ΜΟΡΦΕΣ ΒΙΑΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ

Transcript

1 1

2 ΜΟΡΦΕΣ ΒΙΑΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ 2

3 Υπεύθυνος Καθηγητής: Μπακογιάννης ηµήτριος Μαθητές: Κλαίρη Παπαβασιλείου Κέλυ Κοντόγια Αναστασία Χαλκιά Ναταλία Λεβή Μαρτίνα Νταλαγιώργου Στέλλα Φασούλα Κωνσταντίνος Τσιάτας Ηλίας οντάς Κασσιανή Ταµπάρα Ιωάννα Ράµµου Αφροδίτη Μπαλκουράνη Αναστασία Τσιµπούκη Μαριαλένα Σταγιάννη Ιωάννα Πατσίδου Ελένη Βαρνά Ζωή Γραβάνη 3

4 Περιεχόµενα : Εισαγωγή Μορφές Βίας Παιδική Κακοποίηση Βία κατά των γυναικών-ενδοοικογενειακή βια Σεξουαλική-Ψυχολογική Βία Οπτικοακουστική Βία Βία της τέχνης Ενδοσχολική Βία Κοινωνική-Πολιτική Βία Συνέπιες της βίας στο άτοµο και στην κοινωνία Επίλογος Οι σκέψεις µας για την Βία Βιβλιογραφία 4

5 Πρόλογος Οι άνθρωποι είτε από θυµό, οργή, αγανάκτηση, είτε από καθαρή άγνοια και προσπάθεια να τραβήξουν την προσοχή πάνω τους, συχνά δηλώνουν ότι οι ίδιοι έχουν πέσει (ή ακόµα καλύτερα, πέφτουν καθηµερινά) θύµατα βίας, χωρίς να αντιλαµβάνονται τι ουσιαστικά σηµαίνει κάτι τέτοιο, έχοντας ένα δικό τους-αυθαίρετο- ορισµό για το φαινόµενο αυτό. Η βία πρέπει να έχει ένα µόνο ορισµό που να είναι ξεκάθαρος. Βία είναι. Κάθε συµπεριφορά ή συστηµατική πολιτική συµπεριφοράς που χρησιµοποιείται για να εξαναγκάσει, να κυριαρχήσει ή να αποµονώσει το θύµα. Eίναι κάθε σωµατική, ψυχολογική και λεκτική κακοποίηση ανθρώπου που δηµιουργεί σωµατικό ή και ψυχικό πόνο ή και πληγές, Είναι η χρήση κάθε µορφής εξουσίας που επιβάλλεται στο άλλο άτοµο για τη διατήρηση του ελέγχου της σχέσης και της συµπεριφοράς του θύµατος. Συχνά συµπεριλαµβάνει παραβίαση των δικαιωµάτων του θύµατος. Ο ιεθνής Οργανισµός Υγείας ( ΟΥ) ορίζει τη βία ως εξής: Τhe intentional use of physical force or power, threatened or actual, against a person, or against a group or community, that either results in or has a high likelihood of resulting in injury, death, psychological harm, maldevelopment or deprivation. Η εσκεµµένη χρήση σωµατικής δύναµης ή εξουσίας, απειλούµενη ή πραγµατική, εναντίον ατόµου, ή εναντίον οµάδων ή κοινωνιών, που είτε έχει ως αποτέλεσµα, είτε έχει υψηλές πιθανότητες να καταλήξει σε τραυµατισµό, θάνατο, ψυχολογική βλάβη, σωµατική βλάβη, κακή ανάπτυξη ή στέρηση. H βία δεν είναι µικρό πράγµα, δεν είναι µόνο φυσική-σωµατική, δεν είναι µόνο ψυχολογική, δεν είναι µόνο λεκτική, δεν είναι µόνο καταπάτηση στοιχειωδών δικαιωµάτων, έλεγχος, κοινωνική αποµόνωση και οικονοµική εκµετάλλευση,.. 5

6 Εισαγωγή Η ΒΙΑ..... δεν είναι µόνο στην TV,..δεν είναι µόνο µέσα στην οικογένεια και στις σχέσεις,..δεν είναι µόνο προς οποιονδήποτε φοβόµαστε γιατί είναι ή γιατί δείχνει "διαφορετικός",..δεν είναι µόνο προς αυτούς που αγαπάµε, αλλά που θα προτιµούσαµε να είναι.. αλλιώς,..δεν είναι µόνο προς καθετί που µας φοβίζει ή που νοµίζουµε ότι µας απειλεί....δεν είναι µόνο προς οποιονδήποτε "µας παίρνει" να καταπιέζουµε, σε αντιστάθµισµα των καταπιέσεων που δεχόµαστε από "πιο δυνατούς" δεν είναι µόνο από ανασφάλειες και φόβους απώλειας κι αρρωστηµένα πάθη, και τελικά από και προς καθετί που δεν ξέρουµε πώς να το αντιµετωπίσουµε πιο ισότιµα και πιο δηµιουργικά.. H βία εκφράζεται µε πολλούς τρόπους, Πιο εύκολα αναγνωρίσιµη µε τους πιο "φωναχτούς" και τους πιο διαφηµισµένους τρόπους : ξύλο, τραυµατισµοί, ακρωτηριασµοί, σκοτωµοί, βιασµοί, σεξουαλική κι οικονοµική εκµετάλλευση, κι οτιδήποτε έχει φανερά µετρήσιµα καταστροφικά αποτελέσµατα ή προσβάλει τα "χρηστά ήθη" (εµφανής ψυχολογική βλάβη, εξαναγκασµός σε εγκληµατικές πράξεις, απειλές βίας, εκβιασµοί, περιορισµός κίνησης, εκµετάλλευση,καταστροφή περιουσίας ) Αλλά έχει µακροπρόθεσµα καταστροφικά αποτελέσµατα και όταν εκφράζεται µε µορφές όχι τόσο εύκολα αναγνωρίσιµες και δυστυχώς ευρύτατα διαδεδοµένες, συχνά χωρίς να τη συνειδητοποίηση ούτε θύµατος ούτε θύτη, όπως για παράδειγµα η λεκτική, η συναισθηµατική και η ψυχολογική βία. 6

7 Ποιες είναι οι µορφές που µπορεί να λάβει η Βία; Η Βία µπορεί να λάβει τις εξής µορφές: 1. Παιδική κακοποίηση Ακόµα και στις µέρες µας αρκετά παιδιά πέφτουν θύµατα κακοποίησης, κυρίως από τους γονείς τους, οι οποίοι χρησιµοποιούν τη βία ως µέσο πειθαρχίας, αλλά και από άλλα σηµαντικά πρόσωπα του περιβάλλοντος τους. Τα τελευταία χρόνια, έχει διαπιστωθεί και κακοποίηση µεταξύ συνοµηλίκων. 2. Ενδοοικογενειακή βία Εγκληµατικές συµπεριφορές, όπως η σωµατική βία σε βάρος ανηλίκων ως µέσο σωφρονισµού στο πλαίσιο της ανατροφής τους, ο συζυγικός εξαναγκασµός σε συνουσία., ο εξαναγκασµός ανικάνου ή ασθενούς µέλους της οικογένειας σε σεξουαλική πράξη, φαινόµενα αυθαιρεσίας και αυταρχισµού µέσα στην οικογένεια. 3. Πολιτική βία Το άτοµο που διαπράττει πολιτική βία είναι άκρως επικίνδυνο, γιατί νοιώθει ότι υπηρετεί ηθικές αξίες, ανώτερες απ' την σωµατική ακεραιότητα κάποιας οµάδας ανθρώπων, πολλές φορές και όλων. Μοιάζει µε την θρησκευτική βία. Πρόκληση επικίνδυνων σωµατικών βλαβών µε πολιτικά κίνητρα, ή λόγο πολιτικού µίσους του αντιπάλου. 4. Αναίτια βία Βία χωρίς προφανή ή λογική αιτία. Νεανική βία σε τυχαία πρόσωπα "για πλάκα". Σχιζοειδής βία χωρίς λογική αιτία. Ορµονική βία, λόγω υψηλής τεστοστερόνης, µα και χαµηλά επίπεδα αυτοσυγκράτησης-αυτοελέγχου. Σε όλες τις µορφές βίας, ο θύτης έχει συνήθως ένα υπόβαθρο είτε ορµονικό, είτε ιδεολογικό, είτε πολιτικό, είτε σχιζοειδές που είναι το υπόστρωµα πάνω στο οποίο τα δεδοµένα της ζωής θα απαντηθούν µε βία. Η βία σίγουρα είναι µια ασθένεια. Υπάρχουν ενδείξεις στον θύτη που η κοινωνία και το περιβάλλον είτε συνδιαµόρφωσαν είτε αγνόησαν. 5. Κυνηγετική βία Βία του κυνηγού προς το θύµα του. Άσκοπος βασανισµός του ζώου, λαθεµένη µέθοδος θανάτωσης που δεν τηρεί όσα ορίζει ο νόµος. Κατά πολλούς η κάθε βία, ακόµη και η βία για τροφή, είναι βία. 7

