Γυμνάσιο Λ.Τ. Παξών Ερευνητική Εργασία 2ου τετραμήνου της Α Λυκείου. Ταξίδι στην Ελληνική Μουσική του 20ού αιώνα

Transcript

1 Γυμνάσιο Λ.Τ. Παξών Ερευνητική Εργασία 2ου τετραμήνου της Α Λυκείου Ταξίδι στην Ελληνική Μουσική του 20ού αιώνα Παξοί, Σχολικό Έτος

2 1η ομάδα: 1. Γιώτης Αλέξανδρος 2. Κάγκας Νίκος 3. Κόντης Αλέξανδρος 4. Περδικομάτη Νίκη 2η ομάδα: 1. Αρβανιτάκης Σωτήρης 2. Κοντάρης Κώστας 3. Λιώλης Κώστας 4. Ρούσαλης Σπύρος 3η ομάδα: 1. Ανεμογιάννης Νίκος 2. Γεωργοπάλη Αλεξάνδρα 3. Ζέρνος Σπύρος 4. Κύπι Σαχίν Υπεύθυνες εκπαιδευτικοί: Λιανού Σταυρούλα ΠΕ17.01, Διγενή Αναστασία ΠΕ07.

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1.ΠΡΟΛΟΓΟΣ 2.ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ 3.ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 4.Η ΕΡΕΥΝΑ 4.1 Καντάδες 4.2 Ελαφρά Μουσική 4.3 Οπερέτες 4.4 Ελληνική Κλασσική Μουσική 4.5 Ρεμπέτικο τραγούδι 4.6 Λαϊκό και Έντεχνο Λαϊκό τραγούδι Λαικό τραγούδι Σύγχρονο Έντεχνο Λαικό τραγούδι 4.7. Νέο Κύμα στην Ελλάδα 4.8. Σύγχρονο Ελληνικό τραγούδι 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

4 1. ΠΡΟΛΟΓΟΣ 1 Η Ελληνική μουσική στον 20 αιώνα έχει πολλές κατηγορίες και είδη τραγουδιών, τα δημοτικά, τα ρεμπέτικα και τα λαϊκά, και κατά τις τελευταίες δεκαετίες, τα αντάρτικα, το νέο κύμα, το έντεχνο τραγούδι, την ελαφρά μουσική και τέλος την ροκ και ποπ. Τα Ιόνια νησιά που βρίσκονται πιο κοντά στην Ιταλία είχαν αγάπη με τις ιταλικές "Σερενάτες" που αργότερα έγιναν οι λεγόμενες "Καντάδες" της Αθήνας από τις αρχές του 20ού αιώνα. Μέχρι το 1930 εκείνα τα τραγούδια μαζί με τις οπερέτες όπως «ο Βαφτιστικός» του συνθέτη Θεόφραστου Σακελαρίδη και τα τραγούδια του Κλέων Τριανταφύλλου, ο οποίος έγινε γνωστός ως Αττίκ, ήταν τα πιο δημοφιλή κυρίως για τον αστικό πληθυσμό της Αθήνας. Στις αρχές της δεκαετίας του '50 η ελληνική μουσική, ή σίγουρα το τι θα μπορούσατε να ακούσετε από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης του ραδιοφώνου και των ταινιών, ήταν τα Λαϊκά (μουσική βασισμένη στο μπουζούκι) με ήχους που έφεραν μαζί τους οι Έλληνες από τη Μικρά Ασία στη δεκαετία του 1920 και η ελληνική και ξένη ελαφρά μουσική, με Ευρωπαϊκούς κυρίως ήχους και επιρροή. Η πιο αντιπροσωπευτική ελαφρά ελληνική μουσική στις δεκαετίες το προέρχονταν από τα τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκη του Μίμη Πλέσσα και άλλων και ερμηνεύτηκε από καλλιτέχνες όπως ο Τώνης Μαρούδας, η Νανά Μούσχουρη, η Τζένη Βάνου, ο Γιάννης Βογιατζής κ.α. Επίσης, κατά τη διάρκεια αυτής της εποχής ήταν δημοφιλής και η μουσική απο ντουέτα και τρίο, όπως οι αδελφοί Κατσάμπα, οι Μουζάς Λιγνός, το Τριο Ατένε και άλλοι. Πολλοί λένε ότι η αυθεντική σύγχρονη ελληνική λαϊκή μουσική αναπτύχθηκε από τον Μάρκο Βαμβακάρη, με ορόσημο το διάσημο τραγούδι του Φραγκοσυριανή. Με αυτό το τραγούδι ο Βαμβακάρης, εισάγει νέες μουσικές ρίζες με κάποια δυτική χροιά που παντρεύεται με τους ήχους του Ρεμπέτικου. Το ίδιο συμβαίνει επίσης με τον Βασίλη Τσιτσάνη και το τραγούδι του Όμορφη Θεσσαλονίκη. Φυσικά, οι συνθέτες που έκαναν την ελληνική μουσική διεθνώς γνωστή ήταν ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Μάνος Χατζιδάκης, και Σταύρος 1

5 Ξαρχάκος. Αυτοί οι τρεις συνθέτες έχουν αναγνωριστεί ως οι μεγαλύτεροι συνθέτες της σύγχρονης Ελλάδας. Στην εργασία αυτή θα δουμε ξεχωριστά κάθε μουσικό είδος του 20ου αιώνα εξετάζοντας τις επιρροές, τα χαρακτηριστικά και την απήχησή του. 2. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ Προέκυψαν τα παρακάτω ερευνητικά ερωτήματα μέσα από τη μέθοδο του καταιγισμού ιδεών (ομαδοποίηση σημειώσεων και δημιουργία αφίσας) Ποια είδη μουσικής υπήρξαν στον 20ο αιώνα στην Ελλάδα; Ποια μουσικά όργανα χρησιμοποιούσαν στην εποχή του 20ου αιώνα; Πόσο σημαντικά ήταν τα μουσικά όργανα στην εποχή εκείνη; Πώς εξελήχθηκαν τα μουσικά όργανα στην ελληνική μουσική; Ποιοί διάσημοι Έλληνες τραγουδιστές υπήρξαν τον 20ο αιώνα; Ποια ήταν τα πιο διάσημα είδη μουσικής που υπήρξαν; Ποια μέσα αποθήκευσης και ηχογράφησης της μουσικής χρησιμοποιήθηκαν; Ποιός ο ρόλος της δισκογραφίας εκείνη την εποχή; Πώς η μουσική επηρεάζει τον άνθρωπο; Πώς συσχετίζεται ο χορός με την ελληνική μουσική του 20ου αιώνα; 3. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Η Ερευνητική μας εργασία έγινε με βάση το δεύτερο Ερευνητικό Σχήμα Κατανομής Θεμάτων και Οργάνωσης Ομάδων. Στην περίπτωση αυτή το θέμα καταμερίστηκε σε υπο-θέματα και κάθε υπο-θέμα εξετάστηκε αυτοτελώς από μια ομάδα μαθητών της τάξης. Οι μαθητές εργάζονταν σε ομάδες, η κάθε μία ξεχωριστά και υπήρχαν και τακτές συναντήσεις Ολομέλειας με τη συμμετοχή όλων των ομάδων. Η τάξη μας

6 αποτελείται από 12 μαθητές και χωριστήκαμε σε τρεις ομάδες με τυχαία επιλογή. Κατά την πρώτη μας συνάντηση για τη συγκεκριμένη ερευνητική εργασία ακολουθήθηκαν τα εξής βήματα: α) Προβολή μιας παρουσίασης Power Point, με εικόνες σχετικές με το θέμα. β) Μοιράστηκαν χαρτάκια, όπου κάθε μαθητής έγραψε λέξεις, που θεωρεί ότι είναι σχετικές με το θέμα. γ) Ανακοίνωση του θέματος και των ομάδων. Οι μαθητές κάθησαν ανά ομάδα. δ) Τα χαρτάκια χωρίστηκαν από την κάθε ομάδα σε ενότητες. ε) Δόθηκε στους μαθητές ένας βοηθητικός πίνακας για τις πληροφορίες που θέλουμε να γράψουν στην εργασία τους, ώστε να τον συμπληρώσουν επιγραμματικά (χρονικό διάστημα ύπαρξης του είδους, επιρροές, πολιτικό παρασκήνιο, χαρακτηριστικά μουσικά όργανα, περιοχές/κοινωνικές ομάδες απήχησης, χώρος ακρόασης, τρόπος ηχογράφησης, σημαντικοί εκπρόσωποι του είδους, αντιπροσωπευτικά μουσικά κομμάτια, άλλες πληροφορίες και πηγές). Τα υπο-θέματα στα οποία χωρίστηκε η εργασία είναι τα παρακάτω: Υπόθεμα 1ο: Καντάδες, Οπερέτες, Λαϊκό και Σύγχρονο Λαϊκό τραγούδι. Η ομάδα αποτελείται από τους παρακάτω μαθητές: 1. Γιώτης Αλέξανδρος 2. Κάγκας Νίκος 3. Κόντης Αλέξανδρος 4. Περδικομάτη Νίκη Υπόθεμα 2ο: Ρεμπέτικο τραγούδι και Ελληνική Κλασσική Μουσική. Η ομάδα αποτελείται από τους παρακάτω μαθητές: 1. Αρβανιτάκς Σωτήριος 2. Κοντάρης Κώστας 3. Λιώλης Κώστας 4. Ρούσαλης Σπύρος

7 Υπόθεμα 3ο: Ελαφρά Μουσική, Νέο Κύμα στην Ελλάδα και Σύγχρονο Ελληνικό τραγούδι: 1. Ανεμογιάννης Νίκος 2. Γεωργοπάλη Αλεξάνδρα 3. Ζέρνος Σπύρος 4. Κύπι Σαχίν Σε κάθε ομάδα δόθηκε προς χρήση υλικό, όπως προτεινόμενη βιβλιογραφία από βιβλία που υπάρχουν στην βιβλιοθήκη του σχολείου, τα σχολικά βιβλία και ηλεκτρονικά αρχεία με σελίδες στο internet σχετικές με το θέμα μας. Κάθε ομάδα αξιολόγησε το υλικό και επέλεξε ποιο θα χρησιμοποιήσει. Στην ερευνητική αυτή εργασία εμπλέκονται τα παρακάτω μαθήματα: Μουσική, Ιστορία, Κοινωνιολογία.

