ΤΜΗΜΑ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΔΙΠΛΩΜΑ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΟ MARKETING

Transcript

1 ΤΜΗΜΑ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΔΙΠΛΩΜΑ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΟ MARKETING ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «ΕΡΕΥΝΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΠΡΩΤΟΤΥΠΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ ΕΝΑΝΤΙ ΤΩΝ ΓΕΝΟΣΗΜΩΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΘΕΡΑΠΟΝΤΕΣ ΙΑΤΡΟΥΣ» ΠΑΠΑΧΡΟΝΟΠΟΥΛΟΣ ΑΛΕΞΙΟΣ Α.Μ. 359 Τριμελής επιτροπή: Γρηγόρης Σιβολαπένκο, Αναπλ. Καθηγητής, Δ/ντης Εργαστηρίου Φαρμακοκινητικής, Πανεπιστήμιο Πατρών (επιβλέπων καθηγητής) Καραγιάννη Δέσποινα, Επίκουρος Καθηγήτρια, Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων, Πανεπιστήμιο Πατρών Πουλάς Κωνσταντίνος, Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Φαρμακευτικής, Πανεπιστήμιο Πατρών ΠΑΤΡΑ 2013

2 Ευχαριστίες Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά την κα. Δέσποινα Καραγιάννη, Επίκουρη Καθηγήτρια του Τμήματος Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Πατρών, για την αμέριστη βοήθειά της, την πολύτιμη καθοδήγησή της καθώς και τις συμβουλές της τόσο κατά τη διάρκεια της εκπόνησης της εργασίας, όσο και κατά τη συγγραφή αυτής. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω πολύ τον Αναπληρωτή Καθηγητή του Τμήματος Φαρμακευτικής κ. Γρηγόριο Σιβολαπένκο, καθώς και τον Επίκουρο Καθηγητή του Τμήματος Φαρμακευτικής κ. Κωνσταντίνο Πουλά, για τις εμπεριστατωμένες υποδείξεις και προτάσεις τους για την βελτίωση της παρούσας ερευνητικής εργασίας. Στη συνέχεια, ένα μεγάλο ευχαριστώ οφείλω στη συνάδελφο μου κα. Γεωργία Σιδηροπούλου, για τη συμβολή της στη συλλογή των ερωτηματολογίων, καθώς και στους κυρίους Σπύρο Στεφόπουλο και Μιχάλη Καλλή. Μεγάλη παράλειψη θα ήταν να μην ευχαριστήσω όλους τους γιατρούς που έλαβαν μέρος στη μελέτη, που απαντούσαν με υπομονή στο ερωτηματολόγιο, μερικές φορές ακόμα και εις βάρος της προσωπικής τους εργασίας, γιατί χωρίς αυτούς δεν θα ήταν δυνατό να πραγματοποιηθεί η μελέτη. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω την οικογένειά μου που με στηρίζει, μου δίνει δύναμη και με ενθαρρύνει όλα αυτά τα χρόνια. Τέλος θα ήθελα να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου στη συνοδοιπόρο της ζωής μου, Έφη, για τις πάντα εύστοχες παρατηρήσεις της στη παρούσα εργασία και την ανεκτίμητη βοήθειά της στην ολοκλήρωση της έρευνας. 1

3 Περιεχόμενα Περίληψη. Σελίδα 4 Abstract Σκοπός της μελέτης ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Εισαγωγή Δομή και ιδιαιτερότητες της φαρμακευτικής αγοράς Κόστος και δυσκολία ανακάλυψης νέων φαρμακευτικών μορίων Γωγραφικές περιοχές που πρωτοπορούν στη φαρμακευτική έρευνα. 1.5 Πρωτότυπα και γενόσημα φάρμακα Τάσεις της παγκόσμιας αγοράς. 1.7 Η φαρμακευτική δαπάνη σε παγκόσμιο επίπεδο Προβλέψεις για τη φαρμακευτική αγορά ανά γεωγραφική περιοχή έως το Βιολογικά και βιο-ομοειδή φάρμακα 1.10 Η ελληνική πραγματικότητα Η ελληνική αγορά πριν την κρίση Η ελληνική αγορά μετά την είσοδο στην κρίση και τα μέτρα που ελήφθησαν Αποτελέσματα των μέτρων Πολιτικές συγκράτησης φαρμακευτικής δαπάνης στην Ευρώπη Μέτρα για την μείωση των τιμών των γενοσήμων

4 1.16 Μέτρα υποβοήθησης συνταγογράφησης των γενοσήμων ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Μέτρηση Δειγματοληψία Χαρακτηριστικά δείγματος ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Στατιστική ανάλυση κύριων μεταβλητών του δείγματος Independent T-Test Crosstabs. 3.4 Correlations. 3.5 Linear-Regression ή Γραμμική Παλινδρόμηση ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ. 122 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

5 Περίληψη Σήμερα η επιστήμη υπόσχεται νέες ανακαλύψεις που θα μας επιτρέπουν να ζούμε όχι μόνο περισσότερο αλλά και καλύτερα. Πρωτεύοντα ρόλο σε αυτή τη διαπίστωση κατέχει η φαρμακοβιομηχανία, όπου μέσω της συνεχούς έρευνας και ανάπτυξης παράγει νέα, καινοτόμα, πρωτότυπα φάρμακα. Τα πρωτότυπα φάρμακα εξακολουθούν να κατέχουν ηγετική θέση στην παγκόσμια φαρμακευτική αγορά, παρόλο που μετά τη λήξη της πατέντας τους δέχονται έντονες πιέσεις από την παραγωγή των αντίστοιχων γενοσήμων φαρμάκων. Είναι απαραίτητο να τονιστεί ο σημαντικός ρόλος των πρωτοτύπων στην προστασία της δημόσιας υγείας, όταν μάλιστα στην ελληνική αγορά έχουν εισέλθει μια πλειάδα γενόσημων φαρμάκων, υπό το μανδύα της οικονομικής κρίσης και της περιστολής των φαρμακευτικών δαπανών. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η παρούσα διπλωματική εργασία προσπαθεί να αναζητήσει τους λόγους και τα κίνητρα της συνταγογράφησης των πρωτότυπων φαρμάκων από τους Έλληνες γιατρούς, μέσα σε ένα ταραχώδες συνεχώς μεταβαλλόμενο εξωτερικό περιβάλλον. Ουσιαστικά λοιπόν αναζητήσαμε ποιοι είναι αυτοί οι παράγοντες που κάνουν τους γιατρούς να συνταγογραφούν τα πρωτότυπα φάρμακα και πως αυτοί σχετίζονται με μια σειρά εξωτερικών παραγόντων. Τα ευρήματα της μελέτης προέκυψαν από τις απαντήσεις που έδωσαν 83 γιατροί διαφόρων ειδικοτήτων. Για την επιλογή των γιατρών δόθηκε έμφαση στη συμμετοχή ειδικοτήτων που έχουν υψηλή συνταγογράφηση, με κύριες ειδικότητες τους παθολόγους και τους ορθοπεδικούς. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε γιατρούς των περιοχών των νομών Αχαΐας, Ηλείας και Κεφαλονιάς. Τα σημαντικότερα συμπεράσματα που προέκυψαν μετά τη στατιστική ανάλυση των απαντήσεων που δόθηκαν ήταν: 1) η πολύ μεγάλη αποδοχή που εξακολουθούν να έχουν τα πρωτότυπα φάρμακα από την ελληνική ιατρική κοινότητα, ακόμα και όταν υπάρχουν αντίστοιχα γενόσημα, 2) το ευρύτερο πλαίσιο των παραγόντων που επηρεάζουν τη συνταγογραφία των γιατρών είναι: α) η αποτελεσματικότητα, β) το κύρος/όνομα της φαρμακευτικής εταιρίας, 4

6 γ) η τιμή του φαρμάκου, δ) η καινοτομία, ε) η ασφάλεια/ανεπιθύμητες ενέργειες, 3) οι εταιρίες με πρωτότυπα φάρμακα επηρεάζουν τη συνταγογραφία των γιατρών ανάλογα με το κύρος και το όνομά τους, 4) η άσχημη οικονομική κατάσταση που επικρατεί στη χώρα καθώς και τα μέτρα που έχουν ληφθεί στο χώρο της υγείας, δείχνουν να στρέφουν κάποιους γιατρούς από τα πρωτότυπα προς τα γενόσημα, 5) οι «διαμορφωτές γνώμης» επηρεάζουν σχετικά τη συνταγογραφία των Ελλήνων γιατρών, μόνο όμως όταν εμφανίζονται σε συνέδρια και συμπόσια ως ανεξάρτητοι επιστήμονες, ενώ δεν την επηρεάζουν καθόλου ως προσκεκλημένοι ομιλητές σε εταιρικές εκδηλώσεις, 6) οι πρακτικές marketing των εταιριών με πρωτότυπα υπερτερούν από τις αντίστοιχες των εταιριών με γενόσημα, 7) ο ιατρικός επισκέπτης επηρεάζει θετικά τη συνταγογραφία των γιατρών όταν είναι καλά ενημερωμένος για το φάρμακό του, 8) παρατηρείται τάση των γιατρών για χαμηλό ρίσκο στη συνταγογράφηση, 9) τα γενόσημα φάρμακα είναι πολύ πιο πιθανό να συνταγογραφηθούν σε αδύναμες οικονομικά και κοινωνικά ομάδες. Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να πούμε πως οι Έλληνες γιατροί εξακολουθούν να εμπιστεύονται τόσο τα πρωτότυπα φάρμακα που προστατεύονται με πατέντα, όσο και τα πρωτότυπα εκτός πατέντας φαρμακευτικά σκευάσματα (σκευάσματα δηλαδή τα οποία αν και κυκλοφόρησαν ως πρωτότυπα έχουν απολέσει την προστασία της πατέντας τους). Παρόλο όμως που θεωρούν τα προαναφερθέντα φάρμακα αποτελεσματικά και αξιόπιστα, μια σειρά από εξωτερικούς παράγοντες τους δημιουργεί την τάση να κινηθούν προς την κατεύθυνση των γενοσήμων, περισσότερο από ότι στο πρόσφατο παρελθόν. 5

7 Abstract Today science promises new discoveries that will allow us to live not only longer but also better. The pharmaceutical industry plays a leading role to this fact where through continuous research and development, new, innovative, brand named drugs are produced. Brand named drugs continue to hold the leading place in the global pharmaceutical market, although after the expiration of their patent they face severe pressure from the production of their counterparts, generic drugs. It is essential to emphasize the important role that brand named drugs have to the protection of the public health, even though at the same time many unknown generic drugs have entered the Greek pharmaceutical market under the justification of the financial crisis and the containment of pharmaceutical expenditures. Under this prism, the present thesis tries to determine the reasons and the motivations of Greek physicians for prescribing brand names drugs, within a turbulent and constantly changing external environment. Our basic purpose was to discover the factors that make the physicians prescribebrand named drugs and how these factors were related with a number of external factors. The findings of this thesis are derived from the answers given by 83 doctors of different specialties. The specialties were those that have high prescription capability, with pathologists and orthopedics being the two most numerous specialties. The research was conducted with the participation of doctors from the counties of Achaia, Ilia and Cephalonia. The most important findings that came up after the statistical analysis of the answers given were: 1) The great acceptance that brand named drugs still have from the Greek medical community, even when their counterpart generics exist in the market 2) The main factors that influence the doctors prescriptions are: a) the efficacy of the medicine b) the prestige / name of the pharmaceutical company c) the price of the medicine d) the innovation of the medicine e) the safety / side effects 6

8 3) The pharmaceutical companies that produce brand named drugs influence the doctors prescriptions by their prestige and good name 4) The financial crisis in Greece and the measures that have been taken by the state for reducing the pharmaceutical expenditures seem to influence some doctors to prescribe more generics than they did in the past 5) Opinion leaders influence the prescription attitude of the Greek doctors only when they appear to congresses and forums as independent scientists. On the other hand they seem not to influence at all when they appear as speakers to any corporate event sponsored by a pharmaceutical company 6) Marketing practices of companies producing brand named drugs seem to be more effective than those that produce generic drugs 7) A medical representative that is well educated about his drug positively influences the prescription habits of the doctors 8) It is observed a tendency of doctors for taking low risk when they prescribe madicines to their patients 9) Generic drugs are more likely to be prescribed to low income and low social status groups of the population. In conclusion we can say that Greek doctors still trust not only the brand named drugs protected under patent, but also the off patent brand name drugs (brand named drugs that their patent has expired). Although they consider the aferementioned drugs effective and reliable, a number of external factors create a tendency for them to prescribe now more generic drugs than they used to prescribe in the recent past. 7

9 Σκοπός της μελέτης Η έρευνα και ανάπτυξη για την παραγωγή φαρμάκων έχει παίξει καθοριστικό ρόλο στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. Πολλές ασθένειες σήμερα αντιμετωπίζονται επιτυχώς ή πολύ καλύτερα από ότι στο παρελθόν, ενώ κάποιες άλλες εξακολουθούν να απειλούν τον πληθυσμό και να αποτελούν πρόκληση για τους ερευνητές ανά την υφήλιο ώστε να βρουν λύσεις που θα συνεισφέρουν σε αυτό τον τομέα. Όμως όλη αυτή η προσπάθεια για την παραγωγή πρωτότυπων, καινοτόμων φαρμάκων έχει πολύ μεγάλο οικονομικό κόστος που κατά μεγάλο ποσοστό επιμερίζεται στις φαρμακευτικές εταιρίες. Με δεδομένη, έως αυτή τη στιγμή, την προτίμηση των Ελλήνων γιατρών στη συνταγογράφηση των πρωτοτύπων φαρμάκων έναντι των γενοσήμων (McKinsey & Company, 2012), σκοπός μας ήταν να ερευνήσουμε ποιοί είναι οι βασικοί παράγοντες που καθορίζουν αυτήν την προτίμηση, πώς αυτοί αλληλεπιδρούν με το εργασιακό τους περιβάλλον, και ποιές ανάγκες τους καλύπτουν με τα πρωτότυπα φάρμακα. 8

10 1. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 1.1 Εισαγωγή Ο χώρος της υγείας αποτελεί έναν από τους βασικότερους πυλώνες προόδου και ευημερίας μιας σύγχρονης κοινωνίας. Το αγαθό της υγείας αποτελεί το ύψιστο αγαθό για τον άνθρωπο και για το λόγο αυτό γίνονται συνεχείς προσπάθειες στον τομέα της έρευνας για τη βελτίωση της ποιότητας και την αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης του ανθρώπου. Σήμερα η επιστήμη υπόσχεται νέες ανακαλύψεις που θα επιτρέπουν να ζούμε όχι μόνο περισσότερο αλλά και καλύτερα. Η μεγάλη μείωση της θνησιμότητας από νοσήματα όπως τα καρδιαγγειακά, ο έλεγχος, σε μεγάλο βαθμό, του σακχαρώδους διαβήτη, αλλά και η πρόοδος που έχει συντελεστεί σε διάφορες μορφές καρκίνου, αποτελούν απτά παραδείγματα της προόδου που συντελείται στο τομέα της φαρμακευτικής έρευνας. Όλα τα παραπάνω όμως δεν θα είχαν επιτευχθεί χωρίς τη βοήθεια νέων, καινοτόμων φαρμάκων. Για την ανακάλυψη αυτών των φαρμάκων απαιτούνται τεράστια ποσά για έρευνα και ανάπτυξη καθώς και εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό που θα συμμετέχει ενεργά στην υλοποίηση προγραμμάτων που σκοπό θα έχουν, την ανακάλυψη των νέων αυτών φαρμακευτικών μορίων. Στην όλη αυτή διαδικασία της έρευνας και ανάπτυξης συμμετέχουν διάφοροι οργανισμοί όπως για παράδειγμα, φαρμακευτικές εταιρίες, πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα κ.α. Η φαρμακευτική αγορά είναι τεράστια, αναπτυσσόμενη και έντονα ανταγωνιστική. Σύμφωνα με την IMS (IMS Health Market Prognosis, May 2012), για το έτος 2009 ολόκληρη η παγκόσμια φαρμακευτική αγορά είχε αξία 833 δισεκατομμύρια δολάρια και η αύξηση ήταν της τάξης του 7,3%. Για το 2010 είχε αξία 881 δισεκατομμύρια δολάρια και αύξηση 4,5% ενώ το 2011 είχε 956 δισεκατομμύρια δολάρια αξία και αύξηση 5,1% αντίστοιχα. Για το 2012, σύμφωνα με την ίδια πηγή, προβλέπεται αύξηση παγκοσμίως της τάξης του 3-4% ενώ για το διάστημα προβλέπεται συνολική αύξηση 3-6%. Τη μεγαλύτερη ανάπτυξη προβλέπεται να έχουν οι περιοχές της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής, μιας και σε αυτές τις περιοχές περιλαμβάνονται χώρες με ταχέως αναπτυσσόμενες οικονομίες, όπως η Κίνα, η Ινδία και η Βραζιλία. Στον αντίποδα, η ελληνική αγορά επηρεασμένη από τη δίνη της οικονομικής κρίσης και των σκληρών μέτρων που 9

11 έχουν ληφθεί για τη μείωση τη φαρμακευτικής δαπάνης, σύμφωνα με τα στοιχεία της IMS (Extracts from the Greek Market Prognosis Report. Issued: October 2011), το 2010 παρουσίασε μείωση της τάξης του 12,6% σε σχέση με το Η πτωτική τάση συνεχίστηκε καθ όλη τη διάρκεια του 2011, όπου μέχρι τον Οκτώβριο του 2011 η πτώση της αγοράς ήταν της τάξης του 8,9% σε σχέση με τον Οκτώβριο του Οι δε προβλέψεις για το μέλλον είναι αρνητικές έως το 2015, με μέσο ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης -3,2%. Για να γίνουν κατανοητά κάποια στοιχεία είναι σημαντικό να εξηγηθεί ο όρος φαρμακευτική δαπάνη. Με τον όρο αυτό εννοούμε, σύμφωνα με τη διεθνή πρακτική, τη δαπάνη για φάρμακα και λοιπά φαρμακευτικά είδη τα οποία χορηγούνται στην πρωτοβάθμια περίθαλψη. Η φαρμακευτική δαπάνη διακρίνεται α) σε δημόσια, που περιλαμβάνει τα έξοδα της κοινωνικής ασφάλισης ή/και του εθνικού συστήματος υγείας (του δημόσιου) για φάρμακα και β) σε ιδιωτική, που περιλαμβάνει την ιδία δαπάνη (out of pocket payment), τη συμμετοχή των ασφαλισμένων στο κόστος (copayments), καθώς και την αποζημίωση μέρους της δαπάνης από τις ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες (Κυριόπουλος, 2012). 1.2 Δομή και ιδιαιτερότητες της φαρμακευτικής αγοράς Αν και αρκετοί αποδέχονται το ρόλο των φαρμακοβιομηχανιών όσον αφορά την καινοτομία και τη συμμετοχή της στην ανάπτυξη και στην οικονομία, εγείρονται διάφορα ηθικά αλλά και πρακτικά ζητήματα που σχετίζονται με τη δομή της συγκεκριμένης αγοράς. Προσπαθώντας να αποκωδικοποιήσουμε αυτή την αγορά θα μπορούσαμε να πούμε ότι: «Η προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας μέσω διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, το υψηλό κόστος έρευνας και ανάπτυξης, η διαδικασία και η διάρκεια της έγκρισης κυκλοφορίας του φαρμάκου, η διαφοροποίηση του προϊόντος και η πίστη του καταναλωτή στο εμπορικό σήμα είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά τα οποία προσδίδουν στην αγορά του φαρμάκου μονοπωλιακό χαρακτήρα». Κατά συνέπεια, αναπτύσσονται εμπόδια στην ελεύθερη είσοδο προμηθευτών στη φαρμακευτική αγορά και η δημιουργία συνθηκών και ανταγωνισμού. Η διατύπωση αυτή, ωστόσο, δεν έχει εφαρμογή σε μεγάλα τμήματα της φαρμακευτικής αγοράς και ειδικότερα στην αγορά γενοσήμων φαρμάκων (Κυριόπουλος 2012). Έτσι λόγω της ιδιαιτερότητας της δομής και των 10

12 χαρακτηριστικών της, η φαρμακοβιομηχανία έχει κατηγορηθεί για αδικαιολόγητα υψηλές τιμές και κέρδη, κατάχρηση των προνομίων της πατέντας, καθώς και κακή κατανομή των διαθέσιμων πόρων (Steele, 1964). Ο αντίλογος για τη συμπεριφορά αυτών των εταιριών είναι πως οι φαρμακοβιομηχανίες δραστηριοποιούνται σε ένα δύσκολο περιβάλλον, μια εξαιρετικά ανταγωνιστική, ασταθή και συνεχώς εξελισσόμενη αγορά. Συγκρινόμενη δε με άλλες βιομηχανίες, η φαρμακοβιομηχανία επενδύει σημαντικά μεγαλύτερα κεφάλαια για έρευνα και ανάπτυξη (R&D), που όμως είναι μια επένδυση μεγάλου ρίσκου. Έτσι, λοιπόν, θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι οι υψηλές τιμές είναι απαραίτητες για να αποσβεστεί το κόστος και το υψηλό ρίσκο αποτυχίας, ενώ τα κέρδη τα οποία κυμαίνονται κατά μέσο όρο στο 16,2% (Henry et al., 2002) επιτρέπουν τη συνέχιση της έρευνας και ανάπτυξης. Χαρακτηριστική είναι η Εικόνα 1 που δείχνει τα ποσά που επενδύονται για έρευνα και ανάπτυξη στις διάφορες βιομηχανίες με τη φαρμακοβομηχανία να εμφανίζεται στην πρώτη θέση. Εικόνα 1. Επενδύσεις για έρευνα και Ανάπτυξη ανά βιομηχανικό κλάδο, ως ποσοστό των συνολικών επενδύσεων για Έρευνα και Ανάπτυξη όλων των κλάδων Πηγή: European Commission, The 2007 EU Industrial R&D Investment scoreboard Επιπλέον, η φαρμακευτική αγορά, λόγω της φύσης της, χαρακτηρίζεται από στρεβλώσεις οι οποίες δημιουργούν προβλήματα στην προσπάθεια ρύθμισης και επίτευξης ισορροπίας. Οι στρεβλώσεις αυτές οφείλονται μεταξύ άλλων: 11

13 στην τριχοτόμηση της ζήτησης και τη σχέση διαμεσολάβησης, στη μη συμμετρική και ελλιπή πληροφόρηση στο κίνδυνο απώλειας ζωής/ποιότητας ζωής Η ύπαρξη συστημάτων δημόσιας ή/και ιδιωτικής ασφάλισης υγείας οδηγεί σε τριχοτόμηση της ζήτησης, η οποία εκφράζεται με τον ιατρό να συνταγογραφεί, τον ασθενή να καταναλώνει και την ασφάλιση να καλύπτει σε μεγάλο βαθμό το κόστος της φαρμακευτικής περίθαλψης. Είναι πολύ σημαντικό για να κατανοήσουμε τη λειτουργία της αγοράς να δούμε πώς αυτή αποτυπώνεται σχηματικά στην Εικόνα 2. Εικόνα 2. Η δομή της φαρμακευτικής αγοράς Πηγή: Κυριόπουλος (2012) Όπως φαίνεται και από την Εικόνα 2 ο γιατρός συνταγογραφεί, ο ασθενής καταναλώνει και η ασφάλιση υγείας (είτε δημόσια, είτε ιδιωτική) αποζημιώνει. Είναι λοιπόν επόμενο να μην είναι ευαισθητοποιημένοι για το κόστος των φαρμάκων ούτε οι γιατροί, ούτε και οι ασθενείς μιας και κανένας δεν αντιμετωπίζει το πραγματικό κόστος αυτών. Επίσης, διαφαίνεται και η σημαντικότητα του ρόλου του γιατρού, αφού αυτός καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τόσο την προσφορά, όσο και τη ζήτηση. Μια άλλη σημαντική ιδιαιτερότητα της φαρμακευτικής αγοράς, είναι ο έντονος κρατικός παρεμβατισμός που πραγματοποιείται για να διορθώσει τις 12

14 στρεβλώσεις που πιθανόν υπάρχουν στο σύστημα, να θεσπίσει κανόνες και να προστατεύσει την υγεία του πληθυσμού και το δημόσιο συμφέρον επιτυγχάνοντας συγκεκριμένους στόχους υγειονομικής πολιτικής. Για να επιτευχθεί αυτό η κρατική παρέμβαση επικεντρώνεται σε παρεμβάσεις και ρυθμίσεις κυρίως στα ακόλουθα πεδία: Έγκριση άδειας κυκλοφορίας Τιμολόγηση φαρμάκων Ρυθμίσεις στο σύστημα διανομής Έλεγχος της συνταγογράφησης Ασφαλιστική κάλυψη φαρμακευτικής περίθαλψης 1.3 Κόστος και δυσκολία ανακάλυψης νέων φαρμακευτικών μορίων Λόγω του μεγέθους της δυνητικής αγοράς, καθώς και της μεγάλης ανάπτυξης που αυτή παρουσιάζει, τεράστια χρηματικά ποσά δαπανώνται για τη δημιουργία νέων φαρμάκων. Τα καινούργια φάρμακα που εισέρχονται στην αγορά ουσιαστικά αποτελούν το επιστέγασμα των προσπαθειών της έρευνας και ανάπτυξης που συντελείται σε μεγάλο βαθμό από τις φαρμακοβιομηχανίες. Όμως, οι προσπάθειες αυτές είναι μακροχρόνιες, κοστοβόρες και στη συντριπτική τους πλειοψηφία τελικά αποτυγχάνουν να εισάγουν στην αγορά νέα φάρμακα. Σύμφωνα με τον EFPIA (European Federation of Pharmaceutical Industries and Associations, 2012), για κάθε ουσίες που συντίθενται στο εργαστήριο, κατά μέσο όρο μόνο μία με δύο θα περάσουν επιτυχώς όλες τις φάσεις αξιολόγησης και θα βγουν στην αγορά. Επιπλέον, ο χρόνος που απαιτείται για ένα φάρμακο από τη σύνθεσή του στο εργαστήριο, μέχρι να φθάσει με την τελική του μορφή στην αγορά είναι μεγάλος, καθώς εκτιμάται ότι απαιτούνται από 12 έως 13 χρόνια. Το κόστος έρευνας και ανάπτυξης για τη σύνθεση μιας φαρμακευτικής ουσίας είναι τεράστιο και υπολογίζεται σε 1,059 εκατομμύρια ή ($ 1,318 εκατομμύρια) σε τιμές δολλαρίου 2005 και αυτά υπολογισμένα για το έτος 2005 (Di Masi et al., 2007). Για να μπορούν οι εταιρίες να ανταποκριθούν σε αυτά τα μεγέθη χρειάζονται συνεχώς νέες επενδύσεις ώστε να παραχθούν νέα επιτυχημένα μόρια, όπου όχι μόνο θα πρέπει να είναι κερδοφόρα, για να καλύψουν το δικό τους κόστος έρευνας και 13

15 ανάπτυξης, αλλά και να καλύψουν το κόστος άλλων μορίων που τελικά δεν καταφέρνουν να βγουν στην αγορά. Στην περίπτωση των φαρμακοβιομηχανιών, η έρευνα όπως προείπαμε χρηματοδοτείται σε πολύ μεγάλο βαθμό από ίδια κεφάλαια. Στην Εικόνα 3 φαίνονται τα ποσά που δαπανήθηκαν για έρευνα και ανάπτυξη στον τομέα του φαρμακευτικού κλάδου μόνο στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια, σύμφωνα με τον EFPIA (2012). Εικόνα 3. Φαρμακευτικές δαπάνες για Έρευνα και Ανάπτυξη στην Ευρώπη Πηγή: EFPIA, 2010 Αν και το κόστος πραγματικά φαντάζει δυσθεώρητο υπάρχουν μια σειρά από παράγοντες που συντελούν στα συγκεκριμένα μεγέθη. Τα υψηλά ποσοστά αποτυχίας, καθώς και ο συνεχώς αυξανόμενος αριθμός κλινικών δοκιμών που απαιτούνται για να πάρει ένα φάρμακο έγκριση απο τις αρμόδιες ρυθμιστικές αρχές αποτελούν τους πιο βασικούς λόγους εκτίναξης του κόστους. Επιπλέον, πολλά μόρια που ήταν πολλά υποσχόμενα και έφτασαν σε τελικά στάδια κλινικών δοκιμών τελικά αποτυγχάνουν για διάφορους λόγους και δε βγαίνουν στην αγορά, αφού όπως αναφέρθηκε νωρίτερα μόνο 1-2 από τα τελικά παίρνουν έγκριση. Τέλος, δεν πρέπει να παραβλέπουμε το γεγονός ότι υπάρχουν και περιπτώσεις φαρμάκων που έχουν 14