8 6.Σεξουαλική βία Χωρίζεται σε δύο σκέλη. Την αποδεκτή βία από τους ερωτικούς συντρόφους Σε περίπτωση που υπάρχει αποδοχή της βίας στο σεξ, τότε ίσως δεν έχουµε βιασµό (πρέπει να γίνει καταγγελία). Όµως ανά πάσα στιγµή αυτό µπορεί να ανατραπεί, αν έστω και ένας επιθυµεί, µπορεί να καταβάλει µηνύσεις. Η βία στο σεξ είναι νοµικά παράνοµη. Αν κάποιος κάνει σωµατικές βλάβες σε άτοµο που συναινεί, πάλι η βία είναι παράνοµη, απλώς για να αποδειχθεί, θα πρέπει να υπάρχει καταγγελία. Σε καµία περίπτωση δεν είναι νόµιµο να τραυµατίζεις άτοµο που επιθυµεί τραύµα. Ο νόµος το απαγορεύει κατηγορηµατικά. εύτερο σκέλος. Ο βιασµός (µη συναινετικές ερωτικές πράξεις). Ηθικά υπάρχουν δυο κατηγορίες βιασµών. Ο θύτης-θύτες δεν έχει ερωτική σχέση µε αυτό. Ο θύτης-θύτες έχει ερωτική σχέση µε το θύµα-θύµατα, απλώς την στιγµή του βιασµού το θύµα δεν συναίνεσε στην πράξη. 7.Θρησκευτική βία - Ιερή βία Το να προκαλείς σωµατικές βλάβες ή θάνατο λόγο θρησκευτικών πεποιθήσεων. Ονοµάζεται Ιερή βία και Ηθική βία. Ο θύτης δε διαπράττει κάποιο έγκληµα σύµφωνα µε τις αρχές του. Είναι πολύ επικίνδυνη µορφή βίας, όπως και η πολιτική, γιατί ακόµη και αν ο θύτης παραδεχθεί την πράξη του, δε θεωρεί συνήθως ότι έκανε κάτι µεµπτό. 8. Ψυχολογική βία Ψυχολογική πίεση, συνειδητή και µη. Ως ψυχολογική βία µπορεί να θεωρηθεί η πίεση ενός ατόµου να κάνει κάτι που δεν θέλει, ενώ αυτό δεν έχει ερωτηθεί αν θέλει. Για παράδειγµα, η υποχρεωτική στράτευση σε µια χώρα είναι µορφή ψυχολογικής βίας σε όσους την αποδέχονται για κοινωνικούς λόγους. ηλαδή ψυχολογική βία υπάρχει όταν η αποδοχή του θύµατος είναι εικονική, για να µην διαταράξει οικογενειακές ισορροπίες. Π.χ. οι γονείς µου είναι δεξιοί, δεν θέλω να πάω στον στρατό, µα θα πάω να τελειώνω - σ' αυτό ευθύνη έχει πρώτα το κράτος που δεν µελέτησε αυτήν την εκδοχή και µετά οι γονείς, που το κράτος δεν τους δίδαξε µε ειδικό υποχρεωτικό µάθηµα πως να είναι γονείς). Μορφή ψυχολογικής βίας είναι και ο ψυχαναγκασµός. Εκεί θύµα και θύτης πολλές φορές ταυτίζονται. Ψυχολογική βία, µας ασκούν άτοµα που 8

9 επιµένουν να αγοράσουµε ένα προϊόν, ένας ζητιάνος που ακόµη και αν δεν µας µιλά, µας σοκάρει ψυχολογικά το κοµµένο του πόδι και η εµφάνισή του, την οποία προβάλει χωρίς να σέβεται τα όριά µας και µας εξαναγκάζει να δώσουµε κάτι µέσω του τρόµου. Το γεγονός ότι έχει ανάγκη τα χρήµατα, δεν αναιρεί ότι ίσως και άθελά του, ασκεί έντονη ψυχολογική βία (µε την ευθύνη πάντα της πολιτείας που δεν τον στέγασε σε ίδρυµα). Η ψυχολογική βία, δεν αναιρείται αν τα άτοµα που την ασκούν έχουν κάποια δίκαια αιτήµατα. Η βία τραυµατίζει τους αποδέκτες της. 9. Οπτικοακουστική βία Τα έντονα ερεθίσµατα, συνήθως αταίριαστα µε το περιβάλλον. Οι µεγάλες φωτεινές διαφηµίσεις που µολύνουν αισθητικά κι επιβάλλουν ένα προϊόν, ο γείτονας που βάζει δυνατά µουσική τα µεσάνυχτα, ο θόρυβος στο κέντρο των πόλεων. Η οπτικοακουστική βία, αφορά µη φυσιολογικά ερεθίσµατα, στα οποία το σώµα είτε δεν µπορεί να ανταπεξέλθει, είτε το καταπιέζουν ψυχικά - µε απόλυτα µετρήσιµα µεγέθη κι επιρροή στα επίπεδα ορµονών και άλλον φυσιολογικών διαδικασιών του σώµατος. Εάν και µοιάζει µε την ψυχολογική βία, σε πολλές περιπτώσεις διαφέρει στα συµπτώµατα. Παραδείγµατος χάριν, η δυνατή µουσική µπορεί να προκαλέσει µόνιµες βλάβες στο αφτί, σε αντίθεση µε µια καθαρά ψυχολογική βία (αν και καθαρή ψυχολογική βία δεν νοείται, πάντα µιλάµε για ψυχοσωµατικές επιπτώσεις, κι ακόµη για µετρήσιµα µεγέθη ικανά να καταγραφούν στο σώµα, πέραν µιας απλής ενοχλητικής σκέψης) 10. Καλλιτεχνική βία - βία της τέχνης Η χρήση µορφών βίας στην τέχνη. Υπάρχει η πιο άµεση εκδοχή, µε απεικόνιση βίας, φθορά ανθρώπινων σωµάτων ή θάνατοι, ύβρεις κτλ. Σε πολλές µορφές καλλιτεχνικής βίας, η βία είναι πιο κεκαλλυµένη, επιτίθεται στις αισθήσεις µας όχι πάντα µε άµεση ψυχολογική βία (µιας νεκροκεφαλής πχ.), µα µέσω µιας µη αρµονικής φόρµας πχ. ή ενός αταίριαστου ηχητικού ή χρωµατικού συνδυασµού. Η καλλιτεχνική βία, έστω και καλοπροαίρετη, τελικώς αναισθητοποιεί το άτοµο απ' την βία πάνω σε άνθρωπο, γιατί ο εγκέφαλος δε διαφοροποιεί την βία σε καλή και κακή. 11. Ενδοσχολική βία Ο εκφοβισµός, η θυµατοποίηση ορίζουν µία κατάσταση κατά την οποία ασκείται εσκεµµένη, απρόκλητη, συστηµατική και επαναλαµβανόµενη βία και επιθετική συµπεριφορά µε σκοπό την επιβολή, την καταδυνάστευση και την πρόκληση σωµατικού και ψυχικού πόνου σε µαθητές από συµµαθητές τους εντός και εκτός σχολείου. Ο εκφοβισµός όµως δεν έχει σχέση µόνο µε το θύτη αλλά και το θύµα αλλά και µε όσους γνωρίζουν την ύπαρξη του συµβάντος και 9

10 δεν λαµβάνουν θέση, τους παρατηρητές, οι οποίοι µπορεί να είναι µαθητές αλλά και ενήλικες. Άρα το φαινόµενο είναι γενικό και οµαδικό. 12.Κοινωνική - Πολιτική βία Είναι αυθόρµητη. Ασκείται από κάποιο κοινωνικό υποκείµενο (στρώµα/τάξη). Έχει αντικειµενικό χαρακτήρα. Αίτια της είναι µία εξελισσόµενη κοινωνική σύγκρουση ή αντιπαράθεση. εν συνοδεύεται από µία ορισµένη στρατηγική πρόθεση. Τα µέσα της είναι εφαρµοσµένα µε το σκοπό. Έχει ως οργανωτικό µοντέλο την οριζόντια συνεργατική διασύνδεση που εκφράζεται µε κάθε ουσιαστικά άµεσα- δηµοκρατικό πρότυπο (εργατικά συµβούλια, κλπ.)και κυρίαρχες εκδηλώσεις της αποτελούν οι διάφοροι τρόποι αυτοδιεύθυνσης, αυτοπροσδιορισµού, αυτοελέγχου και αυτοπροστασίας που εφευρίσκουν 'εν θερµώ' οι ίδιοι οι εκµεταλλευόµενοι. Η εφαρµογή της τείνει στην ανατροπή των υφιστάµενων σχέσεων εξουσίας και στη ριζική κατάργηση των δυνατοτήτων της επανασυγκρότησής τους. Συνεπώς, η κοινωνική βία συνιστά άρνηση της πολιτικής και δικαίωση ενός κοινωνικού υποκειµένου που τείνει να ανακτήσει τον εαυτό του και, κατά συνέπεια, κάθε κριτική της κοινωνικής βίας είναι αναγκαία και κριτική του κοινωνικού υποκειµένου που την ασκεί. 13. Ρατσισµός Είναι το δόγµα σύµφωνα µε το οποίο υπάρχει ένας σύνδεσµος µεταξύ φυλετικών και πολιτικών γνωρισµάτων και ορισµένες φυλές είναι εγγενώς ανώτερες από άλλες. Ρατσισµός είναι λοιπόν ο διαχωρισµός των ανθρώπων σε κατηγορίες, οι διακρίσεις που γίνονται σε βάρος κάποιων ανθρώπων µε κριτήριο το χρώµα, την εθνικότητα, την κοινωνικής τους θέση, το φύλο (σεξουαλικές αντιλήψεις) ή µε βάση κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που τους διαφοροποιούν από τους άλλους και τους εντάσσουν σε οµάδες. Γενικότερα, ο ρατσισµός είναι η αρνητική στάση, η εχθρική διάθεση που δείχνουν πολλοί για συγκεκριµένες φυλές, οµάδες ή πρόσωπα και η µεροληπτική αντιµετώπιση αυτών. 10