8 4. Η ΕΡΕΥΝΑ 4.1 Καντάδες 2 Η καντάδα, είναι ένας τρόπος ζωής. Είναι μια πλευρά της ζωής μας που δείχνει πως υπάρχουν λεπτά συναισθήματα. Αυτές τις εικόνες της ζωής που αποδιώχνονται από τις σύγχρονες ιδέες και αντιλήψεις, εμείς προσπαθούμε να τις συγκρατήσουμε να μη φύγουν ή τουλάχιστον να μην απομακρυνθούν πάρα πολύ από τη ζωή μας. Ιστορία των καντάδων: Πρωτοεμφανίστηκαν στην Κεφαλλονιά στις αρχές του 19ου αιώνα, εμπνευσμένες από την ιταλική μουσική. Πρόκειται για ένα είδος ρομαντικής σερενάτας, το οποίο τραγουδούν τρεις αντρικές φωνές σε χορωδία, συνοδευόμενες από μια κιθάρα ή ένα μαντολίνο. Οι καντάδες πρώτα εξαπλώθηκαν σε όλα τα νησιά του Ιονίου, πριν κάνουν την παρουσία τους αισθητή και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Στην Αθήνα οι καντάδες άλλαξαν λιγάκι: τους τραγουδιστές συνόδευε μια κομπανία, η οποία αποτελείτο από τα εξής όργανα: βιολί, κλαρινέτο και λαούτο. 2 Πηγές: post_14.html. και

9 Ας ταξιδέψουμε σε μιαν άλλη εποχή, τότε που οι ερωτευμένοι προκειμένου να αποσπάσουν ένα χαμόγελο ή μια κρυφή ματιά από την ακριβοθώρητη αγαπημένη τους, εκφράζανε τον έρωτά τους καθημερινά αφιερώνοντάς της μια καντάδα! Η καντάδα αποτέλεσε το είδος της μουσικής το οποίο περισσότερο από κάθε άλλο συνδέθηκε με τον έρωτα αφού με αυτό το είδος του τραγουδιού οι νεαροί στέκονταν κάτω από το παραθύρι και τραγουδούσαν στην καλή τους τον έρωτά τους. Όμως ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή και ας δούμε πως γεννήθηκε η καντάδα στην Ελλάδα. Ήταν στα τέλη του 19ου αιώνα, τότε που άρχιζε να διαμορφώνεται το αστικο-λαϊκό τραγούδι στην Ελλάδα. Το επτανησιακό τραγούδι και το ιταλικό bel canto ήταν οι πρόδρομοι πολλών ειδών του ελληνικού τραγουδιού και επηρέασαν τη δημιουργία τους και την εξέλιξή τους σε σημαντικό βαθμό. Τα Επτάνησα είναι γνωστό πως ήταν επηρεασμένα σε όλες τις μορφές της πολιτιστικής τους έκφρασης από τη Δυτική Μουσική και ιδιαίτερα την Ιταλική. Μετά την Ελληνική Επανάσταση του 1821, αποτέλεσαν τον κύριο φορέα δημιουργίας της ελληνικής λόγιας μουσικής αφού σε αντίθεση με τις υπόλοιπες Ελληνικές περιφέρειες τα Επτάνησα δεν υποδουλώθηκαν ποτέ στους Οθωμανούς με ό,τι αυτό συνεπάγεται (ελεύθερη ανάπτυξη καλών τεχνών κλπ). Οι επιρροές της Ιταλικής μουσικής επεκτάθηκαν τόσο στη λαϊκή μουσική των Επτανήσων, όσο και στην καντάδα και στο λαϊκό τραγούδι. Κατά την περίοδο αρχίζουν και διαμορφώνονται δύο παράλληλες τάσεις στη μουσική σκηνή: - Η Επτανησιακή καντάδα Με δυτικές επιρροές, η οποία έθεσε τις βάσεις για τη γένεση του λεγόμενου Αθηναϊκού τραγουδιού, δηλαδή την Αθηναϊκή καντάδα και τα τραγούδια των αθηναϊκών επιθεωρήσεων και των οπερετών που για μεγάλο χρονικό διάστημα κυριαρχούσαν στην ελληνική θεατρική σκηνή. - Το Ρεμπέτικο (Σμυρνέϊκο) - Λαϊκό τραγούδι, με επιρροές από το ελληνικό παραδοσιακό τραγούδι, το Βυζαντινό μέλος και τα τραγούδια των γειτόνων της Ανατολής. Η επτανησιακή καντάδα (η οποία ως είδος μπορεί να χαρακτηριστεί ωδικό, αρμονικό, αστικό, διαταξικό, ιδιότυπα επτανησιακό) ήταν μια μορφή αστικού τραγουδιού, που χρησιμοποίησε την ανθρώπινη φωνή και τον στίχο προκειμένου να εκφράσει

10 συναισθήματα. Γεννήθηκε μέσα στις ταβέρνες με λαϊκότερο χαρακτήρα και με θέματα που καταπιάνονταν με τον καθημερινό μόχθο και τα προβλήματα της εργασίας, την καθημερινότητα και τον πατριωτισμό. Οι μορφολογικές καταβολές της επτανησιακής καντάδας προέρχονται από το ιταλικό και το γερμανικό χορωδιακό τραγούδι, μια εκλαϊκευμένη παραλλαγή των μελοδραματικών χορικών (corale). Η παλαιότερη μορφή της επτανησιακής καντάδας ονομαζόταν στη Ζάκυνθο αρέκια (a orecchio = με το αυτί), και στο Ληξούρι αριέτα (arietta= μικρός σκοπός). Η αρέκια ήταν εξομολογητική, τραγουδούσε για γυναίκες, ενώ η καντάδα πιο επιθετική: τραγουδάει στις γυναίκες. Αν και διαδόθηκε ευρέως στα αστικά κέντρα, ιδιαίτερα της Κέρκυρας, της Ζακύνθου και της Κεφαλλονιάς, δεν ευδοκίμησε στον αγροτικό πληθυσμό, τα τραγούδια του οποίου (μονοφωνικά με συνοδεία κιθάρας) εξακολούθησαν να χρησιμοποιούν παλαιότερα μουσικά ήθη και να τραγουδιούνται σε γιορτές και κοινωνικές διασκεδάσεις. Αργότερα η καντάδα απέκτησε πιο αστικό χαρακτήρα και πήρε τη μορφή που γνωρίζουμε δηλαδή της ερωτικής εξομολόγησης κάτω από τα μπαλκόνια. Τα μουσικά όργανα έπαιζαν δευτερεύοντα συνοδευτικό ρόλο και υποτάσσονταν στη φωνή. Δεν χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά η ενόργανη μουσική ή η χορευτική έκφραση. Πάντα τον πρώτο ρόλο τον έπαιζε η φωνή, το τραγούδι δηλαδή. Μετά την ένωση των Επτανήσων (1864) ένα πλήθος μουσικών μετακόμισαν από τα Ιόνια νησιά στην Αθήνα όπου άνοιξαν τα πρώτα Ωδεία. Μαζί με τις θεωρητικές τους γνώσεις μετέφεραν την αγάπη για την όπερα και για την καντάδα. Η επτανησιακή καντάδα τελικά θα επηρεάσει τα Αθηναϊκά αστικά τραγούδια και τότε θα γεννηθεί η αθηναϊκή καντάδα. Η αθηναϊκή καντάδα διαφοροποιήθηκε από την επτανησιακή καντάδα, αφομοιώνοντας στοιχεία παρμένα από τη δημοτική παράδοση και στοιχεία που απαντώνται στο αστικό λαϊκό τραγούδι των Βαλκανίων και της Ανατολής. Εμπλουτίστηκε με νέα τροπικά και ιδίως ρυθμικά στοιχεία π.χ. (του Καλαματιανού χορού). Διαμόρφωσε ένα δικό της ύφος απαλλαγμένο από την επιτήδευση των δυτικών επιρροών, χρησιμοποιώντας μελωδίες σε πιο απλή φόρμα, και παίρνοντας έναν τοπικό χαρακτήρα προσαρμοσμένο περισσότερο στην Ελληνική

11 πραγματικότητα, αποβάλλοντας μέχρι ένα σημείο τις Ευρωπαϊκές επιρροές. Μετά το 1880 στην Αθήνα η καντάδα θα εξελιχθεί σε είδος ευρύτατης αποδοχής στις ταβέρνες και την Πλάκα. Με εργαλείο μία κιθάρα, λίγη ρετσίνα και καλή συντροφιά, οι καντάδες πλημμύριζαν τα στενά σοκάκια της Πλάκας. Παρ όλη την εξέλιξή της όμως η καντάδα δεν έπαψε ποτέ να αποτελεί το κύριο μέσο έκφρασης των ερωτευμένων. ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΚΑΝΤΑΔΕΣ ΜΠΑΡΜΠΑ-ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΝΑΤΑΣ (1935) Μπάρμπα-Γιάννη με τις στάμνες και με τα σταμνάκια σου να χαρής τα μάτια σου. Σαν φορείς ψηλό καπέλο και παπούτσια ελαστικά Μπάρμπα-Γιάννη κανατά. Πρόσεξε μη σε γελάσει καμμιά έμορφη κυρά Μπάρμπα-Γιάννη κανατά. Και σου πάρει το γαϊδούρι και σ'αφήσει την ουρά Μπάρμπα-Γιάννη κανατά Τραγουδήθηκε από: Πέτρος Επιτροπάκης (Παραδοσιακή καντάδα)

12 ΑΝ ΒΓΟΥΝ ΑΛΗΘΕΙΑ (1929) Μου είπες φεύγω και σ'αφήνω πουλί ελεύθερο θα γίνω για νά βρω σ'άλλην αγκαλιά άλλη φωλιά, γλυκύτερα φιλιά. Μα γω σου είπα ο καϋμένος θα μετανοιώσεις ορισμένως αγάπες ψεύτικες θα βρεις, μα δε μπορείς τέτοια καρδιά να βρεις. Αν βγουν αλήθεια όσα νομίζεις παραμύθια αν δυστυχήσεις, την πόρτα μου έλα να χτυπήσεις θα στην ανοίξω και θα σε κλείσω στο στήθος μου χωρίς ντροπή κι ο κόσμος ότι θέλει ας πει Μού παν πως τώρα ευτυχισμένη μέσ'τα διαμάντια βουτηγμένη αγάπη ψεύτικη κερνάς κι όπου περνάς πλανιέσαι και πλανάς. Σαν είν' η αγάπη πουλημένη, δυό βγαίνουν πάντα γελασμένοι Θάρθει στιγμή να βαρεθείς και τότε ευθύς εμέ θα θυμηθείς Τραγουδήθηκε από: Πάολα Φιλιππίδου Στίχοι: Αττίκ (Κλέων Τριανταφύλλου)

