Σχέση μεταξύ ψυχολογικών χαρακτηριστικών προδιάθεσης αγωνιστικής κατάστασης και επίδοσης σε νεαρές αθλήτριες ενόργανης γυμναστικής

Transcript

1 ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ, 25, Ε.Α.Ψ. Σχέση μεταξύ ψυχολογικών χαρακτηριστικών προδιάθεσης αγωνιστικής κατάστασης και επίδοσης σε νεαρές αθλήτριες ενόργανης γυμναστικής Ολύβια Δόντη, Καλλιόπη Θεοδωράκου, Αναστασία Δόντη, Αικατερίνη Πατρικίου και Σπύρος Καμπιώτης Σχολή Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού, Εθνικό και Καποδιστριακό Παν/μιο Αθηνών Περίληψη Σκοπός αυτής της εργασίας ήταν η διερεύνηση της σχέσης μεταξύ άγχους και αυτοπεποίθησης προδιάθεσης, αγωνιστικού άγχους και αγωνιστικής αυτοπεποίθησης κατάστασης και επίδοσης σε 32 αθλήτριες ενόργανης γυμναστικής ηλικίας 9-12 ετών. Για τη μέτρηση του άγχους προδιάθεσης χρησιμοποιήθηκε η ελληνική έκδοση του ερωτηματολογίου Άγχους Προδιάθεσης-Κατάστασης για Παιδιά, για τη μέτρηση της αυτοπεποίθησης προδιάθεσης χρησιμοποιήθηκε το Eρωτηματολόγιο Aθλητικής Aυτοπεποίθησης Προδιάθεσης-Κατάστασης, ενώ για τη διερεύνηση του άγχους και της αυτοπεποίθησης αγωνιστικής κατάστασης χρησιμοποιήθηκε η ελληνική έκδοση του Ερωτηματολογίου Αγωνιστικής Κατάστασης-2. Η ανάλυση κανονικής συσχέτισης έδειξε ότι το άγχος προδιάθεσης συσχετίστηκε υψηλά με το γνωστικό και το σωματικό άγχος αγωνιστικής κατάστασης. Η ανάλυση πολλαπλής γραμμικής παλινδρόμησης έδειξε ότι η ηλικία, το άγχος προδιάθεσης και η αυτοπεποίθηση προδιάθεσης σε αντίξοες συνθήκες είναι οι σημαντικότεροι παράγοντες πρόβλεψης της αγωνιστικής επίδοσης των αθλητριών. Τα ευρήματα αυτά έχουν πρακτική εφαρμογή τόσο στην αγωνιστική κατάσταση και απόδοση των αθλητριών όσο και στην προπονητική πρακτική. Λέξεις-κλειδιά: αθλήτριες, άγχος, αυτοπεποίθηση, απόδοση Abstract Τhe aim of this study was to examine the relationship between trait anxiety and trait selfconfidence, competitive anxiety and self-confidence and performance in 32 female artistic gymnasts, aged 9-12 years. Trait anxiety was measured via the Greek version of the State- Trait Anxiety Inventory for children. To measure trait self-confidence, the Trait-State Sport Confidence Inventory for Children was used. Competitive state anxiety and self-confidence were measured with the Greek version of the Competitive State Anxiety Inventory-2. Canonical correlation analysis revealed that trait anxiety was highly related to cognitive worry and somatic anxiety. Multiple regression analysis showed that age, trait anxiety and trait selfconfidence in adverse conditions were the most significant predictors of athletes performance. These findings have practical implications for both, competitive performance and training practice for young artistic gymnasts. Key words: gymnasts, anxiety, self-confidence, performance Διεύθυνση επικοινωνίας: Ολύβια Δόντη, PhD, Σχολή Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού, Εθνικής Αντίστασης 41, 17237, Δάφνη, Αθήνα, Ημερομηνία υποβολής:

2 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΔΟΣΗ Αποτελεί κοινή πεποίθηση ότι τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά παίζουν σημαντικό ρόλο τόσο στην αγωνιστική κατάσταση των αθλητών όσο και στη μελλοντική απόδοσή τους (MacNamara, Button, & Collins, 2010; Gould, Dieffenbach, & Moffett, 2002; Williams & Krane, 2001). Σύμφωνα με προγενέστερες έρευνες σε αθλητές υψηλού επιπέδου, τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά που συμβάλλουν στην απόδοση και στη διάκριση είναι η διαχείριση του άγχους (Gould et al., 2002, Mahoney, Gabriel, & Perkins, 1987), η αυτοπεποίθηση (Durand-Bush & Salmela, 2001, Mahoney, Gabriel, & Perkins, 1987), η ικανότητα θέσης στόχων (Gould et al., 2002), η ψυχική ανθεκτικότητα (Crust & Azadi, 2010) και η παρακίνηση (Durand-Bush & Salmela, 2001). Ωστόσο, παρά τη γενική παραδοχή της σημασίας των ψυχολογικών χαρακτηριστικών στην απόδοση αθλητών υψηλού επιπέδου, ο πιθανός ρόλος τους στην εξέλιξη των αθλητών σε προγενέστερα στάδια και ηλικίες δεν έχει διερευνηθεί επαρκώς (MacNamara et al., 2010). Tα χαρακτηριστικά προδιάθεσης αποτελούν μέρος της προσωπικότητας του ατόμου (Καρακασίδου, Σταύρου, Σταλίκας, & Ψυχουντάκη, 