ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΕΝΟΤΗΤΑ Β : TO ΔΙΚΑΙΟ

Transcript

1 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΕΝΟΤΗΤΑ Β : TO ΔΙΚΑΙΟ ΚΕΦ.3: ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ & ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΥΝΑΜΙΚΗ Περιεχόμενα: 1. Εξουσία & πολιτική εξουσία 2. Πολιτικά συστήματα 3. Πολιτικά κόμματα 4. Τοπική Αυτοδιοίκηση 5. Συνδικαλισμός 6. Κοινή γνώμη & ομάδες πίεσης 7. Κοινωνία πολιτών 8. Φαινόμενα λαϊκισμού-προπαγάνδα

2 3.1. Εξουσία & πολιτική εξουσία Εξουσία: η δύναμη που έχει κάποιος να επιβάλλει τη βούληση του σε κάποιον άλλο ή να επηρεάζει τη συμπεριφορά του. Μπορεί να διαμορφώνεται με διάφορους τρόπους από τον εξαναγκασμό μέχρι τη χειραγώγηση. Άσκηση εξουσίας: όταν η συμπεριφορά διαμορφώνεται λόγω του φόβου μιας τιμωρίας ή λόγω της ανάγκης για ανταμοιβή Κρατική εξουσία: η δυνατότητα του κράτους να εξαναγκάζει σε συμμόρφωση προς τις επιταγές του, μέσω των μηχανισμών που διαθέτει. Παράδειγμα: Ένοπλες δυνάμεις: για αντιμετώπιση εξωτερικών απειλών Αστυνομία: για διασφάλιση δημόσιας τάξης & ασφάλειας Στη σύγχρονη κοινοβουλευτική δημοκρατία η εξουσία ασκείται από το λαό μέσω των εκλεγμένων αντιπροσώπων του. Η ελευθερία των πολιτών απέναντι στην αυθαιρεσία των οργάνων της πολιτικής εξουσίας διασφαλίζεται : Μέσω των κανόνων δικαίου που θέτουν περιορισμούς στην άσκηση πολιτικής εξουσίας και διασφαλίζουν τη νομιμότητα της. Με τη δράση της «κοινωνίας των πολιτών» δηλ. κοινωνικών οργανώσεων που ασκούν πίεση και υπερασπίζονται το δημόσιο συμφέρον.

3 3.2. Πολιτικά συστήματα Πολιτικό σύστημα: οργανωμένο σύνολο με θεσμούς διακυβέρνησης (Βουλή, Κυβέρνηση) & φορείς σύνδεσης αυτών με τη κοινωνία (πολιτικά κόμματα). Το πολιτικό σύστημα παράγει νόμους και δημοκρατικές αξίες (πολυφωνία, δημοκρατικός διάλογος). 1. τρόπος λήψης αποφάσεων Κριτήρια διάκρισης πολιτικών συστημάτων 2. αρμοδιότητες Προέδρου & Κοινοβουλίου 3. βαθμός διάχυσης πολιτικής εξουσίας σε χαμηλότερες βαθμίδες διοίκησης Συναινετικά Πλειοψηφικά Προεδρικά Κοινοβουλευτικά Συγκεντρωτικά Αποκεντρωμένα 4. ανάλογα με την ιδεολογική βάση Φιλελευθερισμός-Καπιταλισμός Σοσιαλισμός- Κομμουνισμός

