«Η οικονομική διάσταση του παγκοσμίου εμπορίου ναρκωτικών και το ξέπλυμα χρήματος»

Transcript

1 Τ.Ε.Ι. Σερρών Σχολή Διοίκησης και Οικονομίας Τμήμα Λογιστικής Πτυχιακή Εργασία του Τοπαλίδη Δημήτρη με τίτλο: «Η οικονομική διάσταση του παγκοσμίου εμπορίου ναρκωτικών και το ξέπλυμα χρήματος» Επιβλέπων καθηγητής: Χουλιάρας Βασίλειος, Καθηγητής Εφαρμογών Σέρρες, 2010

2 Περιεχόμενα Σελ. 1. Εισαγωγή Διαχρονική εξέλιξη του εμπορίου ναρκωτικών Παραγωγή των ναρκωτικών Αφγανιστάν Ο ρόλος της δύσης στο Αφγανιστάν Κεντρική Ασία Κολομβία Αφρική Βόρεια Κορέα Διακίνηση των ναρκωτικών και οικονομικά στοιχεία Αντιμετώπιση του εμπορίου ναρκωτικών Απαγόρευση του εμπορίου ναρκωτικών Η αποτελεσματικότητα του ελέγχου των ναρκωτικών Ο κοινωνικός και οικονομικός αντίκτυπος του εμπορίου ναρκωτικών Το ερευνητικό πρόγραμμα της UNESCO Ξέπλυμα «μαύρου» χρήματος Ορισμοί - εννοιολογικές προσεγγίσεις Τα στάδια του ξεπλύματος μαύρου χρήματος Το ξέπλυμα χρήματος στις Η.Π.Α Ο ρόλος του ξεπλύματος χρήματος στην οικονομική κρίση Η κατάσταση στην Ελλάδα Η χρήση ναρκωτικών στην Ελλάδα Η διακίνηση ναρκωτικών στην Ελλάδα Το ξέπλυμα χρήματος στην Ελλάδα Η ελληνική νομοθεσία για τις ύποπτες συναλλαγές Συμπεράσματα Βιβλιογραφία

3 1. Εισαγωγή Πέρα από την αναμφισβήτητη ιδεολογική διάσταση του προβλήματος της τοξικοεξάρτησης, που συνίσταται ουσιαστικά στην πλήρη παθητικοποίηση και την ολοκληρωτική αδρανοποίηση της ανθρωπότητας και, κυρίως, του πιο ζωντανού και πιο ελπιδοφόρου τμήματός της, της νεολαίας, υπάρχει σαφώς και η οικονομική διάσταση, δηλαδή τα πρακτικώς ανυπολόγιστα κέρδη από το εμπόριο των ναρκωτικών και ψυχοτροπικών ουσιών. Οι ναρκωτικές και ψυχοτροπικές ουσίες αποτελούν τα πλέον κερδοφόρα «προϊόντα», γιατί εκτός της υψηλής ζήτησής τους στην αγορά και του μεγάλου ρίσκου διάθεσής τους το κόστος παραγωγής τους είναι πολύ χαμηλό. Το εμπόριο ναρκωτικών, από τον παραγωγό στον τελικό χρήστη/καταναλωτή, αποδίδει κέρδος της τάξης του % και υπολείπεται, ίσως, μόνο του εμπορίου όπλων και των οργάνων του ανθρώπινου σώματος που και αυτό το τελευταίο αρχίζει να αποκτά εκρηκτικές διαστάσεις, χωρίς όμως να έχουν γίνει ακόμη εμπεριστατωμένες έρευνες. Το γεγονός αυτό καθιστά τα ναρκωτικά ένα από τα πιο «πολύτιμα» εμπορεύματα στον κόσμο. Τα έσοδα του εγκλήματος που σχετίζεται με τα ναρκωτικά είναι μακροοικονομικών διαστάσεων. Τα κέρδη των ναρκωτικών διαστρεβλώνουν τις αδύναμες οικονομίες και συχνά διαφθείρουν τις πολιτειακές αρχές δίωξης του εγκλήματος [1]. Το πρόβλημα των ναρκωτικών θεωρείται - και ίσως είναι - το σοβαρότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η νεολαία και έχει σημαντικότατες και προφανείς αρνητικές προεκτάσεις στη δημόσια ζωή. Όπως έχει λεχθεί, το πρόβλημα είναι τόσο σοβαρό και δύσκολο και η ως σήμερα αντιμετώπισή του είναι τόσο αναποτελεσματική που το εμπόριο των ναρκωτικών «οργιάζει και θερίζει». Αναμφισβήτητα απαιτούνται ριζικά μέτρα για την αντιμετώπιση αυτής της μάστιγας. Το ερώτημα είναι ποια μέτρα είναι τόσο ριζικά, ώστε να έχουν κάποιο ικανοποιητικό αποτέλεσμα. Αν ρωτήσει κανείς εκείνους που γνωρίζουν το πρόβλημα από κοντά ή τις διάφορες πλευρές του, όπως π.χ. αστυνομικούς, δικαστές, νομικούς, ψυχολόγους, κοινωνιολόγους και ψυχιάτρους, είναι βέβαιο ότι θα πάρει πολλές απαντήσεις που πιθανόν να διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους. Το πρόβλημα βέβαια είναι τόσο σοβαρό ώστε κάθε απάντηση απαιτεί λεπτομερή και συστηματική εξέταση. Θα νόμιζε κανείς ότι οι λιγότερο σχετικοί για να εκφράσουν γνώμη για τη λύση αυτού του προβλήματος είναι οι οικονομολόγοι. Ωστόσο, η λύση ή τουλάχιστον μια σημαντική αρχή για τη λύση του προβλήματος μπορεί να βρεθεί από την οικονομική ανάλυση του προβλήματος. Τα ναρκωτικά διακινούνται σε μια αγορά 2

4 που είναι παράνομη και εξαιρετικά επικερδής. Το κόστος παραγωγής των ναρκωτικών είναι μικρό, αλλά η τιμή τους πολύ μεγάλη, λόγω της ανελαστικότητας της ζήτησης και του καθεστώτος της παρανομίας μέσα στο οποίο λειτουργεί αυτή η αγορά. Τα κέρδη για τους μεγάλους και μεσαίους εμπόρους είναι τεράστια. Έχει εκτιμηθεί ότι ο συνολικός τζίρος του παγκοσμίου λαθρεμπορίου ναρκωτικών είναι ίσος με το εθνικό εισόδημα των ΗΠΑ. Μπορεί η εκτίμηση αυτή να είναι υπερβολική, αλλά σίγουρα δίνει μια εικόνα της τάξης μεγέθους της παράνομης αγοράς ναρκωτικών. Στην αγορά ναρκωτικών ουσιών συμμετέχουν όχι μόνοι οι παραγωγοί και οι χρήστες, αλλά ένα τεράστιο διεθνές κύκλωμα με εθνικά υποκυκλώματα στο οποίο συμμετέχουν έμποροι, μεγάλοι, μεσαίοι και μικροί, λιανοπωλητές στις πλατείες και στις γειτονιές, καθώς και διεφθαρμένα μέλη πολιτειακών θεσμών, όπως αστυνομικοί, σωφρονιστικοί υπάλληλοι, δικηγόροι, δικαστές, ακόμα και πολιτικοί. Ο βαθμός επέκτασης και διείσδυσης του εμπορίου ναρκωτικών ουσιών σε κάθε περιοχή της χώρας, σε κάθε πόλη, γειτονιά και κοινωνικό στρώμα δείχνει ολοφάνερα την επιτακτική ανάγκη για αντιμετώπιση του προβλήματος, λαμβάνοντας δραστικά μέτρα [2]. 3

5 2. Διαχρονική εξέλιξη του εμπορίου ναρκωτικών Η κατάρρευση του κομμουνισμού, και ακολούθως η κεφαλαιοκρατική ενοποίηση του πλανήτη γύρω από τις νεοφιλελεύθερες πεποιθήσεις, έχει ανοίξει νέους ορίζοντες στην παραγωγή και τη διακίνηση ναρκωτικών σε παγκόσμια κλίμακα, η οποία συγκεντρώνει εγκληματικές οργανώσεις από όλο τον κόσμο. Στο πρόσφατο βιβλίο του Les prospérités du crime. Trafic de Stupéfiants, Blanchiment et Crises Financières dans l Après-Guerre Froide, (Édition de l'aube, 1999), ο Guilhem Fabre, κοινωνικό-οικονομολόγος, αναλύει τους μηχανισμούς οι όποιοι από τη δεκαετία του 80 έχουν οδηγήσει στην έκρηξη της παραγωγής και της κατανάλωσης ναρκωτικών ουσιών. Η είσοδος των πρώην σοβιετικών χωρών και της Κίνας στην αγορά ναρκωτικών «έχουν οδηγήσει στην επαναλειτουργία των αρχαίων δρόμων του μεταξιού, καθιστώντας τους πλέον δρόμους διακίνησης ναρκωτικών». Η Κίνα, στα σύνορα της οποίας βρίσκονται οι δύο κύριες οπιούχες ζώνες παραγωγής, το «χρυσό τρίγωνο» (Μυανμάρ, Λάος και Ταϊλάνδη) και η «χρυσή ημισέληνος» (Αφγανιστάν, Πακιστάν και Ιράν) έχει γίνει, όπως και τον 19ο αιώνα, σημαντική περιοχή για την παραγωγή και τη διακίνηση ναρκωτικών [3]. Η παράνομη καλλιέργεια οπίου φέρεται να λαμβάνει χώρα σε 27 από τις 30 επαρχίες. Η παραγωγή αναπτύσσεται στην κεντρική Ασία, η οποία έως το 1994 αποτελούσε τον πρώτο παγκόσμιο παραγωγό οπιούχων ουσιών. Σύμφωνα με τον Fabre «πέρα από την ύπαρξη μιας διαστροφής της κεφαλαιοκρατίας, η εμπορία ναρκωτικών και το ξέπλυμα χρήματος μπορούν να θεωρηθούν ως η επέκταση του φιλελεύθερου καθεστώτος της μεγιστοποίησης των κερδών στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης του διεθνούς εμπορίου. Επίσης, στην πρώην ΕΣΣΔ, όπως και στην Κίνα, η μετάβαση σε μια αγορά ή οικονομία έχει συνοδευθεί από τη διοικητική αποκέντρωση, με τις ισχυρές τοπικές αρχές να έχουν τον έλεγχο μιας δεδομένης περιοχής, με αποτέλεσμα να έχουν πολλαπλασιαστεί τα τοπικά μονοπώλια. Η διάσταση κέρδους και όχι ο ανταγωνισμός είναι ό,τι έχει διατηρηθεί από την έννοια της αγοράς. Ποιό είναι το κέρδος χωρίς ανταγωνισμό σε μια ελεγχόμενη περιοχή; Είναι ενδεχομένως μια λογική μαφίας» [3]. Επιπλέον, «ο δυναμισμός της εμπορικής παγκοσμιοποίησης, πολιτικές διαρθρωτικής προσαρμογής του τρίτου κόσμου και οι δυσκολίες αυτής της μετάβασης, έχουν δημιουργήσει τεράστιες κοινωνικές διαφορές, αυξάνοντας τον κοινωνικό αποκλεισμό, την ανεργία και συνεπώς την αθέμιτη δραστηριότητα». Δεν είναι τυχαίο το 4

