Η ΑΝΑΘΕΩΡΗΜΕΝΗ ΧΑΡΤΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΑΡΘΡΑ ΠΟΥ ΙΑΣΦΑΛΙΖΟΥΝ ΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ

Transcript

1 Η ΑΝΑΘΕΩΡΗΜΕΝΗ ΧΑΡΤΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΑΡΘΡΑ ΠΟΥ ΙΑΣΦΑΛΙΖΟΥΝ ΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΑΙΚ. ΗΜΗΤΣΑΝΤΟΥ-ΚΡΕΜΕΖΗ Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ε.Μ.Π. Το άρθρο αναφέρεται στα κύρια άρθρα της αναθεωρηµένης Χάρτας, τη φιλοσοφία της και την ενδεχόµενη χρησιµότητά της στην προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς. Το ιεθνές Συµβούλιο Μνηµείων και Τόπων αντικατέστησε την προηγούµενη Χάρτα για τον Πολιτιστικό Τουρισµό το 1999, µε ένα πιο περιεκτικό θεσµικό µέσο που αναγνωρίζει τις σχέσεις και τις αλληλεπιδράσεις µεταξύ τουρισµού και πολιτιστικής κληρονοµιάς. Η Χάρτα περιλαµβάνει έναν ευρύτερο ορισµό της πολιτιστικής κληρονοµιάς απ ό,τι οι αρχαιολογικοί τόποι και το ιστορικό δοµηµένο περιβάλλον. Ενσωµατώνει την µη υλική κληρονοµιά (πολιτιστικές παραδόσεις και συλλογική µνήµη κάθε κοινότητας) και εστιάζει στη σηµασία της συµµετοχής της τοπικής ή φιλοξενούσας κοινότητας στο σχεδιασµό και τη διαχείριση του πολιτιστικού τουρισµού (λόγω της εγγύτητάς τους στα τουριστικά αξιοθέατα και του γεγονότος ότι ο τουρισµός αποτελεί µέρος της καθηµερινής τους ζωής). Κύριος στόχος της Χάρτας είναι να προωθήσει και να ενθαρρύνει την κατάλληλη τουριστική ανάπτυξη µέσω του τουριστικού τοµέα που σέβεται και εξαίρει τα κεφάλαια της πολιτιστικής κληρονοµιάς και του ζώντος πολιτισµού της φιλοξενούσας κοινότητας. Ο σηµαντικότερος στόχος της είναι να ενθαρρύνει τους επαγγελµατίες στον τοµέα της διατήρησης και του τουρισµού να συνεργαστούν, προκειµένου να αποκαλύψουν και να παρουσιάσουν τη σηµασία ενός τόπου στον επισκέπτη, όπως, επίσης, τη φιλοξενούσα κοινότητα. Η συνειδητοποίηση της σπουδαιότητας µπορεί να αυξήσει την ενηµέρωση του κοινού και την υποστήριξή του για τη διατήρηση των πόρων της πολιτιστικής κληρονοµιάς, και ειδικότερα των παραδοσιακών οικισµών ή παραδοσιακών κτιρίων, που εξαρτάται απευθείας από τη σύµφωνη άποψη του τοπικού πληθυσµού. Με τη γνωστοποίηση των απόψεων για τη διατήρηση ενός τόπου, το κοινό µπορεί ν αρχίσει ν αντιλαµβάνεται τη σπουδαιότητά της για το παρόν και το µέλλον του. Οι φιλοξενούσες κοινότητες µπορούν να ενδιαφερθούν περισσότερο για την κληρονοµιά τους και τη διατήρησή της, όταν η αξία της αντανακλάται στην δηµοτικότητά της στους επισκέπτες. Τα άρθρα 1, 2, 4 της Χάρτας αφορούν άµεσα ή έµµεσα την αρχιτεκτονική κληρονοµιά. Tο άρθρο 1 υπογραµµίζει τον κρίσιµο ρόλο της πολιτιστικής σηµασίας ενός τόπου στην προστασία και στην ανάδειξή του. Tο άρθρο 2 ενσωµατώνει προτάσεις που αναφέρονται στον τοπικό αρχιτεκτονικό χαρακτήρα. Tο άρθρο 4 αναφέρεται στη συµµετοχή της τοπικής ή της φιλοξενούσας κοινότητας στο σχεδιασµό και τη διαχείριση του πολιτιστικού τουρισµού. Τα άρθρα 1, 2, 4 της Χάρτας µπορούν να χρησιµεύσουν ως πάγια απαίτηση σε όλα τα project briefs κατά την προετοιµασία ιστορικών τόπων για πρόσβαση από επισκέπτες. Η Χάρτα είναι θεσµικό µέσο που προσφέρει εξειδικευµένες κατευθύνσεις, µεταξύ άλλων, στο σχεδιασµό και την ανάπτυξη των κεφαλαίων της αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς ως τουριστικών προορισµών. Το περιεχόµενο της Χάρτας έχει εγείρει επιχειρηµατολογία σχετικά µε τη δυνατότητα χρήσης της στην Ελλάδα και της υιοθέτησης κι εφαρµογής της ως έχει, ή σε µία περισσότερο τοπική εκδοχή. THE REVISED CHARTER OF CULTURAL TOURISM AND THE ARTICLES WHICH SECURE THE ARCHITECTURAL HERITAGE