4 3.2. Πολιτικά συστήματα 1. Φιλελευθερισμός-Καπιταλισμός 18 ος αιώνας: Βιομηχανική και Γαλλική επανάσταση με ιδεολογικό υπόβαθρο τον πολιτικό φιλελευθερισμό, με αντίστοιχο στην οικονομία τον οικονομικό φιλελευθερισμό: Βασικές θέσεις Οικονομικού φιλελευθερισμού Παρέμβαση του κράτους στο ελάχιστο δυνατό Εξασφάλιση ελευθερίας στο άτομο για επιδίωξη των σκοπών του laissez faire : ελευθερία διεξαγωγής συναλλαγών που διασφαλίζεται με κανόνες από το κράτος Άνταμ Σμιθ: πατέρας του οικονομικού φιλελευθερισμού Το εργοστασιακό σύστημα παραγωγής είχε τεράστιες κοινωνικές επιπτώσεις με υποχρεωτική μετανάστευση εκατομμυρίων ανθρώπων στα αστικά κέντρα όπου επιβίωναν σε άθλιες συνθήκες, με συνέπεια τη διαμόρφωση ταξικής συνείδησης (θεωρούν ότι τα συμφέροντα τους έρχονται σε αντίθεση με τα συμφέροντα των άλλων τάξεων)

5 3.2. Πολιτικά συστήματα (συνέχεια) Καπιταλισμός: είναι το οικονομικό σύστημα όπου το κεφάλαιο επενδύεται από τους ιδιώτες με σκοπό το κέρδος Χαρακτηριστικά του: 2 ο μισό 19 ου αιώνα: εδραίωση κυριαρχίας δυτικών κρατών με την αποικιοκρατία που ενσωματώνει νέες χώρες στο καπιταλιστικό σύστημα, ενώ αναπτύσσονται η εκπαίδευση, η τεχνολογία και η επιστήμη Αρχές 20 ου αιώνα-οικονομική κρίση του 1929 Σημαντικές αλλαγές: Ιδιωτική επιχειρηματικότητα ανταγωνισμός για κατάκτηση αγορών κερδοσκοπική επιχείρηση Κρατικός παρεμβατισμός: για δημιουργία έργων υποδομής, παροχή κοινωνικών υπηρεσιών και επιχειρηματικότητας (εμπνευστής: Κέϊνς) Κοινωνικό κράτος πρόνοιας για τη δημιουργία συνθηκών απασχόλησης, δημόσιας εκπαίδευσης, και περίθαλψης για όλους

6 3.2. Πολιτικά συστήματα (συνέχεια) 2. Σοσιαλισμός Κομμουνισμός Στηρίχθηκε στον Καρλ Μαρξ και το έργο του «Το Κεφάλαιο». Βασικές του θέσεις: Στον καπιταλισμό οι εργάτες αμείβονται με ημερομίσθια μικρότερα της αξίας των αγαθών που παράγουν. Την υπεραξία της εργασίας τους την καρπώνονται οι καπιταλιστές που εισπράττουν μεγαλύτερο ποσοστό κέρδους απ όσο δικαιούνται Οι εργάτες (προλεταριάτο) γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης από τους καπιταλιστές Το προλεταριάτο θα επαναστατήσει και θ ακολουθήσει ένα στάδιο σοσιαλισμού, όπου ο καθένας θ αμείβεται ανάλογα με την εργασία του Θ ακολουθήσει ένα στάδιο κομμουνισμού με την επικράτηση της αταξικής κοινωνίας και την αμοιβή του καθενός ανάλογα με τις ανάγκες του. Ο υπαρκτός σοσιαλισμός έγινε πραγματικότητα με την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 στη Ρωσία, που απετέλεσε το «αντίπαλον δέος» για τη Δύση. Το διεθνές σοσιαλιστικό κίνημα διασπάστηκε σε: σοσιαλδημοκράτες και κομμουνιστές. Όμως η πτώση του τείχους του Βερολίνου το 1989, σήμανε τη κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων που επισφραγίστηκε με τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991.

