλων Θεσσαλονίκης με την χρήση σαρωτή Laser και με τελικό σκοπό την δημιουργία τρισδιάστατου μοντέλου και την παραγωγή σχεδίων κάτοψης, τομών και όψεων. Επιπλέον, έγινε σύγκριση των τελικών προϊόντων του σαρωτή με αντιστοίχων τοπογραφικής μεθόδου και πραγματοποιήθηκαν τρισδιάστατες λήψεις συγκεκριμένων αντικειμένων στον ναό με 3D φωτογραφική μηχανή. Η διατριβή δομείται σε κεφάλαια ως εξής: Στο Κεφάλαιο 2 πραγματοποιείται μια πλήρης τεκμηρίωση του ναού των Αγίων Αποστόλων Θεσσαλονίκης. Συγκεκριμένα, αναλύονται στοιχεία σχετικά με την θέση, την ιστορία, την αρχιτεκτονική, την διακόσμηση (εσωτερική και εξωτερική) και την ηλίαση τον ναού καθώς για τις εργασίες συντήρησης των ψηφιδωτών. Στο Κεφάλαιο 3, αναλύεται η γεωμετρική τεκμηρίωση των μνημείων. Ειδικά αναλύονται οι μέθοδοι αποτύπωσης των μνημείων καθώς και τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα τους. Τέλος, γίνεται μια σύγκριση των μεθόδων για την βέλτιστη επιλογή της μεθόδου αποτύπωσης μνημείων με βάση της εκάστοτε ανάγκες. Στο Κεφάλαιο 4, γίνεται εκτενής αναφορά στον τρισδιάστατο σαρωτή Laser, στα είδη και τεχνολογίες σαρωτών Laser και στις ακρίβειες και πηγές σφαλμάτων. Τέλος, αναπτύχθηκε η διαδικασία της επεξεργασίας και δημιουργία των τελικών προϊόντων. Στο Κεφάλαιο 5, αναφέρεται αναλυτικά η αποτύπωση του ναού σε δυο ενότητες, την αποτύπωση στο πεδίο και την επεξεργασία εκ των υστέρων των δεδομένων. Συγκεκριμένα, στην αποτύπωση αναφέρεται ο τύπος και τα χαρακτηριστικά του οργάνου που χρησιμοποιήθηκε και τα στάδια των εργασιών πεδίου. Στην επεξεργασία αναφέρονται τα λογισμικά που χρησιμοποιήθηκαν καθώς και η διαδικασία που ακολουθήθηκε. Στο Κεφάλαιο 6, παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της σύγκρισης των τελικών προϊόντων-σχεδίων της μεθόδου με σαρωτή Laser με τα τελικά προϊόντα Τοπογραφικής μεθόδου που πραγματοποιήθηκε σε παλιότερη διατριβή. ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER 17

18 ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Στο Κεφάλαιο 7, αναφέρεται η έννοια της ανάγλυφης 3D και αναλύεται η διαδικασία λήψης με 3D φωτογραφική μηχανή, επεξεργασίας των λήψεων και η παραγωγής των τελικών τρισδιάστατων απεικονίσεων. Στο Κεφάλαιο 8, παρουσιάζονται τα συμπεράσματα της εργασίας. Στο Παράρτημα I παρουσιάζονται αλφαβητικά η βιβλιογραφία και οι δικτυακοί τόποι που αναφέρονται στην διατριβή. Στο Παράρτημα IΙ παρουσιάζονται τα ακρωνύμια τα οποία χρησιμοποιούνται σε αυτή την εργασία για την διευκόλυνση του αναγνώστη. Στο Παράρτημα IIΙ παρουσιάζεται το γλωσσάριο ξενικών όρων οι οποίοι χρησιμοποιούνται σε αυτή την εργασία για την διευκόλυνση του αναγνώστη. Στο Παράρτημα IV παρουσιάζονται τα τελικά προϊόντα-σχέδια. 18 ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER

19 Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 2 : Ο Ν Α Ο Σ Τ Ω Ν Α Γ Ι Ω Ν Α Π Ο Σ Τ Ο Λ Ω Ν

20

21 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Ο ΝΑΟΣ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ Ο ΝΑΟΣ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ 2.1 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΘΕΣΗ Ο ναός των Αγίων Αποστόλων βρίσκεται στο δυτικό τμήμα της βυζαντινής Θεσσαλονίκης, νότια της οδού Αγίου Δημητρίου, νοτιοανατολικά από τη Ληταία Πύλη και 10 μέτρα από τα δυτικά τείχη της πόλης. Ανήκει διοικητικά στον Δήμο Θεσσαλονίκης της Περιφερειακής Ενότητας Θεσσαλονίκης. Οι προσεγγιστικές συντεταγμένες του ναού είναι 40 38' 34.00" Β, 22 56' 14.87" Α (WGS 84). Εικόνα 1: H θέση του ναού στο κέντρο της Θεσσαλονίκης [Bing maps]. Εικόνα 2: Δορυφορική εικόνα του Ναού των Αγίων Αποστόλων [Bing maps]. ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER 21

22 ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ 2.2 ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Ο ναός των Αγίων Αποστόλων κτίστηκε στις αρχές του 14ου αιώνα ( ) κατά την εποχή των Παλαιολόγων. Ο 14ος αιώνας ονομάστηκε και «χρυσός αιώνας» για την Θεσσαλονίκη καθώς εκείνη την περίοδο η πόλη παρουσίαζε μεγάλη ακμή ειδικά στις τέχνες και στα γράμματα. Εικόνα 3: Η βόρεια άποψη του ναού. Ο σημερινός ναός αποτελούσε καθολικό ενός μεγάλου μοναστηριού όπου σήμερα σώζεται εκτός από τον ναό, ο πυλώνας στα νότια και η «κινστέρνα» (δεξαμενή νερού) στα Βορειοδυτικά. Συγκεκριμένα, η «κινστέρνα» χρησίμευε για την αποθήκευση νερού που προερχόταν από πηγές του Ρετζικίου (Πεύκων) και Ασβεστοχωρίου, περιοχών βορείως της πόλεως της Θεσσαλονίκης. Το μοναστήρι ιδρύθηκε από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Νήφωνα Α ( ) και κάλυπτε μια έκταση άνω των 10 στρεμμάτων [Iliadis, 2009]. Το μοναστήρι ήταν αφιερωμένο στην Θεοτόκο όπως μαρτυρούν οι τοιχογραφίες του ναού που στον μεγαλύτερο μέρος τους αναπαριστούν την Θεοτόκο. Το σημερινό όνομα του ναού είναι μεταγενέστερο (19ος αιώνας). Την περίοδο πραγματοποιήθηκε και η ψηφιδωτή διακόσμηση του ναού χωρίς ωστόσο να ολοκληρωθεί λόγω απομάκρυνσης του Νήφωνος από τον πατριαρχικό θρόνο. Την συνέχεια της διακόσμησης του ναού ανέλαβε ο ηγούμενος της μονής Παύλος, μαθητής του Νήφωνα. Λόγω ελλιπούς ύπαρξης οικονομικών πόρων για την αποπεράτωση της ψηφιδωτής διακόσμησης του ναού, ο Παύλος στράφηκε στην διακόσμηση με τοιχογραφίες. Η συνεισφορά του ηγούμενου Παύλου στην αποπεράτωση του ναού είναι φανερή από την ύπαρξη μιας τοιχογραφίας επάνω από την «βασίλειο πύλη» όπου εικονίζεται η Παναγία ένθρονη με δύο αρχαγγέλους στα πλάγια της και τον ηγούμενο Παύλο γονατισμένο στα πόδια της καθώς και επιγραφής όπου αναφέρεται για τους δύο κτήτορες Νήφων και Παύλο. 22 ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER

23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Ο ΝΑΟΣ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ Μετά την άλωση της Θεσσαλονίκης από τους Τούρκους, το 1430, η μονή θα ακολουθήσει την τύχη των υπόλοιπων ναών της πόλης. Ο ναός μετατράπηκε σε τζαμί ονόματι Σοούκ-Σου τζαμί δηλαδή τζαμί του κρύου νερού το Για την μετατροπή του ναού σε τζαμί, προστέθηκαν μιναρές στην ΝΔ γωνία του ναού και νάρθηκας υπερυψωμένος σε σχέση με το υπόλοιπο ναό. Επίσης, εσωτερικά, οι τοιχογραφίες κτυπήθηκαν για να καλυφτούν με παχύ στρώμα κονιάματος αλλοιώνοντας την εμφάνιση τους και από τα ψηφιδωτά αφαιρέθηκαν χρυσές ψηφίδες. Εικόνα 4: Η μετατροπή του ναού σε Σοούκ-Σου τζαμί κατά την Τουρκοκρατία [Νικονάνος, 1972]. Μετά την απελευθέρωση, ο ναός επανήλθε στην αρχική του χρήση και αφαιρέθηκε ο νάρθηκας και ο μιναρές από το περίβολο του ναού και μέσα από εργασίες καθαρισμού και συντήρησης ήρθαν στο φως τα ψηφιδωτά και οι τοιχογραφίες. Από τον 19ο αιώνα και μετά ο ναός ονομαζόταν Άγιοι Απόστολοι με άγνωστη πηγή προέλευσης του ονόματος. Οι τελευταίες προσθήκες στον ναό αποτελούν τοιχία μεταξύ των κιόνων του εξωνάρθηκα λίγο κάτω από το μέσο ύψος τους. Οι αποκαλύψεις των τοιχογραφιών πραγματοποιήθηκαν σταδιακά από το 1926 και εξής. Μετά τους σεισμούς του 1978 έγιναν εργασίες στερέωσης. Το 2002 καθαρίστηκαν τα ψηφιδωτά και αναδείχθηκε ο χρωματικός πλούτος τους. Επιπλέον, από το 1988 ο ναός συγκαταλέγεται ανάμεσα στα Παλαιοχριστιανικά και Βυζαντινά Μνημεία Θεσσαλονίκης που αποτελούν Ελληνικά Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομίας της UNESCO 1. 1 Κόμβος "Οδυσσέας" ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER 23

24 ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ 2.3 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΥ ΝΑΟΥ Στις αρχές του 14 ου αιώνα αναπτύσσεται η τελευταία φάση της αρχιτεκτονικής των Παλαιολόγων με έντονη παρουσία στη Θεσσαλονίκη και στη Κωνσταντινούπολη. Η αναζήτηση νέων τρόπων έκφρασης με βάση τα παλαιά σχήματα, δημιουργούν μια υψηλή καλλιτεχνική δημιουργία. Χαρακτηριστικό της ελευθερίας αυτής είναι οι Άγιοι Απόστολοι, όπου τα ανοίγματα στις προσόψεις των στοών, οι νέες αναλογίες και ο νέος ρυθμός, είναι συγχωνευμένα σε μια νέα και πλουσιότερη υφή των επιφανειών των τοίχων [Νικονάνος, 1972]. Εικόνα 5: Η κάτοψη του ναού [Νικονάνος, 1972]. O ναός που αποτελούσε καθολικό μοναστηριού, είναι εγγεγραμμένος σταυροειδής με πέντε τρούλους με περίστωο και εξωνάρθηκα. Ανήκει στον τύπο του σταυροειδή με τρούλο με τέσσερις κίονες (L église en forme de croix Gréque) που έγινε γνωστό από το 10 ο και 11 ο αιώνα και κυριαρχεί την βυζαντινή ναοδομία με διάφορες παραλλαγές [Καλοκύρης, 1969]. Αυτό οφείλεται στην τάση προς μια μορφή συγκεντρωτικού ναού, που εκφράζει καλύτερα τον μεσαιωνικό τρόπο σκέψης και το χριστιανικό συμβολισμό [Νικονάνος, 1972] απομακρύνοντας από την δρομική βασιλική και κρυσταλλώνονται στη μορφή του σταυροειδή με τρούλο. Η τάση αυτή εμφανίζεται από ανώνυμους αρχιτέκτονες μετά από την εικονομαχική κρίση. Παράδειγμα απαρχής της συγκεκριμένης αρχιτεκτονικής αποτελεί και η Παναγία Χαλκέων στην ίδια πόλη πολύ νωρίτερα το 1028 και από το 12ο αιώνα παρουσιάζεται σε μεγαλύτερη συχνότητα π.χ. ο ναός της Αγία Αικατερίνη το 13ο αιώνα. 24 ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER

25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Ο ΝΑΟΣ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ Ο ναός των Αγίων Αποστόλων περιλαμβάνει στην στέγη του έναν μεγάλο τρούλο στο κέντρο και άλλους τέσσερις μικρότερους τρούλους γύρω από τον κεντρικό τρούλο στις γωνίες τις στοάς. Η στοά ή αλλιώς περίπατος περικλείει τον σταυρικό σώμα σε σχήμα Π από τη Βόρεια, Δυτική και Νότια πλευρά και στις άκρες της στοάς είναι τοποθετημένοι οι τέσσερις τρούλοι. Η αλλαγή του τύπου παρατηρείται στους απλούς σταυρικούς ναούς, όπου οι τρουλίσκοι τοποθετούνται ανάμεσα στις κεραίες του σταυρού και όχι μακριά από τον κεντρικό τρούλο ενώ με την προσθήκη του περιστώου (περίπατος) οι τρουλίσκοι τοποθετούνται στις γωνίες και έχουν ένα σχεδόν διακοσμητικό χαρακτήρα. Το δυτικό τμήμα της στοάς αποτελεί και εσωνάρθηκας και στην ίδια πλευρά υπάρχει και ο εξωνάρθηκας Εσωτερικό του Ναού Το κτίσμα του ναού όπως μαρτυρά και η κάτοψη είναι ορθογώνιου σχήματος με την ανατολική πλευρά να εξέχουν τρείς κόγχες, μια μεγάλη επτάπλευρη κόγχη του κυρίως Ιερού και δυο μικρότερες τρίπλευρες εκατέρωθεν της Πρόθεσης και του Διακονικού κατά τα πρότυπα της Κωνσταντινούπολης. Οι διαστάσεις του ναού συνολικά είναι 19.2 x 17.5m. Το κτήριο του ναού χωρίζεται σε τέσσερα μέρη: ο κυρίως ναός, το Ιερό, το περίστωο σχήματος Π και ο εξωνάρθηκας στα δυτικά. Ο κύριος ναός έχει σχήμα τετράγωνο με πλευρά 8m και η κορυφή του τρούλου εσωτερικά έχει ύψος 16m παρουσιάζοντας ένα εξαιρετικά τονισμένο εσωτερικό με το φως, το ύψος και οι καμπύλες των τόξων και τον καμαρών που καταλήγουν στην κορυφή του ναού να συγκεντρώνουν τα βλέμματα ψηλά στον ολόφωτο τρούλο. Γύρω από τον κεντρικό χώρο υψώνονται τέσσερις κίονες που κρατούν τις ισάριθμες κεραίες του σταυρού πάνω στις οποίες με την βοήθεια σφαιρικών τριγώνων (pendentifs) στέκεται ο τρούλος. Οι κίονες είναι κατασκευασμένοι, από πράσινο μάρμαρο «ατράκιο λίθο» οι δύο δυτικοί και από γκριζωπό γρανιτόλιθο οι δύο ανατολικοί ενώ τα κιονόκρανα (χρησιμοποιήθηκαν από παλιότερο ναό) είναι λευκά και στολίζονται με φύλλα άκανθας. Πάνω από τα κιονόκρανα, αρχίζουν οι καμπύλες των τόξων της ανωδομής. Ο κύριος ναός χωρίζεται οριζόντια σε τρία μέρη με την βοήθεια δύο κοσμητών. Ο ένας κοσμήτης, περίεχε αρχικά γραπτή διακόσμηση, περιτρέχει οριζόντια τους τοίχους του κυρίως ναού και συνεχίζει μέσα στο Ιερό αποτελώντας διαχωριστικό στοιχείο μεταξύ των τοιχογραφιών (κάτω) και ψηφιδωτών (πάνω). Ο δεύτερος κοσμήτης ευρίσκεται στη βάση του τρούλου ορίζει την αρχή του τρίτου τμήματος του ύψους του χώρου. Στη κεραία του σταυρού υπάρχουν τρία μεγάλα παράθυρα βόρεια, δυτικά και νότια που επιτρέπουν το φως να εισχωρήσει στον κυρίως ναό. Επίσης, ο κεντρικός τρούλος εξωτερικά είναι σχήματος δεκαπλεύρου με ισάριθμα παράθυρα που διαχέουν το φώς μέσα στον ναό και επάνω από τα τόξα βρίσκεται ο ημικυκλικός θόλος του ναού. Οι καμαρωτές κεραίες διαμορφώνουν γωνιακά διαμερίσματα-μικροί χώροι πίσω από τους κίονες. ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER 25

26 ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Εικόνα 6: Ο κεντρικός τρούλους (αριστερά) και το παρεκκλήσι του Προδρόμου (δεξιά) Από τις κεραίες του ναού, η ανατολική είναι η μεγαλύτερη καθώς εκεί βρίσκεται το Ιερό. Μέσα στο Ιερό ευρίσκονται τρείς κόγχες, η κεντρική που είναι και η μεγαλύτερη και οι δυο μικρότερες αριστερά και δεξιά της κεντρικής που αποτελούν την Πρόθεση και το Διακονικό αντίστοιχα. Στις τρείς κόγχες του Ιερού, σχηματίζονται μικρότερες στενές καμάρες, φωτίζονται με μακρόστενα παράθυρα και επικοινωνούν μεταξύ τους με χαμηλά τοξωτά ανοίγματα. Επίσης, τοξωτό άνοιγμα έχει και η Πρόθεση για να επικοινωνεί με το παρεκκλήσι του Προδρόμου που βρίσκεται στην βόρειανατολική πλευρά εσωτερικά του ναού. Από την πλευρά του Διακονικού ευρίσκεται μια χαμηλή πόρτα που οδηγεί στο Σκευοφυλάκιο που βρίσκεται σχεδόν αποκομμένο από τον υπόλοιπο ναό στην νοτιοανατολική πλευρά του ναού καθώς ένας τοίχος στα δυτικά το χωρίζει από την υπόλοιπη στοά. Σήμερα χρησιμοποιείται σαν χώρος εξομολόγησης. Πέριξ του ναού ευρίσκεται η στοά ή περίπατος όπου συναντάται σε όλους τους συγχρόνους ναούς με τρούλο στην Θεσσαλονίκη όπως στην βασιλική του Αγίου Νικολάου του Ορφανού, στον ναό της Αγ. Αικατερίνης κ.α. Η στοά σχήματος Π καλύπτει όπως αναφέρθηκε την βόρεια, δυτική και νότια πλευρά και επικοινωνεί με τον κυρίως ναό με επτά τοξωτά ανοίγματα με τα τρία μεγαλύτερα και υψηλότερα και τα άλλα τέσσερα δορυφορικά των τριών μεγαλύτερων δημιουργώντας μια σχετική ευρύτητα και άνεση στον χώρο. Η στοά έχει θολωτή κάλυψη με πέντε σταυροθόλια να υπάρχουν στον χώρο της, τρία με το μεσαίο να είναι το μεγαλύτερο στα δυτικά και από ένα χαμηλό δίπλα σε μία ασπίδα στα βόρεια και νότια. Στις γωνίες του περιστώου υπάρχουν τέσσερις τρουλίσκοι με οκτώ παράθυρα και στην βάση φέρουν κοσμήτη με γραπτή διακόσμηση. Οι δύο δυτικοί φέρουν εσωτερικές νευρώσεις. Τέλος, ο εξωνάρθηκας βρίσκεται στην δυτική πλευρά μόνο και καλύπτεται από δύο σταυροθόλια και τρείς ασπίδες στην σειρά. 26 ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER

27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Ο ΝΑΟΣ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ Εξωτερικό του ναού Εικόνα 7: Οι νευρώσεις των τρουλισκών. Το κτίριο εδράζεται πάνω σε χαμηλό κρηπίδωμα που είναι ορατή σήμερα μόνο από τη δυτική και νότια πλευρά. Στη μέση της πρόσοψης, κάτω από ένα ορθογώνιο πλαίσιο ευρίσκεται η είσοδος και πλάγια της εισόδου ευρίσκονται δύο χαμηλές μικρές κόγχες. Στη συνέχεια της πρόσοψης, παρατάσσονται τρίλοβα ανοίγματα της στοάς και η πλευρά τελειώνει με ακραίες παραστάδες. Ένα γείσο χωρίζει τις ακραίες παραστάδες σε δύο μέρη και συνεχίζει ανάμεσα από τα ανοίγματα με τα επιθήματα των κιονόκρανων και καταλήγει ως το τοίχο που περιβάλλει την είσοδο. Ο λοβοί των ανοιγμάτων ανά δυο ή μονοί περιβάλλονται από διπλά τοξωτά πλαίσια όπου μαζί με τις κόγχες πλαγίως της εισόδου προσδίδουν στο ναό έναν μνημειακό χαρακτήρα. Εικόνα 8: Τμήματα της δυτική όψης. ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER 27

28 ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Όλη η δυτική πλευρά που αποτελεί και πρόσοψη του ναού είναι χτισμένη με πλεινθοπερίκλειστο σύστημα σε ελεύθερη απόδοση και οι κίονες στις ακραίες παραστάδες όπως και σε όλες τις πλευρές και τους τρούλους είναι πλίθινοι. Στον εξωτερικό τοίχο, μέχρι το γείσο, χρησιμοποιήθηκαν υποκίτρινοι πωρόλιθοι ανάμεσα σε διπλές ή τριπλές οριζόντιες σειρές πλίνθων ενώ πιο ψηλά απλές γκριζοπράσινες ή καστανοκίτρινες πέτρες σε μια πιο ελεύθερη απόδοση του πλεινθοπερίκλειστου συστήματος. Κάτω από την στέγη, στην κορυφή του τοίχου, ευρίσκεται μια οδοντωτή ταινία που περιτρέχει ολόκληρο το μνημείο. Η παρουσία κεραμοπλαστικών κοσμημάτων είναι περιορισμένη στην όψη και μόνο μέσα στα τύμπανα των δίλοβων ανοιγμάτων υπάρχουν δυο επιγραφές μέσα σε πλαίσια που αναφέρουν για τον κτήτορα του ναού, συγκεκριμένα το βόρειο τύμπανο αναφέρει το όνομα «ΝΙΦΩΝ» και το νότιο «ΠΑΤΡ(Ι)ΑΡΧ(ΗΣ)». Επίσης, επιγραφές υπάρχουν και στο μαρμάρινο υπέρθυρο της εισόδου και στα επιθήματα των τριών από τα τέσσερα κιονόκρανα. Συγκεκριμένα, στο υπέρθυρο υπάρχει ολόκληρη η επιγραφή «Ν(Ι) ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΚΑΙ ΚΤΗΤΩΡ Φ(ΩΝ)» και στα επιθήματα σε μέρη της επιγραφής. Τα κοινόκρανα είναι στολισμένα με φύλλα άκανθας όπως και εσωτερικά του ναού. Στο υπέρυθρο είναι σκαλισμένη η επιγραφή που πλαισιώνεται από τα γράμματα και ανάμεσα σε φυτικά κοσμήματα. Εικόνα 9: Η επιγραφή στην είσοδο «Ν(Ι) ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΚΑΙ ΚΤΗΤΩΡ Φ(ΩΝ)» Στην νότια πλευρά υπάρχουν τέσσερα διπλά τοξωτά ανοίγματα όπου σήμερα είναι κλειστά και στην ανατολική γωνία ένα τυφλό αψίδωμα διαμορφώνοντας μια στενόμακρή κάθετη επιφάνεια διαστάσεων 19 x 6m. περίπου. Στο τύμπανο του δυτικού ανοίγματος υπάρχει η επιγραφή «ΚΤΗΤΩΡ» που συμπληρώνει την επιγραφή της δυτική πλευράς. Γενικά, η νότια πλευρά ακολουθεί την δυτική πλευρά ως προς την τεχνική. 28 ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER

29 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Ο ΝΑΟΣ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ Εικόνες 10 και 11: Η νότια (αριστερά) και η ανατολική (δεξιά) πλευρά του ναού. Η βόρεια πλευρά σε σχέση με τις άλλες δύο, δεν έχει ανοίγματα, ούτε μαρμάρινο γείσο και ο κεραμοπλαστικός διάκοσμος είναι πιο φτωχός. Αποτελείται από ένα συνεχή τοίχο που τον διαρθρώνουν πέντε τυφλά αψιδώματα με ένα στενόμακρο παράθυρο σαν φεγγίτης από πάνω στο καθένα. Στα τρία ανοίγεται από ένα δίλοβο παράθυρο και στα άλλα δυο από μία πόρτα. Η τοιχοποιία είναι η ίδια με τις άλλες πλευρές. Η ανατολική πλευρά είναι και η πιο ενδιαφέρουσα καθώς εδώ δεν υπάρχει η περιμετρική στοά και στις άκρες της είναι τα πέρατα της στοάς. Αντί αυτού, υπάρχουν οι τρείς κόγχες του ναού, μια μεγάλη επτάπλευρη κόγχη του ιερού βήματος και στα πλάγια αυτής δυο τρίπλευρες κόγχες της Πρόθεσης και του Διακονικού. Το πολυγωνικό σχήμα των αψίδων που εδράζονται χαμηλά σε μεγάλες πέτρες, τα συνεχή αψιδώματα και ο πλούσιος κεραμοπλαστικός διάκοσμος δημιουργούν μια πολύ ωραία εικόνα. Οι πλίνθοι της πλευράς αυτής έχουν τοποθετηθεί σε πλήθος συνδυασμών κεραμοπλαστικών κοσμημάτων όπως: μαίανδροι σε διάφορες παραλλαγές, ρόμβοι απλοί και με σταυρούς, ψαροκόκαλα, πλέγματα, ρόδακες, κυπαρίσσια, ήλιοι, σταυροί απλοί και σύνθετοι. Στην οροφή του ναού, επάνω σε μια κυβική βάση στις γωνίες της στοάς είναι τοποθετημένοι οι τέσσερις ραδινοί τρουλίσκοι σαν δορυφόροι το κεντρικού τρούλου. Ανάμεσα τους υψώνονται τα σκέλη του σταυρού με καμπύλα ψευδοαετώματα και μέτωπα διάτρητα από τα τοξωτά τρίλοβα παράθυρα. Ο κεντρικός τρούλος είναι δεκάπλευρος και οι πλευρές του διαρθρώνονται με επάλληλα αψιδώματα, στηριζόμενα από λεπτούς πλίνθινους κιονίσκους. Στο βάθος κάθε πλευράς του ανοίγεται στενόμακρο παράθυρο και το σύνολο επιστέφεται από συνεχή καμπύλα γείσα. Τα ίδια στοιχεία εμφανίζουν και οι τέσσερις μικρότεροι οκτάπλευροι τρουλίσκοι. Η τοιχοποιία των τρούλων είναι από τούβλα όπως συνηθίζεται και σε άλλους ναούς της Θεσσαλονίκης. ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER 29