6 γεγονός ότι στην Κίνα οι ζώνες παραγωγής ναρκωτικών είναι οι φτωχότερες στη χώρα: οι περιφερειακές περιοχές του νοτιοδυτικού σημείου (Yunan, Sichuan, Guizhou, Guangxi) και οι βόρειες περιοχές (Qinhai, Ningxia, Xinjiang, Gansu). Αφού «η διαθεσιμότητα του ανεφοδιασμού δημιουργεί μια δυναμική απαίτησης», η κατανάλωση σήμερα εκρήγνυται όχι μόνο στο Βορρά αλλά και στις χώρες παραγωγής, από το Πακιστάν στο Βιετνάμ - ένας φαύλος κύκλος που τροφοδοτείται από την φτώχεια και την ανεργία. Το εμπόριο ναρκωτικών έχει, επίσης, ωφεληθεί από την «καθολική διαφθορά», την κρυμμένη χρηματοδότηση των συμβαλλόμενων μερών, ακόμη και πολιτικές καμπάνιες. Το ξέπλυμα «μαύρου» χρήματος διευκολύνεται ακόμη από τη μεγάλη φοροδιαφυγή, και την αποφυγή ελέγχων, καθώς σε αρκετές περιπτώσεις οι επιτροπές ελέγχου δωροδοκούνται. Επιπλέον, σύμφωνα με τον Fabre «εάν μέχρι πρόσφατα ένα από τα πιο προσοδοφόρα εγκλήματα ήταν η ληστεία τράπεζας, σήμερα η ουσία από το έγκλημα είναι να βάλει τα χρήματα στην τράπεζα» [3]. Στην πρώην ΕΣΣΔ ένα μεγάλο μέρος από το αρχικό κεφάλαιο των νομίμων επιχειρήσεων (καταστήματα, εστιατόρια, κλπ.) προέρχεται από «μαύρα» χρήματα. Η Μόσχα θεωρείται η πηγή της μισής κτηματομεσιτικής αγοράς. Αυτές οι ροές κεφαλαίου επενδύονται μαζικά στις χρηματοοικονομικές αγορές, αποδίδοντας πολύ υψηλά βραχυπρόθεσμα κέρδη, εκμεταλλευόμενες ενίοτε και το ξέσπασμα οικονομικών κρίσεων, όπως στο Μεξικό το 1994 και στην Ταϊλάνδη το 1996, που έγιναν σημαντικά κέντρα για την ανακύκλωση «ναρκοχρημάτων» του δυτικού και ανατολικού ημισφαιρίου αντίστοιχα. Το 1841 ο Sir Henry Pottinger, εξ ονόματος της βρετανικής κυβέρνησης, επιθυμούσε να λάβει τη νομιμοποίηση του εμπορίου οπίου υποστηρίζοντας ότι η ποινικοποίηση του εμπορίου οπίου οδηγεί αναπόφευκτα στην απάτη και τη χρήση βίας. Με βάση τη νομιμοποίηση της κατανάλωσης καπνού στην Αγγλία, ο Sir Henry Pottinger έστειλε ένα υπόμνημα στους Κινέζους, στο οποίο εξήγησε τα πλεονεκτήματα ενός συστήματος ελέγχου, ανοχής και φορολογίας της νόμιμης διακίνησης οπίου, παρόμοιου με τον κανονισμό εμπορίου των αλκοολούχων ποτών στις δυτικές χώρες [3]. 5

7 3. Παραγωγή των ναρκωτικών Οι απελευθερωμένες και ιδιωτικοποιημένες αγορές έχουν επιτρέψει στη βιομηχανία ναρκωτικών να επεκτείνει τις δραστηριότητές της παγκοσμίως, ανοίγοντας νέους διαδρόμους στις ζώνες παραγωγής και διεισδύοντας στη «νομική» οικονομία σε βαθμό που οι ιθύνοντες δεν μπορούν να αγνοήσουν. Το διεθνές εμπόριο ναρκωτικών έχει ετήσιο τζίρο περίπου 400 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Μόνο η βιομηχανία όπλων έχει υψηλότερο κύκλο εργασιών από αυτόν. Όπως η κατασκευή αυτοκινήτων, τα φαρμακευτικά είδη ή ακόμα και καταθέτοντας σε τράπεζα, το εμπόριο ναρκωτικών έχει γίνει μια αληθινά παγκόσμια βιομηχανία: δεν γνωρίζει κανένα σύνορο και δεν έχει καμία ιδιαίτερη εθνική ταυτότητα. «Είναι μια οργανωμένη επιχείρηση που πραγματοποιείται με την υποστήριξη του τεράστιου κεφαλαίου, εργατικού δυναμικού, μέσων μεταφοράς, της πείρας, της επιρροής και της δύναμης. Οι οργανώσεις εμπορίου ναρκωτικών, είναι οργανωμένες όπως οι πολυεθνικές» συνοψίζει η INTERPOL. Σύμφωνα με το διεθνές πρακτορείο επιβολής του νόμου αυτές οι απέραντες «επιχειρήσεις» κινούνται από «ομάδες οργανωμένου εγκλήματος που εδρεύουν σε διάφορα μέρη του κόσμου, όπως τα καρτέλ κοκαΐνης που εδρεύουν στην Κολομβία και το Μεξικό, οι σπείρες εμπορίου ναρκωτικών στο Χονγκ Κονγκ, την Ταϊβάν και την Κίνα, η Yakuza στην Ιαπωνία, η σικελιανή Cosa Nostra που βασίζεται στις ομάδες της Νέας Υόρκης και μαφιών στη Ρωσία και κάποιων άλλων ανατολικοευρωπαϊκών χωρών.» Ναρκωτικά όλων των ειδών παράγονται πλέον σε όλες τις περιοχές του κόσμου, ικανοποιώντας κατ εκτίμηση 200 εκατομμύρια κανονικούς και περιστασιακούς χρήστες. Σύμφωνα με τους ερευνητές που συνδέονται στο πρόγραμμα της UNESCO, οι χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, για παράδειγμα, παράγουν 25 φορές περισσότερο χασίς από τον υπόλοιπο κόσμο. Φυτείες κόκας, που βρίσκονταν πάντα στη Βολιβία, Το Περού και την Κολομβία (εικόνα 1), επεκτείνονται σήμερα σε Ισημερινό, Βραζιλία, Βενεζουέλα, Παναμά, Γουιάνα, καθώς και, όπως έχει αναφερθεί, σε άλλες περιοχές του κόσμου. Η Chlorohydrate (το τελικό προϊόν προερχόμενο από την κόλλα της κοκαΐνης) κατασκευάζεται στα εργαστήρια που αναδύονται επίσης, μέσα σε νέες χώρες, όπως η Αργεντινή. Οι φυτείες παπαρουνών - οπίου - δεν είναι πλέον περιορισμένες στο «χρυσό τρίγωνο» της νοτιοανατολικής Ασίας (Λάος, Μυανμάρ, Ταϊλάνδη) ή στη «χρυσή ημισέληνο» (Αφγανιστάν, Ιράν, Πακιστάν) - αν και παραμένουν οι κύριοι 6

8 παραγωγοί - αλλά είναι επίσης καλλιεργούμενες σε Τουρκία, Αίγυπτο, Ανατολική Ευρώπη, Μεξικό, Κεντρική Αμερική, και στην κεντρική Ασία, όπου, σύμφωνα με τον οικονομολόγο και ερευνητή Δρ. Kadyr Alimov από το Ουζμπεκιστάν «υπάρχουν περισσότερα από εκτάρια ανεξέλεγκτου εδάφους που σπέρνεται με παπαρούνες» [3]. Οι πλέον προσοδοφόρες αγορές για την κοκαΐνη και τις οπιούχες ουσίες παραμένουν οι Ηνωμένες Πολιτείες και η δυτική Ευρώπη, αλλά η κατανάλωση διαδίδεται πολύ γρηγορότερα από ποτέ και στην ανατολική Ευρώπη, τη νοτιοανατολική Ασία και την Αφρική, όπου ecstasy, κοκαΐνη, και ηρωίνη γίνονται όλο και περισσότερο δημοφιλή. Η κάνναβη και τα παράγωγά της βρίσκονται τώρα σε όλα τα μέρη της γης. Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, το εμπόριο αμερικανικής κάνναβης είναι αξίας μέχρι 25 εκατομμυρίων δολαρίων ετησίως, το οποίο το κάνει ένα από τα κορυφαία τρία «γεωργικά» προϊόντα στις Η.Π.Α. μαζί με τη σόγια και το καλαμπόκι. Εικόνα 1. Παραγωγή κοκαΐνης στην Κολομβία. Αναφορικά με την παραγωγή των ναρκωτικών ουσιών, παρουσιάζονται ενδιαφέρουσες ομοιότητες και διαφορές μεταξύ των διαφόρων χωρών παραγωγής. Παρά τις σημαντικές δυσκολίες στον υπολογισμό των εδαφών παραγωγής και ιδιαίτερα του πλήθους των παραγωγών, η εκτίμηση κάποιων ποσοτήτων είναι εφικτή. Για παράδειγμα, τη δεκαετία του 90, το Αφγανιστάν και η Μυανμάρ/Βιρμανία εξουσίαζαν την παγκόσμια παραγωγή ηρωίνης, παράγοντας μαζί το 85%-90% του παγκοσμίου οπίου, όπως φαίνεται στον πίνακα 1. Άλλα ασιατικά έθνη μαζί με την Κολομβία και το Μεξικό συμπληρώνουν την παγκόσμια παραγωγή. 7