7 3.3. Τα πολιτικά κόμματα Πολιτικό κόμμα: οργανωμένη ομάδα ατόμων με στόχο τη προώθηση συγκεκριμένων θέσεων, που μπορεί να οδηγήσει στην ανάληψη διακυβέρνηση της χώρας. Μέσω των κομμάτων η κυβέρνηση ενημερώνεται για τα αιτήματα των πολιτών. Χαρακτηριστικά πολιτικού κόμματος Κομματικά συστήματα έχει στόχο τη κατάκτηση της εξουσίας Οργάνωση με μέλη που έχουν «κομματική ταυτότητα» έχει ιδεολογική βάση (π.χ. φιλελεύθερη) Μονοκομματικό (π.χ. κομμουνιστικό κόμμα Κίνας) Πολυκομματικό (περισσότερα από 2 κόμματα) Δικομματισμός: εναλλαγή 2 κομμάτων στην εξουσία (ΗΠΑ) Το Σύνταγμα αναγνωρίζει το δικαίωμα ελεύθερης ίδρυσης πολιτικών κομμάτων & ελεύθερης συμμετοχής σ αυτά. Δημοκρατική οργάνωση κομμάτων: βασική προϋπόθεση για τη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος & τη δυνατότητα του πολίτη για ενεργή συμμετοχή στα κοινά. Το κράτος ενισχύει οικονομικά τα κόμματα, διασφαλίζοντας έτσι την ανεξαρτησία τους από ιδιωτικά συμφέροντα

8 3.4. Τοπική Αυτοδιοίκηση (συνέχεια) Ο θεσμός της Τοπικής Αυτοδιοίκησης ευνοείται από τις σύγχρονες τάσεις αποκέντρωσης της πολιτικής εξουσίας προς τις κατώτερες βαθμίδες Διοίκησης. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση δίνει ευκαιρίες «ενεργητικής συμμετοχής» του πολίτη στα «κοινά», και ενδυναμώνει το αίσθημα ευθύνης του πολίτη απέναντι στη κοινωνία. Οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Ο.Τ.Α.) είναι Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου με διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια για την οποία το κράτος μεριμνά μέσω της εξασφάλισης των αναγκαίων πόρων (Φόρος Ακίνητης Περιουσίας). Με το Πρόγραμμα Καλλικράτης που ισχύει από τον Ιανουάριο 2011, η χώρα διαιρείται σε: 7 αποκεντρωμένες διοικήσεις (διορίζονται από την Κυβέρνηση)(map) 13 Περιφέρειες(map) 325 Δήμους Αυτοδιοικούμενα Νομικά Πρόσωπα: Οι αρχές τους εκλέγονται με καθολική ψηφοφορία από τους δημότες Οι εκλογές Δημάρχων και Περιφερειαρχών θα γίνονται κάθε 5 χρόνια, από τον Μάϊο 2014

9 3.4. Τοπική Αυτοδιοίκηση Αρμοδιότητες των Ο.Τ.Α. 1. Κατασκευή, συντήρηση κοινόχρηστων χώρων (πλατείες, πάρκα, δρόμοι) 2. Καθαριότητα, περισυλλογή, διαχείριση απορριμμάτων 3. Συντήρηση σχολείων και διαχείριση δημοτικών επιχειρήσεων Καινοτόμοι θεσμοί που προβλέπονται για τη Τοπική Αυτοδιοίκηση: Τοπικό δημοψήφισμα για θέματα τοπικού ενδιαφέροντος Διαβούλευση με συλλογικούς φορείς και οργανώσεις Χάρτα Δικαιωμάτων Δημότη Τοπικά Συμβούλια Νέων με σκοπό τη συμμετοχή τους στη διαχείριση τοπικών υποθέσεων Αρμοδιότητες Περιφερειών: χορήγηση αδειών εγκατάστασης βιομηχανιών, εξασφάλιση δημόσιας υγιεινής κλπ.