2 AIKATERINI DIMITSANTOU-KREMEZI Dr. Architect, Associate Professor NTUA This paper will discuss the main principles of the revised Charter, its philosophy and possible usefulness to architectural heritage protection. The International Council of Monuments and Sites replaced its earlier charter on cultural tourism in 1999 with a more comprehensive document that acknowledges the relations and the interactive forces between tourism and cultural heritage. The Charter includes a broader definition of heritage than archaeological sites and historical built environment. It incorporates the intangible heritage (cultural traditions and collective memory of each locality) and emphasizes the importance of local or host community involvement in planning and managing cultural tourism (cause of their proximity to tourism attractions and the fact that they have to live with tourism as part of their daily lives). The principal objective of the Charter is the promotion and the encouragement of appropriate tourism development by the tourism sector that respects and enhances cultural heritage assets and the living culture of the host community. Its most important objective is to encourage professionals in the conservation and in the tourism sector to work closely together, in order to reveal and present the significance of a place to the visitor, as well as the host community. The understanding of significance can increase public awareness and support for the conservation of our cultural heritage resources and especially the conservation of the traditional settlements or traditional buildings that is dependent directly on the agreement of the local people. Making opinions known about the conservation of a place, people can begin to understand why its conservation is so important for its present and future. Host communities can become more interested in their heritage and its conservation when its worth is reflected in its popularity with visitors. The Charter principles 1, 2, 4 refer directly or indirectly to the architectural heritage. The principle 1 underlines the critical role of the cultural significance of a place in its protection and promotion. The principle 2 incorporates suggestions which refer to local architectural character. The principle 4 has to do with the local or host community involvement in planning and managing cultural tourism. The Charter principles can be used as a standard requirement for all project briefs when historic sites are being prepared for visitor s access. The Charter is a document that can assist specifically in guiding, between others, the planning and development of architectural heritage assets as tourism destination. The Charter raises some debate as to whether it is of use in Greece and whether it could be adopted and applied as is, or in a more localized form. ΕΙΣΗΓΗΣΗ Ι. ΜΕΡΙΚΑ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ Η Χάρτα του Πολιτιστικού Τουρισµού, που θα σας παρουσιάσω, αποτελεί την τελευταία εκδοχή µιας προϋπάρχουσας Χάρτας. Την αναθεώρηση και επικαιροποίηση της πρώτης εκείνης Χάρτας επεξεργάστηκαν τα µέλη της ιεθνούς Επιτροπής Πολιτιστικού Τουρισµού από 1996 έως το Κατά το διάστηµα αυτό έγιναν 7 προσχέδια έως ότου πάρει την τελική της µορφή. Πρόεδρος της επιτροπής που επεξεργάστηκε τη Χάρτα ήταν ο εκπρόσωπος του αµερικάνικου ICOMOS και τα περισσότερα µέλη προέρχονταν από τα ευρωπαϊκά εθνικά τµήµατα. Τη σύνταξη του κειµένου ανέλαβε ο εκπρόσωπος από την Αυστραλία. Η Χάρτα κυκλοφόρησε σε τρεις γλώσσες (αγγλικά, γαλλικά και ισπανικά) και