9 Πίνακας 1. Η διαχρονική εξέλιξη της παραγωγής οπίου ανά χώρα Αφγανιστάν Βιρμανία Άλλα ασιατικά κράτη Κολομβία Μεξικό Σύνολο Πηγή: UNODCCP (United Nations Office for Drug Control and Crime Prevention), Global Illicit Drug Trends, 2001 (Γραφείο των Η.Ε. για τον έλεγχο των ναρκωτικών και την πρόληψη του εγκλήματος, «Η κατάσταση της παγκόσμιας διακίνησης ναρκωτικών», 2001). Ομοίως, τα στοιχεία δείχνουν ότι μόνο μια χούφτα χωρών αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας παραγωγής κοκαΐνης. Αν και το Περού σχεδόν μονοπωλούσε την παγκόσμια παραγωγή κοκαΐνης στις αρχές της δεκαετίας του 90, η Κολομβία αποτελεί πλέον τον κορυφαίο παραγωγό κοκαΐνης στην περιοχή (πίνακας 2). Πίνακας 2. Η διαχρονική εξέλιξη της παραγωγής κοκαΐνης ανά χώρα Βολιβία Κολομβία Περού Σύνολο Πηγή: UNODCCP (United Nations Office for Drug Control and Crime Prevention), Global Illicit Drug Trends, 2001 (Γραφείο των Η.Ε. για τον έλεγχο των ναρκωτικών και την πρόληψη του εγκλήματος, «Η κατάσταση της παγκόσμιας διακίνησης ναρκωτικών», 2001). Αντίθετα, σχετικές πληροφορίες για την παραγωγή μαριχουάνας είναι πολύ δυσκολότερο να βρεθούν, κυρίως επειδή η παραγωγή είναι διάχυτη παγκοσμίως. Αυτό συμβαίνει διότι για τη μαριχουάνα η παραγωγή του ναρκωτικού ανά στρέμμα είναι αρκετά μικρή και οι παραγωγοί μπορούν να είναι ταυτόχρονα αποδοτικοί και διακριτικοί. Σύμφωνα με το πρόγραμμα των Η.Ε. για τον έλεγχο των ναρκωτικών (UNDCP, United Nations Drug Control Programme), 120 χώρες έχουν εκθέσει την παράνομη καλλιέργεια της κάνναβης κατά τη διάρκεια της προηγούμενης δεκαετίας. Η INTERPOL έχει στη σχετική λίστα το Μαρόκο, τη Νότια Αφρική, την Νιγηρία, το Αφγανιστάν, το Πακιστάν, το Μεξικό, την Κολομβία, και την Τζαμάικα ως βασικούς 8

10 παραγωγούς, με μεγάλες και συνεχώς αυξανόμενες περιοχές καλλιέργειας και μεγάλο αριθμό συλλήψεων. Εντούτοις, οι Η.Π.Α. δεν αποκαλύπτουν την εγχώρια παραγωγή κάνναβης. Μια ενδιαφέρουσα διαπίστωση θα μπορούσε να είναι η καλλιέργεια οπίου και κοκαΐνης σε μικρό αριθμό χωρών. Παρόλο που η παραγωγή τόσο του οπίου όσο και της κοκαΐνης έχει αυξηθεί κατά καιρούς σε διάφορες χώρες, σε πολλές από αυτές η παραγωγή έχει διωχτεί από τις αρχές [4]. 3.1 Αφγανιστάν Το Αφγανιστάν αποτελεί σημαντικό παγκόσμιο κέντρο καλλιέργειας παπαρούνας και παραγωγής οπίου. Σύμφωνα με διεθνείς οργανισμούς σήμερα στο Αφγανιστάν καλλιεργούνται εκτάρια χωραφιών παπαρούνας, που καλύπτουν περίπου το 20% της καλλιεργήσιμης γης, αυξημένα κατά πολύ σε σχέση με τα εκτάρια που καλλιεργούνταν το 1994 και τα το Η σημερινή παραγωγή οπίου στη χώρα υπολογίζεται ότι αποφέρει περίπου 2,8 δισεκατομμύρια δολάρια [5]. Εικόνα 2. Καλλιέργεια οπίου στο Αφγανιστάν. Η έξαρση της παραγωγής οπίου ξεκινά μετά τον πόλεμο με τους Σοβιετικούς, οι οποίοι εισέβαλαν στη χώρα το Δεκέμβρη του Τα χωράφια των αγροτών γέμισαν νάρκες και οι καλλιέργειες εσπεριδοειδών αντικαταστάθηκαν από τη καλλιέργεια οπίου. Το εμπόριο ναρκωτικών χρηματοδότησε εν μέρει την αντίσταση των 9

11 μουτζαχεντίν κατά των Σοβιετικών, αλλά συνέχισε να αποτελεί σημαντική πηγή εσόδων και για τους Ταλιμπάν που επέβαλαν φόρο της τάξης του 20% της αξίας της ηρωίνης. Το 1996 το Αφγανιστάν παρήγαγε τόνους ακατέργαστου οπίου και η αφγανική ηρωίνη τροφοδοτούσε το 80% και το 50% της ευρωπαϊκής και της παγκόσμιας αγοράς, αντίστοιχα. Παρά την τεράστια παραγωγή, οι καλλιεργητές εισέπρατταν ελάχιστο ποσοστό επί των κερδών. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Αφγανός αγρότης λάμβανε το 1% της αξίας της ηρωίνης, 2,5% κατέληγε στις τσέπες των μεσαζόντων, 5% δαπανούνταν για τη διέλευση του εμπορεύματος από τρίτες χώρες, ο φόρος αφαιρούσε άλλο ένα 20% και το υπόλοιπο, περίπου 70%, μοιράζονταν οι έμποροι ναρκωτικών στη Δύση [6]. Στο παρακάτω σχήμα παρουσιάζεται ένα ενδεικτικό διάγραμμα της κατανομής του κέρδους της εμπορίας ναρκωτικών. Εικόνα 3. Η κατανομή του κέρδους της εμπορίας ναρκωτικών σύμφωνα με τη Διεθνή Εποπτεία Ναρκωτικών ( International Drug Watch ) Ο ρόλος της δύσης στο Αφγανιστάν Στο διάγραμμα φαίνεται με ιδιαίτερα γλαφυρό τρόπο η «ανάπτυξη» που πέτυχαν οι κατοχικές δυνάμεις των ΗΠΑ στην παραγωγή οπίου στο Αφγανιστάν. Είναι ευνόητο ποιοί και πώς συμμετέχουν στην μοιρασιά των εκατομμυρίων, διότι,παρά τις τεράστιες αξίες που παράγονται εκεί από την καλλιέργεια του οπίου, οι Αφγανοί πολίτες εξακολουθούν, εκτός από την κατοχή των Δυτικών, να αντιμετωπίζουν βαριά φτώχια που φτάνει σε επίπεδα εξαθλίωσης. Η εκτόξευση της παραγωγής συμπίπτει με την μεγάλη Αμερικανική εισβολή στην χώρα μετά την προβοκάτσια των δίδυμων πύργων το Οι Ηνωμένες Πολιτείες προσφέρουν δισεκατομμύρια ευρώ κάθε χρόνο για τους τρομοκράτες στο Αφγανιστάν και τη χρηματοδότηση της υπηρεσίας πληροφοριών του Πακιστάν που συνεργάζεται με τους Ταλιμπάν, φυσικά με χρήματα που προέρχονται 10

12 από την παραγωγή και εμπορία οπίου. Από την συνολική παγκόσμια παραγωγή, το 44% των παράνομων ναρκωτικών αγοράζονται από τη Βόρεια Αμερική και το 33% από την Ευρώπη. Το παγκόσμιο εμπόριο ναρκωτικών το 2003 αντιπροσώπευε περίπου 250 δισεκατομμύρια ευρώ. Η παπαρούνα είναι ίσως το μοναδικό μέσο βιοπορισμού των Αφγανών αγροτών. Λίγο μετά την εισβολή της Δύσης είχαν μοιραστεί υποσχέσεις για γενναίες εξωτερικές επιδοτήσεις με στόχο την μεταστροφή σε άλλες μορφές καλλιέργειας. Οι υποσχέσεις αυτές κατέληξαν άγονες, όπως φαίνεται και στο παρακάτω γράφημα (εικόνα 4) [7]. Εικόνα 4. Η παραγωγή οπίου στο Αφγανιστάν από το 1981 έως το 2008, σύμφωνα με τα στοιχεία του γραφείου των Η.Ε. για τα ναρκωτικά και το έγκλημα (UNODC). 3.2 Κεντρική Ασία Μέσα σε διάστημα αρκετών ετών η κεντρική Ασία με τα σχετικά εκτενή οδικά δίκτυα, τις αεροπορικές μεταφορές, τους σιδηροδρόμους και τα πορώδη σύνορα, έχει γίνει διάδρομος εμπορίας ναρκωτικών. Ο Bogdan Lisovich, αντιπρόσωπος του προγράμματος ελέγχου ναρκωτικών των Ηνωμένων Εθνών στην κεντρική Ασία, παρατηρεί ότι η βιομηχανία ναρκωτικών παίρνει τεράστιες και ανησυχητικές διαστάσεις μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης. Σε ένα σεμινάριο της ΟΥΝΕΣΚΟ που διοργανώθηκε στην Τασκένδη του Ουζμπεκιστάν τον Δεκέμβριο του 1998, ο Lisovich εξήγησε ότι ένα μεγάλο μέρος αυτής της ανάπτυξης οφειλόταν στη γεωγραφία της περιοχής. «Το Αφγανιστάν, ο παγκοσμίως μεγαλύτερος παραγωγός οπιούχων ναρκωτικών, συνορεύει με τρία κεντρικά ασιατικά κράτη, το Τατζικιστάν, το 11