11 ΠΑΙ ΙΚΗ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ Κακοποίηση είναι η άσκηση βίας µε σκοπό την επιβολή ελέγχου ή την υποταγή. Είναι µια επιθετική συµπεριφορά που προκαλεί τραύµα, πόνο, φόβο, δυσφορία, ενοχή και έχει πολλές αρνητικές συνέπειες για το άτοµο που τη δέχεται. Όταν υπάρχει κακοποίηση υπάρχει και ανισορροπία δυνάµεων ψυχική ή σωµατική. Αυτός που κακοποιεί αισθάνεται ή και είναι πιο ισχυρός από αυτόν που κακοποιείται, ο οποίος νιώθει ανήµπορος να αντιδράσει. Έτσι δηµιουργούνται οι θύτες και τα θύµατα. Οι µορφές που µπορεί να πάρει η κακοποίηση είναι οι εξής: Σωµατική (χτυπήµατα µε το χέρι ή µε τη χρήση αντικειµένων, τσιµπήµατα, τράβηγµα µαλλιών, δαγκώµατα, κλωτσιές, κάψιµο µε αντικείµενα π.χ. τσιγάρο, ακατάλληλες µέθοδοι πειθαρχίας για την ηλικία του παιδιού). Συναισθηµατική. Περιλαµβάνει λεκτικές κυρίως συµπεριφορές που πλήττουν την ψυχοσυναισθηµατική ανάπτυξη του παιδιού. Τέτοιου είδους συµπεριφορές θεωρούνται οι φωνές, οι αρνητικοί χαρακτηρισµοί, η έλλειψη στοργής και αγάπης, η δηµιουργία ενοχών, η ταπείνωση, οι απειλές εγκατάλειψης ή βίας. Σεξουαλική. Αναφέρεται σε οποιαδήποτε συµπεριφορά που αποβλέπει στη σεξουαλική διέγερση του ενήλικα (επαφή ή διείσδυση µε οποιοδήποτε τρόπο στα γεννητικά όργανα ή τον πρωκτό του παιδιού από ενήλικα ή το αντίστροφο, έκθεση παιδιού σε πορνογραφικό υλικό κ.α.) Παραµέληση και έκθεση σε κίνδυνο. Αφορά τη στέρηση του παιδιού από τις βασικές και απαραίτητες για τη διαβίωση και την υγιή του ανάπτυξη ανάγκες. Τέτοιες ανάγκες είναι η σίτιση, η ένδυση, η στέγαση, το καθαρό και υγιές περιβάλλον, η ιατρική φροντίδα, η εκπαίδευση. Εκµετάλλευση. Αναφέρεται στη χρησιµοποίηση του παιδιού προς οικονοµικό κυρίως όφελος του ενήλικα. Η παιδική εργασία, επαιτεία ή πορνεία είναι µορφές εκµετάλλευσης. Εξετάζοντας τα αίτια του φαινοµένου κακοποίησης, θα πρέπει να το δούµε µέσα στο εκάστοτε κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο, στο οποίο εµφανίζεται. Αυτό σχετίζεται µε το πόσο ανεκτική και επιτρεπτική είναι µια κοινωνία στην άσκηση 11

12 βίας ως µέσο πειθαρχίας και διαπαιδαγώγησης του παιδιού. Οι υποβαθµισµένες µορφωτικές, κοινωνικές και οικονοµικές συνθήκες ενοχοποιούνται για την επιθετική συµπεριφορά, χωρίς αυτό να σηµαίνει ότι κακοποίηση δε µπορεί να εµφανιστεί και σε ανώτερα κοινωνικά στρώµατα. Από τους βασικότερους αιτιολογικούς παράγοντες θεωρούνται κάποια χαρακτηριστικά της οικογένειας και της προσωπικότητας των γονέων. Φτωχή επικοινωνία µεταξύ των µελών της οικογένειας, δυσλειτουργικές σχέσεις, διαζύγια έντονης αντιδικίας, δύσκολες συνθήκες επιβίωσης είναι µερικοί από τους παράγοντες που σχετίζονται µε την οικογένεια. Όσον αφορά τους γονείς, αυτοί στις περισσότερες περιπτώσεις είναι άτοµα που και τα ίδια έχουν βιώµατα κακοποίησης ή αποστέρησης κατά την παιδική τους ηλικία. Συχνά έχουν ψυχιατρικά προβλήµατα, εγκληµατικό παρελθόν και διαταραχές προσωπικότητας. Ως γονείς έχουν δυσκολία να ταυτιστούν µε το ρόλο τους, έχουν υπερβολικές προσδοκίες από το παιδί τους και προβάλουν σε αυτό δικά τους συναισθήµατα και σκέψεις. Επίσης είναι ελάχιστα ανεκτικοί σε ερεθίσµατα που προέρχονται από το παιδί (π.χ. δεν αντέχουν το κλάµα του µωρού). Σηµαντικό ρόλο µπορεί να παίξουν και παράγοντες που αφορούν το ίδιο το παιδί, όπως για παράδειγµα το εάν ήταν ένα επιθυµητό ή όχι παιδί, το εάν έχει κάποιο χρόνιο νόσηµα, νοητική υστέρηση ή κάποια άλλη διαταραχή. Για να γίνει διάγνωση της κακοποίησης απαιτούνται ιατρικές εξετάσεις, παιδοψυχιατρική αξιολόγηση, ένα πλήρες κοινωνικό ιστορικό και παρατήρηση της συµπεριφοράς του ίδιου του παιδιού. Η κλινική εικόνα ενός κακοποιηµένου παιδιού περιλαµβάνει εξωτερικές και εσωτερικές κακώσεις. Εξωτερικά εµφανίζονται µώλωπες, εκδορές, εγκαύµατα, εικόνες υποσιτισµού και καθυστέρηση της ανάπτυξης. Εσωτερικά υπάρχουν κατάγµατα, κακώσεις των ζωτικών οργάνων και εσωτερική αιµορραγία. Οι σηµαντικότερες όµως επιπτώσεις της κακοποίησης είναι στην ψυχική υγεία του παιδιού. Η παρέµβαση σε περιπτώσεις κακοποίησης αρχίζει από τη στιγµή που θα γίνει η καταγγελία ή που κάποιος θα απευθυνθεί σε κάποιον ειδικό. Η βασική προτεραιότητα είναι η προστασία του θύµατος µε κάθε τρόπο, ακόµα και µε την αποµάκρυνση του από το κακοποιητικό περιβάλλον. Στην περίπτωση των παιδιών συνήθως προτείνεται νοσηλεία για µερικές µέρες όπου θα γίνουν και όλες οι απαραίτητες εξετάσεις και µετά η οµάδα των ειδικών θα αποφασίσει εάν το παιδί θα γυρίσει σπίτι του ή θα πάει σε ίδρυµα, σε ανάδοχη οικογένεια ή θα δοθεί για υιοθεσία. Σε περίπτωση που το παιδί επιστρέψει σπίτι απαραίτητη είναι η συνεχής επίβλεψη της οικογένειας και η συχνή επανεκτίµηση της κατάστασης. Η κινητοποίηση του κοινωνικού 12

13 περιβάλλοντος (συγγενείς, γειτονιά, σχολείο, τοπικές υπηρεσίες) µπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο στην προστασία του παιδιού.. ΒΙΑ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ - ΕΝ ΟΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΒΙΑ Η βία κατά των γυναικών είναι ίσως η πιο επαίσχυντη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωµάτων. εν κάνει διαχωρισµό µεταξύ συνόρων, πολιτισµών ή πλούτου. Όσο συνεχίζεται, δεν µπορούµε να ισχυριζόµαστε ότι κάνουµε ουσιαστική πρόοδο προς την ισότητα, την ανάπτυξη και την ειρήνη» Ο ορισµός της βίας κατά των γυναικών αντιστοιχεί στον ορισµό που υιοθετήθηκε το 1995 στην 4η Παγκόσµια ιάσκεψη Γυναικών και αναφέρεται στις παραγράφους 113 και 118 της Πλατφόρµας ράσης του Πεκίνο (*). Ο όρος «βία κατά των γυναικών» περιλαµβάνει κάθε πράξη βίας που στηρίζεται στο φύλο και έχει ως αποτέλεσµα ή είναι δυνατό να έχει ως αποτέλεσµα, την σωµατική, σεξουαλική ή ψυχολογική βλάβη ή πόνο για τις γυναίκες, συµπεριλαµβανοµένων των απειλών τέτοιων πράξεων, τον εξαναγκασµό ή την αυθαίρετη στέρηση της ελευθερίας είτε αυτό προκύπτει στην δηµόσια είτε στην ιδιωτική ζωή(παρ. 113). «Η βία κατά των γυναικών είναι η έκφραση της ιστορικά διαπιστωµένης ανισότητας στις σχέσεις ισχύος µεταξύ ανδρών και γυναικών, που οδήγησε στην κυριαρχία των ανδρών επί των γυναικών και στις διακρίσεις σε βάρος των γυναικών, µε αποτέλεσµα τη παρεµπόδιση της ανάπτυξής τους» (παρ.118). Εποµένως ο όρος βία περιλαµβάνει: Τη βία µέσα στην οικογένεια (ενδοοικογενειακή βία). Τη βία γενικά µέσα στην κοινωνία (βιασµός, σεξουαλική κακοποίηση, σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία, trafficking/σωµατεµπορία). Συζυγικές βιαιότητες(σωµατική, σεξουαλική, ψυχολογική, οικονοµική κακοποίηση της γυναίκας από το σύζυγο) Εξαναγκασµός σε γάµο, τεκνοποιία, και αναγκαστική στείρωση Ακρωτηριασµοί γεννητικών οργάνων H βία κατά των γυναικών είναι µεγάλος κίνδυνος για τη δηµόσια υγεία και σηµαντική αιτία θανάτου και αναπηρίας για τις γυναίκες ετών. Σε 13