3 µεταφράστηκε από ορισµένα µέλη της επιτροπής στην οικεία γλώσσα τους. Ανέλαβα την ελεύθερη µετάφρασή της στα ελληνικά. Ο διεθνής χαρακτήρας της επιτροπής και οι απόψεις που εκφράστηκαν για τη σηµασία και τις προτεραιότητες επιµέρους θεµάτων, οδήγησαν σε µια όσο το δυνατόν αντικειµενική τους θεώρηση µε την οποία δεν καλύπτονται, δεν ήταν δυνατόν να καλυφτούν, τοπικές ιδιοµορφίες ή συνθήκες που ενδεχοµένως δυσκολεύουν την εφαρµογή της Χάρτας ως έχει. Στόχος της Χάρτας ήταν να απευθύνεται σε όσο το δυνατόν περισσότερες χώρες ή περιοχές του πλανήτη, µε διαφορετική φύση και σηµασία πολιτιστικών αγαθών, γιαυτό και αναγκαστικά γενικεύει. Χρησιµοποιεί συνοπτικούς όρους και γενικές εκτιµήσεις και ως προς τα προβλήµατα και τους κινδύνους από τον τουρισµό και ως προς τον τρόπο αντιµετώπισής τους. Ανάλογες γενικεύσεις γίνονται και ως προς τα µέτρα και τις δράσεις που απαιτούνται για τη διάθεση της πολιτιστικής κληρονοµιάς σε τουριστικές επισκέψεις, αν και είναι γνωστή η ιδιαιτερότητα των συνθηκών - πολιτικών, οικονοµικών θεσµικών, κλπ.- για κάθε χώρα. Ένα ενδεικτικό στοιχείο της εµβέλειας που επιδιώκεται είναι π.χ. ο προσδιορισµός του όρου πολιτιστική κληρονοµιά ως µια ευρεία έννοια που περικλείει το φυσικό και το πολιτιστικό περιβάλλον καθώς επίσης και η ευρύτερη σηµασία της για έναν τόπο, για τον προσδιορισµό της ταυτότητάς του, για την σύγχρονη ζωή σ αυτόν και την εξέλιξή του. Συµπεριλαµβάνονται σ αυτήν τοπία, ιστορικοί τόποι, κτίρια και οικιστικά σύνολα όπως και η βιοποικιλία ενός τόπου, οι ιδιωτικές ή οι κρατικές συλλογές, η πολιτιστική πρακτική που αποτελεί παρελθόν ή συνεχίζεται όπως π.χ. έθιµα, τοπικές γιορτές κλπ. και επίσης η γνώση και οι ζωντανές εµπειρίες. Με τους παραπάνω περιεκτικούς όρους (στον όρο γνώση εµπεριέχεται και η παραδοσιακή οικοδοµική τεχνική ή στον όρο πολιτιστική πρακτική τα έθιµα, οι τοπικές γιορτές κλπ.), συνοψίζεται το πλήρες περιεχόµενό της πολιτιστικής κληρονοµιάς αλλά δεν περιγράφεται η µεγάλη ποικιλία των πολιτιστικών αγαθών και δεν γίνεται αναφορά σε επιµέρους όπως η αρχιτεκτονική ή η βιοµηχανική κληρονοµιά, που ανάλογα µε τη σηµασία τους για ένα τόπο θα πρέπει να τύχουν εξειδικευµένης µεταχείρισης και κατάλληλης αξιοποίησης (π.χ ιδιωτικές συλλογές ή βιοµηχανική κληρονοµιά στη δυτική Ευρώπη, παραδοσιακοί οικισµοί στην Ιταλία, Ελλάδα κλπ.) Ωστόσο, πρέπει να σηµειωθεί ότι για πρώτη φορά καταγράφεται ένα πλήρες περιεχόµενο της έννοιας πολιτιστική κληρονοµιά. Η οπτική και το πνεύµα της Χάρτας - Οι προθέσεις, οι προτεραιότητες, οι στόχοι σχετικά µε την ανάδειξη και διαχείρηση των πολιτιστικών αγαθών για τον τουρισµό. Στις προθέσεις της αναθεωρηµένης -από την διεθνή επιστηµονική επιτροπή του ICOMOS- Χάρτας του Πολιτιστικού Τουρισµού είναι : Να κατορθώσει να διασφαλίσει µια αειφόρο ισορροπία µεταξύ της διαφύλαξης των τόπων µε παραδοσιακό-ιστορικό χαρακτήρα και της οικονοµικής και κοινωνικής ανάπτυξης της τοπικής κοινότητας. Να προτρέψει την ευρύτερη συµµετοχή στην προστασία της πολιτιστικής κληρονοµιάς όσων εµπλέκονται στη διαχείριση και τη διατήρηση, στη διαµόρφωση πολιτικής και στο σχεδιασµό γι αυτήν. Στους στόχους της Χάρτας είναι να διασφαλιστεί ότι η συνεχής, γρήγορη και ανεξέλεγκτη ανάπτυξη του τουρισµού δεν θα συνεπάγεται κακή χρήση ενός τόπου µε αναγνωρισµένη πολιτιστική και φυσική κληρονοµιά. Τα δεδοµένα: Η δυναµική αλληλεπίδραση Πολιτιστικής Κληρονοµιάς και Τουρισµού Η πολιτιστική κληρονοµιά είναι επικοινωνιακό εργαλείο, είναι πολιτιστικό αγαθό και πολιτιστικό όπλο - Ο τουρισµός είναι φορέας πολιτιστικών σχέσεων και δράσεων. α. Τα οφέλη του τουρισµού