16 αποσυρθεί ακόμη και μετά την κυκλοφορία τους, όπως για παράδειγμα το αναλγητικό αντιφλεγμονώδες ροφεκοξίμπη (ΕΟΦ, Δελτίο Τύπου ). Τα παραπάνω δημιουργούν εμπόδια εισόδου στην αγορά του φαρμάκου για πολλές εταιρίες, ενώ ταυτόχρονα δημιουργεί και ασφυκτική πίεση για μεγάλη κερδοφορία σε οποιοδήποτε επιτυχημένο μόριο. Η αναφορά για τα εμπόδια εισόδου στην αγορά δεν έχει εφαρμογή στο κομμάτι της αγοράς όπου δραστηριοποιούνται εταιρίες γενοσήμων. Στην Εικόνα 4 φαίνεται καθαρά η δυσκολία παραγωγής νέων δραστικών ουσιών σε παγκόσμιο επίπεδο. Εικόνα 4. Αριθμός νέων ενεργών ουσιών που λανσαρίστηκαν την πενταετία ( ) Πηγή: EFPIA, 2010 Είναι σημαντικό να τονιστεί πως την πενταετία η είσοδος νέων μορίων ήταν σχετικά μικρή, αφού συνολικά εισήλθαν στην αγορά 140 νέα φαρμακευτικά μόρια με μέσο όρο εισόδου τα 28 μόρια/έτος. Αντίθετα η πενταετία προβλέπεται να είναι πιο επιτυχημένη, αφού αρκετά νέα φαρμακευτικά μόρια (New Molecular Entities, NME) αναμένεται να εισέλθουν στην αγορά, με ένα μέσο όρο στα 32 με 37 μόρια/έτος. (IMS, The Global Use of Medicines: Outlook Through 2016, July 2012). Σε ένα μεγάλο φάσμα ασθενειών όπως η Alzheimer, αυτοάνοσα νοσήματα, ο διαβήτης, ο καρκίνος, τα καρδιαγγειακά νοσήματα, αναμένονται νέες καινοτόμες θεραπείες πράγμα που δίνει πολλές ελπίδες για το μέλλον. Το γεγονός αυτό οφείλεται στις μεγάλες προοπτικές της αγοράς τα επόμενα χρόνια, αλλά και σε μια σημαντική έκκληση που πραγματοποιήθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (World Health Organization, WHO) το 2004, όπου 15

17 ανέφερε σημαντικά κενά σε φάρμακα για κάποιες θεραπευτικές κατηγορίες τα οποία και ζητούσε να καλυφθούν. Έτσι, μέσα από σημαντικές ερευνητικές προσπάθειες έγιναν αξιόλογα βήματα προς εκπλήρωση αυτού του στόχου, όμως ακόμα κάποια από αυτά τα κενά δυστυχώς εξακολουθούν να υπάρχουν. Η προοπτική εισόδου νέων φαρμακευτικών μορίων για την επόμενη πενταετία ( ) φαίνεται στην Εικόνα 5. Εικόνα 5. Παγκόσμιο λανσάρισμα φαρμακευτικών μορίων Πηγή: IMS, May Γεωγραφικές περιοχές που πρωτοπορούν στη φαρμακευτική έρευνα Παρόλο όμως το τεράστιο κόστος ανάπτυξης των φαρμακευτικών μορίων, λόγω του μεγέθους και της ανάπτυξης της αγοράς οι φαρμακευτικές εταιρίες συνεχίζουν να επενδύουν σε αυτή αν και τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια τάση σταθεροποίησης στα ποσά που δαπανώνται (EFPIA 2012). Είναι σημαντικό εδώ να αναφερθεί οτι τα μόρια που τελικά παίρνουν έγκριση προστατεύονται για αρκετά χρόνια με διπλώματα ευρεσιτεχνίας. Αυτό συμβαίνει για να προστατευθεί και να προαχθεί περαιτέρω η έρευνα και ανάπτυξη (R&D). Όμως ποιά περιοχή είναι πρωτοπόρος στην έρευνα; Σύμφωνα με τα στοιχεία του EFPIA (2012) τα τελευταία 16

18 20 χρόνια τα πιο μεγάλα ποσά δαπανώνται στην Αμερική, έπεται η Ευρώπη και τρίτος πιο σημαντικός επενδυτής είναι η Ιαπωνία (Εικόνα 6). Το γεγονός αυτό είναι αναμενόμενο καθώς πολλές μεγάλες πολυεθνικές φαρμακευτικές εταιρίες έχουν την έδρα τους στην Αμερική. Είναι κρίσιμης σημασίας να τονίσουμε πόσο σημαντικό είναι για μια περιοχή να διαθέτει ισχυρή έρευνα και ανάπτυξη στον κλάδο των φαρμάκων, καθώς έτσι δημιουργούνται χιλιάδες θέσεις εργασίας που συμβάλλουν στην ανάπτυξή της, ειδικά στους δύσκολους καιρούς κρίσης και ύφεσης που περνάει η παγκόσμια οικονομία. Το παραπάνω καθίσταται ακόμα πιο σημαντικό για τη χώρα μας, που ενώ διάγει το πέμπτο χρόνο ύφεσης, διαθέτοντας τηρουμένων των αναλογιών ένα ισχυρό φαρμακευτικό κλάδο τόσο σε παραγωγή όσο και σε εμπορία, έχει πολύ μικρή συμμετοχή στο χώρο της έρευνας και ανάπτυξης με συνολικό προυπολογισμό 84 εκατομμύρια ευρώ. (EFPIA 2012) Εικόνα 6. Δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη στον φαρμακευτικό κλάδο σε Ευρώπη, Αμερική και Ιαπωνία Πηγή: EFPIA, Πρωτότυπα και γενόσημα φάρμακα Για να προστατευθεί όλη αυτή η έρευνα και να αποσβεστούν τα τεράστια κόστη της όλης διαδικασίας, τα φάρμακα που παράγονται προστατεύονται με διπλώματα ευρεσιτεχνίας που είναι γνωστά και με τον όρο «πατέντες». Με τον 17

19 τρόπο αυτό προστατεύεται η καινοτομία και έτσι οι ανταγωνιστικές εταιρίες εμποδίζονται να παράγουν και αυτές τα ίδια φάρμακα για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Σύμφωνα με τον FDA (Food and Drug Administration, USA), η πατέντα διαρκεί για 20 χρόνια από την ημερομηνία υποβολής της για έγκριση, όμως πολλοί παράγοντες μπορεί να καθορίσουν τη χρονική διάρκεια μιας πατέντας. Πρακτικά στις πιο πολλές περιπτώσεις η πατέντα διαρκεί για χρόνια από την ημερομηνία κυκλοφορίας του σκευάσματος. Όταν η χρονική διάρκεια της πατέντας λήξει, τότε οι ανταγωνίστριες εταιρίες μπορούν να εισέλθουν στην αγορά με τα δικά τους αντίστοιχα φάρμακα τα οποία ονομάζονται «γενόσημα» ή «generics». Βέβαια, κατά το παραπάνω χρονικό διάστημα μπορεί να εμφανισθούν νέα καινοτόμα φάρμακα για την ίδια νόσο, που θα απαξιώσουν τα προηγούμενα, παρότι θα ισχύει ακόμα η πατέντα για αυτά, κάτι που μοιραία θα μειώσει τον κύκλο ζωής του προϊόντος και άρα και το χρονικό διάστημα της κερδοφορίας του. Στο σημείο αυτό είναι απαραίτητο να δοθούν οι ορισμοί τι είναι πρωτότυπο (brand name drug) και τι γενόσημο φάρμακο (generic drug). Πρωτότυπα φαρμακευτικά σκευάσματα είναι εκείνα τα σκευάσματα, τα οποία συνιστούν θεραπευτική καινοτομία και για το λόγο αυτό προστατεύονται από δικαίωμα ευρεσιτεχνίας πατέντα (ΙΟΒΕ 2013). Γενόσημα φαρμακευτικά σκευάσματα είναι τα σκευάσματα, τα οποία έχουν κυκλοφορήσει ως βιοϊσοδύναμα αντίγραφα ενός μη προστατευόμενου πλέον από πατέντα πρωτοτύπου (ΙΟΒΕ 2013). Το γενόσημο φάρμακο είναι το ίδιο με το πρωτότυπο σε δοσολογία, ασφάλεια, ισχύ, τρόπο λήψης, ποιότητα, απόδοση και σκοπό χρήσης. Με βάση τον FDA ένα γενόσημο φάρμακο πρέπει να περιέχει πανομοιότυπες ποσότητες από την ίδια δραστική ουσία με το αντίστοιχο πρωτότυπο φάρμακο. Φάρμακα τα οποία έχουν αξιολογηθεί από τις αρμόδιες ειδικές επιτροπές ως «θεραπευτικά ισοδύναμα» αναμένεται να έχουν το ίδιο θεραπευτικό αποτέλεσμα και να μην παρουσιάζουν διαφοροποίηση όταν υποκαθιστούν πρωτότυπα προιόντα. Στην Ελλάδα σύμφωνα με τον Εθνικό Οργανισμό Φαρμάκων (ΕΟΦ), η αδειοδότηση των γενοσήμων γίνεται σύμφωνα με την ισχύουσα κοινοτική νομοθεσία και προβλέπει μεταξύ άλλων μελέτη βιοϊσοδυναμίας ή μελέτη εξαίρεσης από την υποβολή μελέτης βιοϊσοδυναμίας ανάλογα με την περίπτωση του προς εξέταση γενοσήμου. 18

20 Μια άλλη σημαντική κατηγορία σκευασμάτων αποτελούν τα πρωτότυπα εκτός πατέντας φαρμακευτικά σκευάσματα, σκευάσματα δηλαδή τα οποία αν και κυκλοφόρησαν ως πρωτότυπα έχουν απολέσει τη προστασία της πατέντας τους (ΙΟΒΕ 2013). Δραστική ουσία είναι κάθε συστατικό που παρέχει φαρμακολογική δράση ή έχει απ ευθείας δράση στη διάγνωση, στη θεραπεία, στην ανακούφιση των συμπτωμάτων, στην αγωγή ή βοηθά στην πρόληψη μιας νόσου. Επίσης είναι κάθε συστατικό που επηρεάζει τη δομή ή τη λειτουργία του οργανισμού του ανθρώπου ή των ζώων (FDA). Λόγω της αλματώδους ανάπτυξης της επιστήμης είναι πολύ σημαντικό να αναφερθούν δύο ακόμη ορισμοί, τα βιολογικά φάρμακα (biologicals) και τα βιοομοειδή (biosimilars). Τα βιολογικά φάρμακα είναι φάρμακα που περιέχουν μία ή περισσότερες δραστικές ουσίες οι οποίες παράγονται ή προέρχονται από βιολογικό υλικό. Μερικές από τις εν λόγω ουσίες ενδέχεται να υπάρχουν ήδη στον ανθρώπινο οργανισμό, π.χ. πρωτεΐνες όπως η ινσουλίνη, η αυξητική ορμόνη και οι ερυθροποιητίνες. Οι δραστικές ουσίες των βιολογικών φαρμάκων είναι μεγαλύτερες σε μήκος και πιο σύνθετες από τις δραστικές ουσίες των μη βιολογικών φαρμάκων. Μόνο ζωντανοί οργανισμοί διαθέτουν την ικανότητα αναπαραγωγής τέτοιου επιπέδου πολυπλοκότητας (ΕΜΑ 2012). Ένα φαρμακευτικό βιο-ομοειδές προϊόν είναι «παρόμοιο» με ένα βιολογικό φάρμακο που έχει άδεια κυκλοφορίας. Η δραστική ουσία του βιο-ομοειδούς προϊόντος είναι «παρόμοια» με εκείνη του βιολογικού προϊόντος αναφοράς. Το βιοομοειδές και το βιολογικό προϊόν αναφοράς χρησιμοποιούνται κατά κανόνα στην ίδια δόση και για την αντιμετώπιση της ίδιας νόσου. Τα βιο-ομοειδή προιόντα δεν είναι γενόσημα. Το κλασσικό παράδειγμα της βιοϊσοδυναμίας δεν μπορεί να εφαρμοστεί στα προϊόντα βιολογικής προέλευσης (ΕΟΦ). 1.6 Τάσεις της παγκόσμιας αγοράς Στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον η φαρμακευτική αγορά αντιμετωπίζει προκλήσεις που έχουν να κάνουν όχι μόνο με την παραγωγή νέων μορίων αλλά και την εύκολη προσβασιμότητα και ικανότητα απόκτησης αυτών από 19

21 όσο το δυνατόν μεγαλύτερη μερίδα του πληθυσμού. Η παγκόσμια αγορά μπορεί να χωριστεί σε δυο μεγάλες ευδιάκριτες επιμέρους αγορές, τις αναπτυγμένες και τις αναπτυσσόμενες, η καθεμιά με τα δικά της ξεχωριστά χαρακτηριστικά. Οι αναπτυγμένες αγορές που περιλαμβάνουν τις ΗΠΑ, την Ιαπωνία και την Ευρώπη ουσιαστικά βρίσκονται σε μια στάσιμη κατάσταση. Οι χαμηλοί ρυθμοί ανάπτυξης των ΗΠΑ, οι εξαιρετικά ισχυροί κλυδωνισμοί των οικονομιών της Ευρωζώνης καθώς και η γήρανση του πληθυσμού, με συνέπεια την αύξηση του ποσοστού των χρόνιων ασθενειών, δημιουργεί ένα δυσεπίλυτο πρόβλημα για όλες αυτές τις χώρες. Η ανάγκη μείωσης του κόστους και της περιστολής των δαπανών στο χώρο της υγείας έχει καταστεί προτεραιότητα. Σχεδόν σε όλες τις χώρες αυτής της κατηγορίας, λίγο ή πολύ, ακολουθούνται παρόμοιες πολιτικές με βασικό άξονα τη χρήση των γενοσήμων και τη μείωση των τιμών των σκευασμάτων. Τα παραπάνω ισχύουν λιγότερο στην περίπτωση της Ιαπωνίας. Όμως, παρόλα αυτά, λόγω του υψηλού επιπέδου ζωής των κατοίκων αυτών των χωρών, αλλά και της ασφαλιστικής τους κάλυψης σε μεγάλο ποσοστό, είτε από το δημόσιο σύστημα ασφάλισης, είτε από ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρίες, η κατά κεφαλή φαρμακευτική δαπάνη σε αυτή την κατηγορία των χωρών θα συνεχίσει να είναι υψηλή. Υπολογίζεται να φθάσει τα 609 δολάρια κατά κεφαλήν για το έτος 2016 (IMS, The Global Use of Medicines: Outlook Through 2016, July 2012) έναντι 431,6 δολαρίων που ήταν το 2006 (WHO, 2011). Από την άλλη μεριά έχουμε τις ταχέως αναπτυσσόμενες αγορές των αναδυομένων οικονομιών, (Βραζιλία, Ινδία, Κίνα, Ρωσία) με κύριο χαρακτηριστικό την μεγάλη οικονομική ανάπτυξη και την αύξηση των εισοδημάτων. Αυτή η αύξηση των εισοδημάτων καθώς και η υιοθέτηση του δυτικού τρόπου ζωής και διατροφής προβλέπεται να οδηγήσει σε αυξημένη εμφάνιση ασθενειών, χαρακτηριστικών για τις δυτικές κοινωνίες, όπως ο διαβήτης και η δυσλιπιδαιμία. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Ινδίας όπου το 2007 οι διαβητικοί υπολογίζονταν σε 40,9 εκατομμύρια με πρόβλεψη για το 2025 να φθάσουν τα 69,9 εκατομμύρια (Mohan et al., 2007). Οι παραπάνω χώρες αναμένεται να είναι οι ατμομηχανές για την ανάπτυξη της παγκόσμιας φαρμακευτικής αγοράς έως το Αλλά ακόμα και μετά από αυτή την πρόοδο οι αναδυόμενες αγορές που αποτελούν τα δύο τρίτα του παγκόσμιου πληθυσμού θα συνεχίσουν να υπολείπονται έναντι των αναπτυγμένων, καθώς η κατά κεφαλήν φαρμακευτική δαπάνη προβλέπεται να είναι 91 δολάρια για 20

22 το Αν και σε πολλές αναδυόμενες οικονομικά χώρες όλο και μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού θα καλύπτεται ασφαλιστικά, οπότε θα υπάρχει και ευκολότερη πρόσβαση στα φάρμακα, οι χώρες αυτές θα εξακολουθήσουν να βρίσκονται αρκετά πιο χαμηλά σε μέσο όρο φαρμακευτικής δαπάνης σε σχέση με τις αναπτυγμένες χώρες. 1.7 Η φαρμακευτική δαπάνη σε παγκόσμιο επίπεδο Όμως, ας δούμε με περισσότερες λεπτομέρειες τι προβλέπεται να συμβεί στην παγκόσμια φαρμακευτική αγορά σύμφωνα με τα στoιχεία της IMS (IMS, The Global Use of Medicines: Outlook Through 2016, July 2012). Η φαρμακευτική αγορά παγκοσμίως αναμένεται να αυξηθεί, με έτος ορόσημο το 2013 όπου θα ξεπεραστεί το ψυχολογικό φράγμα του 1τρισεκατομμυρίου δολαρίων. Μέχρι το 2016 προβλέπεται η αξία της παγκόσμιας φαρμακευτικής αγοράς να ξεπεράσει το 1,2 τρισεκατομμύρια δολάρια, κυρίως από τις αναδυόμενες αγορές, με κύριο παράγοντα την αύξηση του όγκου των πωλήσεων των γενόσημων και των βιολογικών φαρμάκων. Η απόλυτη αύξηση για την επόμενη πενταετία ( ) αναμένεται να είναι 220 με 250 δισεκατομμύρια δολάρια όπου και θα είναι ελαφρώς μειωμένη σε σχέση με την προηγούμενη πενταετία ( ) όπου η αύξηση κινήθηκε στα 298 δισεκατομμύρια δολάρια. Είναι φανερό οτι την επόμενη πενταετία θα υπάρξει μια μικρή υστέρηση σε σχέση με την προηγούμενη που γενικά ήταν μια καλή πενταετία για την φαρμακοβιομηχανία όπως φαίνεται και στην Eικόνα 7. 21

23 Εικόνα 7. Παγκόσμια φαρμακευτική δαπάνη και ανάπτυξη για τα έτη Πηγή: IMS Market Prognosis, May 2012 Η υστέρηση αυτή οφείλεται κυρίως στη μικρότερη συνεισφορά που φαίνεται ότι θα έχουν οι αναπτυγμένες αγορές. Η συνεισφορά των αναπτυγμένων αγορών δηλαδή ΗΠΑ, Ευρώπη, Ιαπωνία αναμένεται να πέσει στο 57% του συνόλου της παγκόσμιας αγοράς από 73% που ήταν το 2006 λόγω της λήξης των πατεντών από αρκετά και σημαντικά πρωτότυπα φάρμακα. Αντίθετα, μέχρι το 2016 οι αναδυόμενες αγορές θα καλύπτουν το 30% της παγκόσμιας αγοράς, καθώς η οικονομική και πληθυσμιακή ανάπτυξη θα αυξήσει τη χρήση των φαρμάκων σε μεγάλο βαθμό (IMS). Συνολικά 20 θεραπευτικές κατηγορίες θα καταλαμβάνουν το 42% των παγκόσμιων δαπανών για φάρμακα με κυρίαρχη θέση τον καρκίνο, το διαβήτη, και το άσθμα (IMS). Στην Εικόνα 8 είναι εμφανής η τάση για μείωση της συνεισφοράς των αναπτυγμένων αγορών και η ανάπτυξη των αναδυομένων αγορών. 22

24 Εικόνα 8. Η Φαρμακευτική δαπάνη γεωγραφικά κατανεμημένη Πηγή: IMS Market Prognosis, May 2012 Μια ακόμη πολύ σημαντική παράμετρος είναι η αναμενόμενη αύξηση στη χρήση των γενοσήμων σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο λόγος για αυτή την εξέλιξη είναι η λήξη αρκετών πατέντων στην Αμερική γεγονός που θα επηρεάσει και τις υπόλοιπες αναπτυγμένες αγορές, καθώς και η αύξηση του όγκου των φαρμακευτικών προϊόντων από τις αναδυόμενες αγορές, που κατά κανόνα είναι γενόσημα. Βέβαια μπορεί το ποσοστό των πρωτοτύπων να αναμένεται να μειωθεί έως το 2016 στην παγκόσμια αγορά, όμως σε απόλυτα νούμερα αναμένεται αύξηση των πωλήσεών τους από 596 δισεκατομμύρια δολάρια το 2011 σε δισεκατομμύρια δολάρια το 2016 και αυτό κυρίως από τις αναπτυγμένες αγορές. Οι πωλήσεις των γενοσήμων σε παγκόσμιο επίπεδο αναμένεται να παρουσιάσουν μεγάλη αύξηση και από 242 δισεκατομμύρια δολάρια το 2011 να εκτοξευθούν στα δισεκατομμύρια δολάρια το Ένα μεγάλο ποσοστό από αυτά, αξίας δισεκατομμύρια δολάρια, θα προέρχεται από χαμηλού κόστους γενόσημα που θα πωλούνται κυρίως στις αναδυόμενες αγορές. Σε αυτές τις αγορές εκτός από την σημαντική αύξηση των γενοσήμων, ρόλο στην αύξηση των δαπανών θα παίξουν και κάποιες τοπικές εταιρίες οι οποίες πιθανόν να παράγουν και κάποια πρωτότυπα (IMS, The Global Use of Medicines: Outlook Through 2016, July 2012). 23

25 1.8 Προβλέψεις για τη φαρμακευτική αγορά ανά γεωγραφική περιοχή έως το 2016 Σε μια βραχυπρόθεσμη πρόβλεψη, σύμφωνα με την IMS η παγκόσμια φαρμακευτική αγορά αναμένεται να αυξηθεί κατά 30 δισεκατομμύρια δολάρια το 2012 έναντι του 2011, ενώ για το 2016 η αύξηση της αγοράς προβλέπεται να φτάσει τα 70 δισεκατομμύρια δολάρια έναντι του Το παραπάνω γεγονός θα οφείλεται κυρίως στην αύξηση του όγκου των πωλήσεων στις αναδυόμενες αγορές και λιγότερο στην αύξηση των δαπανών στις αναπτυγμένες χώρες. Την πενταετία είναι αρκετά πιθανό οι αναδυόμενες οικονομίες να διπλασιάσουν τις δαπάνες τους για φαρμακευτικά προϊόντα, ενώ για το 2012 η φαρμακευτική αγορά αυτών των περιοχών αναμένεται να αυξηθεί κατά 24 δισεκατομμύρια δολάρια έναντι του Επιπρόσθετα για το 2016 προβλέπετεται αύξηση της φαρμακευτικής αγοράς των παραπάνω περιοχών κατά δισεκατομμύρια δολάρια σε σχέση με το Η συνολική αύξηση της φαρμακευτικής αγοράς στις αναδυόμενες οικονομίες την πενταετία ( ), αναμένεται να είναι της τάξης των δισεκατομμυρίων δολαρίων. Οι κυριότεροι παράγοντες που θα συντελέσουν σε αυτό το γεγονός είναι: η αύξηση των εισοδημάτων, η βελτίωση των μακροοικονομικών δεδομένων αυτών των χωρών, καθώς και συγκεκριμένες κυβερνητικές επιλογές που θα επιτρέπουν την ευκολότερη πρόσβαση στα φάρμακα. Οι αναπτυγμένες αγορές θα παρουσιάσουν μικρή ανάπτυξη λόγω της λήξεως των πατεντών, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, αλλά και λόγω των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης. Η λήξη της πατέντας ειδικά κάποιων φαρμάκων blockbuster (εξαιρετικά εμπορικών) όπως για παράδειγμα το Lipitor αναμένεται να φέρουν μείωση στις πωλήσεις κάποιων πρωτοτύπων παγκοσμίως (IMS, The Global Use of Medicines: Outlook Through 2016, July 2012). Βέβαια αναμένονται νέα φάρμακα στην επόμενη πενταετία ( ) που όμως θα χρειαστούν ένα εύλογο χρονικό διάστημα για να φθάσουν στο μέγιστο της εμπορικής τους απόδοσης. Πιο συγκεκριμένα η Αμερικανική αγορά, φαίνεται να ανακάμπτει ελαφρώς, όμως εκτιμάται ότι η ανάπτυξη γενικά θα παραμείνει σε χαμηλά επίπεδα έως το 2016 και υπολογίζεται να κυμανθεί 1-4% (IMS The Global Use of Medicines: Outlook Through 2016, July 2012). Γενικά είναι αναμενόμενο ότι λόγω της λήξης 24

26 των πατεντών αρκετών φαρμάκων, θα εισέλθουν στην αγορά γενόσημα φάρμακα που θα κρατήσουν τους ρυθμούς ανάπτυξης της συγκεκριμένης αγοράς χαμηλά. Στην Ευρώπη η αγορά προβλέπεται να κινηθεί με ρυθμούςαπό -1% έως 2% μέχρι το 2016 και σίγουρα με ρυθμούς αρκετά μικρότερους από τους ρυθμούς της προηγούμενης πενταετίας όπου κατά μέσο όρο οι ρυθμοί αυτοί κυμάνθηκαν στο 3,8%. Η παγκόσμια οικονομική κρίση που μετετρέπεται σε κρίση χρέους για πολλές χώρες, με προεξάρχουσες τις χώρες του Νότου, θα συνεχίσει να πιέζει τις κυβερνήσεις προς την κατεύθυνση λήψης μέτρων λιτότητας στο τομέα της δαπάνης υγείας καθώς και για μείωση στις φαρμακευτικές δαπάνες. Θεωρείται εξαιρετικά πιθανό ότι θα δίνονται μεγαλύτερα κίνητρα για τη χρήση των γενοσήμων έναντι των πρωτοτύπων, ενώ επίσης αναμένεται και η αύξηση της συμμετοχής των ασθενών στην αποπληρωμή των φαρμάκων τους. Σε κάποιες χώρες έχουν ήδη αρχίσει να εφαρμόζονται διάφορα τέτοια μέτρα, όπως για παράδειγμα στην Ισπανία και την Ελλάδα (Vandoros et al., 2013). Έτσι οι προοπτικές ανάπτυξης της φαρμακευτικής αγοράς στην Ευρώπη γενικά κρίνονται στάσιμες. Όσο δε για την Ιαπωνική αγορά, μέχρι το 2016 προβλέπεται να υπάρχει μια μικρή άνοδος που θα κυμανθεί μεταξύ 1% και 4%. Οι μεταρρυθμίσεις που ξεκίνησαν το 2010 θα συνεχιστούν, με κύρια χαρακτηριστικά την υιοθέτηση των νέων φαρμάκων, αλλά και την ενθάρρυνση της χρήσης των γενοσήμων έναντι των πρωτοτύπων για φάρμακα στα οποία έχει λήξη η πατέντα τους (off-patent drugs). Στη συγκεκριμένη αγορά θα έχουμε και ένα ενδιαφέρον δημογραφικό στοιχείο, παρότι αναμένεται μείωση του γενικού πληθυσμού της χώρας, ταυτόχρονα θα έχουμε αύξηση του πληθυσμού που θα περάσει στο στάδιο της γήρανσης με αποτέλεσμα την αύξηση της ζήτησης για φάρμακα. Στην Εικόνα 9 φαίνεται με σαφήνεια το πώς προκειται να κινηθεί η παγκόσμια αγορά μέχρι το 2016 σε σχέση με τα πρωτότυπα και τα γενόσημα φάρμακα (IMS Market Prognosis, May 2012). 25

27 Εικόνα 9. Παγκόσμια φαρμακευτική δαπάνη σε πρωτότυπα και γενόσημα τα έτη 2011 και 2016 Πηγή: IMS Market Prognosis, May Βιολογικά και βιο-ομοειδή φάρμακα Με τη συνεχή εξέλιξη της επιστήμης, όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, εκτός από τα συμβατικά φάρμακα, στην αγορά έχουν εισέλθει δυναμικά και τα βιολογικά φάρμακα. Τα βιολογικά φάρμακα αποτελούν τα νέα όπλα στη φαρέτρα του ανθρώπου για την αντιμετώπιση αρκετών ασθενειών. Σύμφωνα πάντα με τα στοιχεία της IMS, προβλέπεται να αυξήσουν τις πωλήσεις τους καθώς νέα μόρια έρχονται στο προσκήνιο και όλο και περισσότεροι ασθενείς θα τα χρησιμοποιούν για τη θεραπεία τους. Μικρό μερίδιο αγοράς αναμένεται να έχουν το 2016 τα βιοομοειδή με αξίες περίπου 4-6 δις δολλάρια αντιπροσωπεύοντας το 2% από τα δις δολλάρια που θα δαπανώνται για τα βιολογικά φάρμακα τότε (Εικόνα 10) (IMS, The Global Use of Medicines: Outlook Through 2016, July 2012). Η αιτία για το παραπάνω γεγονός είναι πως τα πιο πολλά βιολογικά φάρμακα θα εξακολουθούν να προστατεύονται από πατέντες ή θα έχουν εξασφαλίσει την αποκλειστικότητα διάθεσης σε πολλές χώρες. 26