30 ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ 2.4 Ο ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΔΙΑΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΝΑΟΥ Ο εσωτερικός διάκοσμος του ναού είναι πλούσιος περιέχοντας πολυάριθμα ψηφιδωτά και τοιχογραφίες. Τα ψηφιδωτά έγιναν στα χρόνια της Πατριαρχίας του Νίφωνα ( ) αλλά η ψηφιδωτή διακόσμηση δεν αποπερατώθηκε λόγω απομάκρυνσης του από τον πατριαρχικό θρόνο (1315). Την συνέχεια της διακόσμησης ανέλαβε ο ηγούμενος της μονής Παύλος με τοιχογραφίες λόγω έλλειψης οικονομικών πόρων. Μετά και την αποπεράτωση των τοιχογραφιών, ακόσμητα έμειναν μόνο το τεταρτοσφαίριο της κόγχης του ιερού και η ανατολική καμάρα Ψηφιδωτά Η σημερινή κατάσταση των ψηφιδωτών μαρτύρα την ταλαιπωρία που έχουν υποστεί από τα τούρκικα επιχρίσματα και τα νερά της βροχής. Οι χρυσές ψηφίδες που κοσμούσαν τα ψηφιδωτά δεν διασώθηκαν παρά μόνο τα ίχνη τους στο βάθος των συνθέσεων και γύρω από τις μορφές. Αυτό οφείλεται στην μετατροπή του ναού σε τζάμι από τους Τούρκους όπου αφαιρέθηκαν συστηματικά όλες οι χρυσές ψηφίδες. Η προσεκτική αφαίρεση των ψηφίδων αφήνει να υπονοηθεί ότι οι εργάτες που ανέλαβαν να τις αφαιρέσουν ήταν πιθανότατα χριστιανοί καθώς σεβάστηκαν τις παραστάσεις και δεν αλλοίωσαν τα χαρακτηριστικά τους [Νικονάνος, 1973]. Ότι έχει διασωθεί είναι πολύ σημαντικό, γιατί τα συγκεκριμένα ψηφιδωτά αποτελούν τα τελευταία δείγματα της τέχνης του ψηφιδωτού στο Βυζάντιο. Η ψηφιδωτή διακόσμηση απλώνεται στον κυρίως ναό, επάνω από τον κοσμήτη. Οι απεικονίσεις των ψηφιδωτών είναι είτε σκηνές είτε μορφές. Εικόνα 12: Οι θέσεις των ψηφιδωτών [ Ξυγγόπουλος, 1953]. 30 ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER

31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Ο ΝΑΟΣ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ Οι σκηνές των ψηφιδωτών είναι από το δωδεκαόρτιο οπού έχουν διασωθεί εννέα. Αυτές είναι ο Ευαγγελισμός (39), η Γέννησης (32), η Υπαπαντή (31), η Βάπτιση (33), η Μεταμόρφωση (34), η Βαϊοφόρος (35), η Σταύρωση (36), η Ανάσταση (37) και η Κοίμηση της Θεοτόκου (38). Οι τρείς που δεν διεσώθησαν είναι η Έγερσης του Λαζάρου, η Ανάληψη και η Πεντηκοστή. Αναλυτικά, η Γέννηση βρίσκεται στην ανατολική πλευρά της νότιας καμάρας. Η παράσταση είναι κατεστραμμένη στο επάνω τμήμα και εν μέρει στην μέση. Η Βάπτιση βρίσκεται στην νότια καμάρα απέναντι από τη Γέννηση. Το επάνω μέρος της παράστασης είναι κατεστραμμένο. Η Μεταμόρφωση βρίσκεται στη δυτική καμάρα και σώζεται σχεδόν ακεραία. Η Βαϊοφόρος ευρίσκεται απέναντι από την Μεταμόρφωση. Η Ανάσταση (εις Άδου κάθοδος) βρίσκεται στην βόρεια καμάρα και ακριβώς απέναντι ευρίσκεται η Σταύρωση όπου μόνο λίγα τμήματα διατηρούνται σήμερα. Η Κοίμηση της Θεοτόκου βρίσκεται στο δυτικό τοίχο του ναού επάνω από την βασίλειο πύλη, μια θέση που είναι τυπική για την παράσταση αυτή. Από όλη την σύνθεση διατηρείται μόνο το δεξί τμήμα, όπου παριστάνονται οι Απόστολοι, δυο Ιεράρχες και δυο οικοδομήματα. Από την σκηνή της Υπαπαντής που βρίσκεται πάνω από τους δυτικούς κίονες έχει σωθεί μόνο η εικόνα της Θεοτόκου (ΝΔ). Τέλος, ο Ευαγγελισμός βρίσκεται επάνω από τους ανατολικούς κίονες όπου σήμερα ελάχιστα έχουν διασωθεί από αυτή την σκηνή. Οι τρείς σκηνές που δεν έχουν διασωθεί, σύμφωνα και με τον καθηγήτη του ΑΠΘ κ. Α. Ξυγγόπουλο, βρίσκονταν στην ανατολική καμάρα του σταυρού ακριβώς από πάνω από το Ιερό (Ανάληψη και Πεντηκοστή) ενώ η θέση της Εγέρσεως του Λαζάρου δεν μπορεί να προσδιοριστεί με βεβαιότητα. Οι στενές επιφάνειες των τοίχων του ναού και τα πολλά ανοίγματα δεν επέτρεπαν την τοποθέτηση άλλων σκηνών πλην των απαραίτητων του Δωδεδαόρτου. Στην θέση αυτών προτιμήθηκαν μεμονωμένες μορφές ιερών προσώπων. Συγκεκριμένα, στην κορυφή του τρούλου απεικονίζεται ο Παντοκράτορας (1) σε προτομή έως το κάτω μέρος του στήθους. Σώζεται μόνο το τμήμα του σώματος του ενώ το κεφάλι έχει καταστραφεί. Την παράσταση περιβάλει μια κυκλική ενεπίγραφη ταινία. Χαρακτηριστικό στην παράσταση αυτή είναι το περίεργο σχέδιο του αριστερού χεριού, που κρατάει με δύναμη το Ευαγγέλιο. Κάτω από τον Παντοκράτορα υπάρχουν οι μορφές των δέκα προφητών (Ηλίας (5), Ελισσαίος (6), Αββακούμ (7), Ιωνάς (8), Ησαϊας (9), Ναούμ (10), Σοφονίας (11), Ιερεμίας (2), Ιεζεκιήλ (3), Μαλαχίας (4)) ενδεδυμένοι με τυπική αρχαία ελληνική ενδυμασία εκτός του Ηλία που φέρει μηλωτή. Στα σφαιρικά τρίγωνα εικονίζονται οι Ευαγγελιστές. Συγκεκριμένα, ανατολικά από την κόγχη του ναού υπάρχουν οι εικόνες του Ματθαίου (ΒΑ)(12) και Ιωάννη (ΝΑ)(13) και στα δυτικά του Μάρκου (ΝΔ)(14) και Λουκά (ΒΔ)(15). Τα κεφάλια του Ιωάννη και του Μάρκου είναι κατεστραμμένα και του Λουκά έχει αρκετές φθορές. Μόνο του Ματθαίου σώζεται ακέραιο. Στο ανατολικό μέρος της βάσεως του τυμπάνου, ανάμεσα στους ευαγγελιστές Ματθαίο και Ιωάννη, ευρίσκεται το Άγιον Μανδήλιον (16) που παριστά το πρόσωπο του Χριστού, χωρίς λαιμό πάνω σε μακρόστενο ορθογώνιο λευκό ύφασμα. Επιπλέον, έχουν διασωθεί δεκατέσσερις μορφές αγίων, δώδεκα στην δυτική πλευρά από την Κοίμηση της Θεοτόκου και δυο επάνω από το τρίλοβο παράθυρο της βόρειας ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER 31

32 ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ καμάρας. Οι δώδεκα Άγιοι είναι σε όρθια στάση ολόσωμοι και δεν έχουν διασωθεί τα ονόματα τους. Οι μόνοι που μπορούν να ταυτοποιηθούν είναι ο Άγιος Κοσμάς ο Μελωδός (26) και ο Άγιος Ευστράτιος (21) [Ξυγγόπουλος, 1953]. Οι άλλοι δύο Άγιοι στην βόρεια πλευρά είναι οι Άγιοι Μαρκιανός (17) και Άγιος Μαρτύριος (18) και παριστάνονται σε προτομή μέσα σε στηθάρια. Εικόνα 13: Ο κεντρικός τρούλος με τις αναπαραστάσεις του Παντοκράτορα, των Προφητών, των Ευαγγελιστών και του Αγίου Μανδηλίου. Το κόσμημα αποτελεί το πιο σημαντικό μέρος της ψηφιδωτής διακόσμησης του ναού. Τα κοσμήματα είναι φυτικά, σπειρομαίαδροι, σειρές σταυρών και γεωμετρικά σε πλούσια ποικιλία σχεδίων. Παρόμοια σχέδια συναντώνται και σε άλλα σύγχρονα και παλαιότερα μνημεία. Παράλληλα με τα παραπάνω, υπάρχουν και φυτικά κοσμήματα που έχουν σαν πρότυπα παλαιοχριστιανικά γλυπτά και ψηφιδωτά π.χ. οι σειρές από φύλλα άκανθας και τρίφυλλα κρινοειδή. Τέλος, στην κορυφή της δυτικής καμάρας σώζεται ένας μεγάλος ρόδακας με κυκλικές ταινίες από γεωμετρικά κοσμήματα και στεφάνια από φύλλα δάφνης και άκανθας. Τέλος, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η ψηφιδωτή τέχνη που χρησιμοποιήθηκε στον ναό των Αγίων Αποστόλων έχει πραγματοποιηθεί με δύο διαφορετικές τεχνικές από δύο διαφορετικούς ψηφιδογράφους [Ξυγγόπουλος, 1953]. Ο πρώτος εργάστηκε στο πάνω μέρος του ναού και είναι βαθιά επηρεασμένος από την τοιχογραφία γιατί επεξεργάζεται τις παραστάσεις σαν να είναι τοιχογραφίες, χρησιμοποιώντας πολύ μικρές ψηφίδες και καθώς αντικρίζονται σε αρκετό ύψος δίνουν την εντύπωση ότι πρόκειται για τοιχογραφία. Τα έργα του έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα και πιθανότατα είναι εκείνος που συνέχισε την διακόσμηση του ναού με τοιχογραφίες. Αντίθετα ο δεύτερος τεχνίτης, που δούλεψε στα κάτω μέρη, είναι γνήσιος ψηφιδογράφος ανεπηρέαστος από την τεχνική της τοιχογραφίας και χρησιμοποίησε μεγαλύτερες ψηφίδες, αποφεύγοντας τους λεπτούς μεταβατικούς τόνους απεικόνισε τα έργα του με αδρότητα και ευκρίνεια, συνεχίζοντας την παράδοση των παλιών συγκεκριμένα έργα του δεν έχουν διασωθεί. 32 ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER

33 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Ο ΝΑΟΣ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ Τοιχογραφίες Οι τοιχογραφίες υλοποιήθηκαν αμέσως μετά την απομάκρυνση του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως και κτήτορα Νήφων το 1315, υπό την καθοδήγηση του δεύτερου κτήτορα του ναού ηγούμενου Παύλου. Μετά την αποπεράτωση της διακόσμησης, όλος ο ναός ήταν διακοσμημένος εκτός από την αψίδα και την καμάρα του Ιερού Βήματος καθώς και οι καμάρες της Πρόθεσης και του Διακονικού. Συγκεκριμένα, η τοιχογραφίες απλώνονται τους κάθετους τοίχους του Ιερού, της Πρόθεσης και του Διακονικού, στον κυρίως ναό κάτω από τον κοσμήτη, στα τρία σκέλη της στοάς και στον εξωνάρθηκα. Παρόμοια μικτή διακόσμηση (ψηφίδαςτοιχογραφίας) συναντάται στον ναό της Αγίας Σοφίας του Κιέβου (11ος αι.) και στην μονή των Μεγάλων Πυλών στα Τρίκαλα (13ος αι.) [Καλοκύρης, 1969] Ο κυρίως ναός Στον κυρίως ναό οι φθορές από την περίοδο της τουρκοκρατίας είναι πολλές όπως κτυπήματα για να κρατηθεί το κονίαμα, κάπνες και άλατα που έχουν αλλοιώσει σε πολλά σημεία τη ζωγραφική. Οι διασωθέντες τοιχογραφίες κάτω από τον κοσμήτη παριστάνουν ολόσωμες μορφές αγίων σε μέγεθος μεγαλύτερο από το φυσικό (το ύψος τους φτάνει τα 2.10m.), παρατεταγμένες στη σειρά, σε απόσταση μεταξύ τους, και αναπτύσσονται γύρω-γύρω σαν σε ζωφόρο. Συγκεκριμένα, στον νότιο τοίχο, μπροστά από το τέμπλο εικονίζεται ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος με μηλωτή και ιμάτιο και δίπλα του ευρίσκεται ο Άγιος Δημήτριος με σπαθί και σταυρό. Έπειτα, ακολουθεί ο Άγιος Νέστωρας σε προτομή επάνω από την κορυφή του τοξωτού ανοίγματος που οδηγεί στη νότια στοά. Στην απέναντι πλευρά, στον βόρειο τοίχο απεικονίζονται ο Ιωάννης ο Θεολόγος σαν αρχαίος φιλόσοφος και ο Άγιος Γεώργιος με χιτώνα και χλαμύδα. Στις υπόλοιπες παραστάσεις, που είναι πιθανόν ασκητές, τα ονόματα είναι μισό ή εντελώς κατεστραμμένα και δεν μπορούν να αναγνωριστούν με βεβαιότητα. Τα σώματα έχουν κανονική διάπλαση, αρμονικές τάσεις και ραδινές αναλογίες. Τα ρούχα λιτά στους ασκητές και πλούσια στο Δημήτριο και Γεώργιο, τυλίγουν με άνεση τον κορμό και τα μέλη. Η σύνθεση των λαμπρών και φωτεινών χρωμάτων γίνεται με πολύ φαντασία και πρωτοτυπία Το ιερό βήμα Στο ιερό βήμα, η σειρά των αγίων του κυρίως ναού συνεχίζεται με μορφές Ιεραρχών και Διακόνων. Συγκεκριμένα, στο αριστερό τοιχίο της Πρόθεσης, παριστάνονται δυο ολόσωμοι νέοι άγιοι με τα διακριτικά διακόνου. Απέναντι, ο τοίχος περιέχει ένα ωραίο κόσμημα και την μορφή ενός Ιεράρχη. Στο κυρίως Ιερό, την κεντρική αψίδα και τους συνεχιζόμενους τοίχους παρίστανται έξι Ιεράρχες στραμμένοι προς το τρίλοβο παράθυρο της κόγχης φορώντας πολυσταύρια και κρατώντας ανοιχτά ειλητάρια. Στο Διακονικό, αριστερά εικονίζεται ο Άγιος Γρηγόριος ο Νύσσης με ανοιχτό ειλητάριο και στην κόγχη και στον απέναντι τοίχο από δυο Ιεράρχες σε κάθε μέρος που στέκονται κατά μέτωπο κρατώντας Ευαγγέλια. Τέλος, στα τοξωτά ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER 33

34 ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ανοίγματα από τα οποία επικοινωνούν οι χώροι του Ιερού εικονίζονται Ιεράρχες σε προτομή Η στοά Στο νότιο μέρος της στοάς οι τοιχογραφίες ευρίσκονται σε καλύτερη κατάσταση. Συγκεκριμένα, στον νότιο τοίχο ένα γείσο και στον βόρειο μια ταινία με ζωγραφιστό ιωνικό κυμάτιο χωρίζει τη γραπτή επιφάνεια σε δυο μέρη. Στην κάτω μεριά υπάρχουν στρατιωτικοί άγιοι και μάρτυρες όπως ο Αρτέμιος, ο Μερκούριος, ο Προκόπιος, ο Αντρέας ο Στρατηλάτης φορώντας πολεμική εξάρτηση. Στο ανατολικό άκρο, δεξιά και αριστερά από το τοξωτό άνοιγμα που οδηγεί από την στοά στο κυρίως ναό εικονίζονται οι Απόστολοι Πέτρος και Παύλος. Δεξιά των Αποστόλων, στον τοίχο απλώνεται η Ρίζα του Ιεσσαί που παριστάνει το γενεαλογικό δέντρο της Παναγίας αποτελώντας ένα από ωραία και ενδιαφέροντα δείγματα των τάσεων της Παλαιολόγιας εικονογραφίας. Μπροστά από την Ρίζα του Ιεσσαί, απεικονίζεται η σκηνή του Μαρτυρίου και απέναντι ο Γεδεών. Κάτω από την βάση του νοτιοδυτικού τρουλίσκου, στα δυτικά, σώζονται ο Μωυσής και ο Αβακούμ. Τέλος, στην κορυφή των δυο θόλων εικονίζεται, μέσα σε κύκλο, η Παναγία η βρεφοκρατούσα και στην υπόλοιπη επιφάνεια σύμβολα της Θεοτόκου. Εικόνα 14: Οι τοιχογραφίες της νότιας στοάς (η Ρίζα του Ιεσσαί) και του παρεκκλησίου του Προδρόμου-βόρεια στοά (η Γέννηση του Προδρόμου). Στο δυτικό μέρος της στοάς, η τοιχογραφίες συνεχίζονται με σκηνές από την γέννηση και την παιδική ηλικία της Παναγίας. Στην ανατολική πλευρά διακρίνονται η Προσευχή της Άννας, ο Ευαγγελισμός του Ιωακείμ, η Γέννηση της Παναγίας και η Ευλόγηση της Θεοτόκου βρέφους από τους Ιερείς ενώ στα δυτικά ευρίσκεται μισοκατεστραμμένη η σκηνή των Εισοδίων. Κάτω από τις σκηνές υπάρχουν άγιοι σε 34 ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER

35 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Ο ΝΑΟΣ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ προτομές και ολόσωμες μορφές. Στο τύμπανο που οδηγεί από τον εξωνάρθηκα στον εσωνάρθηκα απεικονίζονται μέσα στην παλάμη του Θεού οι ψυχές των δικαίων σε μορφή βρεφών. Ακριβώς απέναντι, επάνω από την «βασίλειο πύλη» είναι η παράσταση με την Θεοτόκο με τον ηγούμενο Παύλο, τον δεύτερο κτήτορά της μονής. Τέλος, κάτω από την σκηνή της Θεοτόκου, ευρίσκονται στα δεξιά η παράσταση των Σαράντα Μαρτύρων και αριστερά, σε κατεστραμμένη κατάσταση, το Μαρτύριο του Αγίου Δημητρίου Το παρεκκλήσι του Προδρόμου Στο παρεκκλήσι οι τοιχογραφίες διατηρούνται σε πολύ καλή κατάσταση. Συγκεκριμένα, στην κόγχη ευρίσκεται ο Πρόδρομος και τους τοίχους σκηνές από τον βίο του αγίου. Στα σφαιρικά τρίγωνα διακρίνεται ο Ασπασμός του Ζαχαρία και της Ελισάβετ, η εμφάνιση του Αγγέλου στον Ζαχαρία μέσα στον ναό και ο Πρόδρομος παιδί που τον οδηγεί ο Άγγελος στην έρημο. Στα τύμπανα παρουσιάζονται σκηνές από την ζωή του Προδρόμου Οι δυτικοί τρούλοι Στους δυτικούς τρούλους μετά από τον καθαρισμό τους διακρίνεται στην κορυφή η μορφή του Χριστού μέσα σε κύκλο και γύρω ακτινωτά τα τάγματα των αγγέλων και ανάμεσα στα οκτώ παράθυρα, οι Προπάτορες Εξωνάρθηκας Στον εξωνάρθηκα οι τοιχογραφίες σκεπάζονται με κονίαμα και λίγες μόνο μορφές είναι ορατές. Στον νοτιοδυτικό πεσσό παρουσιάζεται ένας νέος άγιος, στο εσωρράχιο της βόρειας εισόδου μέσα σε στηθάρια, οι άγιοι Εισόδιος και Αχιλλάς και σε άλλα σημεία φυτικά και γεωμετρικά κοσμήματα. 2.5 Ο ΦΥΣΙΚΟΣ ΦΩΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΝΑΟΥ Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της παλαιολόγειας ναοδομίας είναι η απότομη ανύψωση του θόλου. Η θαυμάσια αίσθηση της ανύψωσης και εξύψωσης στους κεντρικούς χώρους των εκκλησιών αυτής της περιόδου ενισχύεται από το φυσικό φως που μπαίνει από τα παράθυρα του τρούλου και τα πλευρικά τοιχώματα. Το χρώμα και η ποσότητα του φωτός που εισέρχεται σε μια εκκλησία, μαζί με το φως που αναδύεται από τα σύμβολα, τις μορφές και τα χρώματα μέσα σε αυτό, προσδίδει στο χώρο πνευματικότητα και δημιουργεί μια κατάλληλη ατμόσφαιρα. Για την εξέταση της διάχυσης του φυσικού φωτός στο χώρο του ναού είναι απαραίτητο να εξεταστούν παράμετροι όπως ο προσανατολισμός του ναού, οι γεωμετρικές αναλογίες του, οι μεταγενέστερες επεμβάσεις, την οπτική διαπερατότητα και το χρώμα των τζαμιών των γυάλινων παραθύρων [Iliadis, 2009]. Όσον αφορά τον ναό των Αγίων Αποστόλων, οι διαστάσεις, το σχήμα και το μέγεθος των ανοιγμάτων των παράθυρων και των καμάρων στο εσωτερικό του ναού επιτρέπουν στο φως όχι μόνο να λάμψει σε χώρους κοντά στα παράθυρα αλλά και να ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER 35

36 ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ διασχίζει όλο το κτίριο, μερικές φορές διεισδύοντας στον εσωνάρθηκα και μερικές φορές στη βόρεια στοά. Κατά συνέπεια, ορισμένες επιλογές στις γεωμετρικές αναλογίες του ναού έχουν μια πρόσθετη σημασία, εφόσον εξετάζονται από την άποψη του τρόπου με τον οποίο χειρίζονται το εισερχόμενο φως. Ο τονισμός του κάθετου άξονα εντείνεται εν μέρει από τις διαρθρωτικές διαστάσεις του εσωτερικού του ναού και εν μέρει από την κατανομή του φυσικού φωτός. Το ενδιάμεσο τμήμα της εκκλησίας, δηλαδή ο χώρος μεταξύ των κορυφών των στηλών και της βάσης του θόλου, είναι 7m. υψηλότερο και μεγαλύτερο (θόλος) από τα άλλα δύο μέρη (στήλες), ένα χαρακτηριστικό το οποίο είναι δεν έχει παρατηρηθεί σε καμία άλλη εκκλησία της περιόδου αυτής. Αυτή η αρχιτεκτονική επιλογή οδήγησε στην κατασκευή μεγάλων τριπλών παράθυρων, τα οποία είναι η βασική πηγή του φωτός στο ναό. Εικόνα 15: Οι διευθύνσεις των ακτινών του ηλίου κατά ανατολάς (αριστερά) και νοτίως (δεξιά) [Iliadis, 2009] Ο Παντοκράτωρ και οι προφήτες φωτίζονται από έμμεσο φως (ανακλώμενο και διαχεόμενο) και όχι άμεσο φως. Αυτό αναφέρεται και στις παρατηρήσεις Ξυγγόπουλου σχετικά με τις έγχρωμες ψηφίδες στους προφήτες [Iliadis, 2009]. Η σημασία του φαινομένου αυτού υπογραμμίζεται και από το γεγονός ότι οι προφήτες απεικονίζονται στο θόλο πάνω από τα παράθυρα. Κατά συνέπεια, αν το φως ήταν άμεσο, τότε αυτό θα οδηγήσει στην αναστροφή της υφιστάμενης ιεραρχικής διάταξης των ιερών προσώπων, όπως ο Χριστός είναι η «πηγή του Φωτός» και τους προφήτες είναι ενωμένοι με τον Θεό και λαμβάνουν τις ιερές ενέργειές Του. Σε αντίθεση με τα ψηφιδωτά στον τρούλο, οι Ευαγγελιστές φωτίζονται από το άμεσο ηλιακό φως. Ως προς το χρώμα, διαφέρουν από τις παραστάσεις των Προφητών. Ο ψηφιδογράφος έχει χρησιμοποιήσει ψηφίδες με περισσότερα φωτεινά χρώματα και πιο έντονες αποχρώσεις. Αυτό, φυσικά, είναι απολύτως συνεπή με τον τρόπο με τον οποίο φωτίζονται τα ψηφιδωτά. Δεδομένου ότι τα νέα τμήματα του γυαλιού ήταν εγκατεστημένα στα τριπλά παράθυρα των τόξων, το κεντρικό τμήμα της εκκλησίας ήταν πολύ φωτεινό, ενώ ο τρούλος έχει γίνει ρυθμιστής του φωτός. 36 ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER

37 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Ο ΝΑΟΣ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ 2.6 ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΨΗΦΙΔΩΤΩΝ Όταν η εκκλησία μετατράπηκε σε τζαμί το , τα ψηφιδωτά όπως προαναφέρθηκε σε προηγούμενο κεφάλαιο καλύφθηκαν κάτω από ένα παχύ στρώμα κονιάματος. Η διακόσμηση του ναού άρχισε σταδιακά να αποκαλύπτεται κατά το πρώτο έργο αποκατάστασης το και το δεύτερο έργο το χειμώνα του Μεγάλες επιφάνειες από ψηφιδωτά βρέθηκαν να έχουν καταστραφεί από φυσικά αίτια. Επίσης, όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενο κεφάλαιο, σχεδόν όλες οι χρυσές ψηφίδες έχουν αφαιρεθεί πριν γίνει η επικάλυψη τους με κονίαμα. Τα ψηφιδωτά αποκαταστάθηκαν το 1952 από τον καλλιτέχνη και συντηρητή Φώτη Ζαχαρίου. Η αποκατάσταση περιελάμβανε την γέμιση μέρος των ψηφιδωτών που είχαν καταστραφεί και κάλυψη των διασωσμένων τμημάτων με ένα καφεκόκκινο σοβά, ενοποίηση του ανεξάρτητου ψηφιδωτού δαπέδου με μαύρο τσιμέντο, το οποίο εφαρμόστηκε στα διάκενα μεταξύ των ψηφίδων καθώς και σε ορισμένες περιοχές γύρω από τις επιφάνειες του ψηφιδωτού σαν «τελείωμα» και τέλος, καθαρισμός του ψηφιδωτού δαπέδου και επένδυση με ένα ειδικά κατασκευασμένο γυαλιστερό βερνίκι [Bakirtzis C. et al., 2005]. Εικόνα 16: Η Ανάσταση του Κυρίου (εις Άδου Κάθοδος) πριν (αριστερά) και μετά (δεξιά) τις εργασίες αποκατάστασης [Bakirtzis C. et al., 2005]. Μισό αιώνα αργότερα, συγκεκριμένα από το φθινόπωρο του 2002 έως το 2004, πραγματοποιήθηκε η συντήρηση των ψηφιδωτών καθώς κρίθηκε αναγκαία η εξέταση της κατάστασης των ψηφιδωτών από την τελευταία μέχρι τότε αποκατάσταση του 1952 και η βελτίωση της εμφάνισης τους. Το γενικό έργο με τίτλο «Βυζαντινά και Μεταβυζαντινά Μνημεία Θεσσαλονίκης» χρηματοδοτήθηκε από το Τρίτο Ευρωπαϊκό Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης Το υποέργο «Βυζαντινός ναός Αγίων Αποστόλων» υλοποιήθηκε από την 9η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και περιελάμβανε βελτίωση της σταθερότητας των ψηφιδωτών (χρήση αγκύριων από Plexiglas, αρμολόγηση με ακρυλικό γαλάκτωμα, αντικατάσταση του παλιού σοβά με ασβεστοκονίαμα ίδια απόχρωσης κ.α.), αφαίρεση του βρόμας και άλλων αποθέσεων από την επιφάνεια των ψηφιδωτών και καθαρισμός και επιδιόρθωση του σοβά που κάλυπτε τις καταστραμμένες επιφάνειες. ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER 37

38

39 Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 3 : Γ Ε Ω Μ Ε Τ Ρ Ι Κ Η Τ Ε Κ Μ Η Ρ Ι Ω Σ Η Μ Ν Η Μ Ε Ι Ω Ν

40

41 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΜΝΗΜΕΙΩΝ 3.1 ΑΝΑΓΚΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗΣ ΕΝΟΣ ΜΝΗΜΕΙΟΥ Η αποτύπωση των μνημείων είναι αναγκαία καθώς εξασφαλίζει τις καταγραφές των στοιχείων της πολιτιστικής κληρονομιάς, ιδιαίτερα αυτών που κινδυνεύουν από τη φθορά του χρόνου, τις φυσικές συνθήκες και τις μεταβολές που οφείλονται στην ανθρώπινη παρέμβαση. Όπως αναφέρεται και στον Χάρτη της Βενετίας (1964), στο άρθρο 16, «οι εργασίες συντήρησης, αποκατάστασης και ανασκαφής θα πρέπει να βασίζονται σε εξακριβωμένη τεκμηρίωση, δηλαδή σε αναλυτικές και κριτικές εκθέσεις, εικονογραφημένες με σχέδια και φωτογραφίες...» και στο άρθρο 2 διακηρύσσεται ότι «η συντήρηση και η αποκατάσταση των μνημείων αποτελεί έναν επιστημονικό κλάδο ο οποίος πρέπει να αποτείνεται στη συνεργασία όλων των επιστημών και όλων των τεχνών που μπορούν να συνεισφέρουν στη μελέτη και τη διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς». Προς αυτή την κατεύθυνση, το 1968 ιδρύθηκε μια από τις διεθνείς επιτροπές του ICOMOS, η Διεθνής Επιτροπή για την Αρχιτεκτονική Φωτογραμμετρία (CIPA -The International Committee for Architectural Photogrammetry) σε συνεργασία με την Διεθνής Ένωση Φωτογραμμετρίας και Τηλεπισκόπισης (ISPRS). Ο σκοπός ίδρυσης της ήταν η μετάδοση της τεχνογνωσίας από τις επιστήμες των μετρήσεων στους επιστημονικούς κλάδους που ασχολούνται με την έρευνα των μνημείων και των πολιτιστικών περιοχών. Οι δραστηριότητες της επιτροπής υλοποιούνται από ομάδες εργασίας και καθηκόντων και αναφέρονται στην καταγραφή, τεκμηρίωση και διαχείριση πληροφοριών πολιτιστικής κληρονομιάς με την χρήση μετρητικών και άλλων μεθόδων όπως Τοπογραφία, Φωτογραμμετρία, Χρήση Πολυμέσων και εικονικής πραγματικότητας, Φωτογραφία, Υποβρύχια καταγραφή, Πληροφοριακά Συστήματα κ.α. Ως Γεωμετρική Τεκμηρίωση Μνημείων ορίζεται η διαδικασία λήψης, επεξεργασίας, αρχειοθέτησης και παρουσίασης των στοιχείων για τον καθορισμό της θέσης και της υπάρχουσας μορφής, σχήματος και μεγέθους ενός μνημείου στον τρισδιάστατο χώρο σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή [Γεωργόπουλος & Μπαλοδήμος, 2007]. Στόχος της Γεωμετρικής Τεκμηρίωσης, είναι η καταγραφή της υπάρχουσας κατάστασης και η παραγωγή σχεδίων που θα αποτελέσουν το υπόβαθρο των άλλων ειδικών μελετητών προσφέροντας σε αυτούς χρόνο και αξιοπιστία. Η γεωμετρική τεκμηρίωση είναι μια από τις αρχικές διαδικασίες καταγραφής της υπάρχουσας κατάστασης των μνημείων [Τοκμακίδης, 2010]. Με τον όρο «αποτύπωση» Μνημείου νοείται [Τοκμακίδης, 2010]: I. η συλλογή των μετρικών εκείνων πληροφοριών που καθορίζουν αξιόπιστα τη μορφή και την θέση του στον ευρύτερο χώρο τόσο του μνημείου, όσο και του κάθε δομικού στοιχείου του. Επίσης η κατανομή των μνημείων στον αρχαιολογικό χώρο, ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER 41

42 ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ II. III. IV. η λεπτομερής καταγραφή των ποιοτικών, (ή θεματικών), πληροφοριών σχετικά με τα υλικά δομής και την παθολογία τους, (διάβρωση, αποσάθρωση, αντικατάσταση, κόπωση, αστοχία, αποτελέσματα εξωτερικών παραγόντων όπως σεισμοί κλπ.), η παρουσίασή τους σε εύκολα αναγνώσιμα, (κατάλληλη πυκνότητα πληροφορίας), και αξιόπιστα αλληλοσυμπληρούμενα τελικά προϊόντα, (π.χ. όψεις, κατόψεις, τομές, αξονομετρικά, προοπτικά, ψηφιακά αρχεία, στερεοράματα κλπ.) και η αρχειοθέτηση των παραπάνω στοιχείων, ώστε να γίνεται δυνατή η εύκολη ανεύρεση και χρησιμοποίησή τους, όταν το απαιτήσουν οι περιστάσεις. Ανάλογα με την έκταση, την επιδιωκόμενη μετρική αξιοπιστία, θεματική πληρότητα των τελικών προϊόντων και τους στόχους της αποτύπωσης, διακρίνονται οι εξής γενικές κατηγορίες αποτυπώσεων [Παυλίδης, 2011, Τοκμακίδης, 2010]: Αναγνωριστικές αποτυπώσεις: Πραγματοποιούνται για την απόκτηση μιας γενικής εικόνας των μνημείων στο χώρο με σκοπό μια πρώτη τεκμηρίωση της πραγματικής μορφής κάθε μνημείου. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται είναι η φωτοερμηνεία, οι γεωφυσικές διασκοπήσεις του εδάφους και οι απλές και γρήγορες τοπογραφικές μεθόδους αποτυπώσεις ή εντάξεις σημαντικών στοιχείων του χώρου σε υπάρχοντα τοπογραφικά διαγράμματα. Αποτυπώσεις τεκμηρίωσης: Πραγματοποιούνται για την καταγραφή της επικρατούσας κατάστασης της πραγματικής μορφής ενός μνημείου καθώς και της κατανομής του μνημείου στο χώρο. Τα διαγράμματα στην πρώτη περίπτωση είναι κλίμακας 1:100-1:50 και στη δεύτερη περίπτωση 1:1000-1:200. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται στην παρούσα κατηγορία είναι οι επίγειες τοπογραφικές αποτυπώσεις, οι φωτογραμμετρικές ή συνδυασμός τους, ανάλογα με το αντικείμενο και το σκοπό της αποτύπωσης. Ειδικές αποτυπώσεις υψηλής ακρίβειας: Πραγματοποιούνται για τη μελέτη και παρακολούθηση μικρομετακινήσεων ή όταν πρόκειται να γίνει αποσυναρμολόγηση ενός μέρους του μνημείου και στη συνέχεια επανασυναρμολόγησή του. Οι αποτυπώσεις αυτές γίνονται σε κλίμακα 1:20-1:5. Οι μέθοδοι που μπορούν να χρησιμοποιηθούν είναι είτε οι τοπογραφικές, (π.χ. εκτέλεση μικροτριγωνισμού για την ανίχνευση μικρομεταβολών), είτε φωτογραμμετρικές, ανάλογα με τη φύση του αντικειμένου αποτύπωσης. 42 ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER

43 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΜΝΗΜΕΙΩΝ 3.2 ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗΣ ΜΝΗΜΕΙΩΝ Η αποτύπωση ενός μνημείου μπορεί να πραγματοποιηθεί με την χρήση συγκεκριμένων μετρητικών μεθόδων που χρησιμοποιούνται από επιστήμονες όπως Αρχαιολόγους, Αρχιτέκτονες Μηχανικούς, Πολιτικούς Μηχανικούς, Τοπογράφους Μηχανικούς καθώς και από ειδικότητες όπως οι Συντηρητές και οι Σχεδιαστές. Οι πιο διαδεδομένες μέθοδοι αποτύπωσης που χρησιμοποιούνται σήμερα είναι η Τοπομετρική ή Εμπειρική, η Τοπογραφική, η Φωτογραμμετρική και η Τρισδιάστατη με την χρήση σαρωτή Laser [Τσιούκας, 2009]. Οι συγκεκριμένες μέθοδοι μπορούν να χρησιμοποιηθούν μεμονωμένα ή σε συνδυασμό μεταξύ τους. Παράδειγμα εφαρμογής συνδυασμένων μεθόδων είναι η τοπογραφική μέθοδος να παρέχει τα δίκτυα εξάρτησης (τριγωνομετρικό, πολυγωνομετρικό, χωροσταθμικό, τοποσταθερά σημεία και φωτοσταθερά), η φωτογραμμετρική μέθοδος να αποτυπώνει τις λεπτομέρειες στο χώρο μεταξύ των φωτοσταθερών και η τοπομετρική να συμπληρώνει τις άλλες δύο εκεί που είτε δεν είναι δυνατό είτε κρίνεται ασύμφορο να χρησιμοποιηθούν [Τοκμακίδης, 2010]. Συνήθως, οι συνδυασμοί εφαρμογών είναι Τοπογραφία / Φωτογραμμετρία ή Τοπογραφία / Σάρωση laser ή Φωτογραμμετρία / Σάρωση Laser [Τσιούκας, 2009]. Αναλυτικά οι μέθοδοι παρουσιάζονται ως εξής Τοπομετρική ή εμπειρική μέθοδος Αποτελεί μέθοδος αποτύπωσης περιορισμένης μετρητικής ακρίβειας με την χρήση απλών οργάνων όπως μετροταινίες, αλφαδολάστιχα, νήμα της στάθμης μηκών, κλίσεων και υψομετρικών διαφορών καθώς και με το σύγχρονο ηλεκτρονικό αποστασιόμετρο (EDM) [Τοκμακίδης, 2010]. Είναι απλή και κατάλληλη για μνημεία ή χώρους που δεν έχουν πολύπλοκο σχήμα και μπορεί να αποτυπωθεί με λίγες μόνο μετρήσεις που διασφαλίζουν ωστόσο την τελική ακρίβεια του προϊόντος (σε κλίμακα 1:50 ή μικρότερες). Επίσης, είναι κατάλληλη για αποτύπωση κατόψεων ή όψεωντομών εσωτερικών χώρων και όταν οι άλλες μέθοδοι δεν μπορούν να εφαρμοστούν για διάφορους λόγους, πχ. δεν υπάρχει απαραίτητος χώρος για τη λήψη των φωτογραφιών (φωτογραμμετρική μεθοδολογία) ή για την τοποθέτηση τοπογραφικού οργάνου σε κατάλληλη θέση και τη μέτρηση χαρακτηριστικών σημείων (τοπογραφική μεθοδολογία). Η αρχική καταγραφή των μετρήσεων γίνεται σε σκαρίφημα και έπειτα σε δεύτερο στάδιο η μεταφορά των μετρήσεων του μνημείου σε ψηφιακή μορφή (ψηφιοποίηση) με την χρήση λογισμικού σχεδίασης τύπου CAD. Οι μετρήσεις στηρίζονται σε μια αυθαίρετα ορισμένη αρχή και διεύθυνση ενός άξονα του συστήματος συντεταγμένων και χωρίς καταχώριση υψομετρικής πληροφορίας που θα επέτρεπε την δημιουργία ενός τρισδιάστατου μοντέλου. Η συγκεκριμένη μέθοδος χρησιμοποιείται επί το πλείστον από Αρχιτέκτονες Μηχανικούς. ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER 43

44 ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Εικόνα 17: Όργανα μέτρησης και σχέδιο (CAD) τοπομετρικής μεθόδου [ΙΠΕΤ, 2005] Τοπογραφική μέθοδος Η τοπογραφική μέθοδος βασίζεται σε άμεσες μετρήσεις γωνιών και μηκών στο χώρο του μνημείου και γενικά ενός αντικείμενου. Με την χρήση οργάνων υψηλής ακρίβειας, όπως είναι οι ολοκληρωμένοι γεωδαιτικοί σταθμοί (Τotal stations), προσδιορίζονται οι οριζόντιες και κατακόρυφες γωνίες, καθώς και οι κεκλιμένες ή οριζόντιες αποστάσεις. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για τον καθορισμό των σημείων στο οριζόντιο επίπεδο είναι η μέθοδος των τριγώνων ή των πλευρομετρήσεων, η μέθοδος των ορθογωνίων συντεταγμένων και η μέθοδος των πολικών συντεταγμένων. Αναγκαία προϋπόθεση για την χρήση της τοπογραφικής μεθόδου είναι η ίδρυση πολυγωνομετρικού ή τριγωνομετρικού δικτύου για την εξάρτηση της αποτύπωσης σε συγκεκριμένο σύστημα συντεταγμένων καθώς και εξασφάλιση των ακριβειών των μετρήσεων με την συνόρθωση των παρατηρήσεων. Η μέτρηση των σημείων γίνεται είτε με την χρήση ανακλαστήρων είτε χωρίς ανακλαστήρα (reflectorless) κυρίως σε απροσπέλαστα σημεία ή σε μνημεία μεγάλων διαστάσεων. Η εφαρμογή της τοπογραφικής μεθόδου για την αποτύπωση ενδείκνυται όταν το μνημείο δεν έχει πολύπλοκο σχήμα, οπότε ο αριθμός των μετρημένων σημείων για τον προσδιορισμό της θέσης, της μορφής και του σχήματος είναι μικρός και υπάρχει απαίτηση υψηλής ακρίβειας σε κλίμακες 1:50 ή μικρότερες. Σε κάθε άλλη περίπτωση, η τοπογραφική μέθοδος καθιστάτε ασύμφορη οικονομικά αλλά και χρονικά. Για το λόγο αυτό, μπορεί η τοπογραφική αποτύπωση να συνδυαστεί με την φωτογραμμετρική μεθοδολογία ώστε να ληφθούν μόνο οι ελάχιστες τοπογραφικές μετρήσεις (μέτρηση φωτοσταθερών) που είναι απαραίτητες για τον καθορισμό του επίγειου τρισορθογώνιου συστήματος συντεταγμένων στο οποίο θα αναφερθούν οι φωτογραφίες των στερεομοντέλων που θα επεξεργαστούν φωτογραμμετρικά και θα αποδώσουν το τελικό προϊόν [ΙΠΕΤ, 2005]. Τέλος, η τοπογραφική μέθοδος χρησιμοποιείται ιδιαίτερα σε περιπτώσεις μεγάλης έκτασης του αντικειμένου και συνήθως για την αποτύπωση εξωτερικών χώρων όψεων κτιρίων αλλά και αρχαιολογικών χώρων ή σκαμμάτων. 44 ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER

45 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΜΝΗΜΕΙΩΝ Εικόνα 18: Ίδρυση σημείων ελέγχου γύρω από μνημεία: (α) με τριγωνομετρικό δίκτυο και (β) με κλειστή περιμετρική όδευση [Τοκμακίδης, 2010] Φωτογραμμετρική μέθοδος Η φωτογραμμετρία είναι μια επιστήμη καταγραφής και τεκμηρίωσης των γεωμετρικών και ποιοτικών χαρακτηριστικών αντικειμένων του πραγματικού κόσμου [Πατιάς, 1991]. Συγκεκριμένα, η φωτογραμμετρική μέθοδος χρησιμοποιείται συχνά για την τεκμηρίωση μνημείων καθώς έχει την δυνατότητα αποτύπωσης άπειρων σημείων χωρίς να διασπάται ή συνέχεια του αντικειμένου από τμηματική και σημειακή διακριτοποίηση [Παπαδόπουλος, 2011]. Βασική αρχή της μεθόδου είναι η αποτύπωση του αντικειμένου με φωτογραφική μηχανή, μονοεικονικά είτε σε επικαλυπτόμενα ζεύγη εικόνων. Με τη βοήθεια των σημείων γνωστών συντεταγμένων, που προκύπτουν συνήθως από τοπογραφικές μετρήσεις όπως αναφέρθηκε παραπάνω και την απαραίτητη μετέπειτα επεξεργασία με την αποκατάσταση του εσωτερικού προσανατολισμού των εικόνων, την αποκατάσταση της σχέσης των εικόνων κατά τη στιγμή της λήψης, αλλά και της σχέσης του στερεομοντέλου και του εδάφους μέσω του προσδιορισμού των στοιχείων του εξωτερικού προσανατολισμού, παράγονται προϊόντα όπως ορθοφωτογραφίες, τρισδιάστατες αποτυπώσεις, σχέδια όψεων, κατόψεων και τομών, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορούν να χρησιμοποιηθούν και κάποια από τα ενδιάμεσα παράγωγα στοιχεία όπως ανηγμένες φωτογραφίες και ψηφιακά μοντέλα επιφάνειας [Πατιάς, 2008]. Στο παρελθόν, χρησιμοποιούνταν αναλογικές μηχανές και η επεξεργασία γίνονταν με αναλογικά μέσα, σήμερα η ψηφιακή φωτογραμμετρία έχει καταστήσει πιο εύκολη και γρήγορη την επεξεργασία μέσα από υπολογιστικά μέσα όπως είναι ο Ψηφιακός Φωτογραμμετρικός Σταθμός και με μεγαλύτερη ακρίβεια. Η φωτογραμμετρική μέθοδος είναι ιδανική για αποτύπωση πολύπλοκων αντικειμένων με πληθώρα λεπτομερειών (π.χ. όψεις διατηρητέων κτιρίων, κατόψεις κτιρίων - αρχαιολογικών σκαμμάτων) και όταν υπάρχει δυσκολία προσπέλασης των λεπτομερειών του μνημείου ή όταν απαγορεύεται η άμεση επαφή με το αντικείμενο ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER 45

46 ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ μελέτης. Απαιτείται επίσης απαραίτητος χώρος μπροστά ή πάνω από το μνημείο για την φωτογραμμετρική αποτύπωση. Είναι ιδανική για διαχρονική παρακολούθηση των μνημείων ή όταν απαιτείται συστηματική καταγραφή των φάσεων εξέλιξης σε εργασίες αναστήλωσης ή ανασκαφής. Εικόνα 19: Στερεοσκοπικά ζεύγη για την επεξεργασία σε Ψηφιακό Φωτογραμμετρικό Σταθμό [ΙΠΕΤ, 2005] Μέθοδος με τη χρήση τρισδιάστατου σαρωτή Laser (3D laser scanner) Με την εξέλιξη της τεχνολογίας τα τελευταία χρόνια νέα όργανα μετρήσεων έχουν εισαχθεί στις αποτυπώσεις χώρων τα οποία είναι σε θέση να μετρήσουν και να ανακατασκευάσουν τον τρισδιάστατο χώρο και τα αντικείμενα των διάφορων μορφών και μεγεθών με έναν γρήγορο και οικονομικό, από πλευράς χρόνου εργασίας, τρόπο. Τα συγκεκριμένα όργανα βασίζονται στην τεχνολογία Laser, είναι συνήθως γνωστά ως επίγειοι τρισδιάστατοι σαρωτές Laser (3D laser scanner). Οι βασικές αρχές τους και οι εφαρμογές τους θα αναπτυχθούν στο επόμενο κεφάλαιο. Εκτός από τους τρισδιάστατους ανιχνευτές laser υπάρχουν και συσκευές που σαρώνουν μόνο οριζόντια ή κατακόρυφα ένα μνημείο - χώρο και μπορεί να χρησιμοποιηθούν για την καταγραφή των γεωμετρικών χαρακτηριστικών των αντικειμένων πολιτιστικής κληρονομιάς. Οι συσκευές ονομάζεται laser profilers και χρησιμοποιούνται με σημαντική επιτυχία για τη δημιουργία σχεδιαγραμμάτων κατόψεων και τομών των εσωτερικών χώρων των μνημείων [ΙΠΕΤ, 2005]. Εικόνα 20: Οχυρωματικός πύργος Markgrafneusiedel Αυστρία και το τρισδιάστατο μοντέλο του [Παπαδόπουλος, 2011]. 46 ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER

47 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΜΝΗΜΕΙΩΝ 3.3 ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΑΤΑΛΛΗΛΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗΣ ΜΝΗΜΕΙΩΝ Η κάθε μέθοδος έχει τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της που αποτελούν σημαντικό κριτήριο επιλογής ή απόρριψης της. Πίνακας 1: Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα των μεθόδων αποτύπωσης [ΙΠΕΤ, 2005]. Πλεονεκτήματα (+) Μειονεκτήματα (-) Εμπειρική ή Τοπομετρική Είναι υποκειμενική Άμεση προσπελασιμότητα στο αντικείμενο Απλά και φτηνά όργανα μετρήσεων (πχ. μετροταινία, laser αποστασιόμετρο). Αδυναμία ελέγχου και αντικειμενικής αξιολόγησης. Τοπογραφική Φωτογραμμετρική Σαρωτή Laser Είναι αντικειμενική Ορίζεται σύστημα αναφοράς. Η ανακατασκευή γεωμετριών στην αναπαράσταση γίνεται μέσω συγκεκριμένων σημείων, που προσδιορίζονται αυστηρά Δυνατότητα επιστημονικού ελέγχου ακρίβειας και αξιοπιστίας. Δυνατότητα έμμεσων μετρήσεων από τις πρωτογενής. Εύκολη αλγοριθμική επεξεργασία των δεδομένων. Χρησιμοποιούνται οι συνήθεις τοπογραφικές εφαρμογές για επεξεργασίες γραφείου. Δυνατότητα αμοιβαίας σχέσης πολλών αντικειμένων. Απαιτεί σκαρίφημα Εντοπισμός σφαλμάτων μόνο μέσα από κατάλληλη στατιστική επεξεργασία (στο γραφείο). Μεγάλος χρόνος και κόστους των εργασιών πεδίου Μέτριο κόστος εξοπλισμού πεδίου. Μεγαλύτερη πυκνότητα σημείων και πιστότητα = Μεγαλύτερος χρόνος παραμονής στο πεδίο. Δυσκολία αποτύπωσης λεπτομερών και πολύπλοκων Αρχιτεκτονικά (κυρίως μηγραμμικά) στοιχείων ή δύσκολα προσπελάσιμων. Είναι αντικειμενική Ορίζεται σύστημα αναφοράς. Η ανακατασκευή των γεωμετριών γίνεται μέσω συνεχούς απόδοσης ή/και σημειακής. Δυνατότητα επιστημονικού ελέγχου του αποτελέσματος ως προς την ακρίβεια και αξιοπιστία. Υπάρχει δυνατότητα έμμεσων μετρήσεων. Αντιμετωπίζονται άμεσα λεπτομέρειες και πολύπλοκα αρχιτεκτονικά ή δύσκολα προσπελάσιμα στοιχεία Δυνατότητα διαχρονικής παρακολούθησης της δυναμικής συμπεριφοράς του αντικειμένου. Δεν απαιτεί σκαρίφημα Χαμηλό μέχρι μέτριο κόστος εξοπλισμού πεδίου. Ο απαραίτητος εξοπλισμός για τις επεξεργασίες γραφείου είναι εξειδικευμένος είτε μέτριου είτε υψηλού κόστους. Υπάρχει ανάγκη για πρόσθετη τοπογραφική αποτύπωση. Δύσκολη αλγοριθμική επεξεργασία. Είναι ταχύτατη και αξιόπιστη Παρέχει ακριβέστερα προϊόντα από οποιαδήποτε άλλη μεθοδολογία. Απαιτεί λιγότερη προεπεξεργασία και μικρότερο χρόνο εργασίας στο γραφείο. Συνδυασμός ακρίβειας τοπογραφικής και πληρότητα και συνέχεια φωτογραμμετρικής. Παροχή μεταβλητής ανάλυσης στο έδαφος ανάλογα με την απαιτούμενη ακρίβεια του τελικού προϊόντος. Παρέχει συνολική αποτύπωση των 3D αντικειμένων χωρίς επιπλέον κόπο ή χρόνο εργασίας και με μικρό κόστος. Δεν απαιτεί σκαρίφημα Μεγάλο κόστος εξοπλισμού πεδίου. Τα σημεία μέτρησης δεν προσδιορίζονται από το χειριστή του οργάνου αλλά προκύπτουν τυχαία. ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER 47

48 ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Η επιλογή της κατάλληλης μεθόδου κρίνεται πολύ σημαντική και αποτελεί αποτέλεσμα της στάθμισης των αναγκών του χρήστη σε συνδυασμό με την ακρίβεια του φυσικού ορισμού των σημείων που καθορίζουν τις προς αποτύπωση λεπτομέρειες και του κόστους των εργασιών. Από την ορθότητα της απόφασης σε αυτό το επίπεδο εξαρτάται η επίτευξη του επιθυμητού αποτελέσματος με το ελάχιστο δυνατό κόστος. Οι μέθοδοι αποτύπωσης ανάλογα με το μέγεθος και την φύση του αντικειμένου όπως αναφέρθηκε και παραπάνω μπορούν να διευκολύνουν η να δυσχεράνουν το έργο της αποτύπωσης. Επίσης, σημαντικά κριτήρια, εκτός από τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα, που πρέπει να ληφθούν υπόψη για την τελική επιλογή της μεθόδου ή του συνδυασμού μεθόδων αποτύπωσης αποτελούν η κλίμακα αποτύπωσης (το οποίο σχετίζεται με το μέγεθος του αντικειμένου που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τη μέτρηση) και ο αριθμός των απαιτούμενων μετρήσεων (η οποία σχετίζεται με την πολυπλοκότητα του αντικειμένου). Εικόνα 21: Οι μέθοδοι αποτύπωσης των μνημείων με βάση την πολυπλοκότητα και το μέγεθος του αντικειμένου [Böhler, 2001]. Καθώς οι εμπειρικές μέθοδοι μπορούν να προσφέρουν διαστάσεις και θέσεις αντικειμένων μεγέθους μερικών μέτρων, για μεγαλύτερα αντικείμενα ή λεπτομερέστερα αντικείμενα με απαίτηση πολλών μετρήσεων (π.χ. πάνω από 1000) θα ήταν χρονοβόρα διαδικασία. Η επίγεια φωτογραμμετρία και οι επίγειοι σαρωτές Laser χρησιμοποιούνται για να παρέχουν μεγάλο αριθμό μετρήσεων για μεγάλα μεγέθη αντικειμένων και πιο πολύπλοκα σχήματα. Επιπλέον, η φωτογραμμετρία και σαρωτές Laser μπορούν να αναπτυχθούν και από αέρος, για την αποτύπωση ακόμα πιο μεγάλων περιοχών. Ακόμα και τα Παγκόσμια Δορυφορικά Συστήματα 48 ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER

49 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΜΝΗΜΕΙΩΝ Πλοήγησης (GNSS) θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για αποτύπωση παρόμοιου μεγέθους περιοχών. Για αποτυπώσεις μνημείων ωστόσο δεν ενδείκνυται η αποτύπωση με GNSS όπου τα μεγέθη συνήθως δεν είναι πολύ μεγάλα και οι απαιτήσεις σε μετρήσεις είναι πολύ περισσότερες. Γι αυτό συνήθως τα GNSS χρησιμοποιούνται επικουρικά για το έλεγχο της εναέριας φωτογραμμετρίας και όχι αυτόνομα. Τέλος, ο έλεγχος των σαρωτών Laser πραγματοποιείται με επίγεια τοπογραφικά όργανα όπως είναι ο γεωδαιτικός σταθμός (Total Station). Η σάρωση με Laser, είτε εναερία, είτε επίγεια βοηθά στην αποτύπωση γρήγορης και μεγάλου όγκου τρισδιάστατης πληροφορίας [Mills and Andrews, 2011]. Μετά από εξέταση των παραπάνω κριτήριων επιλογής και σύγκρισης μεθόδων, για την αποτύπωση του ναού των Αγίων Αποστόλων Θεσσαλονίκης χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος με σαρωτή Laser ως πιο γρήγορη και πληρέστερη για τις ανάγκες της εργασίας (μέγεθος αντικειμένου και απαιτουμένη λεπτομέρεια). ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER 49

50

51 Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 4 : Ο Τ Ρ Ι Σ Δ Ι Α Σ Τ ΑΤ Ο Σ Σ Α Ρ Ω Τ Η Σ L A S E R

52

53 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Ο ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΟΣ ΣΑΡΩΤΗΣ LASER Ο ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΟΣ ΣΑΡΩΤΗΣ LASER Οι σαρωτές Laser μπορούν να αναφέρονται στην διεθνή βιβλιογραφία ως Laser Scanners, 3D Scanners, Terrestrial Scanner ή και LIDAR, είναι όργανα ενεργής απεικόνισης τα οποία έχουν την δυνατότητα να αποτυπώσουν στοιχεία από τον περιβάλλοντα χώρο σχετικά με την θέση σημείων σε μορφή τρισδιάστατων συντεταγμένων ΧΥΖ (νέφη σημείων) καθώς και στοιχεία σχετικά με την εμφάνιση τους (πχ ένταση του ανακλώμενου σήματος για το υλικό ή χρωματικά στοιχεία με την μορφή RGB τιμών). Τα παραγόμενα από την παραπάνω διαδικασία δεδομένα, έπειτα από κατάλληλη επεξεργασία μπορούν να δώσουν τρισδιάστατα μοντέλα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε πλήθος εφαρμογών. Η απαρχή της τεχνολογίας Laser για την μέτρηση αποστάσεων (πχ EDM) βρίσκονται στα τέλη της δεκαετίας του 1970, ωστόσο εφαρμογές της όπως οι ψηφιακοί σαρωτές Laser, εμφανίστηκαν μετά από μια δεκαετία. Οι σαρωτές Laser διαχωρίζονται σε δύο κύριες κατηγορίες, σε επίγειους και σε αερομεταφερόμενους. Οι επίγειοι σαρωτές Laser χρησιμοποιούνται στον σχεδιασμό βιομηχανικών αντικειμένων, στον σχεδιασμό μοντέλων αεροσκαφών, στον σχεδιασμό πρωτοτύπων, στον έλεγχο ποιότητας, στις αποτυπώσεις εδαφολογικών χαρακτηριστικών στην τεκμηρίωση και αποτύπωση πολιτιστικών αντικειμένων, που είναι και το αντικείμενο της παρούσας εργασίας, και σε πολλές άλλες εφαρμογές. Οι αερομεταφερόμενοι σαρωτές Laser (αναφέρονται συνήθως και ως LIDAR 2 ) έχουν αναπτυχθεί για την αποτύπωση του ανάγλυφου της γης καθώς των πυθμένων των θαλασσών και λιμνών χάρη στην ικανότητα του Laser να διαπερνά το νερό. Εικόνα 22: Οι αερομεταφερόμενοι σαρωτές laser και τα παράγωγα τους [ 2 Οι αερομεταφερόμενοι σαρωτές αναφέρονται συνήθως ως LIDAR, ωστόσο ο όρος LIDAR χρησιμοποιείται και στην περιγραφή της συγκεκριμένης αρχής λειτουργίας η οποία περιλαμβάνει τους επίγειους σαρωτές Laser. ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER 53

54 ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Εικόνα 23: Οι επίγειοι σαρωτές laser και τα παράγωγα τους [ ]. 4.1 Η ΑΡΧΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΕΠΙΓΕΙΩΝ ΣΑΡΩΤΩΝ LASER Η αρχή λειτουργίας των επίγειων σαρωτών Laser είναι όμοια με αυτή των γεωδαιτικών σταθμών χωρίς χρήση ανακλαστήρα (reflectorless Total Stations). Χρησιμοποιούν ακτινοβολία Laser με μήκος κύματος στο ορατό και υπέρυθρο τμήμα του φάσματος της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας και συχνότητας μεγαλύτερης από 1000Hz. Για την αποτύπωση μιας επιφάνειας, η στενή δέσμη του laser που συναντά το στιγμιαίο οπτικό πεδίο (IFOV), πρέπει να μετακινηθεί κατά μήκος και πλάτος αυτής ώστε να καλύψει το οπτικό πεδίο (FOV) [Σκουρή, 2010]. Εικόνα 24: Το στιγμιαίο οπτικό πεδίο(ifov) και το οπτικό πεδίο (FOV) για την μέτρηση τρισδιάστατων καρτεσιανών συντεταγμένων του αντικειμένου [Σκουρή, 2010]. Ο σαρωτής αναλαμβάνει την εκτροπή της ακτίνας με συγκεκριμένο τρόπο (σχήμα σάρωσης) και υψηλή, ομοιόμορφη συνήθως, γωνιακή δειγματοληψία. Η ομοιόμορφη δειγματοληψία στο επίπεδο της εικόνας (image space) δεν εξασφαλίζει πάντα και ομοιόμορφη κατανομή σημείων στο τρισδιάστατο χώρο. Η εκτροπή της ακτίνας επιτυγχάνεται με διάφορες οπτικομηχανικές διατάξεις, συγκεκριμένα προς μια διεύθυνση επιτυγχάνεται με την χρήση περιστρεφόμενων πολυγωνικών ή ταλαντευόμενων κατόπτρων ή πρισμάτων ενώ προς δυο διευθύνσεις χρησιμοποιούνται διπλά κάτοπτρα σε διευθύνσεις κάθετες μεταξύ τους ή με 54 ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER

55 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Ο ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΟΣ ΣΑΡΩΤΗΣ LASER συνδυασμό των παραπάνω διατάξεων. Η σάρωση με χρήση περιστρεφόμενου ή πολυγωνικού κατόπτρου πραγματοποιείται κατά παράλληλες γραμμές ενώ με χρήση ταλαντευόμενου κατόπτρου γίνεται σε σχήμα Ζ [Τσακίρη, 2008]. Εικόνα 25: Τα είδη κατόπτρων και τα σχήματα σάρωσης [Σκουρή, 2010]. 4.2 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΕΠΙΓΕΙΩΝ ΣΑΡΩΤΩΝ LASER Οι επίγειοι σαρωτές Laser αποτελούν μια μεγάλη κατηγορία οργάνων και μπορούν να διαχωριστούν με βάση την τεχνολογία που χρησιμοποιούν καθώς και το μέγεθος του αντικειμένου που θα σαρωθεί. Οι δύο κυριότεροι τύποι σαρωτών Laser είναι οι σαρωτές επαφής (Contact scanners) και οι σαρωτές αποστάσεως (Non-contact scanners) [Συμεωνίδης, 2007]. Εικόνα 26: Η κατηγοριοποίηση των επίγειων σαρωτών Laser [Συμεωνίδης, 2007]. ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER 55

56 ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Οι σαρωτές επαφής Είναι όργανα που καταγράφουν-αποτυπώνουν ένα αντικείμενο μέσω της φυσικής επαφής δίνοντας σχετικές συντεταγμένες σε ένα ενσωματωμένο καταγραφικό σύστημα. Τα συστήματα αυτά περιλαμβάνουν τα συστήματα CMM. Οι σαρωτές επαφής διαχωρίζονται περαιτέρω σε φορητούς και σαρωτές τύπου γέφυρας. Στα μειονεκτήματα των συστημάτων αυτών είναι ότι απαιτούν φυσική επαφή με το αντικείμενο που μπορεί να επιφέρει καταστροφές στο υπό εξέταση αντικείμενο ειδικά όταν αφορά ιστορικά έργα τέχνης καθώς και ότι είναι εξαιρετικά χρονοβόρα ως προς την αποτύπωση. Οι συγκεκριμένοι σαρωτές χρησιμοποιούνται σε βιομηχανικές εφαρμογές, στον σχεδιασμό βιντεοπαιχνιδιών καθώς και στον κινηματογράφο για την δημιουργία εικονικών χαρακτήρων. Εικόνα 27: Σαρωτές επαφής φορητού τύπου (αριστερά) και τύπου γέφυρας (δεξιά) [Συμεωνίδης, 2007] Οι σαρωτές αποστάσεων Αντίθετα με τους σαρωτές επαφής, είναι όργανα που καταγράφουν - αποτυπώνουν ένα αντικείμενο από απόσταση χρησιμοποιώντας την ακτινοβολία για να εντοπίσουν την θέση των σημείων του αντικειμένου. Οι σαρωτές αποστάσεων διαχωρίζονται σε παθητικούς και ενεργητικούς. Στους ενεργητικούς, η ακτινοβολία που εκπέμπεται από τον σαρωτή (οπτική ή υπερηχητική ή ακτίνες Χ), καταγράφεται από ένα ενσωματωμένο δέκτη η ανάκλαση της σε κάποιο αντικείμενο και έτσι υπολογίζεται η απόσταση του δέκτη από το αντικείμενο. Στους παθητικούς γίνεται η καταγραφή από ένα δέκτη που εκμεταλλεύεται την υπάρχουσα ακτινοβολία του αντικειμένου με μορφή φωτονίων και υπολογίζεται η απόσταση από τον δέκτη με την βοήθεια των γωνιών που σχηματίζουν. Οι ενεργητικοί σαρωτές αποτελούν τους πιο συνήθεις σαρωτές για εφαρμογές αποτύπωσης. Οι ενεργητικοί σαρωτές αποστάσεων χωρίζονται σε επιμέρους κατηγορίες με βάση τον τρόπο μέτρησης των αποστάσεων και με βάση το εύρος του πεδίου σάρωσης. Με βάση τον τρόπο μέτρησης αποστάσεων οι σαρωτές αποστάσεων χωρίζονται σε χρόνου πτήσης ενός παλμού Laser (Time-of-flight Scanners), τριγωνισμού (Triangulation Scanners) και σύγκρισης φάσης (Phase Comparison Scanners) [ΙΠΕΤ, 2005, Συμεωνίδης, 2007]. 56 ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER

57 Χρόνου πτήσης ενός παλμού Laser ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Ο ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΟΣ ΣΑΡΩΤΗΣ LASER Οι σαρωτές χρόνου πτήσης ενός παλμού Laser (Time-of-flight Scanners), γνωστοί και ως LIDAR, υπολογίζουν την απόσταση μετρώντας τον χρόνο που χρειάζεται η δέσμη ακτινοβολίας να διανύσει έως το σημείο πρόσπτωσης. Η λειτουργία της βασίζεται στην γνώση του χρόνου διάδοσης της ακτινοβολίας (t) και η ταχύτητα διάδοσης είναι σταθερή (ίση με τον ταχύτητα του φωτός στο κενό (c) υπολογίζεται η απόσταση σύμφωνα με τον τύπο. Αυτή η αρχή χρησιμοποιείται και από τα EDM των γεωδαιτικών σταθμών (Total Stations) για την μέτρηση αποστάσεων. Οι σαρωτές χρησιμοποιούν μικρές περιστρεφόμενες διατάξεις (κάτοπτρα) για τη γωνιακή εκτροπή της ακτίνας Laser (τουλάχιστον για μια από τις δύο γωνίες) (κεφ.4.1) και απλούστερους αλγορίθμους χρήσης για τον υπολογισμό της απόστασης που μπορεί να οδηγήσει σε υπολογισμό της μετρημένης απόστασης με μεγαλύτερη ακρίβεια [ΙΠΕΤ, 2005]. Επίσης, για μεγαλύτερη αξιοπιστία, παράμετροι όπως η πορεία της ακτίνας μέσα στην συσκευή και η απόσταση της πηγής και του αισθητήρα από το νοητό κέντρο του οργάνου πρέπει να ελέγχονται. Χαρακτηριστικές τιμές της απόκλισης των μετρήσεων απόστασης από τους ανιχνευτές που χρησιμοποιούν την συγκεκριμένη τεχνική είναι της τάξεως των μερικών χιλιοστών (mm) και η γωνία της τάξεως των εκατοστών του βαθμού (g). Η χρήση του περιστρεφόμενου κατόπτρου δίνει στην διαδικασία των μετρήσεων μεγάλη ταχύτητα. Ενδεικτικά, ένας σαρωτής αυτού το είδους μπορεί να σαρώσει σημεία το δευτερόλεπτο [Συμεωνίδης, 2007]. Εικόνα 28: Αρχή λειτουργίας της Time of flight τεχνικής [Συμεωνίδης, 2007]. Εικόνα 29: Σαρωτής Time of flight τεχνικής Leica Scanstation 2 [ ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER 57

58 ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Τριγωνισμού Οι σαρωτές Τριγωνισμού (Triangulation Scanners) αποτελούνται από μια συσκευή μετάδοσης η οποία στέλνει μια ακτίνα laser πάνω στο αντικείμενο με ένα κάτοπτρο με σκοπό να φωτίσουν σημεία επάνω στο αντικείμενο και από έναν οπτικό αισθητήρα CCD (κάμερα) για τον εντοπισμό σημείων που φωτίζει η κάμερα κάθε φορά και έπειτα με χρήση εξισώσεων φωτογραμμετρίας υπολογίζει η θέση του κάθε σημείου που φωτίζεται από την ακτίνα Laser στον τρισδιάστατο χώρο. Σημαντικό ρόλο στην επιτυχημένη λειτουργία του ανιχνευτή Laser είναι η ύπαρξη των κατάλληλων συνθηκών φωτισμού του αντικειμένου καθώς η αρχή λειτουργίας του στηρίζεται στον εντοπισμό της δέσμης της ακτίνας Laser στην εικόνα του αντικειμένου που συλλαμβάνεται από τον ενσωματωμένο οπτικό αισθητήρα CCD. Σε μερικές περιπτώσεις υπάρχουν δύο οπτικοί αισθητήρες CCD που λειτουργούν με παρόμοιο τρόπο με αυτόν της φωτογραμμετρικής εμπροσθοτομίας [ΙΠΕΤ, 2005]. Το όνομα του τριγωνισμού οφείλεται στο σχήμα που σχηματίζουν η συσκευή μετάδοσης, ο οπτικός αισθητήρας CCD και το αντικείμενο. Στην συγκεκριμένη μέθοδο θεωρούνται γνωστά η βάση (b) (απόσταση συσκευής μετάδοσης - οπτικού αισθητήρα CCD για χρήση ενός αισθητήρα CCD ή απόσταση μεταξύ δύο οπτικών αισθητήρων CCD για χρήση δυο αισθητήρων CCD, σταθερά σαρωτή), η γωνία με την οποία βλέπει ο σαρωτής το αντικείμενο (α) και η γωνία που σχηματίζει η δέσμη laser πάνω στο αντικείμενο με την οπτική ευθεία του δέκτη (β). Η απόσταση r είναι η απόσταση του σαρωτή με το αντικείμενο και υπολογίζονται από την σχέση. Συνήθως, αυτή η τεχνική χρησιμοποιείται σε αποτυπώσεις μικρών αρχιτεκτονικών λεπτομερειών και αντικειμένων που βρίσκονται σε μικρή απόσταση από το σαρωτή με καλύτερη ακρίβεια από ότι οι άλλες μέθοδοι σαρωτών. Γι αυτό τον λόγο, ορισμένοι σαρωτές τριγωνισμού βρίσκονται είτε ακίνητοι και το προς αποτύπωση αντικείμενο περιστρέφεται είτε είναι τοποθετημένο πάνω σε μηχανικό βραχίονα σε ειδικά εργαστήρια [Παπαδόπουλος, 2011]. Εικόνα 30: Αρχή λειτουργίας τεχνικής τριγωνισμού με έναν (αριστερά) και δύο (δεξιά) αισθητήρες CCD [Συμεωνίδης, 2007]. 58 ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER

59 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Ο ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΟΣ ΣΑΡΩΤΗΣ LASER Εικόνα 31: Τεχνική τριγωνισμού με χρήση βραχίονα [Mills and Andrews, 2011] Σύγκριση φάσης Οι σαρωτές με σύγκριση φάσης (Phase Comparison Scanners), η εκπεμπόμενη ακτίνα διαμορφώνεται από ένα αρμονικό κύμα και η απόσταση υπολογίζεται χρησιμοποιώντας τη διαφορά φάσης μεταξύ του κύματος αποστολής και λήψης [ΙΠΕΤ, 2005]. Αυτή η μέθοδος είναι επίσης ευρέως γνωστή από τα ταχυμετρικά όργανα. Από άποψη λειτουργικότητας, η μέθοδος δεν είναι πολύ διαφορετική από τη μέθοδο χρόνου πτήσης (Time of Flight). Ο χρόνος της διαφοράς φάσης δίνεται από την σχέση: όπου t o χρόνος μετάβασης - επιστροφής, Φ η διαφορά φάσης και Τ η χρονική διάρκεια του μήκους κύματος. Τέλος, η απόσταση R δίνεται από την σχέση: όπου f η συχνότητα του διαμορφωμένου κύματος. Η συγκεκριμένη μέθοδος απαιτεί καλό σήμα επιστροφής γι αυτό εισάγεται ένας περιορισμός απόστασης μέτρησης μέχρι 120 m και η ακρίβεια του συστήματος είναι της τάξης των μερικών χιλιοστών (mm) [Παπαδόπουλος, 2011]. Εικόνα 32: Αρχή λειτουργίας τεχνικής σύγκριση φάσης [Συμεωνίδης, 2007]. ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER 59

60 ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Με βάση το πεδίο σάρωσης Με βάση το εύρος του πεδίου σάρωσης χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες [Petrie and Toth, 2008]: Πανοραμικός σαρωτής (Panorama scanner): Το οπτικό του πεδίο περιορίζεται μόνο από το ίδιο το όργανο και τον τρίποδα. Υβριδικός σαρωτής (Hybric Scanner): Ο ένας άξονας περιστροφής του οργάνου είναι χωρίς περιορισμούς, συνήθως ο οριζόντιος, επιτρέποντας το όργανο να περιστρέφεται κατά 360 ο ενώ ο κατακόρυφος άξονας λόγω της ύπαρξης των κατόπτρων είναι σταθερός με περιορισμένο οπτικό πεδίο 60 ο. Σαρωτής-Κάμερα (Camera Scanner): Το οπτικό τους πεδίο είναι περιορισμένο π.χ. 40 ο Χ 40 ο παρόμοιο με αυτό της φωτογραφικής μηχανής. Εικόνα 33: Κατηγορίες σαρωτών Laser με βάση το πεδίο σάρωσης [Petrie and Toth, 2008] 60 ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER

61 4.3 ΣΦΑΛΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΚΡΙΒΕΙΕΣ ΣΑΡΩΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Ο ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΟΣ ΣΑΡΩΤΗΣ LASER Ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία που πρέπει να ληφθεί υπόψη στις αποτυπώσεις με σαρωτή Laser όπως και σε οποιαδήποτε άλλα μέθοδο είναι η ακρίβεια. Ανάλογα με το είδος της κάθε εργασίας απαιτείται και η αντίστοιχη ακρίβεια. Συγκεκριμένα, στον παρακάτω πίνακα αναλύονται οι ακρίβειες και οι εμβέλειες για κάθε μέθοδο που αναλύθηκε παραπάνω. Πίνακας 2: Οι κατηγορίες σαρωτών Laser που χρησιμοποιούνται στην αποτύπωση μνημείων με τις ακρίβειες και εμβέλειες τους [Mills and Andrews, 2011]. Τεχνολογία Σάρωσης Χρήση Εμβέλεια Ακρίβεια Τριγωνισμός Σε περιστρεφόμενη βάση Χρόνος πτήσης Σύγκριση φάσης Σε μηχανικό βραχίονα Κάτοπτρο/ πρίσμα o o o o o o o Σκανάρισμα μικρών αντικειμένων (κινητά μνημεία) Δημιουργία αντιγράφου Σκανάρισμα μικρών αντικειμένων και μικρών επιφανειών Δημιουργία αντιγράφου Χρήση στο πεδίο Σκανάρισμα μικρών αντικειμένων και μικρών επιφανειών Δημιουργία αντιγράφου Αποτύπωση όψεων και εσωτερικών χώρων κτηρίων παράγοντας σχέδια και τρισδιάστατα μοντέλα Αποτύπωση όψεων και εσωτερικών χώρων κτηρίων παράγοντας σχέδια και τρισδιάστατα μοντέλα-όταν απαιτείται ταχύτητα και πυκνότητα νέφους 0.1-1m 0.1-1m m Μερικές εκατοντά δες μέτρα 50 microns 50 microns <mm 3-6mm m 5mm Η επίτευξη των καλύτερων δυνατών ακριβειών εξαρτάται από την επίδραση ορισμένων παραγόντων που εισάγουν σφάλματα στις μετρήσεις και στο τελικό προϊόν. Οι παράγοντες που επηρεάζουν τις μετρήσεις των σαρωτών είναι ο θόρυβος, το σφάλμα της ακμής καθώς και άλλα σφάλματα Ο θόρυβος Το φαινόμενο του θορύβου (Speckle Effect) παρατηρείται κατά την σάρωση ενός αντικείμενου και μεταφέρεται στα τελικά αποτελέσματα των μετρήσεων. Ο θόρυβος (speckle noise) παρουσιάζεται στο τελικό προϊόν ως σημεία που αποκλίνουν από το νοητό επίπεδο και κατευθύνονται προς τυχαίες διευθύνσεις γύρω από αυτό. Έτσι εμφανίζεται ως τυχαία διάχυση της δέσμης. Υπεύθυνη για το θόρυβο είναι μεταξύ άλλων η επιφάνεια του αντικειμένου και, κυρίως, η τραχύτητα της. Η αντιμετώπιση του θορύβου πραγματοποιείται με χρήση ειδικών φίλτρων ομαλοποίησης (smoothing) και απλοποίησης (simplification). Στόχος των φίλτρων είναι να αφαιρέσουν το θόρυβο, να μειώσουν τον όγκο των δεδομένων, αλλά ταυτόχρονα, να διατηρήσουν άθικτα τα περιθώρια των επιφανειών και τον όγκο του αντικειμένου. Επίσης, θόρυβος αποκαλείται και η περιττή πληροφορία που αποτυπώνεται από τον σαρωτή κατά την διάρκεια των μετρήσεων (δέντρα, σκιές, κινούμενα αντικείμενα κ.α.). Ο καθαρισμός ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER 61

62 ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ των μετρήσεων από την περιττή πληροφορία γίνεται κατά την επεξεργασία είτε αυτόματα είτε χειροκίνητα. Εικόνα 34: Ο θόρυβος στην ακτίνα Laser [ΙΠΕΤ, 2005] Η επίδραση των ακμών Το φαινόμενο των ακμών (Edge Effect) εμφανίζεται συνήθως στους Time of Flight σαρωτές και δημιουργείται κατά την διάρκεια της αποτύπωσης στις ακμές των αντικειμένων. Το σφάλμα αυτό παρουσιάζεται όταν μέρος της ακτίνας Laser που φτάνει στην ακμή του αντικειμένου αντανακλάται πίσω στον δέκτη αλλά ταυτόχρονα υπάρχει και μια δεύτερη αντανάκλαση από τις επιφάνειες που βρίσκονται πίσω, στο φόντο της ακμής, από φωτόνια τα οποία πέρασαν την ακμή, φτάνοντας στον δέκτη σήματα από δύο διαφορετικές περιοχές. Το όργανο προσδιορίζει την θέση του αντικειμένου μέσω του υπολογισμού του μέσου όρου των μετρήσεων με αποτέλεσμα η ακμή του αντικειμένου να βρίσκεται σε λάθος θέση. Ειδικά σε περιπτώσεις σάρωσης υψηλής πυκνότητας σημείων, το σφάλμα της ακμής είναι πολύ συχνό, δημιουργώντας στην περιοχή των ακμών θόρυβο και σφάλμα στην αποτύπωση. Το πρόβλημα λύνεται με τον ορισμό της πρώτης ανακλώμενης τιμής παραλείποντας την δεύτερη ή της δεύτερης παραλείποντας την πρώτη σε περιπτώσεις που μεταξύ του σαρωτή και του αντικειμένου παρεμβάλλονται κινούμενα εμπόδια ή αραιή βλάστηση [Συμεωνίδης, 2007] Άλλα σφάλματα Ανάλογα με την διάρκεια της σάρωσης μπορούν να προκύψουν και άλλα σφάλματα που με την χρόνο αυξάνουν. Οι μικρομετακινήσεις του σαρωτή που προκαλούνται λόγω της κίνησης του μηχανήματος ή και των κατόπτρων, μπορούν να δημιουργήσουν σφάλμα στον σωστό εντοπισμό των σημείων. Επίσης, η ανομοιόμορφη έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία μιας πλευράς του οργάνου δημιουργεί μικροδιαστολές και κενές γραμμές στην παραγόμενη αποτύπωση. Τέλος, παράγοντες όπως οι ατμοσφαιρικές συνθήκες (θερμοκρασία, ατμόσφαιρα), η ανακλαστική ικανότητα του αντικειμένου, η απόσταση και η γωνία πρόσπτωσης της ακτίνας εισάγουν επιπλέον σφάλματα στις μετρήσεις. 62 ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER

63 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Ο ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΟΣ ΣΑΡΩΤΗΣ LASER 4.4 H ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Τα παραγόμενα δεδομένα των μετρήσεων του σαρωτή αποτελούνται από ανεξάρτητα νέφη σημείων με το δικό τους αυθαίρετο σύστημα αναφοράς τα οποία είναι σε αριθμό όσες και οι στάσεις του οργάνου κατά την αποτύπωση ενός αντικειμένου. Για την δημιουργία ενός ορθού τρισδιάστατου μοντέλου ενός αντικειμένου απαιτείται επεξεργασία των παραγόμενων δεδομένων. Η επεξεργασία μπορεί να διαχωριστεί σε βήματα τα οποία παρουσιάζονται παρακάτω [Συμεωνίδης, 2007, Κόνσουλα, 2012] Εισαγωγή των δεδομένων και λογισμικά επεξεργασίας Η εισαγωγή των δεδομένων (νεφών σημείων) στον υπολογιστή μπορεί να πραγματοποιηθεί είτε με την χρήση καλωδίου USB είτε με την χρήση της αποσπώμενης κάρτας μνήμης του οργάνου σε ειδικό Card Reader. Έπειτα, τα δεδομένα μπορούν να φορτωθούν σε ειδικά λογισμικά επεξεργασίας νεφών σημείων ή σε λογισμικά CAD που υποστηρίζουν αυτήν την λειτουργία. Συνήθως, οι κατασκευαστές των σαρωτών προσφέρουν εκτός από το λογισμικό ελέγχου του σαρωτή και λογισμικά επεξεργασίας του νέφους σημείων. Μερικά από αυτά ενδεικτικά παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα. Πίνακας 3: Κατάλογος λογισμικών επεξεργασία νεφών σημείων [ Εταιρία Inn.Tec s.r.l. InnovMetric Software INUS Technology Metris kubit GmbH metrologic group Phocad GmbH UGS Raindrop Geomagic Pointools FARO Free Open Source Λογισμικό Reconstructor Polyworks RapidForm Focus Inspection, Focus Reverse Engineering PointCloud Metrolog Phidias Imageware Geomagic Studio Pointools Edit Faro Scene MeshLab Συνένωση των νεφών σημείων Το επόμενο βήμα μετά την εισαγωγή των δεδομένων στο επιμέρους λογισμικό επεξεργασίας είναι η συνένωση των επιμέρους νεφών των σημείων. Όπως ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER 63

64 ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ αναφέρθηκε και παραπάνω, τα ανεξάρτητα νέφη της κάθε σάρωσης ανήκουν σε αυθαίρετο σύστημα συντεταγμένων. Για την δημιουργία ενός μοντέλου ενός αντικειμένου χρειάζεται η εφαρμογή ενός ενιαίου συστήματος συντεταγμένων σε όλα τα νέφη σημείων των σαρώσεων. Αυτό με επιτυγχάνεται με την μετατόπιση, τον προσανατολισμό και την ένωση των επιμέρους νεφών σημείων. Η διαδικασία αυτή ονομάζεται Cloud Alignment ή Registration. Η ένωση πραγματοποιείται με την χρήση κοινών σημείων μεταξύ των σαρώσεων. Τα κοινά σημεία μπορεί να είναι είτε προσημασμένοι στόχοι (checkerboard,σφαίρες κ.α.), είτε χαρακτηριστικά σημεία ή επιφάνειες που είναι κοινές και στις δυο λήψεις, είτε απευθείας ένωση των σαρώσεων με βάση κοινές περιοχές. Επιπλέον, σε περίπτωση που απαιτείται ένταξη σε κάποιο συγκεκριμένο σύστημα συντεταγμένων και όχι σε αυθαίρετο πραγματοποιείται γεωαναφορά (georeference) των νεφών σημείων. Η διαδικασία είναι παρόμοια με αυτή της Φωτογραμμετρίας (απόλυτος προσανατολισμός των φωτογραφιών) και των Συστημάτων Γεωγραφικών Πληροφοριών (G.I.S.). Η γεωαναφορά μπορεί να πραγματοποιηθεί είτε με εντοπισμό και χρήση σημείων με γνωστές συντεταγμένες, είτε με χρήση σταθερών σημείων τα οποία έχουν μετρηθεί με κάποια άλλη μέθοδο (τοπογραφική ή GPS). Επίσης, μπορούν να είναι και στόχοι που χρησιμοποιήθηκαν στην διαδικασία της συνένωσης. Εικόνα 35: Στόχοι που χρησιμοποιούνται στην αποτύπωση με σαρωτή Laser [Κόνσουλα, 2012] Χρωματική απόδοση στο νέφος σημείων Κατά τη διάρκεια της σάρωσης του αντικειμένου παρέχεται η δυνατότητα από το σαρωτή να αποθηκεύει χρωματικά στοιχεία με τιμές RGB όπως έχει αναφερθεί και σε άλλη παράγραφο. Αυτά τα στοιχεία χρησιμοποιούνται για τον χρωματισμό του μοντέλου (Colorization). Ειδικά μέσα από το λογισμικό μπορεί να γίνει ο χρωματισμός με μορφή [Συμεωνίδης, 2007, Κόνσουλα, 2012]: Μονοχρωματικών σημείων. 256 αποχρώσεις του γκρι. Ψευδοχρωματικών σημείων. Σημείων με χρωματισμό από το λογισμικό επεξεργασίας. Σημείων με το πραγματικό χρώμα Καθαρισμός θορύβου και αραίωση σημείων Όπως έχει αναφερθεί και σε άλλη παράγραφο, σε όλες τις αποτυπώσεις αποτυπώνονται σημεία που είναι είτε λανθασμένα (επίδραση της ακμής) είτε δεν αποτελούν μέρος του αποτυπωμένου αντικειμένου (θόρυβος). Τα σφάλματα αυτά απαλείφονται ή διορθώνονται είτε αυτόματα είτε χειροκίνητα (επιλογή και διαγραφή 64 ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER

65 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Ο ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΟΣ ΣΑΡΩΤΗΣ LASER σημείων). Η διαδικασία διαγραφής της περιττής πληροφορίας (Data Cleaning) μπορεί να μειώσει σημαντικά τον αριθμό των σημείων του νέφους με αποτέλεσμα την γρηγορότερη επεξεργασία του νέφους. Ο έλεγχος, ο εντοπισμός και η απαλοιφή αυτών των περιοχών γίνεται με τρισδιάστατη απεικόνιση του συνολικού νέφους. Ένας άλλος έλεγχος και διαφοροποίηση των δεδομένων είναι η αραίωση σημείων (Point Thinning) ανά περιοχές. Σε πολλές περιπτώσεις, η πυκνότητα των σημείων υπερβαίνει την απαραίτητη για την δημιουργία τρισδιάστατου μοντέλου. Η διαδικασία της αραίωσης μπορεί να εφαρμοστεί μέχρι το σημείο που δεν επηρεάζεται η τελική ακρίβεια και αξιοπιστία του αποτελέσματος. Οι δυο αυτές τεχνικές βοηθούν στην ευκολότερη διαχείριση και ταχύτερη δημιουργία του μοντέλου με μείωση του όγκου των αρχικών δεδομένων ακόμα και σε ποσοστό 50% χωρίς να χαθεί η ακρίβεια και η χρήσιμη πληροφορία που απαιτείται αλλά απαιτείται προσοχή κατά την εφαρμογή τους [Συμεωνίδης, 2007] Δημιουργία τρισδιάστατου μοντέλου Με την ολοκλήρωση των παραπάνω βημάτων, πραγματοποιείται η δημιουργία του τρισδιάστατου μοντέλου. Η διαδικασία έχει πολλές ομοιότητες με την παραγωγή DTM με την διαφορά ότι η παραγωγή του DTM στηρίζεται σε αριθμό σημείων που μπορεί να φτάσει τις μερικές χιλιάδες ενώ η παραγωγή μοντέλου από σαρωτή μπορεί να είναι αρκετές δεκάδες εκατομμύρια. Το πιο σύνηθες προϊόν αυτής της διαδικασίας είναι ένα ψηφιακό μοντέλο της γεωμετρίας του αντικειμένου, συνήθως με την μορφή ενός πολυγωνικού μοντέλου επιφάνειας (mesh) όπως το ακανόνιστο δίκτυο τριγώνων (ΤΙΝ). Το μοντέλο δημιουργείται αυτόματα μέσα από το λογισμικό αφού πρώτα οριστούν κάποιες παράμετροι για το βήμα καννάβου, την μέγιστη πλευρά και τον βαθμό εξομάλυνσης της επιφάνειας. Ωστόσο, σε περίπτωση που δεν απαιτείται δημιουργία πολυγωνικού μοντέλου επιφάνειας (mesh), μπορούν να παραχθούν σχέδια όψεων, τομών και κατόψεων από το νέφος σημείων με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Εικόνα 36: Παιδική προτομή του Andrea della Robbia ως νέφος σημείων (αριστερά), ΤΙΝ (κέντρο) και τρισδιάστατο μοντέλο με φωτοσκίαση (δεξιά) [Κόνσουλα, 2012]. ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER 65

66

67 Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 5 : Α Π Ο Τ Υ Π Ω Σ Η Τ Ο Υ Ν Α Ο Υ Τ Ω Ν Α Γ Ι Ω Ν Α Π Ο Σ Τ Ο Λ Ω Ν

68

69 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ 5.1 Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗΣ ΤΟΥ ΝΑΟΥ O σαρωτής FARO Focus 3D Για την διαδικασία της αποτύπωσης του ναού των Αγίων Αποστόλων χρησιμοποιήθηκε ο επίγειος σαρωτής Laser Focus 3D της εταιρίας FARO. Ο σαρωτής FARO Focus 3D είναι ένας τρισδιάστατος σαρωτής Laser με ικανότητα μέτρησης μεγάλου αριθμού σημείων σε μικρό χρονικό διάστημα που τον καθιστά κατάλληλο για λεπτομερείς μετρήσεις και τεκμηριώσεις, αποτυπώσεις μεγάλων περιοχών, ποιοτικό έλεγχο στοιχείων κ.α. Ο FARO Focus 3D χρησιμοποιεί την τεχνική σύγκρισης φάσης (Phase Comparison Scanners) για τον προσδιορισμό της απόστασης των σημείων ενός αντικειμένου. Ο προσδιορισμός της θέσης των σημείων γίνεται με την χρήση πολικών συντεταγμένων μετρώντας οριζόντια και κατακόρυφη γωνία και την απόσταση. Για τον προσδιορισμό των συντεταγμένων, το όργανο χρησιμοποιεί σύστημα κωδικοποιητή μετρητή στον κατακόρυφο άξονα περιστροφής του οργάνου (κατακόρυφη γωνία) και το άλλο στον οριζόντιο άξονα περιστροφής του κατόπτρου (οριζόντια γωνία) ενώ απόσταση υπολογίζεται με αισθητήρα απόστασης. Εκτός από τις 3D συντεταγμένες, μπορεί να αποτυπώνει και την υφή του προς αποτύπωση αντικειμένου. Αυτό επιτυγχάνεται παρατηρώντας την ένταση της επιστρεφόμενης ακτίνας Laser (φωτεινότερη επιφάνεια μεγαλύτερη αντανάκλαση) και αποτυπώνεται μέσα από μια διαβάθμιση του γκρι. Το προϊόν της σάρωσης αποτελεί μια εικόνα νέφους σημείων (Point cloud) με εκατομμύρια έγχρωμα 3D σημεία μέτρησης, η οποία αποτελεί μια ακριβής ψηφιακή αναπαραγωγή της υφιστάμενης κατάστασης. Εικόνα 37: Ο σαρωτής FARO Focus 3D [ ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER 69

70 ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ο σαρωτής FARO Focus 3D σε κανονικές συνθήκες έχει εμβέλεια μέτρησης από 0.6 έως και 120m σε εξωτερικούς ή εσωτερικούς χώρους και πρόπτωση σε επιφάνεια με ανακλαστικότητα της ακτίνας Laser 90% ενώ σε επιφάνειες με ανακλαστικότητα μεγαλύτερη από 10%, η εμβέλεια κυμαίνεται από 0.6 έως και 20m. Σε ιδανικές συνθήκες χαμηλού φωτισμού και υψηλής ανακλαστικότητας της επιφάνειας μπορεί να φτάσει έως και τα m. Η μέγιστη ταχύτητα μέτρησης είναι σημεία/sec και το εύρος κάλυψης του πεδίου είναι 360 στον κατακόρυφο άξονα περιστροφής και 305 στον οριζόντιο. Η ακρίβεια μέτρησης είναι ±2mm στα 10m και 25m. O θόρυβος της μέτρησης κυμαίνεται από 0.3 έως 0.95mm για 90% ανακλαστικότητα και από 0.6 έως 2.2mm για 10% ανακλαστικότητα. Ο αισθητήρας κλίσης και στους δυο άξονες έχει ακρίβεια της τάξης του ο και εύρος ±5 ο. Εικόνα 38: Λεπτομερής εικόνα του καθρέφτη-πρίσματος και της εκπεμπόμενης ακτίνας Laser [Παπακώστας Δ., 2011]. Ο σαρωτής FARO Focus 3D είναι εξοπλισμένο με μία φωτογραφική κάμερα 70MPixels με αυτόματη προσαρμογή της φωτεινότητας που δίνει την δυνατότητα παραγωγής φωτορεαλιστικών έγχρωμων εικόνων. Η διαχωριστική ικανότητα του σαρωτή ανέρχεται σε 0,16mrad, που είναι αρκετή για την αποτύπωση αρχιτεκτονικών λεπτομερειών αρχαιολογικών μνημείων. Επιπλέον, το όργανο διαθέτει σύστημα αυτόματης οριζοντίωσης απαλλάσσοντας το χρήστη από την διαδικασία. Για την αποθήκευση των δεδομένων των μετρήσεων διαθέτει υποδοχή για κάρτα μνήμης SD, SDHC, SDXC με την οποία γίνεται και η μεταφορά των μετρήσεων στον Η/Υ. Επίσης, έχει την δυνατότητα να τοποθετηθεί κεκλιμένα ώστε να αποτυπωθεί το αντικείμενο που ενδιαφέρει, ενώ η περιοχή σάρωσης είτε ορίζεται αυτόματα από το όργανο (στην περίπτωση που θέλουμε να αποτυπώσουμε ολόκληρο το οπτικό πεδίο του οργάνου), είτε ορίζεται από τον χρήστη. Όλες οι λειτουργίες και η εισαγωγή των παραμέτρων μέτρησης πραγματοποιούνται μέσα από την ενσωματωμένη οθόνη αφής. 70 ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER

71 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ Τέλος, ο σαρωτής FARO Focus 3D έχει διαστάσεις 24 x 20 x 10cm και βάρος 5kg, το οποίο το κατατάσσει στα πιο ελαφριά και μικρά όργανα του είδος του. Για την λειτουργία του το όργανο είναι εξοπλισμένο με μπαταρία 14.4V ιόντων λιθίου, με αυτονομία έως και 5 ώρες με δυνατότητα εξωτερικής τροφοδοσίας. Η θερμοκρασία περιβάλλοντος στην οποία μπορεί να λειτουργήσει είναι από 5 έως και 40 C Μετρήσεις πεδίου Οι μετρήσεις για την αποτύπωση του ναού των Αγίων Αποστόλων είχαν διάρκεια συνολικά τρεις (3) μέρες (δυο ημέρες τον Ιούλιο και μια τον Σεπτέμβριο του 2013) κατά τις πρωινές ώρες με καλές καιρικές συνθήκες καθ όλη την διάρκεια των μετρήσεων. Ο συνολικός αριθμός των στάσεων του οργάνου (εσωτερικά και εξωτερικά του ναού) ήταν 48 με συνολικό χρόνο μετρήσεων πεδίου περίπου 16 ώρες. Πρώτη μέρα μετρήσεων Εσωτερικό του ναού Πραγματοποιήθηκαν 18 σαρώσεις (βλ. Εικόνα 39) σε διάστημα περίπου 4 ωρών στο εσωτερικό του ναού. Οι παράμετροι που ορίστηκαν στο όργανο ήταν 1/4 resolution, 3x quality, indoor <10m. Η διάρκεια της κάθε μέτρησης ήταν περίπου 6 λεπτά και εύρος αποτύπωσης 360 ο με σκοπό να αποτυπωθεί ο περιβάλλον χώρος. Για την σύνδεση των σαρώσεων μεταξύ τους χρησιμοποιήθηκαν ειδικοί επίπεδοι στόχοι - checkerboards (>3) που τοποθετήθηκαν διάσπαρτα σε απόσταση μεγαλύτερη των 60cm από το όργανο και με δυνατότητα θέασης τους από 2 τουλάχιστον διαδοχικές σαρώσεις. Εικόνα 39: Θέσεις λήψεων 1 ης ημέρα μετρήσεων. ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER 71

72 ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Εικόνα 40: Στιγμιότυπο θέσης 13. Διακρίνονται και οι ειδικοί επίπεδοι στόχοι (checkerboards). Δεύτερη μέρα μετρήσεων Εσωτερικό και εξωτερικό του ναού Πραγματοποιήθηκαν 24 σαρώσεις, 8 εσωτερικά και 16 εξωτερικά (βλ Σχήματα) σε διάστημα περίπου 7 ωρών. Εσωτερικά του ναού αποτυπωθήκαν τμήμα του εξωνάρθηκα (σαρώσεις 19-21) και το Ιερό (σαρώσεις 22-26). Οι παράμετροι που ορίστηκαν και το εύρος αποτύπωσης ήταν οι ίδιοι με τις πρώτης ημέρας. Η σύνδεση των μετρήσεων των δυο ημερών πραγματοποιήθηκε με χρήση των ειδικών στόχων σε σημειωμένα σημεία, κοινά με την προηγούμενη μέρα. Για την αποτύπωση του Ιερού δεν χρησιμοποιήθηκαν οι ειδικοί στόχοι αλλά κοινές επιφάνειες. Εξωτερικά του ναού αποτυπώθηκε όλη η πρόσοψη και τμήματα των τρούλων και της σκεπής. Οι παράμετροι που ορίστηκαν στο όργανο ήταν 1/5 resolution, 4x quality, outdoor 20+m. Η διάρκεια της κάθε μέτρησης ήταν περίπου από 6,5 λεπτά έως 9 λεπτά (σαρώσεις 30-38) και εύρος αποτύπωσης 360 ο με σκοπό να αποτυπωθεί όλος ο περιβάλλον χώρος. Για την σύνδεση των σαρώσεων μεταξύ τους χρησιμοποιήθηκαν ειδικοί επίπεδοι στόχοι - checkerboards (>3) και σφαιρικοί στόχοι (>3) από φελιζόλ διαμέτρου 14cm που τοποθετήθηκαν διάσπαρτα σε απόσταση μεγαλύτερη των 60cm από το όργανό και με δυνατότητα θεασής τους από 2 τουλάχιστον διαδοχικές σαρώσεις. Για την σύνδεση του εσωτερικού με το εξωτερικό τοποθετήθηκαν οι στόχοι (σφαιρικοί και επίπεδοι) πλησίον της κύριας εξώπορτας. 72 ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER

73 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ Εικόνα 41: Θέσεις λήψεων 2 ης ημέρα μετρήσεων εσωτερικά του ναού. Εικόνα 42: Θέσεις λήψεων 2 ης ημέρα μετρήσεων εξωτερικά του ναού. ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER 73

