ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΟΙΝΟΥ ΚΟΡΜΟΥ ΔΕΙΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ (45 ) ΜΕΡΟΣ Α, Β, Γ : ΕΚΦΡΑΣΗ-ΕΚΘΕΣΗ (70 μον.) ΜΕΡΟΣ Δ : ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (30 μον.

Transcript

1 ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΟΙΝΟΥ ΚΟΡΜΟΥ ΔΕΙΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ (45 ) ΜΕΡΟΣ Α, Β, Γ : ΕΚΦΡΑΣΗ-ΕΚΘΕΣΗ (70 μον.) ΜΕΡΟΣ Δ : ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (30 μον.) ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Ι. Διδαγμένα κείμενα Α. Ηλίας Βενέζης, Το νούμερο (απόσπασμα) Έτσι με τον καιρό, χωρίς να το καταλαβαίνουμε, τυφλά αρχίσαμε, οι μαφαζάδες κι εμείς, να ερχόμαστε σιμά. Να πλησιάζουμε. Τα βράδια έρχουνται πιο ταχτικά και κάνουν παρέα μαζί μας. Λέμε μαζί τα βάσανά μας. Και στην κουβέντα δε μας λεν πια «γεσήρ». Με τη βαριά ανατολίτικη φωνή τους το προφέρνουν γεμάτο θερμότητα και καλοσύνη: Αρκαντάς (σύντροφε). Στις δουλειές που πάμε μήτε χτυπούν πια μήτε βλαστημούν. Σαν δεν είναι μπροστά κανένας ρωμιός τσαούς κάνουν πως δεν βλέπουν και μας αφήνουν να καθόμαστε. Τουτουνούς τους τσαούς τους τρέμουν, γιατί τους σπιγουνεύουν άναντρα στους αξιωματικούς. Το μεσημέρι, στο «παϊντός»*, ξαπλώνουμε μαζί κάτω απ' τον αψύ ήλιο και τρώμε το ψωμί μας. Μιλούμε φιλικά, κι έτσι πολλές φορές περνά η προσδιορισμένη ώρα για ανάπαυση. Τότες αυτοί, φοβισμένοι, μας σηκώνουν ήμερα ήμερα, σα να μας παρακαλούν: Άιντε, σύντροφοι, σηκωθήτε. Σηκωνόμαστε με βαριά καρδιά να ξαναπιάσουμε δουλειά. Κι αυτοί, σα να φοβούνται μη βαρυγκομούμε μαζί τους, μας χτυπούν στον ώμο φιλικά: Τι να κάμουμε, αρκαντάς; Ο θεός να μας λυπηθεί, κι εσάς κι εμάς. Να μας λυπηθεί. «Κι εσάς κι εμάς». Το λεν πια σχεδόν μόνιμα. Άρχισαν να μη μπορούν να ξεχωρίζουν τις δυο μοίρες, τη δική τους και τη δική μας. Τρέμουν τους αξιωματικούς τους και τους τσαουσάδες τους δικούς μας. Αυτούς τους ίδιους μισούμε κι εμείς. Ικετεύουν για το «μεμλεκέτ», ένα καλύβι κάπου. Κι εμείς. Λοιπόν; Όλοι τους είναι φουκαράδες. Μα πολύ. Δεν τους δίνουν τίποτα για χαρτζιλίκι. Φαίνεται τους κλέβουν οι αξιωματικοί. Υποφέρνουν απ' όλες τις στερήσεις, ακόμα κι απ' τον καπνό. Εμείς μαζεύουμε αποτσίγαρα λεύτερα αυτοί, όσο να 'ναι, διστάζουν. Δε θέλουν να ταπεινωθούν τόσο. Μα, άμα δεν τους βλέπουμε... Οι δικοί μας, όσοι δουλεύοντας στους χωριάτες οικονομούμε τίποτε πεντάγροσα, τα κάνουν πάντα καπνό. Μας κερνούν. Ο μαφαζάς βλέπει. Το φιτίλι περνά και σ' αυτόν. Τυλίγει το τσιγάρο, δίνει πίσω το φιτίλι. Το κεφάλι χαμηλά. Το τσακμάκι. Ανάβει. Τότες μονάχα, μαζί με την πρώτη ρουφηξιά, τα μάτια σηκώνουνται. Δε λέει τίποτα. Α, είναι μεγάλο πράμα δυο μάτια που ακινητούν έτσι... * παϊντός: διακοπή 1