4 Ο τουρισµός και η αναψυχή έχουν γίνει η κύρια κοινωνική και οικονοµική δύναµη, µια παγκοσµίως σηµαντική πηγή απασχόλησης και έχει ιδιαίτερη σηµασία για χώρες αναπτυσσόµενες όπως η Ελλάδα. Ο τουρισµός µπορεί να αποφέρει οφέλη στις τοπικές κοινωνίες και εκτιµούµε ότι προσφέρει σηµαντικά µέσα και κίνητρα ώστε να φροντίσουν και να διατηρήσουν την κληρονοµιά τους. Παράλληλα, σε εθνικό επίπεδο, µέσω του τουρισµού γίνεται εφικτή η γνωριµία µε τον κατά τόπους πολιτισµό, ευνοείται η γνωριµία µε το Άλλο, η αλληλοκατανόηση µεταξύ λαών και των ιδιαιτεροτήτων τους και αποθαρρύνονται οι εθνικιστικές απόψεις. β. Η πολιτιστική και φυσική κληρονοµιά εδοµένου ότι η πολιτιστική και φυσική κληρονοµιά αποτελούν µοναδικούς και µη ανανεώσιµους πώρους, καθοριστικούς και σηµαντικούς για την κατανόηση της πολιτιστικής ταυτότητας της κάθε χώρας ή ενός κοινωνικού συνόλου, η προστασία και διατήρηση των τόπων που τις περιέχουν είναι πρώτιστο καθήκον µας. Στους πρωταρχικούς στόχους της διατήρησης της πολιτιστικής κληρονοµιάς περιλαµβάνεται και η ανάδειξη της σηµασίας της ώστε, µε άµεσο τρόπο να µπορεί να την εκτιµήσει το ευρύ κοινό. Εννοείται ότι η µακρόχρονη διατήρηση του εποικοδοµήµατος - µνηµείου ή οικιστικού συνόλου κλπ. - εξασφαλίζει και το µέσον µε το οποίο εκφράζεται η σηµασία του. Η ανεξέλεγκτη και γρήγορη ανάπτυξη το τουρισµού µπορεί να προκαλέσει µη αναστρέψιµες καταστροφές της κληρονοµιάς αυτής µε το να αλλοιώσει τον χαρακτήρα και τη σηµασίας της. Ο Π.Τ. πρέπει να δίνει την ευκαιρία για ουσιαστική επίσκεψη και γνώση του µνηµείου και του χώρου. Οι τυπικές, µαζικές επισκέψεις γίνονται τα αίτια της υποβάθµισής τους. Την ερµηνεία του µνηµείου ή του χώρου θα πρέπει να αναλαµβάνουν ειδικοί, ιστορικοί, αρχιτέκτονες κλπ. και ανάµεσα στους διαφορετικούς τρόπους που µπορεί να παρουσιαστεί και να αποδοθεί το προϊόν στον επισκέπτη να διαλέγεται ο πιο φιλικός γι αυτό, αυτός που θα σέβεται και θα αναδεικνύει τον σηµασιολογικό του χαρακτήρα µε τον πιο άµεσο και ευκρινή τρόπο. II. Η ΕΠΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΧΑΡΤΑΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ Οι σχετικές Αρχές (1, 2, 4 ) και τα άρθρα τους αναφέρονται άµεσα ή έµµεσα στην προστασία και διατήρηση της κληρονοµιάς αυτής που θεωρεί ουσιώδη τη σηµασία της κληρονοµιάς και τον τρόπο ανάδειξής της (η επισήµανση της Πολιτιστικής Σηµασίας ενός τόπου στον επισκέπτη είναι µια ουσιώδης οπτική της διατήρησης. Ο σχεδιασµός πρέπει να βασίζεται στην εκάστοτε Σηµασία της πολιτιστικής Κληρονοµιάς), τους παράγοντες που αναλαµβάνουν την ευθύνη της προστασίας. ΑΡΧΗ 1η. Η διατήρηση της πολιτιστικής κληρονοµιάς ενός τόπου θα πρέπει να παρέχει ευκαιρίες για κατανόησή της από τους κατοίκους του τόπου και τους επισκέπτες. Η κληρονοµιά της φύσης και του πολιτισµού είναι ένα υλικό και πνευµατικό αγαθό, το οποίο παρέχει την αφήγηση της ιστορικής εξέλιξης. Κατέχει έναν σηµαντικό ρόλο στη σύγχρονη ζωή και θα πρέπει να είναι φυσικά και διανοητικά προσπελάσιµη από το ευρύ κοινό. Προγράµµατα για την προστασία και διατήρηση των φυσικών ιδιοτήτων, των άυλων (µη απτών) παραµέτρων, των σύγχρονων εκφράσεων πολιτιστικού και ευρύτερου περιεχοµένου, θα πρέπει να διευκολύνουν την κατανόηση και την εκτίµηση της έννοιας (σηµασίας) της παράδοσης από την φιλοξενούσα κοινότητα και τον επισκέπτη Στο άρθρο διατυπώνεται η απαίτηση να εξασφαλίζεται η προσβασιµότητα στην έννοια και τη σηµασία ενός πολιτιστικού αγαθού. Η διανοητική πρόσβαση (στη φυσική πρόσβαση αναφέρεται παρακάτω στο άρθρο 4) είναι εφικτή όταν προηγείται η γνώση σχετικά µε το αγαθό, η σωστή αποτίµηση της αξίας του (της ιστορικής ή αισθητικής κλπ).