13 ΕΙΔΑ ΜΑΤΙΑ ΠΟΛΛΑ (1909) Ένας νέος περνούσε μιά μέρα από μιά γειτονιά φτωχική στο κατώφλι της έπερνε αγέρα μιά πεντάμορφη μελαχροινή Ευθύς τρέλλα του ήρθε να κάνει και σε λίγο καιρό της μηνά θα σε πάρω με στεφάνι σύντροφό μου για παντοτεινά Για τα μάτια σου τα γαλανά και τα σκοτεινά Είδα μάτια πολλά γαλανά στη ζωή μου να κοιτούν απαλά και ν'ανάβουν την ψυχή μου μα τόσο μαγικά να μιλούν πιό γλυκά δεν είδα άλλα και τόσο μεγάλα στο λέω αληθινά Την επήρε και πήγαν στα ξένα και ταξίδεψαν σ'όλη τη γη μ'αυτή δεν αγαπούσε κανένα και τον άφησε μίαν αυγή Τότε αυτος που είχε χτίσει παλάτια στίς γωνιές της φτωχής γειτονιάς Τραγουδούσε "τέτοια μάτια, αν τα χάσω θα γίνω φονιάς" Τραγουδούσε της όμορφης νιάς κι'έκλαιγε ο ντουνιάς! Τραγουδήθηκε από: Δανάη Στίχοι: Αττικ (Κλέων Τριανταφύλλου) Μουσική: Αττικ

14 ΤΙ ΚΡΙΜΑ (1937) Έχεις δυό μάτια που μοιράζουν υποσχέσεις Έχεις δυο χείλη καμωμένα για φιλιά Ειν ο σκοπός σου στη ζωή μόνο ν αρέσεις Και κάθε λέξη σου είναι μιά πρωταπριλιά Είσαι ένα πλάσμα επιπόλαιο και το ξέρω Πληγές ανοίγει το χεράκι σου το αβρό Κι αν είναι γραφτό μου από σένα να υποφέρω Και το μαρτύριο σα χάδι θα το βρώ Τι κρίμα, πούσαι γυναίκα τιποτένια Τι κρίμα, πούχεις δυό μάτια βελουδένια Χωρίς νά σαι δική μου κινδυνεύω να σε χάσω Χωρίς να σ αγαπήσω δεν μπορώ να σε ξεχάσω Τι κρίμα, να λες μαζί με όχι, ίσως Τι κρίμα, να σου έχω έρωτα και μίσος Γι αγάπη θάθελα στ αυτί να σου μιλήσω Γιά καθε πόθο μου, γιά κάθε μου καϋμό Θάθελα ακόμα τα χειλάκια σου να κλείσω Μ ένα φιλί δίχως αρχή και τελειωμό Κάνεις κακό ακόμα αν μετανοιώσεις Πληγές ανοίγεις στις καρδιές όταν γελάς Μα είσαι κουτή κι ότι σου πω δεν θα το νοιώσεις Γι αυτό σωπαίνω και σάφήνω να μιλάς Τι κρίμα, πούσαι γυναίκα τιποτένια Τι κρίμα, πούχεις δυό μάτια βελουδένια Χωρις νάσαι δική μου κινδυνεύω να σε χάσω Χωρίς να σ αγαπήσω δεν μπορώ να σε ξεχάσω Τι κρίμα, να λες μαζί με όχι, ίσως Τι κρίμα, να σου έχω έρωτα και μίσος Τραγουδήθηκε από: Γιάννης Μάνος Στίχοι: Χρήστος Χαιρόπουλος Μουσική: Χρήστος Χαιρόπουλος

15 ΑΠΟΨΕ ΤΗΝ ΚΙΘΑΡΑ ΜΟΥ Απόψε την κιθάρα μου τη στόλισα κορδέλλες, και στους δρόμους περπατώ για τσ όμορφες κοπέλες. Απόψε να μην κοιμηθείς παρά να καρτερέψεις ν ακούσεις την κιθάρα μου και έπειτα να πέσεις. Για σε τα γιούλια τάκοψα για σε και τ άλλα τ άνθη απόψε σ ονειρεύτηκα κι ο ύπνος μου εχάθει. ΤΟ ΓΕΛΕΚΑΚΙ Το γελεκάκι που φορείς εγώ στο χω ραμμένο με πίκρες και με βάσανα τόχω φοδράρισμένο Αντε το μαλώνω το μαλώνω άντε κ ύστερα το μετανοιώνω άντε το μαλώνω και το βρίζω άντε την καρδουλα του ραγίζω Φόρατο μωρό μου, φόρατο μικρό μου γιατί δε θα το ξαναφορέσεις άλλο πια Φόρατα για νάσαι, για να με θυμάσαι για μετάξι έχω τα σγουρά σου τα μαλλιά.

16 4.2. Ελαφρά μουσική 3 Ελαφρό τραγούδι είναι το έντεχνο ελληνικό τραγούδι ευρείας κατανάλωσης που κυριάρχησε στην αστική διασκέδαση και τη ψυχαγωγία, από την εποχή του Μεσοπολέμου μέχρι τη δεκαετία του Στα τραγούδια που παράγονταν από τη δεκαετία του 1920, έπαψε πλέον η έντονη επιρροή του ιταλικού μπελ κάντο. Οι συνθέτες επηρεάσθηκαν από τη γαλλική σχολή τραγουδιού, δημιουργώντας τραγούδια ιδιαίτερα έντεχνα από μελωδική και αρμονική άποψη, συμβατών με το ρομαντικό κλίμα της εποχής και που μπορούσαν να λειτουργήσουν ως οικογενειακή αναψυχή. Τα μουσικά όργανα της ελαφράς μουσικής είναι η κιθάρα, τα κρουστά, το πιάνο, το αρμόνιο, το ακορντεόν, η τρομπέτα, το φλάουτο, η φλογέρα, το σαξόφωνο και το τραγούδι. Τα τραγούδια εκτός από ρομαντική είχανε και πολιτική θεματολογία. Η Σοφία Βέμπο ήταν μια τραγουδίστρια η οποία εμψύχωνε τους φαντάρους της Ελλάδας στις μάχες εναντίων των ναζιστικών στρατευμάτων κατά τη διάρκεια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου. Άλλοι σημαντικοί εκπρόσωποι της ελαφράς μουσικής είναι οι Αττίκ, Κώστας Γιαννήδης, Χρήστος Χαιρόπουλος, Ζοζέφ Κορίνθιος, Νίκος Γούναρης. 3 Πηγές: rebetiko.gr, musicportal.gr, wikipedia.org, hcma.gr, el.wikipedia.org, musicheaven.gr, wordpress.com, ricardo.gr, filfan.gr, entertainment.in.gr.

17 Γνωστά μουσικά έργα της εποχής ήταν τα εξής: «Πάμε σαν άλλοτε», «Ένα βράδυ πού βρεχε», «Να γιατί ακόμα σ αγαπώ», «Ο Ντούτσε», «Παιδιά της Ελλάδος». 4.3 Οπερέτες 4 Η Οπερέτα είναι ένα διεθνές θεατρικό είδος όπερας σε μικρότερη, απλούστερη και ελαφριά απόδοση με περισσότερο κωμικό χαρακτήρα, της οποίας ένα μεγάλο μέρος είναι πρόζα. Στην ελληνική αποδόθηκε με τον όρο «Μελοδραμάτιο» (υποκοριστικό του Μελοδράματος), που όμως δεν καθιερώθηκε. Στην Ελλάδα πρωτοεμφανίστηκε στις αρχές του 20 ου αιώνα και είναι μέχρι και σήμερα. Η Ελληνική οπερέτα θεωρήθηκε από μερικούς ως εξέλιξη του προηγηθέντος κωμειδυλλίου. Η οπερέτα φέρνει μαζί της έναν καθαρά ευρωπαϊκό αέρα και πραγματεύεται σχεδόν αποκλειστικά τη ζωή των αστών. Ο χώρος ακρόασης όπου πραγματοποιούνται οι οπερέτες είναι οι λυρικές σκηνές. Κάποιοι εκπρόσωποι της Ελληνικής Οπερέτας είναι ο Νίκος Χατζηαποστόλου ο Σπύρος Σαμάρας και ο κυριότερος εκπρόσωπός της είναι ο Θεόφραστος Σακελλαρίδης με κυριότερο έργο του «Ο Βαφτιστικός». Kάποια άλλα αντιπροσωπευτικά έργα είναι «η Μοντέρνα Καμαριέρα», «Οι Απάχηδες των Αθηνών» και «Ο Πόλεμος εν πολέμω». 4 Πηγή: el.wikipedia.org

18 4.4. Ελληνική κλασσική μουσική 5 Με τον όρο κλασσική μουσική αναφέρεται ευρύτερα η δυτικοευρωπαϊκή μουσική παραγωγή που εκτείνεται σε μία αρκετά μεγάλη χρονική περίοδο, περίπου από το έτος 470 μέχρι και την σύγχρονη εποχή. Το επίθετο "κλασσικός" προέρχεται από τη λατινική λέξη - classicus, σηματοδοτεί δηλαδή κάτι εξαιρετικό. Διάφοροι ορισμοί συνδέουν τον όρο με την ελληνική και λατινική αρχαιότητα, ως συμμόρφωση του ύφους ή της σύνθεσης με τα πρότυπα της ελληνικής και λατινικής αρχαιότητας (Oxford English Dictionary). Οι ορισμοί αυτοί μεταφέρθηκαν στην μουσική για να δηλώσουν περισσότερο την διάκριση μεταξύ της "έντεχνης" μουσικής από την λαϊκή ή παραδοσική. Η έννοια της κλασικής μουσικής, παρέπεμπε επομένως σε μία "ανώτερη" μορφή μουσικής σύνθεσης, με "σοβαρούς" σκοπούς και πέρα από τον ψυχαγωγικό χαρακτήρα. Η σύγχρονη Ελληνική κλασσική μουσική εμφανίστηκε τον 19 ο αιώνα και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Επηρεάστηκε από την παράδοση, το δημοτικό τραγούδι, την ιταλική κλασσική μουσική και την Ελληνική παραδοσιακή μουσική. Απαρτιζεται από τα κλασσικά όργανα μιας ορχήστρας. Λαμβάνουν χώρα σε χώρους όπως φεστιβάλ κλασσικής μουσικής και σε μέγαρα μουσικής. Σημαντικοί εκπρόσωποι του είδους είναι ο Νίκος Σκαλκώτας, ο Ιωάννης Ξενάκης, ο Γιάννης Χρήστου, Μανώλης Καλομοίρης και ο Σπύρος Σαμαράς. ΜΑΝΩΛΗΣ ΚΑΛΟΜΟΙΡΗΣ Ο Μανώλης Καλομοίρης (14 Δεκεμβρίου Απριλίου 1962) ήταν μουσικός και συνθέτης. Θεωρείται από πολλούς ως ο ιδρυτής της Εθνικής Μουσικής Σχολής της Ελλάδας και το μουσικό του έργο συνδέεται με την ελληνική παράδοση και το δημοτικό τραγούδι. Συνέθεσε πολλά έργα, μεταξύ αυτών πέντε όπερες, τρεις συμφωνίες, ένα κοντσέρτο για πιάνο, κύκλους τραγουδιών για φωνή και ορχήστρα ή για φωνή και πιάνο, έργα για πιάνο, μουσική δωματίου, χορωδιακά, καθώς 5 Πηγές: el.wikipdia.org,

19 και έργα για παιδιά. Υπήρξε ακόμη συγγραφέας παιδαγωγικών βιβλίων για την θεωρία της μουσικής. ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΣΑΜΑΡΑΣ Ο Σπυρίδων - Φιλίσκος Σαμάρας ( ), υπήρξε ένας από τους διαπρεπέστερους Έλληνες συνθέτες και ο κορυφαίος συνθέτης της Επτανησιακής Σχολής. Διακρίθηκε στο χώρο της όπερας. Έχει συνθέσει τον ολυμπιακό ύμνο.