13 Ουζμπεκιστάν και το Τουρκμενιστάν. Το 1997 το Αφγανιστάν παρήγαγε τόνους ακατέργαστου οπίου, ή το 58% της παγκόσμιας παραγωγής. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του UNDCP, μέχρι και το 65% των ναρκωτικών του Αφγανιστάν ή περίπου 80 τόνοι ηρωίνης εξάγονται ετησίως και μπορεί μέσω των κεντρικών ασιατικών κρατών να βρεθούν στις αγορές της δυτικής Ευρώπης και αλλού. Τα σύνορα που διαχωρίζουν τα κράτη της κεντρικής Ασίας είναι ένας περίπλοκος λαβύρινθος, ουσιαστικά ανεξέλεγκτος, και η διαδρομή του εμπορίου οπίου είναι δυνατό να αλλάξει χώρες αρκετές φορές ακόμα και όταν οδηγείται από μια πόλη σε άλλη στην ίδια χώρα. Αυτό σημαίνει ότι οι έμποροι ναρκωτικών μπορούν να διακινήσουν το εμπόρευμά τους εύκολα, χωρίς ανίχνευση. Επίσης, αυτά τα κράτη είναι αδύναμα οικονομικά και οι πληθυσμοί τους αισθάνονται την πίεση της φτώχειας, αφού οι μέσες μηνιαίες αποδοχές είναι περίπου πέντε δολάρια, και επικρατούν υψηλά ποσοστά ανεργίας. Σύμφωνα με την εδρεύον στο Παρίσι International Drug Watch («Διεθνής Εποπτεία Ναρκωτικών»), αυτό έχει δημιουργήσει ένα μεγάλο πλήθος διακινητών ναρκωτικών ουσιών, καθώς πλήθος ανθρώπων είναι πρόθυμο να μεταφέρει ναρκωτικά σε μεγάλες αποστάσεις για 5 ή 10 δολάρια. Επίσης, ανώτεροι δημόσιοι υπάλληλοι - από τους αξιωματικούς της αστυνομίας και τους τελωνειακούς μέχρι και τους δικαστές - μπορούν εύκολα να δωροδοκηθούν. «Ως αποτέλεσμα της κυβερνητικής διαφθοράς» σύμφωνα με τον Ουζμπέκο οικονομολόγο και ερευνητή Δρ. Kadyr Z. Alimov, «οι παραγωγοί πλέον ενημερώνονται για την επιβολή διαδικασιών ενάντια στη διακίνηση ναρκωτικών και έτσι είναι σε θέση να κρύψουν εγκαίρως τις πρώτες ύλες τους. Σύμφωνα πάλι με τον Alimov, περισσότερα από 4.5 εκατομμύρια εκτάρια κάνναβης φυτεύονται στην απέραντη κοιλάδα Chue, που εκτείνεται στο έδαφος του Καζακστάν, του Κιργιστάν και του Ουζμπεκιστάν. Ακόμη, περισσότερα από εκτάρια ανεξέλεγκτου εδάφους σπέρνονται με παπαρούνες στην κεντρική Ασία. Είναι χαρακτηριστικό ότι περίπου το 50% του αγροτικού πληθυσμού καλλιεργεί ναρκωτικά και η ποσότητα του εδάφους που αφιερώνεται στην καλλιέργεια ναρκωτικών έχει αυξηθεί τόσο πολύ την τελευταία δεκαετία, ώστε οι παραγωγοί δεν μπορούν να μαζέψουν όλη τη συγκομιδή χωρίς την έκτακτη βοήθεια του τοπικού πληθυσμού». Σύμφωνα με τον Alimov [3], η πλειοψηφία (80%) των τοξικομανών είναι νέοι κάτω των 30 ετών, και επιπλέον τις δύο τελευταίες δεκαετίες η αναλογία των γυναικών χρηστών προς τους άντρες αυξήθηκε από περίπου 3% σε 30%. Επίσης, οι περισσότεροι αγρότες στο Ουζμπεκιστάν κάνουν χρήση ναρκωτικών ουσιών, με αποτέλεσμα το 12

14 ποσοστό των καταγεγραμμένων τοξικομανών που ζουν στην επαρχία να αγγίζει πλέον το 41%. Η βιομηχανία ναρκωτικών αλλάζει το πρόσωπο της κεντρικής Ασίας προς το χειρότερο. Όσον αφορά το Καζακστάν, για παράδειγμα, έχει καταγεγραμμένους χρήστες ναρκωτικών, εντούτοις σύμφωνα με την Alma Yesirkegnova, επικεφαλή του τοπικού γραφείου του UNDCP, οι πραγματικοί αριθμοί είναι περίπου δέκα φορές μεγαλύτεροι. «Αν και μερικοί μεταξύ των πολιτικών της κεντρικής Ασίας θα επιθυμούσαν να σταματήσουν το πρόβλημα ναρκωτικών», επισημαίνει ο Alimov, «είναι εκ των προτέρων καταδικασμένοι να αποτύχουν, αφού η μαφία των ναρκωτικών είναι πολύ ισχυρή, πλούσια και έξυπνη. Τα σύνορα είναι εύκολα προσπελάσιμα και η συνεργασία μεταξύ της αστυνομίας των διάφορων κρατών της περιοχής και της INTERPOL είναι ελάχιστη. Η μαφία των ναρκωτικών στην κεντρική Ασία πρόκειται να μείνει εδώ» [3]. 3.3 Κολομβία Η περίοδος ευημερίας των κολομβιανών εμπόρων ναρκωτικών φαίνεται να τελειώνει. Έχει πλέον γίνει πολύ δυσκολότερη για αυτούς η πολυτελής ζωή, που περιελάμβανε διαμονή σε βίλες τύπου-hollywood και ουρανοξύστες από γυαλί, ή ένα «αξιοπρεπές» εισόδημα από την πώληση ή την ενοικίαση αυτών. Από τη σύλληψη των αδελφών Rodrigues Orejuela, των ηγετών του καρτέλ του Cali, το 1996 και τη σκλήρυνση των νόμων περί εμπορίου ναρκωτικών, ο τομέας των ακινήτων παρουσιάζει ύφεση. Στις πόλεις που είχαν προηγουμένως ωφεληθεί από τη διαρκή οικονομική ανάπτυξη, λόγω της επένδυσης τεράστιων ποσών «παράνομου» χρήματος, η ανεργία έχει πλέον αυξηθεί αρκετά. Κατά τη διάρκεια της έξαρσης της χρήσης μαριχουάνας, προς το τέλος της δεκαετίας του 70, στη παραλιακή πόλη Baranquilla στον Ατλαντικό, η βάση της πλειοψηφίας των εμπόρων ναρκωτικών, είχε μια θεαματική εκτόξευση στον τομέα των κατασκευών. Ωστόσο, τα πράγματα άλλαξαν όταν η παραγωγή μαριχουάνας στην Κολομβία κατέρρευσε υπό την πίεση του ανταγωνισμού της Βόρειας Αμερικής. Στο απόγειο της διακίνησης κοκαΐνης, στη δεκαετία του 80, υπήρξε μία παρόμοια οικοδομική άνθηση στο Cali, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Κολομβίας, όπου κατασκευάστηκαν πολυτελείς κατοικίες, μικρά παλάτια, ξενοδοχεία πέντε αστέρων και μεγάλα εμπορικά κέντρα. Οι άδειες κατασκευής κάλυψαν 5,6 εκατομμύρια 13

15 τετραγωνικά μέτρα σε 11 κολομβιανές πόλεις το 1982 σε αντιδιαστολή με τα 2,7 εκατομμύρια του Οι κολομβιανοί διακινητές ναρκωτικών προτιμούσαν να χρησιμοποιούν την επένδυση ακινήτων με σκοπό το ξέπλυμα χρημάτων, καθώς ο τομέας των ακινήτων επέτρεπε μια σχετική αδιαφάνεια ως προς την προέλευση των κεφαλαίων, αντίθετα από τις τραπεζικές εργασίες, όπου η προέλευση οποιουδήποτε ποσού άνω των δολαρίων έπρεπε να διευκρινίζεται. Σύμφωνα με μια μελέτη του αμερικανικού Υπουργείου Θησαυροφυλακίου, το 1996, το ένα τρίτο των επιχειρήσεων που ελέγχονταν από το καρτέλ του Cali άνηκε στον τομέα των ακινήτων ή των κατασκευών. Εντούτοις, η έγχυση των ναρκοδολαρίων έδωσε ώθηση στην οικονομία, και υπήρξε άφθονη προσφορά εργασίας για τους αρχιτέκτονες, τους μηχανικούς, τους κτίστες, τους υδραυλικούς, τους πωλητές επίπλων, καθώς επίσης και για τους δικηγόρους, τους οικονομικούς συμβούλους και τους επενδυτές. Οι νομικές και εγκληματικές οικονομίες είχαν συνυφαστεί τόσο ώστε τα ναρκο-δολάρια να υποστηρίζονται και από την αστική οικονομία. «Υπήρξε μια ορισμένη ανοχή προς τους διακινητές ναρκωτικών», εξηγεί η Anne Proenza, Γαλλίδα δημοσιογράφος που εργάζεται στην Κολομβία. Αυτά ίσχυαν την εποχή της οικονομικής ευημερίας. «Η κοινωνική ανισότητα ήταν υψηλή στην Κολομβία με τον πλούτο να συγκεντρώνεται στα χέρια λίγων οικογενειών. Τα ναρκωτικά δημιούργησαν μια μικρή επανάσταση με την αλλαγή των κοινωνικών συσχετισμών, και έτσι πολλοί άνθρωποι εθελοτυφλούσαν σκεπτόμενοι τον εκσυγχρονισμό της χώρας. Οι έμποροι ναρκωτικών βοήθησαν την αγορά εργασίας, αλλά θα μπορούσαν επίσης να είναι πολύ γενναιόδωροι ανεγείροντας σχολεία και νοσοκομεία. Τα βρώμικα χρήματα έγιναν κινητήριος μοχλός της οικονομίας, και έτσι η δράση της μαφίας ήταν ανεκτή, επειδή βοηθούσε την οικονομική ανάπτυξη. Όταν, όμως, προσπάθησε να διεισδύσει στους πολιτικούς κύκλους, η κυβέρνηση εκδήλωσε πόλεμο εναντίον της», λέει η Martha Luz Garcia, συντάκτης ενός βιβλίου σχετικού με την κολομβιανή μαφία [3]. 3.4 Αφρική Αν και μέχρι και είκοσι χρόνια πριν η Αφρική δεν είχε πρόβλημα με τη χρήση ναρκωτικών, η κατάσταση πλέον έχει αλλάξει. Ωστόσο, η παραγωγή και κατανάλωση ναρκωτικών ουσιών στην Αφρική έχει ιδιαίτερα και μάλλον γεωγραφικά 14