14 αναφορά της Παγκόσµιας Τράπεζας εκτιµάται ότι η βία κατά των γυναικών ήταν τόσο σοβαρή αιτία θανάτου και ανικανότητας µεταξύ των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας όσο ο καρκίνος. Πρόκειται για φαινόµενο διαδεδοµένο σε όλες τις κοινωνίες και σε όλες τις κοινωνικές τάξεις, ανεξάρτητα από το επίπεδο ανάπτυξης, το βαθµό πολιτικής σταθερότητας, το πολιτισµό ή τη θρησκεία. Ενδοοικογενειακή Bία Ως ενδοοικογενειακή βία ορίζεται κάθε είδους σωµατική, σεξουαλική ή ψυχολογική βία που ασκείται σε βάρος του θύµατος από τον πρώην ή νυν σύζυγο ή σύντροφο, καθώς και από µέλη της οικογένειάς του. Κύριες εκφάνσεις της ενδοοικογενειακής βίας αποτελεί η βία µεταξύ συζύγων ή συντρόφων, οι επιθέσεις εφήβων προς τους γονείς, η κακοποίηση και εκµετάλλευση ανήλικων ή ηλικιωµένων µελών της οικογένειας. Η βία µέσα στην οικογένεια µπορεί να εµφανίζεται µε µορφές όπως είναι η ψυχολογική βία, η οικονοµική εκµετάλλευση, η σωµατική και η σεξουαλική κακοποίηση. Από τις πιο συνηθισµένες µορφές ενδοοικογενειακής βίας είναι αυτή που εκδηλώνεται από τον (πρώην ή νυν) σύζυγο ή σύντροφο προς τη σύζυγο ή σύντροφο αντίστοιχα. Σωµατική κακοποίηση Επειδή από τη φύση τους οι άνδρες είναι πιο δυνατοί από τις γυναίκες, σε µια σωµατική πάλη, οι γυναίκες βρίσκονται σε µµειονεκτική θέση. Ακόµα και εκείνες οι γυναίκες που έχουν κάποια εκπαίδευση στην αυτοάµυνα, δεν έχουν τη δυνατότητα να χρησιµοποιήσουν µε επιτυχία τις γνώσεις τους για ν αποκρούσουν µια επίθεση. Η µορφή της σωµατικής κακοποίησης είναι πιο φανερή και η πιο επικίνδυνη τόσο για τη σωµατική ακεραιότητα, όσο και για την ίδια τη ζωή των γυναικών που πέφτουν θύµατά της. Σε µια τέτοια περίπτωση οι κακοποιήσεις κυµαίνονται από πολύ µικρές µέχρι πολύ µεγάλες σε σωµατικά αποτελέσµατα. Στις πολύ µικρές κακοποιήσεις ανήκουν: ένα χαστούκι, ένα τσίµπηµα στο µάγουλο ή στο χέρι µια ελαφριά γροθιά και τράβηγµα µαλλιών. Σε πολλές περιπτώσεις αυτές οι επιθέσεις γρήγορα κλιµακώνονται σε µεγαλύτερες. Οι µεγαλύτερες κακοποιήσεις περιλαµβάνουν: χαστούκια και γροθιές στο πρόσωπο και στο κεφάλι, κλωτσιές και γροθιές σ όλο το σώµα, φράξιµο της αναπνοής µέχρι λιποθυµίας, σπρώξιµο και πέταγµα µέσα σε δωµάτιο, στη σκάλα ή πάνω σ αντικείµενα, στραµπούλιγµα ή σπάσιµο χεριών, καψίµατα από σίδερο, τσιγάρα ή καυτά υγρά, τραύµατα από πέταγµα αντικειµένων, βίαιο ξύρισµα του ηβικού τριχώµατος, βίαιες σεξουαλικές επιθέσεις, µαχαιρώµατα και ακρωτηριασµοί. Εσωτερικές αιµορραγίες, αιµατώµατα, πρησµένα µάτια και σπασµένα δόντια. Σίγουρα 14

15 αυτή η µορφή βίας είναι η πιο φανερή και η πιο επικίνδυνη τόσο για την σωµατική ακεραιότητα, όσο και για την ίδια τη ζωή της γυναίκας. Βιασµός Βιασµός είναι ο εξαναγκασµός ατόµου, µε σωµατική βία ή µε απειλή σπουδαίου και άµεσου κινδύνου, σε συνουσία ή σε άλλη ασελγή πράξη ή σε ανοχή της (άρθρο 336 παράγραφος 1 του Ποινικού Κώδικα). Ο βιασµός είναι το πιο αποτρόπαιο έγκληµα. Είναι ένα έγκληµα εξουσίας και επιβολής που προσβάλλει βάναυσα την προσωπικότητα και την αξιοπρέπεια του θύµατος. Σεξουαλική Παρενόχληση Η σεξουαλική παρενόχληση είναι η εκάστοτε συµπεριφορά σεξουαλικού περιεχοµένου ή άλλη έµφυλη συµπεριφορά, η οποία παραβιάζει την αξιοπρέπεια γυναικών και ανδρών στον χώρο εργασίας, συµπεριλαµβανοµένης της συµπεριφοράς των προϊσταµένων και των συναδέλφων. Είναι µια ανυπόφορη παραβίαση της αξιοπρέπειας των εργαζοµένων ή των εκπαιδευοµένων και είναι απαράδεκτη στις περιπτώσεις που: o Μια τέτοια συµπεριφορά είναι ανεπιθύµητη, αθέµιτη και προσβλητική. o Εργοδότες ή συνάδελφοι χρησιµοποιούν την απόρριψη ή την αποδοχή µιας τέτοιας συµπεριφοράς εκ µέρους ενός προσώπου ως βάση για µια απόφαση που επηρεάζει την πρόσβαση του εργαζοµένου στην επαγγελµατική κατάρτιση, στην εργασία, στη συνέχιση της απασχόλησης, στην προαγωγή, στο µισθό ή και σε άλλες συνθήκες εργασίας. o Τέτοιου είδους συµπεριφορά δηµιουργεί ένα κλίµα εργασίας εκφοβιστικό, εχθρικό ή ταπεινωτικό για το εν λόγω άτοµο. Η σεξουαλική παρενόχληση συνδέεται µε ένα ανασφαλές, αβέβαιο και επικίνδυνο ψυχοκοινωνικά εργασιακό περιβάλλον. 15

16 Trafficking Μια σύγχρονη µορφή δουλείας Ο επίσηµος ορισµός του trafficking αντλείται διεθνώς από το«πρωτόκολλο των Ηνωµένων Εθνών για την Αποτροπή Καταστολή και τη Τιµωρία της Παράνοµης διακίνησης Προσώπων µε σκοπό τη Σεξουαλική και Οικονοµική Εκµετάλλευση ιδιαίτερα Γυναικών και Παιδιών» και αφορά τη στρατολόγηση, µεταφορά, µετακίνηση, εγκατάσταση, ή παραλαβή προσώπων, µέσω απειλής, ή χρήσης βίας, ή άλλων µορφών εξαναγκασµού, της απαγωγής, του δόλου, της εξαπάτησης, της κατάχρησης της δύναµης, της κατάχρησης µιας τρωτής ή ευάλωτης θέσης, της προσφοράς ή της αποδοχής οικονοµικού ή άλλου οφέλους για την επίτευξη της σύµφωνης γνώµης ενός προσώπου το οποίο ασκεί έλεγχο ή εξουσία επί άλλου προσώπου για το σκοπό της εκµετάλλευσης. Η εκµετάλλευση περιλαµβάνει την εκµετάλλευση της πορνείας ή άλλες µορφές σεξουαλικής εκµετάλλευσης, την εξαναγκαστική εργασία, ή παροχή υπηρεσιών, τη διαµόρφωση συνθηκών σκλαβιάς, ή τη λήψη σωµατικών οργάνων. Ο ορισµός αυτός είναι γνωστός ως «Πρωτόκολλο του Palermo» (2000) ή «Πρωτόκολλο του Trafficking». Τα φαινόµενα της κακοποίησης και της άσκησης βίας κατά των γυναικών εξακολουθούν να παρατηρούνται τόσο στην Ελλάδα όσο και στον υπόλοιπο κόσµο. Μία µατιά στα στατιστικά στοιχεία και στις διάφορες µαρτυρίες, προκαλεί έκπληξη και αγανάκτηση. Bία κατά των γυναικών στην Ελλάδα Η Ελλάδα δεν αποτελεί εξαίρεση και συµµετέχει και αυτή σε αυτό το παιχνίδι της σιωπής όσον αφόρα το θέµα της βίας κατά των γυναικών. Το θέµα σπανίως φτάνει στη επιφάνεια και ακόµη πιο σπάνια οργανώνονται σχετικές δράσεις ή εκδηλώσεις ενηµέρωσης, ευαισθητοποίησης και δραστηριοποίησης. Σύµφωνα µε στοιχεία του Κέντρου Κοινωνικής Υποστήριξης Γυναικών (Κ.Κ.Υ.Γ.), το οποίο αποτελεί µία µη κυβερνητική οργάνωση µε έδρα τη Θεσσαλονίκη, από το Νοέµβριο του 1998 µέχρι τον περασµένο Οκτώβριο γυναίκες ζήτησαν βοήθεια του Κέντρου. Οι γυναίκες που υφίστανται βία και έκαναν χρήση των υπηρεσιών του Κ.Κ.Υ.Γ. ήταν έγγαµες (σε ποσοστό 66,9 %), άνεργες(55,8%), απόφοιτες Λυκείου (26,5%), ενώ ο µέσος όρος ηλικίας τους ήταν 40,3 έτη. Το 79,4% είχε υποστεί βία από το σύζυγο ή από το σύντροφό τους. Εµπορία µε σκοπό τη σεξουαλική εκµετάλλευση Η ιεθνής Αµνηστία το 1998 δηµοσίευσε µία έκθεση που αφορούσε τα δικαιώµατα γυναικών και κοριτσιών που πέφτουν θύµατα εµπορίας µε σκοπό την εξαναγκαστική εκµετάλλευση στην Ελλάδα. Σύµφωνα µε την έκθεση αυτή 16