20 ΝΙΚΟΣ ΣΚΑΛΚΩΤΑΣ Ο Νίκος Σκαλκώτας (Χαλκίδα 8 Μαρτίου 1904, Αθήνα 19 Σεπτεμβρίου 1949) ήταν συνθέτης του 20ού αιώνα. Ήταν μέλος της Δεύτερης Βιεννέζικης Σχολής και είχε επιρροές τόσο από την κλασσική μουσική όσο και από την Ελληνική παραδοσιακή μουσική Ρεμπέτικο τραγούδι 6 Ρεμπέτικο τραγούδι (ή γενικά στον πληθυντικό Ρεμπέτικα) ονομάζεται το ελληνικό αστικό λαϊκό τραγούδι που απέκτησε τη γνώριμη μορφή του, περίπου μέχρι την τρίτη δεκαετία του 20ού αιώνα. Πρωτοεμφανίστηκε στο τέλος του 19ου αιώνα (1890) και τραγούδια αυτού του είδους συνέχισαν να δημιουργούνται ως τα μέσα το 20ου αιώνα (1953). 6 Πηγές: Ηλία Πετρόπουλου, Ρεμπέτικα Τραγούδια, Εκδοσεις Κέδρος, 1991.

21 Ως περίοδοι του ρεμπέτικου αναγνωρίζονται, με μικρές παραλλαγές, από τους μελετητές οι εξής: 1.Πρώιμη περίοδος (π ). Επικρατούν θεματολογικά οι αναφορές στην παρανομία, τα ναρκωτικά, τη φυλακή και το σινάφι των περιθωριακών. Ο δημιουργός είναι συνήθως ανώνυμος και η διάδοση προφορική και περιορισμένη. Χώρος παραγωγής είναι συχνά ο «τεκές» και η φυλακή. 2.Κλασσική περίοδος ( ). Η ρεμπέτικη αργκό και τα ανατολίτικα στοιχεία που προέρχονταν από τη Σμύρνη αρχίζουν να υποχωρούν, Σ' αυτό συνέτεινε και με σχετικές απαγορεύσεις η λογοκρισία της μεταξικής δικτατορίας. Τα τραγούδια έχουν ως θέμα τους τον έρωτα, τη θλίψη και τη ρεμπέτικη ζωή. Η λαϊκή ορχήστρα εμπλουτίζεται και χώρος δημιουργίας είναι πλέον η ταβέρνα. 3.Εργατική περίοδος ( ). Τραγούδια διαμαρτυρίας, της εργατικής ζωής, του ξενιτεμού, της μάνας. Το στιχουργικό ύφος αποκτά περισσότερο ποιητικό χαρακτήρα και όσον αφορά στην ενορχήστρωση, χρησιμοποιούνται πρόσθετα πολυφωνικά όργανα, όπως το ακορντεόν και το πιάνο (Τσιτσάνης). Τα τραγούδια διαδίδονται με δίσκους και στα «κέντρα διασκεδάσεως».

22 Τα τραγούδια αυτά κυρίως επηρεάστηκαν απ τα παραδοσιακά δημοτικά και κλέφτηκα τραγούδια. Εξελίχθηκαν κυρίως στα λιμάνια ελληνικών πόλεων όπου ζούσε η εργατική τάξη, όπως στον Πειραιά, στη Θεσσαλονίκη, στον Βόλο και στη συνέχεια πέρασε και σε άλλα αστικά κέντρα. Απ τα παλιά όργανα που χρησιμοποιούνταν στα τραγούδια οι ρεμπέτες κράτησαν τους μπουζουκομπαγλαμάδες και πήραν αργότερα για συνοδεία την κιθάρα. Αυτά κυρίως τα όργανα αναφέρονται πιο συχνά στα ρεμπέτικα τραγούδια. Θέματα που διαπραγματεύονται τα ρεμπέτικα τραγούδια: Πολλά δημοτικά και ρεμπέτικα τραγούδια σχετίζονται με κάποιο επίκαιρο γεγονός και φαίνεται ότι δημιουργήθηκαν εν θερμώ. Στα ρεμπέτικα έχουμε τοπωνύμια πόλεων, συνοικιών, χώρων γλεντιού καθώς και ονόματα οργανοπαικτών ή αλανιάρηδων. Στα τραγούδια αυτά πρωταγωνιστούν ανώνυμοι ήρωες με κάποια λεβεντιά. Επίσης, θέματα των ρεμπέτικων τραγουδιών είναι: η καρδιά και τα φυλλοκάρδια.

23 Μάγισσες, μάγια και μαγικά. Ενδυματολογικά, το μαύρο ως χρώμα πένθους είναι γνωστό στα ρεμπέτικα και το χαρακτηριστικό παρδαλό γούστο του λαού. Το χρήμα και το μπατιρλίκι, οι ρεμπέτες ποτέ δεν είχαν το χρήμα σαν σκοπό. Η φτώχια και ειδικότερα η έλλειψη χρημάτων, είναι σύνηθες πλαίσιο και περιεχόμενο πολλών ρεμπέτικων τραγουδιών. Οι ρεμπέτες αποκαλούν μπατιρλίκι την έσχατη φτώχεια, την προσδιορισμένη σε ένα άτομο, που φυσικά είναι κοινωνικός εξουθενωμένο. Σκαλοπάτια και κλειστές πόρτες, σύμβολο και μια αλληγορία (ανεβαίνω, κατεβαίνω σκαλοπάτια). Ύβρεις, οι άντρες βρίζουν και οι γυναίκες δίνουν κατάρες. Σπάνια υπάρχουν βρισιές στα ρεμπέτικα, και όταν υπάρχουν αφορούν συνήθως τους χωροφύλακες. Υπάρχουν όμως συχνά δηκτικά λόγια. Ψιλοπράγματα όπως μαχαίρια αναφέρονται συχνά στα ρεμπέτικα τραγούδια. Από τα τυχερά παιχνίδια πολλά ρήματα, όρους και φράσεις δανείστηκαν οι ρεμπέτες και τα τραγούδια τους. Τα οχήματα χρησιμοποιούνται αποκλειστικά για τσάρκα και φιγούρα. Όμως τραίνα, γράμματα και φωτογραφίες αναφέρονται. Στεριά και θάλασσα. Ο Λόγος: αλλεπάλληλες και απλοϊκά ειπωμένες οι παρομοιώσεις στα ρεμπέτικα. Μέσα στα ρεμπέτικα τραγούδια δεν υπάρχει χώρος για το ιδιόκτητο σπίτι. Το κρυστάλλινο παλάτι είναι ένα όραμα. Το σπίτι στα ρεμπέτικα αποκαλείται τσαρδί, ρημάδι, παλιόσπιτο, ή και απλώς σπίτι. Στα ρεμπέτικα αναφέρονται μόνο αυλές, δωμάτια, καμαρούλες και οντάδες. Τα ζώα των ρεμπέτικων τραγουδιών είναι ελάχιστα και είναι ζώα του άστεως: γάτα, φλώρος, καβουράκια, κοκόρια. Τα ρεμπέτικα είναι εσώστροφα τραγούδια απασχολούμενα με μικροσυναισθήματα με τον έρωτα και με τη φτώχεια. Στα ρεμπέτικα αναφέρεται το βουνό, τα σύννεφα, η θάλασσα αλλά ούτε μια φορά δεν αναφέρεται η λέξη «χωριό».

24 Στα ρεμπέτικα τραγούδια, τα πλέον αγαπητά απ τα θεία πρόσωπα, υφίστανται τις μεγαλύτερες προφορικές ύβρεις κατά τους καυγάδες. Οι παπάδες σύμφωνα με τις λαϊκές δοξασίες, παραδόσεις, τραγούδια και παροιμίες είναι βρομιάρηδες, παραδόπιστοι και λάγνοι. Στα ρεμπέτικα τραγούδια βαρυγκωμούν για το χειμώνα, δε χαίρονται για τον ερχομό του καλοκαιριού γιατί απλούστατα δεν τον νοιώθουν. Το κρύο στα ρεμπέτικα είναι πιο αισθητό από τη ζέστη. Τα ρεμπέτικα τραγούδια αναπτύχθηκαν σε κατοχές, δικτατορίες, Παγκοσμίους και Βαλκανικούς πολέμους, κυρίως για να δηλωθεί η αγανάκτηση ως προς την πολιτική κατάσταση. Χώροι ακρόασης των ρεμπέτικων ήταν οι ταβέρνες και οι πλατείες. Σημαντικές σχολές του Ρεμπέτικου: Η Σμυρναίικη Σχολή (Παναγιώτης Τούντας, Βαγγέλης Παπάζογλου), που αποτελεί γέφυρα της 1ης και της 2ης περιόδου. Αναπτύσσεται στην κοσμοπολίτικη ατμόσφαιρα της Σμύρνης, με τα καφέ «Αμάν» και τα καφέ «Σαντάν». Ενορχήστρωση με σαντούρια και βιολιά («σαντουρόβιολα»), ρυθμοί εννιάσημοι (καρσιλαμάς, ζεϊμπέκικο). Πειραιώτικη Σχολή του κλασσικού ρεμπέτικου (Μάρκος Βαμβακάρης, Γιώργος Μπάτης, Ανέστης Δελιάς, Στράτος Παγιουμτζής), που καθιερώνει το μπουζούκι («μπουζουκομπαγλαμάδες»). Ζεϊμπέκικο και χασάπικο είναι οι χαρακτηριστικοί ρυθμοί.