5 Η αρχιτεκτονική κληρονοµιά ανήκει στα απτά αγαθά (και είναι δοχείο άυλων). Η προστασία και διατήρηση των φυσικών της ιδιοτήτων εξαρτώνται και από τη σωστή αποτίµηση του χαρακτήρα της είτε αυτή αποτελεί ένα αρχιτεκτονικό σύνολο ή ένα µεµονωµένο έργο. Η ενηµέρωση των κατοίκων ενός παραδοσιακού οικισµού ή των ενοίκων ενός διατηρητέου σπιτιού και των επισκεπτών σχετικά µε το χαρακτήρα αυτόν και την µοναδικότητά του ενδεχοµένως, για µεν τον επισκέπτη προσφέρει, πέρα από την ευχαρίστηση της επίσκεψης, την κατανόηση και την εκτίµηση της ευρύτερης σηµασίας του αισθητικού περιεχόµενου του τόπου ή του κτίσµατος - δηλαδή την διανοητική προσέγγισή του. Για τους κατοίκους του τόπου ή τους ενοίκους του µνηµείου επιπλέον διευκολύνει τη συναίνεση και τη συµµετοχή τους στην προστασία και διατήρησή του. Τα επιµέρους του άρθρου 1 καταγράφουν τρόπους για να γίνουν εφικτά τα παραπάνω Τα προγράµµατα ερµηνείας θα πρέπει να προβάλλουν αυτή τη σηµασία µε κατάλληλο και εύληπτο τρόπο στη φιλοξενούσα κοινότητα και τον επισκέπτη, µε ελκυστικές και εκσυγχρονισµένες µορφές εκπαίδευσης, µέσα ενηµέρωσης, τεχνολογία και εξηγήσεις της ιστορικής, περιβαλλοντικής και πολιτιστικής πληροφορίας. 1.3 Τα προγράµµατα ερµηνείας και προβολής θα πρέπει να διευκολύνουν και ενθαρρύνουν το υψηλό επίπεδο ενηµέρωσης του κοινού και την αναγκαία υποστήριξη για την µακρόχρονη επιβίωση της φυσικής και πολιτιστικής κληρονοµιάς. 1.4 Τα προγράµµατα ερµηνείας θα πρέπει να παρουσιάζουν την σηµασία των πολιτιστικών τόπων, τις παραδόσεις και τις πολιτιστικές πρακτικές συµπεριλαµβάνοντας τις εµπειρίες του παρελθόντος και την σηµερινή πολιτιστική ιδιαιτερότητα της περιοχής και της φιλοξενούσας κοινότητας, καθώς επίσης και αυτή των πολιτιστικών µειονοτήτων. Ο επισκέπτης θα πρέπει να πληροφορείται πάντα για τις διαφορετικές πολιτιστικές αξίες που ίσως να αποδίδονται σε ιδιαίτερα πολιτιστικά αγαθά. ΑΡΧΗ 2η Η σχέση µεταξύ των Πολιτιστικών Τόπων και του Τουρισµού είναι δυναµική και µπορεί να συνεπάγεται αντιτιθέµενες αξίες. Η διαχείρησή της θα πρέπει γίνεται µε τρόπο (αειφόρο) για τις παρούσες και µέλλουσες γενιές. 2.1 Οι τόποι πολιτιστικής κληρονοµιάς έχουν µια πραγµατική αξία για όλο τον κόσµο ως σηµαντικό υπόβαθρο (αφετηρία) της πολιτιστικής ταυτότητας και της κοινωνικής εξέλιξης. Η µακρόχρονη προστασία και διατήρηση των ζωντανών πολιτισµών, των τόπων µε παράδοση, της φυσικής και οικολογικής τους ακεραιότητας και του περιβαλλοντικού τους περιεχόµενου, θα πρέπει να αποτελεί την βασική συνιστώσα -ένα πρωτεύων συστατικό µέρος- της κοινωνικής, οικονοµικής, πολιτικής, νοµολογικής, πολιτιστικής και τουριστικής αναπτυξιακής πολιτικής. 