28 Εικόνα 10. Παγκόσμια φαρμακευτική δαπάνη σε βιολογικά φάρμακα Πηγή: IMS, The Global Use of Medicines: Outlook Through 2016, July Η ελληνική πραγματικότητα Η σύγχρονη πραγματικότητα της ελληνικής φαρμακευτικής αγοράς παρουσιάζει εξαιρετικά μεγάλο ενδιαφέρον, καθώς βρίσκεται σε ένα στάδιο μετεξέλιξης και βίαιων αλλαγών όπου ανατρέπονται σταθερές αρκετών χρόνων. Οι βίαιες αυτές αλλαγές απορρέουν από τις χρόνιες στρεβλώσεις της ελληνικής αγοράς, τη δεινή οικονομική κατάστασης της χώρας και από τις μεταρρυθμίσεις που επιβάλλονται μέσω των όρων του μνημονίου από την τρόικα. Η ελληνική φαρμακευτική αγορά τα τελευταία δέκα ( ) χρόνια έχει δύο διακριτές περιόδους με διαφορετικά χαρακτηριστικά, με σημείο καμπής το έτος 2009 οπότε και αρχίζει να γίνεται εμφανής η οικονομική κρίση στην χώρα μας. Στην πρώτη περίοδο υπήρχε χρόνο με το χρόνο μια έντονη αύξηση της φαρμακευτικής δαπάνης και διόγκωση της αγοράς με μεγάλους ρυθμούς ανάπτυξης, ενώ αντίθετα, μετά το πέρας και του 2009 αρχίζει μια πορεία μείωσης της φαρμακευτικής δαπάνης, συρρίκνωσης της αγοράς, μια πορεία με αρνητικούς ρυθμούς ανάπτυξης που συνεχίζεται έως τις μέρες μας. Η φαρμακευτική αγορά αλλά και ειδικότερα η δημόσια φαρμακευτική δαπάνη είναι άμεσα συνυφασμένη με τα δημόσια οικονομικά της χώρας. Τα βασικά 27

29 γνωρίσματα της οικονομίας στις απαρχές της κρίσης (2009) αλλά ακόμα και τώρα (2012) τρία χρόνια μετά, είναι το υψηλό δημόσιο χρέος και το μεγάλο έλλειμμα, παράγοντες που σχετίζονται με τις δημόσιες δαπάνες και την ανάγκη περιστολής αυτών. Σημαντικό ποσοστό επί του ΑΕΠ (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν) των δαπανών αυτών αποτελούν οι δαπάνες του τομέα υγείας όπου το ποσοστό αυτό για την Ελλάδα ήταν στο 10,6% για το έτος 2010 (WorldBank, 2011). Είναι δε αναμενόμενο ότι ένα σημαντικό μερίδιο στις δαπάνες υγείας αναλογεί και στη φαρμακευτική δαπάνη. Για τις τρείς χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που αυτή τη στιγμή (2012) βρίσκονται στο μηχανισμό στήριξης (Ελλάδα, Πορτογαλία, Ιρλανδία) το ποσοστό της φαρμακευτικής δαπάνης επί του συνόλου των δαπανών υγείας ήταν: Ελλάδα 24,8% (2007), Πορτογαλία 20,6% (2008) και Ιρλανδία 17,5% (2009). Σε αυτά πρέπει να συνυπολογιστεί και το υψηλό ποσοστό συμμετοχής του δημόσιου τομέα στην αποζημίωση των παραπάνω δαπανών όπου για την Ελλάδα ανέρχεται στο 79% (2007) (WHO, 2012). Με δεδομένα τα παραπάνω, η Ελλάδα βρέθηκε σε ένα σταυροδρόμι κρίσιμων και επώδυνων αποφάσεων που πλέον δεν έπαιρναν αναβολή, καθώς πολλές φορές εξωτερικοί παράγοντες πίεζαν τόσο για τα μέτρα που έπρεπε να ληφθούν όσο και για το χρονοδιάγραμμα εφαρμογής τους. Στόχος είναι να βρεθεί μια χρυσή τομή όπου θα οδηγήσει σε περιστολή των δαπανών, χωρίς όμως να μπαίνει σε κίνδυνο η υγεία του πληθυσμού, καθώς και η εύκολη πρόσβασή του στα απαραίτητα φάρμακα Η ελληνική αγορά πριν την κρίση Η ελληνική αγορά πριν από την κρίση του 2009 εμφάνιζε μια έντονα αναπτυξιακή πορεία, ειδικά τα πέντε τελευταία χρόνια ( ) πριν την εκδήλωση αυτής. Η φαρμακευτική δαπάνη σχεδόν διπλασιάστηκε και από 4,329 δισεκατομμύρια ευρώ το 2004 έφθασε τα 7,7 δισεκατομμύρια ευρώ το 2008 (Organization for Economic Co-operation and Development, OECD, 2011). Την ίδια στιγμή η δημόσια φαρμακευτική δαπάνη αυξήθηκε από 2,4 δισεκατομμύρια ευρώ το 2004 σε 4,53 δισεκατομμύρια το 2008, για να φτάσει στην ανώτερη τιμή όλων των εποχών το 2009 στο ποσό των 5,1 δισεκατομμύρια ευρώ. Επιπρόσθετα είχαμε αλματώδη ανάπτυξη στην κατά κεφαλήν φαρμακευτική δαπάνη που από τα σχεδόν 28

30 200 ευρώ το 2000 εκτινάχθηκε στα 700 ευρώ το Σύμφωνα δε με τον OECD αυτή ήταν και η μεγαλύτερη στην Ευρωπαική Ένωση για το 2008 (Εικόνα 11) Εικόνα 11. Κατά κεφαλήν φαρμακευτική δαπάνη σε ευρώ στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα έτη 2000 και 2008 Πηγή: Kanavos et al., 2011 Τι ήταν όμως αυτό που άλλαξε το τοπίο και οδήγησε σε αυτή τη μεγάλη αύξηση της φαρμακευτικής δαπάνης; Στην παραπάνω αύξηση φαίνεται να συνετέλεσαν μια σειρά από λόγοι. Έτσι τα σημαντικότερα γεγονότα στα οποία μπορεί να αποδωθεί η κλιμάκωση των φαρμακευτικών δαπανών είναι η αύξηση των τιμών κάποιων φαρμάκων, η αύξηση της κατανάλωσης αυτών των φαρμάκων καθώς και η αλλαγή της σύνθεσης της κατανάλωσης προς νέες, καινοτόμες και πιο ακριβές θεραπείες. Η είσοδος νέων φαρμάκων επέφερε αλλαγή από μια κατηγορία φαρμάκων σε μια άλλη κατηγορία για την καλύτερη αντιμετώπιση της ίδιας νόσου (για παράδειγμα από νιμεσουλίδη σε κοξίμπες για τη συμπτωματική θεραπεία της φλεγμονής και του πόνου), καθώς επίσης και αλλαγή παλαιότερων φαρμάκων προς νεότερα που ανήκαν στην ίδια θεραπευτική κατηγορία όπως για παράδειγμα οι πραζόλες. Όμως, κάθε νέο φάρμακο λόγω καινοτομίας είχε αυξημένη τιμή και έτσι επηρέαζε άμεσα την φαρμακευτική δαπάνη. Για παράδειγμα, από το 1996 έως το 2002 η μέση τιμή των νέων προιόντων σχεδόν διπλασιάστηκε (Contiades et al., 2007). Ρόλο στην αύξηση των δαπανών υγείας και κατ επέκταση και των φαρμακευτικών δαπανών έπαιξαν και κοινωνικο-οικονομικοί και δημογραφικοί 29

31 παράγοντες. Μέσα σε αυτούς θα πρέπει να συμπεριλάβουμε την αλλαγή της ηλικιακής σύνθεσης του πληθυσμού -γήρανση του πληθυσμού- λόγω αύξησης του προσδόκιμου επιβίωσης αλλά και τον μικρότερο αριθμό νέων ατόμων που συμμετέχουν στην ασφαλιστική δαπάνη. Επιπλέον, δεν πρέπει να ξεχνάμε και την αύξηση του αριθμού των μεταναστών καθώς και την εύκολη πρόσβασή τους σε υπηρεσίες υγείας χωρίς τις ανάλογες εισφορές (όχι απαραίτητα με δική τους ευθύνη). Όμως, δεν ήταν μόνο τα παραπάνω, μια πλειάδα παραγόντων συνετέλεσαν στην αύξηση της δαπάνης, όπως, η απουσία μέτρων που θα παρακολουθούσαν τον όγκο και των σκοπό χρήσης των συνταγογραφούμενων φαρμάκων, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την απουσία της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης. Επιπρόσθετα, ρόλο εκτιμάται πως έπαιξε η απουσία κινήτρων για τη συνταγογράφηση γενοσήμων στη θέση πρωτοτύπων που είχε λήξη η πατέντα τους (Tsiantou et al., 2009). Επίσης σαν πρόσθετοι λόγοι θα μπορούσαν να αναφερθούν η χαλαρή τήρηση των υπαρχόντων κανόνων λόγω ελλειπούς ελέγχου καθώς και η κατάργηση της θετικής λίστας το Η ελληνική φαρμακευτική αγορά παρουσίαζε κάποιες διαφοροποιήσεις σε σχέση με την υπόλοιπη ευρωπαϊκή αγορά στο κομμάτι των γενοσήμων. Με εξαίρεση τον τρόπο τιμολόγησης των γενοσήμων, τα οποία λάμβαναν το 80% της τιμής του αντίστοιχου πρωτοτύπου, δεν υπήρχαν άλλα μέτρα που θα υποβοηθούσαν την ανάπτυξη των γενοσήμων στην ελληνική αγορά. Οι γιατροί έπρεπε να συνταγογραφούν με βάση την εμπορική ονομασία του φαρμάκου, ενώ απαγορευόταν η αλλαγή της συνταγής από τον φαρμακοποιό. Έτσι το μερίδιο αγοράς των γενοσήμων, σε όγκο, στην Ελλάδα το 2010 ήταν 26%. Το συγκεκριμένο ποσοστό είναι σχετικά χαμηλό συγκρινόμενο με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως για παράδειγμα η Μεγάλη Βρετανία (60%) και η Ολλανδία (56%) (Vandoros et al., 2013). Μια άλλη στρέβλωση του συστήματος ήταν η απουσία οδηγιών για σωστή συνταγογράφηση, όπως για παράδειγμα συνέβαινε με την απουσία κατάλληλων πρωτοκόλλων ανά θεραπευτική κατηγορία. Δεν ήταν λίγες οι φορές που είχε παρατηρηθεί υπερσυνταγογράφηση ή μη ορθή χρήση ακριβότερων φαρμάκων για την αντιμετώπιση κάποιων ασθενειών από τους γιατρούς, ακριβώς εκμεταλλευόμενοι το παραπάνω κενό. Είναι λοιπόν σαφές πως η απουσία της 30

32 ηλεκτρονικής συνταγογράφησης άφησε ελεύθερο πεδίο σε κάποια κακώς κείμενα, καθώς και ότι η θέσπισή της θα βοηθούσε στον καλύτερο έλεγχο και την αποφυγή των περιττών εξόδων από το κράτος. Επιπρόσθετα, η απουσία μιας θετικής ή αρνητικής λίστας αυτόματα σήμαινε οτι οποιοδήποτε φάρμακο θα μπορούσε να αποζημιωθεί από το κράτος αυξάνοντας ακόμα παραπάνω τη δαπάνη. Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, η μεγάλη αύξηση της φαρμακευτικής δαπάνης στην Ελλάδα πραγματοποιήθηκε τη δεκαετία και ένας από τους λόγους που συνετέλεσαν σε αυτό είναι η αύξηση του όγκου των πωλήσεων των φαρμάκων. Πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι αυτή η αύξηση πραγματοποιήθηκε σε χρόνια οικονομικής ανάπτυξης και ευφορίας για την Ελλάδα, όπου μέσα στην ευδαιμονία της εποχής η αύξηση της φαρμακευτικής δαπάνης μάλλον περνούσε απαρατήρητη ή ακόμα και αν δεν περνούσε, έδειχνε να μην έχει συνέπειες για κανέναν. Το παραπάνω γεγονός μπορεί να εξηγήσει εν μέρει πώς η Ελλάδα βρέθηκε το 2007 με την υψηλότερη κατά κεφαλήν κατανάλωση αντιβιοτικών από όλες τις χώρες του OECD (Contiades et al., 2007). Τέλος, μια σημαντική παράμετρος που δεν πρέπει να αγνοηθεί είναι η γενικότερη διαφθορά που επικρατούσε και συνεχίζει να επικρατεί στην ελληνική κοινωνία όπου έχει άμεσο αντίκτυπο και στη φαρμακευτική αγορά. Η παραπάνω κατάσταση σίγουρα έπαιξε ρόλο στην αύξηση της φαρμακευτικής δαπάνης καθώς υπήρχαν και υπάρχουν καταγγελίες για αχρείαστη ή υπερβολική συνταγογράφηση συγκεκριμένων φαρμάκων από κάποιους γιατρούς που τελικά οδήγησε σε ασυνήθιστα μεγάλο όγκο συνταγογραφίας. Οι παραπάνω πρακτικές συμπεριλήφθησαν στην Ετήσια Έκθεση 2008 του Γενικού Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης (Αθήνα, 2009). Δυστυχώς, όμως, λόγω της φύσης των παραπάνω πράξεων είναι δύσκολο να ποσοτικοποιηθεί η συμβολή τους στην αύξηση των φαρμακευτικών δαπανών Η ελληνική αγορά μετά την είσοδο στην κρίση και τα μέτρα που ελήφθησαν Το 2009 η παγκόσμια οικονομική κρίση αρχίζει να πλήττει και την Ελλάδα οπότε και παρουσιάζονται τα πρώτα σημάδια ύφεσης. Τον Μάιο του 2010 η Ελλάδα φθάνει σε συμφωνία με τη λεγόμενη «τρόικα», μια ομάδα που αποτελείται από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και την Επιτροπή 31

33 (Κομισιόν) της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς η χώρα αντιμετωπίζει σοβαρότατα δημοσιονομικά προβλήματα. Σύμφωνα με την παραπάνω συμφωνία για τον τομέα της υγείας, η δημόσια φαρμακευτική δαπάνη θα έπρεπε να μειωθεί από το 1,9% στο 1% του ΑΕΠ (Kyriopoulos E, Mylona K, Tsiantou V & Kyriopoulos J, 2011). Η παραπάνω συμφωνία μεταφράζεται σε μείωση της φαρμακευτικής δαπάνης κατά δύο δισεκατομμύρια ευρώ σε σχέση με το 2010, εκ των οποίων τουλάχιστον το 1 δισεκατομμύριο να υλοποιηθεί το Μετά την παραπάνω συμφωνία και την υπογραφή του μνημονίου η ελληνική κυβέρνηση πήρε σειρά μέτρων προς την κατεύθυνση του περιορισμού του κόστους της φαρμακευτικης δαπάνης. Ανάμεσα στα άλλα, τα πιο σημαντικά περιελάμβαναν τη μείωση της τιμής των φαρμάκων, τη σύσταση ενιαίου ασφαλιστικού φορέα, του λεγόμενου Εθνικού Οργανισμού Παροχών Υπηρεσιών Υγείας (ΕΟΠΥΥ), την επαναφορά της θετικής λίστας (της λίστας των φαρμάκων που αποζημιώνονταν από το κράτος), τη δημιουργία θεραπευτικών πρωτοκόλλων για 19 θεραπευτικές κατηγορίες (παθήσεις) (ΕΟΦ, Πρωτόκολλα ιατρικών πράξεων και φαρμάκων), τη μείωση του ποσοστού κέρδους τόσο των φαρμακείων όσο και των φαρμακαποθηκών, καθώς και την καθιέρωση διαγωνισμού για τα νοσοκομειακά φάρμακα. Με τη λήψη των μέτρων για τον περιορισμό της φαρμακευτικής δαπάνης αρχίζει η αντίστροφη πορεία στην ελληνική φαρμακευτική αγορά, όπου αρχίζει να κινείται με αρνητκούς ρυθμούς ανάπτυξης. Η ελληνική φαρμακευτική αγορά μειώθηκε το 2010 κατά 12,6% σε σχέση με το 2009, ενώ η τάση αυτή συνεχιζόταν έως και τον Οκτώβριο του 2011 με ρυθμό -8,9% σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του Οι δε τάσεις της αγοράς θα συνεχίσουν να είναι αρνητικές με ρυθμό ανάπτυξης -3.2% έως το 2015 (IMS, Extracts from Greek Market Prognosis Report 2011). Όπως προναφέρθηκε από το 2010 άρχισαν να λαμβάνονται κάποια μέτρα για τον περιοορισμό της φαρμακευτικής δαπάνης στην Ελλάδα. Πιο συγκεκριμένα σύμφωνα με απόφαση του ΥπουργείουΥγείας την Άνοιξη του 2010 επιβλήθηκε μείωση της χονδρικής τιμής των φαρμάκων που έφθανε έως και 27% για κάποια φάρμακα, ενώ η μεσοσταθμική μείωση ήταν 21,5% (ΦΕΚ 557Β, 2011). Μια δεύτερη μείωση στη χονδρική τιμή πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο του 2011 που κινήθηκε στο 10,2% μεσοσταθμικά (ΦΕΚ 1231Β, 2011). Όμως η μείωση της χονδρικής τιμής σημαίνει και μείωση της λιανικής τιμής των φαρμάκων, αφού η 32

34 χονδρική τιμή είναι ανάλογη της λιανικής. Μια άλλη σημαντική κίνηση ήταν η μείωση της τιμής των γενοσήμων στο 60% και μετέπειτα στο 40% της αρχικής τιμής του πρωτοτύπου (της τιμής πριν τη ληξη της πατέντας), ενώ η τιμή του πρωτοτύπου θα έπεφτε στο 50% της αρχικής του τιμής μετά τη είσοδο στην αγορά του πρώτου ανταγωνιστικού του γενοσήμου. Η διάταξη αυτή εφαρμόστηκε για λίγες ημέρες αλλά τελικά ανεστάλη μιας και δέχτηκε πολλές βολές τόσο από τον ιατρικό όσο και τον φαρμακευτικό κλάδο, αν και εξακολουθεί να υπάρχει η προοπτική εφαρμογής της. Η μεγάλη μείωση της τιμής των γενοσήμων είχε δημιουργήσει μια έντονη πολεμική, για το κατά πόσο θα μπορούν οι τοπικές φαρμακοβιομηχανίες να παράγουν υψηλής ποιότητας γενόσημα με τόσο χαμηλό κόστος ώστε να αντιπαρέλθουν τη χαμηλή λιανική τιμή, ή αν θα κατακλυστεί η αγορά με αμφιβόλου ποιότητας και αποτελεσματικότητας φάρμακα που θα έχουν παραχθεί σε τρίτες χώρες. Στη σειρά των μέτρων που ελήφθησαν για τον εξορθολογισμό των δαπανών σημαντικό γεγονός αποτελεί η σύσταση του Εθνικού Οργανισμού Παροχών Υπηρεσιών Υγείας (ΕΟΠΥΥ) τον Μάρτιο του 2011, (ΦΕΚ /11/2011). Σκοπός του είναι να εξασφαλισθεί η ισότιμη πρόσβαση όλων των ασφαλισμένων σε ένα ενιαίο σύστημα παροχής υπηρεσιών υγείας, με το σκεπτικό ότι αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την εξίσωση των εισφορών και των πακέτων παροχών όλων των ασφαλιστικών ταμείων. Σε αυτό τον φορέα υπάγονται οι ασφαλισμένοι από τα 4 κύρια Ασφαλιστικά Ταμεία (ΙΚΑ, ΟΑΕΕ, ΟΓΑ, ΟΠΑΔ-ΤΥΔΚΥ) και οι οποίοι αποτελούν το 85% των ασφαλισμένων της χώρας. Ο παραπάνω οργανισμός τελεί υπό την εποπτεία του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης και του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, ενώ χρηματοδοτείται από τον κρατικό προϋπολογισμό και από τα ασφαλιστικά ταμεία. Η λογική που διέπει τη συγκρότηση αυτού του οργανισμού είναι πως λόγω του μεγέθους του θα μπορούσε να «αγοράζει» καλύτερες υπηρεσίες υγείας για τους ασφαλισμένους του. Επιπλέον, το έμψυχο δυναμικό των ταμείων αλλά και η υλικοτεχνική τους υποδομή αντί να είναι κατακερματισμένα κάτω από τις διάφορες διευθύνσεις των ταμείων ξεχωριστά, να είναι κάτω από μια ενιαία διοίκηση όπου θα διευκολύνεται τόσο ο έλεγχος όσο και η κατανομή των διαθέσιμων πόρων. Ένα άλλο πολύ σημαντικό μέτρο που ελήφθη στα τέλη του 2011 ήταν η επιστροφή της θετικής λίστας, κάτι που είχε καταργηθεί από το Για να 33

35 εφαρμοστεί αυτή η λίστα έπρεπε να οριστεί ένα μέσο κόστος θεραπείας σε κάθε θεραπευτική κατηγορία. Στη θετική λίστα, στην αρχή της εφαρμογής της, μπορούσε να μπει οποιοδήποτε φάρμακο για το οποίο η κάθε εταιρία ήταν διατεθειμένη να πληρώσει στο κράτος 4% από τη διαφορά που προέκυπτε μεταξύ της τιμής του φαρμάκου της και του μέσου κόστους θεραπείας της συγκεκριμένης θεραπευτικής κατηγορίας. Γρήγορα όμως διαπιστώθηκε οτι αυτή η κατάρτιση της λίστας δεν ήταν αποδοτική γιατί στηριζόταν σε εισπρακτικού τύπου λογική και δε μεριμνούσε για το πώς θα έκανε το σύστημα πιο αποτελεσματικό και συνάμα οικονομικό. Το αποτέλεσμα ήταν σχετικά γρήγορα να αλλαχθεί και έτσι να ακολουθηθεί η ευρωπαϊκή τακτική. Για την κατάρτιση, αναθεώρηση και συμπλήρωση του θετικού καταλόγου συνταγογραφούμενων φαρμάκων χρησιμοποιήθηκε το σύστημα ταξινόμησης των φαρμάκων και το σύστημα υπολογισμού τιμών αναφοράς ανά θεραπευτική κατηγορία δραστικών ουσιών. Η ταξινόμηση των δραστικών ουσιών σε θεραπευτικές κατηγορίες γίνεται βάσει του συστήματος Ανατομικής, Θεραπευτικής, Χημικής κατηγοριοποίησης (Α.Θ.Χ.) (Anatomical Therapeutic Chemical classification, ATC) του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO), στο οποίο ενσωματώνεται σύστημα τιμών αναφοράς. Τα φαρμακευτικά προϊόντα, των οποίων το Κ.Η.Θ. (Κόστος Ημερήσιας Θεραπείας) είναι μικρότερο ή ίσο της τιμής αναφοράς, εντάσσονται στον θετικό κατάλογο συνταγογραφούμενων φαρμάκων και αποζημιώνονται από τους φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης. Τα φαρμακευτικά προϊόντα των οποίων το Κ.Η.Θ. υπερβαίνει την τιμή αναφοράς της θεραπευτικής κατηγορίας στην οποία ανήκουν, συμπεριλαμβάνονται στον θετικό κατάλογο συνταγογραφούμενων φαρμάκων και αποζημιώνονται από τους φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης, εφόσον ισχύουν τα ακόλουθα: ι. Οι Κάτοχοι Άδειας Κυκλοφορίας επιστρέφουν στους Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης το ποσό που υπολογίζεται από την αναγωγή της διαφοράς του Κ.Η.Θ. κάθε φαρμακευτικού προϊόντος από την τιμή αναφοράς της θεραπευτικής κατηγορίας στην οποία ανήκει το κάθε προϊόν και στη συσκευασία του κάθε προϊόντος επί το συντελεστή 1,5. ιι. Οι Κάτοχοι Άδειας Κυκλοφορίας υποβάλλουν αίτηση αποδοχής του ανωτέρω καθεστώτος αποζημίωσης (ΦΕΚ: 2155/Β/ ). Όμως, και πάλι υπήρξαν παράπονα ότι τα κριτήρια εισαγωγής στη λίστα δεν ήταν τελείως διαφανή, καθώς και ότι η λίστα αυτή δεν ήταν προσαρμοσμένη στις 34

36 ανάγκες της ελληνικής αγοράς και των ασθενών της. Η βασική ιδέα για τη θετική λίστα ήταν να οριστεί μια τιμή αναφοράς για κάθε θεραπευτική κατηγορία την οποία δεν έπρεπε να ξεπερνά το υποψήφιο φάρμακο για να αποζημιωθεί πλήρως από τον ασφαλιστικό φορέα. Όμως, στην πράξη ήταν πολύ δύσκολο να καθοριστεί τιμή αναφοράς για κάθε θεραπευτική κατηγορία και έτσι ουσιαστικά το παραπάνω μέτρο ατόνησε. Ένα ακόμη μέτρο που ελήφθη για τη μείωση της φαρμακευτικής δαπάνης είναι η εφαρμογή της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης. Στόχος της είναι ο έλεγχος και η διαφάνεια της συνταγογράφησης. Είναι υποχρεωτική για όλα τα Ασφαλιστικά Ταμεία, και σύμφωνα με αυτή οι συνταγές καταχωρούνται από τους ιατρούς ηλεκτρονικά, εκτελούνται ηλεκτρονικά από τα φαρμακεία και εκκαθαρίζονται από τα Ασφαλιστικά Ταμεία. Πολλοί θεωρούν οτι ένα σημαντικό κομμάτι από το ύψος της δαπάνης οφείλεται σε αρκετούς παράγοντες που έχουν να κάνουν με τη συνταγογράφηση. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι η συνταγογράφηση είναι πολλές φορές κατευθυνόμενη, προκλητή, μερικές φορές παράνομη καθώς επίσης και ότι γίνεται εικονική χρήση συνταγών ή η χρήση τους για άλλους σκοπούς. Το μερίδιο των παραπάνω στη δαπάνη θεωρείται οτι ισοδυναμεί με το 20-25% του συνόλου της. Ο έλεγχός τους μέσω της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης αναμένεται να προκαλέσει εξοικονομήσεις της τάξεως του 1 δισεκατομμυρίου ευρώ κατά έτος, σύμφωνα με το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων. Κινήσεις για τον περιορισμό του κόστους έγιναν σε μικρό βαθμό και προς την εφοδιαστική αλυσίδα, καθώς για τους φαρμακοεμπόρους το ποσοστό μικτού κέρδους για τα συνταγογραφούμενα φάρμακα μειώθηκε από 7,8% στο 5,4 % επί της τιμής του φαρμάκου (Vandoros et al., 2013). Όμως και στο κομμάτι της νοσοκομειακής αγοράς είχαμε εξελίξεις. Στη συγκεκεριμένη αγορά αποφασίστηκε οι προμήθειες να γίνονται μέσω διαγωνισμών, με τη λογική της καλύτερης προσφοράς για κάθε δραστική ουσία, πράγμα που ευνόησε σημαντικά τα γενόσημα. Οι πρώτοι διαγωνισμοί πραγματοποιήθηκαν το 2011 και σύμφωνα με αναφορές το κόστος των προμηθειών ήταν πολύ μειωμένο σε σχέση με το παρελθόν (Υπουργείο Υγείας, 2011). Έτσι το μοντέλο αυτό των προμηθειών συνεχίστηκε και επεκτάθηκε στα περισσότερα νοσοκομεία της χώρας. Αλλά και στις συγκεκριμένες προμήθειες υπήρξε έντονος αντίλογος για το κατά πόσο η ποιότητα αυτών των φαρμάκων ήταν η πρέπουσα και κατά πόσο τελικά ήταν αποτελεσματικά. 35