25 Σημαντικοί ρεμπέτες: ΜΑΡΚΟΣ ΒΑΜΒΑΚΑΡΗΣ Τα πρώτα χρόνια: Γεννήθηκε στις 10 Μαϊου, του 1905 στον Δανακό της Σύρου από οικογένεια Καθολικών (για τον λόγο αυτό αργότερα απέκτησε και το παρατσούκλι «Φράγκος»). Οι γονείς του ήταν φτωχοί αγρότες και ήταν ο πρωτότοκος από έξι αδέλφια. Ο παππούς του έγραφε τραγούδια και ο πατέρας του έπαιζε ζαμπούνα ενώ πολλές φορές από μικρή ηλικία τον συνόδευε ο μικρός Μάρκος παίζοντας τουμπί (νησιώτικο τύμπανο) σε διάφορα πανηγύρια. Λόγω της κακής οικονομικής κατάστασης της οικογένειάς του, ο Μάρκος αναγκάστηκε να αφήσει το σχολείο και να εργαστεί ως λούστρος, εφημεριδοπώλης, εργάτης σε κλωστήρια, βοηθός σε οπωροπωλεία και άλλα. Σε ηλικία 12 ετών έφυγε από τη Σύρο, αφού έριξε άθελά του ένα βράχο πάνω στη σκεπή ενός σπιτιού και πήγε στον Πειραιά, όπου αργότερα τον ακολούθησε και η οικογένειά του. Εκεί ασχολήθηκε με διάφορα επαγγέλματα, όπως λιμενεργάτης (φορτοεκφορτωτής, εργάτης γαιανθράκων στα λεγόμενα «καρβουνιάρικα») και περίπου από το 1925 μέχρι το 1935 ως εκδορέας στα δημοτικά σφαγεία Πειραιά και Αθηνών. Εκείνη την εποχή ο Μάρκος Βαμβακάρης ερωτεύτηκε και παντρεύτηκε την πρώτη του γυναίκα, Ελένη Μαυροειδή («Ζιγκοάλα»). Παράλληλα, ενώ είχε ορκιστεί ότι αν δε μάθει να παίζει θα κόψει τα δάχτυλα του με χασαπομάχαιρο, άρχισε να μαθαίνει μπουζούκι και να γράφει τα πρώτα του τραγούδια, εντυπωσιάζοντας με την ταχύτητα που έμαθε το όργανο και με την ικανότητα, την ευρηματική πενιά, τη δεξιοτεχνία και τη στιχογραφία του.

26 Οι πρώτες επιτυχίες: Συμμετείχε μαζί με τον Γιώργο Μπάτη, τον Στράτο Παγιουμτζή και τον Ανέστη Δέλια στο πρωτοποριακό για την εποχή μουσικό σχήμα που ονομάστηκε «Η Τετράς η ξακουστή του Πειραιώς». Το 1933, έπειτα από την πιεστική παρότρυνση του Σπύρου Περιστέρη, o Μάρκος Βαμβακάρης κυκλοφόρησε την πρώτη ηχογράφηση με μπουζούκι στην Ελλάδα, το «Καραντουζένι» («Έπρεπε να 'ρχόσουνα ρε μάγκα μου»), ερμηνεύοντάς το ο ίδιος, παρόλες τις επιφυλάξεις που είχε για την ποιότητα της φωνής του. Η περίοδος λίγο πριν τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο είναι ίσως η παραγωγικότερή του. Μεταξύ άλλων, το 1935 έγραψε και ηχογράφησε τη «Φραγκοσυριανή» -το γνωστότερο ίσως τραγούδι του - το οποίο όμως έγινε πολύ μεγάλη επιτυχία 25 χρόνια αργότερα με τη φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση. Ο ίδιος αφηγείται για τη δημιουργία του τραγουδιού: "Όλος ο κόσμος της Σύρου μ' αγαπούσε πολύ, διότι κι εγώ ήμουν Συριανός και το είχαν καμάρι οι Συριανοί. Κάθε καλοκαιράκι με περίμεναν να πάω στη Σύρα να παίξω και να γλεντήσει όλη η Σύρα μαζί μου. Το 1935 πήρα μαζί μου τον Μπάτη, τον αδερφό μου τον μικρό και τον πιανίστα Ροβερτάκη και πήγα για πρώτη φορά στη Σύρο, σχεδόν είκοσι χρόνια αφ' ότου έφυγα από το νησί. Πρωτόπαιξα, λοιπόν, σ' ένα μαγαζί στην παραλία, μαζεύτηκε όλος ο κόσμος. Κάθε βράδυ γέμιζε ο

27 κόσμος το μαγαζί κι έκατσα περίπου δύο μήνες. Εγώ, όταν έπαιζα και τραγουδούσα, κοίταζα πάντα κάτω, αδύνατο να κοιτάξω τον κόσμο, τα έχανα. Εκεί όμως που έπαιζα, σηκώνω μια στιγμή το κεφάλι και βλέπω μια ωραία κοπέλα. Τα μάτια της ήταν μαύρα. Δεν ξανασήκωσα το κεφάλι, μόνο το βράδυ την σκεφτόμουν, την σκεφτόμουν. Πήρα, λοιπόν, μολύβι κι έγραψα πρόχειρα: Μία φούντωση, μια φλόγα έχω μέσα στην καρδιά Λες και μάγια μου χεις κάνει Φραγκοσυριανή γλυκιά... Ούτε και ξέρω πως την λέγανε ούτε κι εκείνη ξέρει πως γι ' αυτήν μιλάει το τραγούδι. Όταν γύρισα στον Πειραιά, έγραψα τη Φραγκοσυριανή." Προσωπική ζωή και καριέρα: Ο Μάρκος Βαμβακάρης αποδείχτηκε ατυχέστατος στο γάμο του με τη Ζιγκοάλα. Τον απατούσε με τον κουμπάρο τους, αλλά εκείνος εξακολουθούσε να την αγαπάει. Αυτό έγινε αιτία να ξεσπάσει άγριος καυγάς μεταξύ αυτού και του μεγάλου του αδελφού, με το διαζύγιο να μην αργεί να εκδοθεί. Όμως και μετά το διαζύγιο, η Ζιγκοάλα εξακολουθούσε να έχει οικονομικές απαιτήσεις. Ο Μάρκος Βαμβακάρης αντιμετώπισε αυτή την κατάσταση εξ ίσου προκλητικά: έγραφε τα τραγούδια του (ακόμα και αυτοβιογραφικά που τον φωτογράφιζαν ως δημιουργό τους, π.χ. ο «Πολυτεχνίτης») σε ονόματα όπως του Περιστέρη και του Μάτσα, καθώς και σε ψευδώνυμα ανύπαρκτων προσώπων, φυσικά εισπράττοντας ο ίδιος τα πνευματικά δικαιώματα. Με αυτό τον τρόπο κατάφερε να μειώσει στο ελάχιστο το προσωπικό τεκμαρτό (κι όχι πραγματικό) εισόδημά του και η Ζιγκοάλα να μην του πάρει τίποτα. Για αυτήν την ιστορία ο Μάρκος έγραψε το αυτοβιογραφικό του τραγούδι «Το διαζύγιο». Το 1937 συμβιβάζεται με τη λογοκρισία του καθεστώτος Μεταξά και προσαρμόζει τους στίχους του. Ήταν τόσο δημοφιλής που στη μια από τις τρεις φορές που επισκέφτηκε τη Θεσσαλονίκη και έδωσε συναυλία μαζεύτηκε για να τον ακούσει κόσμος, στην πλατεία

28 του Λευκού Πύργου. Στο τραγούδι «Το 1912» υμνεί τη Θεσσαλονίκη, ενώ παραδόξως ως τότε δεν είχε κάνει ούτε μια αναφορά σε κάποιο τραγούδι του για τον Πειραιά, την πόλη όπου ζούσε και δημιουργούσε. Κατά τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού πολέμου ερμηνεύει τραγούδια δικά του και του Σπύρου Περιστέρη, με στίχους προσαρμοσμένους στο ελληνοϊταλικό έπος («Γειά σας φανταράκια μας», «Το όνειρο του Μπενίτο» κ.α.). Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής πέθαναν αρκετές προσωπικότητες της ελληνικής λαϊκής και ρεμπέτικης μουσικής (Παναγιώτης Τούντας, Κώστας Σκαρβέλης, Γιοβάν Τσαούς, Βαγγέλης Παπάζογλου, ο στενός συνεργάτης του Ανέστης Δέλιας κ.ά.). Ο Μάρκος Βαμβακάρης, αφού κατάφερε να επιβιώσει, παντρεύτηκε το 1942 για δεύτερη φορά την Ευαγγελία με την οποία απέκτησε πέντε παιδιά (δύο εκ των οποίων πέθαναν και από τ' άλλα τρία, τον Βασίλη, τον Στέλιο και τον Δομένικο, οι δύο τελευταίοι έγιναν γνωστοί μουσικοί). Μετά τον πόλεμο, η «δεύτερη καριέρα»: Όμως ο θάνατος των παραπάνω μουσικών δεν έμελλε να αφήσει ανεπηρέαστη την πορεία του Μάρκου Βαμβακάρη. Έτσι, μετά την απελευθέρωση και κατά την περίοδο , περνάει δύσκολες ώρες, καθώς η ελληνική μουσική βιομηχανία, τα ηνία της οποίας περνούν σε χέρια ανθρώπων που ο Μάρκος Βαμβακάρης είχε βοηθήσει να αναδειχτούν, φέρεται αχάριστα στον πρωτοπόρο του μπουζουκιού που θεωρείται πια «ξεπερασμένος». Οι δισκογραφικές εταιρίες παύουν να τον καλούν για ηχογραφήσεις και τα μεγάλα νυχτερινά κέντρα του αρνούνται τη συνεργασία. Περνάει σοβαρές περιπέτειες με την υγεία του (παραμορφωτική αρθρίτιδα στα δάχτυλα, κάτι που τον δυσκολεύει να παίζει μπουζούκι) και την οικονομική του κατάσταση, ενώ αφορίζεται από την Καθολική Εκκλησία γιατί παντρεύτηκε δεύτερη φορά με ορθόδοξο γάμο (ο αφορισμός ήρθε το 1966). Ο Μάρκος Βαμβακάρης καταφέρνει να επιβιώσει αλλά και να αποκαταστήσει το πρόβλημα υγείας του πηγαίνοντας στα ιαματικά λουτρά της Ικαρίας. Το 1954, ξεχασμένος από τους περισσότερους, επισκέφτηκε τη Σύρο όπου έμεινε για ένα έτος και γνωρίσε την