2012). Σε μεγάλο αριθμό μελετών επιβεβαιώνεται η σημαντική σχέση μεταξύ ψυχολογικών χαρακτηριστικών προδιάθεσης και κατάστασης διότι ανάλογα με τα χαρακτηριστικά προδιάθεσης, ένα άτομο τείνει να αντιδρά με ορισμένο τρόπο στα διάφορα γεγονότα (Lau, Eley, & Stevenson, 2006; Spielberger, 1971). Η σχέση μεταξύ χαρακτηριστικών προδιάθεσης και κατάστασης έχει επιβεβαιωθεί και στον αθλητισμό (Hanton, Mellalieu, & Hall, 2002; Weinberg & Genuchi, 1980). Κατά τη διάρκεια των αγώνων, οι αθλητές νιώθουν διάφορα συναισθήματα τα οποία είναι δυνατόν να επιδράσουν στο αγωνιστικό αποτέλεσμα (Williams & Krane, 2001). Στην παρούσα εργασία θα εξεταστούν το άγχος, η αυτοπεποίθηση προδιάθεσης και το αγωνιστικό άγχος κατάστασης σε αθλήτριες ενόργανης γυμναστικής. Το άγχος προδιάθεσης αναφέρεται σε ατομικές διαφορές στον τρόπο με τον οποίο τα άτομα βιώνουν αγχογόνες καταστάσεις στην καθημερινή τους ζωή (Spielberger, 1983). Άτομα με υψηλό άγχος προδιάθεσης είναι πιο επιρρεπή στο να αντιλαμβάνονται και να ερμηνεύουν τις κοινωνικές καταστάσεις ως περισσότερο απειλητικές, με αποτέλεσμα να παρουσιάζουν αγχωτικές αντιδράσεις πιο συχνά από τα άτομα που έχουν χαμηλότερο άγχος προδιάθεσης (Spielberger, 1983). Το άγχος προδιάθεσης δεν εκδηλώνεται ως συμπεριφορά αλλά συνάγεται από τη συχνότητα και την ένταση της αύξησης του άγχους κατάστασης (Spielberger, 1966). Το άγχος κατάστασης εκφράζει τα υποκειμενικά αισθήματα φόβου, νευρικότητας και ανησυχίας του ατόμου σε μία παροδική, μεταβατική κατάσταση (Marterns, Burton, Vealey, Bumb, & Smith, 1983) και διακρίνεται σε γνωστικό και σωματικό. Το γνωστικό άγχος κατάστασης αποτελεί τη νοητική διάσταση του άγχους και δημιουργείται από τις αρνητικές προσδοκίες του ατόμου για την απόδοση και την επιτυχία του (Marterns et al., 1983). Το σωματικό άγχος κατάστασης είναι απόρροια της ενεργοποίησης του αυτόνομου νευρικού συστήματος και αποτελεί τη φυσική διάσταση του άγχους (Marterns et al., 1983). Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι τόσο αθλητές με χαμηλό άγχος προδιάθεσης όσο και αθλητές με υψηλό άγχος προδιάθεσης παρουσιάζουν σημαντική αύξηση στο άγχος κατάστασης ακριβώς πριν ή κατά τον αγώνα και μείωση του άγχους μετά τον αγώνα (Ζέρβας, 2002). Ένα από τα χαρακτηριστικά που διακρίνει τους επιτυχημένους αθλητές είναι η αυτοπεποίθηση, δηλαδή η πίστη των αθλητών στον εαυτό τους και στις δυνάμεις τους και η ρεαλιστική προσδοκία ότι μπορούν να επιτύχουν (Vealey, 1986). Η αυτοπεποίθηση προδιάθεσης δηλώνει το βαθμό βεβαιότητας ενός ατόμου για την ικανότητά του να εκτελεί με επιτυχία ένα επιθυμητό έργο, ενώ η αυτοπεποίθηση κατάστασης δηλώνει την περιστασιακή ή μεταβατική εμπιστοσύνη ενός ατόμου στον εαυτό του για την ικανότητά του να εκτελεί με επιτυχία ένα επιθυμητό έργο (Ψυχουντάκη, 1998). Προγενέστερες έρευνες έδειξαν ότι η αυτοπεποίθηση προστατεύει τους αθλητές από την επίδραση των στρεσογόνων σκέψεων κατά τη διάρκεια του αγώνα (Hanton, Mellalieu, & Hall, 2004), ενώ από την άλλη πλευρά, η 39

3 Ο. ΔΟΝΤΗ, Κ. ΘΕΟΔΩΡΑΚΟΥ, Α. ΔΟΝΤΗ, Α. ΠΑΤΡΙΚΙΟΥ, Σ. ΚΑΜΠΙΩΤΗΣ ικανότητα ενός αθλητή να διαχειρίζεται το άγχος συμβάλλει σε υψηλότερα επίπεδα αυτοπεποίθησης (Martens, Vealey, & Button, 1990). Οι αθλήτριες ενόργανης γυμναστικής ξεκινούν την προπόνηση από την ηλικία των 5-6 ετών (Smolefski & Gaverdofski, 1999) και έχουν το δικαίωμα να πάρουν μέρος σε επίσημους εθνικούς αγώνες, ήδη από την ηλικία των 8 ετών. Συνεπώς, στην ηλικία των 9-12 ετών έχουν ήδη σημαντική προπονητική και αγωνιστική εμπειρία. Οι ψυχολογικοί παράγοντες, οι οποίοι μπορούν να προβλέψουν την αγωνιστική απόδοση των νεαρών αθλητριών, αποτελούν σημαντικό στοιχείο τόσο για τον προπονητή όσο και για τον αθλητικό ψυχολόγο προκειμένου να σχεδιαστεί ένα κατάλληλο πρόγραμμα κατά τη διάρκεια της προπόνησης το οποίο να στοχεύει στην ενίσχυσή τους. Από τη βιβλιογραφική ανασκόπηση προκύπτει ότι δεν έχουν διερευνηθεί τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά προδιάθεσης και κατάστασης και η σχέση τους με την επίδοση σε αθλήτριες ενόργανης γυμναστικής 9-12 ετών, παρά το γεγονός ότι αυτή η ηλικία θεωρείται από τους ειδικούς κρίσιμη για τη μελλοντική εξέλιξη των αθλητών (Smolefski & Gaverdofski, 1999). Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η διερεύνηση της σχέσης μεταξύ άγχους και αυτοπεποίθησης προδιάθεσης, άγχους και αυτοπεποίθησης κατάστασης και αγωνιστικής επίδοσης αθλητριών ενόργανης γυμναστικής, ηλικίας 9-12 ετών. Σύμφωνα με την ερευνητική υπόθεση της εργασίας τα χαρακτηριστικά προδιάθεσης θα σχετίζονται με τα χαρακτηριστικά κατάστασης. Επιπλέον, τέθηκε προς διερεύνηση το ερώτημα σχετικά με το ποιά χαρακτηριστικά προδιάθεσης ή/και κατάστασης αποτελούν σημαντικούς παράγοντες πρόβλεψης της αγωνιστικής επίδοσης των αθλητριών. ΜΕΘΟΔΟΣ Συμμετέχουσες Σε αυτήν την εργασία πήραν μέρος τριάντα δύο αθλήτριες ενόργανης γυμναστικής ηλικίας 9-12 ετών (Μ=10.39±1,68). Οι αθλήτριες προέρχονταν από 12 διαφορετικά σωματεία απ όλη την Ελλάδα, είχαν προπονητική και αγωνιστική εμπειρία από 3 έως 5 χρόνια (Μ=3,98±1,67) και έκαναν προπόνηση καθημερινά (6 φορές την εβδομάδα), από 20 έως 25 ώρες την εβδομάδα (Μ=20.00±2.50 ώρες/εβδομάδα). Συμμετείχαν σε αγώνες δύο ή τρεις φορές τον χρόνο ανάλογα με το επίσημο αγωνιστικό ημερολόγιο της Ελληνικής Ομοσπονδίας Γυμναστικής. Τα δημογραφικά χαρακτηριστικά των αθλητριών και οι απαντήσεις τους στις υπό εξέταση μεταβλητές παρουσιάζονται στον Πίνακα 1. Πίνακας 1 Δημογραφικά χαρακτηριστικά των αθλητριών και απαντήσεις τους στις κλίμακες που εξετάστηκαν (Ν=32) Μεταβλητή Μέσος όρος Τυπική απόκλιση Ηλικία Προπονητική εμπειρία (σε έτη) Ώρες προπόνησης/εβδομάδα Άγχος προδιάθεσης Αυτοπεποίθηση προδιάθεσης Γενική αυτοπεποίθηση προδιάθεσης Αυτοπεποίθηση προδιάθεσης σε αντίξοες συνθήκες Θετικές σκέψεις Αγωνιστικό άγχος κατάστασης Γνωστικό άγχος Σωματικό άγχος Αγωνιστική αυτοπεποίθηση κατάστασης Επίδοση

4 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΔΟΣΗ Ερωτηματολόγια Άγχος Προδιάθεσης. Για τη διερεύνηση του άγχους προδιάθεσης των αθλητριών χρησιμοποιήθηκε η ελληνική προσαρμογή του ερωτηματολογίου άγχους προδιάθεσηςκατάστασης για παιδιά (State Trate Anxiety Inventory for Children; STAIC; Spielberger, Edwards, Lushene, Montuori, & Platzek, 1973; Psychountaki, Zervas, Karteroliotis, & Spielberger, 2003). Το ερωτηματολόγιο αποτελείται από δύο κλίμακες (προδιάθεσης και κατάστασης) των 20 ερωτημάτων η κάθε μία, που ζητούν από τα παιδιά να απαντήσουν στο πώς αισθάνονται γενικά, όταν απαντούν για την κλίμακα προδιάθεσης και πώς αισθάνονται σε μια δεδομένη στιγμή, όταν απαντούν για την κλίμακα κατάστασης. Για τους σκοπούς της παρούσας μελέτης χρησιμοποιήθηκε η κλίμακα προδιάθεσης. Υψηλές τιμές στην κλίμακα Άγχους Προδιάθεσης εμφανίζουν άτομα επιρρεπή στο να αντιλαμβάνονται και να ερμηνεύουν τις κοινωνικές καταστάσεις ως περισσότερο απειλητικές. Οι απαντήσεις των αθλητριών αναφέρονται στην συχνότητα εμφάνισης μιας συμπεριφοράς, που περιγράφεται στο κάθε ερώτημα και δίνονται σε μια 3-βάθμια κλίμακα τύπου Likert από το 1 (σπάνια) έως το 3 (πολύ συχνά). Σε προηγούμενη έρευνα των Psychountaki και συνεργατών (2003), η τιμή Cronbach α του ερωτηματολογίου για ελληνικό αθλητικό πληθυσμό ήταν.80. Αυτοπεποίθηση Προδιάθεσης. Το ερωτηματολόγιο αθλητικής αυτοπεποίθησης προδιάθεσηςκατάστασης για παιδιά (Ψυχουντάκη, 1998, Ψυχουντάκη & Ζέρβας, 1998) αξιολογεί την εμπιστοσύνη, τη σιγουριά που ένας νεαρός αθλητής αισθάνεται για τον εαυτό του όταν αγωνίζεται. Αποτελείται από δύο κλίμακες: α) την κλίμακα προδιάθεσης, όπου ο εξεταζόμενος απαντάει με βάση το πώς νιώθει συνήθως όταν αγωνίζεται και (β) την κλίμακα κατάστασης, που απαντάει πώς νιώθει αυτή τη στιγμή, πριν από ένα συγκεκριμένο αγώνα. Για τις ανάγκες της εργασίας αυτής χρησιμοποιήθηκε μόνο η κλίμακα προδιάθεσης, η οποία αποτελείται από 18 ερωτήματα, τα οποία απαρτίζουν τρείς παράγοντες: γενική αυτοπεποίθηση, αυτοπεποίθηση σε αντίξοες συνθήκες, θετικές σκέψεις. Η απάντηση στα ερωτήματα δίνεται σε μια 5-βάθμια κλίμακα τύπου Likert από το 1 (καθόλου) έως το 5 (πάρα πολύ). Οι συντελεστές αξιοπιστίας του ερωτηματολογίου σε ελληνικό πληθυσμό για τους παράγοντες του ερωτηματολογίου γενική αυτοπεποίθηση, αυτοπεποίθηση σε αντίξοες συνθήκες και θετικές σκέψεις είναι.80,.80 και.77, αντίστοιχα. Άγχος και αυτοπεποίθηση αγωνιστικής κατάστασης. Για τη