16 χαρακτηριστικά. Στη δυτική ακτή, για παράδειγμα, υπάρχει μια σταθερή ροή κοκαΐνης από τη νότια Αμερική. Στην ανατολική ακτή η ηρωίνη φθάνει άμεσα από τη «χρυσή ημισέληνο» και το «χρυσό τρίγωνο» (εικόνα 5). Στο νότιο τμήμα της Αφρικής, ειδικότερα στη Νότια Αφρική, στο Λεσότο, στη Ζιμπάμπουε και στο Μαλάουι, η κατανάλωση και παραγωγή της κάνναβης παρουσιάζει αύξηση. Το ιδανικό κλίμα για την καλλιέργεια των ναρκωτικών, συνδυασμένο με το χαμηλό κόστος τους, έχει προκαλέσει άνθηση της αγοράς ναρκωτικών. Συνεπώς, η κίνηση στα ευρωπαϊκά, στα μεσανατολικά και τα αυστραλιανά λιμάνια έχει αυξηθεί. Εικόνα 5. Η διακίνηση ναρκωτικών στην Αφρική [3]. Ένα μεγάλο μέρος της μαριχουάνας που εξάγεται προέρχεται από το Λεσότο, μια τυπική αγροτική και ορεινή χώρα περίπου δύο εκατομμυρίων κατοίκων που έχει μόνο τρεις πηγές στηρίγματος του εισοδήματός της: οι μισθοί που στέλνουν οι ανθρακωρύχοι του Λεσότο που εργάζονται στη Νότια Αφρική, διεθνής οικονομική ενίσχυση και καλλιέργεια κάνναβης. Το 1997 η International Drug Watch ερεύνησε την κατάσταση εκεί. Ο ερευνητής Laurent Laniel παρατηρεί ότι η περισσότερη καλλιέργεια κάνναβης είναι παραδοσιακή αντίδραση στην εδαφολογική διάβρωση, ένα σοβαρό πρόβλημα στο Λεσότο, καθώς η κάνναβη αυξάνεται γρήγορα σε άγονα εδάφη. Η έρευνα υπολογίζει ότι σχεδόν το 50% του γεωργικού εισοδήματος προέρχεται από την πώληση της κάνναβης, αποτελώντας σημαντικό παράγοντα οικονομικής ενίσχυσης των 15

17 αγροτών. Κάποιες πηγές υποστηρίζουν ότι οι τοπικοί πολιτικοί, λίγο πολύ ανοιχτά, αντιμετωπίζουν τα εισοδήματα από την κάνναβη ως ανεπίσημη, αλλά χρήσιμη ώθηση στην ισορροπία των πληρωμών της χώρας. «Οι καλλιεργητές ζουν από το εισόδημα, και το χρησιμοποιούν συχνά για να πληρώσουν για την εκπαίδευση των παιδιών τους. Η δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι απαγορευτικά ακριβή στο Λεσότο και συνήθως μόνο η καλλιέργεια μαριχουάνας παρέχει την πληρωμή των διδάκτρων. Εν τω μεταξύ τα προϊόντα περνούν λαθραία, συνήθως με ταξί, στη Νότια Αφρική και μεταφέρονται από το Κέιπ Τάουν στο Ντέρμπαν και στην Ευρώπη. Το Λάγος, το Ναϊρόμπι, η Κινσάσα, το Νταρ Ες Σαλάμ και το Κάιρο είναι άλλες σημαντικές πύλες της βιομηχανίας ναρκωτικών στην αφρικανική ήπειρο [3]. 3.5 Βόρεια Κορέα Οι νόμιμες εξαγωγές της Βόρειας Κορέας το 2001 ανέρχονται στα 650 εκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με την αναφορά του Wall Street Journal στις 23 Απριλίου του Την ίδια χρονιά οι εισροές της χώρας από παράνομες δραστηριότητες κυμαίνονταν μεταξύ 0,5 και 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων. Η Βόρεια Κορέα παράγει σχεδόν 40 τόνους οπίου το χρόνο, σύμφωνα με έκθεση των αξιωματούχων της U.S. Forces Korea το 2003 [8]. 16

18 4. Διακίνηση των ναρκωτικών και οικονομικά στοιχεία Η διακίνηση ναρκωτικών είναι η μεγαλύτερη πηγή εσόδων στην αλυσίδα του εμπορίου ναρκωτικών, καθώς η ζήτηση στην αγορά αυξάνεται ολοένα και περισσότερο και εδραιώνει ακόμα περισσότερες εγκληματικές ομάδες, όπως η «μαφία». Οι διαφορές στον τρόπο παραγωγής των ναρκωτικών ουσιών οδηγούν σε διαφορετικό τρόπο που διάφορες ουσίες εισβάλλουν στην αγορά αλλά και σε εναλλακτική προσφορά στην αγορά. Η λιανική τιμή των ναρκωτικών καθορίζεται κυρίως μετά το στάδιο παραγωγής τους. Η μεγαλύτερη ποσοστιαία αύξηση πραγματοποιείται κατά τη διέλευση των προϊόντων από σύνορα χωρών, ενώ η μεγαλύτερη απόλυτη αύξηση πραγματοποιείται μέσα στις χώρες εισαγωγής. Σύμφωνα με μια μελέτη του UNDCP το 1994, το κόστος παραγωγής του οπίου στο Πακιστάν ήταν περίπου 90 δολάρια ανά κιλό. Η χονδρική τιμή της ηρωίνης στο Πακιστάν ήταν δολάρια ανά κιλό, ενώ στις ΗΠΑ δολάρια, όπου η λιανική τιμή ήταν δολάρια ανά κιλό, ισοδύναμη με περίπου δολάρια για ένα καθαρό κιλό ηρωίνης, δηλαδή η λιανική τιμή στις Η.Π.Α. είναι περίπου κατά φορές αυξημένη σε σχέση με την τιμή παραγωγής στο Πακιστάν. Εντούτοις, η μεγαλύτερη αύξηση της τιμής πραγματοποιείται στο εσωτερικό των Η.Π.Α [4]. Η γενική εκτίμηση του παγκόσμιου τζίρου του εμπορίου ναρκωτικών στα 400 δισεκατομμύρια δολάρια σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη θα πρέπει να αναλυθεί με βάση την ηρωίνη, το πλέον χρησιμοποιούμενο από τα «ακριβά» ναρκωτικά. Το ποσό αυτό προκύπτει από τον πολλαπλασιασμό της παγκοσμίως καταναλισκόμενης ποσότητας ηρωίνης με τη λιανική τιμή της στην αμερικανική αγορά, η οποία κυμαίνεται από 70 έως 900 δολάρια ανά γραμμάριο. Επομένως, ο παγκόσμιος τζίρος της ηρωίνης, λαμβάνοντας υπόψη τις εκτιμήσεις για τη συνολική παραγωγή μείον τις συλλήψεις, προκύπτει από 50 έως 641 δισεκατομμύρια δολάρια. Οι αναλυτές των Η.Ε., θεωρώντας τη μέση τιμή αυτού του εύρους (346 δισεκατομμύρια δολάρια), επιλέγουν έπειτα μια χαμηλότερη τιμή 150 δολάρια ανά γραμμάριο, που αντιστοιχεί στη δυτική Ευρώπη και την Ωκεανία (πιθανώς συνήθως Αυστραλία), με αποτέλεσμα να προκύπτει τελικά ένα πιο ρεαλιστικό ποσό για τον ετήσιο παγκόσμιο τζίρο της ηρωίνης, περίπου 107 δισεκατομμύρια δολάρια. Το ποσό αυτό είναι λίγο μεγαλύτερο από το ένα τέταρτο 17