17 «η εµπορία µε σκοπό την εξαναγκαστική πορνεία πιστεύεται ότι έχει δεκαπλασιαστεί την τελευταία δεκαετία». Ωστόσο, όπως τονίζει η έκθεση, η ελληνική κυβέρνηση µόλις πρόσφατα έλαβε µέτρα για την παροχή αρωγής και προστασίας σε άτοµα που έχουν πέσει θύµατα εµπορίας. Ας µην ξεχνάµε ότι η εµπορία γυναικών και κοριτσιών µε σκοπό την εξαναγκαστική πορνεία συνιστά ξεκάθαρα παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωµάτων. Η παρούσα έκθεση υπογραµµίζει την αποτυχία των ελληνικών αρχών να αναγνωρίζουν εγκαίρως και να προστατεύουν τα δικαιώµατα των θυµάτων εµπορίας µε σκοπό την εξαναγκαστική πορνεία. Επισηµαίνει τα κενά στην ελληνική νοµοθεσία και στις διαδικασίες που πρέπει να καλυφθούν ώστε αυτές να συνάδουν µε τα διεθνή πρότυπα των ανθρωπίνων δικαιωµάτων. Η Ελλάδα, συνεπής στα διεθνή ραντεβού της, έχει υπογράψει διάφορες συνθήκες για την καταπολέµηση της βίας, η συγκεκριµένη έκθεση όµως αποδεικνύει ότι κάποιες υποσχέσεις µένουν µόνο στα χαρτιά. Το 2003 τέθηκε µε ισχύ το Πρωτόκολλο για την Πρόληψη, Καταστολή και ίωξη της Εµπορίας Προσώπων, ιδίως Γυναικών και Παιδιών, το οποίο συµπληρώνει τη Σύµβαση των Ηνωµένων Εθνών κατά του ιεθνικού Οργανισµού Εγκλήµατος(που συµφωνήθηκε στον πόλεµο το 2000). Η Σύµβαση του Συµβουλίου της Ευρώπης για τη δράση κατά της Εµπορίας Ανθρώπων εγκρίθηκε το 2005, ωστόσο χρειάζεται ακόµη 10 επικυρώσεις προκειµένου να τεθεί σε ισχύ. Έως τις 17 Μαΐου 2007, επτά κράτη µέλη του Συµβουλίου της Ευρώπης είχαν επικυρώσει τη Σύµβαση και 29 κράτη την είχαν υπογράψει. Η Ελλάδα έχει υπογράψει και τις δύο συµφωνίες, αλλά δεν τις έχει ακόµη επικυρώσει. Αφρική: Πρώτη και µε διαφορά. Η βία κατά των γυναικών αποτελεί πρόβληµα που σε ορισµένες περιπτώσεις έχει πάρει τροµακτικές διαστάσεις. Σε ορισµένα υποτυπώδη κέντρα υγείας της Λαϊκής ηµοκρατίας του Κονγκό φτάνουν, σύµφωνα µε τις µαρτυρίες των γιατρών, γυναίκες, θύµατα της νέας τάσης της «σεξουαλικής τροµοκρατίας», των οποίων τα γεννητικά όργανα είναι πλέων µία ανοιχτή πληγή λόγω των επανειληµµένων βιασµών και της συνεχούς κακοποίησης. Στο θεωρητικά, µετά τις εκλογές του 2006, δηµοκρατικό Κονγκό οι διάφορες φυλές προσπαθούν µέσω αντίστοιχων πρακτικών να επιδείξουν την κυριαρχία τους ενώ η ιεθνής Κοινότητα στέλνει εθελοντές και κοιµάται ήσυχη. Η ιεθνής Αµνηστία απηύθυνε το 2007 έκκληση προς τον πρόεδρο της Λαϊκής ηµοκρατίας του Κονγκό να δραστηριοποιηθεί σχετικά µε το θέµα της βίας κατά των γυναικών στη χώρα του µε αφορµή την περίπτωση της Bitondo Nyumba. Η 56χρονη γυναίκα πέθανε από τα τραύµατα που της προκάλεσαν στρατιώτες του κυβερνητικού στρατού που της επιτέθηκαν και τη βίασαν τον Μάιο του τον Αύγουστο του 2005 δύο στρατιώτες συνελήφθησαν αλλά αφέθηκαν ελεύθεροι µετά από µερικές εβδοµάδες χωρίς εξηγήσεις. Σε έκθεσή της το 2005 η UNICEFτονίζει ήδη το πρόβληµα στις χώρες της Αφρικής αλλά και της Μέσης Ανατολής. Σύµφωνα µε τη συγκεκριµένη έρευνα τρία 17

18 εκατοµµύρια κορίτσια στην υποσαχάρια Αφρική και τη Μέση Ανατολή υπόκεινται σε ακρωτηριασµό ή αποκοπή των γεννητικών τους οργάνων κάθε χρόνο. Στην συγκεκριµένη περίπτωση πρόκειται για ένα πολύ παλιό τοπικό έθιµο που πιστεύεται πως τονίζει την οµορφιά ενός κοριτσιού, την τιµή, την κοινωνική θέση και την αγνότητά της. Βέβαια ο ακρωτηριασµός των γυναικείων γεννητικών οργάνων µπορεί να προκαλέσει παρατεταµένη αιµορραγία, µόλυνση, στειρότητα και θάνατο. Μία στις τρεις γυναίκες παγκοσµίως είναι θύµα κακοποίησης Σοκαριστικά είναι τα στοιχεία έρευνας του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας (ΠΟΥ), τα οποία αποκαλύπτουν ότι περισσότερες από µία στις τρεις γυναίκες παγκοσµίως (το 35,6%) υφίστανται σωµατική ή σεξουαλική κακοποίηση στη διάρκεια της ζωής τους. Η έρευνα αποκαλύπτει ότι το 30% των γυναικών πέφτουν θύµατα βίας από τους συντρόφους τους. Παράλληλα, αναφέρει ότι το 38% των γυναικών που δολοφονήθηκαν, δολοφονήθηκαν από τους συντρόφους τους. Το 42% των γυναικών που έπεσαν θύµα σεξουαλικής ή σωµατικής βίας από τους συντρόφους τους, έφεραν τραύµατα ως αποτέλεσµα αυτής της βίας. «Τα συµπεράσµατα αυτά στέλνουν ένα δυνατό µήνυµα ότι η βία κατά των γυναικών αποτελεί ένα παγκόσµιο πρόβληµα υγείας µε διαστάσεις επιδηµίας» δήλωσε η ρ. Μάργκαρετ Τσαν, διευθύντρια του ΠΟΥ. «Φαίνεται, επίσης, ότι το παγκόσµιο σύστηµα υγείας µπορεί και πρέπει να κάνει περισσότερα για τις γυναίκες που πέφτουν θύµατα βίας» πρόσθεσε. Οι γυναίκες που πέφτουν θύµατα βίας από άτοµα µε τα οποία δεν διατηρούν ερωτική σχέση είναι κατά 2,6 φορές πιο πιθανό να εµφανίσουν συµπτώµατα κατάθλιψης και άγχους, σε σχέση µε τις γυναίκες που δεν έχουν πέσει θύµατα βίας. Σε εκείνες που υφίστανται βία από τους συντρόφους τους, διπλασιάζεται η πιθανότητα να εµφανίσουν παρόµοια προβλήµατα. Στην έκθεση αναφέρεται ότι τα µεγαλύτερα επίπεδα βίας κατά γυναικών εµφανίζονται στην Αφρική, όπου σχεδόν ο µισός γυναικείος πληθυσµός (45,6%) υφίστανται σωµατική ή σεξουαλική βία. Στην Ευρώπη το ποσοστό φτάνει το 27,2%. 18

19 Τα πλούσια κράτη δεν είναι απαλλαγµένα από τη βία. Το ένα τρίτο των γυναικών (32,7%) που ζουν σε χώρες µε υψηλά εισοδήµατα θα έρθουν αντιµέτωπες µε τη βία σε κάποια φάση της ζωής τους, αποκαλύπτει ο ΠΟΥ. Η έκθεση αναφέρει ότι «ο φόβος του στιγµατισµού» εµποδίζει πολλές γυναίκες να καταγγείλουν το γεγονός ότι έπεσαν θύµατα σεξουαλικής βίας.ο ΠΟΥ καλεί τις κυβερνήσεις σε ολόκληρο τον κόσµο «να λάβουν υπόψη τους σοβαρά το θέµα» και να υπάρξει καλύτερη εκπαίδευση των ατόµων που εργάζονται στον τοµέα της υγείας, ώστε αυτά να µπορούν να αναγνωρίζουν τις γυναίκες που έχουν πέσει ή κινδυνεύσει να πέσουν θύµατα βίας και να εξασφαλίσουν ότι θα δώσουν την κατάλληλη λύση. Έρευνα του ΠΟΥ µαζί µε το London School of Hygiene andtropical Medicine (LSHTM) και το Συµβούλιο Ιατρικής Έρευνας της Νοτίου Αφρικής (SAMRC) ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΒΙΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΒΙΑ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΒΙΑ Η σεξουαλική βία - κακοποίηση περιλαµβάνει: κρούσµατα από ηδονοβλεψίες, κρούσµατα από επιδειξιµανείς, βιασµούς, αισχρά τηλεφωνήµατα, σεξουαλικά πειράγµατα στο δρόµο, αποπλανήσεις και βιασµοί από πρόσωπα που έχουν κοινωνικά επαγγέλµατα (γιατροί, κοινωνικοί λειτουργοί, εκπαιδευτικοί κλπ.) Ένα κοινό γνώρισµα των σεξουαλικών κακοποιηµένων γυναικών είναι ότι έχουν πολύ λίγες γνώσεις για την φυσιολογική σεξουαλική συµπεριφορά πριν γνωρίσουν τους άντρες τους. Αποδίδεται στο ότι ίσως ότι έχουν µεγαλώσει σε οικογένειες όπου η συζήτηση για την σεξουαλική επαφή είναι απαγορευµένη. Η σεξουαλική ζήλια είναι πάντα παρούσα στις σχέσεις κακοποίησης. Ο δράστης κατηγορεί συνέχεια τη γυναίκα του για σεξουαλικές σχέσεις µ άλλους άντρες. Οποιοσδήποτε φέρεται καλά στην κακοποιηµένη γυναίκα γίνεται στόχος της σεξουαλικής ζηλοτυπίας του δράστη. Μεταξύ των στόχων της ζηλοτυπίας µπορεί να είναι ο προϊστάµενος, οι συνάδελφοί της, οι γείτονες, ο κοµµωτής κλπ. συχνά αυτή η παράλογη ζήλια επεκτείνεται και στις φίλες της γυναίκας. Χωρίς αµφιβολία οι κακοποιηµένες γυναίκες αυτοαποµονώνονται από τους άλλους ανθρώπους. Οι κακοποιηµένες γυναίκες συχνά κατηγορούνται ότι προκαλούν σεξουαλικά τους άλλους άντρες. Κατηγορούνται ότι ντύνονται προκλητικά µε υπερβολικό βάψιµο και χαµόγελο ελκυστικό. Σεξουαλικός εκβιασµός στο χώρο εργασίας Η αξιοπρέπεια της γυναίκας στους χώρους εργασίας θίγεται µε πολλούς τρόπους. Οι προσβολές κατά κανόνα πνίγονται στη σιωπή, είτε από φόβο της γυναίκας µη χάσει τη δουλειά της είτε από ντροπή. Οι προσβολές µπορεί να 19