μέτρηση του αγωνιστικού άγχους και αυτοπεποίθησης κατάστασης χρησιμοποιήθηκε η ελληνική έκδοση του ερωτηματολογίου αγωνιστικής κατάστασης (Competitive State Anxiety Inventory-ΙΙ; CSAI-II; Martens et al., 1983; Κάκκος & Ζέρβας, 1996). Το ερωτηματολόγιο στην πρωτότυπη μορφή του (Martens et al., 1983) περιλαμβάνει 27 ερωτήματα μέτρησης του άγχους τα οποία απαρτίζουν 3 παράγοντες: γνωστικό άγχος, σωματικό άγχος και αυτοπεποίθηση. Στον ελληνικό πληθυσμό, οι Κάκκος και Ζέρβας (1996) ύστερα από σειρά παραγοντικών αναλύσεων περιόρισαν τον αριθμό των ερωτημάτων ανά παράγοντα. Έτσι, το προσαρμοσμένο σε ελληνικό πληθυσμό ερωτηματολόγιο απαρτίζεται από 15 ερωτήματα, 5 ερωτήματα ανά παράγοντα.. Οι απαντήσεις των αθλητών αναφέρονται στην ένταση του συμπτώματος που περιγράφει το κάθε ερώτημα και δίνονται σε μια 4-βάθμια κλίμακα τύπου Likert από το 1 (καθόλου) έως το 4 (πάρα πολύ). Σε προγενέστερη έρευνα των Κάκκου και Ζέρβα (1996), η εσωτερική συνέπεια του ερωτηματολογίου σε ελληνικό πληθυσμό, εκτιμούμενη με τον δείκτη Cronbach α, κυμάνθηκε από.81 έως.89. Αγωνιστική επίδοση. Για τον προσδιορισμό της αγωνιστικής επίδοσης των αθλητριών χρησιμοποιήθηκαν οι βαθμολογίες του τελικού αγώνα της Ελληνικής Ομοσπονδίας Γυμναστικής για τις κατηγορίες παμπαίδων/παγκορασίδων και παίδων/κορασίδων (ηλικίες 9-10 και ετών αντίστοιχα). Όλες οι αθλήτριες που συμμετείχαν σε αυτήν την έρευνα 41

5 Ο. ΔΟΝΤΗ, Κ. ΘΕΟΔΩΡΑΚΟΥ, Α. ΔΟΝΤΗ, Α. ΠΑΤΡΙΚΙΟΥ, Σ. ΚΑΜΠΙΩΤΗΣ είχαν προκριθεί στις 24 καλύτερες αθλήτριες της ηλικίας τους με βάση τους κανονισμούς πρόκρισης στον τελικό αγώνα του σύνθετου ατομικού. Χορήγηση Ερωτηματολογίων Ζητήθηκε έγγραφη γονική συναίνεση από όλες τις αθλήτριες που συμμετείχαν σε αυτήν τη μελέτη. Επιπλέον, δόθηκαν συνοδευτικές επιστολές στους γονείς και στους προπονητές, όπου αναφέρθηκε η σημασία της συμμετοχής, ο σκοπός της μελέτης, η εμπιστευτικότητα και η ανωνυμία των αθλητριών. Με την άδεια της Ελληνικής Ομοσπονδίας Γυμναστικής και τη σύμφωνη γνώμη των προπονητών, οι ερευνητές επισκέφθηκαν τον αγωνιστικό χώρο και τα προπονητήρια, όπου μοίρασαν τα ερωτηματολόγια. Το ερωτηματολόγιο κατάστασης συμπληρώθηκε 45 λεπτά πριν τον αγώνα και τα ερωτηματολόγια άγχους προδιάθεσης και αυτοπεποίθησης προδιάθεσης συμπληρώθηκαν στα προπονητήρια πριν την προπόνηση και μια εβδομάδα πριν τον αγώνα. Στις συμμετέχουσες δόθηκαν: μια υπενθύμιση ότι πρέπει να απαντηθούν όλα τα ερωτήματα και μία υπόδειξη ότι δεν υπάρχουν σωστές ή λάθος απαντήσεις. Στατιστική ανάλυση Η στατιστική ανάλυση έγινε με το SPSS για Windows, 20.0 και το επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας ορίστηκε στο.05. Μετά τον προκαταρτικό έλεγχο, βρέθηκε ότι πληρούνται οι βασικές στατιστικές παραδοχές και ότι οι μεταβλητές παρουσιάζουν κατά προσέγγιση κανονική κατανομή. Δείκτες περιγραφικής στατιστικής χρησιμοποιήθηκαν για να υπολογιστούν οι μέσοι όροι και οι τυπικές αποκλίσεις των εξεταζόμενων μεταβλητών. Ο έλεγχος εσωτερικής συνέπειας των ερωτηματολογίων υπολογίστηκε με το δείκτη Cronbach α. Για την διερεύνηση της σχέσης μεταξύ των ψυχολογικών χαρακτηριστικών άγχους και αυτοπεποίθησης προδιάθεσης και κατάστασης, χρησιμοποιήθηκε ο συντελεστής συσχέτισης Pearson r. Για τον έλεγχο της ερευνητικής υπόθεσης διεξήχθη ανάλυση κανονικής συσχέτισης. Προκειμένου να διερευνηθούν οι παράγοντες πρόβλεψης της αγωνιστικής επίδοσης των αθλητών έγινε ανάλυση πολλαπλής γραμμικής παλινδρόμησης. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Στην παρούσα μελέτη, ο δείκτης Cronbach α για το ερωτηματολόγιο Άγχους Προδιάθεσης ήταν.74. Για το ερωτηματολόγιο Αυτοπεποίθησης Προδιάθεσης ήταν.71,.68,.65 για τους τρεις παράγοντες που απαρτίζουν το ερωτηματολόγιο (γενική αυτοπεποίθηση προδιάθεσης, αυτοπεποίθηση προδιάθεσης σε αντίξοες συνθήκες και θετικές σκέψεις αντίστοιχα). Τέλος, για τους παράγοντες του ερωτηματολογίου Αγωνιστικού Άγχους κατάστασης, γνωστικό άγχος, σωματικό άγχος και αγωνιστική αυτοπεποίθηση κατάστασης, οι τιμές του δείκτη Cronbach α ήταν.70,.66 και.75, αντίστοιχα.οι μέσοι όροι και οι τυπικές αποκλίσεις των δημογραφικών χαρακτηριστικών των αθλητών και των απαντήσεών τους στις κλίμακες που εξετάστηκαν παρουσιάζονται στον Πίνακα 1. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης συσχέτισης έδειξαν ότι το άγχος προδιάθεσης των αθλητριών συσχετίστηκε σημαντικά αρνητικά με τους παράγοντες της αυτοπεποίθησης προδιάθεσης (γενική αυτοπεποίθηση, αυτοπεποίθηση σε αντίξοες συνθήκες, θετικές σκέψεις) και σημαντικά θετικά με τους παράγοντες που απαρτίζουν το αγωνιστικό άγχος κατάστασης, σωματικό και γνωστικό άγχος (Πίνακας 2). Όπως αναμενόταν, το άγχος προδιάθεσης συσχετίστηκε σημαντικά αρνητικά με την επίδοση των αθλητριών. Επίσης, το γνωστικό με το σωματικό άγχος εμφάνισαν σημαντική θετική συσχέτιση μία ώρα πριν τον αγώνα. Οι παράγοντες που απαρτίζουν την αυτοπεποίθηση προδιάθεσης (γενική αυτοπεποίθηση, αυτοπεποίθηση σε αντίξοες συνθήκες, θετικές σκέψεις) δεν εμφάνισαν σημαντική συσχέτιση 42

6 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΔΟΣΗ με τα αγωνιστικά χαρακτηριστικά κατάστασης (αγωνιστικό άγχος κατάστασης, αγωνιστική αυτοπεποίθηση κατάστασης). Πίνακας 2 Συσχέτιση μεταξύ άγχους προδιάθεσης, παραγόντων αυτοπεποίθησης προδιάθεσης, αγωνιστικών χαρακτηριστικών κατάστασης και επίδοσης (Ν=32) Σημ. 1. Άγχος προδιάθεσης 2. Γενική αυτοπεποίθηση 3. Αυτοπεποίθηση σε αντίξοες συνθήκες 4. Θετικές σκέψεις 5. Γνωστικό άγχος 6. Σωματικό άγχος 7. Αγωνιστική αυτοπεποίθηση κατάστασης 8. Επίδοση * p<.05. ** p< * **.66** *.82**.74** ** ** ** * Η ανάλυση κανονικής συσχέτισης ανέδειξε στατιστικά σημαντική επίδραση της ανεξάρτητης μεταβλητής άγχος προδιάθεσης στις εξαρτημένες μεταβλητές γνωστικό άγχος και σωματικό άγχος (Wilk s λ=0.29, F 12,69 =3.37 και p 0.01). Aπό την ανάλυση κανονικής συσχέτισης αναδείχθηκε μια στατιστικά σημαντική λύση (r c =.78), η οποία εξηγεί το 22.7% της διασποράς των εξαρτημένων μεταβλητών και το 42.5% της διασποράς των ανεξάρτητων μεταβλητών. Η συσχέτιση αυτή έδειξε ότι το άγχος προδιάθεσης (r=.89) σχετίζεται υψηλά κατά κύριο λόγο με το γνωστικό άγχος κατάστασης (r=.81) και ακολούθως με το σωματικό άγχος κατάστασης (r=.50). Επιπλέον, οι φορτίσεις των μεταβλητών ήταν μεγαλύτερες από.30, που σημαίνει ότι δίνεται η δυνατότητα ερμηνείας των μεταβλητών ως μέρος της κανονικής κατανομής (Σχήμα 1). 43

7 Ο. ΔΟΝΤΗ, Κ. ΘΕΟΔΩΡΑΚΟΥ, Α. ΔΟΝΤΗ, Α. ΠΑΤΡΙΚΙΟΥ, Σ. ΚΑΜΠΙΩΤΗΣ Σχήμα 1. Κανονικές φορτίσεις και συντελεστής κανονικής συσχέτισης μεταξύ άγχους και αυτοπεποίθησης προδιάθεσης και αγωνιστικών χαρακτηριστικών κατάστασης Ανεξάρτητες μεταβλητές (Συμμεταβλητές) Χαρακτηριστικά προδιάθεσης Κανονικές μεταβλητές (Συσχετίσεις) Εξαρτημένες μεταβλητές Χαρακτηριστικά κατάστασης Άγχος προδιάθεσης Γενική αυτοπεποίθηση προδιάθεσης.89 r c =.78 Ιδιοτιμή=1.5 % διασποράς=82.9% Γνωστικό άγχος κατάστασης Σωματικό άγχος κατάστασης Αυτοπεποίθηση σε αντίξοες συνθήκες Αγωνιστική αυτοπεποίθηση κατάστασης Θετικές σκέψεις H ανάλυση πολλαπλής γραμμικής παλινδρόμησης έδειξε ότι οι παράγοντες που προβλέπουν την επίδοση των αθλητριών ήταν η ηλικία, το άγχος προδιάθεσης και η αυτοπεποίθηση προδιάθεσης σε αντίξοες συνθήκες (R²=.605, Adjusted R²=.564, F=14.801, p=.000) (Πίνακας 3). Πίνακας 3 Παράγοντες πρόβλεψης της αγωνιστικής επίδοσης νεαρών αθλητριών ενόργανης γυμναστικής Παράγοντες πρόβλεψης B SE β Ηλικία ** Άγχος προδιάθεσης * Αυτοπεποίθηση προδιάθεσης σε αντίξοες συνθήκες * **: p <.01, *: p <.05 Σημείωση: R²=.605, Adj. R²=.564, F= p= ΣΥΖΗΤΗΣΗ Σκοπός αυτής της εργασίας ήταν να εξετάσει τη σχέση μεταξύ άγχους και αυτοπεποίθησης προδιάθεσης, αγωνιστικού άγχους κατάστασης και επίδοσης σε αθλήτριες ενόργανης γυμναστικής ηλικίας 9-12 ετών. Τα αποτελέσματα της εργασίας έδειξαν ότι υπάρχει σημαντική θετική συσχέτιση μεταξύ άγχους προδιάθεσης και αγωνιστικού άγχους κατάστασης, επιβεβαιώνοντας ευρήματα από προηγούμενες έρευνες (Martin & Gill, 1991,