29 αποθέωση από τον κόσμο του νησιού, ο οποίος δεν τον ξέχασε. Ο Μάρκος έπαιξε και τραγούδησε στην Ταβέρνα του Λιλή, στην Άνω Σύρο, για μια εβδομάδα. Αυτά μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 50, όταν μετά από πρωτοβουλία του Τσιτσάνη, η δισκογραφική εταιρία Columbia αποφασίζει να κυκλοφορήσει παλιά και καινούρια τραγούδια του Βαμβακάρη, τραγουδισμένα από τον ίδιο και από καλλιτέχνες όπως ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, η Καίτη Γκρέι, η Άντζελα Γκρέκα κ.ά. Το 1960 αρχίζει η «δεύτερη καριέρα» του, όπως χαρακτηρίζεται από τον ίδιο. Το τέλος: Ο Μάρκος Βαμβακάρης πέθανε στις 8 Φεβρουαρίου του 1972 σε ηλικία 66 ετών, συνεπεία νεφρικής ανεπάρκειας που δημιούργησε ο σακχαρώδης διαβήτης. Όπως δήλωσε ο γιος του Μάρκου, Δομένικος, σε γνωστή τηλεοπτική εκπομπή, για την κηδεία του πατέρα του η οικογένειά του αναγκάστηκε να καταφύγει σε δάνειο προκειμένου να καλύψει τα έξοδά της. ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΣΙΤΣΑΝΗΣ Βιογραφία: Ο Τσιτσάνης γεννήθηκε στα Τρίκαλα στις 18 Ιανουαρίου του 1915 από Ηπειρώτες γονείς και απεβίωσε στις 18 Ιανουαρίου του Ο πατέρας του ήταν Γιαννιώτης και η μητέρα του από τα Ζαγόρια. Από μικρή ηλικία έδειξε ενδιαφέρον για τη μουσική και έμαθε μαντολίνο και βιολί και φυσικά μπουζούκι. Το φθινόπωρο του 1936 ο Τσιτσάνης επισκέφθηκε την Αθήνα. Κύριος σκοπός του είναι να σπουδάσει Νομική, αλλά γρήγορα τον κερδίζει η μουσική. Οι πρώτες του επιρροές είναι τα τραγούδια του Βαγγέλη Παπάζογλου και του Μάρκου Βαμβακάρη. Πρώτη του εμφάνιση γίνεται στο μαγαζί «Μπιζέλια» ενώ σύντομα γνωρίζει τον σπουδαίο αλλά αδικημένο από την Ιστορία τραγουδιστή Δημήτρη Περδικόπουλο. Ο Περδικόπουλος τον πηγαίνει στην Odeon

30 όπου ηχογραφεί τα πρώτα του τραγούδια. «Σ έναν τεκέ μπουκάρανε» είναι η πρώτη ηχογράφηση του Τσιτσάνη. Την περίοδο γράφει καταπληκτικά τραγούδια τα οποία ηχογραφεί με τις φωνές του Δημήτρη Περδικόπουλου, και των άλλων σπουδαίων τραγουδιστών εκείνης της εποχής Στράτου Παγιουμτζή, Μάρκου Βαμβακάρη Στελλάκη Περπινιάδη με τους οποίους σε πολλές ηχογραφήσεις ο Τσιτσάνης συμμετέχει σαν δεύτερη φωνή. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής ο Τσιτσάνης έμεινε στη Θεσσαλονίκη, όπου για ένα μεγάλο διάστημα είχε δικό του μαγαζί, το 'Ουζερί ο Τσιτσάνης', στη διασταύρωση Παύλου Μελά και Τσιμισκή, που έγινε διάσημο. Εκεί έγραψε μερικά από τα καλύτερα τραγούδια του, τα οποία ηχογραφήθηκαν μετά την λήξη του πολέμου. Το 1946 εγκαθίσταται ξανά στην Αθήνα και αρχίζει να ηχογραφεί. Δίπλα του έγιναν ευρέως γνωστοί τραγουδιστές όπως η Σωτηρία Μπέλλου, η Ιωάννα Γεωργακοπούλου η Μαρίκα Νίνου και ο Πρόδρομος Τσαουσάκης. Τα επόμενα χρόνια ο Τσιτσάνης γνώρισε ευρύτατη αποδοχή. Ειδικά μετά την πτώση της Χούντας είχε ξεκινήσει και συναυλίες σε στάδια, ανοιχτά θέατρα και άλλους ανοιχτούς χώρους, κάτι που συνέβαινε πρώτη φορά για λαϊκά τραγούδια. Η τελευταία του δημόσια εμφάνιση σε ανοιχτό χώρο ήταν σε τιμητική εκδήλωση του Δήμου Νίκαιας, σε συνεργασία του δημάρχου Στέλιου Λογοθέτη με τον Μίκη Θεοδωράκη για τη διοργάνωση του πρώτου πολιτιστικού καλοκαιριού στην Ελλάδα.

31 Κατά τον μουσικολόγο Λάμπρο Λιάβα, ο Τσιτσάνης, «έβγαλε το λαϊκό τραγούδι από τα όρια του περιθωρίου, όπου το είχαν τάξει τα αντικοινωνικά και ανατολίτικα στοιχεία του, για να το εντάξει στην καινούργια κοινωνική πραγματικότητα της μεταπολεμικής Ελλάδος. Καθιέρωσε νέο ύφος παιξίματος και τραγουδιού με τον εξευρωπαϊσμόσυγκερασμό των κλιμάκων, αρμονίες με δεύτερες και τρίτες φωνές, εμπλουτισμένη ενορχήστρωση και καινοτομίες στην ποιητική δομή, όπου για πρώτη φορά το λαϊκό τραγούδι απoμακρύνθηκε από τις παραδοσιακές φόρμες του δίστιχου επισημοποιώντας το ρόλο του ρεφρέν». Πέθανε στις 18 Ιανουαρίου του 1984 στο Λονδίνο, όπου βρισκόταν για εγχείρηση, και κηδεύτηκε στο Α Νεκροταφείο Αθηνών.

32 4.6 Λαϊκό τραγούδι και έντεχνο λαϊκό τραγούδι Λαϊκό τραγούδι 7 Τα πρώτα βήματα Μετά τον Β παγκόσμιο πόλεμο, κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1940, το ρεμπέτικο έχει οριστικά διαμορφωθεί και το μπουζούκι έχει καθιερωθεί στη συνείδηση των κατώτερων οικονομικά και κοινωνικά αστικών τάξεων. Την ίδια εποχή, οι μεσοαστοί και οι μεγαλοαστοί της Αθήνας και των άλλων αστικών κέντρων, ζούσαν και διασκέδαζαν με τα ελαφρά τραγούδια ευρωπαϊκών και αμερικανικών επιρροών έχοντας για το μπουζούκι πραγματική προκατάληψη. Ωστόσο ο απόηχος του μπουζουκιού και η διασκέδαση που μπορούσε να προσφέρει, κινητοποίησε συνθέτες που μέχρι τότε σταδιοδρομούσαν στο ελαφρό τραγούδι όπως ο Μιχάλης Σουγιούλ (Aϊδίνι Αθήνα 1958) και ο Νίκος Γούναρης (Ζαγορά Πηλίου Αθήνα 1965) να το χρησιμοποιήσουν στα τραγούδια τους εισάγοντας παράλληλα και στοιχεία ελληνικής μουσικής όπως οι ρυθμοί ζεϊμπέκικο και χασάπικο, μελωδικά μοτίβα δανεισμένα από ανατολικές κλίμακες κ.ά. Χαρακτηριστικό είναι το τέχνασμα που χρησιμοποιούσε ο Σουγιούλ περνώντας το ταξίμι από το μπουζούκι στο ακορντεόν, για να απαλύνει την εντύπωση. Παράλληλα οι νεότεροι συνθέτες του ρεμπέτικου όπως ο Βασίλης Τσιτσάνης (Τρίκαλα Λονδίνο 1984) ο 7 Πηγές:

33 Γιώργος Μητσάκης (Κωνσταντινούπολις 1919 ή Αθήνα 1993) κ.ά. υιοθέτησαν ένα τρόπο γραφής των τραγουδιών τους, πιο ελαφρύ και προσανατολισμένο περισσότερο στη διασκέδαση. Έτσι, τη δεκαετία του 1950 το μπουζούκι έπαψε, ιδιαίτερα για τη μεσαία τάξη, να είναι καταδικασμένο «εις το πυρ το εξώτερον» και μετατράπηκε σε μόδα. Με τον τρόπο αυτό άρχισε πλέον να διαμορφώνεται ένα νέο είδος, το λεγόμενο «λαϊκό τραγούδι».το λαϊκό τραγούδι γίνεται σταδιακά αποδεκτό και από τις ανώτερες κοινωνικές τάξεις («Λαός και Κολωνάκι») και ανάλογα με τις προτιμήσεις του κοινού διαμορφώνονται επιμέρους ύφη, όπως «βαρύ λαϊκό», «ελαφρολαϊκό κτλ». Η συγγένεια του λαϊκού με το ελαφρό τραγούδι Στο είδος αυτό διακρίνουμε δυο τάσεις: Η μια έφερε εντονότερες επιρροές από το ελαφρό τραγούδι, ενσωμάτωνε το μπουζούκι και απευθυνόταν στη μεσαία τάξη. Στεγαζόταν σε κοσμικές ταβέρνες και ανάλογους τόπους διασκέδασης της εποχής. Προς το τέλος όμως της δεκαετίας του 1950, στις δεκαετίες 1960, 1970 αλλά και αργότερα, το μπουζούκι και το λαϊκό τραγούδι καθιερώθηκαν τόσο στη συνείδηση του κόσμου, ώστε να συμπαρασυρθεί και η ανώτερη οικονομικά και κοινωνικά τάξη. Η έκφραση «πάμε στα μπουζούκια» αποτέλεσε συνώνυμο του «πάμε να διασκεδάσουμε». Θεματολογία λαϊκού τραγουδιού Στη θεματολογία επικρατεί το ερωτικό στοιχείο, αλλά δε λείπουν και θέματα που αφορούσαν στα προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας όπως ο εμφύλιος, η μετανάστευση, η ξενιτιά, η φτώχεια, οι κοινωνικές αδικίες. Στο πλαίσιο ενός γενικότερου εξωτισμού, εισάγονται επίσης αραβοπερσικές διασκευές τραγουδιών και εξωτική θεματολογία, αλλά και ρυθμοί, απόρροια της τάσης φυγής από κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα της μετεμφυλιακής περιόδου.