20 πάρουν τη µορφή της παρενόχλησης της ανεπιθύµητης οικειότητας, της λεκτικής προσβολής, της χειροδικίας και να φτάσουν έως τον σεξουαλικό εκβιασµό. Η προσβολή προέρχεται από τον εργοδότη ή τον προϊστάµενο. Οι γυναίκες που υφίστανται τις παρενοχλήσεις δεν τολµούν κατά κανόνα ν αντιδράσουν αλλά και όταν αντιστέκονται βρίσκονται σε λεπτή θέση, σε περιπτώσεις που καταγγέλλουν την προσβολή δηµοσίως, κινδυνεύουν ν απολυθούν, να µετατεθούν, να µην προαχθούν. Μετά από τέτοιες καταγγελίες και επεισόδια είναι δύσκολο για µια γυναίκα να συνεχίζει να εργάζεται µε τρόπο οµαλό. Οι αρνητικές επιπτώσεις συσσωρεύονται σε περισσότερα επίπεδα: στην καριέρα της, στην ποιότητα δουλειάς της και στην ψυχική της υγεία. Η ενδεχόµενη σιωπηλή παραίτηση της γυναίκας από τα δικαιώµατά της λόγω φόβου κυρώσεων και αντίποινων εξουδετερώνει όλη τη νοµοθεσία για την ισότητα στις εργασιακές σχέσεις. Οι ανεπιθύµητες οικειότητες θα πρέπει ν αντιµετωπισθούν ως ειδική µορφή αδικήµατος που θίγει την αξιοπρέπεια της γυναίκας και το δικαίωµά της για ισότητα. ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΒΙΑ Η σωµατική και σεξουαλική κακοποίηση αποτελούν τις πιο επικίνδυνες αλλά εξίσου οδυνηρή είναι και η ψυχολογική, η οποία περιλαµβάνει: Πλήρη έλεγχο και κατάκριση των σχέσεων της γυναίκας µε άλλους ανθρώπους Κοινωνική αποµόνωση από φίλους και συγγενείς Στέρηση της ελευθερίας που έχει ως αποτέλεσµα τον πλήρη έλεγχο των κινήσεων της γυναίκας Απειλές και εκβιασµούς για τη µονοµερή κηδεµονία των παιδιών ηµιουργία αισθηµάτων ανικανότητας σε διάφορα θέµατα, υποτίµησης της αξιοπρέπειας, ταπείνωσης, εξευτελισµούς και απειλές για την σωµατική της ακεραιότητα. Όλα αυτά οδηγούν τη γυναίκα σε σοβαρές ψυχικές διαταραχές και στην παγίδευσή της στη σιωπή που καλύπτει τη βία µέσα στην οικογένεια. Εξαναγκασµός σε ασέλγεια Είναι η µορφή του βιασµού κατά την οποία µια γυναίκα µε την βία ή την απειλή σπουδαίου και άµεσου κινδύνου εξαναγκάζεται σε συνουσία από άνδρα ή σε ανοχή ασελγούς πράξης. Στη νοµική έννοια της ασελγούς πράξης εκτός απ τη συνουσία περιλαµβάνεται «οποιαδήποτε πράξη του υπαιτίου προσβάλλοντος την αιδώ και τα ήθη, κατευθυνόµενης δε εις την κακοποίησην ή την διερέθιση της γενετήσιας ορµής του δράστη». Εποµένως ως ασελγή 20

21 πράξη δεν είναι µόνο η συνουσία, αλλά και κάθε άλλη πράξη που έχει γενετήσιο χαρακτήρα όπως είναι οι θωπείες στα γεννητικά όργανα, στους γλουτούς και τους µηρούς, το φιλί στο στόµα, η στοµατική συνουσία, η οµοφυλοφιλική σεξουαλική επαφή. Απ όλες τις παραπάνω µορφές εκτός από την συνουσία, εκείνη που είναι δυνατό να διαπιστωθεί ιατροδικαστικά είναι η από το απευθυσµένο παρά φύση συνουσία. Θεωρείται δράστης του αδικήµατος της κατάχρησης σε ασέλγεια εκείνος που πετυχαίνει εξώγαµη συνουσία ή άλλη ασελγή πράξη, εκµεταλλευόµενος την ανικανότητα του θύµατος προς αντίσταση που όµως δεν δηµιούργησε ο ίδιος και χωρίς ν ασκήσει σωµατική ή ψυχική βία. Ανικανότητα προς αντίσταση θεωρείται εκείνη η κατάσταση κατά την οποία ένα άτοµο αδυνατεί να συνειδητοποιήσει την γενοµένη σε αυτό γενετήσια προσβολή. Τέτοιες καταστάσεις εκτός από την περιφροσύνη αποτελούν µέθη, η επήρεια ναρκωτικών ουσιών, η αϋπνία, η λιποθυµία, η εξάντληση από κόπωση καθώς και η σωµατική αναπηρία. Σε περιπτώσεις που αντικείµενο του αδικήµατος αυτού είναι άτοµα παράφρονα, εκτός από την κλασική ιατροδικαστική εξέταση, απαιτείται και ψυχιατρική εξέταση. Stalking(cyber) Stalking (ή αλλιώς Καταδίωξη) είναι ανεπιθύµητη ή ψυχαναγκαστική προσοχή από ένα άτοµο ή οµάδα προς ένα άλλο πρόσωπο. Οι καταδιωκτικές συµπεριφορές που σχετίζονται µε την παρενόχληση και τον εκφοβισµό και µπορεί να περιλαµβάνουν τα ακόλουθα το θύµα στο πρόσωπο ή την παρακολούθησή τους. Η λέξη stalking χρησιµοποιείται, µε κάποιες διαφορετικές σηµασίες, στην ψυχολογία και την ψυχιατρική, αλλά και σε ορισµένες νοµικές δικαιοδοσίες ως όρος για ένα ποινικό αδίκηµα. Σύµφωνα µε µια έκθεση του 2002 από το Εθνικό Κέντρο για τα θύµατα του εγκλήµατος: «Σχεδόν κάθε ανεπιθύµητη επαφή µεταξύ δύο ανθρώπων [που σκοπεύει], άµεσα ή έµµεσα επικοινωνεί απειλή ή τοποθετεί το θύµα µε το φόβο µπορεί να θεωρηθεί καταδίωξη» Cyberstalking είναι η χρήση του ιαδικτύου ή άλλων ηλεκτρονικών µέσων για να καταδιώξει ή να παρενοχλεί ένα άτοµο, µια οµάδα ατόµων ή µια οργάνωση. Μπορεί να περιλαµβάνει τη λήψη ψευδών κατηγοριών ή δηλώσεων του γεγονότος (όπως η δυσφήµιση ), την παρακολούθηση, απειλές αποφάσεων, κλοπή ταυτότητας, την καταστροφή των δεδοµένων ή του εξοπλισµού, την πρόσκληση των γυναικών για σεξ, ή τη συλλογή πληροφοριών που µπορούν να χρησιµοποιηθούν για να παρενοχλούν. Η παρενόχληση και η καταδίωξη των γυναικών σε απευθείας σύνδεση είναι κοινή, και µπορεί να περιλαµβάνει τις απειλές βιασµού, και άλλες απειλές βίας, καθώς και την απόσπαση 21

22 προσωπικών πληροφοριών των γυναικών. Αυτή µπορεί να προέρχεται από πρώην συντρόφους, συνεργάτες ή και εντελώς άγνωστα πρόσωπα. ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΗ ΒΙΑ Στη σηµερινή εποχή η εκπαίδευση των εφήβων δεν προέρχεται µόνο από τους γονείς, από το άµεσό του περιβάλλον, από το Σχολείο, αλλά και από την τηλεόραση την οποία παρακολουθεί καθηµερινά. Η τηλεόραση επηρεάζει αρνητικά τη συµπεριφορά των εφήβων αναπτύσσοντάς τους πραγµατική βία µέσα από : Ταινίες βίας, τρόµου, πολέµου, θρίλερ. Από διάφορες εκποµπές. Από ριάλιτι, όπου πολλές φορές επικρατεί ένταση σε σηµείο προβολής βίας. Από διαφηµίσεις, οι οποίες προβάλλουν τον νεοπλουτισµό, τη βία. Από videoclips µουσική. Ντυµένοι σαν βρυκόλακες, τέρατα, µε αλυσίδες και όχι µόνο εµφανίζονται οι τραγουδιστές, όπου δηµιουργούν περίεργα πρότυπα µίµησης. Από καρτούν (κινούµενα σχέδια,) όπου προβάλλονται τέρατα, δράκουλες κ.ά. Από δελτία ειδήσεων, που παρουσιάζονται µε τροµακτικό τρόπο, δείχνοντας σκληρές, απάνθρωπες σκηνές, προσπαθώντας να ελκύσουν το ενδιαφέρον του εκάστοτε τηλεθεατή. Όσο περισσότερο οι έφηβοι βλέπουν βίαιες εικόνες στην τηλεόραση, τόσο περισσότερο εµφανίζουν επιθετικότητα Η σχέση µεταξύ της προβολής βίας από την τηλεόραση και της επιθετικής συµπεριφοράς του εφήβου έχει ερευνηθεί στο παρελθόν και εξακολουθεί να 22