19 του συνολικού ετήσιου διεθνούς εμπορίου ναρκωτικών, όπως υπολογίζεται από τα Η.Ε [4]. Αν και η λιανική τιμή πώλησης οπιούχων ναρκωτικών είναι χαμηλότερη στις αναπτυσσόμενες χώρες, εντούτοις αυτοί οι πληθυσμοί αποτελούν μειοψηφία στην κατανάλωση του παγκόσμιου οπίου. Υπολογίζεται ότι η παραγωγή παγκόσμιου οπίου στα τέλη δεκαετίας του 90 ήταν περίπου τόνοι, που ισοδυναμεί με 400 τόνους καθαρής ηρωίνης, και αν από αυτό το ποσό αφαιρεθεί το ποσοστό των συλλήψεων προκύπτουν περίπου 340 τόνοι. Ακόμα στις Η.Π.Α., το γραφείο του εθνικού ελέγχου των ναρκωτικών (ONDCP, Office of National Drug Control Policy), ανακοίνωσε ότι η συνολική ετήσια κατανάλωση ηρωίνης το 2000 ανήλθε σε περίπου 12 τόνους, ενώ άλλες, λιγότερο αξιόπιστες πηγές εκτιμούν μια κατανάλωση 18 τόνων. Υψηλή χρήση ηρωίνης παρουσιάζουν επίσης η δυτική Ευρώπη, ο Καναδάς και η Αυστραλία. Το συνολικό πλήθος των χρηστών ηρωίνης σε αυτές τις χώρες είναι περίπου 1,5-2,5 εκατομμύρια, διπλάσιο από το αντίστοιχο των Η.Π.Α. Αντίθετα, η ανατολική Ευρώπη και η Ρωσία έχουν σχετικά περιορισμένο πλήθος χρηστών ηρωίνης, προσθέτοντας περίπου άλλο ένα εκατομμύριο. Ωστόσο, οι εξαρτημένοι από την ηρωίνη σε αυτές τις χώρες καταναλώνουν δύο φορές περισσότερο κατά κεφαλήν από ό,τι εκείνοι στις ΗΠΑ, οδηγώντας σε χαμηλότερες τιμές λιανικής πώλησης για την ηρωίνη. Συνολικά αυτό προσθέτει άλλους 60 τόνους ηρωίνης στη κατανάλωση στο δυτικό κόσμο. Σύμφωνα με αμερικανικές εκτιμήσεις η κατανάλωση στην ανατολική Ευρώπη και τη Δύση είναι περίπου 80 τόνοι. Κατά προσέγγιση τα τρία τέταρτα της ηρωίνης καταναλώνονται στα φτωχά έθνη στην Ασία. Τα ποσοστά χρηστών ηρωίνης σε σχέση με τον αντίστοιχο πληθυσμό φαίνονται να είναι υψηλά στη νοτιοδυτική (Πακιστάν, Αφγανιστάν και Ιράν) και νοτιοανατολική Ασία (Βιρμανία, Ταϊλάνδη και Μαλαισία). Οι ακριβείς εκτιμήσεις σε αυτά τα κράτη είναι αμφισβητήσιμες, αλλά είναι γενικά γνωστό ότι έχουν περίπου 5 εκατομμύρια χρήστες. Η Κίνα και η Ινδία αντιμετωπίζουν αυξανόμενο πρόβλημα εθισμού στην ηρωίνη, αν και δεν έχει ακόμα αποσαφηνιστεί το ακριβές ποσοστό του πληθυσμού που είναι εθισμένοι. Εντούτοις, λαμβάνοντας υπόψη το μεγάλο συνολικό πληθυσμό τους (2.3 δισεκατομμύρια), ακόμη και ένα μικρό ποσοστό προκαλεί μεγάλη συμβολή στον παγκόσμιο πληθυσμό εθισμένων στην ηρωίνη, όπως φαίνεται και στο παρακάτω διάγραμμα (εικόνα 6) [4]. 18

20 Εικόνα 6. Η παγκόσμια κατανομή των χρηστών ηρωίνης σύμφωνα με τα στοιχεία του γραφείου των Η.Ε. για τα ναρκωτικά και το έγκλημα (UNODC). Ένας άλλος τρόπος εκτίμησης του παγκοσμίου τζίρου από τη χρήση ηρωίνης μπορεί να γίνει με βάση το πλήθος των χρηστών σε κάθε χώρα και τη λιανική τιμή πώλησης της ηρωίνης σε αυτές. Η λιανική τιμή στις ασιατικές χώρες είναι εντυπωσιακά χαμηλότερη σε σχέση με τις ΗΠΑ και τη δυτική Ευρώπη, γεγονός που συμβαδίζει με τα αντίστοιχα ημερομίσθια. Τα Η.Ε. (1997) εκθέτουν τις τιμές λιανικής πώλησης της ηρωίνης στο Πακιστάν και στην Ταϊλάνδη. Για το Πακιστάν, η τιμή είναι 4 δολάρια ανά γραμμάριο και η καθαρότητα περίπου 40%, με αποτέλεσμα να προκύπτει μια καθαρή τιμή γραμμαρίου 10 δολάρια. Η τιμή στην Ταϊλάνδη αναφέρεται ως 5-6,7 δολάρια ανά γραμμάριο, ωστόσο η καθαρότητα είναι άγνωστη. Εάν θεωρηθεί ένα ποσοστό καθαρότητας ίσο με 40%, η καθαρή τιμή γραμμαρίου είναι περίπου 15 δολάρια. Ένας εξαρτημένος στο Πακιστάν ξοδεύει ετησίως μόνο 500 δολάρια στην ηρωίνη, ενώ στην Ταϊλάνδη, που έχει υψηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα, οι ετήσιες δαπάνες ηρωίνης ενός εξαρτημένου ανέρχονται σε περίπου 1000 δολάρια. Για την Ασία, όπου το πλήθος των χρηστών είναι περίπου 10 εκατομμύρια, οι ετήσιες δαπάνες για τη χρήση ηρωίνης ανέρχονται στα 10 δισεκατομμύρια δολάρια. Συνυπολογίζοντας, 12 δισεκατομμύρια δολάρια για τις Η.Π.Α. και 15 δισεκατομμύρια δολάρια για τον υπόλοιπο δυτικό κόσμο, ο παγκόσμιος τζίρος με βάση τις λιανικές τιμές προκύπτει περίπου 37 δισεκατομμύρια δολάρια. Στην εικόνα 7 φαίνεται η κατανομή του παγκόσμιου τζίρου του εμπορίου ηρωίνης. Κάνοντας παρόμοιους υπολογισμούς για την κοκαΐνη, τη μαριχουάνα και τις αμφεταμίνες προκύπτει ένας αριθμός περίπου δισεκατομμυρίων δολαρίων ετησίως [4]. 19

21 Εικόνα 7. Η κατανομή του παγκοσμίου τζίρου του εμπορίου ηρωίνης σύμφωνα με τα στοιχεία του γραφείου των Η.Ε. για τα ναρκωτικά και το έγκλημα (UNODC). 20

22 5. Αντιμετώπιση του εμπορίου ναρκωτικών 5.1 Απαγόρευση του εμπορίου ναρκωτικών Η απαγόρευση του εμπορίου ναρκωτικών καθιερώνεται μέσω νομοθετικών πλαισίων από τις κυβερνήσεις για να αποτρέψει και να εξαλείψει την ανταλλαγή τέτοιων παράνομων αγαθών. Οι προσπάθειες απαγόρευσης για το εμπόριο ναρκωτικών ποικίλουν, αν και η διεθνής φύση της εμπορίας ναρκωτικών απαιτεί τη συνεργασία μεταξύ των χωρών στον τομέα αυτό. Οι οργανώσεις για τον έλεγχο ναρκωτικών και την πρόληψη εγκλήματος, όπως το γραφείο Ηνωμένων Εθνών, εργάζονται για να διατηρήσουν και να βοηθήσουν τις διεθνείς δραστηριότητες απαγόρευσης και να ενθαρρύνουν τις χώρες να συνεργαστούν σε διεθνείς προσπάθειες ελέγχου ναρκωτικών. Η αμερικανική κυβέρνηση έχει κηρύξει επίσημα τον πόλεμο ενάντια στα ναρκωτικά και προσπαθεί να παίξει ηγετικό ρόλο στη διεθνή προσπάθεια κατά των ναρκωτικών. Οι δραστηριότητές τους εστιάζονται στις διαδικασίες απαγόρευσης στις ζώνες διέλευσης ναρκωτικών και τις χώρες παραγωγής και στην πίεση στις άλλες χώρες να υιοθετήσουν πολιτικές κατά των ναρκωτικών. Παρά αυτές τις προσπάθειες, υπολογίζεται από τα Ηνωμένα Έθνη ότι μόνο 10-15% της διακίνησης της ηρωίνης και 30% της κοκαΐνης παρεμποδίζονται παγκοσμίως, ενώ για να αντιμετωπιστεί ουσιαστικά το πρόβλημα θα πρέπει να παρεμποδιστεί τουλάχιστον το 70% της διεθνούς διακίνησης ναρκωτικών. Οι εκθέσεις προτείνουν ότι έχει υπάρξει μια αύξηση στις επιτυχείς παρεμποδίσεις, εντούτοις η αγορά ναρκωτικών συνεχίζει να παράγει την ίδια ή ακόμα και υψηλότερη ποσότητα παράνομων ναρκωτικών. Ακόμη, έχει παρατηρηθεί ότι η αύξηση των μέτρων αντιμετώπισης της διακίνησης ναρκωτικών σε κάποια περιοχή οδηγεί σε αύξησή της σε άλλες. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν η κεντρική και νότια Ασία και η Λατινική Αμερική, όπου παράγεται και εμπορεύεται η πλειοψηφία των παράνομων ναρκωτικών και εκεί στρέφονται οι διεθνείς προσπάθειες απαγόρευσης της διακίνησης. Ωστόσο, η εμπορία ναρκωτικών συνεχίζει να επεκτείνεται μέσω των δικτύων διακίνησης, συμπεριλαμβανομένης της διασυνοριακής συνεργασίας και των διεθνών συνδέσεων. Αυτή η αύξηση και η αυξανόμενη οργάνωση των δικτύων διακίνησης ναρκωτικών προκύπτουν όχι μόνο από μια επεκτεινόμενη καταναλωτική αγορά, αλλά και από την φτώχεια. Ο πόλεμος ενάντια στα ναρκωτικά αυξάνει το κόστος τους, που καθιστά την 21