8 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΔΟΣΗ Mellalieu, Hanton, & O Brien, 2004). Επιπλέον, οι μεταβλητές οι οποίες είναι δυνατόν να προβλέψουν την αγωνιστική επίδοση των νεαρών αθλητριών ήταν η ηλικία, το άγχος προδιάθεσης και η αυτοπεποίθηση προδιάθεσης σε αντίξοες συνθήκες. Σε σημαντικό αριθμό μελετών έχει εξεταστεί η σχέση μεταξύ άγχους προδιάθεσης, άγχους κατάστασης και αθλητικής απόδοσης (Anshell & Wells, 2000, Hanton, Mellalieu, & Hall, 2002, Neil, Mellalieu, & Hanton, 2006). Τα αποτελέσματα της εργασίας έδειξαν, ότι το άγχος προδιάθεσης είχε σημαντική αρνητική συσχέτιση με την απόδοση των αθλητριών και θετική συσχέτιση με το σωματικό και γνωστικό άγχος κατάστασης. H επίδραση του άγχους στην αθλητική απόδοση εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον τρόπο με τον οποίο οι αθλητές το διαχειρίζονται (Anshell & Wells, 2000, Hanton et al., 2002). Επιπλέον, παρόλο που κάποιες έρευνες αναφέρουν μέτρια συσχέτιση μεταξύ άγχους προδιάθεσης και αγωνιστικού άγχους κατάστασης (Raglin & Turner, 1993), η συσχέτιση αυτή αλλάζει ανάλογα με την κρισιμότητα του αγώνα, την ηλικία και την εμπειρία των αθλητών (Hanton et al., 2002). Οι τρεις παράγοντες από τους οποίους αποτελείται το αγωνιστικό άγχος κατάστασης (γνωστικό άγχος, σωματικό άγχος, αγωνιστική αυτοπεποίθηση) είναι ανεξάρτητοι μεταξύ τους (Martens et al., 1983). Ωστόσο, σε κρίσιμους αγώνες, έχει βρεθεί σημαντική συσχέτιση μεταξύ γνωστικού και σωματικού άγχους σε ενήλικες αθλητές (Κarteroliotis & Gill, 1987), αποτέλεσμα σύμφωνο και με τα ευρήματα αυτής της εργασίας για αθλήτριες ηλικίας 9-12 ετών, οι οποίες συμμετείχαν σε σημαντικό αγώνα κατάταξης. Φαίνεται πως η κρισιμότητα του αγώνα είναι σημαντική παράμετρος για το πώς ανταποκρίνονται οι αθλητές στα αγωνιστικά ερεθίσματα. Όπως αναμενόταν, το άγχος προδιάθεσης και η αυτοπεποίθηση προδιάθεσης εμφάνισαν σημαντική αρνητική συσχέτιση μεταξύ τους, εύρημα που συνάδει με προηγούμενες έρευνες σε αθλητές μεγαλύτερης ηλικίας (Ψυχουvτάκη, 1998, Marterns et al., 1990). Είναι γνωστό πως η ικανότητα ενός αθλητή να διαχειρίζεται το άγχος συμβάλλει στην ενίσχυση του επιπέδου αυτοπεποίθησης (Hanton et al., 2004). Ενδιαφέρον είναι το εύρημα ότι η ηλικία αναδείχθηκε ως σημαντικός παράγοντας πρόβλεψης της αγωνιστικής επίδοσης των αθλητριών. Η μικρή διαφορά σε ηλικία μεταξύ των αθλητριών (από 9 έως 12 ετών) και η προπονητική και αγωνιστική επιβάρυνση που αυτή συνεπάγεται, πιθανόν να μην είναι πολύ σημαντικοί παράγοντες για την απόδοση σε ομαδικά αθλήματα, ή σε αθλήματα με μεγαλύτερη ηλικία μέγιστης απόδοσης, όπου ο προπονητικός χρόνος ανά εβδομάδα είναι περίπου 6 ώρες για αθλήτριες αυτής της ηλικίας (Zisi, Giannitsopoulou, Vassiliadou, Pollatou, & Kioumourtzoglou, 2009). Όμως, σε αθλήματα, όπως η ενόργανη γυμναστική, που οι αθλήτριες προπονούνται κατά μέσο όρο από 20 έως 25 ώρες την εβδομάδα για ημέρες το χρόνο (Smolefski & Gaverdofski, 1999), που συμμετέχουν σε επίσημους αγώνες 2-3 φορές το χρόνο και που οι απαιτήσεις από πλευράς τεχνικής δυσκολίας είναι πολύ μεγάλες, ένας χρόνος αθλητικής εμπειρίας μπορεί να είναι κρίσιμος για την αγωνιστική απόδοσή τους (Zisi et al., 2009). Ο τρόπος με τον οποίο επηρεάζει η μεγάλη προπονητική και αγωνιστική επιβάρυνση από μικρή ηλικία διάφορες ψυχολογικές παραμέτρους δεν έχει διερευνηθεί επαρκώς. Σύμφωνα με τη Ζisi και συνεργάτες (2009) η ηλικία είναι πιθανόν να συνδέεται και με την αυτοπεποίθηση, διότι η αυτοπεποίθηση επηρεάζεται από την προγενέστερη απόδοση (Lane, Terry, & Karageorghis, 1995). Σε μεγαλύτερη ηλικία και με μεγαλύτερη αγωνιστική εμπειρία, οι αθλήτριες φαίνεται πως είναι πιο σίγουρες για τον εαυτό τους (Ζisi et al., 2009). Οι ίδιοι συγγραφείς αναφέρουν ότι η αυτοπεποίθηση ήταν η μόνη ψυχολογική παράμετρος, η οποία διέκρινε αθλήτριες ρυθμικής υψηλού επιπέδου από συνομήλικές τους χαμηλότερου επιπέδου (Ζisi et al., 2009). Η διερεύνηση της σχέσης μεταξύ αυτοπεποίθησης και απόδοσης σε διαφορετικά αθλήματα έδειξε ότι η αυτοπεποίθηση συχνά οδηγεί στο καλύτερο αποτέλεσμα και τη διάκριση (Psychountaki & Zervas, 2000; Rokka, Mavridis, Bebetsos, & Mavridis, 2012; Woodman & Hardy, 2003). Φαίνεται ότι η αυτοπεποίθηση και η επιτυχία έχουν μια αμφίδρομη σχέση, 45