2 Δ1. α) Στο πιο πάνω απόσπασμα να εντοπίσετε τα σημεία στα οποία διαφαίνεται η δύναμη της ανθρώπινης ευαισθησίας και της αλληλεγγύης. (μον. 3) β) Γιατί πιστεύετε ότι συμπεριφέρονται με αυτό τον τρόπο οι Έλληνες αιχμάλωτοι και οι Τούρκοι σκοποί; (μον. 2) (Δείκτης Επιτυχίας 19: Οι μαθητές και οι μαθήτριες να κατανοούν τους τρόπους με τους οποίους τα ιστορικά γεγονότα επιδρούν στη ζωή των ανθρώπων, διαμορφώνοντας την ατομική/συλλογική συνείδησή τους. Δείκτης Επιτυχίας 33: Οι μαθητές και οι μαθήτριες να κατανοούν μέσα από τη λογοτεχνία τους τρόπους με τους οποίους διαμορφώνονται οι σχέσεις των ανθρώπων.) Β. Στρατής Μυριβήλης, Η μυστική παπαρούνα (απόσπασμα) Προχώρεσα ως την άκρη του χαρακώματος του λόχου μας. Ως την έβγαση των συρματοπλεγμάτων. Εκεί είναι μια μυστική πόρτα που σφαλνά μ' ένα αδράχτι οπλισμένο με αγκαθωτά τέλια. Επειδή το μέρος είναι ένα νταμάρι όλο πέτρα και δε σκάβεται, σήκωσαν ένα προκάλυμμα με γεώσακους. Έτσι λένε κάτι σακιά μεγάλα με χώμα που μ' αυτά οχυρώνουν τα πετρώδικα χαρακώματα. Τα τσουβάλια αυτά κείτουντ' εδώ χρόνονκαιρό έτσι. Θα φάγαν υγρασίες, βροχάδες, χιόνια και ήλιους. Ήρθαν και σάπισαν από τα νερά, ο ήλιος τα τσουρούφλισε και τα 'καψε. Τραβώ το δάχτυλό μου πάνω τους. Λιώνει η λινάτσα. Σαν τα ξεθαμμένα ρούχα των πεθαμένων που ξεφτάνε, σταχτωμένα, με το πρώτο άγγιγμα. Είναι τσουβαλάκια φουσκωμένα-κάργα, όπως τα πρωτογέμισαν. Άλλα πάλι κρεμάζουν σαχλά, μισοαδειανά. Κάτου από το δυνατό φεγγάρι μοιάζουν με ψοφίμια σκυλιών, άλλα πρησμένα κι άλλα ξαντεριασμένα, σωριασμένα τόνα πάνου στ' άλλο. Ήταν ένα λουλούδι εκεί! Συλλογίσου. Ένα λουλούδι είχε φυτρώσει εκεί μέσα στους σαπρακιασμένους γεώσακους. Και μου φανερώθηκε έτσι ξαφνικά τούτη τη νύχτα που 'ναι γιομάτη θάματα. Απόμεινα να το βλέπω σχεδόν τρομαγμένος. Τ' άγγισα με χτυποκάρδι, όπως αγγίζεις ένα βρέφος στο μάγουλο. Είναι μια παπαρούνα. Μια τόση δα μεγάλη, καλοθρεμμένη παπαρούνα, ανοιγμένη σαν μικρή βελουδένια φούχτα. Από μέσα μου αναβρύζουν δάκρυα απολυτρωτικά. Στέκουμαι έτσι πολλήν ώρα, με το κεφάλι όλο χώματα, ακουμπισμένο στα σαπισμένα σακιά. Με δυο δάχτυλα λαφριά, προσεχτικά, αγγίζω την παπαρούνα. Ξαφνικά με γεμίζει μια έγνοια, μια ζωηρή ανησυχία πως κάτι μπορεί να πάθει τούτο το λουλούδι, που μ' αυτό μου αποκαλύφθηκε απόψε ο Θεός. Παίρνω τότες στη ράχη ένα γερό τσουβάλι (δαγκάνω τα χείλια από την ξαφνική σουβλιά του ποδιού), και τ' ακουμπώ με προφύλαξη μπροστά στο λουλούδι. Έτσι λέω θα 'ναι πάλι κρυμμένο για όλους τους άλλους. Χαμογελώ πονηρά. Κατόπι σηκώνουμαι ξανά στα νύχια κι απλώνω το μπράτσο έξω. Ναι. Το άγγισα λοιπόν πάλι! Τρεμουλιάζω από 2