23 παραγωγή ναρκωτικών και την πώληση πιο κερδοφόρες και επομένως ελκυστικότερες, ιδιαίτερα για εκείνους που ζουν στην φτώχεια. Τον τελευταίο καιρό μερικά κράτη έχουν εστιάσει την πολιτική τους κατά των ναρκωτικών προς τη μείωση της χρήσης, βασιζόμενα στην ιδέα ότι η μείωση της κατανάλωσης θα βοηθήσει στη μείωση της παραγωγής και διακίνησης ναρκωτικών [9]. 5.2 Η αποτελεσματικότητα του ελέγχου των ναρκωτικών Το διεθνές σύστημα ελέγχου των ναρκωτικών οικοδομήθηκε σε διάστημα ενός αιώνα, αρχής γενομένης με την επιτροπή που δημιουργήθηκε το 1909 στη Σαγκάη για τον έλεγχο του εμπορίου του οπίου. Η φετινή Παγκόσμια Έκθεση για τα Ναρκωτικά κάνει μια ανασκόπηση των εκατό χρόνων της πολιτικής για τα ναρκωτικά. Δείχνει ότι σε σύγκριση με έναν αιώνα πριν, η παγκόσμια παραγωγή οπίου είναι περίπου 70% χαμηλότερη, λαμβάνοντας όμως υπόψη ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός τετραπλασιάστηκε κατά την ίδια περίοδο. Η Έκθεση κάνει μια αξιολόγηση των τάσεων στον τομέα των ναρκωτικών την περίοδο μετά την ειδική σύνοδο της Γενικής Συνέλευσης (UNGASS) του 1998, η οποία παρότρυνε τα κράτη να πράξουν περισσότερα για τον έλεγχο των ναρκωτικών. Η Παγκόσμια Έκθεση για τα Ναρκωτικά κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για την πολύ πρόσφατη άνοδο στην προσφορά ναρκωτικών. Το 2007 στο Αφγανιστάν σημειώθηκε σοδειά-ρεκόρ οπίου, με συνέπεια η παγκόσμια παράνομη παραγωγή οπίου να έχει διπλασιαστεί σε σχέση με το Οι περισσότερες καλλιέργειες οπίου (80%) βρίσκονται σε 5 νότιες επαρχίες της χώρας, όπου οι Ταλιμπάν αποκομίζουν κέρδη από τα ναρκωτικά. Στην υπόλοιπη χώρα η καλλιέργεια οπίου είτε βρίσκεται στο τέλος της είτε μειώνεται σε χαμηλά επίπεδα. Ο Antonio Μaria Costa, προϊστάμενος του γραφείου των Η.Ε στα ναρκωτικά και το έγκλημα παρατηρεί ότι οι στατιστικές για τα ναρκωτικά δείχνουν ότι το πρόβλημα έχει περιοριστεί εντυπωσιακά κατά τον περασμένο αιώνα, ενώ έχει σταθεροποιηθεί τα τελευταία 10 χρόνια. Ακόμη, παρατηρείται μεγάλη αύξηση της προσφοράς ηρωίνης και της καλλιέργειας κόκας σε περιοχές που βρίσκονται υπό των έλεγχο ανταρτών, όπως για παράδειγμα στις νότιες περιοχές του Αφγανιστάν, που βρίσκονται υπό τον έλεγχο των Ταλιμπάν. 22

24 Η ίδια εικόνα υπάρχει και στην Κολομβία, όπου η καλλιέργεια της κόκας αυξήθηκε κατά 27% το 2007, αν και παραμένει περίπου 40% χαμηλότερη από το Η παραγωγή των φύλων της κόκας και της κοκαΐνης επικεντρώνεται κυρίως σε 10 δήμους (το 5% από τους 195 δήμους της χώρας), στους οποίους παράγεται σχεδόν η μισή ποσότητα κοκαΐνης (280 τόνοι). Παρά την σημαντική αύξηση της παραγωγής κόκας, η παραγωγή της κοκαΐνης στην Κολομβία (παγκοσμίως ο μεγαλύτερος παραγωγός) παρέμεινε η ίδια λόγω της μείωσης της σοδειάς. Συνεχίζοντας, ο Α. Costa σημειώνει: «Τα τελευταία χρόνια η κυβέρνηση της Κολομβίας κατέστρεψε μεγάλη έκταση καλλιέργειας κόκας, χρησιμοποιώντας εναέρια μέσα. Ήταν μια αναμφισβήτητα επιτυχημένη επιχείρηση τόσο κατά των ένοπλων ομάδων όσο και κατά των εμπόρων ναρκωτικών. Στο μέλλον, με την αποδιοργάνωση του FARC (Επαναστατικές Ένοπλες Δυνάμεις της Κολομβίας), ο έλεγχος της καλλιέργειας κόκας ίσως καταστεί ευκολότερος» [10]. Σε μία συνέντευξη που παρέθεσε ο στρατηγός Βέρα Καραβίτο, επικεφαλής δίωξης ναρκωτικών της Κολομβίας, αναλύει τη μέθοδο αντιμετώπισης του εμπορίου ναρκωτικών, η οποία περιλαμβάνει διάφορα επίπεδα. Ένα από αυτά είναι ο αυστηρός έλεγχος, ο οποίος στην ξηρά γίνεται στις εθνικές οδούς, στα λιμάνια και κυρίως στα αεροδρόμια. Εκεί ελέγχονται τόσο τα ναρκωτικά που προτίθενται να εξαχθούν από την χώρα, όπως επίσης και η εισαγωγή των χημικών ουσιών που χρησιμοποιούνται για την επεξεργασία των ναρκωτικών. Στο επίπεδο της παραγωγής, η αντιμετώπιση του προβλήματος γίνεται με το ξερίζωμα των καλλιεργειών, που είναι το βασικό πρόγραμμα της κυβέρνησης του Αλβάρο Ουρίμπε στον αγώνα κατά των ναρκωτικών. Αυτή η εργασία γίνεται κυρίως με ψεκασμούς, χρησιμοποιώντας αεροπλάνα (εικόνα 8). Ο Καραβίτο θεωρεί επιτυχημένη αυτή τη στρατηγική, καθώς οδήγησε στη μείωση των παρανόμων καλλιεργειών κατά 30%, από τα στα εκτάρια. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του, σήμερα στην Κολομβία δεν πρέπει να υπάρχουν πάνω από εκτάρια κόκας. Ταυτόχρονα η κυβέρνηση εκτελεί διάφορα προγράμματα που προωθούν την εναλλακτική καλλιέργεια, προσφέροντας διαφορετικές δυνατότητες στους αγρότες που καλλιεργούν κόκα, έτσι ώστε να αλλάξουν αυτή την δραστηριότητά τους με την καλλιέργεια άλλων, νόμιμων προϊόντων και φυσικά να ωφεληθούν και οι ίδιοι οικονομικά [11]. 23

25 Εικόνα 8. Ψεκασμοί φυτειών κόκας στην Κολομβία. 24

26 6. Ο κοινωνικός και οικονομικός αντίκτυπος του εμπορίου ναρκωτικών Σύμφωνα με το πρόγραμμα ελέγχου ναρκωτικών των Ηνωμένων Εθνών (UNDCP), που είναι η επίσημη πηγή εκτιμήσεων, το ετήσιο παγκόσμιο εμπόριο στα παράνομα ναρκωτικά κυμαίνεται από 300 έως 500 δισεκατομμύρια δολάρια, που αντιστοιχεί περίπου στο 8% του διεθνούς εμπορίου. Το ποσό αυτό είναι μεγαλύτερο από το διεθνές εμπόριο σιδήρου και χάλυβα, και των μηχανοκίνητων οχημάτων, και σχεδόν ίδιο μέγεθος με το συνολικό διεθνές εμπόριο στα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα. Ωστόσο, το εκτιμούμενο ποσό του εμπορίου ναρκωτικών είναι υψηλότερο από την πραγματική ροή συναλλαγών, επειδή το μεγαλύτερο μέρος της τιμής λιανικής πώλησης καθορίζεται από την προστιθέμενη αξία στις χώρες εισαγωγής. Σύμφωνα με τον Carsten Hyttel, αντιπρόσωπο της ανατολικής Αφρικής του γραφείου των Η.Ε. που ασχολείται με τα ναρκωτικά και το έγκλημα, το μέγεθος της παγκόσμιας παράνομης βιομηχανίας ναρκωτικών είναι ισοδύναμο με το 0.9% του παγκόσμιου ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος ή υψηλότερο από το ΑΕΠ του 88% των χωρών της γης. «Ο εχθρός κατά του οποίου αγωνιζόμαστε δεν είναι μικρός, είναι ένα τέρας», είπε ο εν λόγω επικεφαλής της UNODC Antonio Maria Costa στην ετήσια έκθεσή του. Το «τέρας» του Costa αποτελεί το 14% των παγκοσμίων γεωργικών εξαγωγών και αντιπροσωπεύει το βιοπορισμό εκατομμυρίων αγροτών χαμηλού εισοδήματος στον πλανήτη. Η παγκόσμια αγορά κάνναβης εκτιμάται σε 142 δισεκατομμύρια δολάρια, ακολουθούμενη από την κοκαΐνη (71 δισεκατομμύρια δολάρια) και τις οπιούχες ουσίες (65 δισεκατομμύρια δολάρια). Ο Scott Henson σημειώνει: «αυτό σημαίνει, από πρακτικής άποψης, ότι, εάν το όνειρο της παύσης του εμπορίου ναρκωτικών πραγματικά πετύχαινε, ένα μεγάλο μέρος της παγκόσμιας οικονομίας από τη Βολιβία μέχρι το Αφγανιστάν και τη βόρεια Καλιφόρνια θα κατέρρεε μέσα σε μία παγκόσμια κρίση». Η εκτίμηση του παγκοσμίου εμπορίου ναρκωτικών είναι ο πρωταρχικός σκοπός της UNODC, η οποία θεωρεί απαραίτητο να γίνει κατανοητό το πεδίο και το εύρος επιρροής του. «Οι συναλλαγές αυτές δεν εκτιμώνται από κάποια ιδιωτική λογιστική εταιρεία, και η δυναμική της βιομηχανίας ναρκωτικών δεν μπορεί εύκολα να εκτιμηθεί από τους αναλυτές και τους οικονομολόγους», αναφέρει η έκθεση. 25