9 Ο. ΔΟΝΤΗ, Κ. ΘΕΟΔΩΡΑΚΟΥ, Α. ΔΟΝΤΗ, Α. ΠΑΤΡΙΚΙΟΥ, Σ. ΚΑΜΠΙΩΤΗΣ αφού οι αθλητές «πρέπει να έχουν αυτοπεποίθηση για να νικούν, αλλά, πρέπει και να νικούν για να έχουν αυτοπεποίθηση» (Ψυχουντάκη, 1998, σελ. 21). Ένας από τους περιορισμούς της έρευνας ήταν ο αριθμός των συμμετεχουσών (Ν=36), οι οποίες, όμως, αποτελούν αθλητικό πληθυσμό υψηλού επιπέδου (φιναλίστ στον πανελλήνιο αγώνα του σύνθετου ατομικού) και ως εκ τούτου, βάσει των κανονισμών είναι περιορισμένος ο αριθμός τους. Επίσης, οι συμμετέχουσες ήταν όλες κορίτσια και είναι γνωστό ότι τα κορίτσια έχουν υψηλότερο επίπεδο άγχους προδιάθεσης και κατάστασης από τα αγόρια (Psychountaki et al., 2003). Είναι πιθανόν εάν στην έρευνα συμμετείχαν αγόρια τα αποτελέσματα να ήταν διαφορετικά, ειδικά σε ότι αφορά τη σχέση μεταξύ άγχους και αυτοπεποίθησης. Με δεδομένη την ανάγκη δέσμευσης σημαντικού χρόνου και προσπάθειας για την επίτευξη υψηλής απόδοσης στον αθλητισμό, πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην ανάπτυξη των ψυχολογικών χαρακτηριστικών των αθλητών από μικρή ηλικία (Βalague, 1999, Calfas & Taylor, 1994). Η συναισθηματική κατάσταση των παιδιών αυτής της ηλικίας είναι δυνατόν να επηρεάσει και την αγωνιστική τους επίδοση αλλά και τον τρόπο προετοιμασίας τους. Συνεπώς, οι παράγοντες οι οποίοι είναι δυνατόν να προβλέψουν την αγωνιστική κατάσταση των αθλητών πριν τον αγώνα αποτελούν σημαντικό στοιχείο τόσο για τον προπονητή όσο και για τον αθλητικό ψυχολόγο (Καρακασίδου και συν., 2012). Με βάση αυτούς τους παράγοντες μπορεί να σχεδιαστεί ένα πρόγραμμα ψυχολογικής εξάσκησης κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας, με σκοπό την ενίσχυση των χαρακτηριστικών που συμβάλλουν στην απόδοση του αθλητή (Καρακασίδου και συν., 2012).) και ιδιαίτερα σε αθλητές που αγωνίζονται σε κρίσιμους αγώνες από μικρή ηλικία. Προτείνεται η περαιτέρω διερεύνηση της σχέσης μεταξύ χαρακτηριστικών προδιάθεσης και κατάστασης νεαρών αθλητών σε διαφορετικά αθλήματα και επίπεδα απόδοσης. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Anshell, Anshell, M., & Wells, B. (2000). Personal and situational variables that describe coping with acute stress in competitive sports. The Journal of Social Psychology, 140, Balague, G. (1999). Understanding identity, value and meaning when working with elite athletes. The Sport Psychologist, 13, Calfas, K. J. & Taylor, W. C. (1994). Effects of physical activity on psychological variables in adolescents. Pediatric Exercise Science, 6, Crust L., & Azadi, K. (2010). Mental toughness and athletes use of psychological skills. European Journal of Sport Sciences, 10(1), Durand-Bush, N., & Salmela, J. H. (2001). Becoming a world or Olympic Champion: A process rather than an end result. In A. Papaioannou, M. Goudas, & Y. Theodorakis (Eds.), In the dawn of the new millennium: 10 th World Congress of Sport Psychology (Vol. 2, pp ). Skiathos, Greece: Christodoulidi. Gould, D., Dieffenbach, K., & Moffatt, A. (2002). Psychological characteristics and their development in Olympic champions. Journal of Applied Sport Psychology, 14, Hanton, S., Mellalieu, S. D., & Hall, R. (2004). Self-confidence and anxiety interpretation: A qualitative investigation. Psychology of Sport and Exercise, 5(4), Hanton, S., Mellalieu, S. D., & Hall, R. (2002). Re-examining the competitive anxiety traitstate relationship. Personality and individual differences, 33, Κάκκος, Β., & Ζέρβας, Ι. (1996). Ερωτηματολόγιο αγωνιστικής κατάστασης: Ανάπτυξη μιας τροποποιημένης μορφής του CSAI- ΙΙ. Στο Ι. Θεοδωράκης & Α. Παπαιωάννου (Επιμ.), 46

10 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΔΟΣΗ Πρακτικά 1 ου Διεθνούς / 4 ου Πανελληνίου Συνεδρίου Αθλητικής Ψυχολογίας (σελ ). Κομοτηνή. Kαρακασίδου, Ε., Σταύρου, Ν., Σταλίκας, Α., & Ψυχουντάκη, Μ. (2012). Ο ρόλος των χαρακτηριστικών προδιάθεσης στη συναισθηματική αγωνιστική κατάσταση αθλητών. Κινησιολογία (αφιερωματικό τεύχος), σελ Karteroliotis, C., & Gill, D. (1987) Temporal changes in psychological and physiological components of state anxiety. Journal of Sport & Exercise Psychology, 9, Lane, A., Terry, P., & Karageorghis, C. (1995). Antecedents of multidimensional competitive state anxiety and self-confidence in duathletes. Perceptual and Motor Skills, 80, Lau, J. Y. F., Eley, T. C., Stevenson, J. (2006). Examining the state-trait anxiety relationship: a behavioural genetic approach, Journal of Abnormal Child Psychology, 34(1), MacNamara, A., Button, A., Collins, D. (2010). The role of psychological characteristics in facilitating