3 ευτυχία. Νιώθω τα τρυφερά πέταλα στις ρώγες των δαχτύλων. Είναι μια ανεπάντεχη χαρά της αφής. Μέσα στο χέρι μου μυρμιδίζει μια γλυκιά ανατριχίλα. Ανεβαίνει ως τη ράχη. Είναι σαν να πεταλουδίζουν πάνω στην επιδερμίδα τα ματόκλαδα μιας αγαπημένης γυναίκας. Φίλησα τις ρώγες των δαχτύλων μου. Είπα σιγά σιγά: Καληνύχτα... καληνύχτα και να 'σαι βλογημένη. Δ2.α) Με ποια εκφραστικά μέσα περιγράφονται (i) οι γεώσακοι και (ii) η παπαρούνα στο πιο πάνω απόσπασμα και τι επιθυμεί να εκφράσει ο αφηγητής μέσω αυτής της περιγραφής; (μον. 5) (Δείκτης Επιτυχίας 16: Οι μαθητές και οι μαθήτριες να αναγνωρίζουν τους αφηγηματικούς τρόπους σε ένα αφηγηματικό κείμενο. Δείκτης Επιτυχίας 26: Οι μαθητές και οι μαθήτριες να κατανοούν την ιστορικότητα των λογοτεχνικών κειμένων και των ιδεών, οι οποίες αποτυπώνονται σε αυτά. Δείκτης Επιτυχίας 32: Οι μαθητές και οι μαθήτριες να ευαισθητοποιούνται απέναντι σε κοινωνικά, πολιτικά κ.ά. προβλήματα, παλαιότερα και σύγχρονα.) β) Ποιος είναι ο κυρίαρχος χρόνος της αφήγησης στο πιο πάνω απόσπασμα και τι επιτυγχάνεται με τη χρήση του συγκεκριμένου χρόνου; (μον. 2) (Δείκτης Επιτυχίας 17: Οι μαθητές και οι μαθήτριες να κατανοούν τη λειτουργία του χρόνου στην αφήγηση.) ΙΙ. Αδίδακτο κείμενο Γ. Ερνστ Βίχερ, Η οικογένεια Ζερονίμ (απόσπασμα) Στο χαράκωμα, ο νεαρός θεολόγος, σιωπηλός, μαζεμένος, διάβαζε τη Βίβλο. Μερικές φορές, τη νύχτα, όταν το πυροβολικό σταματούσε και μόνο τα ψυχρά αστέρια των φωτοβολίδων κρέμονταν πάνω τους, ανέβαινε στο κράσπεδο του χαρακώματος, ευθυτενής και απροστάτευτος, και απήγγελλε τους στίχους της παλιάς θείας υπόσχεσης στο σιωπηλό πεδίο που απλωνόταν μπροστά του κάτω από το ωχρό φως των φωτοβολίδων που έπεφταν αθόρυβα και που μετέβαλαν το τοπίο σε σεληνιακό κρατήρα. «Μακάριοι οι πενθούντες», βροντοφωνούσε, ώστε να ακούγεται ως τα βάθη των χαρακωμάτων. «Μακάριοι οι πενθούντες ότι αυτοί παρακληθήσονται». Και οι δυνατοί, επίσημοι λόγοι των μακαρισμών, διαπερνούσαν τη βουβή γη, τα τεντωμένα συρματοπλέγματα, τα χαρακώματα που στο βάθος τους καθρεφτιζόταν η ψυχρή σελήνη και οι ωχρές φωτοβολίδες κι έφταναν στ' απέναντι χαρακώματα απ' όπου πρόσωπα λευκά, κίτρινα ή μαύρα ανασηκώνονταν, με τ' αυτί τεντωμένο. Ακούγονταν αυτοί οι ίδιοι λόγοι 3