37 Επιπρόσθετα στα μέτρα που προτάθηκαν το 2011 για τη μείωση της φαρμακευτικής δαπάνης ήταν η συνταγογράφηση ενός φαρμάκου να γίνεται με βάση τη δραστική ουσία και όχι την εμπορική ονομασία. Λόγω αδυναμίας πλήρους εφαρμογής του συστήματος της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης και ελλειπούς μηχανοργάνωσης των ταμείων, το μέτρο αυτό αναβλήθηκε για να εμφανιστεί πάλι στις αρχές του Σύμφωνα με αυτό, η συνταγογράφηση θα γινόταν με βάση τη δραστική ουσία και οι φαρμακοποιοί θα έπρεπε να χορηγούν το φθηνότερο γενόσημο που θα είχαν, στα πλαίσια προώθησης των γενοσήμων έναντι των πρωτοτύπων. Το παραπάνω μέτρο βρήκε έντονες αντιδράσεις τόσο από τους ιατρικούς συλλόγους όσο και από τους φαρμακοποιούς οπότε και τελικά τροποποιήθηκε. Μετά από διαπραγματεύσεις τελικά επετράπη στους γιατρούς να συνταγογραφούν συγκεκριμένο φάρμακο και όχι δραστική ουσία, με τον όρο, όμως, ότι ο ασθενής θα πλήρωνε από την τσέπη του την πιθανή διαφορά στην τιμή που θα υπήρχε μεταξύ του αναγραφόμενου πρωτοτύπου και των ανίστοιχων γονοσήμων του (εφόσον υπήρχαν). Ο ασφαλισμένος πληρώνει την διαφορά στην τιμή των δύο φαρμάκων που υπολογίζεται μετά από τη συμμετοχή στην ασφάλιση και όχι στην αρχική λιανική τους τιμή. Με τον τρόπο αυτό μετακυλίεται σε αρκετές περιπτώσεις ένα επιπλέον κόστος από το κράτος στον ασθενή, πράγμα που μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα σε ασθενείς χαμηλότερης οικονομικής επιφάνειας, ειδικά όταν πρόκειται για ακριβά φάρμακα. Βέβαια το αρχικό σχέδιο για αναγραφή μόνο της δραστικής ουσίας εξακολουθεί να υπάρχει σαν ενδεχόμενο στο μέλλον, αφού θεωρητικά έχει απλά αναβληθεί Αποτελέσματα των μέτρων Η πλειάδα των μέτρων που πάρθηκαν τα τελευταία δυο χρόνια σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, δείχνουν να έχουν κάποιο αποτέλεσμα και να έχουν περιορίσει κάπως τη φαρμακευτική δαπάνη σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Πιο συγκεκριμένα, η ετήσια φαρμακευτική δαπάνη μειώθηκε σε 4,25 δισεκατομμύρια ευρώ το 2010 και 4,10 δισεκατομμύρια ευρώ το 2011 από 5,09 δισεκατομμύρια ευρώ που ήταν το 2009 πριν την λήψη των μέτρων, σύμφωνα με τη Γενική Γραμματεία Κοινωνικών Ασφαλίσεων (2012). Τα παραπάνω ποσά δείχνουν μια μείωση της τάξης του 19,5% μέσα σε δυο χρόνια, πράγμα πολύ σημαντικό για 36

38 την συγκράτηση της δημόσιας φαρμακευτικής δαπάνης. Πιο συγκεκριμένα στην παρακάτω εικόνα (Εικόνα 12) φαίνονται τα έξοδα κατ έτος των ελληνικών ασφαλιστικών ταμείων για τα έτη σε δισεκατομμύρια ευρώ. Εικόνα 12. Έξοδα κατ έτος των ελληνικών ασφαλιστικών ταμείων για τα έτη σε δις ευρώ Πηγή: Vandoros et al., 2013 Παρόλη τη μεγάλη προσπάθεια, τις αιματηρές περικοπές και μέτρα που έχουν παρθεί, υπάρχει πολύς δρόμος ακόμη να διανυθεί καθώς η δημόσια φαρμακευτική δαπάνη είναι ακόμη μεγαλύτερη από αυτή του 2006 που ήταν 3,51 δισεκατομμύρια ευρώ, του 2007 που ήταν 4,04 δισεκατομμύρια ευρώ, αλλά και σημαντικά υψηλότερη κατά 42,8% από αυτή που ήταν το 2005 με 2.87 δισεκατομμύρια ευρώ (Vandoros et al., 2013). Επιπλέον, είναι πολύ σημαντικό να δούμε ποια είναι η σχέση μεταξύ δημόσιων και ιδιωτικών δαπανών υγείας στην Ελλάδα, καθώς και το πώς επηρεάζει η μια την εξέλιξη της άλλης. Στην Εικόνα 13 φαίνεται η εξέλιξη των δημόσιων και ιδιωτικών δαπανών υγείας στην Ελλάδα από το έτος 2002 έως και το έτος

39 Εικόνα 13. Ετήσιες ιδιωτικές και δημόσιες δαπάνες υγείας στην Ελλάδα για τα έτη σε δις ευρώ. Πηγή: Vandoros et al., 2013 Σύμφωνα με την Εικόνα 13, φαίνεται οτι καθώς αυξανόταν η δημόσια δαπάνη υγείας αυξανόταν και η ιδιωτική μέχρι και το 2009 και δεν υποκαθιστούσε η μια την άλλη όπως ίσως θα περιμέναμε. Το 2010 που έχουμε μείωση της δημόσιας δαπάνης υγείας, δεν έχουμε πολύ μεγάλη αύξηση της ιδιωτικής που πρακτικά εμφανίζεται σταθερή. Από τα παραπάνω στοιχεία μπορούμε να παρατηρήσουμε, ότι μέχρι το τέλος του 2010 η μείωση της δημόσιας δαπάνης υγείας αύξησε τα χρήματα που έπρεπε να δώσει ο πολίτης από την τσέπη του για να καλύψει τις ανάγκες του σε φάρμακα κατά 70 εκατομμύρια ευρώ. Έτσι, λοιπόν, η μείωση που επετεύχθη στη δημόσια φαρμακευτική δαπάνη ήταν αποτέλεσμα κυρίως των σημαντικών μειώσεων των τιμών των φαρμάκων (τόσο των πρωτοτύπων όσο και των γενοσήμων), της μεγαλύτερης διείσδυσης των γενοσήμων στην αγορά, καθώς και των χαμηλότερων ποσοστών κέρδους των φαρμακαποθηκών (Vandoros et al., 2013). 38

40 1.14 Πολιτικές συγκράτησης φαρμακευτικής δαπάνης στην Ευρώπη Η υψηλή φαρμακευτική δαπάνη δεν αποτελεί μόνο ελληνικό πρόβλημα αλλά λίγο ή πολύ δημιουργεί παρόμοιους προβληματισμούς σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν τη φαρμακευτική δαπάνη στην Ελλάδα υπάρχουν και στην Ευρώπη και ακολουθούνται διάφορες πολιτικές για την αντιμετώπισή της. Μερικοί από αυτούς τους παράγοντες μπορεί να είναι δημογραφικοί (αλλαγή σύνθεσης του πληθυσμού, γήρανση), κοινωνικο-οικονομικοί (μέγεθος και σύνθεση συνταγογραφίας γιατρών), ή τεχνολογικοί και καινοτομίας (είσοδος νέων και ακριβότερων φαρμάκων). Τα παραπάνω γεγονότα συνεπικουρούμενα από την μεγάλη οικονομική κρίση που υπάρχει σε πολλές χώρες της Ευρώπης οδηγεί σε άσκηση συγκεκριμένων πολιτικών έναντι των πρωτοτύπων και των γενοσήμων, καθώς και τη δημιουργία κανόνων που θα διέπουν τη μεταξύ τους σχέση. Η Ευρώπη, η οποία κατείχε το 24% της παγκόσμιας φαρμακευτικής αγοράς σε αξίες για το 2011 (IMS Market Prognosis, May 2012), δείχνει να έχει πάρει συνειδητή πολιτική απόφαση για την προώθηση της χρήσης των γενοσήμων έναντι των πρωτοτύπων και για να το πετύχει αυτό χρησιμοποιεί μια πλειάδα τρόπων. Τα ευρωπαϊκά κράτη έχοντας πάρει την απόφαση της προώθησης των γενοσήμων έναντι των πρωτοτύπων ακολουθούν δύο γενικότερες κατηγορίες μέτρων για να το επιτύχουν. Πιο συγκεκριμένα: 1. τα πρώτα έχουν να κάνουν με την μείωση των τιμών των γενοσήμων 2. τα δεύτερα έχουν σκοπό να δώσουν επιπλέον κίνητρα για την χρήση από τους ασθενείς καθώς και την αποζημίωση των γενοσήμων από τα αντίστοιχα ασφαλιστικά συστήματα. Πολλές φορές βέβαια, οι δύο παραπάνω περιπτώσεις αλληλοεπικαλύπτονται Μέτρα για την μείωση των τιμών των γενοσήμων Σε κάθε ευρωπαϊκή χώρα υπάρχουν αρκετές διαφοροποιήσεις και πρακτικές σχετικά με το πώς θα μειωθούν οι τιμές των γενοσήμων, που εκπορεύονται από τις διαφορετικές ανάγκες και το περιβάλλον που λειτουργεί η κάθε χώρα. Όμως, γενικά όλες αυτές οι προσεγγίσεις μπορούν να αποδοθούν σε 3 μεγάλες κατηγορίες (Godman et al., 2011): 39

41 1. Μέτρα που έχουν να κάνουν με την πολιτική τιμολόγησης: υποχρεωτική μείωση της τιμής του γενοσήμου έναντι του πρωτοτύπου. Σε χώρες όπως η Νορβηγία υπάρχει αυτόματη μείωση της τιμής του πρώτου γενοσήμου κατά 30% σε σχέση με την τιμή του αντίστοιχου πρωτοτύπου του. Έξι μήνες αργότερα επέρχεται μείωση κατά 55% ή 75% ανάλογα με το πόσο ακριβό είναι το γενόσημο. Μετά από 12 μήνες μπορεί να επέλθει μείωση κατά 85% σε αυτά που θεωρούνται ακριβά γενόσημα. Στη Γαλλία τα γενόσημα για να αποζημιωθούν λαμβάνουν τιμή 55% χαμηλότερη από τα αντίστοιχά τους πρωτότυπα, ενώ επιπλέον μείωση της τιμής τους επέρχεται μετά από κάποια χρόνια (Godman et al, 2010). Παρόμοια μοντέλα για τα γενόσημα αρχίζουν να χρησιμοποιούνται και στην Ελλάδα. 2. Μέτρα που έχουν να κάνουν με τις δυνάμεις της αγοράς: Όταν λέμε δυνάμεις της αγοράς εννοούμε όλα εκείνα τα μέτρα που θα βοηθήσουν στην αύξηση της ζήτησης των γενοσήμων και τη δυνατότητα χρήσης και διάθεσής τους. Η χρήση των δυνάμεων της αγοράς χρησιμοποιείται σε κάποιες Ευρωπαϊκές χώρες ώστε να επιτευχθεί η μείωση της τιμής των γενοσήμων. Για να επιτευχθεί το παραπάνω, ελήφθησαν κάποια μέτρα διαχείρισης της ζήτησης που θα ενθάρρυναν τη συνταγογράφηση και τη διανομή των γενοσήμων έναντι των πρωτοτύπων, θα έδιναν ώθηση στον ελεύθερο ανταγωνισμό μεταξύ των εταιριών που θα παρήγαγαν γενόσημα και έτσι θα έπεφταν οι τιμές. 3. Μικτή χρήση των δυνάμεων της αγοράς καθώς και μείωση των τιμών: Παράλληλα μειώνονται και οι τιμές τους ώστε αυτά να γίνουν ακόμα πιο ελκυστικά. Χαρακτηριστικά, στην Αυστρία το πρώτο γενόσημο που θα εισέλθει στην αγορά της κατηγορίας του για να αποζημιωθεί θα πρέπει να πάρει τιμή που να είναι 48% χαμηλότερη από αυτή του αντίστοιχου πρωτοτύπου του, το δεύτερο γενόσημο να πάρει τιμή 15% πιο χαμηλή από το πρώτο γενόσημο και το τρίτο γενόσημο 10% πιο χαμηλή τιμή από το δεύτερο. Έπειτα από αυτή την υποχρεωτική μείωση των τιμών από το κράτος, η ίδια η αγορά ωθεί στην περαιτέρω μείωση των τιμών από το τέταρτο γενόσημο και μετά, αφού κάθε γενόσημο που εισέρχεται στην αγορά πρέπει να είναι φθηνότερο από το προηγούμενο, καθώς δίνονται οικονομικά κίνητρα στους γιατρούς για να συνταγογραφούν το πιο φθηνό γενόσημο από όλα (Godman et al., 2008). Στη Φινλανδία η είσοδος του πρώτου γενοσήμου γίνεται με τιμή μικρότερη κατά 40

42 40% από αυτή του αντίστοιχου πρωτοτύπου του, ενώ κανένα από τα επόμενα γενόσημα δεν μπορεί να πάρει τιμή μεγαλύτερη από αυτή του πρώτου γενοσήμου. Σε κάθε θεραπευτική κατηγορία θεσπίζεται τιμή αναφοράς για κάθε δραστική ουσία και ο ασθενής υποχρεώνεται να πληρώσει επιπλέον συμμετοχή σε περίπτωση που θέλει να λάβει φάρμακο ακριβότερο από την τιμή αναφοράς. Το παραπάνω γεγονός οδηγεί σε μείωση των τιμών των φαρμάκων κάτω από την τιμή αναφοράς για να μπορούν να είναι ανταγωνιστικά (Godman, Sakshaug et al., 2011). Η γενικότερη τάση που υπάρχει σε αρκετές χώρες της Ευρώπης είναι να μειώνονται οι τιμές τόσο στα πρωτότυπα όσο και στα γενόσημα με σκοπό την όσο το δυνατόν μείωση της φαρμακευτικής δαπάνης. Η μείωση των τιμών των φαρμάκων, καθώς και η λήψη μέτρων, που σκοπό έχουν να υποβοηθήσουν την συνταγογράφηση των γενοσήμων, αποτελούν τη συνειδητή επιλογή των Ευρωπαϊκών κρατών για τη συγκράτηση της παραπάνω δαπάνης Μέτρα υποβοήθησης συνταγογράφησης των γενοσήμων Στην περίπτωση αυτή, έχουμε τη θέσπιση κάποιων μέτρων και τη λήψη συγκεκριμένων πρωτοβουλιών που έχουν να κάνουν, τόσο με τη προώθηση των γενοσήμων έναντι των αντίστοιχων πρωτοτύπων τους, όσο και με την προτίμηση γενοσήμων έναντι φαρμάκων που προστατεύονται με πατέντα και ανήκουν σε παρόμοια κατηγορία. Για παράδειγμα, δίνονται κίνητρα για την συνταγογράφηση γενόσημης ομεπραζόλης έναντι της προστατευόμενης με πατέντα εσομεπραζόλης. Βέβαια, λόγω των ξεχωριστών εθνικών αναγκών της κάθε χώρας τα μέτρα που λαμβάνονται δεν είναι ίδια αν και η κάθε χώρα χρησιμοποιεί την εμπειρία άλλων χωρών προσπαθώντας να τα προσαρμόσει και στα δικά της δεδομένα. Οι πρωτοβουλίες που λαμβάνονται σχετικά με την προώθηση των γενοσήμων μπορεί να χωρίζονται σε διάφορες κατηγορίες όπως: Επιμόρφωση: με τον όρο επιμόρφωση εννοούμε όλες εκείνες τις ενέργειες που γίνονται είτε σε τοπικό, είτε σε περιφερειακό, είτε σε εθνικό επίπεδο με σκοπό να εκπαιδεύσουν τους γιατρούς και να δημιουργήσουν ένα συγκεκριμένο τρόπο συνταγογράφησης και προώθησης των γενοσήμων. Σε αυτά εντάσσονται διάφορες δραστηριότητες που περιλαμβάνουν την διανομή εκπαιδευτικού υλικού στους γιατρούς, ανάλυση τρόπου δράσης των φαρμάκων και πιθανών ανεπιθύμητων 41

43 ενεργειών, καθώς και παρακολούθηση συνταγογραφικών συνηθειών, ανάλυση και πιθανούς τρόπους αναδιαμόρφωσής τους. Για παράδειγμα, στη Μεγάλη Βρετανία οι φοιτητές των ιατρικών σχολών μαθαίνουν να συνταγογραφούν με βάση τη δραστική ουσία. Στη Γαλλία γίνονται προσπάθειες ώστε οι ασθενείς να ενθαρρύνονται να ενημερώνονται για την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα των γενοσήμων που χρησιμοποιούν, καθώς και να εκφράζουν τους πιθανούς φόβους και αμφιβολίες τους στους θεράποντες ιατρούς τους. Στη Σουηδία και στη Μεγάλη Βρετανία οι γιατροί και οι φαρμακοποιοί δημιουργούν λίστες για φάρμακα που δυνητικά δεν μπορούν να αντικατασταθούν από γενόσημα, σε περιπτώσεις όπου υπάρχει αμφιβολία για την βιοδιαθεσιμότητα και την θεραπευτική ισοδυναμία τους (Wettermark et al., 2008). Οικονομικά κίνητρα: Σε αυτή την κατηγορία περιλαμβάνονται όλα εκείνα τα οικονομικά κίνητρα που δίνονται σε γιατρούς, φαρμακοποιούς και ασθενείς, ώστε να προτιμούν τα γενόσημα. Στη Γαλλία, τη Φινλανδία και τη Σουηδία οι ασθενείς που θέλουν να πάρουν ακριβότερο φάρμακο από την τιμή αναφοράς που έχει οριστεί για τη συγκεκριμένη δραστική ουσία είναι υποχρεωμένοι να πληρώσουν μεγαλύτερη συμμετοχή. Επίσης, μπορούν να δίνονται συγκεκριμένα οικονομικά μπάτζετ για συνταγογραφία στους γιατρούς, όπου θα υπάρχουν κυρώσεις για αυτούς που θα τα ξεπεράσουν. Τέτοια παραδείγματα υπάρχουν στη Γερμανία, τη Σουηδία και τη Μεγάλη Βρετανία. Ένα άλλο οικονομικό κίνητρο που εφαρμόζεται στη Γερμανία είναι πως οι ασθενείς οι οποίοι λαμβάνουν ένα γενόσημο που έχει τιμή τουλάχιστον 30% χαμηλότερη από την τιμή αναφοράς της κατηγορίας απαλλάσσονται από την συμμετοχή. Επιπλέον στην ίδια χώρα οι γιατροί υφίστανται τακτικούς ελέγχους από τις αρμόδιες αρχές για το κόστος της συνταγογραφίας τους και αν αυτό κριθεί υπερβολικό τότε υπόκεινται σε αυστηρές οικονομικές κυρώσεις. Στη Μεγάλη Βρετανία προωθούνται μέτρα ώστε να αυξηθεί η διαφάνεια στον τρόπο τιμολόγησης των γενοσήμων, ενώ οι φαρμακευτικές εταιρίες κάνουν εκπτώσεις και επιστροφές χρημάτων τόσο στις μεγάλες φαρμακαποθήκες (χονδρεμπόρους) όσο και στους φαρμακοποιούς ώστε να τους δώσουν κίνητρα για να προωθήσουν τα γενόσημά τους. Στην Γαλλία οι ασθενείς που θέλουν να λάβουν πρωτότυπα πρέπει να πληρώσουν οι ίδιοι το κόστος και μετά να περιμένουν να αποζημιωθούν από το ταμείο τους. Αντίθετα, αν προτιμήσουν γενόσημα δεν πληρώνουν καθόλου και από εκεί και πέρα είναι θέμα του φαρμακοποιού με το ταμείο για τον τρόπο πληρωμής του φαρμάκου (Sermet et al., 2010). 42

44 Επιβολή: Με τον όρο επιβολή εννοούμε όλες εκείνες τις ρυθμίσεις και τη δημιουργία νομικού πλαισίου, που ουσιαστικά επιβάλουν τη χρήση των γενοσήμων έναντι των πρωτοτύπων. Τέτοιες ρυθμίσεις μπορεί να αφορούν την υποχρεωτική αναγραφή της δραστικής ουσίας και την υποχρέωση των φαρμακοποιών να δίνουν κάποιο γενόσημο φάρμακο με την παραπάνω δραστική, καθώς και την υποχρεωτική αλλαγή ενός πρωτοτύπου με γενόσημο από τους φαρμακοποιούς, εκτός από συγκεκριμένες προσυμφωνημένες περιπτώσεις. Στη Σουηδία εφαρμόζεται η υποχρεωτική αλλαγή σε γενόσημα εκτός από λίγες συγκεκριμένες περιπτώσεις. Στη Φινλανδία εφαρμόζεται παρόμοιο σύστημα με αλλαγή σε γενόσημο, εκτός και αν το απαγορεύσει ρητά ο γιατρός. Επιπρόσθετα, μπορεί ο ασθενής να λάβει πρωτότυπο φάρμακο αρκεί να πληρώσει τη διαφορά μεταξύ του φαρμάκου που θέλει και της τιμής αναφοράς που έχει επιβληθεί για την συγκεκριμένη κατηγορία. Η ίδια λογική διέπει και την νομοθεσία στην Ισπανία όπου ο φαρμακοποιός είναι υποχρεωμένος να δίνει το φθηνότερο γενόσημο που υπάρχει, σε περίπτωση που η συνταγή είναι γραμμένη με βάση τη δραστική ουσία και έχει πολλές επιλογές σε διαθέσιμα γενόσημα. Στην ίδια χώρα, οι ασθενείς δεν έχουν τη δυνατότητα να πληρώσουν το επιπλέον κόστος μόνοι τους, σε περίπτωση που θέλουν να πάρουν ένα ακριβότερο φάρμακο από την τιμή αναφοράς, ενώ και η τιμή αναφοράς ορίζεται από την τιμή του φθηνότερου γενόσημου (Godman et al., 2010). Δομικές αλλαγές: Με τον όρο αυτό αναφερόμαστε σε διοικητικές και οργανωτικές αλλαγές που δίνουν ώθηση στην χρήση των γενοσήμων. Για παράδειγμα κάποιες χώρες θέτουν συγκεκριμένους συνταγογραφικούς στόχους σε ορισμένες θεραπευτικές κατηγορίες. Πιο συγκεκριμένα ορίζονται τα ποσοστά των γενοσήμων που πρέπει να υπάρχουν σε μια ορισμένη θεραπευτική κατηγορία, για παράδειγμα το ποσοστό των γενόσημων στατινών έναντι όλων των στατινών. Η παραπάνω τακτική ακολουθείται σε χώρες όπως η Γαλλία, η Μεγάλη Βρετανία, η Ισπανία και η Σουηδία, ενώ το βάρος της τήρησης του παραπάνω μέτρου πέφτει στους φαρμακοποιούς. Στη Γαλλία έχει οριστεί το ποσοστό της αλλαγής να είναι στο 80% σε εθνικό επίπεδο, ενώ υπάρχουν διαβαθμίσεις σε άλλες κατηγορίες φαρμάκων που μπορεί να είναι λιγότερο, όπως στην κλοπιδεγρέλη που είναι στο 75% και στην τραμαδόλη που είναι στο 65% (Wettermark, et al., 2012). 43

45 2. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Αρχικά πραγματοποιήθηκε προκαταρκτική έρευνα στη βιβλιογραφία καθώς και ανασκόπηση άρθρων σχετικά με τα πρωτότυπα και τα γενόσημα φάρμακα και τους παράγοντες που επηρεάζουν τη συνταγογραφία τους. Επιπλέον ζητήθηκε και η γνώμη έμπειρων στελεχών για τα όρια που θα μπορούσε να καλύψει η έρευνα. Έτσι λοιπόν τελικά η σύνταξη και η δομή του ερωτηματολογίου στηρίχθηκε σε τρεις βασικούς πυλώνες: α) στην ενδελεχή έρευνα και ανασκόπηση σχετικών άρθρων στην ελληνική και ξένη βιβλιογραφία, β) στη συνέντευξη κάποιων γιατρών καθώς και έμπειρων στελεχών της φαρμακοβιομηχανίας, γ) στην προσωπική εμπειρία έξι ετών στο χώρο των πωλήσεων του φαρμάκου. Μετά την αρχική σύνταξή του, το ερωτηματολόγιο εδόθη σε 8 γιατρούς για αξιολόγηση, όπου μετά από τις χρήσιμες συμβουλές και παρατηρήσεις τους διαμορφώθηκε στην τελική του μορφή (βλ. Παράρτημα). Το ερωτηματολόγιο επικεντρώθηκε σε πέντε διαφορετικές ενότητες: 1. Στην γενικότερη εικόνα των γιατρών για τα πρωτότυπα φάρμακα και τις εταιρίες που τα παράγουν (αν και πόσο τα συνταγογραφούν, ποια είναι τα βασικά τους κριτήρια για τη συνταγογράφησή τους, αξιολόγηση του ρόλου των εταιριών πρωτοτύπων φαρμάκων). 2. Στην επίδραση του εξωτερικού περιβάλλοντος και της οικονομικής κρίσης στον τρόπο συνταγογράφησης και στην επιλογή της κατάλληλης θεραπευτικής αγωγής. 3. Στην αξιολόγηση των στρατηγικών marketing μεταξύ εταιριών πρωτοτύπων και γενόσημων φαρμάκων, καθώς και τη σχέση τους με τους ιατρικούς επισκέπτες. 4. Στον ανταγωνισμό μεταξύ των γιατρών, την επίδραση της τεχνολογίας στο επαγγελματικό τους περιβάλλον και αν αυτά επηρεάζουν την τελική τους απόφαση στη συνταγογράφηση. 5. Στην ανάληψη ρίσκου από τους γιατρούς, καθώς και τη χρήση της καινοτομίας για την επιλογή της κατάλληλης θεραπευτικής αγωγής. 44

46 Η δειγματοληψία βασίστηκε σε δείγμα μη πιθανότητας, κρίσεως, όπως αναφέρουμε παρακάτω. Ακολούθησε η συλλογή των ερωτηματολογίων και η καταχώρηση των δεδομένων, ενώ η στατιστική ανάλυση και η επεξεργασία τους έγινε με το στατιστικό πρόγραμμα SPSS (Version 19). Στη συνέχεια προχωρήσαμε σε αναλύσεις περιγραφικής (Frequencies, Mean) και πολυμεταβλητής ανάλυσης (Factor analysis, Reliability, Correlation analysis, Cross tabs, Paired sample T-test, Independent sample T-test και Regression). 2.1 Μέτρηση Η μέτρηση των κύριων μεταβλητών βασίσθηκε σε πρωτογενή και δευτερογενή στοιχεία. Συγκεκριμένα, για την μεταβλητή του περιβάλλοντος «αβεβαιότητα», βασιστήκαμε στην κλίμακα των Noordewier, John and Nevin s (1990) και για τις μεταβλητές δυναμισμός και ανταγωνισμός βασιστήκαμε στις κλίμακες των Jaworski and Kohli (1993). Για τις υπόλοιπες μεταβλητές της έρευνας βασιστήκαμε στην γνώμη των γιατρών κατά την προκαταρκτική έρευνα, καθώς και στην ανασκόπηση της υπάρχουσας βιβλιογραφίας σχετικά με την προώθηση των πρωτοτύπων, αλλά και των γενοσήμων φαρμάκων. 2.2 Δειγματοληψία Η δειγματοληψία πραγματοποιήθηκε σε τρεις νομούς της ευρύτερης περιοχής: τους νομούς Αχαΐας, Ηλείας και Κεφαλονιάς. Το δείγμα των γιατρών περιελάμβανε άτομα που δούλευαν σε νοσοκομεία, κέντρα υγείας, γιατρούς που ανήκαν στον ΕΟΠΥΥ (Εθνικός Οργανισμός Παροχής Υπηρεσιών Υγείας), καθώς και ιδιώτες γιατρούς που δεν ανήκαν στον ΕΟΠΥΥ. Επιπλέον το δείγμα περιελάμβανε γιατρούς όλων των βαθμίδων, από ειδικευόμενους γιατρούς έως και διευθυντές κλινικών. Το βασικό κριτήριο συμμετοχής των γιατρών στη μελέτη ήταν η συνταγογραφική δυνατότητα και για το λόγο αυτό απεφεύχθησαν ειδικότητες γιατρών με μικρή συνταγογραφική δυνατότητα, όπως μικροβιολόγοι και ακτινολόγοι. Για την πραγματοποίηση της έρευνας παραδόθηκαν ερωτηματολόγια σε 110 γιατρούς και επεστράφησαν συμπληρωμένα 83, που αντιστοιχεί σε ένα ποσοστό της τάξης του 75,4%. Οι λόγοι για τους οποίους δε συμπληρώθηκαν τα υπόλοιπα ερωτηματολόγια ήταν κυρίως ο φόρτος εργασίας των γιατρών και η έλλειψη ενδιαφέροντος ως προς τη συμμετοχή τους στην ερευνητική μελέτη. Η χρονική διάρκεια της μελέτης ήταν 8 45

47 μήνες. Η συλλογή των ερωτηματολογίων ξεκίνησε το Νοέμβριο του 2011 και ολοκληρώθηκε τον Ιούνιο του Τα ερωτηματολόγια διανεμήθηκαν με δύο τρόπους, α) μέσω προσωπικών επαφών και συναντήσεων με τους γιατρούς που ήταν και ο πιο συνηθισμένος, β) μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. 2.3 Χαρακτηριστικά δείγματος Τα αποτελέσματα τα οποία προέκυψαν από τη συγκεκριμένη μελέτη, παρουσιάζονται μετά το πέρας της στατιστικής ανάλυσης στους παρακάτω Πίνακες. Το παρών μέρος του ερωτηματολογίου αφορά ερωτήσεις δημογραφικού περιεχομένου αλλά και σκιαγράφησης του προφίλ των συμμετεχόντων γιατρών. Σε αυτές αναζητούμε τη συχνότητα που εμφανίζονται συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και ιδιότητες των γιατρών μέσα από τα αντίστοιχα ποσοστά. Πίνακας 1 Q17.1 Σε ποια ηλικιακή κατανομή βρίσκεστε; Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ,6 3,6 3, ,4 8,4 12, ,5 14,5 26, ,8 39,8 66, ,7 15,7 81, ,2 7,2 89,2 55 και άνω 9 10,8 10,8 100,0 Σύνολο ,0 100,0 Στον Πίνακα 1, όπου φαίνεται η ηλικιακή κατανομή των γιατρών παρατηρούμε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό της τάξης του 70% βρίσκεται στις ηλικίες μεταξύ 36 και 50 έτη. Το αποτέλεσμα αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγο στο γεγονός ότι αυτές οι ηλικίες είναι οι πιο παραγωγικές στον επαγγελματικό βίο ενός γιατρού, καθώς αυτοί είναι γιατροί πρώτης γραμμής που αντιμετωπίζουν και τον κύριο όγκο των περιστατικών. 46