2.2 Η αλληλεπίδραση µεταξύ των αγαθών ή των αξιών της πολιτιστικής κληρονοµιάς και του τουρισµού είναι δυναµική και συνεχώς µεταβαλλόµενη δηµιουργώντας ευκαιρίες και προκλήσεις καθώς και δυνητικές διαµάχες. Ο σχεδιασµός, οι δραστηριότητες και η ανάπτυξη του τουρισµού θα πρέπει να εξασφαλίζουν θετικές επιπτώσεις και να ελαχιστοποιούν τις δυσµενείς αντιπαραθέσεις µε επιπτώσεις στη κληρονοµιά και τον τρόπο ζωής της φιλοξενούσας κοινότητας καθώς θα ανταποκρίνονται στις ανάγκες και τις προσδοκίες του επισκέπτη. 2.3 Τα προγράµµατα διατήρησης, ερµηνείας και τουριστικής ανάπτυξης θα πρέπει να βασίζονται σε µια αντίληψη κατανόησης των ιδιαίτερων αλλά συχνά σύνθετων ή αντιθετικών απόψεων σχετικά µε τη σηµασία του συγκεκριµένου τόπου. Η συνεχής έρευνα και οι διαβουλεύσεις είναι απαραίτητα προκειµένου, οι αντιλήψεις που διαµορφώνονται για τη σηµασία αυτή και την αξιολόγησή της, να προάγονται. Η εξασφάλιση της αυθεντικότητας των πολιτιστικών τόπων είναι σηµαντική. Είναι πρωταρχικό στοιχείο της πολιτιστικής σηµασίας τους καθώς εκφράζει µέσω του φυσικού υλικού περιεχόµενου, τη συλλογική µνήµη και τις άυλες παραδόσεις που απέµειναν από το παρελθόν. Η αυθεντικότητα, πρωτεύον στοιχείο για τη διατήρηση των µνηµείων, συχνότατα κινδυνεύει από κακή ερµηνεία της σηµασίας ή του χαρακτήρα τους. Ένα ιδιαίτερα

6 ενδιαφέρον θέµα τίθεται µε την αρχιτεκτονική παρέµβαση σε παραδοσιακά σύνολα σε σχέση µε την αυθεντικότητα ( κακή αποµίµηση στοιχείων). Η τουριστική ανάπτυξη και το σχέδια υποδοµής πρέπει να λαµβάνουν υπ όψη τις αισθητικές κοινωνικές και πολιτιστικές διαστάσεις, τα φυσικά και πολιτιστικά τοπία, τα χαρακτηριστικά της βιοποικιλίας και το ευρύ οπτικό περιεχόµενο των τόπων µε πολιτιστική κληρονοµιά. Να προτιµάται η χρήση τοπικών υλικών και να λαµβάνεται υπ όψη ο αρχιτεκτονικός ή παραδοσιακός χαρακτήρας του τόπου. Η αποτίµηση του αρχιτεκτονικού χαρακτήρα ενός οικιστικού συνόλου µε συστηµατικό τρόπο δίνει τα απαραίτητα στοιχεία και εξασφαλίζει την αποτελεσµατικότητα των µέτρων για τη διατήρηση του ύφους του. Πριν από την προώθηση ή την ανάπτυξη τόπων µε κληρονοµιά για αυξανόµενο τουρισµό, τα σχέδια διαχείρισης θα πρέπει να αποτιµήσουν τις φυσικές και πολιτιστικές αξίες των πόρων. Θα πρέπει λοιπόν να καθιερωθούν ικανά όρια των αποδεκτών αλλαγών, ιδιαίτερα σε σχέση µε τις επιπτώσεις του αριθµού των επισκεπτών στα φυσικά χαρακτηριστικά, την ακεραιότητα, την οικολογία και την βιοποικιλία του τόπου, τις τοπικές οδικές προσπελάσεις και το σύστηµα µεταφορών, καθώς και την κοινωνική και πολιτιστική ευηµερία της φιλοξενούσας κοινότητας. Εάν το επιθυµητό επίπεδο αλλαγών είναι δυσπρόσιτο, οι αναπτυξιακές προτάσεις θα πρέπει να περιοριστούν. Στο άρθρο αυτό θίγεται έµµεσα και το θέµα της κλίµακας των έργων υποδοµής και των κτισµάτων υποδοχής, σε ένα τόπο. 2.7 Θα πρέπει να δηµιουργηθούν προωθηµένα προγράµµατα αξιολόγησης προκειµένου να αποτιµηθούν οι προοδευτικά αρνητικές επιπτώσεις των τουριστικών δραστηριοτήτων και της τουριστικής ανάπτυξης στον ιδιαίτερο τόπο ή κοινωνικό