23 ερευνάται -ακόµα και σήµερα εντονότατα- αποδεικνύοντας τη συνάφεια που υπάρχει µεταξύ τους. Η τηλεόραση καλλιεργεί µοντέλα συµπεριφοράς. Η βία σε ταινίες και βιντεοπαιχνίδια προωθεί την επιθετικότητα στους εφήβους. Έρευνα των Ινστιτούτων Εθνικής Υγείας των ΗΠΑ συµπεραίνει ότι : «Η συχνή παρακολούθηση σκηνών βίας σε ταινίες, τηλεόραση και βιντεοπαιχνίδια «αναισθητοποιεί» τους εφήβους προς τη βία και προκαλεί επιθετικότερη συµπεριφορά». H βία σε ταινίες και βιντεοπαιχνίδια προωθεί την επιθετικότητα στους εφήβους». Tvxsteam. [19/10/2010]. Αρκετές έρευνες έχουν υποδείξει πως η έκθεση των εφήβων στη βία από την τηλεόραση επηρεάζει τον τρόπο επεξεργασίας των συναισθηµατικών αντιδράσεων του εγκεφάλου. Οι έρευνες αποδεικνύουν ότι η µακρά έκθεση σε εικόνες βίας δηµιουργούν µια ανεκτικότητα και µια ταύτιση στις βίαιες πράξεις. Οι έφηβοι που εκτίθενται διαρκώς σε σκηνές βίας στην τηλεόραση έχουν µεγαλύτερες πιθανότητες να αναπτύξουν επιθετική συµπεριφορά. Κατά κάποιο τρόπο η βία που προβάλλεται µέσω των ΜΜΕ καθιστά τους εφήβους λιγότερο ευαισθητοποιηµένους απέναντι σε βίαιες πράξεις. Υπάρχουν άλλοι ερευνητές που πιστεύουν ότι η τηλεόραση δεν δηµιουργεί τη βία στους εφήβους, παρά µόνο όταν υπάρχει προδιάθεση. Θεωρείται φυσικό να είναι κάποιοι άνθρωποι πιο ευαίσθητοι από άλλους στην επιρροή και µάλιστα της τηλεόρασης. Αµερικανοί ερευνητές επισηµαίνουν τις µακροπρόθεσµες επιδράσεις της τηλεοπτικής βίας στους εφήβους, µε την εµφάνιση επιθετικής συµπεριφορά τους στην ενήλικη ζωή τους. Σύµφωνα µε µια οµάδα ψυχολόγων µε επικεφαλής τον ρ Τζέφρι Τζόνσον του Πανεπιστηµίου Columbia και του Ινστιτούτου Ψυχιατρικής της Πολιτείας της Νέας Υόρκης, οι έφηβοι και οι νέοι που ξοδεύουν περισσότερο από µία ώρα την ηµέ-ρα µπροστά στην τηλεόραση, έχουν περισσότερες πιθανότητες να παρουσιάσουν επιθετικότητα αργότερα. 23

24 ΒΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ Κάνοντας µία σύντοµη αναδροµή στην ιστορία της τέχνης, κανείς θα ανακάλυπτε ότι σχεδόν πάντα οι καλλιτέχνες ένιωθαν µία ιδιαίτερη έλξη προς τη βία. Πολλοί από τους µάρτυρες του χριστιανισµού θα δώσουν στους ζωγράφους την ευκαιρία να εκφράσουν αυτή την έλξη. Ο αποκεφαλισµός του Αγίου Ιωάννη, ο Άγιος Σεβαστιανός, η Ιουδήθ Σε µία προσπάθεια τροµοκρατίας των πιστών για απάρνηση των επίγειων απολαύσεων, σκηνές από την κόλαση και τη ευτέρα Παρουσία παίρνουν στα χέρια των καλλιτεχνών την πιο εφιαλτική µορφή και θυµίζουν καθηµερινά στους πιστούς τα βάσανα που περιµένουν τους αµαρτωλούς. Στην τέχνη του Μπαρόκ η βία θα πάρει µεγαλύτερες διαστάσεις. Η εκδικητική Ιουδήθ του Caravaggio αποκεφαλίζει τον Ολοφέρνη µε τέτοια βιαιότητα και ένταση, ώστε ο καµβάς του καλλιτέχνη φέρει στο νου σκηνή από σύγχρονες ταινίες τρόµου. Τον 18ο αιώνα τα τελευταία έργα του Goya, µέσα από ατελείωτες ανατριχιαστικές σκηνές αποκεφαλισµών και βασανιστηρίων µεταδίδουν τη φρίκη της εποχής, αµφισβητούν την ηθική της και απορρίπτουν τις ελπίδες του ιαφωτισµού περί προόδου και ανθρώπινης βελτίωσης. Η ελκυστική δύναµη της βίας θα διασχίσει τους αιώνες και τον 20ο θα µεταµορφωθεί σε άποψη. Οι καλλιτέχνες της πρωτοπορίας θα την προωθήσουν ως απαραίτητο στοιχείο µιας τέχνης που επιθυµεί να σπάσει τα δεσµά µε τις αρχές του ακαδηµαϊσµού, δηλώνοντας πια σθεναρά ότι τέχνη δεν είναι το όµορφο και το αισθητικά ωραίο. «Θέλουµε να εξυψώσουµε κάθε προσπάθεια για πρωτοτυπία, όσο παράτολµη, όσο βίαιη και αν είναι αυτή Κάντε τόπο για τη νιότη, τη βία και την τόλµη Η τέχνη δεν είναι τίποτα άλλο παρά βία, σκληρότητα και αδικία», δήλωναν οι Φουτουριστές στο Μανιφέστο τους το Την ιδέα αυτή υιοθέτησε και η πλειοψηφία των καλλιτεχνών του 21ου αιώνα και την έφτασε στα άκρα. Αν θα µπορούσε να εντοπίσει κάποιος ένα κοινό στοιχείο σε αυτούς, είναι ακριβώς η ανάγκη τους να προκαλέσουν το συναίσθηµα του φόβου και του σοκ στο κοινό τους. Ας µην ξεχνάµε ότι ζούµε σε µια εποχή που τα πάντα φαίνεται να είναι προορισµένα να µας τροµοκρατήσουν: από τις συνεχείς αντικαπνιστικές καµπάνιες, που µεταδίδουν το φόβο του καρκίνου, µέχρι το άγχος για τον ερωτικό σύντροφο εξαιτίας του AIDS, αλλά και την ανάγκη αγοράς καινούργιων και λουστραρισµένων αυτοκινήτων, εξαιτίας του φόβου κοινωνικού αποκλεισµού. Και εφόσον η κάθε εποχή φτιάχνει την τέχνη της, η δική µας εποχή θα «εξαναγκάσει» τους καλλιτέχνες να ενσωµατώσουν ένα µεγάλο µερίδιο φρίκης στην καλλιτεχνική δηµιουργία τους. 24

25 Η performance έγινε το πιο εκρηκτικό πεδίο, όπου οι καλλιτέχνες χρησιµοποιώντας ακόµα και τις πιο ακραίες µορφές βίας, θα έθιγαν ζητήµατα πολιτικά, κοινωνικά, φυλετικά. Αρκεί να θυµηθεί κανείς πώς χαράσσει το σώµα της µέχρι να µατώσει η Marina Abramovic. Αυτή η έµφυτη τάση προς τη βαρβαρότητα δε θα απέκλειε και τα ζώα, που αρκετές φορές θυσιάστηκαν στο βωµό της τέχνης. Και αν η εικόνα του σκυλιού του Vargas προκαλεί την οργή µας, κάνοντας µία αναδροµή στο παρελθόν, τα παραδείγµατα είναι πολυάριθµα. Το 1970, στα εγκαίνια ενός εκθεσιακού χώρου στη Βραζιλία, ο καλλιτέχνης Cildo Meireles, θα παρουσιάσει το έργο του Tiradentes: totemmonument to the political prisoner. Με σαφή αναφορά στον βραζιλιάνο µάρτυρα της ανεξαρτησίας του 1789, ο Meireles, θα δέσει κότες γύρω από ένα στύλο, τις οποίες και θα κάψει ζωντανές υπό το βλέµµα ενός σοκαρισµένου κοινού. Το έργο µπορεί να ειδωθεί ως µία ισχυρή δήλωση για τη βία στη Βραζιλία κατά τη διάρκεια της δικτατορίας και θα συµβολίσει τα βασανιστήρια, τη φυλάκιση και την καταπίεση. Και ίσως, εκείνη τη συγκεκριµένη περίοδο, σε αυτή τη χώρα, αυτός να ήταν ο πιο αποτελεσµατικός τρόπος για να γίνει αυτός ο συµβολισµός. 25

26 ΕΝ ΟΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ Η ενδοσχολική βία και ο εκφοβισµός µεταξύ των µαθητών έχει αρχίσει να γίνεται αντικείµενο προσοχής, συζήτησης και µελέτης και στην Ελλάδα. Θεωρείται πλέον κοινωνικό πρόβληµα, σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα σχετικών ερευνών που διεξάγονται σε σχολεία της χώρας µας. Οι όροι που χρησιµοποιούνται για να περιγράψουν το φαινόµενο είναι: «ενδοσχολική βία», «εκφοβισµός» και «θυµατοποίηση». Ορίζουν µια κατάσταση κατά την οποία ασκείται εσκεµµένη, απρόκλητη, συστηµατική και επαναλαµβανόµενη βία και επιθετική συµπεριφορά µε σκοπό την επιβολή, την καταδυνάστευση και την πρόκληση σωµατικού και ψυχικού πόνου σε µαθητές από συµµαθητές τους, εντός και εκτός σχολείου. υστυχώς, σε πολλές περιπτώσεις τα περιστατικά βίας και εκφοβισµού στα σχολεία δεν αντιµετωπίζονται κατάλληλα. Σε ορισµένες περιπτώσεις µάλιστα τα περιστατικά ενδοσχολικής βίας αποσιωπούνται διότι θεωρείται ότι εκθέτουν και στιγµατίζουν τους θύτες, τα θύµατα και το κύρος του σχολείου. Γενικά, παρατηρείται έλλειµµα ενηµέρωσης, περιορισµένη ευαισθητοποίηση και σχετική άγνοια για τον τρόπο αντιµετώπισης του προβλήµατος, καθώς οι γονείς µιλούν ελάχιστα για το πρόβληµα µε τα παιδιά τους, οι µαθητές-θύµατα συχνά αντιδρούν µε απόσυρση και αποφεύγουν να ζητήσουν βοήθεια από τους ενήλικες και τέλος οι εκπαιδευτικοί συζητούν ελάχιστα στην τάξη τις συµπεριφορές βίας και εκφοβισµού. Αιτίες του φαινοµένου της ενδοσχολικής βίας Η ενδοσχολική βία και ο εκφοβισµός είναι σύνθετο φαινόµενο και στην εκδήλωσή του συµβάλλει η αλληλεπίδραση ατοµικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Για ποιούς λόγους ένα παιδί µπορεί να δέχεται επιθέσεις εκφοβισµού και βίας στο σχολείο; Πάρα πολλοί µαθητές σε όλο τον κόσµο δέχονται επιθέσεις εκφοβισµού και βίας στο σχολείο. Το γεγονός, όµως, αυτό δεν σηµαίνει ότι έχουν κάνει κάτι λανθασµένο που να δικαιολογεί την εκδήλωση τέτοιου είδους συµπεριφορών εναντίον τους. Πολλές φορές στόχος γίνεται το "διαφορετικό", το οποίο µπορεί να αφορά σε οποιοδήποτε ανθρώπινο γνώρισµα, είτε εξωτερικό είτε εσωτερικό. Για παράδειγµα το χρώµα του δέρµατος, η εθνικότητα, το φύλο, το βάρος, η σχολική επίδοση, η κοινωνική συστολή. Με την έννοια αυτή ο καθένας µπορεί 26