74 ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Εικόνα 43: Στιγμιότυπο θέσης 35. Τρίτη ημέρα μετρήσεων Η στέγη του ναού Πραγματοποιήθηκαν 6 σαρώσεις σε διάστημα περίπου 4 ωρών, περιμετρικά του ναού πάνω σε ταράτσες παρακείμενων οικοδομών με σκοπό την αποτύπωση της στέγης και των τρούλων. Οι παράμετροι που ορίστηκαν στο όργανο ήταν 1/2 resolution, 4x quality, outdoor 20+m. Η διάρκεια της κάθε μέτρησης διέφερε ανάλογα με το ορισμένο εύρος αποτύπωσης της κάθε σάρωσης (Πίνακας 4). Για την σύνδεση των σαρώσεων δεν έγινε χρήση στόχων αλλά με κοινές επιφάνειες. Πίνακας 4: Εύρος και διάρκεια κάθε σάρωσης Αριθμός λήψης H V Διάρκεια(min) ο -131 ο 57 ο -95 ο ο -129 ο 59 ο -98 ο ο -137 ο -48 ο -16 ο ο -164 ο -47 ο -10 ο ο -158 ο -51 ο -10 ο ο -123 ο -38 ο -15 ο ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER

75 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ Εικόνα 44: Θέσεις λήψεων 3 ης ημέρα μετρήσεων εξωτερικά του ναού. Εικόνα 45: Στιγμιότυπο θέσης 43. ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER 75

76 ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Προβλήματα- Δυσκολίες. Οι δυσκολίες που αντιμετωπίστηκαν αφορούσαν στο ωράριο λειτουργίας του ναού με αποτέλεσμα να δαπανηθεί περισσότερος χρόνος στο πεδίο (2 αντί 1 ημέρα για το εσωτερικό), στην έλλειψη πρόσβασης στην στέγη του ναού και την δυσκολία αποτύπωσης της στέγης της δυτικής όψης σε ικανοποιητικό βαθμό λόγω μη ύπαρξης ψηλού κτιρίου στην δυτική πλευρά. 5.2 Η ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΜΕΤΡΗΣΕΩΝ Λογισμικά επεξεργασίας Τα λογισμικά που χρησιμοποιήθηκαν στην επεξεργασία των μετρήσεων είναι το FARO Scene και το Pointools Edit 1.5 Pro Faro Scene Το λογισμικό Faro Scene είναι ένα ειδικά σχεδιασμένο για τους σαρωτές Laser της FARO. Επεξεργάζεται και διαχειρίζεται μεγάλο όγκο δεδομένων σάρωσης εύκολα και αποτελεσματικά χρησιμοποιώντας την αυτόματη αναγνώριση αντικειμένων, την ευθυγράμμιση και τη γεωαναφορά των σαρώσεων. Το λογισμικό είναι εξαιρετικά φιλικό προς το χρήστη και παράγει υψηλής ποιότητας δεδομένα σε ελάχιστο χρόνο. Αναλυτικά, όσον αφορά την επεξεργασία δεδομένων σάρωσης: Αυτόματη ανίχνευση στόχων αναφοράς (σφαιρών και επίπεδων ασπρόμαυρων στόχων) Χειροκίνητη επιλογή στόχων αναφοράς μέσω object markers (σφαιρών, επίπεδων ασπρόμαυρων στόχων, κύκλων, επιπέδων, κλπ) Αυτόματη συσχέτιση και αντιστοίχιση σημείων αναφοράς Αυτόματος χρωματισμός του νέφους σημείων με πραγματικό χρώμα RGB από τις ψηφιακές φωτογραφίες υψηλής ανάλυσης της ενσωματωμένης φωτογραφικής μηχανής του FARO Χρωματισμός του νέφους σημείων μέσω εισαγωγής άλλων έγχρωμων ψηφιακών εικόνων Διαγραφή - καθαρισμός περιοχών του νέφους σημείων Αποθήκευση σε νέα αρχεία σάρωσης επιλεγμένων περιοχών Εφαρμογή διαφόρων φίλτρων (περιλαμβ. "dark points" και "stray points") Το λογισμικό διαθέτει πλήθος λειτουργιών και την εξαγωγή και εισαγωγή δεδομένων σε πολλούς τύπους. 76 ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER

77 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ Pointools Edit 1.5 Pro Το Pointools Edit είναι ένα λογισμικό επεξεργασίας νέφους σημείων για επιλογή, επεξεργασία, τμηματοποίηση μεγάλων νεφών σημείων με σκοπό την επαναχρησιμοποίηση σε άλλα λογισμικά. Χρησιμοποιώντας το συγκεκριμένο λογισμικό για επιλογή και αποχρωματισμό μεμονωμένων σημείων, δημιουργία τομών από ολόκληρο μοντέλο νέφους σημείων, βελτίωση ποιότητας νέφους σημείων και βελτιστοποίηση της απόδοσης των νεφών σημείων για επαναχρησιμοποίηση μέσα από συμβατά λογισμικά (Bentley, Autodesk, Rhino, και SketchUp). Γενικά, το συγκεκριμένο λογισμικό προσφέρει: Διαβάζει όλους τους τύπους δεδομένων σάρωσης. Δημιουργία μοντέλου Pointools POD για επαναχρησιμοποίηση Τμηματοποίηση και βελτιστοποίηση νέφους σημείων Ικανότητα προβολής δισεκατομμυρίων σημείων στην οθόνη Παραγωγή εικόνων και κινούμενων εικόνων-video Δημιουργία τομών από το νέφος σημείων Διόρθωση χρώματος RGB σε σημεία του νέφους. Εύκολος καθαρισμός θορύβου από τα νέφη σημείων Η διαδικασία της επεξεργασίας Αρχικά, πραγματοποιήθηκε η εισαγωγή των αρχείων των μετρήσεων από το σαρωτή Laser στον Η/Υ, μέσω της κάρτας SD που φέρει το όργανο, στο λογισμικό FARO Scene. Μετά από επιτυχή εισαγωγή όλων των λήψεων του οργάνου, πραγματοποιήθηκε η συνένωση (registration) των νεφών των σημείων μεταξύ τους με σκοπό την παραγωγή του μοντέλου. Η συνένωση πραγματοποιήθηκε με την χρήση των ειδικών επίπεδων στόχων - checkerboards και των σφαιρικών στόχων από φελιζόλ καθώς και κοινών επιφανειών (μεγάλες επίπεδες επιφάνειες, παράθυρα, το πάτωμα κ.α.) όπου ήταν δυνατή. Η διαδικασία έγινε αρχικά αυτόματα από το λογισμικό και μετά πραγματοποιήθηκε ο έλεγχος και η διόρθωση των σφαλμάτων όπου προέκυψαν. Η διαδικασία της συνένωσης των νεφών σημείων υλοποιήθηκε σε τρία στάδια, αρχικά έγινε η συνένωση του εσωτερικού του ναού, έπειτα του εξωτερικού και με το εσωτερικό και τέλος της σκεπής και με το εξωτερικό. Η ευθυγράμμιση των νεφών πραγματοποιήθηκε με την χρήση της επιλογής place cluster. Το αποτέλεσμα της συνένωσης και ευθυγράμμισης ήταν πολύ ικανοποιητικό με μέγιστο σφάλμα 0,04m και ελάχιστο 0,003m. Στην συνέχεια πραγματοποιήθηκε ο χρωματισμός του μοντέλου με την επιλογή colorization με την χρήση των χρωμάτων RGB που αποτύπωσε η ενσωματωμένη κάμερα του σαρωτή. ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER 77

78 ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Εικόνα 46: Οι ευθυγραμμισμένες και χρωματισμένες λήψεις του ναού εσωτερικά όπως φαίνονται στο Faro Scene. Εικόνα 47: Οι ευθυγραμμισμένες και χρωματισμένες λήψεις του ναού εξωτερικά όπως φαίνονται στο Faro Scene. Μετά την ολοκλήρωση της συνένωσης (registration) και χρωματισμού (colorization) του μοντέλου, έγινε η εξαγωγή του ευθυγραμμισμένου νέφους σημείων σε μορφή ASC (x,y,z,r,g,b) με σκοπό την περαιτέρω επεξεργασία του στο λογισμικό Pointools Edit 1.5 Pro. Αρχικά, μετά την εισαγωγή του νέφους σημείων, έγινε από καθαρισμός της περιττής πληροφορίας-θόρυβος όπως βλάστηση, γειτονικά κτίσματα, περιφράξεις 78 ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER

79 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ κ.α. Έπειτα, με την βοήθεια της εντολής clip box πραγματοποιήθηκε η παραγωγή των κατόψεων, προσόψεων και τομών από το μοντέλο. Οι εικόνες εξήχθησαν σε μορφή τύπου jpeg με την χρήση της εντολής snapshot με παραμέτρους ανάλυσης 7000 και κάναβο πάνω στην εικόνα διαστάσεων 5 x 5m (κλίμακα 1:50) αφού πρώτα ορίστηκε το πάχος των σημείων ώστε να υπάρχει λεπτομέρεια εκεί που χρειάζεται. Εκτός από τις εικόνες από τον ναό που αποτελούσε και το αντικείμενο μελέτης, στην πληροφορία που αποτυπώθηκε και εξαιρέθηκε ήταν και η κυστέρνα και τμήμα του παλιού μοναστηριού στα δυτικά - βορειοδυτικά του ναού. Εικόνα 48: Η νοτιοανατολική όψη του ναού όπως φαίνονται στο Pointools Edit 1.5 Pro. Εικόνα 49: Η νοτιοδυτική όψη του ναού όπως φαίνονται στο Pointools Edit 1.5 Pro. ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER 79

80 ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Εικόνα 50: Η κινστέρνα και τμήμα του παλαιού μοναστηριού όπως φαίνονται στο Pointools Edit 1.5 Pro. Τέλος, χρησιμοποιήθηκε το λογισμικό σχεδίασης AutoCAD 2014 της Autodesk και η επέκταση Raster Design 2014 για την παραγωγή των τελικών σχεδίων (προσόψεων, κατόψεων, ανόψεων και τομών). Αφού έγινε η εισαγωγή των εικόνων τύπου jpeg στο λογισμικό, πραγματοποιήθηκε ο ορισμός της κλίμακας και η συνόρθωση της κάθε εικόνας. Αυτό έγινε με τον σχεδιασμό γραμμικού κανάβου 5 x 5m και έπειτα με την χρήση της εντολής correlate -> match πραγματοποιήθηκε η εφαρμογή των διαστάσεων του κανάβου στην εικόνα. Έπειτα, για την διόρθωση των τυχόν σφαλμάτων, πραγματοποιήθηκε η συνόρθωση των εικόνων μέσω της εντολής correlate -> rubbersheet και με χρήση πολυωνυμικού μετασχηματισμού πρώτου βαθμού. Το Total RMS του μετασχηματισμού κυμαίνονταν της τάξεως των 2mm. Τα τελικά σχέδια (παρατίθενται στο παράρτημα) αποτελούνται από μία κάτοψη, μια άνοψη, τέσσερις όψεις και τέσσερις τομές. Ενδεικτικά, παρατίθενται οι παρακάτω εικόνες που παράχθηκαν από το λογισμικό Pointools. 80 ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER

81 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ Εικόνα 51: Η κάτοψη του ναού μετά από εξαγωγή από το Pointools Edit 1.5 Pro. Εικόνα 52: Η άνωψη του ναού μετά από εξαγωγή από το Pointools Edit 1.5 Pro. ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER 81

82 ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Εικόνα 53: Η νότια όψη του ναού μετά από εξαγωγή από το Pointools Edit 1.5 Pro. Εικόνα 54: Η Α-Δ τομή του ναού μετά από εξαγωγή από το Pointools Edit 1.5 Pro. 82 ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER

83 Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 6 : Σ Υ Γ Κ Ρ Ι Σ Η Τ Ε Λ Ι Κ Ω Ν Π Ρ Ο Ϊ Ο Ν Τ Ω Ν Σ Α Ρ Ω Τ Η L A S E R Μ Ε Τ Ο Π Ο Γ Ρ Α Φ Ι Κ Η Μ Ε Θ Ο Δ Ο

84

85 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΕΛΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΣΑΡΩΤΗ LASER ΜΕ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟ ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΕΛΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΣΑΡΩΤΗ LASER ΜΕ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟ Μετά την παράγωγη των τελικών προϊόντων πραγματοποιήθηκε μια σύγκριση με τα τελικά αποτελέσματα Τοπογραφικής μεθόδου που υλοποιήθηκε στα πλαίσια διπλωματικής εργασίας του τμήματος με τίτλο «Τοπογραφική Αποτύπωση Ιερού Ναού Αγίων Αποστόλων Θεσσαλονίκης» [Κοντοδήμα et al., 1998]. Η σύγκριση επιτεύχθηκε με την παράθεση των σχεδίων ανά ζεύγη και μέτρηση είκοσι (20) πλευρικών ή άλλων αποστάσεων μέσα από τα σχέδια των δυο μεθόδων και υπολογισμός των ΔS διαφορών. Επιπλέον, υπολογίστηκαν οι μέσοι όροι και το μέσο τετραγωνικό σφάλμα (RMSE) των διαφορών των αποστάσεων. Τα αποτελέσματα παρατίθενται στον παρακάτω πίνακα. Πίνακας 5: Σύγκριση αποστάσεων μεθόδων σάρωσης Laser και Τοπογραφικής σε τέσσερις περιπτώσεις. ΚΑΤΟΨΗ ΝΟΤΙΑ ΟΨΗ α/α Μέθοδος με Σαρωτή Laser Τοπογραφική Μέθοδος Διαφορές Μέθοδος με Σαρωτή Laser Τοπογραφική Μέθοδος Διαφορές S(m) S(m) ΔS(cm) S(m) S(m) ΔS(cm) Μ.Ο.= 4.03cm RMSE = 4.45cm ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΟΨΗ Μ.Ο.= 3.71cm RMSE = 4.69cm ΤΟΜΗ Α-Δ α/α Μέθοδος με Σαρωτή Laser Τοπογραφική Μέθοδος Διαφορές Μέθοδος με Σαρωτή Laser Τοπογραφική Μέθοδος Διαφορές S(m) S(m) ΔS(cm) S(m) S(m) ΔS(cm) Μ.Ο.= 4.22cm RMSE = 4.89cm Μ.Ο.= 3.9cm RMSE = 4.31cm Μ.Ο.= 3.96cm RMSE = 4.59cm ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER 85

86 ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Εικόνα 55: Παράθεση των κατόψεων του ναού (με κόκκινο χρώμα η μέθοδος με Laser Scanner και πράσινο η τοπογραφική) και μέτρηση πέντε τυχαίων αποστάσεων. Εικόνα 56: Παράθεση των νότιων όψεων του ναού (με κόκκινο χρώμα η μέθοδος με Laser Scanner και πράσινο η τοπογραφική) και μέτρηση πέντε τυχαίων αποστάσεων. 86 ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΝΑΟΥ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕ ΣΑΡΩΤΗ LASER

Κείμενο Εκκλησίας του Τιμίου Σταυρού στο Πελέντρι. Ελληνικά

Κείμενο Εκκλησίας του Τιμίου Σταυρού στο Πελέντρι. Ελληνικά 1 Κείμενο Εκκλησίας του Τιμίου Σταυρού στο Πελέντρι Ελληνικά 2 ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΣΤΟ ΠΕΛΕΝΤΡΙ Η εκκλησία του Τιμίου Σταυρού στο Πελέντρι φαίνεται να χτίστηκε λίγο μετά τα μέσα του 12 ου αιώνα

Διαβάστε περισσότερα

ΝΑΟΣ ΑΓΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ

ΝΑΟΣ ΑΓΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ Στον 11 ο αιώνα χρονολογείται η αγία Αικατερίνη στην Πλάκα, κοντά στο μνημείο του Λυσικράτους. Έχει χτιστεί πάνω σε ερείπια αρχαίου ναού της Αρτέμιδος. Η στέγαση του κεντρικού τμήματος,

Διαβάστε περισσότερα

γυναίκας που σύμφωνα με την παράδοση ήταν η Θεοδώρα, κόρη του αυτοκράτορα Μαξιμιανού, η οποία είχε ασπασθεί το χριστιανισμό. Το 1430, με την κατάληψη

γυναίκας που σύμφωνα με την παράδοση ήταν η Θεοδώρα, κόρη του αυτοκράτορα Μαξιμιανού, η οποία είχε ασπασθεί το χριστιανισμό. Το 1430, με την κατάληψη Αγία Αικατερίνη Η Αγία Aικατερίνη βρίσκεται σε ενα απο τα καλυτερα μερη της θεσσαλονικης, στην Βορειοδυτική πλευρά της Άνω Πολης.Κτισμένη το 1320 μχ,η ατμόσφαιρα ειναι πολύ ωραία και προπάντον ειναι ήσυχα

Διαβάστε περισσότερα

Κείμενο Αγίου Νικολάου της Στέγης. Ελληνικά

Κείμενο Αγίου Νικολάου της Στέγης. Ελληνικά 1 Κείμενο Αγίου Νικολάου της Στέγης Ελληνικά 2 Ο Άγιος Νικόλαος της Στέγης Πήρε το όνομα του μετά την προσθήκη της δεύτερης Στέγης του ναού τον 13ον αιώνα, για την προστασία του από τα χιόνα και τη βροχή.

Διαβάστε περισσότερα

01 Ιερός ναός Αγίου Γεωργίου ΓουμένισσΗΣ

01 Ιερός ναός Αγίου Γεωργίου ΓουμένισσΗΣ Ιερός ναός Αγίου Γεωργίου ΓουμένισσΗΣ Ιερός ναός Αγίου Γεωργίου ΓουμένισσΗΣ Το περίτεχνο τέμπλο του Αγίου Γεωργίου με τα πλευρικά τμήματά του Α Ν Α Δ Ε Ι Ξ Η Τ Ω Ν Μ Ε Τ Α Β Υ Ζ Α Ν Τ Ι Ν Ω Ν Μ Ν Η Μ Ε

Διαβάστε περισσότερα

Παναγία της Ασίνου Ελληνικά

Παναγία της Ασίνου Ελληνικά Παναγία της Ασίνου Ελληνικά 1 ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΑΣΙΝΟΥ Ή ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΦΟΡΒΙΩΤΙΣΣΑΣ Η καμαροσκέπαστη, με δεύτερη ξύλινη στέγη εκκλησία της Παναγίας της Ασίνου, που βρίσκεται κοντά στο χωριό Νικητάρι,

Διαβάστε περισσότερα

Βυζαντινά και Οθωμανικά μνημεία της Μάκρης

Βυζαντινά και Οθωμανικά μνημεία της Μάκρης Βυζαντινά και Οθωμανικά μνημεία της Μάκρης Στρατηγικής σημασίας η θέση της Μάκρης / Κατοικήθηκε από την αρχαιότητα Οικισμός με διαρκή ανθρώπινη παρουσία από τα νεολιθικά χρόνια Ορατά στο κέντρο της σημερινής

Διαβάστε περισσότερα

από το 1985. Φορβίων, από προέρχεται Η εκκλησία αποτελεί το αιώνα

από το 1985. Φορβίων, από προέρχεται Η εκκλησία αποτελεί το αιώνα Η εκκλησία της Παναγίας της Φορβιώτισσας, περισσότερο γνωστή ως η Παναγία της Ασίνου, βρίσκεται στις βόρειες υπώρειες της οροσειράς ο του Τροόδους. Είναι κτισμένη στην ανατολική όχθη ενός μικρού χείμαρρου,

Διαβάστε περισσότερα

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2016 Εκκλησίες της Σωτήρας. Πρόγραμμα Μαθητικών Θρησκευτικών Περιηγήσεων «Συνοδοιπόροι στα ιερά προσκυνήματα του τόπου μας»

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2016 Εκκλησίες της Σωτήρας. Πρόγραμμα Μαθητικών Θρησκευτικών Περιηγήσεων «Συνοδοιπόροι στα ιερά προσκυνήματα του τόπου μας» ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2016 Εκκλησίες της Σωτήρας Πρόγραμμα Μαθητικών Θρησκευτικών Περιηγήσεων «Συνοδοιπόροι στα ιερά προσκυνήματα του τόπου μας» ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ Αγία Θέκλα Βρίσκεται 7χλμ νότια από το κέντρο της Σωτήρας.

Διαβάστε περισσότερα

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗΣ ΤΟΥ ΚΑΜΠΑΝΑΡΙΟΥ>> ΠΕΡΙΟΧΗ:ΚΑΣΤΑΝΙΑ ΔΗΜΟΣ ΣΕΡΒΙΩΝ-ΝΟΜΟΣ ΚΟΖΑΝΗΣ

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗΣ ΤΟΥ ΚΑΜΠΑΝΑΡΙΟΥ>> ΠΕΡΙΟΧΗ:ΚΑΣΤΑΝΙΑ ΔΗΜΟΣ ΣΕΡΒΙΩΝ-ΝΟΜΟΣ ΚΟΖΑΝΗΣ Τ.Ε.Ι. ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΤΜΗΜΑ:ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΥΠΟΔΟΜΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗ:ΚΑΣΤΑΝΙΑ ΔΗΜΟΣ ΣΕΡΒΙΩΝ-ΝΟΜΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

Θεσσαλονίκη: Μια πόλη, μια ιστορία

Θεσσαλονίκη: Μια πόλη, μια ιστορία Θεσσαλονίκη: Μια πόλη, μια ιστορία Πολιτιστική Κληρονομιά ΑΦΟΡΜΗΣΗ 1 ο Διεθνές Συνέδριο Νέων της UNESCO στην Αρχαία Ολυμπία 2018: Ευρωπαϊκό έτος για την πολιτιστική κληρονομιά 17 στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης

Διαβάστε περισσότερα

Μονή Αγίου Ιωάννη Λαμπαδιστή. Ελληνικά

Μονή Αγίου Ιωάννη Λαμπαδιστή. Ελληνικά Μονή Αγίου Ιωάννη Λαμπαδιστή Ελληνικά 1 Μονή Αγίου Ιωάννη Λαμπαδιστή Δεν έχουμε πληροφορίες για το πότε κτίστηκε η Μονή, πιθανότατα όμως να τοποθετείται στα μέσα του 16 ου αιώνα. Η εκκλησία είναι το παλαιότερο

Διαβάστε περισσότερα

Ο ναός των Αγίων Αποστόλων

Ο ναός των Αγίων Αποστόλων Ο ναός των Αγίων Αποστόλων Ο ναός των Αγίων Αποστόλων βρίσκεται στο δυτικό τμήμα του ιστορικού κέντρου της Θεσσαλονίκης, σε μικρή απόσταση από τα δυτικά τείχη και το σημείο όπου βρισκόταν η κατεστραμμένη

Διαβάστε περισσότερα

Η συμβολή των Συστημάτων Πληροφοριών στην Γεωμετρική Τεκμηρίωση Μνημείων

Η συμβολή των Συστημάτων Πληροφοριών στην Γεωμετρική Τεκμηρίωση Μνημείων Η συμβολή των Συστημάτων Πληροφοριών στην Γεωμετρική Τεκμηρίωση Μνημείων Χαράλαμπος ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ Εργαστ. Φωτογραμμετρίας Σχολή Αγρονόμων Τοπογράφων Μηχανικών Ε.Μ.Π. E-mail: cioannid@survey.ntua.gr ΣΥΜΠΟΣΙΟ:

Διαβάστε περισσότερα

ΟΡΘΟΔΟΞΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΚΡΙΠΟΥ

ΟΡΘΟΔΟΞΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΚΡΙΠΟΥ ΟΡΘΟΔΟΞΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΚΡΙΠΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η μονή της Παναγίας Σκριπού της Ορχομενιώτισσας της Βοιωτίας, κοντά στον αρχαίο Ορχομενό, περιλαμβάνει το πιο σημαντικό

Διαβάστε περισσότερα

Η θεώρηση και επεξεργασία του θέματος οφείλει να γίνεται κυρίως από αρχιτεκτονικής απόψεως. Προσπάθεια κατανόησης της συνθετικής και κατασκευαστικής

Η θεώρηση και επεξεργασία του θέματος οφείλει να γίνεται κυρίως από αρχιτεκτονικής απόψεως. Προσπάθεια κατανόησης της συνθετικής και κατασκευαστικής ΑΝΑΓΝΩΣΗ - ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΝΗΜΕΙΟΥ ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΗΦΑΙΣΤΟΥ Η θεώρηση και επεξεργασία του θέματος οφείλει να γίνεται κυρίως από αρχιτεκτονικής απόψεως. Προσπάθεια κατανόησης της συνθετικής και κατασκευαστικής δομής

Διαβάστε περισσότερα

Κείμενο Εκκλησίας Αρχαγγέλου Μιχαήλ στον Πεδουλά. Ελληνικά

Κείμενο Εκκλησίας Αρχαγγέλου Μιχαήλ στον Πεδουλά. Ελληνικά 1 Κείμενο Εκκλησίας Αρχαγγέλου Μιχαήλ στον Πεδουλά Ελληνικά 2 ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΥ ΜΙΧΑΗΛ ΣΤΟΝ ΠΕΔΟΥΛΑ Η εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ που χτίστηκε πριν το 1474 είναι μονόκλιτη, ξυλόστεγη με νάρθηκα

Διαβάστε περισσότερα

Ιερός Ναός Αγίων Ιάσωνος και Σωσιπάτρου ΚΕΡΚΥΡΑ

Ιερός Ναός Αγίων Ιάσωνος και Σωσιπάτρου ΚΕΡΚΥΡΑ Ιερός Ναός Αγίων Ιάσωνος και Σωσιπάτρου ΚΕΡΚΥΡΑ Μάριος Χειμαριός Μάριος Χειμαριός, Κέρκυρα, Ιερός Ναός Αγίων Ιάσωνος και Σωσιπάτρου (Αρχιτεκτονική/ Ιστορία ) www.24grammata.com1 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην περιοχή

Διαβάστε περισσότερα

Γενικό Λύκειο Καρπερού Δημιουργική Εργασία: Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ

Γενικό Λύκειο Καρπερού Δημιουργική Εργασία: Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ Γενικό Λύκειο Καρπερού Δημιουργική Εργασία: Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ Ο ναός ήταν αφιερωμένος στη Σοφία του Θεού, κτίστηκε στη θέση αυτή από το Μεγάλο Κωνσταντίνο (306-339) αλλά πολύ σύντομα, το 404, καταστράφηκε

Διαβάστε περισσότερα

Ανάγνωση - Περιγραφή Μνημείου: Ναός του Ηφαίστου

Ανάγνωση - Περιγραφή Μνημείου: Ναός του Ηφαίστου ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ Εργαστήριο Συγκοινωνιακής Τεχνικής Σχολή Αγρονόμων-Τοπογράφων Μηχανικών Τομές Τοπογραφίας Αποτυπώσεις Μνημείων Υπεύθυνος Διδάσκων: Γεωργόπουλος Ανδρέας Ανάγνωση - Περιγραφή

Διαβάστε περισσότερα

1 η Θεματική ενότητα- Μπορούν οι άνθρωποι να εικονίζουν το Θεό; 1. Δώστε τον ορισμό της εικόνας.