σύνολο. ΑΡΧΗ 3 η Η ιατήρηση και ο Τουριστικός Σχεδιασµός για Πολιτιστικούς Τόπους θα πρέπει να διασφαλίζει ότι η Εµπειρία του Επισκέπτη θα είναι αξιόλογη, πλούσια σε περιεχόµενο και απολαυστική. Στα επιµέρους άρθρα της Αρχής αυτής εµπεριέχονται αναφορές στη φυσική Πρόσβαση και τον χωροταξικό σχεδιασµό σε σχέση µε τη Χωρητικότητα που άµεσα αφορούν την αρχιτεκτονική κληρονοµιά 3.1 ιαφορετικοί δρόµοι κυκλοφορίας θα ήταν αναγκαίοι για να ελαχιστοποιούν τις αρνητικές επιπτώσεις στην ακεραιότητα και στον ιστό, στα φυσικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά του τόπου αυτού. Αναφέρεται στον χωροταξικό και πολεοδοµικό σχεδιασµό τόπων µε αρχιτεκτονικό ή µνηµειακό ενδιαφέρον. 3.3 Τα ολοκληρωµένα προγράµµατα για τουριστικές δραστηριότητες θα πρέπει να προβλέπουν κατάλληλες διευκολύνσεις για την άνεση, την ασφάλεια και το καλοπέραση των επισκεπτών, οι οποίες να βελτιστοποιούν την απόλαυση της επίσκεψης αλλά να µη διαταράσσουν τα σηµαντικά στοιχεία ή τα οικολογικά χαρακτηριστικά. Αυτά θα µπορούσαν να εξασφαλιστούν µε τη µελετηµένη Χωροκατανοµή των τουριστικών δραστηριοτήτων σε σχέση µε τη Χωρητικότητα του µνηµείου και του µνηµειακού περιβάλλοντος. Η χωρητικότητα είναι µέγεθος µετρήσιµο αλλά δεν γνωρίζω µελέτες που να το λαµβάνουν υπ όψη. Άλλωστε και η Χάρτα σχεδόν το αγνοεί. ΑΡΧΗ 4 η Οι τοπικές κοινότητες και ο εντόπιος πληθυσµός πρέπει να συµµετέχουν στο σχεδιασµό της διατήρησης και του τουρισµού. Κατά τον σχεδιασµό, τα δικαιώµατα και τα συµφέροντα, σε περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο, της φιλοξενούσας κοινότητας θα πρέπει να είναι σεβαστά.

7 Έµµεσα στη διατήρηση της αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς αναφέρεται και η επόµενη Αρχή. ΑΡΧΗ 5 η ραστηριότητες σχετικές µε τον τουρισµό και τη διατήρηση πρέπει να ευεργετούν την τοπική κοινότητα. Θα πρέπει να προωθούνται µέτρα για την δίκαιη κατανοµή των αγαθών που προέρχονται από τον τουρισµό, για τη βελτίωση του επιπέδου της κοινωνικοοικονοµικής ανάπτυξης και ένα σηµαντικό µέρος της προσόδου που προέρχεται ειδικά από τα προγράµµατα για τόπους πολιτιστικής κληρονοµιάς θα πρέπει να δίδεται για την προστασία, διατήρηση και προβολή αυτών των τόπων, του φυσικού τους περιβάλλοντος και της πολιτιστικής τους φυσιογνωµίας. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Ο Πολιτιστικός Τουρισµός κατά τη Χάρτα επικεντρώνει το ενδιαφέρον του τόσο σε µνηµεία, ή σε τρόπους ζωής, όσο και σε κελύφη ή σε διαδικασίες, Οι αναφορές στην αρχιτεκτονική κληρονοµιά, τη διατήρηση της και διαχείρισή της είναι συνήθως έµµεσες. Ωστόσο είναι ένα από τα εργαλεία µας, ένα θεσµικό µέσο υποστήριξης των προσπαθειών µας να προασπίσουµε την κληρονοµιά µας. Χρησιµοποιώντας τις αναφορές της, να υποστηρίξουµε το ρόλο της φιλοξενούσας-τοπικής κοινότητας στη διαφύλαξη των πολιτιστικών αγαθών του τόπου