4 που εδώ και δυο χιλιάδες χρόνια είχαν αντηχήσει σ' έναν κόσμο το ίδιο απελπισμένο και βουβό, που είχαν επαναληφθεί μυριάδες φορές, σ' όλες τις γωνίες της γης, ικετεύοντας, εξορκίζοντας, δίνοντας υποσχέσεις. Μέσα στο μισοσκόταδο των χαρακωμάτων, το σιωπηλό και νεκρό, όπου σε κάθε στιγμή ο ανυπόμονος θάνατος, μουγκρίζοντας, μπορούσε να ορμήσει, αυτή η ήρεμη και γλυκιά φωνή, που ερχόταν κυματιστή κι ελεύθερη μέσα από έναν απονεκρωμένο χώρο, έμοιαζε σαν τη φωνή των νεκρών που έφευγαν απ' αυτή τη σπαραγμένη γη. Δ3. α) Πώς λειτουργεί η μυστική παπαρούνα στην ψυχοσύνθεση του στρατιώτη, στο απόσπασμα του Στρατή Μυριβήλη, και πώς η Βίβλος στην ψυχοσύνθεση του στρατιώτη στο απόσπασμα του Ερνστ Βίχερ; Ποιες ομοιότητες εντοπίζετε ανάμεσα στα δύο αφηγήματα; Δικαιολογήστε. (μον. 3) (Δείκτης Επιτυχίας 25: Οι μαθητές και οι μαθήτριες να ερμηνεύουν τα λογοτεχνικά κείμενα σε διακειμενική προοπτική.) β) Να εντοπίσετε και να συγκρίνετε: i) τον τύπο του αφηγητή, ii) τη συμμετοχή του στην ιστορία, και iii) το ρηματικό πρόσωπο στο οποίο γίνεται η αφήγηση, στα αποσπάσματα των Στρατή Μυριβήλη και Ερνστ Βίχερ. Ποιες διαφορές εντοπίζετε; Πώς αυτές οι διαφορές επηρεάζουν την απόδοση των γεγονότων στα δύο αφηγήματα; (μον. 4) [Δείκτης Επιτυχίας 13: Οι μαθητές και οι μαθήτριες να αναγνωρίζουν τον τύπο του αφηγητή (=το πρόσωπο που αφηγείται την ιστορία), τη συμμετοχή του ή μη στην ιστορία που αφηγείται και το ρηματικό πρόσωπο στο οποίο γίνεται η αφήγηση και να κατανοούν τη λειτουργική σημασία των πιο πάνω στο αφήγημα.] γ) Τόσο ο Στρατής Μυριβήλης όσο και ο Ερνστ Βιχέρ έζησαν από κοντά τη φρικαλεότητα των πολέμων, ως στρατιώτες, και τα έργα τους είναι μια κατάθεση ψυχής εναντίον των πολέμων. Να σχολιάσετε την πιο πάνω θέση, αξιοποιώντας στοιχεία από τα αποσπάσματα που σας δίδονται από τα έργα Η μυστική παπαρούνα και Η οικογένεια Ζερονίμ. (μον. 3) (Δείκτης Επιτυχίας 19: Οι μαθητές και οι μαθήτριες να κατανοούν τους τρόπους με τους οποίους τα ιστορικά γεγονότα επιδρούν στη ζωή των ανθρώπων, διαμορφώνοντας την ατομική/συλλογική συνείδησή τους. Δείκτης Επιτυχίας 26: Οι μαθητές και οι μαθήτριες να κατανοούν την ιστορικότητα των λογοτεχνικών κειμένων και των ιδεών, οι οποίες αποτυπώνονται σε αυτά. Δείκτης Επιτυχίας 32: Οι μαθητές και οι μαθήτριες να ευαισθητοποιούνται απέναντι σε κοινωνικά, πολιτικά κ.ά. προβλήματα, παλαιότερα και σύγχρονα. Δείκτης Επιτυχίας 34: Οι μαθητές και οι ΙΙΙ. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ μαθήτριες να αναπτύξουν συνείδηση ενεργού δημοκρατικού πολίτη.) 4

5 Άγγελος Τερζάκης, Η μενεξεδένια πολιτεία Ποιο από τα δύο αγαπούσε εκείνος περισσότερο; Συχνά το αναρωτιόταν, ανήσυχος. Στη Σοφία είχε μεταφέρει κάτι από την πικραμένη συμπάθεια που ένιωθε για τον εαυτό του. Την έπαιρνε στα γόνατά του, τη χόρευε και της ξομολογιότανε τις λύπες του, κι ας μην καταλάβαινε τίποτα εκείνη. Τον Ορέστη τον ένιωθε αδιάφορο και μακρυνό. Του έκρυβε πολλά αυτό το παιδί, από τώρα κιόλας, και συχνά το πρόφταινε να τον κοιτάζει μ ένα