10 3.5. O συνδικαλισμός Αποβλέπει στη συνένωση προσώπων που ασκούν το ίδιο επάγγελμα για να προασπίσουν τα κοινά εργασιακά τους συμφέροντα, με τη δημιουργία συνδικάτων. Ιστορική αναδρομή 18 ος αιώνας: δημιουργία συνδικαλιστικού κινήματος από τους αγώνες των εργαζομένων στις μεγάλες βιομηχανίες σε Αγγλία, Γαλλία, ΗΠΑ 19 ος αιώνας: Η κοινωνική εξαθλίωση μεγάλου μέρους του πληθυσμού οδήγησε στην οργανωμένη αντίδραση των εργαζομένων μέσα από τα συνδικάτα. Το κράτος υιοθέτησε βασικά αιτήματα των εργαζομένων (ωράριο, συνθήκες εργασίας, πρόνοια σε περίπτωση ατυχήματος). Έτσι επήλθε η κοινωνική ισορροπία. 20 ος αιώνας: οι κοινωνικές αξίες συλλογικότητας & αλληλεγγύης αποτέλεσαν στοιχεία κοινωνικής συνοχής, ενώ στην Ελλάδα είχαμε αλματώδη αύξηση εργατικών σωματείων και ανάπτυξη του συνδικαλισμού.

11 3.5. O συνδικαλισμός (συνέχεια) Αποτελέσματα αγώνων συνδικαλ. κινήματος Σήμερα: η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας & διεθνοποίηση της παραγωγής θέτει νέες προκλήσεις στο συνδικαλιστικό κίνημα όπως: Περιθωριοποίηση, αποκλεισμός, ρατσισμός, εναλλακτικές μορφές απασχόλησης (ημιαπασχόληση, τηλεεργασία) Το συνδικαλιστικό κίνημα στη προσπάθεια του να βρει νέους τρόπους επαναδραστηριοποίησης προσπαθεί να: επανασυνδέσει την ανταγωνιστικότητα με τη κοινωνική δικαιοσύνη να καταπολεμήσει τη τάση πολιτικής απάθειας ««τη μειωμένη συμμετοχή των πολιτών στα κοινά. Προτάσεις για ξεπέρασμα δυσκολιών συνδικαλιστικού κινήματος: ανάπτυξη συνδικαλιστικής εκπαίδευσης Συνταγματική κατοχύρωση συνδικαλ. ελευθερίας ««δικαιώματος απεργίας ανεξαρτητοποίηση συνδικαλιστικής από τη κομματική δράση

12 3.6. Κοινή γνώμη & ομάδες πίεσης Κοινή γνώμη: είναι η συνισταμένη των θέσεων ενός μεγάλου αριθμού των μελών του κοινωνικού συνόλου για προβλήματα που παρουσιάζουν γενικό ενδιαφέρον. Παράγοντες που συμβάλλουν στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης: 1. η διαπροσωπική επικοινωνία (με φίλους, γονείς, καθηγητές) 2. η επιρροή των ΜΜΕ 3. οι επιδράσεις των καθοδηγητών γνώμης (πρόσωπα κύρους, πολιτικοί, ομάδες πίεσης) Ομάδες πίεσης/συμφερόντων Είναι μία νέα μορφή πολιτικής οργάνωσης & δράσης, που λειτουργεί διαμεσολαβητικά μεταξύ πολίτη κράτους. Προσπαθούν μέσα από την άσκηση πίεσης στη πολιτική εξουσία να προωθήσουν τα συμφέροντα μιας συγκεκριμένης κοινωνικής ομάδας (αγροτικές, εργατικές συνδικαλιστικές οργανώσεις, ενώσεις καταναλωτών). Τον 20 ο αιώνα έχουν αποκτήσεις υπερεθνικές δομές και μέλη σε όλο τον κόσμο.