48 Πίνακας 2 Q17.2 Πόσα χρόνια ασκείτε το επάγγελμα; Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Κάτω από 2 4 4,8 4,8 4, ,4 8,4 13, ,5 14,5 27, ,5 14,5 42, ,5 14,5 56, ,6 9,6 66, ,0 12,0 78, ,0 12,0 90,4 26 και άνω 8 9,6 9,6 100,0 Σύνολο ,0 100,0 Στο χρόνο της επαγγελματικής εμπειρίας και ασκήσεως επαγγέλματος φαίνεται ότι υπάρχει ένα μεγάλο ποσοστό πεπειραμένων γιατρών με πάνω από δεκατέσσερα χρόνια εργασιακής εμπειρίας, όπως παρουσιάζεται στον Πίνακα 2. Οι γιατροί αυτοί αποτελούν το 43,2% του συνόλου του δείγματος. Το γεγονός αυτό είναι λογικό και συνάδει και με την προηγούμενη παρατήρηση της ηλικιακής κατανομής. Πίνακας 3 Q17.3 Πόσους ασθενείς βλέπετε την ημέρα; Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ,6 9,6 9, ,0 12,0 21, ,1 24,1 45,8 Πάνω από ,2 54,2 100,0 Σύνολο ,0 100,0 Παρατηρώντας τα αποτελέσματα του Πίνακα 3, που έχουν να κάνουν με τον αριθμό ασθενών που βλέπουν την ημέρα, διαπιστώνουμε ότι το 54,2% των γιατρών βλέπει την ημέρα πάνω από 15 ασθενείς, ενώ ένα άλλο 24,1% βλέπει ασθενείς. Το παραπάνω αποτέλεσμα οφείλεται ενδεχομένως σε δύο κυρίως λόγους, 47

49 αφενός στο ότι ένα μεγάλο μέρος του δείγματος των γιατρών στελεχώνει φορείς που δέχονται πολλούς ασθενείς, όπως ο ΕΟΠΥΥ και τα νοσοκομεία, και αφετέρου, όπως παρουσιάζεται στον Πίνακα 4, στο ότι οι δύο κύριες ειδικότητες του δείγματος ήταν οι παθολόγοι και οι ορθοπεδικοί, ειδικότητες με μεγάλο φάσμα περιστατικών και μεγάλη προσέλευση κόσμου. Πίνακας 4 Q17.4. Ποια είναι η ειδικότητά σας; Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Παθολόγος 23 27,7 27,7 27,7 Καρδιολόγος 1 1,2 1,2 28,9 Νευρολόγος 1 1,2 1,2 30,1 Ψυχίατρος 1 1,2 1,2 31,3 Ουρολόγος 2 2,4 2,4 33,7 Πνευμονολόγος 2 2,4 2,4 36,1 Ορθοπεδικός 24 28,9 28,9 65,1 Άλλο 29 34,9 34,9 100,0 Σύνολο ,0 100,0 Όσον αφορά την ειδικότητα, όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως σημαντική παρουσία έχει η ειδικότητα των ορθοπεδικών με ποσοστό 28,9%, ενώ επίσης έντονη είναι και η παρουσία της ειδικότητας των παθολόγων με ποσοστό 27,7% (Πίνακας 4). Στην τελευταία κατηγορία «Άλλο» που εμφανίζεται και το μεγαλύτερο ποσοστό με 34,9% συμμετέχουν διάφορες ειδικότητες όπως: παιδίατροι, δερματολόγοι, γαστρεντερολόγοι, γενικοί γιατροί, ρευματολόγοι, γυναικολόγοι και ενδοκρινολόγοι. Πίνακας 5 Q17.5 Επίπεδο σπουδών Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ΑΕΙ 43 51,8 51,8 51,8 Μεταπτυχιακό 18 21,7 21,7 73,5 Διδακτορικό 22 26,5 26,5 100,0 Σύνολο ,0 100,0 48

50 Ένα πολύ σημαντικό εύρημα που αξίζει να αναφερθεί είναι πως σχεδόν οι μισοί γιατροί που απάντησαν στο ερωτηματολόγιο (48,2%) κατέχουν επιπλέον τίτλους σπουδών, όπως μεταπτυχιακό ή/και διδακτορικό (Πίνακας 5). Η ανάγκη για επιπλέον τίτλους θα πρέπει να αποδοθεί σε δύο κυρίως παράγοντες: α) στον έντονο ανταγωνισμό μεταξύ των γιατρών και στην ανάγκη παροχής ακόμα πιο εξειδικευμένων υπηρεσιών υγείας, β) στα πολλά χρόνια αναμονής μέχρι την έναρξη της ιατρικής ειδικότητας. Πίνακας 6 Q17.6 Σπουδές στο Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Εσωτερικό 45 54,2 54,2 54,2 Εξωτερικό 24 28,9 28,9 83,1 Και στα δύο 14 16,9 16,9 100,0 Σύνολο ,0 100,0 Στην ερώτηση που αφορά το πού έχουν γίνει οι σπουδές, το 54,2% απάντησε πως σπούδασε αποκλειστικά στο εσωτερικό, ένα 28,9% μόνο στο εξωτερικό και το 16,9% και στα δύο, όπως φαίνεται στον Πίνακα 6. Παρατηρείται λοιπόν ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των γιατρών του δείγματος έχει σπουδάσει σε ελληνικά πανεπιστήμια. Ένα ποσοστό που προσεγγίζει το 1/3 των γιατρών έχει σπουδάσει αποκλειστικά στο εξωτερικό δεχόμενοι διάφορες επιστημονικές επιρροές. Βέβαια, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι υπάρχουν μεγάλες διαφορές στο επίπεδο σπουδών των πανεπιστημίων διαφόρων χωρών. Πίνακας 7 Q17.7 Χρησιμοποιείτε το Διαδίκτυο (Ίντερνετ) για πληροφόρηση σχετικά με τις νέες κυκλοφορίες φαρμάκων; Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Ναι 52 62,7 62,7 62,7 Όχι 31 37,3 37,3 100,0 Σύνολο ,0 100,0 49

51 Η χρήση του διαδικτύου για την ενημέρωση των γιατρών σχετικά με τις νέες κυκλοφορίες φαρμάκων είναι αρκετά εκτεταμένη με ποσοστό 62,7% (Πίνακας 7) αν και περισσότεροι από 1 στους 3 γιατρούς εξακολουθούν να μην το χρησιμοποιούν για να ενημερώνονται για τις νέες κυκλοφορίες. Το γεγονός αυτό θα πρέπει να αποδοθεί στους γιατρούς μεγαλύτερης ηλικίας που δεν είναι ιδιαίτερα εξοικειωμένοι με τη χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Με την πάροδο του χρόνου το ποσοστό αυτό θα συρρικνώνεται όλο και περισσότερο και το διαδίκτυο θα αποτελέσει ένα πολύ διαδεδομένο συμπληρωματικό εργαλείο για την πληροφόρηση αλλά και την επιμόρφωση των γιατρών. Γιατροί που δεν θα μπορέσουν να ακολουθήσουν την παραπάνω τάση, σύντομα δε θα μπορούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του συστήματος υγείας στην Ελλάδα. 50

52 3. ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 3.1 Στατιστική ανάλυση κύριων μεταβλητών του δείγματος Μετά το πέρας του τμήματος του ερωτηματολογίου που αφορούσε τα δημογραφικά στοιχεία του δείγματος ακολουθεί η περιγραφική στατιστική ανάλυση των κύριων μεταβλητών του δείγματος. Σε αυτό περιλαμβάνονται ερωτήσεις που σκοπό έχουν να διερευνήσουν τη γνώμη των γιατρών για τα πρωτότυπα φάρμακα αλλά και τα γενόσημα, καθώς και τα κριτήρια που χρησιμοποιούν για τη συνταγογράφηση των φαρμάκων. Επιπρόσθετα διερευνώνται παράγοντες που έχουν να κάνουν με το εξωτερικό περιβάλλον των γιατρών και πώς αυτοί πιθανά τους επηρεάζουν στις συνταγογραφικές τους συνήθειες. Πίνακας 8 Q1. Ποια είναι η γνώμη σας για τα πρωτότυπα φάρμακα; Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid θετική 76 91,6 91,6 91,6 αρνητική 1 1,2 1,2 92,8 ουδέτερη 6 7,2 7,2 100,0 Σύνολο ,0 100,0 Είναι πολύ σημαντικό να δούμε τη γνώμη των Ελλήνων γιατρών για τα πρωτότυπα φάρμακα. Σύμφωνα με τις απαντήσεις που δόθηκαν στα ερωτηματολόγια, η συντριπτική πλειοψηφία 91,6% δείχνει να έχει θετική άποψη για τα πρωτότυπα φάρμακα, ένα μικρό ποσοστό 7,2% έχει ουδέτερη άποψη, ενώ μόλις 1,2% έχει αρνητική άποψη για αυτά, όπως δείχνει ο Πίνακας 8. Παρατηρούμε λοιπόν ότι υπάρχει σχεδόν καθολική αποδοχή των πρωτοτύπων φαρμάκων από την ιατρική κοινότητα. 51

53 Πίνακας 9 Q2. Συνταγογραφείτε πρωτότυπα φάρμακα; Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Ναι ,0 100,0 100,0 Όχι 0 0,0 0,0 0,0 Η παραπάνω άποψη επιβεβαιώνεται και στις συνταγογραφικές συνήθειες των γιατρών (Πίνακας 9) όπου όλοι απάντησαν ότι συνταγογραφούν πρωτότυπα φάρμακα, ακόμα και αυτοί που τηρούν μια πιο επιφυλακτική στάση απέναντι στην παραπάνω κατηγορία φαρμάκων. Πίνακας 10 Q3. Σε περίπτωση που συνταγογραφείτε πρωτότυπα φάρμακα, σε ποιο ποσοστό χρησιμοποιείτε το πρωτότυπο ενώ υπάρχει αντίστοιχο γενόσημο; Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid 0%-20% 5 6,0 6,0 6,0 21%-40% 17 20,5 20,5 26,5 41%-60% 28 33,7 33,7 60,2 >60% 33 39,8 39,8 100,0 Σύνολο ,0 100,0 Στην ερώτηση Q3 ουσιαστικά αναζητάμε τις συνταγογραφικές συνήθειες των γιατρών που σχετίζονται με τα πρωτότυπα εκτός πατέντας φάρμακα (off patent) και τα αντίστοιχα γενόσημά τους. Παρατηρώντας τον Πίνακα 10, διαπιστώνουμε ότι σχεδόν 1 στους 2 γιατρούς (39,8%) προτιμά να χρησιμοποιεί τα πρωτότυπα εκτός πατέντας φάρμακα σε ποσοστό άνω του 60% παρότι υπάρχει αντίστοιχο γενόσημο, ενώ άλλο ένα τρίτο (33,7%) προτιμά να μοιράζει τη συνταγογραφία του μεταξύ πρωτοτύπων εκτός πατέντας και των αντίστοιχων γενοσήμων. 52

54 Πίνακας 11 Q4. Ποιο ποσοστό εκτιμάτε ότι καλύπτουν τα πρωτότυπα φάρμακα στη συνταγογραφία σας; Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid 0%-20% 2 2,4 2,4 2,4 21%-40% 13 15,7 15,7 18,1 41%-60% 30 36,1 36,1 56,6 >60% 38 45,8 45,8 100,0 Σύνολο ,0 100,0 Στην ερώτηση Q4 με τον όρο πρωτότυπα φάρμακα εννοούμε, τόσο τα πρωτότυπα τα οποία προστατεύονται από πατέντα, όσο και τα πρωτότυπα για τα οποία η πατέντα τους έχει λήξει (off patent). Σύμφωνα με τον Πίνακα 11 σχεδόν οι μισοί γιατροί (45,8%) θεωρούν ότι συνταγογραφούν τα παραπάνω φάρμακα σε ποσοστό άνω του 60%, ενώ αντίθετα οι γιατροί που θεωρούν ότι τα πρωτότυπα φάρμακα καλύπτουν τη συνταγογραφία τους σε ποσοστό κάτω από 40% είναι λιγότεροι από 1 στους 5 με ποσοστό 18,1%. Πίνακας 12 Q5. Κάθε φορά που συνταγογραφείτε ένα φάρμακο έχετε κατά νου, εάν αυτό είναι πρωτότυπο ή αντίγραφο; Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Ναι 63 75,9 75,9 75,9 Όχι 20 24,1 24,1 100,0 Σύνολο ,0 100,0 Σύμφωνα με τον Πίνακα 12 μπορούμε να δούμε πως 3 στους 4 γιατρούς κατά τη διάρκεια της συνταγογράφησης έχουν στο μυαλό τους αν το φάρμακο που συνταγογραφούν είναι πρωτότυπο ή γενόσημο. Άρα λοιπόν, τη συγκεκριμένη στιγμή γίνεται μια συνειδητή επιλογή και η δύναμη της συνήθειας στη συνταγογράφηση μάλλον παίζει μικρό ρόλο. Επιπλέον όλες αυτές οι αλλαγές που έχουν επέλθει τον τελευταίο καιρό στην αγορά του φαρμάκου (ηλεκτρονική συνταγογράφηση, χρήση δραστικής ουσίας κ.α) είναι δυνατό να έχουν αυξήσει την εγρήγορση και την 53

55 προσοχή των γιατρών πάνω σε τέτοιου είδους θέματα. Το γεγονός ότι η δύναμη της συνήθειας δεν είναι ιδιαίτερα σημαντική είναι κάτι που ίσως οι φαρμακευτικές εταιρίες θα πρέπει να προσέξουν, καθώς οι συνταγογραφικές συνήθειες των γιατρών δε θα πρέπει να θεωρούνται δεδομένες, μπορεί να αλλάξουν και να διαφοροποιούνται ανάλογα με τις συνθήκες. Πολύ σημαντικό ρόλο για τη θεραπεία του ασθενούς εκτός από τη σωστή διάγνωση από το γιατρό, παίζει και η επιλογή της κατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής. Όμως τι είναι τελικά αυτό που ζητούν οι γιατροί από ένα φάρμακο για να το επιλέξουν ως το καταλληλότερο σε μια θεραπευτική αγωγή; Ποια είναι τα βασικά κριτήριά τους ώστε να συνταγογραφήσουν ένα φάρμακο; Πώς γίνεται η επιλογή του κατάλληλου φαρμάκου; Τα ερωτήματα αυτά αποσαφηνίστηκαν με την ερώτηση Q6 του ερωτηματολογίου, όπως παρουσιάζεται στον Πίνακα 13. Πίνακας 13 Q6. Παρακαλώ ιεραρχήστε σε σειρά προτεραιότητας τα παρακάτω 9 κριτήρια στα οποία βασίζεστε για τη συνταγογράφησή σας. Χρησιμοποιείστε το 1 για το πιο σημαντικό έως το 9 το λιγότερο σημαντικό. Σύμφωνα με τα όσα απάντησαν οι γιατροί, το πιο σημαντικό κριτήριο για να συνταγογραφήσουν ένα φάρμακο είναι η αποτελεσματικότητα. Δεύτερο κριτήριο είναι η ποιότητα και η αξιοπιστία του φαρμάκου, ένα αποτέλεσμα που μπορεί να συσχετιστεί άμεσα και με την αποτελεσματικότητα. Τρίτο κριτήριο εμφανίζεται η ασφάλεια και οι όσο το δυνατόν λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες για τον ασθενή. 54

56 Τέταρτο αλλά σε πολύ μεγάλη απόσταση από τα τρία πρώτα έρχεται το εύκολο δοσολογικό σχήμα. Τα υπόλοιπα κριτήρια σχετίζονταν με την καινοτομία, το κύρος και το όνομα της φαρμακευτικής εταιρίας, την τιμή, τις προωθητικές ενέργειες/ενημέρωση, καθώς και οτιδήποτε άλλο θεωρούσαν οι γιατροί σημαντικό. Συνεχίζοντας περαιτέρω την ανάλυση για το τι πραγματικά ζητούν οι γιατροί από ένα φάρμακο διεξήγαμε μια επιπλέον ανάλυση στο SPSS και πιο συγκεκριμένα την Factor Analysis. Τα αποτελέσματά της φαίνονται στον Πίνακα 14. Πίνακας 14 Σύμφωνα με αυτή την ανάλυση, σε μια προσπάθεια να ομαδοποιήσουμε και να κατηγοριοποιήσουμε τους γενικότερους παράγοντες που είναι στατιστικά σημαντικοί στην επιλογή για τη συνταγογράφηση ενός φαρμάκου προέκυψε ότι: πέντε είναι οι βασικοί παράγοντες και έχουν να κάνουν α) με την αποτελεσματικότητα (0,896>0,65), β) με το κύρος/όνομα φαρμακευτικής εταιρίας (0,859>0,65), γ) με την τιμή (0,944>0,65), δ) με την καινοτομία (0,982>0,65) και ε) με την ασφάλεια και τις ανεπιθύμητες ενέργειες (0,965>0,65). Στη συνέχεια ομαδοποιήσαμε τις ερωτήσεις Q7, Q8, Q9 του ερωτηματολογίου που είχαν να κάνουν με τη γνώμη των γιατρών για τις εταιρίες που παράγουν πρωτότυπα φάρμακα, τη γνώμη που έχουν για τα πρωτότυπα και τα αντίστοιχά τους γενόσημα, καθώς και με το εξωτερικό περιβάλλον των γιατρών και την οικονομική κρίση της χώρας και πως αυτά επηρεάζουν τις επιλογές και τον 55

57 τρόπο συνταγογράφησης. Η μέθοδος της στατιστικής ανάλυσης που πραγματοποιήθηκε σε αυτό το σημείο ήταν η Descriptive Statistics. Οι ερωτήσεις αυτές ανέφεραν: Q7: Οι φαρμακευτικές εταιρίες που παράγουν πρωτότυπα Q8: Συγκρίνοντας πρωτότυπα και γενόσημα Q9: Παρακολουθώντας τις εξελίξεις στο χώρο της υγείας διαπιστώνω ότι και οι απαντήσεις τους παρουσιάζονται στον Πίνακα 15. Πίνακας 15 Τα αποτελέσματα των απαντήσεων δείχνουν ότι οι γιατροί με σειρά προτεραιότητας από το πιο σημαντικό θεωρούν ότι: οι εταιρίες με πρωτότυπα 56

58 φάρμακα προάγουν την έρευνα, παρουσιάζουν μελέτες για τα φάρμακά τους που είναι αντικειμενικές, καθώς και ότι η παρούσα οικονομική συγκυρία έχει επηρεάσει τη στάση τους απέναντι στα πρωτότυπα. Επίσης θεωρούν ότι οι εταιρίες με πρωτότυπα φάρμακα επηρεάζουν τη συνταγογραφία τους ανάλογα με το κύρος και το όνομά τους, το νέο νομικό καθεστώς έχει επηρεάσει τη στάση τους απέναντι στα πρωτότυπα, τα πρωτότυπα εκτός πατέντας φάρμακα είναι αδικαιολόγητα ακριβά σε σχέση με τα αντίστοιχα γενόσημα, πρωτότυπα εκτός πατέντας φάρμακα και αντίστοιχα γενόσημα παράγουν το ίδιο θεραπευτικό αποτέλεσμα, ενώ στην τελευταία θέση θεωρούν πως το ίδρυμα στο οποίο εργάζονται επηρεάζει τον τρόπο συνταγογράφησής τους. Στην επόμενη ερώτηση, Q10, εξετάζεται ο τρόπος συνταγογράφησης των γιατρών ανάλογα με τον ασθενή που καλείται να θεραπεύσει, βασισμένος σε κοινωνικό-οικονομικά κριτήρια (Πίνακας 16). Η μέθοδος ανάλυσης παραμένει η Descriptive Statistics. Πίνακας 16 Q10. Για την επιλογή της κατάλληλης θεραπευτικής αγωγής σημαντικό ρόλο παίζει Ο Πίνακας 16 δείχνει πως πρώτο ρόλο στην επιλογή του κατάλληλου φαρμάκου παίζει η ηλικία του ασθενούς, έπεται η οικονομική κατάσταση του ασθενούς και τέλος η κοινωνική θέση του ασθενούς. Από τις παραπάνω απαντήσεις φαίνεται ότι παρά την οικονομική κρίση, ακόμα η επιρροή της δεν είναι τόσο καταλυτική ώστε να καθορίζει άμεσα την κατάλληλη θεραπευτική αγωγή. Όμως σίγουρα δε θα πρέπει να παραβλέψουμε την επιρροή της. Μια άλλη παράμετρος που εξετάστηκε είναι ο ρόλος που παίζουν στη συνταγογράφηση οι επονομαζόμενοι «διαμορφωτές γνώμης». Ποιοι είναι όμως οι «διαμορφωτές γνώμης»; Συνήθως είναι γιατροί οι οποίοι κατέχουν κάποιο ακαδημαϊκό τίτλο, όπως για παράδειγμα καθηγητές πανεπιστημίου, οι διευθυντές 57

59 διαφόρων κλινικών των νοσοκομείων, ή έχουν συμβάλει ενεργά στην επιστημονική έρευνα (Tan Robert S., 2003). Οι συγκεκριμένοι επιστήμονες χρησιμοποιούνται πολλές φορές από τις εταιρίες που προωθούν κυρίως πρωτότυπα φάρμακα ως ένα ισχυρό χαρτί ώστε να πείσουν τους γιατρούς να χρησιμοποιούν τα σκευάσματά τους. Για τις εταιρίες με γενόσημα ο ρόλος τους δεν είναι ιδιαίτερα σημαντικός αφού οι παραπάνω εταιρίες χρησιμοποιούν τις μελέτες των αντίστοιχων πρωτοτύπων για να πείσουν για τα πλεονεκτήματά τους. Οι «διαμορφωτές γνώμης» μπορεί να εμφανίζονται σε συνέδρια και επιστημονικές εκδηλώσεις μιλώντας για τις τελευταίες εξελίξεις στον τομέα τους ή να εμφανίζονται και σαν προσκεκλημένοι φαρμακευτικών εταιριών σε εταιρικές εκδηλώσεις. Η πρακτική αυτή (η πρόσκληση για ομιλίες των «διαμορφωτών γνώμης») είναι πολύ συνηθισμένη από τις φαρμακευτικές εταιρίες και θεωρείται από αυτές ένα ισχυρό χαρτί επικοινωνίας και marketing. Όμως είναι πραγματικά έτσι τα πράγματα; Ύστερα από την ανάλυση των απαντήσεων της ερώτησης Q11 παρουσιάζονται τα αποτελέσματα των Descriptive Statistics στον Πίνακα 17. Πίνακας 17 Q11. Παρακολουθώντας διάφορους διαμορφωτές γνώμης (καθηγητές, διευθυντές κλινικών, κ.α) σε σχέση με διάφορες θεραπείες Παρατηρώντας τα δεδομένα του Πίνακα 17 φαίνεται ότι οι «διαμορφωτές γνώμης» επηρεάζουν τη συνταγογράφηση των γιατρών μόνο όταν εμφανίζονται σε 58

60 συνέδρια, αφού η τιμή του μέσου όρου των απαντήσεων είναι 3,26 (με κλίμακα από το 1 έως και το 5, με το 1 να αντιστοιχεί στο διαφωνώ πλήρως και το 5 να αντιστοιχεί στο συμφωνώ πλήρως) και πάλι όμως, όχι ιδιαίτερα έντονα. Δεύτερη κατά σειρά έρχεται η απάντηση πως οι συνταγογραφικές συνήθειες των «διαμορφωτών γνώμης» επηρεάζουν και τις συνταγογραφικές συνήθειες των γιατρών με τιμή 2,77 που όμως είναι μικρότερη από την τιμή του διαμέσου που είναι 3. Τέλος τη χαμηλότερη επιρροή στη συνταγογράφηση φαίνεται να έχουν οι «διαμορφωτές γνώμης» όταν εμφανίζονται ως προσκεκλημένοι εταιριών με τιμή 2,44 όπου στην περίπτωση αυτή λόγω του συγκεκριμένου ρόλου που έχουν, μάλλον χάνουν το κύρος τους. Φαίνεται λοιπόν, πως αυτή η τεχνική marketing που θεωρείται από τις φαρμακευτικές εταιρίες ως ένα ισχυρό όπλο για αύξηση της συνταγογράφησης στα σκευάσματά τους, τελικά δεν είναι και τόσο ισχυρό. Θέλοντας να διερευνήσουμε περαιτέρω τον βαθμό αξιοπιστίας του παραπάνω αποτελέσματος, πραγματοποιήσαμε το Reliability Test στο SPSS για τα συγκεκριμένα δεδομένα. Από αυτό προκύπτει πως έχουμε αποδεκτό βαθμό αξιοπιστίας, αφού όπως φαίνεται και στον παρακάτω πίνακα (Πίνακας 18) η τιμή του Chronbach s Alpha είναι 0,706 και άρα αποδεκτή αφού είναι μεγαλύτερη από το 0,7 που είναι και η ελάχιστα αποδεκτή τιμή για αυτό το τεστ. Πίνακας 18 Στη συνέχεια των ερωτήσεων και προχωρώντας στις Q12 και Q13 μελετήθηκε μια άλλη παράμετρος που είχε να κάνει με τη διαφοροποίηση των τακτικών marketing που ακολουθούνται από τις εταιρίες με πρωτότυπα φάρμακα και από τις εταιρίες με γενόσημα φάρμακα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση θέλαμε να δούμε αν υπάρχουν διαφοροποιήσεις ανάμεσα στις δύο κατηγορίες φαρμακευτικών εταιριών και κατά πόσο αυτές είναι στατιστικά σημαντικές. Οι τακτικές που εξετάστηκαν είχαν να κάνουν α) με την επιστημονική ενημέρωση, β) με την επιθετικότερη πολιτική συνταγογράφησης λόγω ονόματος της εταιρίας και του φαρμάκου, γ) με τη συμμετοχή σε συνέδρια, εκπαιδευτικό υλικό, συνδρομές σε 59

61 επιστημονικά περιοδικά, κ.α, δ) με τους καλύτερα ενημερωμένους ιατρικούς επισκέπτες, ε) με τη μεγάλη συχνότητα επισκέψεων από τον ιατρικό επισκέπτη, στ) με την προβολή μειονεκτημάτων του άμεσα ανταγωνιστικού σκευάσματος και ζ) με τη χρήση έντυπου υλικού με στοιχεία κλινικών δοκιμών του φαρμάκου. Έγιναν οι ίδιες ακριβώς ερωτήσεις τόσο για τις εταιρίες με πρωτότυπα όσο και για τις εταιρίες με γενόσημα, ενώ για την ανάλυση και αξιολόγηση των απαντήσεων εφαρμόστηκε το Paired Samples T-Test από το οποίο προέκυψε ο Πίνακας 19. Q12. Παρακαλώ αντιστοιχίστε στην κάθε πρόταση παρακάτω πόσο συμφωνείτε ότι εφαρμόζουν τις παρακάτω τακτικές marketing οι εταιρίες με πρωτότυπα φάρμακα. Q13. Ομοίως οι εταιρίες με γενόσημα φάρμακα. Πίνακας 19 60

62 Αναλύοντας τον Πίνακα 19 και συγκρίνοντας τις τακτικές marketing που ακολουθούνται από τις εταιρίες προέκυψαν μερικά ενδιαφέροντα αποτελέσματα. Σύμφωνα με τα δεδομένα του Πίνακα 19 προκύπτει ότι: α) Οι εταιρίες πρωτοτύπων δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στην επιστημονική ενημέρωση από τις εταιρίες γενοσήμων, ένα αποτέλεσμα που είναι στατιστικά σημαντικό (p=0,0001). β) Οι εταιρίες πρωτοτύπων ακολουθούν επιθετικότερη πολιτική συνταγογράφησης λόγω ονόματος της εταιρίας και του φαρμάκου από τις εταιρίες γενοσήμων, ουσιαστικά δηλαδή αξιοποιούν με μεγαλύτερη ένταση το καλύτερο brand που διαθέτουν στη φαρμακευτική αγορά, αποτέλεσμα που είναι στατιστικά σημαντικό (p=0,001). γ) Οι ιατρικοί επισκέπτες των εταιριών με πρωτότυπα φάρμακα είναι καλύτερα ενημερωμένοι από τους συναδέλφους τους των εταιριών με γενόσημα, που είναι στατιστικά σημαντικό (p=0,0001). δ) Η συχνότητα των επισκέψεων των ιατρικών επισκεπτών των εταιριών με γενόσημα είναι μεγαλύτερη από αυτή των συναδέλφων τους με πρωτότυπα, αφού προκύπτει mean= -0,325, ένα αποτέλεσμα που είναι στατιστικά σημαντικό (p=0,016). ε) Τέλος προκύπτει ότι οι εταιρίες με πρωτότυπα φάρμακα κάνουν μεγαλύτερη χρήση έντυπου υλικού με στοιχεία κλινικών δοκιμών του φαρμάκου, έναντι των αντίστοιχων εταιριών με γενόσημα, ένα αποτέλεσμα που είναι στατιστικά σημαντικό (p=0,000). Συνεχίζοντας στην ερώτηση Q14 θελήσαμε να μελετήσουμε πόσο ρόλο παίζει η σχέση που έχουν οι γιατροί με τους ιατρικούς επισκέπτες για την επιλογή της κατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής. Για την εξαγωγή των αποτελεσμάτων χρησιμοποιήθηκαν οι μέθοδοι Descriptive Statistics και Frequencies και προέκυψαν οι παρακάτω πίνακες. 61