1 η Θεματική ενότητα- Μπορούν οι άνθρωποι να εικονίζουν το Θεό; 1. Δώστε τον ορισμό της εικόνας. 1 η Θεματική ενότητα- Μπορούν οι άνθρωποι να εικονίζουν το Θεό; 1. Δώστε τον ορισμό της εικόνας. 2. Ποια η έννοια της λέξεως είδωλο στο θρησκευτικό τομέα; 3. Ποιο από τα παρακάτω αποτελούν μορφές σύγχρονης

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ ΤΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

ΤΑ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ ΤΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΤΑ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ ΤΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ Από την εποχή του εσποτάτου της Ηπείρου στα Βυζαντινά χρόνια στο νησί των Ιωαννίνων δημιουργήθηκαν Μονές και Ησυχαστήρια, που με την πάροδο του χρόνου η φήμη, αλλά

Διαβάστε περισσότερα

Το ναϋδριο της Παναγούδας στο Θεολόγο Θάσου

Το ναϋδριο της Παναγούδας στο Θεολόγο Θάσου Το ναϋδριο της Παναγούδας στο Θεολόγο Θάσου Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού 12η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Καβάλα 2 0 1 0 Ο ορεινός οικισμός Θεολόγος είναι κτισμένος στο βάθος μιας ρεματιάς στο

Διαβάστε περισσότερα

Χωρικά Συστήματα Πληροφοριών για την Γεωμετρική Τεκμηρίωση Μνημείων

Χωρικά Συστήματα Πληροφοριών για την Γεωμετρική Τεκμηρίωση Μνημείων Χωρικά Συστήματα Πληροφοριών για την Γεωμετρική Τεκμηρίωση Μνημείων Χαράλαμπος ΙΩΑΝΝΙ ΗΣ Εργαστ. Φωτογραμμετρίας Σχολή Αγρονόμων Τοπογράφων Μηχανικών Ε.Μ.Π. E-mail: cioannid@survey.ntua.gr Επιστημονικές

Διαβάστε περισσότερα

Κείμενο Εκκλησίας Μεταμόρφωσης του Σωτήρος Παλαιχώρι. Ελληνικά

Κείμενο Εκκλησίας Μεταμόρφωσης του Σωτήρος Παλαιχώρι. Ελληνικά 1 Κείμενο Εκκλησίας Μεταμόρφωσης του Σωτήρος Παλαιχώρι Ελληνικά 2 ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ- ΠΑΛΑΙΧΩΡΙ Η εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος είναι ένα μικρό παρεκκλήσι που χτίστηκε στις αρχές

Διαβάστε περισσότερα

Χριστιανική και Βυζαντινή Αρχαιολογία

Χριστιανική και Βυζαντινή Αρχαιολογία Χριστιανική και Βυζαντινή Αρχαιολογία Ενότητα Δ: Υστεροβυζαντινή Τέχνη (1204-1453) Αρχιτεκτονική-Ζωγραφική. Στουφή - Πουλημένου Ιωάννα Ἐθνικὸ καὶ Καποδιστριακὸ Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν Τμῆμα Θεολογίας - Θεολογικὴ

Διαβάστε περισσότερα

- 1 - Ο Ναός του Τιμίου Σταυρού του Αγιασμάτι (Πλατανιστάσα) Ελληνικά

- 1 - Ο Ναός του Τιμίου Σταυρού του Αγιασμάτι (Πλατανιστάσα) Ελληνικά - 1 - Ο Ναός του Τιμίου Σταυρού του Αγιασμάτι (Πλατανιστάσα) Ελληνικά - 2 - Ο Ναός του Τιμίου Σταυρού του Αγιασμάτι (Πλατανιστάσα) Ο ναός κάποτε ήταν μέρος του μοναστηριού, αφιερωμένος στον Τίμιο Σταυρό,

Διαβάστε περισσότερα

Ορόλος του φυσικού φωτός στη βυζαντινή εκκλησιαστική αρχιτεκτονική

Ορόλος του φυσικού φωτός στη βυζαντινή εκκλησιαστική αρχιτεκτονική Ιωάννης Ηλιάδης ΕΙΚΟΝΕΣ ΦΩΤΟΣ ΣΤΟ ΝΑΟ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ ΧΡΙΣΤΟΥ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ* Ορόλος του φυσικού φωτός στη βυζαντινή εκκλησιαστική αρχιτεκτονική είναι ιδιαίτερα εμφανής στο καθολικό της Μονής Παναγίας Κοσμοσώτειρας

Διαβάστε περισσότερα

Ιερός Ναός Αγίων Θεοδώρων, Κάμπος Αβίας

Ιερός Ναός Αγίων Θεοδώρων, Κάμπος Αβίας ΕΘΝΙΚΌ ΑΣΤΕΡΟΣΚΟΠΕΊΟ ΑΘΗΝΏΝ ΓΕΩΔΥΝΑΜΙΚΌ ΙΝΣΤΙΤΟΎΤΟ Π3.2.2 Μνημείο Καλαμάτας Ιερός Ναός Αγίων Θεοδώρων, Κάμπος Αβίας Σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός μετά τρούλου, του οποίου η κατασκευή τοποθετείται μέσα

Διαβάστε περισσότερα

Βυζαντινά Μνημεία της Θεσσαλονίκης

Βυζαντινά Μνημεία της Θεσσαλονίκης Βυζαντινά Μνημεία της Θεσσαλονίκης 1ης Διαδρομής Μονή Βαλτάδων Ναός Οσίου Δαυίδ Βυζαντινό Λουτρό Ναός Αγίου Νικολάου (Ορφανού) Ναός Αγίου Παντελεήμονα Ναός Σωτήρως Χριστός Ροτόντα Παλιά Πόλη,Κάστρα 2ης

Διαβάστε περισσότερα

Ο Όσιος ΛουκάςΣτειρίου Βοιωτίας

Ο Όσιος ΛουκάςΣτειρίου Βοιωτίας Ο Όσιος ΛουκάςΣτειρίου Βοιωτίας Όσιος Λουκάς - Γενικά Στη δυτική πλαγιά του Ελικώνα, μετά το χωριό Στείρι, 30 χλμ. περίπου από τη Λειβαδιά, είναι κτισμένη η ξακουστή μονή του Οσίου Λουκά, χαρακτηρίζεται

Διαβάστε περισσότερα

Μυρτώ Παπαδοπούλου Ισαβέλλα Παπαδοπούλου Ά3α

Μυρτώ Παπαδοπούλου Ισαβέλλα Παπαδοπούλου Ά3α Μυρτώ Παπαδοπούλου Ισαβέλλα Παπαδοπούλου Ά3α Πρόλογος Ναοί της Αρχαϊκής εποχής Οι κίονες και τα μαθηματικά τους-σχεδίαση Υλοποίηση Επίλογος Πηγές Αποτελείται από τρία μέρη, τη βάση, τον κορμό, που μπορεί

Διαβάστε περισσότερα

Αποτυπώσεις Μνημείων και Αρχαιολογικών Χώρων

Αποτυπώσεις Μνημείων και Αρχαιολογικών Χώρων ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Αποτυπώσεις Μνημείων και Αρχαιολογικών Χώρων Ενότητα 7 : 3D Laser Scanner Τοκμακίδης Κωνσταντίνος Τμήμα Αγρονόμων & Τοπογράφων Μηχανικών

Διαβάστε περισσότερα

ΙΕΡΟΣ ΚΑΘΕΔΡΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΟΦΙΑΣ

ΙΕΡΟΣ ΚΑΘΕΔΡΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΟΦΙΑΣ 3 o ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΓΑΛΑΤΣΙΟΥ Σ.Χ. ΕΤΟΣ 2011-2012 ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: «ΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΓΕΙΤΟΝΕΣ ΜΑΣ» ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ ΙΕΡΟΣ ΚΑΘΕΔΡΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΟΦΙΑΣ Εργασία του μαθητή: Μαγγιώρου

Διαβάστε περισσότερα

Ο Ναός της Παναγίας Ποδύθου στη Γαλάτα. Ελληνικά

Ο Ναός της Παναγίας Ποδύθου στη Γαλάτα. Ελληνικά 1 Ο Ναός της Παναγίας Ποδύθου στη Γαλάτα Ελληνικά 2 Ο Ναός της Παναγίας Ποδύθου στη Γαλάτα Ο Ναός της Παναγίας Ελεούσας Ποδύθου, ανήκει στη μεταβυζαντινή περίοδο και κτίστηκε στις αρχές του 16 ου αιώνα,

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ. υπαίθρια αμφιθεατρική κατασκευή ημικυκλικής κάτοψης γύρω από μια κυκλική πλατεία

ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ. υπαίθρια αμφιθεατρική κατασκευή ημικυκλικής κάτοψης γύρω από μια κυκλική πλατεία ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ υπαίθρια αμφιθεατρική κατασκευή ημικυκλικής κάτοψης γύρω από μια κυκλική πλατεία Μέρη αρχαίου θεάτρου σκηνή: ορθογώνιο, μακρόστενο κτίριο προσκήνιο: στοά με κίονες μπροστά από τη

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΑΣ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ-ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΗ ΑΝΑΣΥΝΘΕΣΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΕΝΟΣ ΜΕΤΑΚΙΟΝΙΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΑΣ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ-ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΗ ΑΝΑΣΥΝΘΕΣΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΕΝΟΣ ΜΕΤΑΚΙΟΝΙΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΑΣ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ-ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΗ ΑΝΑΣΥΝΘΕΣΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΕΝΟΣ ΜΕΤΑΚΙΟΝΙΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ Αρχιτεκτονική μελέτη: Βασιλεία Μανιδάκη αρχιτέκτων ΥΠΠΟΤ-ΥΣΜΑ Δεκέμβριος

Διαβάστε περισσότερα

Οι αρχαίοι πύργοι της Σερίφου Οι αρχαίοι πύργοι, αυτόνομες οχυρές κατασκευές αποτελούν ιδιαίτερο τύπο κτιρίου με κυκλική, τετράγωνη ή ορθογώνια

Οι αρχαίοι πύργοι της Σερίφου Οι αρχαίοι πύργοι, αυτόνομες οχυρές κατασκευές αποτελούν ιδιαίτερο τύπο κτιρίου με κυκλική, τετράγωνη ή ορθογώνια Οι αρχαίοι πύργοι της Σερίφου Οι αρχαίοι πύργοι, αυτόνομες οχυρές κατασκευές αποτελούν ιδιαίτερο τύπο κτιρίου με κυκλική, τετράγωνη ή ορθογώνια κάτοψη, περισσότερους από έναν ορόφους και στιβαρή κατασκευή.

Διαβάστε περισσότερα

Ο Ναός της Παναγίας του Μουτουλλά Ελληνικά

Ο Ναός της Παναγίας του Μουτουλλά Ελληνικά 1 Ο Ναός της Παναγίας του Μουτουλλά Ελληνικά 2 Ο Ναός της Παναγίας του Μουτουλλά Σύμφωνα με επιγραφή του βόρειου τοίχου του ναού, ο ναός κτίστηκε το 1280 από τον Ιωάννη Μουτουλλά και τη σύζυγο του Ειρήνη.

Διαβάστε περισσότερα

Ασκηταριά της Μεγάλης Πρέσπας

Ασκηταριά της Μεγάλης Πρέσπας 4 Νοεμβρίου 2011 Ασκηταριά της Μεγάλης Πρέσπας Αφιερώματα / Μοναστήρια της Μακεδονίας Της Χρυσάνθης Σταυροπούλου-Τσιούμη Καθηγήτριας στο ΑΠΘ Να αναζητήσει κανείς τους ιδιαίτερους λόγους για τους οποίους

Διαβάστε περισσότερα

ΑΔΑ: ΒΛ4Ρ7Λ1-Σ36 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

ΑΔΑ: ΒΛ4Ρ7Λ1-Σ36 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ ΕΝΔΙΑΜΕΣΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ Ταχ. Δ/νση : Τέρμα Ερυθρού Σταυρού Τρίπολη Ταχ.Κώδικας : 22100 Πληροφορίες : ΣΤΑΜΑΤΙΝΑ ΞΥΓΚΟΥ Τηλέφωνο

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜOΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜOΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜOΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ ΜΕΛΕΤΗ: «ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΜΜΕΤΡΙΚΕΣ ΑΠΟΤΥΠΩΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ» ΧΡΗΜ/ΤΗΣΗ: Ε.Π. «Ανταγωνιστικότητα

Διαβάστε περισσότερα

Έτσι ήταν η Θεσσαλονίκη στην αρχαιότητα - Υπέροχη ψηφιακή απεικόνιση

Έτσι ήταν η Θεσσαλονίκη στην αρχαιότητα - Υπέροχη ψηφιακή απεικόνιση Έτσι ήταν η Θεσσαλονίκη στην αρχαιότητα - Υπέροχη ψηφιακή απεικόνιση - Με την βοήθεια της τεχνολογίας αρχαιολόγοι κατάφεραν να απεικονίσουν την Θεσσαλονίκη της αρχαιότητας - Μια ζηλευτή πόλη με Ιππόδρομο,

Διαβάστε περισσότερα

Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά

Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά Μυστράς Η καστροπολιτεία απλώνεται στις πλαγιές του φυσικά οχυρού λόφου του βυζαντινού Μυζηθρά, που έδωσε

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΕΥΝΕΣ ΣΤΟΥΣ ΝΑΟΥΣ ΤΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ

ΕΡΕΥΝΕΣ ΣΤΟΥΣ ΝΑΟΥΣ ΤΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ E. N. Τσιγαρίδας, 'Ερευνες στους ναούς της Καστοριάς 379 ΕΡΕΥΝΕΣ ΣΤΟΥΣ ΝΑΟΥΣ ΤΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ Στη διάρκεια των υπηρεσιακών μεταβάσεών μου στην Καστοριά, την περίοδο κυρίως 1970-1975 και συμπληρωματικά την

Διαβάστε περισσότερα

Σχολείο: Λύκειο Αυλωναρίου. Τμήμα: Β 2. Θέμα: ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΑΥΛΩΝΑΡΙΟΥ

Σχολείο: Λύκειο Αυλωναρίου. Τμήμα: Β 2. Θέμα: ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΑΥΛΩΝΑΡΙΟΥ Σχολείο: Λύκειο Αυλωναρίου Τμήμα: Β 2 Θέμα: ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΑΥΛΩΝΑΡΙΟΥ ΟΝΟΜΑΤΑ ΜΑΘΗΤΩΝ: Γιάννης Περιβολάρης Χριστίνα Μπενάκη Γιώργος Ρέτσας Στέλλα Φάσο Μαρία Τάλο Παναγιώτης Παναγιώτου Μαρία Σταμέλου

Διαβάστε περισσότερα

Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά

Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά Ακολούθησέ με... στην Καστροπολιτεία του Μυστρά Μυστράς Η καστροπολιτεία απλώνεται στις πλαγιές του φυσικά οχυρού λόφου του βυζαντινού Μυζηθρά, που έδωσε

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά Τεχνολογικού Τομέα. Ιστορία Κατασκευών

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά Τεχνολογικού Τομέα. Ιστορία Κατασκευών ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά Τεχνολογικού Τομέα Ιστορία Κατασκευών Ενότητα 3.3: Θολοδομικά Συστήματα Θολοδομικά συστήματα στο Βυζάντιο Δρ Σταματίνα Γ. Μαλικούτη Τμήμα Πολιτικών

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΥ ΔΙΑΔΙΔΕΤΑΙ ΤΟ ΦΩΣ

ΠΟΥ ΔΙΑΔΙΔΕΤΑΙ ΤΟ ΦΩΣ 1 ΦΩΣ Στο μικρόκοσμο θεωρούμε ότι το φως έχει δυο μορφές. Άλλοτε το αντιμετωπίζουμε με τη μορφή σωματιδίων που ονομάζουμε φωτόνια. Τα φωτόνια δεν έχουν μάζα αλλά μόνον ενέργεια. Άλλοτε πάλι αντιμετωπίζουμε

Διαβάστε περισσότερα

Παναγία του Άρακα Ελληνικά

Παναγία του Άρακα Ελληνικά 1 Παναγία του Άρακα Ελληνικά 2 ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΟΥ ΑΡΑΚΑ Ο ναός της Παναγίας του Άρακα που φαίνεται να κτίστηκε γύρω στο 1191, πιθανότατα πήρε το όνομά του από το «αρακάς», όπως και πολλά άλλα φυτονυμικά επώνυμα

Διαβάστε περισσότερα

Δημήτριος Τζανάκης Βασίλειος Βασιλάκης

Δημήτριος Τζανάκης Βασίλειος Βασιλάκης Λογισμικό 3D Ψηφιακής Καταγραφής και Απεικόνισης Αντικειμένων και Μνημείων Πολιτιστικής Κληρονομίας με σκοπό την Αξιοποίησή τους στην Εκπαίδευση Δημήτριος Τζανάκης Βασίλειος Βασιλάκης Περιεχόμενα Εισαγωγή

Διαβάστε περισσότερα

Ένα ταξίδι στην «Νύμφη του Θερμαϊκού» μέσα από τα μνημεία και τις εκκλησίες της. Εργασίες μαθητών του τμήματος Β3 Σχολ.

Ένα ταξίδι στην «Νύμφη του Θερμαϊκού» μέσα από τα μνημεία και τις εκκλησίες της. Εργασίες μαθητών του τμήματος Β3 Σχολ. Ένα ταξίδι στην «Νύμφη του Θερμαϊκού» μέσα από τα μνημεία και τις εκκλησίες της. Εργασίες μαθητών του τμήματος Β3 Σχολ.έτος 2016-17 Η εκκλησία βρίσκεται στα ΝΔ της Αρχαίας Αγοράς.Στο διπλανό κηπάριο από

Διαβάστε περισσότερα

ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΑΡΑΛΙΜΝΙΟΥ

ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΑΡΑΛΙΜΝΙΟΥ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΑΡΑΛΙΜΝΙΟΥ Σύντομο ιστορικό Ιερού Ναού Αγίου Γεωργίου Παραλιμνίου Ο Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου διαδέχθηκε το 19 ο αιώνα ένα παλαιότερο βυζαντινό ναό. Βρίσκεται στο κέντρο του

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΛΕΤΗ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΕΙΚΟΝΩΝ ΤΕΜΠΛΟΥ ΚΑΘΕΔΡΙΚΟΥ ΙΕΡΟΥ ΝΑΟΥ ΑΘΗΝΩΝ «Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ»

ΜΕΛΕΤΗ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΕΙΚΟΝΩΝ ΤΕΜΠΛΟΥ ΚΑΘΕΔΡΙΚΟΥ ΙΕΡΟΥ ΝΑΟΥ ΑΘΗΝΩΝ «Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ» ΜΕΛΕΤΗ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΕΙΚΟΝΩΝ ΤΕΜΠΛΟΥ ΚΑΘΕΔΡΙΚΟΥ ΙΕΡΟΥ ΝΑΟΥ ΑΘΗΝΩΝ «Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ» ΑΘΗΝΑ 2012 ΕΡΓΟ: ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΕΙΚΟΝΩΝ ΤΕΜΠΛΟΥ ΚΑΘΕΔΡΙΚΟΥ ΙΕΡΟΥ ΝΑΟΥ ΑΘΗΝΩΝ «Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ» ΕΚΠΟΝΗΣΗ

Διαβάστε περισσότερα

Τα εξωκκλήσια των Μεγάρων

Τα εξωκκλήσια των Μεγάρων 2o ΓΕΛ ΜΕΓΑΡΩΝ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016-17 Τα εξωκκλήσια των Μεγάρων TMHMA B4 Τα εξωκκλήσια των Μεγάρων Υφαντής Ραφαήλ Στρατιώτη Ελένη-Χριστίνα Τριανταφύλλου Γιώργος Β 4/Project Σχινά Σωτηρία Άγιος Γεώργιος Τοποθεσία:

Διαβάστε περισσότερα

Η ΜΟΝΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ (Καριγέ Τζαμί) ΣΤΕΛΙΟΣ ΓΟΥΝΑΡΟΠΟΥΛΟΣ 3o ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΕΤΟΣ ΤΑΞΗ Β1

Η ΜΟΝΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ (Καριγέ Τζαμί) ΣΤΕΛΙΟΣ ΓΟΥΝΑΡΟΠΟΥΛΟΣ 3o ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΕΤΟΣ ΤΑΞΗ Β1 Η ΜΟΝΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ (Καριγέ Τζαμί) ΣΤΕΛΙΟΣ ΓΟΥΝΑΡΟΠΟΥΛΟΣ 3o ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΕΤΟΣ 2012-2013 ΤΑΞΗ Β1 Η Mονή της Χώρας-Γενικά Μερικά από τα καλύτερα δείγματα των ψηφιδωτών της βυζαντινής τέχνης διατηρούνται

Διαβάστε περισσότερα

Η τέχνη του ψηφιδωτού (με αφορμή επίσκεψη στον Όσιο Λουκά)

Η τέχνη του ψηφιδωτού (με αφορμή επίσκεψη στον Όσιο Λουκά) 28/01/2019 Η τέχνη του ψηφιδωτού (με αφορμή επίσκεψη στον Όσιο Λουκά) / Επικαιρότητα Tα ψηφιδωτά αποτελούν είδος της εικονιστικής τέχνης που καλλιεργείται στους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους, αλλά

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ & ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΚΒ ΕΦΟΡΕΙΑ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΩΝ & ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ Θ Ε Α Τ Ρ Ο ΛΙΝΔΟΥ ΧΟΡΗΓΙΚΟΣ ΦΑΚΕΛΟΣ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ & ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΚΒ ΕΦΟΡΕΙΑ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΩΝ & ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ Θ Ε Α Τ Ρ Ο ΛΙΝΔΟΥ ΧΟΡΗΓΙΚΟΣ ΦΑΚΕΛΟΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ & ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΚΒ ΕΦΟΡΕΙΑ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΩΝ & ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ Θ Ε Α Τ Ρ Ο ΛΙΝΔΟΥ ΧΟΡΗΓΙΚΟΣ ΦΑΚΕΛΟΣ ΡΟΔΟΣ, ΜΑΡΤΙΟΣ 2011 1 1. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελ. 2 2. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΝΗΜΕΙΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

0,1,1,2,3,5,8,13,21,34,55,89...

0,1,1,2,3,5,8,13,21,34,55,89... ΧΡΥΣΗ ΤΟΜΗ: Β ΜΕΡΟΣ 0,1,1,2,3,5,8,13,21,34,55,89... Οι παραπάνω αριθμοί ονομάζονται Ακολουθία Fibonacci το άθροισμα των 2 προηγουμένων αριθμών ισούται με τον επόμενο αριθμό στην ακολουθία. Το πηλίκο τον

Διαβάστε περισσότερα

Αναρτήθηκε από τον/την Δρομπόνης Σωτήριος Πέμπτη, 18 Απρίλιος :48 - Τελευταία Ενημέρωση Πέμπτη, 18 Απρίλιος :49

Αναρτήθηκε από τον/την Δρομπόνης Σωτήριος Πέμπτη, 18 Απρίλιος :48 - Τελευταία Ενημέρωση Πέμπτη, 18 Απρίλιος :49 Στις 17 Απριλίου 2013 επισκεφθήκαμε το Αρχαιολογικό Μουσείο Μεγάρων. Η αρχαιολόγος κα Τσάλκου (την οποία θερμά ευχαριστούμε) μας παρουσίασε τα πολύ εντυπωσιακά ευρήματα της περιοχής μας δίνοντάς μας αναλυτικές

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΝΩΛΙΑ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ, ΒΠΠΓ

ΜΑΝΩΛΙΑ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ, ΒΠΠΓ ΜΑΝΩΛΙΑ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ, ΒΠΠΓ Η Στράτος υπήρξε σημαντική πόλη της Ακαρνανίας πρωτεύουσα των Ακαρνάνων από τον 5 ο αιώνα π.χ. Κτίσθηκεσεεπαφήμετηδυτική όχθη του Αχελώου, στασύνοραμετηναιτωλία. Από τις αρχαιολογικές

Διαβάστε περισσότερα

Σύμβολα και σχεδιαστικά στοιχεία. Μάθημα 3

Σύμβολα και σχεδιαστικά στοιχεία. Μάθημα 3 Σύμβολα και σχεδιαστικά στοιχεία Μάθημα 3 Τα αρχιτεκτονικά σύμβολα αποτελούν μια διεθνή, συγκεκριμένη και απλή γλώσσα. Είναι προορισμένα να γίνονται κατανοητά από τον καθένα, ακόμα και από μη ειδικούς.