13 3.7. Κοινωνία πολιτών/κοινωνικά κινήματα Κοινωνία πολιτών: σύνολο οργανώσεων ενεργών πολιτών που αναπτύσσουν συλλογική δράση & μέσω δημοκρατικού διαλόγου προωθούν αιτήματα γενικού συμφέροντος για να επηρεάσουν πολιτικές αποφάσεις. Περιλαμβάνει: συνδικάτα, σωματεία, ομάδες πίεσης, Μ.Κ.Ο., περιβαλλοντικές οργανώσεις Συμβολή σημαντική: Ενίσχυση συμμετοχικής δημοκρατίας Προστασία δικαιωμάτων πολιτών Ανάπτυξη δημοκρατικού διαλόγου Κοινωνικά κινήματα: ενώσεις πολιτών με χαλαρή οργάνωση, που κινητοποιούν τους πολίτες σε δράση, και είναι συνυφασμένες με κρίσιμες διαδικασίες (εκδημοκρατισμός, πολιτισμική γεφύρωση). Διαφοροποιούνται από τις ομάδες πίεσης/συμφερόντων που έχουν πιο αυστηρή οργάνωση και προωθούν σωματειακά συμφέροντα Μορφές κοινωνικών κινημάτων 1. Εργατικό κίνημα: μείωση δυναμικής τη 10ετία Νέα κοινωνικά κινήματα (φοιτητικό, οικολογικό, φεμινιστικό) που αγωνίζονται για θέματα όπως η υπερθέρμανση του πλανήτη, ασφάλεια τροφίμων, μεταλλαγμένα τρόφιμα 3. Παγκόσμια κινήματα ενάντια σε διεθνείς οργανισμούς, όπως η Παγκόσμια Τράπεζα

14 3.8. Φαινόμενα λαϊκισμού- Η προπαγάνδα Λαϊκότητα: εκφράζει τη συμμετοχή του λαού στην άσκηση της πολιτικής εξουσίας Λαϊκισμός: αυτό που δείχνει να είναι λαϊκό, χωρίς στη πραγματικότητα να είναι αποβλέπει στη παραπλάνηση του λαού και τη καθοδήγηση του, καλλιεργώντας την ανασφάλεια και παρωθώντας στη ξενοφοβία και το ρατσισμό. στη τέχνη εκδηλώνεται με τη μαζική κουλτούρα, τον εκχυδαϊσμό και τη προβολή του εμπορικού ή με εύπεπτα τηλεοπτικά προϊόντα σε πολιτικό επίπεδο, συνδέεται με τη δημαγωγία, τη χειραγώγηση και τη καλλιέργεια προσωπολατρίας Προπαγάνδα: η στοχευμένη διάδοση πεποιθήσεων με σκοπό να επηρεαστεί η κοινή γνώμη, ώστε οι πολίτες να υιοθετήσουν άκριτα ορισμένη στάση και να προχωρήσουν σε ορισμένες ενέργειες. Συνηθίζεται στα αυταρχικά καθεστώτα, όπου οι κυβερνώντες τη χρησιμοποιούν για να χειραγωγήσουν τη κοινή γνώμη προκειμένου να εξασφαλίσουν τη παραμονή τους στην εξουσία.

15 3.8. Φαινόμενα λαϊκισμού- Η προπαγάνδα (συνέχεια) Μέσα προπαγάνδας: Προφορικός λόγος (ημερίδες, διαλέξεις, media) Γραπτός λόγος (προκηρύξεις, επιστολές, εφημερίδες, βιβλία) Κάθε μορφή τέχνης (θέατρο, κινηματογράφος, λογοτεχνία) Διαδίκτυο Παράγοντες που ευνοούν λαϊκισμό-προπαγάνδα 1. έλλειψη παιδείας & κριτικής ικανότητας, που καθιστά το άτομο έρμαιο στα χέρια λαϊκιστών 2. η πολιτική απάθεια, δηλ. η αδιαφορία του λαού για συμμετοχή στη δημόσια ζωή, αλλά και η υπερβολική φιλοδοξία ορισμένων πολιτικών που καθιστούν τον λαό εύκολο θύμα λαϊκιστών. Η ανύψωση του μορφωτικού επιπέδου του λαού, και η συμμετοχή του στα «κοινά» μπορεί να σταθεί εμπόδιο στους λαϊκιστές-προπαγανδιστές ηγέτες. Προπαγάνδα για θεμιτούς σκοπούς (παραδείγματα): ανύψωση ηθικού του λαού σε περίπτωση πολέμου, ή η ευαισθητοποίηση των οδηγών για ασφαλή οδήγηση