63 Πίνακας 20 Οι απαντήσεις δείχνουν ότι ο ιατρικός επισκέπτης επηρεάζει θετικά τη συνταγογραφία του γιατρού, ειδικά όταν γνωρίζει καλά το φάρμακό του. Είναι δε χαρακτηριστικός ο Πίνακας 21 παρακάτω (με τιμές από το 1 έως και το 5, με το 1 να αντιστοιχεί στο διαφωνώ πλήρως και το 5 να αντιστοιχεί στο συμφωνώ πλήρως) όπου φαίνεται πως οι γιατροί συμφωνούν ή συμφωνούν απόλυτα σε ποσοστό 72,3% με την παραπάνω άποψη. Αυτό σημαίνει ότι ο ιατρικός επισκέπτης παρά την πρόοδο της τεχνολογίας και των πολλών πηγών πληροφόρησης εξακολουθεί να καλείται από τους γιατρούς να παίξει τον πρωταρχικό του ρόλο, της σωστής και εμπεριστατωμένης ενημέρωσης. Επιπρόσθετα, η καλή γνώση του φαρμάκου βοηθά στην καλύτερη αποδοχή του ιατρικού επισκέπτη από το γιατρό, δημιουργεί κλίμα εμπιστοσύνης και βελτιώνει τις σχέσεις ανάμεσα στα δύο μέρη. Το παραπάνω γεγονός αποτελεί ένα ακόμα πλεονέκτημα για τα πρωτότυπα φάρμακα και τις εταιρίες που τα παράγουν, αφού όπως προέκυψε από τη σύγκριση των Q12.4-Q13.4, οι γιατροί θεωρούν πως οι ιατρικοί επισκέπτες των εταιριών με πρωτότυπα φάρμακα είναι καλύτερα ενημερωμένοι από τους συναδέλφους τους των εταιριών με γενόσημα, με στατιστικά σημαντική διαφορά (p=0,000). 62

64 Πίνακας 21 Από την άλλη, βέβαια, υπάρχει και ένα μεγάλο ποσοστό γιατρών που απαντούν ότι δεν επηρεάζονται από τον ιατρικό επισκέπτη αρκεί να έχει καλό φάρμακο. Αυτό ίσως να εξηγεί εν μέρη και το γεγονός πως σε μια εταιρία με πολλούς ιατρικούς επισκέπτες, όπου είναι αναμενόμενο να υπάρχουν μεγάλες διαφοροποιήσεις ως προς το επίπεδο γνώσεων και αντίληψης μεταξύ τους, τα ποσοστά των πωλήσεών τους όταν έχουν τα ίδια φάρμακα να είναι παραπλήσια. Άλλα χαρακτηριστικά που ζητάνε οι γιατροί από τους ιατρικούς επισκέπτες με σειρά προτεραιότητας είναι: η φερεγγυότητα, η ευχάριστη προσωπικότητα καθώς και να τους στηρίζει μια μεγάλη εταιρία. Μια ακόμα σημαντική παράμετρος που θέλαμε να εξετάσουμε με την ερώτηση Q15 ήταν η αντίληψη των γιατρών για το εξωτερικό τους περιβάλλον και το πώς αυτό πιθανά να επηρεάζει τις επιλογές τους στη συνταγογράφηση. Η μέθοδος εύρεσης και ανάλυσης των παραγόντων πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τη Factor Analysis του προγράμματος SPSS. Τα αποτελέσματα των απαντήσεων μετά από τη στατιστική ανάλυση παρουσιάζονται παρακάτω στον Πίνακα 22 και 23 (αριθμός παραγόντων και σημαντικότητα αυτών). Όπως φαίνεται από τον Πίνακα 22 οι παράγοντες του εξωτερικού περιβάλλοντος που επηρεάζουν τους γιατρούς είναι κυρίως τρείς ενώ ποιοι είναι αυτοί οι παράγοντες φαίνονται στον Πίνακα 23. Μάλιστα αυτοί οι τρείς παράγοντες φαίνεται να είναι πολύ σημαντικοί αφού καταλαμβάνουν το 65,2% του συνόλου. Το γεγονός αυτό γίνεται εμφανές παρατηρώντας την στήλη % of Variance, του πεδίου Extraction Sums of Squared Loadings όπου μόνο τρεις παράγοντες είναι πάνω από 10% και το συνολικό τους άθροισμα είναι 65,2% όπως φαίνεται από την στήλη Cumulative %. 63

65 Πίνακας 22 64

66 Πίνακας 23 Οι ερωτήσεις που έχουν συντελεστή πάνω από 0,65 και είναι αποδεκτές, μας δείχνουν αυτούς τους 3 βασικούς παράγοντες: 1 ος παράγοντας: η εξέλιξη της ιατρικής και φαρμακευτικής τεχνολογίας, 2 ος παράγοντας: η πρόβλεψη των εσόδων και του όγκου εργασίας των γιατρών, 3 ος παράγοντας: ο ανταγωνισμός μεταξύ των γιατρών. Στον 1 ο παράγοντα αντιστοιχούν οι ερωτήσεις Q15.11, Q15.12 reverse, Q15.10, Q15.5, με τις τιμές της στήλης 1 του Πίνακα 23, στον 2 ο παράγοντα αντιστοιχούν οι ερωτήσεις Q15.7, Q15.8 και Q15.6 με τιμές της στήλης 2 και στον 65

67 3 ο παράγοντα αντιστοιχούν οι ερωτήσεις Q15.13 και Q15.14 με τιμές από τη στήλη 3. Μετά από την εξέταση του εξωτερικού περιβάλλοντος των γιατρών, στη 16 η ερώτηση θελήσαμε να ερευνήσουμε τους παράγοντες που σχετίζονται με το ρίσκο και πόσο αυτοί επηρεάζουν την τελική απόφαση για τη διαχείριση ενός περιστατικού, καθώς και πώς αυτή η απόφαση μεταφράζεται συνταγογραφικά. Η μέθοδος εύρεσης και ανάλυσης των παραγόντων πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με το Factor Analysis του προγράμματος SPSS. Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται στους παρακάτω δύο πίνακες (Πίνακας 24 και 25). Πίνακας 24 Σύμφωνα με την ανάλυση των δεδομένων που προέκυψαν από τις απαντήσεις που έδωσαν οι γιατροί και φαίνονται στον Πίνακα 24, προκύπτουν δύο παράγοντες που λαμβάνουν υπόψη τους οι γιατροί και έχουν να κάνουν με την αντιλαμβανόμενη αβεβαιότητα. Οι δύο αυτοί παράγοντες καταλαμβάνουν το 60,3% του συνόλου, με τον μεν πρώτο να καλύπτει το 45,88% και τον δεύτερο να καλύπτει το 14,43% όπως φαίνεται και από την στήλη % of Variance. Στον Πίνακα 25 παρουσιάζονται αυτοί οι παράγοντες όπου για να τους κατηγοριοποιήσουμε και να ληφθούν υπόψη, πρέπει η τιμή τους να είναι πάνω από 0,65. Ο 1 ος παράγοντας έχει να κάνει με τη σιγουριά που θέλει να νιώθει ένας γιατρός για την συνταγογράφηση και την αποφυγή του ρίσκου σε κάτι που δεν είναι δοκιμασμένο. Ο παράγοντας αυτός είναι συνυφασμένος με την έννοια της ασφάλειας της φαρμακευτικής αγωγής, γεγονός που είναι πολύ σημαντικό για την τελική απόφαση της συνταγογράφησης από τον γιατρό. Φαίνεται, λοιπόν, μια 66

68 προτίμηση προς κάτι που θα είναι γνωστό και δοκιμασμένο τόσο για την αποτελεσματικότητά του, όσο και για την ασφάλειά του. Από την άλλη μεριά, από μια μερίδα γιατρών εμφανίζεται ο 2 ος παράγοντας, όπου για να επιτύχουν το καλύτερο δυνατό θεραπευτικό αποτέλεσμα για τους ασθενείς τους είναι διατεθειμένοι να πάρουν κάποιες αποφάσεις που ενέχουν κάποιο ρίσκο. Εδώ βέβαια, πιθανόν οι γιατροί να έχουν στο μυαλό τους πιο δύσκολες καταστάσεις όπως πιθανότατα κάποιες μορφές καρκίνου, όπου το αναμενόμενο κέρδος από την ανάληψη του ρίσκου να επισκιάζει τις πιθανές αρνητικές συνέπειες από την ανάληψη αυτού. Παρόλα αυτά στη μεγάλη πλειοψηφία των γιατρών κυριαρχεί η διάθεση αποφυγής του ρίσκου για την αντιμετώπιση ενός περιστατικού όπως φαίνεται χαρακτηριστικά και στον Πίνακα 26. Πίνακας 25 67

69 Επιπλέον, η μεγάλη βαρύτητα του παράγοντα της σιγουριάς και της αποφυγής του ρίσκου σε μεγάλη μερίδα των γιατρών φαίνεται και στον Πίνακα 26, όπου στις τέσσερις επικρατέστερες απαντήσεις που έχουν να κάνουν με την αποφυγή του ρίσκου και τη σιγουριά στη συνταγογράφηση, ο μέσος όρος των απαντήσεων βρίσκεται μεταξύ του συμφωνώ (4) και του συμφωνώ απόλυτα (5). Πίνακας Independent T-Test Θέλοντας να βρούμε τυχόν διαφοροποιήσεις στις συνταγογραφικές συνήθειες των γιατρών σε σχέση με τα πρωτότυπα και τα αντίγραφα φάρμακα που θα ήταν στατιστικά σημαντικές πραγματοποιήσαμε το Independent T-Test. Σε αυτό το τεστ οι γιατροί χωρίστηκαν σε δυο ομάδες με κριτήριο το ποσοστό που καταλαμβάνουν τα πρωτότυπα φάρμακα στη συνταγογραφία τους. Έτσι, την 1 η ομάδα αποτελούσαν οι γιατροί των οποίων η συνταγογραφία σε πρωτότυπα φάρμακα δεν ξεπερνούσε το 40%, ενώ την δεύτερη ομάδα αποτελούσαν οι γιατροί 68

70 των οποίων η συνταγογραφία ξεπερνούσε το 41% σε πρωτότυπα φάρμακα. Από εδώ και στο εξής για τη διευκόλυνση της ανάλυσης οι γιατροί που συνταγογραφούν πρωτότυπα σε ποσοστό χαμηλότερο από 40% θα καλούνται Ομάδα 1, ενώ αυτοί που συνταγογραφούν πρωτότυπα σε ποσοστό μεγαλύτερο από 40% θα καλούνται Ομάδα 2. Σε αυτό το τεστ συγκρίθηκαν οι μέσοι όροι των απαντήσεων των δύο ομάδων για τις ερωτήσεις Q6 έως Q16 και αναζητήθηκαν οι στατιστικά σημαντικές διαφοροποιήσεις. Για τη διευκόλυνση της ανάλυσης και της μελέτης τα αποτελέσματα που παρουσιάζονται στους δύο παρακάτω πίνακες (Πίνακας 27 και 28) είναι αυτά για τα οποία παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές, δηλαδή για τιμές p<0,05. Επίσης, λαμβάνοντας υπόψη το στατιστικό Levene test (έλεγχος ισότητας διακυμάνσεων μεταξύ των δύο ομάδων), όπου το τεστ αυτό είναι μικρότερο του 0,05, ελέγχουμε την υπόθεση ότι οι διακυμάνσεις δεν είναι ίσες. Ενώ στην περίπτωση που το Levene test είναι μεγαλύτερο του 0,05, ελέγχουμε την υπόθεση ότι οι διακυμάνσεις είναι ίσες. (Πίνακας 28). q4new % συνταγογράφησης Πίνακας 27 Group Statistics πρωτοτύπων στο σύνολο N Mean Std. Deviation Q6Δ Τιμή 1,00 >40% 15 4,9333 1,16292 Q6ΣΤ Κύρος / όνομα φαρμακευτικής εταιρίας Q9.1 Η παρούσα οικονομική συγκυρία έχει επηρεάσει τη στάση μου απέναντι στα πρωτότυπα φάρμακα Q13.5 Μεγάλη συχνότητα επισκέψεων από τον ιατρικό επισκέπτη 2,00 41%> 68 6,2941 1, ,00 >40% 15 6,6000, ,00 41%> 68 5,8088 1, ,00 >40% 15 3,9333, ,00 41%> 68 3,3824, ,00 >40% 15 4,2000, ,00 41%> 68 3,4265,

71 ΠΙΝΑΚΑΣ 28 Independent Samples Test Levene's Test for Equality of Variances F Sig. t Sig. (2- tailed) Mean Difference Q6Δ Τιμή Q6ΣΤ Κύρος / όνομα φαρμακευτικής εταιρίας Q9.1 Η παρούσα οικονομική συγκυρία έχει επηρεάσει τη στάση μου απέναντι στα πρωτότυπα φάρμακα Q13.5 Μεγάλη συχνότητα επισκέψεων από τον ιατρικό επισκέπτη Equal variances assumed Equal variances not assumed Equal variances assumed Equal variances not assumed Equal variances assumed Equal variances not assumed Equal variances assumed Equal variances not assumed 3,221,076-3,362,001-1, ,899,001-1, ,602,035 2,188,032, ,776,010, ,305,003 2,093,039, ,843,008, ,495,225 3,637,000, ,919,001,77353 Τα αποτελέσματα που προκύπτουν ως στατιστικά σημαντικά και διαφοροποιούν τις δυο ομάδες, αναφέρονται στις ερωτήσεις: Q6.Δ (Τιμή), Q6.ΣΤ (Κύρος/ όνομα φαρμακευτικής εταιρίας), Q9.1 (Η παρούσα οικονομική συγκυρία έχει επηρεάσει τη στάση μου απέναντι στα πρωτότυπα φάρμακα), Q13.5 (Μεγάλη συχνότητα επισκέψεων από τον ιατρικό επισκέπτη εταιριών με γενόσημα φάρμακα). Όπως φαίνεται από τα αποτελέσματα η πρώτη διαφοροποίηση έγκειται στην τιμή του φαρμάκου. Σύμφωνα με τους μέσους όρους (4,93 vs 6,29), μπορούμε να πούμε ότι μια σχετικά υψηλή τιμή ενός φαρμάκου είναι ανασταλτικός παράγοντας για τους γιατρούς που ανήκουν στην Ομάδα 1, σε σχέση με τους γιατρούς που ανήκουν στην Ομάδα 2, όπου φαίνεται ότι η τιμή του φαρμάκου δεν επηρεάζει ιδιαίτερα την επιλογή τους στη συνταγογράφηση. Η δεύτερη διαφοροποίηση που εμφανίζεται έχει να κάνει με το κύρος/όνομα μιας φαρμακευτικής εταιρίας. Πάλι παρατηρώντας τους μέσους όρους (6,60 vs 5,80) διαπιστώνουμε πως οι γιατροί της 70

72 Ομάδας 2 επηρεάζονται θετικότερα από τους συναδέλφους τους της Ομάδας 1, από το γνωστό όνομα και το κύρος μιας «εγνωσμένης αξίας» φαρμακευτικής εταιρίας, ενώ, αντίθετα τηρούν αρνητική στάση σε φάρμακα που προέρχονται από εταιρίες σχετικά άγνωστες ή όχι τόσο υψηλά αξιολογημένες στην κλίμακα αξιολόγησης του κάθε γιατρού. Το παραπάνω γεγονός ευνοεί τις εταιρίες που παράγουν πρωτότυπα κυρίως, ή καλής ποιότητας γενόσημα και έχουν αποκτήσει καλό όνομα στην αγορά. Από την άλλη, οι γιατροί της Ομάδας 1 δεν φαίνεται να επηρεάζονται ιδιαίτερα από το όνομα και το κύρος των φαρμακευτικών εταιριών, πράγμα που αποτελεί ευκαιρία και για τις μικρότερες εταιρίες του χώρου να αυξήσουν το μερίδιο αγοράς τους και να αναπτυχθούν. Η τρίτη διαφοροποίηση έγκειται στο αν η παρούσα οικονομική κατάσταση έχει επηρεάσει την στάση των γιατρών απέναντι στα πρωτότυπα φάρμακα. Εδώ φαίνεται από τους μέσους όρους, ότι οι γιατροί της Ομάδας 1 έχουν επηρεαστεί σε μεγαλύτερο βαθμό από τους γιατρούς της Ομάδας 2 αφού (mean group 1= 3,933 vs mean group 2= 3,382). Το γεγονός αυτό μπορεί να συνδεθεί και με την προηγούμενη διαπίστωση που αφορούσε την τιμή του φαρμάκου και φαίνεται ότι η Ομάδα 1 επηρεασμένη από την οικονομική κρίση ζητάει φάρμακα χαμηλότερης τιμής και για το λόγο αυτό στρέφεται ακόμα περισσότερο στα γενόσημα. Αντίθετα, η Ομάδα 2 επηρεάζεται λιγότερο από την παρούσα οικονομική συγκυρία, δεν δίνει μεγάλη σημασία στην τιμή και έτσι προτιμά τα ακριβότερα πρωτότυπα φάρμακα. Τέλος, η τέταρτη και τελευταία στατιστικά σημαντική διαφοροποίηση έχει να κάνει με τη συχνότητα των επισκέψεων των ιατρικών επισκεπτών των εταιριών που έχουν γενόσημα. Αυτοί οι ιατρικοί επισκέπτες επισκέπτονται πολύ πιο συχνά τους γιατρούς της Ομάδας 1 σε σχέση με τους γιατρούς της Ομάδας 2, όπως φαίνεται και από τους μέσους όρους των απαντήσεων (mean group 1= 4,200 vs mean group 2= 3,426). Το παραπάνω γεγονός είναι αναμενόμενο αφού οι γιατροί της πρώτης ομάδας είναι θετικά διακείμενοι στα γενόσημα φάρμακα και έτσι οι ιατρικοί επισκέπτες αυτών των εταιριών έχουν αυξημένη παρουσία ώστε να αυξήσουν τις πωλήσεις τους και να καρπωθούν το θετικό για αυτούς κλίμα. Άρα, οι ιατρικοί επισκέπτες των παραπάνω εταιριών ορθώς θεωρούν πως οι γιατροί της Ομάδας 1 αποτελούν την κύρια πηγή συνταγογράφησης για αυτούς και στοχευόμενα αυξάνουν την παρουσία τους και την πίεση σε αυτούς ώστε να επιτύχουν καλύτερα αποτελέσματα. 71

73 3.3 Crosstabs Στη συνέχεια της ανάλυσης των απαντήσεων του ερωτηματολογίου δημιουργήσαμε πίνακες συνάφειας (μέσω της εντολής crosstabs) ώστε να μπορέσουμε να συγκρίνουμε κάποιες μεταβλητές μεταξύ τους και να δούμε αν θα υπάρξει κάποια συνάφεια που θα είναι στατιστικά σημαντική. Κατά τη διαδικασία αυτή κρατάμε μια μεταβλητή σταθερή την οποία και συγκρίνουμε με τις υπόλοιπες. Ξεκινήσαμε από την ερώτηση Q3 ως σταθερή μεταβλητή και η οποία είχε ως εξής: Q3. Σε περίπτωση που συνταγογραφείτε πρωτότυπα φάρμακα, σε ποιο ποσοστό χρησιμοποιείτε το πρωτότυπο ενώ υπάρχει αντίστοιχο γενόσημο? Στην προκειμένη περίπτωση χωρίσαμε και πάλι τους γιατρούς σε δύο ομάδες, στην Ομάδα 1 όπου οι γιατροί δήλωσαν ότι συνταγογραφούν πρωτότυπο ενώ υπάρχει αντίστοιχο γενόσημο σε ποσοστό από 40% και κάτω και στην Ομάδα 2 όπου το ποσοστό συνταγογράφησης στην ίδια ερώτηση ήταν από 41% και πάνω. Με τον τρόπο αυτό δημιουργήσαμε την ερώτηση q3new η οποία είναι η βασική ερώτηση Q3 αλλά με περιορισμένες τις επιλογές σε δύο (1 η από 40% και κάτω, 2 η από 41% και πάνω). Η ερώτηση q3new συγκρίθηκε με τις: q17.1new η οποία είναι η Q17.1 (Σε ποια ηλικιακή κατανομή βρίσκεστε?) αλλά με μειωμένες τις επιλογές σε τρεις (1 η κάτω από 40, 2 η μεταξύ 41 και 45, 3 η πάνω από 46), q17.2new η οποία είναι η Q17.2 (Πόσα χρόνια ασκείτε το επάγγελμα?) αλλά με μειωμένες τις επιλογές σε τρεις (1 η κάτω από 7, 2 η μεταξύ 8 και 16, 3 η πάνω από 17), q17.3new η οποία είναι η Q17.3 (Πόσους ασθενείς βλέπετε την ημέρα?) αλλά με μειωμένες τις επιλογές σε τρεις (1 η κάτω από 10, 2 η μεταξύ 11 και 15, 3 η πάνω από 16), q17.4new η οποία είναι η Q17.4 (Ποια είναι η ειδικότητά σας?) αλλά με μειωμένες τις επιλογές σε (1 η παθολόγος, 2 η μη παθολόγος). Από όλες τις παραπάνω συγκρίσεις προέκυψε μόνο μια περίπτωση συνάφειας που να είναι στατιστικά σημαντική και αυτή είχε να κάνει με την ερώτηση q17.3new. Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται αναλυτικά στους παρακάτω πίνακες (Πίνακας 29 και 30). 72

74 Πίνακας 29 Πίνακας 30 Σύμφωνα με τον Πίνακα 29, από τους γιατρούς της Ομάδας 1, δηλαδή τους γιατρούς που συνταγογραφούν γενόσημα πάνω από 60% ενώ υπάρχει το αντίστοιχο πρωτότυπο, η συντριπτική τους πλειοψηφία δηλαδή το 81,8% βλέπουν πάνω από 16 ασθενείς την ημέρα. Πιθανόν αυτοί οι γιατροί να ανήκουν στον ΕΟΠΥΥ ή σε νοσοκομεία οπότε είναι αναμενόμενο να βλέπουν μεγάλο αριθμό ασθενών. Ίσως 73

75 εδώ η σχέση μεταξύ γιατρού και ασθενούς είναι πιο απρόσωπη πράγμα που ευνοεί την παραπάνω συνταγογραφική συμπεριφορά. Άρα, φαίνεται ότι υπάρχει συνάφεια μεταξύ των γιατρών της Ομάδας 1 και των πολλών ασθενών ημερησίως (άνω των 15) και πιο συγκεκριμένα, από το σύνολο των γιατρών της Ομάδας 1 το 81,7% βλέπει πάνω από 15 ασθενείς την ημέρα. Το εύρημα αυτό είναι στατιστικά σημαντικό, αφού κάνοντας τα Chi-Square Tests προκύπτει ότι η τιμή του Pearson Chi-Square είναι 0,010 που είναι μικρότερη από 0,05. Τα αποτελέσματα αυτά για να γίνουν καλύτερα κατανοητά παρουσιάζονται στο παρακάτω ραβδόγραμμα (Γράφημα 1), όπου είναι εμφανέστατη η συνάφεια μεταξύ των γιατρών της Ομάδας 1 και του μεγάλου αριθμού ασθενών ημερησίως. Γράφημα 1 Ομοίως με την ερώτηση Q3 ακολουθήθηκε η ίδια διαδικασία και με την ερώτηση Q4 με σκοπό την εύρεση συνάφειας που θα ήταν στατιστικά σημαντική. Η ερώτηση Q4 επιλέχθηκε ως σταθερή μεταβλητή και η οποία είχε ως εξής: Q4. Ποιο ποσοστό εκτιμάτε ότι καλύπτουν τα πρωτότυπα φάρμακα στη συνταγογραφία σας; Με τον ίδιο τρόπο οι γιατροί χωρίστηκαν σε δύο ομάδες, όπου στην ομάδα 1 το 74

76 συνολικό ποσοστό πρωτοτύπων στη συνταγογραφία τους ήταν από 40% και κάτω, ενώ στην ομάδα 2 το συνολικό ποσοστό των πρωτοτύπων στη συνταγογραφία τους ξεπερνούσε το 41%. Έτσι δημιουργήσαμε την ερώτηση q4new η οποία ήταν η αρχική Q4 αλλά και αυτή περιορισμένη σε δύο επιλογές (1 η κάτω από 40%, 2 η πάνω από 41%). Θελήσαμε λοιπόν να δούμε αν η συνταγογραφική συμπεριφορά του γιατρού έχει κάποια συνάφεια με την ηλικία που βρίσκεται, το πόσα χρόνια κάνει αυτή τη δουλειά, αν επηρεάζεται από τον αριθμό των ασθενών που βλέπει ημερησίως και τέλος αν η ειδικότητά του παίζει ρόλο στο πώς θα κινηθεί συνταγογραφικά. Έτσι λοιπόν και η ερώτηση αυτή συγκρίθηκε με τις: q17.1new η οποία είναι η Q17.1 (Σε ποια ηλικιακή κατανομή βρίσκεστε;) αλλά με μειωμένες τις επιλογές σε τρεις (1 η κάτω από 40, 2 η μεταξύ 41 και 45, 3 η πάνω από 46), q17.2new η οποία είναι η Q17.2 (Πόσα χρόνια ασκείτε το επάγγελμα;) αλλά με μειωμένες τις επιλογές σε τρεις (1 η κάτω από 7, 2 η μεταξύ 8 και 16, 3 η πάνω από 17), q17.3new η οποία είναι η Q17.3 (Πόσους ασθενείς βλέπετε την ημέρα;) αλλά με μειωμένες τις επιλογές σε τρεις (1 η κάτω από 10, 2 η μεταξύ 11 και 15, 3 η πάνω από 16), Q17.4new η οποία είναι η Q17.4 (Ποια είναι η ειδικότητά σας;) αλλά με μειωμένες τις επιλογές σε (1 η παθολόγος, 2 η μη παθολόγος). Η ανάλυση εδώ έγινε με το τεστ crosstabs και η επαλήθευση έγινε με το Chi- Square Test. Όπως προκύπτει από την ανάλυση των αποτελεσμάτων όπως και προηγουμένως, προέκυψε συνάφεια μόνο με την ερώτηση q17.3new που να είναι στατιστικά σημαντική. Ουσιαστικά φαίνεται, λοιπόν, ότι υπάρχει συνάφεια μεταξύ του ποσοστού των πρωτοτύπων που υπάρχουν στη συνταγογραφία ενός γιατρού και των αριθμό των ασθενών που βλέπει ημερησίως. Πιο συγκεκριμένα, η συνάφεια αυτή φαίνεται από τα αποτελέσματα που παρουσιάζονται στους παρακάτω πίνακες (Πίνακας 31 και 32): 75

77 Πίνακας 31 Πίνακας 32 Παρατηρώντας τους παραπάνω πίνακες προκύπτει και εδώ, στην ερώτηση q4new, παρόμοιο αποτέλεσμα με την ερώτηση q3new που αφορά τους γιατρούς της Ομάδας 1. Δηλαδή, προκύπτει ότι από το σύνολο των γιατρών που συνταγογραφούν πρωτότυπα σε ποσοστό μικρότερο του 40%, η συντριπτική τους πλειοψηφία και πιο συγκεκριμένα το 86,7% βλέπει από 16 ασθενείς και πάνω ημερησίως. Άρα, είναι πολύ πιθανό να υπάρχει συνάφεια μεταξύ των γιατρών της ομάδας 1 και των ασθενών που βλέπουν ημερησίως. Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, για να δικαιολογηθεί ο μεγάλος αριθμός ασθενών που βλέπουν ημερησίως οι γιατροί αυτοί, τότε είναι αρκετά πιθανόν να είναι γιατροί είτε του ΕΟΠΥΥ, είτε των νοσοκομείων και των Κέντρων Υγείας. Αυτό σημαίνει ότι οι καλύτερες πηγές συνταγογράφησης για τα γενόσημα φάρμακα αποτελούν τα παραπάνω μέρη, όπου η έλλειψη διαπροσωπικών σχέσεων μεταξύ γιατρού και ασθενούς, ο μικρός χρόνος εξέτασης, 76