27 να γίνει στόχος εκφοβιστικών και βίαιων συµπεριφορών σε κάποια φάση της ζωής του και συνεπώς το συγκεκριµένο φαινόµενο µας αφορά όλους. Για ποιους λόγους ένας µαθητής αναπτύσσει εκφοβιστικές και βίαιες συµπεριφορές; Υπάρχουν πολλοί λόγοι που µπορεί να συµβάλλουν ώστε ένα παιδί να εκδηλώνει επιθετικές και βίαιες συµπεριφορές. Η εκδήλωση εκφοβιστικών συµπεριφορών είναι σε µεγάλο βαθµό το αποτέλεσµα πολυποίκιλων εµπειριών και ερεθισµάτων στα οποία έχει εκτεθεί το παιδί που εκφοβίζει κατά τη διάρκεια της αναπτυξιακής του πορείας. Τα παιδιά που εκφοβίζουν µπορεί σε άλλο χώρο ή χρόνο να ήταν ή και να είναι ακόµα και τώρα αποδέκτες εκφοβιστικών και βίαιων συµπεριφορών. Οι µαθητές συχνά εκφοβίζουν για να νιώσουν ανώτεροι από τους άλλους καθώς αντλούν ισχύ και δύναµη από τη συγκεκριµένη µορφή συµπεριφοράς. Επίσης, µέσα από την εκδήλωση εκφοβιστικών συµπεριφορών µπορεί να στοχεύουν στο να τραβήξουν την προσοχή, να τύχουν αποδοχής και να γίνουν περισσότερο δηµοφιλείς από ότι ήταν στο παρελθόν. Στην πραγµατικότητα, όµως, δεν γίνονται περισσότερο δηµοφιλείς, αλλά αντίθετα η πλειοψηφία της µαθητικής κοινότητας τους φοβάται και προσπαθεί να τους αποφύγει. Ακόµα, οι µαθητές που εκφοβίζουν σε αρκετές περιπτώσεις είναι δυστυχισµένοι και προσπαθούν να µεταφέρουν το έλλειµµα χαράς που νιώθουν στους άλλους. Ένα άλλο στοιχείο που συνδέεται µε την εκδήλωση εκφοβιστικών συµπεριφορών είναι και τα συναισθήµατα ζήλιας που µπορεί να νιώθει το παιδί που εκφοβίζει για τον αποδέκτη της εκφοβιστικής συµπεριφοράς. Οι µαθητές που εκφοβίζουν στοχεύουν στη "διαφορετικότητα" του άλλου για να τον κάνουν να νιώσει άσχηµα για τον εαυτό του και να τον απαξιώσουν. Μορφές ενδοσχολικής βίας Η ενδοσχολική βία µπορεί να πάρει διάφορες µορφές: απειλή τραυµατισµού ή φυσικός τραυµατισµός κάποιου. Εκδηλώνεται µε χειρονοµίες, σπρωξίµατα, ξυλοδαρµούς. συστηµατική χρησιµοποίηση υβριστικών εκφράσεων, φραστικών επιθέσεων, προσβολών και απειλών, ειρωνείας, χρήση παρατσουκλιών. εκβιασµοί για απόσπαση χρηµάτων ή προσωπικών αντικειµένων. 27

28 προσπάθεια για κοινωνική αποµόνωση, για άσκηση επιρροής στην οµάδα των συνοµηλίκων ώστε να αισθανθούν αντιπάθεια για κάποιο συγκεκριµένο συµµαθητή τους. αποστολή απειλητικού ή υβριστικού υλικού µέσω του ηλεκτρονικού ταχυδροµείου, των υπηρεσιών MMS και SMS που παρέχουν τα κινητά τηλέφωνα και των διαδικτυακών τόπων κοινωνικής δικτύωσης, χρήση ή παραποίηση των προσωπικών δεδοµένων κάποιου ατόµου. διάδοση αρνητικών σχολίων εξαιτίας της καταγωγής, της κοινωνικής τάξης, της οικονοµικής κατάστασης, της διαφορετικότητας. σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση µε ανήθικες χειρονοµίες, ανεπιθύµητο άγγιγµα, µέχρι και σοβαρές σεξουαλικές επιθέσεις. Ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισµού στα παιδιά Οι συνέπειες της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισµού στα παιδιά είναι σοβαρές και καθοριστικές για την ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη και εξέλιξη. Τα παιδιά που γίνονται θύµατα εκφοβισµού και βίας είναι δυνατόν να νοιώσουν έντονο άγχος και αισθήµατα ανασφάλειας, να έχουν φοβίες, να παρουσιάσουν σχολική άρνηση, να απουσιάζουν συχνά από το σχολείο, να οδηγηθούν σε σχολική αποτυχία, να εµφανίσουν µαθησιακές δυσκολίες, ψυχοσωµατικά προβλήµατα όπως πονοκέφαλους, πόνους στην κοιλιά, διαταραχές ύπνου, καθώς και κατάθλιψη. Τα παιδιά θύτες, δηλαδή αυτά που ασκούν τη βία και τον εκφοβισµό, αντιµετωπίζουν τον κίνδυνο να αποµακρυνθούν από το σχολείο, να διακόψουν τη σχολική φοίτηση, να εµφανίσουν τάσεις φυγής από το σπίτι και να εξελιχθούν σε ενήλικες µε αντικοινωνική και παραβατική συµπεριφορά. Πώς φαίνεται ότι ένα παιδί έχει γίνει θύµα ενδοσχολικής βίας και εκφοβισµού; Ορισµένες ενδείξεις που πιθανόν να υποδηλώνουν ότι το παιδί έχει πέσει θύµα βίας και εκφοβισµού στο σχολείο είναι: η µειωµένη διάθεσή του ή η άρνησή του να πάει στο σχολείο µε πρόσχηµα κάποια αδιαθεσία, οι αδικαιολόγητες απουσίες του, η απροσδόκητη µαθησιακή του πτώση που αποτυπώνεται µε βαθµούς που πέφτουν, 28

29 το γεγονός ότι περνά το χρόνο του στα διαλείµµατα κοντά στους εκπαιδευτικούς και τα γραφεία, το ότι καθυστερεί να πάει στο σχολείο ή αργεί να επιστρέψει στο σπίτι, το ότι τα ρούχα του είναι συχνά σκισµένα και κατεστραµµένα, το ότι έχει σηµάδια και µελανιές στο σώµα ή άλλες ενδείξεις επίθεσης και αποφεύγει να εξηγήσει πώς συνέβησαν, το ότι χάνει συχνά τα πράγµατά του, το ότι ζητάει συχνά χρήµατα από τους γονείς του γιατί χάνει αυτά που του δίνουν, το ότι υπάρχουν ξαφνικές αλλαγές στη διάθεσή του που επιµένουν, το ότι παραπονιέται για ψυχοσωµατικά προβλήµατα, Εάν ισχύουν κάποια από τα προηγούµενα, τότε ίσως να υπάρχει περιστατικό βίας και εκφοβισµού και το παιδί να χρειάζεται άµεση βοήθεια και υποστήριξη. Τρόποι πρόληψης και αντιµετώπισης της ενδοσχολικής βίας και εκφοβισµού Στα πλαίσια της πρόληψης έχουν εφαρµοστεί κάποια προγράµµατα κατά του εκφοβισµού και της ενδοσχολικής βίας. Η αποτελεσµατικότητα των προγραµµάτων αυτών οφείλεται κυρίως στην υιοθέτηση της κοινωνικής προσέγγισης, µιας ολιστικής προσέγγισης, που στοχεύει στην αλλαγή του κλίµατος του σχολείου, ώστε να µην αναπαράγει τη βία. Στα πλαίσια της ολιστικής προσέγγισης οι παρεµβάσεις αφορούν όλους: το σχολείο, την τάξη, τον εκπαιδευτικό, τους µαθητές, τους γονείς τους και ολόκληρη την τοπική κοινωνία. Κάποιες αποτελεσµατικές πρακτικές, σε επίπεδο σχολείου και τάξης, για εφαρµογή µιας στρατηγικής ενάντια στη βία, είναι: σε επίπεδο σχολείου: διαµόρφωση καλού σχολικού κλίµατος και επικοινωνίας, διαλόγου και εµπιστοσύνης ανάµεσα σε εκπαιδευτικούς και µαθητές δηµιουργία ξεκάθαρων κανόνων, που θα συνοψίζονται στο Σχολικό Κανονισµό. Ο Κανονισµός θα είναι προϊόν της συνεργασίας εκπαιδευτικών, µαθητών και γονέων. Μέσω του Σχολικού Κανονισµού θα προβλέπονται µεταξύ άλλων και οι βασικοί τρόποι διαχείρισης βίαιων συµπεριφορών στην καθηµερινή σχολική ζωή. αξιοποίηση του θεσµού των µαθητικών συµβουλίων έτσι ώστε να επιτευχθεί η κατανόηση, η διαµόρφωση και η τήρηση των σχολικών κανόνων. 29