βλέμμα εχθρικό, την καχυποψία του ανθρώπου που σε βλέπει σαν παρείσαχτο στη ζωή του. Ένα βράδι, την ώρα του ύπνου, τον έχασε από το σπίτι. Έψαξε στα δωμάτια, στην αυλή, κοίταξε στο δρόμο και τέλος ανέβηκε στην ταρατσούλα. - Τι κάνεις εδώ; - Στο σχολείο τα παιδιά με βρίζουν. «Τι την έκανες τη μάννα σου, μωρέ;», μου λένε. Σήκωσε ο Μαλβής το χέρι του και το πέρασε στο μέτωπό του, που ένας ιδρώτας κρύος το έβρεχε. Το πέρασε και στα μάτια του, που ζαλίζονταν, και σύγκαιρα του ήρθε να δώσει τη συνηθισμένη ως τώρα απόκριση: «Φευγάτη σε ταξίδι» - Όχι, έκαμε το παιδί αγριωπά. Εσύ την έδιωξες! Και κατέβηκε στο σπίτι. Έμεινε μονάχος του ο Μελέτης ο Μαλβής στην ταρατσούλα. Στάθηκε στην ίδια εκείνη θέση που βρισκότανε, δίχως να σαλέψει, και μονάχα που έγειρε λιγάκι μπροστά κι ακούμπησε στο πεζούλι. Τα μαλλιά του τάβρεχε στα μελίγγια ο ιδρώτας. Σήκωσε το χέρι του να τα σφουγγίσει και μαζί συλλογίστηκε πως είναι σήμερα σαρανταέξι χρονών και τα μαλλιά του άσπρα. Ένα παράπονο πάλι, το γνώριμο, έκανε να φουσκώσει το λαρύγγι του, πίκρα για τον εαυτό του όμως τα μάτια του, που κοίταζαν πέρα, αφαιρέθηκαν. Σε τόξο μεγάλο, αγνάντια, γαλαχτώνει τον ορίζοντα φεγγοβολή θαμπή. Κάτω, μακρυά σειρά από αστράκια κίτρινα, πεσμένα στο χώμα, τεντώνεται και λαμπυρίζει, αλυσίδα παχιά, χρυσή. Σα φίδι τεράστιο μοιάζει, που αποκοιμήθηκε ανάμεσα σε τρία βουνά, με το λαιμό χυμένο προς τη θάλασσα, και τα λέπια του παιζογυαλίζουν. Χαμένος, κοιτάζει. Πότε έγινε αυτό το ανεξήγητο; Χρόνια τώρα, ζώντας στην ίδια τούτη πολιτεία, κυκλοφορεί κι αυτός στο αίμα της, το μενεξελί και νεανικό, που εμψυχώνει τις αρτηρίες της. Πηγαίνει, έρχεται, δουλεύει, χαίρεται και πονάει, κι όμως θάλεγες πως δε νιώθει τίποτα από τον περίγυρό του. Το βράδι εκείνο ο Μελέτης ο Μαλβής, όπως θάκανε αργότερα κι ο γιός του, στύλωσε τα μάτια του στην πολιτεία που ανάσαινε βουίζοντας αντίκρυ. Τα στύλωσε αφαιρεμένα και θαμπά, με το νεκρό βλέμμα που γυρεύει μηχανικά κάτι το αθεράπευτα χαμένο. Ανασήκωσε και τα χέρια του τα σκεβρωμένα και τ άπλωσε κατά κει: - Αυτή μου την πήρε, είπε. 5

6 Δ4. α) Στο πιο πάνω απόσπασμα γίνεται αναφορά στην πολιτεία και στο μενεξελί χρώμα. Να επεξηγήσετε τον συμβολικό χαρακτήρα του τίτλου του μυθιστορήματος, λαμβάνοντας υπόψη σας ολόκληρο το έργο. (μον. 4) β) Στο μυθιστόρημα υπάρχει ένα σύνολο προσώπων, ορισμένα από τα οποία εκφράζουν τη θετική και άλλα την αρνητική πλευρά της ζωής. Να αναλύσετε αυτή τη θέση, δίδοντας ένα παράδειγμα προσώπου που εκφράζει τη θετική και ένα παράδειγμα προσώπου που εκφράζει την αρνητική πλευρά της ζωής, λαμβάνοντας υπόψη σας το πιο πάνω απόσπασμα, αλλά και ολόκληρο το έργο. (μον. 4) 6