78 αλλά και πιθανόν η μέτρια έως κακή οικονομική κατάσταση των ασθενών να ευνοεί τη χρήση των γενοσήμων. Αντίθετα, στην ομάδα 2 φαίνεται μια πιο ομαλή κατανομή σε σχέση με το πόσους ασθενείς βλέπουν την ημέρα, καθώς προκύπτει ότι το 26,5% βλέπει λιγότερους από 10, επίσης το 26,5% βλέπει από 10 έως 15, ενώ το 47,1% βλέπει πάνω από 16. Για τα πρωτότυπα φάρμακα φαίνεται ότι πηγές συνταγογράφησης αποτελούν όχι μόνο οι γιατροί που βλέπουν πολλούς ασθενείς την ημέρα, αλλά και γιατροί που έχουν λιγότερους ασθενείς την ημέρα. Βέβαια και εδώ δεν μπορεί να αγνοηθεί πως ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό, της τάξης του 47,1%, βλέπει πάνω από 16 ασθενείς ημερησίως, που σημαίνει ότι και για τα πρωτότυπα φάρμακα η κατηγορία αυτή των γιατρών είναι εξαιρετικά σημαντική. Τα παραπάνω ευρήματα είναι στατιστικά σημαντικά αφού εφαρμόζοντας και πάλι τα Chi-Square Tests προκύπτει ότι η τιμή του Pearson Chi-Square είναι 0,015 που είναι μικρότερη από 0,05 όπως φαίνεται και στον Πίνακα 32. Για να γίνουν περισσότερο εμφανή τα αποτελέσματα της συνάφειας μεταξύ των γιατρών της ομάδας 1 και του μεγάλου αριθμού ασθενών ημερησίως παρουσιάζεται το παρακάτω ραβδόγραμμα (Γράφημα 2). Γράφημα 2 77

79 Στη συνέχεια της μελέτης αναζητήθηκε πιθανή συνάφεια και στις υπόλοιπες ερωτήσεις, οπότε συγκρίθηκαν οι ερωτήσεις q3new και q4new, οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν ως σταθερές μεταβλητές, με τις ερωτήσεις: o Q17.5 (Επίπεδο σπουδών ;), o Q17.6 (Σπουδές στο εσωτερικό ή το εξωτερικό;), o Q17.7 (Χρησιμοποιείτε το διαδίκτυο για πληροφόρηση σχετικά με τις νέες κυκλοφορίες φαρμάκων;) ώστε να δούμε αν θα δώσουν ένα αποτέλεσμα που πιθανόν να ήταν στατιστικά σημαντικό. Η διαδικασία και η κατηγοριοποίηση σε ομάδα 1 και ομάδα 2 παρέμεινε η ίδια όπως και παραπάνω για τις αντίστοιχες περιπτώσεις των ερωτήσεων q3new και q4new. Σε όλες τις περιπτώσεις δεν προέκυψε στατιστικά σημαντική συνάφεια, εκτός από την περίπτωση της ερώτησης q4new με την ερώτηση Q17.5, όπου προέκυψαν τα στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα που παρουσιάζονται στον Πίνακα 33 και 34. Πίνακας 33 78

80 Πίνακας 34 Σύμφωνα με τον Πίνακα 33, οι γιατροί οι οποίοι διαθέτουν διδακτορικό δίπλωμα (τιμή 3), στη συντριπτική τους πλειοψηφία με ποσοστό 86,4% ανήκουν στην ομάδα2, δηλαδή συνταγογραφούν πρωτότυπα φάρμακα σε ποσοστό πάνω από 41% επί της συνολικής τους συνταγογραφίας, ενώ και οι γιατροί με μεταπτυχιακό δίπλωμα (τιμή 2) ανήκουν στην ομάδα 2 κατά ποσοστό 61,1%. Τέλος, οι γιατροί με το βασικό πτυχίο της ιατρικής ανήκουν στην ομάδα 2 κατά 88,4%. Είναι βασικό να τονιστεί η εμπιστοσύνη που απολαμβάνουν τα πρωτότυπα από τους γιατρούς ανεξάρτητα τη βαθμίδα σπουδών τους. Τα παραπάνω ευρήματα είναι στατιστικά σημαντικά αφού κάνοντας τα Chi-Square Tests προκύπτει πως η τιμή του Pearson Chi-Square είναι 0,034 δηλαδή μικρότερη από 0,05 και άρα αποδεκτή. 3.4 Correlations Το επόμενο στάδιο στην ανάλυση των αποτελεσμάτων ήταν να κάνουμε μια ανάλυση συσχετίσεων, δηλαδή να ερευνήσουμε αν, πώς και πόσο μπορούν να συσχετιστούν οι απαντήσεις μεταξύ τους ώστε να καταλήξουμε σε κάποια συμπεράσματα για τις συνταγογραφικές συνήθειες των γιατρών. Η διαδικασία αυτή είναι πολύ σημαντική γιατί μας δείχνει όχι μόνο αν υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των απαντήσεων αλλά και γιατί μπορούμε να δούμε αν αυτή είναι θετική ή αρνητική και πόσο. Για να πραγματοποιηθεί αυτή η ανάλυση χρησιμοποιήσαμε την επιλογή correlations του SPSS. Στη συγκεκριμένη περίπτωση για να ερμηνεύσουμε τα αποτελέσματα ελέγχουμε το Pearson Correlation (PC) και το επίπεδο σημαντικότητας, p [Sig.(2-tailed)]. Για να είναι στατιστικά σημαντικά τα αποτελέσματα θα πρέπει να ισχύει p 0,05. Αν το p>0,05 δεν υπάρχει στατιστικά σημαντική συσχέτιση. Επίσης όταν το PC είναι κοντά στο 1 σημαίνει ότι υπάρχει ισχυρή συσχέτιση μεταξύ των δύο μεταβλητών. Όταν το PC είναι κοντά στο μηδέν υπάρχει πολύ μικρή συσχέτιση. Επιπλέον, όταν το PC είναι θετικό υπάρχει θετική συσχέτιση, δηλαδή όσο μεγαλώνει η μια μεταβλητή μεγαλώνει και η άλλη. 79

81 Αντίθετα, όταν το PC είναι αρνητικό, υπάρχει αρνητική συσχέτιση που σημαίνει πως όταν αυξάνεται η μία μεταβλητή θα μειώνεται η άλλη. Τα αποτελέσματα αυτών των συσχετίσεων παρουσιάζονται στον Πίνακα 35: 80

82 Πίνακας 35 81

83 Για την καλύτερη επεξήγηση του Πίνακα 35 θα ήταν χρήσιμο το παρακάτω υπόμνημα. 1. Q3 Σε περίπτωση που συνταγογραφείτε πρωτότυπα φάρμακα, σε ποιο ποσοστό χρησιμοποιείτε το πρωτότυπο ενώ υπάρχει αντίστοιχο γενόσημο? 2. Q4 Ποιο ποσοστό εκτιμάτε ότι καλύπτουν τα πρωτότυπα φάρμακα στη συνταγογραφία σας? 3. Q6A Ποιότητα και αξιοπιστία φαρμάκου 4. Q6Β Αποτελεσματικότητα 5. Q6Γ Ασφάλεια / ανεπιθύμητες ενέργειες 6. Q6Δ Τιμή 7. Q6E Καινοτομία 8. Q6ΣΤ Κύρος / όνομα φαρμακευτικής εταιρίας 9. Q6Ζ Προωθητικές ενέργειες / ενημέρωση 10. Q6H Εύκολο δοσολογικό σχήμα 11. Q7.1+Q7.2+Q7.3 θετική άποψη για φαρμακευτικές πρωτοτύπων 12. Q7.1+Q7.2+Q7.3 θετική άποψη για τα γενόσημα-αρνητική προς τα πρωτότυπα 13. Q9.1 Η παρούσα οικονομική συγκυρία έχει επηρεάσει τη στάση μου απέναντι στα πρωτότυπα φάρμακα 14. Q9.2 Το νέο νομικό καθεστώς (λίστες φαρμάκων, ηλεκτρονική συνταγογράφηση) έχει επηρεάσει τη συνταγογραφική μου στάση απέναντι στα πρωτότυπα 15. Q9.3 Το ίδρυμα που εργάζομαι (νοσοκομείο, Κ.Υ, ταμείο, ιδιωτικό ιατρείο) επηρεάζει τον τρόπο συνταγογράφησής μου 16. Q10.1 Η οικονομική κατάσταση του ασθενούς 17. Q10.2 Η κοινωνική θέση του ασθενούς 18. Q10.3 Η ηλικιακή ομάδα του ασθενούς 19. Q11.1+Q11.2+Q11.3 επίδραση διαμορφωτών γνώμης 20. Q12.1 Έμφαση στην επιστημονική ενημέρωση 21. Q12.2 Επιθετικότερη πολιτική συνταγογράφησης λόγω ονόματος της εταιρίας και του φαρμάκου 22. Q12.3 Συμμετοχή σε συνέδρια, εκπαιδευτικό υλικό, συνδρομές σε επιστημονικά περιοδικά, κ.α. 23. Q12.4 Καλύτερα ενημερωμένοι ιατρικοί επισκέπτες 24. Q12.5 Μεγάλη συχνότητα επισκέψεων από τον ιατρικό επισκέπτη εταιριών με πρωτότυπα φάρμακα. 25. Q12.6 Προβολή μειονεκτημάτων του άμεσα ανταγωνιστικού/κών σκευάσματος/των. 26. Q12.7 Χρήση έντυπο υλικού με στοιχεία κλινικών δοκιμών του φαρμάκου 27. Q13.1 Έμφαση στην επιστημονική ενημέρωση 28. Q13.2 Επιθετικότερη πολιτική συνταγογράφησης λόγω ονόματος της εταιρίας και του φαρμάκου 29. Q13.3 Συμμετοχή σε συνέδρια, εκπαιδευτικό υλικό, συνδρομές σε επιστημονικά περιοδικά, κ.α. 30. Q13.4 Καλύτερα ενημερωμένοι ιατρικοί επισκέπτες 31. Q13.5 Μεγάλη συχνότητα επισκέψεων από τον ιατρικό επισκέπτη 32. Q13.6 Προβολή μειονεκτημάτων του άμεσα ανταγωνιστικού/κών σκευάσματος/των 82

84 33. Q13.7 Χρήση έντυπο υλικού με στοιχεία κλινικών δοκιμών του φαρμάκου 34. Q16.2+Q16.3+Q16.5+Q16.6 (ασφάλεια) 35. Q15.4+Q15.5+Q15.10+Q15.11+Q15.12reverse (δυναμισμός της τεχνολογίας) 36. Q15.6+Q15.7+Q15.8 (εργασιακή αβεβαιότητα) 37. Q15.14+Q15.13 (ανταγωνισμός μεταξύ των γιατρών) 38. Q14.2+Q14.3+Q14.4+Q14.5 θετική άποψη για ιατρικούς επισκέπτες. Παρακάτω παρουσιάζονται οι συσχετίσεις που βρέθηκαν στατιστικά σημαντικές από τον Πίνακα 35. Στην ερώτηση Q4 προκύπτει ότι: υπάρχει πολύ μεγάλη θετική συσχέτιση μεταξύ του ποσοστού των πρωτοτύπων στο σύνολο της συνταγογραφίας καθώς και του ποσοστού των πρωτοτύπων όταν υπάρχει αντίστοιχο γενόσημο, Pearson Correlation (PC)= 0,803. Αυτό σημαίνει πως η αύξηση του συνολικού ποσοστού των πρωτοτύπων θα οδηγεί και σε αύξηση του ποσοστού των πρωτοτύπων, ενώ υπάρχει το αντίστοιχο γενόσημο και αντίστροφα. Στην ερώτηση Q6Δ προκύπτει μικρή θετική συσχέτιση μεταξύ της τιμής του φαρμάκου και του ποσοστού των πρωτοτύπων που συνταγογραφούνται, ενώ υπάρχουν αντίστοιχα γενόσημα, (PC)= 0,244, ενώ υπάρχει θετική συσχέτιση της τιμής και με το συνολικό ποσοστό των πρωτοτύπων στη συνταγογραφία, (PC)= 0,244. Το γεγονός αυτό είναι λογικό, αφού όσο αυξάνει η τιμή του φαρμάκου και γίνεται πιο ακριβό, είναι περισσότερο πιθανό να αντιστοιχεί σε πρωτότυπο και άρα έτσι αυξάνει το ποσοστό των πρωτοτύπων στο σύνολο της συνταγογραφίας. Για την ερώτηση Q6Z έχουμε μια μέτρια αρνητική συσχέτιση με τις προωθητικές ενέργειες/ενημέρωση και την τιμή του φαρμάκου, (PC)= -0,497, που σημαίνει πως όσο αυξάνει η τιμή του φαρμάκου τόσο θα μειώνονται και οι προωθητικές ενέργειες και η ενημέρωση. Αυτό πιθανά να εξηγείται από το γεγονός πως όσο πιο ακριβό είναι ένα φάρμακο, τόσο πιο μοναδικό και αναντικατάστατο είναι, τόσο λιγότερους ανταγωνιστές έχει και άρα οι ανάγκες για προωθητικές ενέργειες είναι μικρότερες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα αντικαρκινικά φάρμακα και οι βιολογικοί παράγοντες για διάφορα ρευματικά νοσήματα, όπου αν και είναι πάρα πολύ ακριβά, παρόλα αυτά χρησιμοποιούν πολύ μικρές ομάδες πωλήσεων/ενημέρωσης σε σχέση με άλλες κατηγορίες φαρμάκων. Επιπλέον, παρατηρούμε ότι υπάρχει αρνητική συσχέτιση μεταξύ των προωθητικών ενεργειών/ενημέρωσης με την καινοτομία, (PC)= -0,435. Το γεγονός αυτό, όπως και 83

85 προηγουμένως, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι όσο πιο καινοτόμο είναι ένα φάρμακο, είναι πιθανό να είναι μονοπωλιακό στην κατηγορία του και έτσι να μην έχει μεγάλες ανάγκες προώθησης, αφού θα συνταγογραφηθεί σε μεγάλο βαθμό ούτως ή άλλως, γεγονός που επίσης συνάδει με την πραγματικότητα στην φαρμακευτική αγορά. Στην ερώτηση Q6H που έχει να κάνει με το εύκολο δοσολογικό σχήμα παρατηρούμε ότι υπάρχει μια μικρή αρνητική συσχέτιση με την ασφάλεια/ανεπιθύμητες ενέργειες, (PC)= -0,218, που πιθανόν να σημαίνει ότι οι γιατροί θεωρούν πως μερικές φορές η ευκολία στο δοσολογικό σχήμα μπορεί να δρα εναντίον της ασφάλειας. Επίσης, υπάρχει μικρή αρνητική συσχέτιση με την καινοτομία, (PC)= -0,245, αλλά και με το κύρος και το όνομα της φαρμακευτικής εταιρίας, (PC)= -0,480. Όσον αφορά την παρούσα οικονομική συγκυρία και πόσο αυτή έχει επηρεάσει τη στάση των γιατρών απέναντι στα πρωτότυπα (ερώτηση Q9.1) προκύπτει μια μέτρια αρνητική συσχέτιση μεταξύ του ποσοστού των πρωτοτύπων στη συνολική συνταγογραφία και της παρούσας οικονομικής συγκυρίας, (PC)= - 0,342. Από το παραπάνω προκύπτει ότι η παρούσα οικονομική συγκυρία δρα ανασταλτικά για την συνταγογράφηση των πρωτοτύπων φαρμάκων, πράγμα που επιβεβαιώνεται σε καθημερινή βάση μιας και πολλοί ασθενείς προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τα προβλήματά τους με φθηνότερα, άρα και πιθανότερα γενόσημα φάρμακα. Επίσης, υπάρχει μια μικρή αρνητική συσχέτιση μεταξύ της στάσης στα πρωτότυπα λόγω της οικονομικής συγκυρίας και της τιμής, (PC)= 0,266. Αυτό σημαίνει ότι όσο αυξάνεται η τιμή των φαρμάκων, τόσο πιο αρνητική θα είναι η στάση των γιατρών απέναντι στα ακριβά φάρμακα, που κυρίως είναι τα πρωτότυπα, γεγονός που συνδέεται και με την προηγούμενη απάντηση της παρούσας οικονομικής συγκυρίας. Εκτός όμως από τα παραπάνω, προκύπτει και μια μέτρια θετική συσχέτιση της στάσης των γιατρών απέναντι στα πρωτότυπα λόγω της παρούσας οικονομικής κατάστασης με το όνομα και το κύρος μιας φαρμακευτικής εταιρίας, (PC)= 0,339, καθώς και μέτρια θετική συσχέτιση με τη θετική άποψη για τα γενόσημα, (PC)= 0,435, πράγμα που μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως πολλοί γιατροί λόγω της οικονομικής συγκυρίας τείνουν να επιλέξουν επώνυμα γενόσημα από μεγάλες εταιρίες του χώρου και όχι αγνώστου προελεύσεως φάρμακα. Φαίνεται 84

86 λοιπόν ότι το ζητούμενο από τους γιατρούς είναι φθηνά, ποιοτικά και από γνωστές εταιρίες φάρμακα. Συνεχίζοντας περαιτέρω την ανάλυση στην ερώτηση Q9.2 βρίσκουμε πως το νέο νομικό καθεστώς συνταγογράφησης έχει επηρεάσει αρνητικά τη στάση των γιατρών προς τα πρωτότυπα, καθώς προκύπτει μικρή αρνητική συσχέτιση με την ερώτηση Q4 και το συνολικό ποσοστό που καταλαμβάνουν τα πρωτότυπα φάρμακα στη συνταγογραφία τους, (PC)= -0,248. Άρα, λοιπόν, σαν συμπέρασμα προκύπτει πως τα μέτρα που έχουν ληφθεί από το υπουργείο επηρεάζουν αρνητικά τη συνταγογράφηση των πρωτοτύπων. Επιπλέον, προκύπτει μια αρκετά ισχυρή θετική συσχέτιση με την καλή άποψη για τα γενόσημα, (PC)= 0,550 αλλά και με την ερώτηση του αν η παρούσα οικονομική κατάσταση έχει επηρεάσει τη στάση τους απέναντι στα πρωτότυπα, (PC)= 0,583, οπότε μπορούμε να πούμε πως, το νέο νομικό καθεστώς και η κακή οικονομική συγκυρία δημιουργούν αρνητικές συνθήκες για τα πρωτότυπα και ευνοϊκές για τα γενόσημα. Στην ερώτηση Q9.3 που αναφέρεται στο μέρος στο οποίο εργάζεται ο γιατρός προκύπτει μια μικρή θετική συσχέτιση με το όνομα/κύρος της φαρμακευτικής εταιρίας, (PC)= 0,261, ενώ επίσης υπάρχει θετική συσχέτιση με την καλή άποψη για τα γενόσημα, (PC)= 0,302, μέτρια θετική συσχέτιση με το πώς η παρούσα οικονομική συγκυρία έχει επηρεάσει τη στάση τους στα πρωτότυπα, (PC)= 0,530 και μέτρια θετική συσχέτιση με το πώς το νέο νομικό καθεστώς έχει επηρεάσει τη στάση τους σε σχέση με τα πρωτότυπα, (PC)= 0,514. Σύμφωνα με όλα τα παραπάνω, δηλαδή της θετικής γνώμης για τα γενόσημα, αλλά ταυτόχρονα της επιρροής από το όνομα/κύρος της φαρμακευτικής εταιρίας, φαίνεται πως οι συνθήκες τις αγοράς δημιουργούν μια τάση των γιατρών για συνταγογράφηση προς τα «επώνυμα» γενόσημα. Η οικονομική κατάσταση του ασθενούς που μελετάται με την ερώτηση Q10.1 παρουσιάζει μια μέτρια θετική συσχέτιση με την καλή άποψη για τα γενόσημα, (PC)= 0,420, δηλαδή όσο πιο κακή είναι η οικονομική κατάσταση του ασθενούς τόσο πιο πιθανό είναι ο γιατρός να στραφεί προς κάποιο γενόσημο. επίσης, υπάρχει θετική συσχέτιση και με τις ερωτήσεις που έχουν να κάνουν με τις συνθήκες της αγοράς που αναλύθηκαν παραπάνω, δηλαδή τις Q9.1 με (PC)= 0,324, Q9.2 με (PC)= 0,361 και την Q9.3 με (PC)= 0,321. Τα παραπάνω μας οδηγούν στο συμπέρασμα πως μια πιθανά κακή οικονομική κατάσταση του ασθενούς θα στρέψει 85

87 κάποιους γιατρούς προς τα γενόσημα συνεπικουρούμενη και από τις νομικές και οικονομικές συνθήκες της αγοράς. Η ερώτηση Q10.2 που έχει να κάνει με την κοινωνική κατάσταση του ασθενούς παρουσιάζει αρνητική συσχέτιση με την τιμή του φαρμάκου, (PC)= -0,379 που σημαίνει ότι όσο αυξάνει η τιμή ενός φαρμάκου τόσο πιο δύσκολο είναι να συνταγογραφηθεί σε πιο αδύναμες κοινωνικά ομάδες. Πέραν αυτού παρατηρείται και εδώ όπως και προηγουμένως θετική στάση προς τα γενόσημα, (PC)= 0,292 άρα υπάρχει μια θετική συσχέτιση μεταξύ των γενοσήμων και των αδύνατων κοινωνικών ομάδων. Επίσης, πάλι παρατηρείται θετική συσχέτιση μεταξύ των αδύναμων κοινωνικών ομάδων και των συνθηκών της αγοράς αφού έχουμε τις ερωτήσεις Q9.1 με (PC) 0,370, Q9.2 με (PC) 0,418 και Q9.3 με (PC) 0,420. Τέλος, προκύπτει μια αρκετά μεγάλη συσχέτιση της κοινωνικής κατάστασης του ασθενούς με την οικονομική κατάσταση του ασθενούς, (PC)= 0,568 που αν συνδυαστούν και με τα παραπάνω φαίνεται πως οι γιατροί επηρεάζονται σε ένα μικρό βαθμό από αυτές και τείνουν να συνταγογραφούν γενόσημα φάρμακα όταν απευθύνονται σε αυτές τις ομάδες. Συνεχίζοντας στην ερώτηση Q10.3 που έχει να κάνει με την ηλικιακή ομάδα του ασθενούς δεν προκύπτει κάποια ιδιαίτερη συσχέτιση παρά μόνο μια μικρή θετική συσχέτιση με την καινοτομία, (PC)= 0,293. Το γεγονός αυτό είναι πιθανό να οφείλεται στο ότι σε μεγαλύτερες ηλικίες αντιμετωπίζονται πιο δύσκολες καταστάσεις, έχουν μεγαλύτερα και εντονότερα προβλήματα και έτσι οι γιατροί είναι πιο θετικοί στο να δοκιμάσουν πιο νέα φάρμακα, πιο καινοτόμα με σκοπό την καλύτερη αντιμετώπιση του περιστατικού. Στην ερώτηση F11 που αφορά την επίδραση των διαμορφωτών γνώμης και πάλι δεν προκύπτει κάποια συσχέτιση που να είναι στατιστικά σημαντική, παρά μόνο μια μικρή θετική συσχέτιση με την ηλικιακή ομάδα του ασθενούς, (PC)= 0,256, που σημαίνει ότι οι γιατροί επηρεάζονται περισσότερο από τους διαμορφωτές γνώμης όταν έχουν να αντιμετωπίσουν ασθενείς που ανήκουν σε μεγαλύτερες ηλικίες, όπου πιθανόν τα περιστατικά να είναι πιο δύσκολα. Έπειτα προχωρήσαμε σε συσχετίσεις που έχουν να κάνουν με τη στρατηγική marketing που εφαρμόζουν οι εταιρίες με πρωτότυπα φάρμακα και οι οποίες πραγματεύονται σε όλο το πακέτο των ερωτήσεων Q.12. Έτσι η πρώτη στρατηγική σχετίζεται με την ερώτηση Q12.1 που αφορά στην έμφαση στην επιστημονική 86

88 ενημέρωση από τις εταιρίες με πρωτότυπα. Όπως φαίνεται, προκύπτει μεταξύ της Q12.1 και του νέου νομικού καθεστώτος στη συνταγογράφηση μικρή αρνητική συσχέτιση, (PC)= -0,219, πράγμα που σημαίνει πως το νέο νομικό καθεστώς δρα ενάντια στην επιστημονική ενημέρωση των γιατρών, επηρεάζοντας έτσι άμεσα και τη δουλειά των ιατρικών επισκεπτών. Επιπλέον, παρουσιάζεται μια μέτρια θετική συσχέτιση μεταξύ της ιατρικής ενημέρωσης και των διαμορφωτών γνώμης, (PC)= 0,412, κάτι που είναι απόλυτα αναμενόμενο, αφού όσο μεγαλύτερη θα είναι η έμφαση στην επιστημονική ενημέρωση τόσο πιο σημαντικό ρόλο θα αποκτούν οι διαμορφωτές γνώμης. Στην ερώτηση Q12.2 που έχει να κάνει με την επιθετικότερη πολιτική των εταιριών με πρωτότυπα λόγω ονόματος/κύρους προκύπτει θετική συσχέτιση με την παρούσα οικονομική συγκυρία καθώς και με το νέο νομικό καθεστώς. Οι τιμές των συσχετίσεών τους είναι αντίστοιχα (PC)= 0,364 και 0,258. Τα παραπάνω μας δείχνουν πως όσο μεγαλώνει η παρούσα οικονομική δυσπραγία και το νέο νομικό καθεστώς, δημιουργεί προβλήματα στη συνταγογράφηση των πρωτοτύπων φαρμάκων, τόσο περισσότερο οι εταιρίες που παράγουν πρωτότυπα φάρμακα θα στηρίζονται στο κύρος και στο όνομά τους για την προώθησή τους. Σύμφωνα, λοιπόν, με τα παραπάνω το καλό brand μιας εταιρίας αποτελεί ισχυρό όπλο σε μια δύσκολη οικονομικά κατάσταση που μπορεί να τη βοηθήσει να ξεπεράσει αρκετές δυσκολίες. Στη συνέχεια της ανάλυσης για την ερώτηση Q12.3 δεν προκύπτει καμία συσχέτιση που να είναι στατιστικά σημαντική, ενώ αντίθετα για την ερώτηση Q12.4 που έχει να κάνει με το αν είναι καλύτερα ενημερωμένοι οι ιατρικοί επισκέπτες των εταιριών με πρωτότυπα φάρμακα προκύπτουν αρκετές συσχετίσεις. Η πρώτη που προκύπτει είναι θετική, (PC)= 0,367, και αφορά τη θετική άποψη των γιατρών για τις εταιρίες με πρωτότυπα φάρμακα. Άρα, σημαίνει ότι όσο καλύτερη άποψη έχουν οι γιατροί για τις εταιρίες με πρωτότυπα, τόσο καλύτερα θεωρούν ενημερωμένους και τους ιατρικούς επισκέπτες των αντίστοιχων εταιριών. Η επόμενη συσχέτιση είναι αρνητική, (PC)= -0,263, και αφορά τη θετική άποψη των γιατρών για τις εταιρίες με γενόσημα. Εδώ προκύπτει πως όσο καλύτερα ενημερωμένοι είναι οι ιατρικοί επισκέπτες των εταιριών με πρωτότυπα, τόσο λιγότερο θετική θα είναι η άποψη των γιατρών για τις εταιρίες με γενόσημα. Επιπλέον, παρουσιάζονται αρνητικές συσχετίσεις με τις Q9.1 και Q9.2 που έχουν να κάνουν με την παρούσα 87

89 οικονομική συγκυρία και το νέο νομικό καθεστώς με (PC)= -0,312 και (PC)= -0,303 αντίστοιχα, δηλαδή όσο καλύτερα ενημερωμένοι είναι οι ιατρικοί επισκέπτες των εταιριών με πρωτότυπα τόσο μικρότερος θα είναι ο αρνητικός αντίκτυπος από την παρούσα οικονομική συγκυρία και τη δυσκολία συνταγογράφησης των πρωτοτύπων από το παρών νομικό καθεστώς. Τέλος, παρουσιάζεται θετική συσχέτιση με τους διαμορφωτές γνώμης, (PC)= 0,257, και με την έμφαση στην επιστημονική ενημέρωση, (PC)= 0,408, πράγματα αλληλένδετα όταν μιλάμε για καλά ενημερωμένους ιατρικούς επισκέπτες. Αντίθετα, υπάρχει αρνητική συσχέτιση, (PC)= -0,267, με την επιθετικότερη πολιτική λόγω ονόματος, πράγμα που σημαίνει ότι όσο καλύτερα είναι ενημερωμένος ο ιατρικός επισκέπτης της εταιρίας με πρωτότυπα τόσο λιγότερο η εταιρία θα πρέπει να στηρίζεται μόνο στο κύρος και το όνομά της. Φαίνεται, λοιπόν, καθαρά πως ο καλά ενημερωμένος ιατρικός επισκέπτης αποτελεί θεμελιώδες κεφάλαιο για τις εταιρίες που παράγουν πρωτότυπα φάρμακα. Στην ερώτηση Q12.5 που αφορά τη μεγάλη συχνότητα επισκέψεων των ιατρικών επισκεπτών με πρωτότυπα φάρμακα, προκύπτουν δύο συσχετίσεις που είναι στατιστικά σημαντικές. Η πρώτη συσχέτιση που είναι θετική, (PC)= 0,232, αφορά την καινοτομία, πράγμα που μπορεί να ερμηνευτεί πως όσο πιο καινοτόμο είναι το φάρμακο, τόσο πιο συχνές είναι οι επισκέψεις στους γιατρούς για την καλύτερη ενημέρωσή τους. Η δεύτερη συσχέτιση που προκύπτει είναι με την ερώτηση Q12.4 που ερευνά το αν είναι καλύτερα ενημερωμένοι οι ιατρικοί επισκέπτες των εταιριών με πρωτότυπα, όπου και εδώ υπάρχει θετική συσχέτιση, (PC)= 0,394, πράγμα που σημαίνει πως η καλή κατάρτιση και η υψηλή επισκεψιμότητα είναι αλληλένδετα. Στην ερώτηση Q12.6 που πραγματεύεται την προβολή των μειονεκτημάτων του άμεσα ανταγωνιστικού σκευάσματος προκύπτει μια μικρή θετική συσχέτιση με την οικονομική κατάσταση του ασθενούς, (PC)= 0,268, που πιθανά να σημαίνει πως οι εταιρίες να διαφοροποιούν ελαφρώς την τακτική marketing που ακολουθούν ανάλογα με την οικονομική κατάσταση των ασθενών που πιστεύουν ότι βλέπει ο γιατρός που επισκέπτονται. Τέλος, στην ερώτηση Q12.7 που αναφέρεται στην χρήση έντυπου υλικού με στοιχεία κλινικών δοκιμών του φαρμάκου, προκύπτει μέτρια θετική συσχέτιση με την έμφαση στην επιστημονική ενημέρωση, (PC)= 0,459, πράγμα που είναι απόλυτα 88