της καθώς και την προτεραιότητα στα συµφέροντά της και οφέλη της, ώστε να εξασφαλιστεί η συναίνεση της και η βοήθειά της στη διατήρηση. Όµως να λάβουµε υπ όψη πως ο ρόλος της αυτός έχει τα όριά του. Είναι ενδεικτικό ότι, καθώς η Χάρτα απευθύνεται σε όλο τον πλανήτη, όταν αναφέρεται στα συµφέροντα της τοπικής κοινότητας δεν διαφοροποιεί και τις ευθύνες της απέναντι στα πολιτιστικά αγαθά. Ούτε κάνει σαφή διάκριση µεταξύ των πολιτιστικών αγαθών και έτσι εξισώνεται η σηµασία που έχει ο µνηµειακός πλούτος για την παγκόσµια κοινότητα µε αυτή που έχουν π.χ οι ζωντανές παραδόσεις ή οι πολιτιστικές ιδιαιτερότητες για µια τοπική. Είναι προφανές ότι το µέληµα και οι ευθύνες για διατήρηση των τελευταίων κατά πρώτον ανήκει στη κοινότητα ως φυσικός φορέας τους. Σε τόπους που το κύριο ενδιαφέρον συγκεντρώνουν τα εθνολογικά στοιχεία ή αγαθά τοπικής εµβέλειας, όπως κάποιες παραδοσιακές τεχνικές ή δρώµενα, η τοπική κοινότητα µπορεί να έχει την ευθύνη. Όµως για αγαθά παγκοσµίου εµβέλειας όπως οι αρχαιολογικοί χώροι, ο ρόλος της θα πρέπει να είναι παρεµβατικός ή και ενισχυτικός των προσπαθειών για προστασία τους, αλλά όχι υπεύθυνος. Οι ρόλοι και οι ευθύνες των εµπλεκόµενων φορέων για τη διαφύλαξη των πολιτιστικών αγαθών θα πρέπει να εξειδικεύονται ανάλογα µε το βαθµό σηµασίας των αγαθών. Γιά την Ελλάδα θα πρέπει να λάβουµε υπ όψη ότι το φυσικό υλικό - ο µνηµειακός πλούτος- έχει µεγάλο βάρος και παγκόσµια σηµασία και συχνά η διατήρησή του έρχεται σε σύγκρουση µε τα συµφέροντα της τοπικής κοινότητας (βλέπε π.χ αντίδραση στα πρόσφατα ιατάγµατα του ΥΠΑΝ για τους παραδοσιακούς οικισµούς και τις παραλίες ιδιαιτέρου κάλλους). Πρακτικά η Χάρτα επιχειρεί να υπαγορεύσει έναν κώδικα συµπεριφοράς για τους τουριστικούς παράγοντες και τους επισκέπτες απέναντι στην πολιτιστική κληρονοµιά ενός τόπου όταν αυτός αποτελεί σηµείο τουριστικού ενδιαφέροντος. Στη Χάρτα δεν υπάρχει αµφισβήτηση της χρησιµοποίησης αρχαιολογικών, ιστορικών και άλλων πόρων της ανθρωπότητας από τον τουρισµό. Η αποστολή της δεν είναι να προστατεύσει την πολιτιστική κληρονοµιά και ιδιαίτερα την αρχιτεκτονική κληρονοµιά από τους βασικούς της εχθρούς αλλά από ένα συγκεκριµένο, ιδιαίτερα δυναµικό παράγοντα τον τουρισµό που την απειλεί µεν, αλλά και την χρειάζεται για να επιβιώσει. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Τεχνικά Χρονικά (έκτακτη έκδοση 1995), Πρακτικά διηµέρου µε θέµα: Τουρισµός και Μνηµεία- Πολιτιστικός Τουρισµός, ICOMOS, 12/ Πρακτικά ιεθνών Συνεδρίων ICOMOS (Κολόµπο 1993, Μεξικό 1999).

8 3. Εισηγήσεις µελών της ιεθνούς Επιστηµονικής Επιτροπής Πολιτιστικού Τουρισµού του ICOMOS στις ετήσιες συναντήσεις (Βουδαπέστη 1994, ελφοί 1995, Έβορα Πορτογαλίας, Σόφια 1997, Ρόρος Νορβηγίας 1998, Μεξικό 1999). 4. Κρεµέζη Αικ. Εισηγήσεις σε διεθνή συνέδρια (UIA Καϊρο 1992, Μαγιόρκα 1993, Αθήνα-ΤΕΕ 1993, κλπ.).