Διαβάστε περισσότερα

>.. - i V. ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΠΝ ;ΐ \ i- ψ,. V.. ' ν' . V . > ' > : ' >7' . ίέ ι;κ ί ν.

>.. - i V. ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΠΝ ;ΐ \ i- ψ,. V.. ' ν' . V . > ' > : ' >7' . ίέ ι;κ ί ν. . ίέ ι;κ ί ν. f >.. - i V. ;ΐ \ i i ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΠΝ 026000265336 i- ψ,. Ϊ 1». ί 1 ι ] Iτ I V.. ' ν' ;. V! 1 ] * /.. > ' > : ' >7' ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ ΚΑΤΣΕΛΑΚΗ JJ Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟ Υ Μ ΙΧΑΗΛ

Διαβάστε περισσότερα

Α.Πρωτοχριστιανική [μέχρι τις αρχές του 4ου αι.] Β.Βυζαντινή [ ] και Γ. Μεταβυζαντινή ή Νεοβυζαντινή [από το 1453 μέχρι τους νεώτερους χρόνους]

Α.Πρωτοχριστιανική [μέχρι τις αρχές του 4ου αι.] Β.Βυζαντινή [ ] και Γ. Μεταβυζαντινή ή Νεοβυζαντινή [από το 1453 μέχρι τους νεώτερους χρόνους] ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΑ ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ Η Χριστιανική Ζωγραφική διαιρείται συνήθως σε τρεις μεγάλες περιόδους Α.Πρωτοχριστιανική [μέχρι τις αρχές του 4ου αι.] Β.Βυζαντινή [330-1453] και Γ. Μεταβυζαντινή

Διαβάστε περισσότερα

6.2 Υπόστρωμα Συνεκτικότητα και πρόσφυση, αποσπάσεις Εικ.41, 42

6.2 Υπόστρωμα Συνεκτικότητα και πρόσφυση, αποσπάσεις Εικ.41, 42 διαφόρων κατευθύνσεων και ανοιγμάτων στις ενώσεις των τοίχων αλλά και περιμετρικά στην τοιχοποιία. Μία άλλη αιτία της αποδιοργάνωσης της τοιχοποιίας, είναι η εξασθένιση του υλικού της ξυλοδεσιάς που είχε

Διαβάστε περισσότερα

ιάπλασn ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΙΟΥΛΙΟΣ νέα Μπολατίου

ιάπλασn ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΙΟΥΛΙΟΣ νέα Μπολατίου : Κυριακής Μεγαλομ. : Ευφημίας Μεγαλομ. : Μαρίνης Μεγαλομ. : Προφήτου Ηλία : Παρασκευής Οσιομ. : Παντελεήμονος Μεγαλομ. Χάλκινο αγαλματίδιο του Οφέλτη, του οποίου ο θάνατος ήταν η αιτία της ίδρυσης των

Διαβάστε περισσότερα

Χριστιανική και Βυζαντινή Αρχαιολογία

Χριστιανική και Βυζαντινή Αρχαιολογία Χριστιανική και Βυζαντινή Αρχαιολογία Ενότητα A: Παλαιοχριστιανική Τέχνη (2 ος αι. αρχές 7 ου αι.) - Παλαιοχριστιανική και Προεικονομαχική Εικονογραφία. Στουφή - Πουλημένου Ιωάννα Ἐθνικὸ καὶ Καποδιστριακὸ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΟ: ΑΝΑΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΚΩΔΩΝΟΣΤΑΣΙΟΥ ΙΕΡΟΥ ΝΑΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΩΝΟΙΚΟΥ

ΕΡΓΟ: ΑΝΑΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΚΩΔΩΝΟΣΤΑΣΙΟΥ ΙΕΡΟΥ ΝΑΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΩΝΟΙΚΟΥ ΕΡΓΟ: ΑΝΑΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΚΩΔΩΝΟΣΤΑΣΙΟΥ ΙΕΡΟΥ ΝΑΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΩΝΟΙΚΟΥ ΘΕΣΗ : ΒΑΣΙΛΕΩΝΟΙΚΟ- ΧΙΟΥ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Α. ΤΕΧΝΙΚΗ & ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΚΗ ΕΚΘΕΣΗ 1. ΘΕΣΗ ΟΙΚΟΠΕΔΟΥ 2. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΟΙΚΟΠΕΔΟΥ 3. ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

Μου έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση τα ψηφιδωτά που βρίσκονταν στην αψίδα του ναού της Παναγίας της Κανακαριάς στη Λυθράγκωμη.

Μου έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση τα ψηφιδωτά που βρίσκονταν στην αψίδα του ναού της Παναγίας της Κανακαριάς στη Λυθράγκωμη. Μου έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση τα ψηφιδωτά που βρίσκονταν στην αψίδα του ναού της Παναγίας της Κανακαριάς στη Λυθράγκωμη. Ο Χριστός. Ψηφιδωτό Παναγίας της Κανακαριάς. Λυθράγκωμη- Καρπασίας Τα ψηφιδωτά αυτά

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΟΔΟΣ ΟΨΕΙΣ ΚΑΤΟΙΚΙΩΝ. χατζηπέτρου_ελένη. Περιοχές-Όψεις

ΟΜΟΔΟΣ ΟΨΕΙΣ ΚΑΤΟΙΚΙΩΝ. χατζηπέτρου_ελένη. Περιοχές-Όψεις Τοποθεσία χωριού : Το Όμοδος περιβάλλεται από 2 ψηλές βουνοκορφές Στην εργασία θα μελετηθούν οι διαφορετικές τυπολογίες που εμφανίζονται στο χωρίο, οι σχέσεις τους με το ιδιωτικό και το δημόσιο,ο τρόπος

Διαβάστε περισσότερα

Η Συμβολή του Εργαστηρίου Φωτογραμμετρίας στην Αποκατάσταση του Ιερού Κουβουκλίου του Πανάγου Τάφου στα Ιεροσόλυμα

Η Συμβολή του Εργαστηρίου Φωτογραμμετρίας στην Αποκατάσταση του Ιερού Κουβουκλίου του Πανάγου Τάφου στα Ιεροσόλυμα Η Συμβολή του Εργαστηρίου Φωτογραμμετρίας στην Αποκατάσταση του Ιερού Κουβουκλίου του Πανάγου Τάφου στα Ιεροσόλυμα Α. Γεωργόπουλος, Χ. Ιωαννίδης, Σ. Σοϊλέ, Σ. Ταπεινάκη, Ρ. Χλιβερού Εργαστήριο Φωτογραμμετρίας,

Διαβάστε περισσότερα

Η Παγκόσμια Κληρονομιά της Κύπρου

Η Παγκόσμια Κληρονομιά της Κύπρου Η Παγκόσμια Κληρονομιά της Κύπρου Η Συνθήκη για την Προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς, που υιοθετήθηκε από την UNESCO το 1972, σηματοδότησε μια νέα εποχή στη διατήρηση των πολιτιστικών

Διαβάστε περισσότερα

Αρσανάδες, Πύργοι, Κιόσκια, Καμπάνες, Σήμαντρα, Φιάλες, Κρήνες

Αρσανάδες, Πύργοι, Κιόσκια, Καμπάνες, Σήμαντρα, Φιάλες, Κρήνες Αρσανάδες, Πύργοι, Κιόσκια, Καμπάνες, Σήμαντρα, Φιάλες, Κρήνες Αρσανάς Ζωγράφου Πύργος Χελανδαρίου Πύργος Καρακάλλου Πύργος Σταυρονικήτα Ιερά Μονή Βατοπαιδίου, Κιόσκι Κιόσκι Αγίου Παύλου Ι.Μ. Διονυσίου,

Διαβάστε περισσότερα

Πίν. Ι. α. Αεροφωτογραφία Ναυπάκτου. β. Λιμάνι Ναυπάκτου.

Πίν. Ι. α. Αεροφωτογραφία Ναυπάκτου. β. Λιμάνι Ναυπάκτου. Πίν. Ι α. Αεροφωτογραφία Ναυπάκτου. β. Λιμάνι Ναυπάκτου. Πίν. ΙΙ α. Ανασκαφή παλαιοχριστιανικής βασιλικής Nαυπάκτου. β. Ναύπακτος. Οικόπεδο Δημητροπούλου. Αποτύπωση ανασκαφής νοτιοδυτικών προσκτισμάτων

Διαβάστε περισσότερα

Εικ. 8 Η παράσταση με τους συλειτουργούντες Ιεράρχες στην κόγχη του Ιερού Βήματος.

Εικ. 8 Η παράσταση με τους συλειτουργούντες Ιεράρχες στην κόγχη του Ιερού Βήματος. Εικ. 8 Η παράσταση με τους συλειτουργούντες Ιεράρχες στην κόγχη του Ιερού Βήματος. Εικ. 9 Η παράσταση με τους συλειτουργούντες Ιεράρχες στην κόγχη του Ιερού Βήματος. 20 Εικ. 10 Ο Χριστός ως Μέγας Αρχιερέας

Διαβάστε περισσότερα

ΠΙΝΑΚΑΣ Ι ΤΩΝ ΥΠΟ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΕΙΔΩΝ. 1. Αστέρες Ανώτερου Ταξιάρχη Τάγματος Φοίνικα τεμάχια 6. 2. Μετάλλια Στρατιωτικής Αξίας τεμάχια 160

ΠΙΝΑΚΑΣ Ι ΤΩΝ ΥΠΟ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΕΙΔΩΝ. 1. Αστέρες Ανώτερου Ταξιάρχη Τάγματος Φοίνικα τεμάχια 6. 2. Μετάλλια Στρατιωτικής Αξίας τεμάχια 160 ΠΙΝΑΚΑΣ Ι ΤΩΝ ΥΠΟ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΕΙΔΩΝ 1. Αστέρες Ανώτερου Ταξιάρχη Τάγματος Φοίνικα τεμάχια 6 2. Μετάλλια Στρατιωτικής Αξίας τεμάχια 160 3. Μετάλλια Ευδοκίμου Υπηρεσίας τεμάχια 160 4. Μετάλλια Αξίας και Τιμής

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΗ ΜΑΝΗ. Ναός Άι Στράτηγου. παρά την Καστάνια

ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΗ ΜΑΝΗ. Ναός Άι Στράτηγου. παρά την Καστάνια Copyright Θέματα Αρχαιολογίας ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗ & ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ Αναστήλωση ΜΝΗΜΕΙΩΝ& Συντήρηση www.themata-archaiologias.gr Μνημείων www.themes-in-archaeology.gr ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΗ ΜΑΝΗ Ναός Άι Στράτηγου παρά την Καστάνια

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙ ΑΥΡΟΣ. Είμαι η ήμητρα Αλεβίζου, μαθήτρια του Βαρβακείου ΠΠ Γυμνασίου και θα σας παρουσιάσω το Ωδείο και το μικρό θέατρο της αρχαίας Επιδαύρου...

ΕΠΙ ΑΥΡΟΣ. Είμαι η ήμητρα Αλεβίζου, μαθήτρια του Βαρβακείου ΠΠ Γυμνασίου και θα σας παρουσιάσω το Ωδείο και το μικρό θέατρο της αρχαίας Επιδαύρου... ΕΠΙ ΑΥΡΟΣ Είμαι η ήμητρα Αλεβίζου, μαθήτρια του Βαρβακείου ΠΠ Γυμνασίου και θα σας παρουσιάσω το Ωδείο και το μικρό θέατρο της αρχαίας Επιδαύρου... Ας ξεκινήσουμε με το Ωδείο... Το ρωμαϊκό Ωδείο σε σχέση

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΗ ΜΑΝΗ. Ναός Άι Στράτηγου. παρά την Καστάνια

ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΗ ΜΑΝΗ. Ναός Άι Στράτηγου. παρά την Καστάνια Copyright Θέματα Αρχαιολογίας ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗ & ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ Αναστήλωση ΜΝΗΜΕΙΩΝ& Συντήρηση www.themata-archaiologias.gr Μνημείων www.themes-in-archaeology.gr ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΗ ΜΑΝΗ Ναός Άι Στράτηγου παρά την Καστάνια

Διαβάστε περισσότερα

Ο Ιερός Ναός του Αγ. Παντελεήμονος στη Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου

Ο Ιερός Ναός του Αγ. Παντελεήμονος στη Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου 28/07/2019 Ο Ιερός Ναός του Αγ. Παντελεήμονος στη Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου / Ορθόδοξες Προβολές Στη βορειοανατολική ακμή των τειχών της μεσαιωνικής πόλης της Ρόδου και σε απόσταση μόλις Παντελεήμονος.

Διαβάστε περισσότερα

Φωτογραφική μηχανή - Αρχή λειτουργίας.

Φωτογραφική μηχανή - Αρχή λειτουργίας. Ο25 Φωτογραφική μηχανή - Αρχή λειτουργίας. 1 Σκοπός Στην άσκηση αυτή γίνεται μία παρουσίαση των βασικών στοιχείων της φωτογραφικής μηχανής (φακός φωτοφράκτης - διάφραγμα αισθητήρας) καθώς και μία σύντομη

Διαβάστε περισσότερα

Αφορμή για τη συγγραφή αυτού του άρθρου υπήρξε η ανακρίβεια

Αφορμή για τη συγγραφή αυτού του άρθρου υπήρξε η ανακρίβεια Ηγούμενος Χρυσορρογατίσσης Διονύσιος Ο ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΗΜΑΤΟΥ Διόρθωση ανακρίβειας που προήλθε από παρεξήγηση Αφορμή για τη συγγραφή αυτού του άρθρου υπήρξε η ανακρίβεια που αναφέρεται στο βιβλίο της Μαρίνας

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ Ο πρώτος πολεοδομικός χάρτης των Αθηνών εκπονήθηκε από τους αρχιτέκτονες Κλεάνθη και Schaubert. Δεν έχει νόημα να επεκταθούμε περισσότερο στην πρώτη πολεοδομική χάραξη της πόλης

Διαβάστε περισσότερα

Εκκλησίες Παλαιού Φαλήρου

Εκκλησίες Παλαιού Φαλήρου Εκκλησίες Παλαιού Φαλήρου Η ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ, όπου υπάγονται οι ενορίες του Παλαιού Φαλήρου ιδρύθηκε το 1974 (Ν.Δ 411-134/16.5.1974) με έδρα τη Νέα Σμύρνη. Πρώτος μητροπολίτης εξελέγη ο Χρυσόστομος

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΩΡΙΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ. Μια παράσταση που περιέχει πράξεις με μεταβλητές (γράμματα) και αριθμούς καλείται αλγεβρική, όπως για παράδειγμα η : 2x+3y-8

ΘΕΩΡΙΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ. Μια παράσταση που περιέχει πράξεις με μεταβλητές (γράμματα) και αριθμούς καλείται αλγεβρική, όπως για παράδειγμα η : 2x+3y-8 ΘΕΩΡΙΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Άλγεβρα 1 ο Κεφάλαιο 1. Τι ονομάζουμε αριθμητική και τι αλγεβρική παράσταση; Να δώσετε από ένα παράδειγμα. Μια παράσταση που περιέχει πράξεις με αριθμούς, καλείται αριθμητική παράσταση,

Διαβάστε περισσότερα

Ανάκλαση Είδωλα σε κοίλα και κυρτά σφαιρικά κάτοπτρα. Αντώνης Πουλιάσης Φυσικός M.Sc. 12 ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ

Ανάκλαση Είδωλα σε κοίλα και κυρτά σφαιρικά κάτοπτρα. Αντώνης Πουλιάσης Φυσικός M.Sc. 12 ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ Ανάκλαση Είδωλα σε κοίλα και κυρτά σφαιρικά κάτοπτρα Αντώνης Πουλιάσης Φυσικός M.Sc. 12 ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ Πουλιάσης Αντώνης Φυσικός M.Sc. 2 Ανάκλαση Είδωλα σε κοίλα και κυρτά σφαιρικά κάτοπτρα Γεωμετρική

Διαβάστε περισσότερα

Μητροπολιτικός Ναός ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Παραλιμνίου ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΑΣ ΑΜΜΟΧΩΣΤΟΥ

Μητροπολιτικός Ναός ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Παραλιμνίου ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΑΣ ΑΜΜΟΧΩΣΤΟΥ Μητροπολιτικός Ναός ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Παραλιμνίου ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΑΣ ΑΜΜΟΧΩΣΤΟΥ Ο Μητροπολιτικός Ναός της Ιεράς Μητροπόλεως Κωνσταντίας - Αμμοχώστου είναι αφιερωμένος στον Μεγαλομάρτυρα Άγιο Γεώργιο

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 1 ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ. ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΤΟΠΟ ΜΑΣ

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 1 ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ. ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΤΟΠΟ ΜΑΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 1 ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ. ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΤΟΠΟ ΜΑΣ POWER RANGERS Δήμητρα Κίμογλου Μυρτώ Κώστα Θανάσης Πάσσαρης Οδυσσέας Κοντοπούλης 1. Χάρτης τη Πόλης της Θεσσαλονίκης 2. Ο Ναός της Αχειροποίητου

Διαβάστε περισσότερα

Βοιωτικός Ορχομενός και Μονή της Παναγίας Σκριπού Πανόραμα Ταξιδιωτικές Σημειώσεις apan.gr

Βοιωτικός Ορχομενός και Μονή της Παναγίας Σκριπού Πανόραμα Ταξιδιωτικές Σημειώσεις apan.gr Βοιωτικός Ορχομενός και Μονή της Παναγίας Σκριπού Πανόραμα Ταξιδιωτικές Σημειώσεις apan.gr Στα βαμβακοχώραφα της Κωπαΐδας (12 χλμ ΒΑ της Λιβαδειάς), υπάρχει ένας τόπος κατοικημένος από τα προϊστορικά χρόνια.

Διαβάστε περισσότερα

Ιερά Μονή Γόλας: Το μοναστήρι των δύσκολων καιρών

Ιερά Μονή Γόλας: Το μοναστήρι των δύσκολων καιρών 17/05/2019 Ιερά Μονή Γόλας: Το μοναστήρι των δύσκολων καιρών / Ιερές Μονές Το Μοναστήρι είναι κτισμένο στη Βορινή πλευρά ενός αντερείσματος που ενώνει τον Ταΰγετο με τα τελευταία προς Ανατολή προ βουνά

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ: «ΜΙΚΡΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΔΙΑΚΟΠΩΝ»

ΘΕΜΑ: «ΜΙΚΡΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΔΙΑΚΟΠΩΝ» ΑΡΧΗ 1ης ΣΕΛΙ ΑΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΙΔΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΣΑΒΒΑΤΟ 26 ΙΟΥΝΙΟΥ 2010 ΚΟΙΝΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΥΠΟΨΗΦΙΩΝ ΣΤΟ ΓΡΑΜΜΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ ΠΕΝΤΕ (5) ΘΕΜΑ: «ΜΙΚΡΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΔΙΑΚΟΠΩΝ» ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ: Πρόκειται

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΛΙΚΟ ΤΑΓΜΑ ΑΡΙΣΤΕΙΑΣ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ

ΒΑΣΙΛΙΚΟ ΤΑΓΜΑ ΑΡΙΣΤΕΙΑΣ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ ΒΑΣΙΛΙΚΟ ΤΑΓΜΑ ΑΡΙΣΤΕΙΑΣ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ Η σύσταση του Τάγματος έγινε στις 20 Μαΐου 1833. Ήταν η ανώτατη διάκριση του Ελληνικού Κράτους. Απονεμόταν σε Έλληνες και ξένους πολίτες οι οποίοι αρίστευσαν στον Αγώνα

Διαβάστε περισσότερα

Η ΒΑΣΙΛΙΚΗ «ΑΓ. ΣΟΦΙΑ» Η ΝΕΚΡΟΠΟΛΗ

Η ΒΑΣΙΛΙΚΗ «ΑΓ. ΣΟΦΙΑ» Η ΝΕΚΡΟΠΟΛΗ Η ΒΑΣΙΛΙΚΗ «ΑΓ. ΣΟΦΙΑ» Η ΝΕΚΡΟΠΟΛΗ Η ΒΑΣΙΛΙΚΗ «ΑΓ. ΣΟΦΙΑ» Η ΝΕΚΡΟΠΟΛΗ Η σημερινή βασιλική «Αγ. Σοφία» βρίσκεται στο κέντρο της κύριας νεκρόπολης της αρχαίας πόλης Σέρντικα. Σ αυτή την περιοχή έχουν ανακαλυφθεί

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ. Πηγή Σκαρίφηµα Διαστάσεις Χώρος-καταγραφή. Διακοσµητικό κόσµηµα, χρηστικό χειροτέχνηµα ή εικαστικό στοιχείο Εγχάρακτη γοργόνα 1 (εικ.

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ. Πηγή Σκαρίφηµα Διαστάσεις Χώρος-καταγραφή. Διακοσµητικό κόσµηµα, χρηστικό χειροτέχνηµα ή εικαστικό στοιχείο Εγχάρακτη γοργόνα 1 (εικ. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ Διακοσµητικό κόσµηµα, χρηστικό χειροτέχνηµα ή εικαστικό στοιχείο Εγχάρακτη γοργόνα 1 (εικ. 22) Ίχνος εγχάρακτου δίσκου Γλυπτός χοίρος (εικ. 7) Γλυπτός αετός 4 (εικ. 7) Πηγή Σκαρίφηµα Διαστάσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΣΚΟΠΟΣ: Η σύνδεση της καλλιτεχνικής δημιουργίας με το χαρακτήρα και τη φυσιογνωμία ενός πολιτισμού.

ΣΚΟΠΟΣ: Η σύνδεση της καλλιτεχνικής δημιουργίας με το χαρακτήρα και τη φυσιογνωμία ενός πολιτισμού. ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ (file://localhost/c:/documents%20and%20settings/user/επιφάνεια%20εργασίας/κ έντρο%20εξ%20αποστάσεως%20επιμόρφωσης%20- %20Παιδαγωγικό%20Ινστιτούτο.mht) Κέντρο Εξ Αποστάσεως Επιμόρφωσης

Διαβάστε περισσότερα

«Α σ τ ι κ ό π ε ρ ι β α λ λ ο ν τ ι κ ό μ ο ν ο π ά τ ι Λ α υ ρ ί ο υ»

«Α σ τ ι κ ό π ε ρ ι β α λ λ ο ν τ ι κ ό μ ο ν ο π ά τ ι Λ α υ ρ ί ο υ» Σχολικό έτος 2017-18 Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ε Ψ Η Τ Η Σ Π Ε Ρ Β Α Λ Λ Ο Ν Τ Ι Κ Η Σ Ο Μ Α Δ Α Σ Τ Ο Υ Ρ Α Λ Λ Ε Ι Ο Υ Γ Υ Μ Ν Α Σ Ι Ο Υ «Α σ τ ι κ ό π ε ρ ι β α λ λ ο ν τ ι κ ό μ ο ν ο π ά τ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑΞΗ Ε. Pc8 ΝΤΙΝΟΣ & ΒΑΣΙΛΙΚΗ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ

ΤΑΞΗ Ε. Pc8 ΝΤΙΝΟΣ & ΒΑΣΙΛΙΚΗ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ ΤΑΞΗ Ε Pc8 ΝΤΙΝΟΣ & ΒΑΣΙΛΙΚΗ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ 4/12/2015 Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ Η Ακρόπολη Αθηνών είναι ένας βραχώδης λόφος ύψους 156 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας και 70 μ. περίπου από το επίπεδο

Διαβάστε περισσότερα

Ιερού Παλατίου Ιππόδρομο ανακτόρου των Βλαχερνών, του ανακτόρου του Μυρελαίου σειρά καταστημάτων της Μέσης

Ιερού Παλατίου Ιππόδρομο ανακτόρου των Βλαχερνών, του ανακτόρου του Μυρελαίου σειρά καταστημάτων της Μέσης BYZANTINH TEXNH:AΡXITEKTONIKH kαι ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ H Βυζαντινή αρχιτεκτονική και ως αναπόσπαστο τμήμα της η ζωγραφική: - Ψηφιδωτή και νωπογραφία- νοείται η τέχνη που γεννήθηκε και ήκμασε μεταξύ 4ου και 15ου αιώνα,

Διαβάστε περισσότερα

Υλικά, Γραμμές και Τεχνικές στο Ελεύθερο Σχέδιο

Υλικά, Γραμμές και Τεχνικές στο Ελεύθερο Σχέδιο Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Α Υλικά, Γραμμές και Τεχνικές στο Ελεύθερο Σχέδιο Σκοπός Σκοπός του κεφαλαίου αυτού είναι να γνωρίσουν οι μαθητές τα υλικά που χρειάζονται για το ελεύθερο σχέδιο και τον τρόπο που θα τα

Διαβάστε περισσότερα

Τηλεπισκόπηση - Φωτοερμηνεία

Τηλεπισκόπηση - Φωτοερμηνεία ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Τηλεπισκόπηση - Φωτοερμηνεία Ενότητα 4: Εισαγωγή στη Φωτογραμμετρία. Κωνσταντίνος Περάκης Ιωάννης Φαρασλής Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Άδειες

Διαβάστε περισσότερα