90 λογικό. Επίσης, εμφανίζεται θετική συσχέτιση και με την ερώτηση Q12.4 που αναφέρει τους καλύτερα ενημερωμένους ιατρικούς επισκέπτες, (PC)= 0,305, πράγμα που σημαίνει πως όσο καλύτερα ενημερωμένος είναι ένας ιατρικός επισκέπτης τόσο περισσότερο θα εμμείνει στη χρήση έντυπου υλικού με στοιχεία για το φάρμακο. Στο επόμενο στάδιο μελετήθηκαν οι ερωτήσεις που είχαν να κάνουν με τη στρατηγική marketing των εταιριών με γενόσημα φάρμακα και αφορούσαν όλο το πακέτο των ερωτήσεων Q13. Έτσι, λοιπόν, για την ερώτηση Q13.1 που πραγματεύεται την έμφαση στην επιστημονική ενημέρωση από τις εταιρίες με γενόσημα προκύπτει θετική συσχέτιση με την Q12.1 που αφορά την έμφαση στην επιστημονική ενημέρωση από τις εταιρίες με πρωτότυπα, (PC)= 0,340, πράγμα που σημαίνει ότι λόγω του ανταγωνισμού η βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών από τη μια ομάδα εταιριών θα κινητοποιήσει και την άλλη ομάδα εταιριών προς την ίδια κατεύθυνση, δηλαδή να δώσουν βάρος στην επιστημονική ενημέρωση. Επιπλέον, παρατηρήθηκαν θετικές συσχετίσεις με τις Q12.4 (καλύτερα ενημερωμένοι ιατρικοί επισκέπτες), (PC)= 0,243, και Q12.5 (μεγάλη συχνότητα επισκέψεων από τον ιατρικό επισκέπτη), (PC)= 0,300. Οι συσχετίσεις αυτές μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι οι παραπάνω στρατηγικές marketing των εταιριών με πρωτότυπα αναγκάζουν και τις εταιρίες με γενόσημα να δώσουν μεγαλύτερη έμφαση στην επιστημονική ενημέρωση. Προχωρώντας στην Q13.2 (επιθετικότερη πολιτική λόγω ονόματος) προκύπτει μόνο μια θετική συσχέτιση με την έμφαση στην επιστημονική ενημέρωση, (PC)= 0,286. Το παραπάνω γεγονός είναι αναμενόμενο αφού το όνομα και το κύρος δεν αποτελούν τα ισχυρά χαρτιά των εταιριών με γενόσημα γι αυτό και δεν προκύπτουν άλλες συσχετίσεις ενώ επιπλέον οι «επώνυμες» εταιρίες γενοσήμων λόγω ονόματος είναι αναγκασμένες να δώσουν έμφαση και στην επιστημονική ενημέρωση. Στην ερώτηση Q13.3 που πραγματεύεται τη συμμετοχή σε συνέδρια, την παροχή εκπαιδευτικού υλικού κ.α προκύπτει θετική συσχέτιση με την έμφαση στην επιστημονική ενημέρωση, τόσο από τις εταιρίες με πρωτότυπα, όσο και από τις εταιρίες με γενόσημα με (PC)= 0,215 και 0,245 αντίστοιχα, που σημαίνει πως οι δύο κατηγορίες εταιριών δίνουν έμφαση στην επιστημονική ενημέρωση αυξάνοντας τη συμμετοχή σε συνέδρια και την παροχή εκπαιδευτικού υλικού από τις εταιρίες με γενόσημα. Επίσης, προκύπτει μια μικρή θετική συσχέτιση με τη συχνότητα 89

91 επισκέψεων από τον ιατρικό επισκέπτη εταιριών με πρωτότυπα, (PC)= 0,249, που και αυτή θα μπορούσε να ερμηνευτεί πως στα πλαίσια του ανταγωνισμού όσο αυξάνουν την επισκεψιμότητά τους οι εταιρίες των πρωτοτύπων τόσο θα αναγκάζονται να αυξάνουν τις παροχές τους οι εταιρίες με γενόσημα. Μια άλλη σημαντική παράμετρος που εξετάστηκε ήταν το αν είναι καλύτερα ενημερωμένοι οι ιατρικοί επισκέπτες των εταιριών με γενόσημα, που το πραγματεύεται η ερώτηση Q13.4. Σε αυτή προέκυψε θετική συσχέτιση με την ερώτηση που είχε να κάνει με τους διαμορφωτές γνώμης, (PC)= 0,278, καθώς και με την έμφαση στην επιστημονική ενημέρωση από τις εταιρίες με πρωτότυπα, (PC)= 0,373, που σημαίνει ότι οι παραπάνω επισκέπτες βελτιώνουν την ενημέρωση τους και την κατάρτισή τους όταν συναναστρέφονται με τους διαμορφωτές γνώμης, καθώς και όταν πιέζονται από τον ανταγωνισμό, δηλαδή όταν δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στην ενημέρωση από τις εταιρίες πρωτοτύπων. Σχετικά με την ερώτηση Q13.5 που ασχολείται με τη μεγάλη συχνότητα επισκέψεων από τον ιατρικό επισκέπτη (γενοσήμων) προέκυψε αρνητική συσχέτιση με το ποσοστό που καταλαμβάνουν τα πρωτότυπα στη συνταγογραφία των γιατρών, (PC)= -0,262. Αυτό μπορεί να ερμηνευτεί πως όσο μεγαλύτερη είναι η επισκεψιμότητα των παραπάνω ιατρικών επισκεπτών, τόσο μειώνεται το συνολικό ποσοστό των πρωτοτύπων στη συνταγογραφία ενός γιατρού και άρα τα γενόσημα φάρμακα θα κερδίζουν επιπλέον περιστατικά. Παρακάτω προκύπτει αρνητική συσχέτιση με το εύκολο δοσολογικό σχήμα, (PC)= -0,221, πράγμα που μπορεί να ερμηνευτεί πως όσο πιο εύκολο είναι το δοσολογικό σχήμα του φαρμάκου τόσο μικρότερη είναι η συχνότητα των επισκέψεων από τον ιατρικό επισκέπτη. Επίσης, και εδώ προκύπτει θετική συσχέτιση με την επίδραση των διαμορφωτών γνώμης, αλλά και με την έμφαση στην επιστημονική ενημέρωση από τις εταιρίες με πρωτότυπα. Οι τιμές των συσχετίσεών τους είναι (PC)= 0,322 και 0,312 αντίστοιχα. Από αυτό συνάγεται το συμπέρασμα πως όταν το φάρμακό τους στηρίζεται από τους διαμορφωτές γνώμης αυξάνουν την επισκεψιμότητά τους ώστε να μπορέσουν να κερδίσουν επιπλέον περιστατικά λόγω της αίγλης και του κύρους των παραπάνω διαμορφωτών. Επιπλέον, όταν οι ανταγωνιστικές εταιρίες με πρωτότυπα δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στην επιστημονική ενημέρωση, τότε και αυτές σαν αντίμετρο αυξάνουν τη συχνότητα των επισκέψεών τους ώστε να μπορέσουν να ισοσκελίσουν την κατάσταση. Σε άμεση συνέχεια αυτού έρχεται και η επόμενη συσχέτιση που 90

92 είναι θετική, (PC)= 0,316, και έχει να κάνει με τη χρήση έντυπου υλικού από τις εταιρίες με πρωτότυπα. Άρα, και εδώ η αύξηση της χρήσης έντυπου υλικού από τις εταιρίες πρωτοτύπων δημιουργεί σαν αντίμετρο την αύξηση της επισκεψιμότητας από τους ιατρικούς επισκέπτες των εταιριών με γενόσημα. Συνεχίζοντας παρακάτω μελετάμε την ερώτηση Q13.6 που αναφέρεται στα μειονεκτήματα του άμεσα ανταγωνιστικού φαρμάκου. Εδώ προκύπτει μια μικρή θετική συσχέτιση, (PC)= 0,277, με τη θετική άποψη των γιατρών για τα γενόσημα, πράγμα που σημαίνει πως όταν οι εταιρίες γενοσήμων απευθύνονται σε γιατρούς που είναι θετικά διακείμενοι στα φάρμακά τους, τότε κάποιες φορές δε διστάζουν να τονίσουν τα μειονεκτήματα του άμεσα ανταγωνιστικού φαρμάκου. Πιο κάτω εμφανίζεται πάλι θετική συσχέτιση, (PC)= 0,231, με την οικονομική κατάσταση τους ασθενούς, που μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως μιας και οι πιο αδύναμοι οικονομικά ασθενείς είναι αρκετά πιθανό να πάρουν γενόσημα φάρμακα, τότε στην προσπάθεια το γενόσημο αυτό να είναι προϊόν της εταιρίας τους δε διστάζουν να αναδείξουν τα μειονεκτήματα των ανταγωνιστών τους. Αναλύοντας περαιτέρω τα αποτελέσματα προκύπτουν θετικές συσχετίσεις της ερώτησης Q13.6 με κάποιες από τις στρατηγικές marketing που ακολουθούν οι εταιρίες πρωτοτύπων. Πιο συγκεκριμένα, με την ερώτηση Q12.2 που αφορά την επιθετικότερη πολιτική λόγω κύρους/ονόματος της φαρμακευτικής εταιρίας και με την Q12.6 που αφορά την προβολή μειονεκτημάτων του άμεσα ανταγωνιστικού σκευάσματος. Οι τιμές των (PC) για αυτές είναι 0,226 και 0,351 αντίστοιχα. Άρα, κάθε φορά που οι εταιρίες πρωτοτύπων εξασκούν επιθετικότερη πολιτική λόγω του ονόματός τους ή προβάλουν τα μειονεκτήματα των άμεσα ανταγωνιστών τους, τότε και οι εταιρίες γενοσήμων έχουν αυξημένη την τάση να αναφέρουν και αυτές τα μειονεκτήματα των άμεσα ανταγωνιστών τους πιθανότατα ως αντίδραση στον ανταγωνισμό. Τέλος, προκύπτει μια μέτρια ισχυρή θετική συσχέτιση με την ερώτηση Q13.5 που πραγματεύεται την συχνότητα των επισκέψεων από τον ιατρικό επισκέπτη με τιμή (PC)= 0,367. Αυτό μας δείχνει πως όσο αυξάνεται η επισκεψιμότητα τόσο αυξάνεται και η πιθανότητα να αναφερθούν αρνητικά σχόλια για τα προϊόντα των ανταγωνιστριών εταιριών. Τελευταία ερώτηση στο γκρουπ των ερωτήσεων που σχετιζόταν με τη στρατηγική των εταιριών με γενόσημα ήταν η ερώτηση Q13.7 που αναφερόταν σε χρήση έντυπου υλικού με στοιχεία κλινικών δοκιμών του φαρμάκου. Η πρώτη 91

93 συσχέτιση που προέκυψε ήταν θετική, είχε να κάνει με τις προωθητικές ενέργειες/ενημέρωση και είχε τιμή (PC)= 0,235 που μας οδηγεί στο αναμενόμενο συμπέρασμα πως όσο περισσότερο αυξάνεται η ενημέρωση τόσο θα αυξάνεται και η χρήση έντυπου υλικού κατά τη διάρκεια αυτής. Πιο κάτω εμφανίζεται πάλι θετική συσχέτιση με την θετική άποψη των γιατρών για τα γενόσημα, (PC)= 0,253. Η συσχέτιση αυτή μας δείχνει πως όσο πιο θετικά διακείμενος είναι ένας γιατρός για τα γενόσημα, τόσο περισσότερο και οι εταιρίες που τα παράγουν είναι διατεθειμένες να τον ενημερώσουν μέσω έντυπου υλικού με στοιχεία κλινικών δοκιμών του φαρμάκου τους. Στη συνέχεια εμφανίζεται μια αρκετά ισχυρή συσχέτιση, (PC)= 0,438, με την έμφαση στην επιστημονική ενημέρωση πράγμα που είναι απόλυτα λογικό, αφού αν θέλεις να δώσεις έμφαση στην επιστημονική ενημέρωση, τότε μοιραία ένα από τα πράγματα που θα πρέπει να κάνεις είναι να δείξεις και στοιχεία από τις κλινικές δοκιμές του φαρμάκου σου μέσω έντυπου υλικού. Επίσης, παρουσιάζεται μια θετική συσχέτιση με την παράμετρο της επιθετικότερης πολιτικής λόγω ονόματος/κύρους της εταιρίας, (PC)= 0,295. Αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως μια εταιρία γενοσήμων για να ασκήσει μια επιθετικότερη πολιτική που θα στηρίζεται στο κύρος της, τότε θα πρέπει να παρουσιάζει μελέτες για τα φάρμακά της μέσω έντυπου υλικού. Τέλος, υπάρχει μια τριάδα θετικών συσχετίσεων που έχουν να κάνουν με: 1) τους καλύτερα ενημερωμένους ιατρικούς επισκέπτες των εταιριών με γενόσημα φάρμακα, (PC)= 0,361, 2) μεγάλη συχνότητα επισκέψεων από τον ιατρικό επισκέπτη, (PC)= 0,389 και 3) προβολή των μειονεκτημάτων του άμεσα ανταγωνιστικού φαρμάκου, (PC)= 0,311. Όλες οι παραπάνω συσχετίσεις δείχνουν πως όταν κάθε ένας από αυτούς τους παράγοντες αυξάνεται, θα αυξάνεται και η χρήση έντυπου υλικού με στοιχεία του φαρμάκου από τις εταιρίες με γενόσημα. Προχωρώντας περαιτέρω την ανάλυσή μας εξετάσαμε τις πιθανές συσχετίσεις που προκύπτουν από τις ερωτήσεις του γκρουπ 16 που πραγματεύονται την ασφάλεια των φαρμάκων. Εκεί λοιπόν προέκυψε θετική συσχέτιση, (PC)= 0,258, με την επιθετικότερη πολιτική λόγω ονόματος της εταιρίας και του φαρμάκου των εταιριών με πρωτότυπα. Έτσι οδηγούμαστε σε ένα πολύ σημαντικό συμπέρασμα, πως οι γιατροί αισθάνονται πολύ μεγαλύτερη ασφάλεια όταν έχουν να κάνουν με μια εταιρία και ένα φάρμακο εγνωσμένου κύρους και αξίας. Επιπλέον, στο τομέα της ασφάλειας προέκυψε και μια θετική συσχέτιση με τον παράγοντα 92

94 καλύτερα ενημερωμένοι ιατρικοί επισκέπτες εταιριών με πρωτότυπα φάρμακα, (PC)= 0,219. Άρα, λοιπόν, και εδώ ο καλά ενημερωμένος και καταρτισμένος ιατρικός επισκέπτης, ειδικά των εταιριών με πρωτότυπα, εμπνέει εμπιστοσύνη στους γιατρούς και καρπώνεται ένα μεγάλο ποσοστό από τη συνταγογραφία τους. Τέλος, για το κομμάτι της ασφάλειας, προέκυψε άλλη μια θετική συσχέτιση, (PC)= 0,237, που αφορούσε τη χρήση έντυπου υλικού με στοιχεία κλινικών δοκιμών από τους ιατρικούς επισκέπτες των εταιριών με γενόσημα. Φαίνεται, λοιπόν, και εδώ πως η επιστημονική ενημέρωση επιδρά θετικά στο αίσθημα της ασφάλειας των γιατρών, ενώ για να νιώθουν περισσότερο ασφαλείς για τα γενόσημα θα βοηθούσε να δουν στοιχεία κλινικών δοκιμών του φαρμάκου μέσω έντυπου υλικού. Το επόμενο μέρος ερωτήσεων για το οποίο ψάξαμε συσχετίσεις ήταν οι ερωτήσεις του γκρουπ 15. Αυτές χωρίστηκαν σε τρία διαφορετικά πακέτα: στο πρώτο πακέτο που είχε να κάνει με τον δυναμισμό της τεχνολογίας στον ιατροφαρμακευτικό χώρο, το δεύτερο που είχε να κάνει με την εργασιακήεπαγγελματική αβεβαιότητα των γιατρών και το τρίτο με την ένταση του ανταγωνισμού ανάμεσα στους γιατρούς. Στο κομμάτι που αφορούσε τον δυναμισμό της τεχνολογίας στον ιατροφαρμακευτικό χώρο προέκυψε θετική συσχέτιση, (PC)= 0,309, με την τιμή του φαρμάκου, πράγμα που μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως η εξέλιξη της τεχνολογίας θεωρείται ακριβή από τους γιατρούς και πως κάθε τι που θα είναι νέο και τεχνολογικά εξελιγμένο θα έχει και πιο αυξημένη τιμή. Το παραπάνω μπορεί να συνδεθεί και με τα πρωτότυπα, καθώς όσο πιο εξελιγμένα τεχνολογικά είναι ένα φάρμακο τόσο πιο ακριβό αναμένεται να είναι. Η δεύτερη συσχέτιση που προκύπτει είναι αρνητική, (PC)= -0,387, και αφορά την επιθετική πολιτική συνταγογράφησης λόγω ονόματος από τις εταιρίες με γενόσημα. Οι γιατροί, λοιπόν, θεωρούν πως οι εταιρίες με γενόσημα δεν μπορούν να ασκήσουν επιθετική πολιτική λόγω του ονόματός τους, όταν πρόκειται για προϊόντα υψηλής τεχνολογίας. Η τρίτη και τελευταία συσχέτιση που προέκυψε ήταν θετική, (PC)= 0,324, και αφορούσε τη συμμετοχή σε συνέδρια, εκπαιδευτικό υλικό, κ.α από τις εταιρίες γενοσήμων. Ίσως μέσω αυτών των διαδικασιών οι γιατροί να θεωρούν ότι μπορούν να παρακολουθήσουν τις τεχνολογικές εξελίξεις καλύτερα και να βελτιωθούν. Ψάχνοντας για συσχετίσεις που αφορούν με την εργασιακή αβεβαιότητα των γιατρών προέκυψε μια αρνητική συσχέτιση, (PC)= -0,218, με την αποτελεσματικότητα του φαρμάκου. Αυτό σημαίνει ότι όσο μεγαλύτερη είναι η 93

95 αποτελεσματικότητα ενός φαρμάκου, τόσο περισσότερο ο γιατρός θα έχει επιτύχει το επιθυμητό αποτέλεσμα και θα έχει καταξιωθεί στα μάτια του ασθενή, άρα τόσο μικρότερη θα είναι η εργασιακή αβεβαιότητα ενός γιατρού.. Έτσι, λοιπόν, το καλό αποτέλεσμα θα του εξασφαλίσει και σταθερότερο και περισσότερο όγκο δουλειάς και πιο σταθερά και προβλέψιμα έσοδα, μειώνοντάς του έτσι την εργασιακή ανασφάλεια. Παρακάτω προέκυψε θετική συσχέτιση με την ερώτηση που αναφέρει πως η παρούσα οικονομική συγκυρία έχει επηρεάσει την στάση των γιατρών προς τα πρωτότυπα, (PC)= 0,248, πράγμα που σημαίνει ότι όσο αυξάνεται η εργασιακή αβεβαιότητα των γιατρών, τόσο η οικονομική συγκυρία θα επηρεάζει τη στάση τους προς τα πρωτότυπα. Εδώ, λοιπόν, ο γιατρός για να ικανοποιήσει τον ασθενή του, λαμβάνει υπόψη του και την γενικότερη οικονομική κατάσταση, που όσο θα χειροτερεύει θα τον ωθεί να συνταγογραφεί όλο και λιγότερα πρωτότυπα. Η τελευταία συσχέτιση που προέκυψε ήταν θετική, (PC)= 0,302, και αφορούσε την ασφάλεια, δηλαδή όσο αυξάνεται η εργασιακή αβεβαιότητα των γιατρών τόσο αυτοί θα ψάχνουν για όσο το δυνατό πιο ασφαλή φάρμακα. Στο τρίτο γκρουπ των ερωτήσεων της σειράς 15 που πραγματεύεται των ανταγωνισμό των γιατρών, προκύπτει αρνητικός συσχετισμός στη συνταγογραφία τόσο με το ποσοστό των πρωτοτύπων ενώ υπάρχει αντίστοιχο γενόσημο, όσο και με το ποσοστό των πρωτοτύπων συνολικά. Οι τιμές των (PC) είναι -0,227 και -0,237 αντίστοιχα. Η παραπάνω συσχέτιση μας δείχνει ότι λόγω του ανταγωνισμού οι γιατροί πιθανόν να ψάχνουν ένα φθηνότερο φάρμακο για να αντιμετωπίσουν τα περιστατικά τους και έτσι προτιμούν γενόσημα έναντι των πρωτοτύπων, γεγονός που συμπίπτει και με τις προηγούμενες απαντήσεις. Η επόμενη συσχέτιση που προκύπτει είναι και πάλι αρνητική και έχει να κάνει με τις ανεπιθύμητες ενέργειες, (PC)= -0,236. Δηλαδή, εδώ οι γιατροί λόγω του ανταγωνισμού ψάχνουν ένα φάρμακο που θα είναι όσο το δυνατό πιο ασφαλές για τους ασθενείς τους. Στη συνέχεια, η επόμενη συσχέτιση που προκύπτει αφορά το αν ο χώρος που εργάζεται ο γιατρός επηρεάζει τον τρόπο συνταγογράφησής του και είναι θετική, (PC)= 0,262, δηλαδή όσο πιο μεγάλος είναι ο ανταγωνισμός τόσο και το μέρος που εργάζεται θα του επηρεάζει τον τρόπο που συνταγογραφεί, πιθανόν λόγω της αλληλεπίδρασης με τους άλλους γιατρούς. Η επόμενη συσχέτιση εμφανίζεται αρνητική, (PC)= -0,215, και συνδέεται με την επιθετικότερη πολιτική συνταγογράφησης λόγω του ονόματος των εταιριών με πρωτότυπα. Αυτό μπορεί να ερμηνευτεί πως όσο μεγαλύτερος είναι 94

96 ο ανταγωνισμός ανάμεσα στους γιατρούς, τόσο λιγότερο οι εταιρίες με πρωτότυπα στηρίζονται στο όνομά τους και εφαρμόζουν άλλες στρατηγικές για να κερδίσουν τα περιστατικά που θέλουν. Πιο κάτω εμφανίζεται θετική συσχέτιση με το ότι οι ιατρικοί επισκέπτες εταιριών με πρωτότυπα είναι καλύτερα ενημερωμένοι, (PC)= 0,243, που σημαίνει ότι όσο πιο έντονος είναι ο ανταγωνισμός των γιατρών, τόσο πιο πολύ πιέζονται οι ιατρικοί επισκέπτες να είναι καλύτερα ενημερωμένοι. Ομοίως, η ίδια θετική συσχέτιση προκύπτει και για τους ιατρικούς επισκέπτες των εταιριών με γενόσημα, (PC)= 0,230. Η τελευταία παράμετρος που αναζητήσαμε συσχετίσεις είχε να κάνει με τη θετική άποψη για τους ιατρικούς επισκέπτες. Η πρώτη που προέκυψε και ήταν θετική αφορούσε την καινοτομία, (PC)= 0,252. Εδώ φαίνεται πως όσο πιο καινοτόμο είναι ένα φάρμακο τόσο πιο χρήσιμος είναι ένας ιατρικός επισκέπτης ώστε να επιτελέσει το ρόλο της σωστής ενημέρωσης και έτσι οι γιατροί έχουν μια θετική άποψη γι αυτόν. Η επόμενη που προκύπτει είναι αρνητική, (PC)= -0,257, και αφορά το βαθμό που η παρούσα οικονομική συγκυρία έχει επηρεάσει τη στάση των γιατρών στα πρωτότυπα, δηλαδή μια καλή άποψη για τους ιατρικούς επισκέπτες μειώνει την αρνητική επίδραση της παρούσας οικονομικής συγκυρίας στα πρωτότυπα. Πιο κάτω οι συσχετίσεις που προκύπτουν είναι θετικές και πραγματεύονται: 1) την ηλικιακή ομάδα του ασθενούς, 2) την επίδραση των διαμορφωτών γνώμης, 3) την έμφαση στην επιστημονική ενημέρωση από τις εταιρίες με πρωτότυπα φάρμακα με τιμές (PC)= 0,387, 0,270 και 0,349 αντίστοιχα. Στη συνέχεια, προκύπτει θετική συσχέτιση με τον παράγοντα πως οι ιατρικοί επισκέπτες των εταιριών με πρωτότυπα είναι καλύτερα ενημερωμένοι, (PC)= 0,239, που επιβεβαιώνει για άλλη μια φορά πως ο καλά ενημερωμένος επισκέπτης κερδίζει τις εντυπώσεις. Τέλος, η τελευταία συσχέτιση που προκύπτει και είναι αρνητική, (PC)= -0,294, αφορά την επαγγελματική αβεβαιότητα των γιατρών, πράγμα που σημαίνει πως όσο μεγαλύτερη αβεβαιότητα έχουν οι γιατροί για τον όγκο δουλειάς και τα έσοδά τους, τόσο λιγότερο θετική είναι η εικόνα που έχουν για τους ιατρικούς επισκέπτες. Με βάση τα αποτελέσματα της ανάλυσης συσχέτισης προχωρήσαμε στην ανάλυση παλινδρόμησης. 95

97 3.5 Linear-Regression ή Γραμμική Παλινδρόμηση Το επόμενο στάδιο μετά την αναζήτηση συσχετίσεων ήταν η γραμμική παλινδρόμηση με σκοπό να δοκιμάσουμε την ερμηνευτική ικανότητα συγκεκριμένων μεταβλητών, θεωρουμένων ως ανεξάρτητων, επί της μεταβλητής που θεωρείται ως εξαρτημένη μεταβλητή. Στην πρώτη περίπτωση της ανάλυσης χρησιμοποιήσαμε για εξαρτημένη μεταβλητή την ερώτηση Q4 «Ποιο ποσοστό εκτιμάτε ότι καλύπτουν τα πρωτότυπα φάρμακα στη συνταγογραφία σας;». Σαν ανεξάρτητες μεταβλητές χρησιμοποιήθηκαν οι ερωτήσεις: Q6Δ «Τιμή», Q9.1 «Η παρούσα οικονομική συγκυρία έχει επηρεάσει τη στάση μου απέναντι στα πρωτότυπα φάρμακα», Q9.2 «Το νέο νομικό καθεστώς (λίστες φαρμάκων, ηλεκτρονική συνταγογράφηση) έχει επηρεάσει τη συνταγογραφική μου στάση απέναντι στα πρωτότυπα» και Q13.5 «Μεγάλη συχνότητα επισκέψεων από τον ιατρικό επισκέπτη εταιριών με γενόσημα φάρμακα». Από την ανάλυση προέκυψαν οι παρακάτω πίνακες: Πίνακας 36 Στον Πίνακα 36 οι δύο σημαντικές παράμετροι που κοιτάμε είναι οι R και R Square. Η τιμή του R είναι 0,449 και μας δείχνει το βαθμό συσχέτισης ανάμεσα στην εξαρτημένη και στις ανεξάρτητες μεταβλητές που έχουμε επιλέξει, που στην προκειμένη περίπτωση ο βαθμός συσχέτισης είναι μέτριος. Η τιμή του R Square μας δείχνει πόσο η εξαρτημένη μεταβλητή μπορεί να εξηγηθεί από τις ανεξάρτητες μεταβλητές που έχουμε επιλέξει, που στην προκειμένη περίπτωση δεν είναι πολύ αφού η τιμή του είναι 0,201. Συνεχίζοντας πάμε στον επόμενο πίνακα που είναι ο πίνακας ANOVA. 96