27 Η UNODC εκτιμά ότι περισσότερο από τα δύο τρίτα των εισοδημάτων από το εμπόριο ναρκωτικών, ή 214 δισεκατομμύρια δολάρια, προήλθαν από τις λιανικές πωλήσεις ναρκωτικών, με τη Βόρεια Αμερική μόνο να αντιστοιχεί σε περίπου 100 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως. Οι Ευρωπαίοι ξοδεύουν περίπου 70 δισεκατομμύρια δολάρια στη χρήση ναρκωτικών σύμφωνα με την έκθεση. Ακόμη, ο αριθμός ατόμων παγκοσμίως που κάνουν χρήση ναρκωτικών τουλάχιστον μια φορά ετησίως είναι 200 εκατομμύρια, ή το 5% του ενήλικου πληθυσμού. Τρεις από τους τέσσερις καταναλωτές ναρκωτικών, ή 160 εκατομμύρια άνθρωποι, ήταν χρήστες μαριχουάνας, και αυτός ο αριθμός αυξάνεται σύμφωνα με την UNODC, που επίσης σημειώνει ότι: «όλοι οι δείκτες - παραγωγή, συλλήψεις και κατανάλωση - υποδηλώνουν ότι η αγορά σε διεθνές επίπεδο επεκτείνεται περαιτέρω». Προς το παρόν, δεν υπάρχει καμία ένδειξη που να συνηγορεί στον περιορισμό αυτής της επέκτασης, αφού, για παράδειγμα, η καλλιέργεια κοκαΐνης στις Άνδεις της Νότιας Αμερικής εξακολουθεί να αυξάνει, περίπου κατά 2% ετησίως [12]. Κατά συνέπεια, αν και παράνομη, η παραγωγή και το εμπόριο ναρκωτικών αποτελούν εισοδηματική πηγή για πολλές χώρες, εισόδημα το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να «στρογγυλέψει» τα εθνικά δημοσιονομικά ελλείμματα, ή για να κάνει άτομα, ομάδες, επιχειρήσεις ακόμη και ολόκληρες χώρες πλουσιότερες μέσω της χρηματοδότησης «νόμιμου εισοδήματος». Έρευνα στο «ξέπλυμα χρημάτων» από εμπόριο ναρκωτικών αποκαλύπτει ακριβώς πόσο πολύ οι παράνομες και οι επίσημες οικονομίες έχουν συνδυαστεί μεταξύ τους και πώς τα πλοκάμια της βιομηχανίας ναρκωτικών έχουν φθάσει σε όλους τους τομείς της κοινωνίας: από τις περιθωριοποιημένες ομάδες, όπως οι αγρότες παραγωγοί ή τα «βαποράκια» του δρόμου, σε εκείνες που «καμουφλάρονται» μέσα στο οικονομικοπολιτικό σύστημα, όπως οι επιχειρηματίες, και τα κρατικά όργανα. Αυτό γίνεται σαφές και μέσα από κάποια παραδείγματα: Το υπουργείο εσωτερικών θεμάτων του Ουζμπεκιστάν υπολογίζει ότι σε πέντε δημοκρατίες της κεντρικής Ασίας περίπου 50% του αγροτικού πληθυσμού αύξησε τα ναρκωτικά στο έδαφός του σύμφωνα με το βασισμένο πρόγραμμα ελέγχου ναρκωτικών ΕUNDCP (un drug control) της Βιέννης. Η παράνομη βιομηχανία ναρκωτικών απασχολούσε το 10% του εργατικού δυναμικού της Βολιβίας στις αρχές της δεκαετίας του

28 Σύμφωνα με την ομοσπονδιακή αστυνομία της Βραζιλία ένας από τους πιο γνωστούς εμπόρους στην πολιτεία Rondonia, ο Jabes Rabelo, ήταν αιρετό μέλος του εθνικού συνεδρίου το Μάλιστα αυτός και ο αδελφός του χρησιμοποίησαν την περιουσία που προήλθε από το εμπόριο ναρκωτικών για να αναλάβουν την τοπική βιομηχανία παραγωγής καφέ και, αυξάνοντας την τιμή του καφέ, έβγαλαν πολλούς ανταγωνιστές έξω από την αγορά. Μέχρι τώρα, το μεγαλύτερο μέρος των πληροφοριών για το εμπόριο ναρκωτικών, που διαδίδονται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ή/και κάποιες σχετικές οργανώσεις, περιορίζεται στην αναφορά συγκεκριμένων γεγονότων και αριθμών. Ωστόσο, για την ορθότερη αντιμετώπιση του προβλήματος η έρευνα πρέπει να εστιαστεί στις πλευρές παραγωγής και κατανάλωσης των προϊόντων. Η τεράστια βιομηχανία ναρκωτικών ουσιών αποτελεί πλέον σημαντική συνιστώσα της παγκόσμιας οικονομίας, καθώς έχει σημαντικές επιπτώσεις στους βασικούς κανόνες και τα πρότυπα της κοινωνικής οργάνωσης και επομένων στην εξέλιξη των κοινωνιών. Ως εκ τούτου η ανάγκη για ενδελεχή μελέτη του εμπορίου ναρκωτικών κρίνεται απαραίτητη [3]. 6.1 Το ερευνητικό πρόγραμμα της UNESCO Λίγα είναι γνωστά για το βαθύ αντίκτυπο της εμπορίας ναρκωτικών στις οικονομίες και τις κοινωνίες ή τις πολιτικές επιπτώσεις της. Πολλές μελέτες έχουν γίνει για το φαινόμενο των ναρκωτικών, αλλά οι κυβερνήσεις έχουν εστιάσει στους κινδύνους που έθεσε στην υγεία και στην πάταξή του. Το 1996, η διαχείριση του κοινωνικού προγράμματος μετασχηματισμών (MOST) της UNESCO προώθησε ένα ερευνητικό πρόγραμμα για να μελετηθούν οι οικονομικοί και κοινωνικοί μετασχηματισμοί που συνδέθηκαν με τη διεθνή εμπορία ναρκωτικών. Άρχισε και εποπτεύθηκε από τον ανθρωπολόγο Christian Geffray (που πέθανε το 2001), τον κοινωνιο-οικονομολόγο Guilhem Fabre και τον οικονομολόγο Michel Schiray, και πραγματοποιήθηκε από μια ομάδα κοινωνιολόγων, εθνολόγων, ανθρωπολόγων και οικονομολόγων, με την υποστήριξη από το γραφείο των Η.Ε. για τον έλεγχο των ναρκωτικών και την πρόληψη εγκλήματος. Τα αποτελέσματα του προγράμματος, που περιέλαβε κυρίως τέσσερις μεγάλες χώρες με ευρεία βάση τις οικονομίες τους - Βραζιλία, Κίνα, Ινδία και Μεξικό - κυκλοφόρησαν υπό τον τίτλο της παγκοσμιοποίησης, των ναρκωτικών και της 27

29 ποινικοποίησης. Οι ερευνητές, συνήθως ντόπιοι των περιοχών, μελέτησαν, συναντήθηκαν και μίλησαν με τους διακινητές ναρκωτικών και τους καταναλωτές, τους δικαστές και την αστυνομία, τους δικηγόρους και ανώτερους κυβερνητικούς υπαλλήλους. Πέρασαν χρόνια γράφοντας άρθρα στον τύπο και αποφάσεις δικαστηρίων σχετικά με τα ναρκωτικά, μελέτησαν τη μετακίνηση των κεφαλαίων και τη λειτουργία «φορολογικών καταφυγίων». Η ολοκλήρωση του προγράμματος δείχνει ότι κοινωνική και η οικονομική έρευνα μπορεί να γίνει ακόμη και στον πολύ κλειστό κόσμο του οικονομικού αδικήματος. Το κύριο συμπέρασμα του εγχειρήματος είναι ότι η εμπορία ναρκωτικών και το ξέπλυμα χρημάτων - που πηγαίνουν μαζί - είναι άμεσα συνδεδεμένα σε μια ολόκληρη σειρά άλλων ποινικών δραστηριοτήτων, η αύξηση των οποίων κατά τη διάρκεια των προηγούμενων 20 ετών οφείλεται κατά ένα μεγάλο μέρος στη χαλαρότητα των οικονομικών ελέγχων και την παγκοσμιοποίηση. Μερικές από τις μελέτες αποκαλύπτουν τη χρήση των offshore τραπεζών, οι οποίες καλούνται «νομική παρανομία», ενώ αποκαλύπτεται επίσης ο σημαντικός ρόλος των φορολογικών καταφυγίων και ιδιαίτερα η σκοτεινή διαχείριση των χρημάτων από τους πλούσιους. Σύμφωνα με την ίδια έκθεση, η ατιμωρησία που απολαμβάνουν οι διακινητές ναρκωτικών οφείλεται στην ικανότητά τους, στην εξουδετέρωση ή την υπονόμευση της εργασίας της αστυνομίας μέσω της συστηματικής δωροδοκίας και, σε μερικές περιπτώσεις, στη διαφθορά των κυβερνητικών δυνάμεων. Για τους συντάκτες η μορφή δωροδοκίας που επικρατεί σε μια δεδομένη χώρα εξαρτάται αυστηρά από τη φύση του κράτους και την ισορροπία δυνάμεων μεταξύ των δικτύων κρατικών οργάνων και εμπορίας ναρκωτικών. Η μελέτη για την πολιτεία Rondonia της Βραζιλίας παρέχει τα εντυπωσιακά παραδείγματα των διακινητών ναρκωτικών, οι οποίοι εκλέγονται ως δήμαρχοι, κοινοβουλευτικοί αντιπρόσωποι και γερουσιαστές. Στο Μεξικό - με τα corrido, δημοφιλή τραγούδια που γιόρταζαν κάποτε τους επαναστατικούς ήρωες όπως ο Pancho Villa και ο Emilio Zapata - εγκωμιάζουν τώρα τις πράξεις των διακινητών ναρκωτικών, γεγονός που δείχνει το κοινωνικό διάνθισμα της εικόνας μερικών από αυτούς τους εγκληματίες, οι οποίοι έχουν γίνει ήρωες των γειτονιών τους και των πόλεων γέννησής τους. Η πολιτική επιρροή των εγκληματικών δικτύων, που φαίνεται τόσο τοπικά όσο και σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, θέτει προφανώς το θέμα του χάσματος μεταξύ του νόμου στα χαρτιά και της επιβολής του. Μόνο οι μικρο-έμποροι φαίνονται να 28