34 Σημαντικοί εκπρόσωποι του λαϊκού τραγουδιού Ο Βασίλης Τσιτσάνης είναι από τους πρωτεργάτες του ελληνικού λαϊκού τραγουδιού, αποτελώντας ταυτόχρονα και γέφυρα ανάμεσα στο ρεμπέτικο και το λαϊκό (δεκαετία του 1950 και εξής). Η μετάβαση στο λεγόμενο «λαϊκό» γίνεται φανερή στην μουσική με την επιβολή ευρωπαϊκού κουρδίσματος στο μπουζούκι και την προσθήκη της 4ης χορδής από τον Χιώτη (1953), γεγονός που σηματοδοτεί ότι ο δημιουργός μπορεί να γράφει τραγούδια με «αρμονίες» («ματζοράκιαμινοράκια» κατά τον Τσιτσάνη). Η δισκογραφία, το ραδιόφωνο και οι ελληνικές κινηματογραφικές ταινίες επηρεάζουν αποφασιστικά τη δημιουργία και τη διάδοση του λαϊκού τραγουδιού. Σημαντικοί δημιουργοί, εκτός από τον Τσιτσάνη, ήταν οι: Γεράσιμος Κλουβάτος, Γιώργος Μητσάκης, Θόδωρος Δερβενιώτης, Μπάμπης Μπακάλης, Απόστολος Καλδάρας, Άκης Πάνου. Μεγάλοι ερμηνευτές είναι ενδεικτικά οι Στέλιος Καζαντζίδης, Πάνος Γαβαλάς, Μανώλης Αγγελόπουλος, Καίτη Γκρέυ, Γιώτα Λύδια, Πόλυ Πάνου, Βαγγέλης Περπινιάδης κ.α., ενώ στιχουργοί οι Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου, Χαράλαμπος Βασιλειάδης, Κώστας Βίρβος, Χρήστος Κολοκοτρώνης, Κώστας Μάνεσης. Tσιτσάνης Βασίλης (Τρίκαλα Λονδίνο 1984). Διαπρεπής τραγουδοποιός και λαϊκός οργανοπαίκτης. Υπήρξε ο πρώτος «επαγγελματίας τραγουδοποιός» (με τα σημερινά δεδομένα) και ο πρώτος που κατάφερε, οσφραινόμενος τα εκάστοτε «σημεία των καιρών», να προστατεύσει τη δημιουργία του (και τα εξ αυτής οφέλη). Μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1950, όταν έγινε η μεγάλη «ινδοαραβική" εισβολή, προσπάθησε να "προσαρμοστεί", χωρίς όμως ποτέ να εγκαταλείψει το προσωπικό «ευρωπαϊκό» ύφος του ή να προσχωρήσει σε κάποια από τις ερχόμενες και παρερχόμενες "μόδες". Έγραψε συνολικά περί τα 550 τραγούδια, μεταξύ των οποίων (χωρίς χρονολογική σειρά): "Συννεφιασμένη Κυριακή" (δισκογραφήθηκε το 1948), "Αρχόντισσα", "Πέφτουν της βροχής οι στάλες", "Αχάριστη",

35 "Μπαξέ τσιφλίκι" "Το γράμμα" (1948), "Ντερμπεντέρισσα" ("Τρέξε μάγκα να ρωτήσεις"), "Τι σήμερα, τι αύριο, τι τώρα", «Είμαστε αλάνια», ("Στα Τρίκαλα στα δυο στενά"), "Θα κάνω ντου, βρε πονηρή", "Είμαι παιδάκι με ψυχή", "Aθηναίισσα" (1946), "Τι σε μέλει εσένα κι αν γυρνώ" (1946, "Δεν με στεφανώνεις, με γελάς"), "Τα καβουράκια" (1951), "Απόψε κάνεις μπαμ", "Ζαΐρα", "Τα λερωμένα, τ άπλυτα", "Στο Τούνεζι, στη Μπαρμπαριά", "Η Παραδόπιστη" (1947), «Το ξερα πως θα μου φύγεις», «Πλήγωσέ με όσο θέλεις», "Δε ρωτώ ποια είσαι", «Λίγο "Χόρα" του Βασίλη», «Ο μαχαλόμαγκας», "Φίνα θα την περνάμε", "Κατερίνα Θεσσαλονικιά" (1947), "Το παιδί που είχες φίλο" (1947), "Εγώ πληρώνω τα μάτια π αγαπώ" (γράφτηκε την Κατοχή, φωνογραφήθηκε το 1949), "Παίξτε μπουζούκια", "Τσιγγάνα" (1948), "Ο μαχαλόμαγκας" (1949), "Το πουκάμισο", "Φτωχόπαιδο", "Τα διαλεχτά παιδιά", δουλειές», «Σε λαχτάρησα αργιλέ μου», "Mε παρέσυρε το ρεύμα", "Κάθε βράδυ πάντα λυπημένη", "Παπόρι από την Περσία" (μετά το 1970), "Της γερακίνας γιος" (1975), "Δηλητήριο στη φλέβα" (1979), "Με παρέσυρε εκείνη" (1983),κ.λπ. Πολλά από τα προηγούμενα τραγούδια θεωρούνται αριστουργήματα στο είδος τους και χαρακτηρίζονται τόσο από μελωδικό πλούτο όσο και από μεγάλη δεξιοτεχνία στην απόδοσή τους. Αξιομνημόνευτες είναι ακόμα πολλές από τις εισαγωγές τους, που πιστοποιούν την εκπληκτική ευχέρεια και ευρηματικότητα του τραγουδοποιού στη μελωδική έκφραση. Ο Τσιτσάνης είναι ουσιαστικά εκείνος που εισήγαγε στο ρεμπέτικο πολλά "δυτικά" μελωδικά στοιχεία (γι αυτό και ο Βαμβακάρης τον αποκαλούσε, όπως άλλωστε και τον Παπαϊωάννου, "μινοράκια"). Όμως με τον τρόπο αυτόν, το προσέγγισε σε ευρύτατα ακροατήρια. Επίσης, ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε σε μια φράση πολλούς τραγουδιστές διαδοχικά. Με τα τραγούδια του επένδυσε μουσικά και ταινίες του Ελλ. Κινηματογράφου. Μανώλης Χιώτης Ο Μανώλης Χιώτης ήταν ένας από τους σημαντικότερους μουσικοσυνθέτες της Λαϊκής μουσικής και σπουδαίος δεξιοτέχνης του μπουζουκιού. Έφερε επανάσταση στην ελληνική μουσική, και στο λαϊκό τραγούδι γενικότερα επινοώντας τη τετράχορδη παραλλαγή του μπουζουκιού, αλλά και δημιουργώντας το πρώτο "κοσμικό κέντρο".

36 Έγραψε περίπου τραγούδια -τα 150 περίπου στη δισκογραφία των 78 στροφών- από τα οποία έγιναν δημοφιλέστατα τα: "Εσύ είσαι η αιτία που υποφέρω" (1940), "Φτωχομπούζουκο", "Γιατί δε λες το ναι", "Ο πασατέμπος" (1946), "Βουνό με βουνό δε σμίγει" (1946), "Για κοίτα μια γυναίκα" (1946) κτλ., αφ ετέρου επέβαλαν στα κομμάτια τους χαρακτηρα "κοσμικό" και "δυτικότροπο" ερμηνευτικό ύφος. Ειδικά, ο Χιώτης συνέβαλε αποφασιστικά στην καθιέρωση του τετράχορδου μπουζουκιού, οδηγώντας με την άφταστη δεξιοτεχνία του (που ασφαλώς εδράζονταν σε νεανικές σπουδές βιολιού) τα "περάσματα" και τις "φιγούρες" αυτού του οργάνου σε τέμπο "απαγορευτικό" για το συνηθισμένο τρίχορδο όργανο (αλλά και για τους συνηθισμένους λαϊκούς εκτελεστές, οι οποίοι--και εξ αυτού του λόγου--εξέφραζαν την πλήρη αντίθεσή τους στη «βέβηλη» καινοτομία του...). Επίσης, εισήγαγε στις «ανατολίτικες» κλίμακες της λαϊκής μουσικής πολλά ευρωπ.- λατινοαμερικανικά μουσικά στοιχεία και ρυθμούς (με πρώτους και καλύτερους το «μάμπο» και τη «συρτο-ρούμπα»!) με αποτέλεσμα όλα τα κομμάτια του να πιστοποιούνται ως "δικά του» από την πρώτη ώς την τελευταία "πενιά" τους. Συγχρόνως, είχε τεράστια συμμετοχή στην ελλ. δισκογραφία, ενώ υπήρξε εξαιρετικά ταλαντούχος και ως ενορχηστρωτής. Ο Γιώργος Μητσάκης (Κωνσταντινούπολη, Αθήνα,17 Νοεμβρίου 1993) ήταν συνθέτης και στιχουργός πολυάριθμων ρεμπέτικων και λαϊκών τραγουδιών, γνωστός και με το προσωνύμιο "ο δάσκαλος". Ήρθε με την οικογένεια του στην Καβάλα το 1935 και αργότερα έμειναν σε ένα χωριό κοντά στο Βόλο. Ο Μητσάκης πρωτοέρχεται σε επαφή με τη λαϊκή μουσική στη Μαγνησία αλλά σύντομα θα αναζητήσει την τύχη του στη Θεσσαλονίκη. Γνωρίζεται με τον Βασίλη Τσιτσάνη και τον Χατζηχρήστο και καταλήγει στον Πειραιά, την πόλη που θα αγαπήσει, το «Γράφαμε για τον καημό, το γλέντι, το μεράκι του λαϊκού ανθρώπου», έλεγε. «Έδινα την ερώτηση και αμέσως την απάντηση. Τότε παίζαμε εμείς οι ίδιοι τα τραγούδια μας. Τραγουδούσα σόλο, πρίμα, έπαιζα μπουζούκι, κιθάρα ο γέρος Καρίπης, μπαγλαμά ο τυφλός ο Χρυσίνης και εγώ μπροστά στο μικρόφωνο κι ο κόσμος άκουγε.