the pathway to elite performance, The Sport Psychologist, 24, Mahoney, M. J., Gabriel, T. J., & Perkins, T. S. (1987). Psychological skills and exceptional athletic performance. The Sport Psychologist, 1, Martens, R., Burton D., Vealey, R. S., Bump, L. A., & Smith, D.E. (1983). Development and validation of the Competitive State Anxiety Inventory II (CSAI-II). In R. Martens, R. S. Vealey & D. Burton (Eds.), Competitive anxiety in sport (pp ). Champaign, IL: Human Kinetics. Martens, R., Vealey, R. S., & Burton, D. (1990). Competitive anxiety in sport (pp ). Champaign, IL: Human Kinetics. Martin, G, & Gill, D. L. (1991). Relationships among competitive orientation, sportconfidence, self-efficacy, anxiety and performance. Journal of Sport & Exercise Psychology, 13, Maynard, I. W., & Howe, B. L. (1987). Interrelations of trait and state anxiety with game performance of rugby players, Perceptual and Motor Skills, 64, Mellalieu, S. D, Hanton S., & O Brien, M. (2004). Intensity and direction of competitive anxiety as a function of sport type and exercise. Scandinavian Journal of Medicine and Science in Sports, 15, Neil, R., Mellalieu, S. D., & Hanton, S. (2006). Psychological skills usage and the competitive anxiety response as a function of skill level in rugby union. Journal of Sports Science and Medicine, 5, Psychountaki, M., & Zevas, Y. (2000). Competitive worries, sport confidence, and performance ratings for young swimmers. Perceptual and Motor Skills, 91, Psychountaki, M., Zervas, Y., Karteroliotis K., & Spielberger, C. (2003). Reliability and validity of the Greek version of the STAIC. European Journal of Psychological Assessment, 19(2), Raglin, J. S., & Turner, P. E. (1993). Anxiety and performance in track and field athletes: A comparison of the inverted-u hypothesis with zone of optimal function theory. Personality and individual differences, 14(1), Rokka, S., Mavridis, G., Bebetsos, E., & Mavridis, K. (2012). Competitive State Anxiety among Junior Handball Players, The Sport Journal, 12(1), 1-7. Smolefski, B. M., & Gaverdofski, G. K. (1999). Sportivnaia Gimnastika. Kiev: Olympic Litterature. Spielberger, C. D. (1971). Trait-state anxiety and motor behavior. Journal of motor behavior, 3, Spielberger, C. D., Edwards, C. D., Lushene, R. E., Montuori, J., & Platzek, D. (1973). Preliminary manual for the State-Trait Anxiety Inventory for Children. Palo Alto, CA: Consulting Psychologists Press. 47

11 Ο. ΔΟΝΤΗ, Κ. ΘΕΟΔΩΡΑΚΟΥ, Α. ΔΟΝΤΗ, Α. ΠΑΤΡΙΚΙΟΥ, Σ. ΚΑΜΠΙΩΤΗΣ Weinberg, R. S., Genuchi, M. (1980). Relation between competitive trait anxiety, state anxiety and golf performance. A field study. Journal of Sport Psychology, 2, Williams J., & Krane, V. (2001). Psychological characteristics of peak performance. In J. M. Williams (Eds). Applied Sport Psychology. personal growth to peak performance (4 th ed., pp ). Mountain View, CA: May-field. Woodman, T., & Hardy, L. (2003) The relative impact of cognitive anxiety and selfconfidence upon sport performance: a meta-analysis. Journal of Sport Science, 21, Vealey, R. (1986). Conceptualization of sport-confidence and competitive orientation: preliminary investigation and instrument development. Journal of Sport Psychology, 8, Ζέρβας, I. (2002). Ψυχολογία Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού, Αθήνα:Εκδόσεις Salto. Zissi, V., Giannitsopoulou, E., Vassiliadou, O., Pollatou E., & Kioumourtzoglou, E. (2009). Performance level, abilities and psychological characteristics in young junior rhythmic gymnasts: the role of sport experience. International Quarterly of Sport Science, 4,1-13. Ψυχουντάκη, Μ. (1998). Αυτοπεποίθηση: Ένα εννοιολογικό μοντέλο μελέτης της απόδοσης νεαρών αθλητών. (Αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή. ΤΕΦΑΑ Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, 1998 ). Ψυχουντάκη, Μ., & Ζέρβας Ι. (1998). Δημιουργία και έλεγχος των ψυχομετρικών χαρακτηριστικών του ερωτηματολογίου αθλητικής αυτοπεποίθησης νεαρών αθλητών. Στο Ι. Θεοδωράκης, Μ. Γούδας & Κ. Μπαγιάτης (Επιμ.), Πρακτικά 2 ου Διεθνούς / 5 ου Πανελληνίου Συνεδρίου Αθλητικής Ψυχολογίας (σελ ). Τρίκαλα. 48