37 Και όταν κανένας φώναζε, Μητσάκη δάσκαλε παίξε μου ένα "βασανισμένο", του έκανα το χατίρι."απόψε άρχισε να ψιλοβρέχει κι ο νους μου πάλι σε σένα τρέχει.". Αυτά τραγουδούσα, τα βάσανα και τις ελπίδες του λαϊκού ανθρώπου. Αυτόν τον κόσμο αντιπροσώπευα στα τραγούδια μου, πέντε χιλιάδες το σύνολο. Εκεί έπιανε το τραγούδι. Τον εφοπλιστή τι να τον συγκινήσει αυτό το είδος; Δε θα το καταλάβει, όσο σπουδαγμένος και να είναι». Γιώργος Ζαμπέτας Δημοφιλέστατος τραγουδοποιός-τραγουδιστής της λαϊκής μουσικής και δεινός εκτελεστής μπουζουκιού. Από τις γνησιότερες --και γι αυτό σπουδαιότερες-- προσωπικότητες του χώρου. Υπηρέτησε ένα είδος τέχνης που δεν εξαντλιόταν στο λαϊκό τραγούδι, αλλά διανθιζόταν με τολμηρές «πρόζες» και σατιρικά στιχάκια (που πολλές φορές κυκλοφορούσαν και ως ανέκδοτα). Ο ίδιος άρχισε να μαθαίνει μπουζούκι από 5 ετών, μένοντας μέχρι τέλους αυτοδίδακτος και αμίμητος. Πριν να καθιερωθεί έκανε διάφορα χειρωνακτικά επαγγέλματα (όπως, εργάτης στο εργοστάσιο καλλυντικών του Πότη Πουλόπουλου, κλπ.). Ξεκίνησε ως μουσικός το 1950 και πρωτομπήκε στη δισκογραφία το 1952 με το τραγούδι "Σαν σήμερα, σαν σήμερα" (που το τραγούδησε ο Πρ. Τσαουσακης ), ενώ την ίδια εποχή εμφάνισε στη ραδιοφωνική εκπομπή του Ν. Φατσέα τα τραγούδια "Ξημέρωμα στη στράτα" και "Κύλησε ο τέντζερης και βρήκε το καπάκι" όμως έγινε πολύ γνωστός με τα τραγούδια: "Ο πιο καλός ο μαθητής", "Γυναίκα της νύχτας κουρέλι" και "Ο Αράπης" (1962) (Αθήνα, ). Ο Στέλιος Καζαντζίδης ( ) ήταν Έλληνας λαϊκός τραγουδιστής. Συγκαταλέγεται στους σημαντικότερους τραγουδιστές του ελληνικού λαϊκού τραγουδιού. Η Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου ( Ιανουαρίου 1972) υπήρξε μια από τις σημαντικότερες στιχουργούς του ελληνικού λαϊκού

38 τραγουδιού. Γεννήθηκε στο Αϊδίνι της Μικράς Ασίας, αναγκάστηκε όμως να έλθει στην Ελλάδα μετά την μικρασιατική καταστροφή. Ζώντας μια έντονη και περιπετειώδη ζωή, στην Ελλάδα αρχικά σταδιοδρόμησε ως ηθοποιός, δασκάλα και ποιήτρια, ενώ αργότερα αναδείχθηκε σε σπουδαία λαϊκή στιχουργό. Ξεκίνησε να γράφει στίχους το 1948 εξαναγκαζόμενη από το προσωπικό της πάθος (χαρτοπαιξία), τροφοδοτώντας με αυτό τον τρόπο, έναντι ευτελούς οικονομικής αμοιβής, όλους τους επώνυμους συνθέτες της εποχής της με αριστουργηματικά τραγούδια. Κέντρα λαϊκής μουσικής Ονομαστά Κέντρα λαϊκής μουσικής ήταν τα παρακάτω «Κατελάνου», «Βράχος», «Μπλε Αλεπού», «Κήπος Μουσείου», «Σε Νου», «Σπηλιά του Παρασκευά», «Μπύρα του Ορφανού», «Ακροπόλ Παλάς»,κ.λπ.) Εντεχνο λαϊκό τραγούδι 8 Το έντεχνο Λαϊκό τραγούδι, εμφανίζεται στο τέλος της δεκαετίας του 50 με αρχές της δεκαετίας του 60. Οι πρωτεργάτες του έντεχνου τραγουδιού είναι ο Μάνος Χατζηδάκης με γνωστά έργα «Ο κύκλος με την κιμωλία» και «παραμύθι χωρίς όνομα» και ο Μίκης Θεοδωράκης με τον «επιτάφιο». Τις τελευταίες δεκαετίες, πολλοί τραγουδοποιοί προστέθηκαν, οι οποίοι γράφουν την μουσική, τον στίχο αλλά και τραγουδούν οι ίδιοι τα τραγούδια τους. Σημαντικός τραγουδοποιός θεωρείται ο Διονύσης Σαββόπουλος. Ανάμεσα στους σημερινούς σημαντικούς εκπροσώπους του είδους είναι ο Σωκράτης Μάλαμας, ο Αλκίνοος Ιωαννίδης και ο Ορφέας Περίδης. Από την δεκαετία του 70 και μετά εμφανίζεται το Ελληνικό ροκ που πατά κυρίως σε δυτικές φόρμες αλλά χρησιμοποιεί ελληνικό στίχο. Η ιστορία του έντεχνου ελληνικού τραγουδιού, ξεκινάει ήδη από την εποχή της επτανησιακής σχολής, με τη χρησιμοποίηση των στίχων λόγιων ποιητών στις καντάδες. Ο όρος «έντεχνο-λαϊκό» περιέχει δύο 8 Πηγές: wikipedia.gr, musipedia.gr.

39 αντιφατικές έννοιες, δηλωτικές του διχασμού του Νεοέλληνα ανάμεσα στην λαϊκή παράδοση και τον δυτικό προσανατολισμό. Ο Μίκης Θεοδωράκης ορίζει το έντεχνο λαϊκό τραγούδι ως: «ένα σύγχρονο σύνθετο μουσικό έργο τέχνης που θα μπορεί να αφομοιωθεί δημιουργικά από τις μάζες». Αφετηρία της προσπάθειας αυτής είναι ο «Επιτάφιος» (1958, σε ποίηση Ρίτσου), για τον οποίο ο Θεοδωράκης αναφέρει: «δεν είναι τίποτε άλλο παρά το πάντρεμα ανάμεσα στη σύγχρονη ελληνική μουσική και στη σύγχρονη ελληνική ποίηση». Αυτό είχε ως αποτέλεσμα δημιουργείται μια παράδοση μελοποιημένης ποίησης που ονομάζεται «έντεχνο τραγούδι». Διαφέρει από το λαϊκό κυρίως στο στίχο, αλλά και στη μουσική (ενορχήστρωση, ύφος). Ο χαρακτήρας του είναι περισσότερο δυτικός όσον αφορά στα συνθετικά μέσα, δεν έχει όμως καμία σχέση με τη φόρμα του δυτικοευρωπαϊκού ρομαντικού και μεταρομαντικού έντεχνου τραγουδιού Ληντ (Lied). Το ελληνικό έντεχνο τραγούδι αποκτά γρήγορα μεγάλη απήχηση στις πλατιές μάζες, φαινόμενο πραγματικά σπάνιο για τα ευρωπαϊκά δεδομένα. Σε αυτό συνέβαλε και ο ενεργός πολιτικός ρόλος του συγκεκριμένου είδους κατά τη περίοδο της δικτατορίας. Μερικά χαρακτηριστικά της παράδοσης αυτής του έντεχνου λαϊκού τραγουδιού είναι: Οι κύκλοι τραγουδιών: δίσκοι με ενότητες τραγουδιών που ακολουθούν μια ενιαία κεντρική ιδέα. Πρόκειται για μελοποιημένη ποίηση σύγχρονων κυρίως Ελλήνων ποιητών ή στιχουργών.

40 Καθιέρωση του λαϊκού τραγουδιστή και του λαϊκού μουσικού οργάνου (μπουζούκι) ως αυθεντικών εκφραστών του γνήσιου ποιητικού πάθους. Νέα μορφή επικοινωνίας με το κοινό με την καθιέρωση της λαϊκής συναυλίας σε ανοικτούς ή ειδικά διαμορφωμένους χώρους, με μαζική συμμετοχή. Ενδεικτικοί κύκλοι τραγουδιών που θεωρούνται σήμερα κλασσικοί του έντεχνου τραγουδιού είναι οι εξής: Μίκης Θεοδωράκης: Άξιον Εστί («λαϊκό ορατόριο», Ελύτης). Μάνος Χατζιδάκης: Μεγάλος Ερωτικός (διάφορα ποιήματα με κοινό θέμα: Σαπφώ, Ευριπίδης, Σολωμός, Καβάφης, Ελύτης, Γκάτσος κ.ά.). Γιάννης Μαρκόπουλος: Ιθαγένεια, Χρονικό (Μύρης). Θάνος Μικρούτσικος: Ο Σταυρός του Νότου (Καββαδίας). Σταύρoς Ξαρχάκoς: Κατά Μάρκον (Γκάτσος): Άλλοι σημαντικοί συνθέτες που υιοθέτησαν το τραγουδιστικό κλίμα του έντεχνου ήταν οι: Μάνος Λοΐζος, Δήμος Μούτσης, Χρήστος Λεοντής, Δημήτρης Λάγιος, Νίκος Μαμαγκάκης και από πλευράς στιχουργών οι: Λευτέρης Παπαδόπουλος, Μάνος Ελευθερίου, Τάσος Λειβαδίτης κ.ά. Η πιο αυθεντική έκφραση του έντεχνου ελληνικού τραγουδιού -από ερμηνευτικής πλευράς- θεωρείται η Μαρία Φαραντούρη, ενώ άλλοι ερμηνευτές που εκπροσωπούν αυτό το είδος μουσικής είναι η Δήμητρα Γαλάνη, η Μαρία Δημητριάδη, η Μαρίζα Κώχ, η Τάνια Τσανακλίδου, ο Μάριος Φραγκούλης, η Έλη Πασπαλά, ο Βασίλης Λέκκας κ.α. Το σύγχρονο ελληνικό τραγούδι εκφράζει τις ευαισθησίες και τους προβληματισμούς, το μεράκι, τις ανησυχίες, τα συναισθήματα του λάου μας. Με τα τραγούδια ερωτευόμαστε, γελάμε, κλαίμε, προβληματιζόμαστε, και κυρίως μαθαίνουμε τους στίχους των ποιητών μας.