Κυβερνητική, Ρομποτική και Τεχνοκτρονικη Κοινωνία - Πληροφορία και Εντροπία Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗΣ

Transcript

1 Κυβερνητική, Ρομποτική και Τεχνοκτρονικη Κοινωνία - Πληροφορία και Εντροπία Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗΣ Ο όρος κυβερνοχώρος έχει πλέον εγγραφεί στο καθημερινό μας λεξιλόγιο στις δύο τελευταίες δεκαετίες του εικοστού αιώνα. Γενικώς μπορεί κανείς να πει ότι αναφέρεται στον παραγόμενο χώρο από τις τεχνολογίες της πληροφορίας και της επικοινωνίας, δηλαδή, στο τεχνητό περιβάλλον, στο οποίο βιώνεται η διαμεσολάβηση των τεχνολογιών αυτών. Όμως ο κυβερνοχωρικός χώρος δεν αποτελεί μια απλή προσομοίωση του πραγματικού, φυσικού χώρου ούτε είναι μόνο μια αναπαράσταση ενός φανταστικού ή εξωπραγματικού χώρου. Η αίσθηση της χωρικότητάς του δίνεται κυρίως από την αμεσότητα της παρουσίας σ ένα τεχνητό ή προσομοιούμενο περιβάλλον, που παράγεται από τις τεχνολογίες της πληροφορίας και της επικοινωνίας. Έτσι, όλοι όσοι τυχαίνει να βρίσκονται σ ένα κυβερνοχωρικό περιβάλλον γενικώς μπορούν να βιώνουν τις παρουσίες τους ανεξάρτητα από το πού οι ίδιοι βρίσκονται στον φυσικό χώρο. Επιπλέον, όλοι αυτοί που συμμετέχουν σε μια κυβερνοχωρική εμπειρία γενικώς έχουν την δυνατότητα να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και με το τεχνητό περιβάλλον, που τους περιβάλλει. Με την έννοια αυτή, ο κυβερνοχώρος αποτελεί το προϊόν μιας συλλογικής δραστηριότητας και, στον βαθμό που οι συμμετέχοντες στην εμπειρία του είναι κοινωνικά όντα, ο κυβερνοχώρος μπορεί να θεωρηθεί σαν ένας κοινωνικός χώρος, που κατασκευάζεται με την διαμεσολάβηση των τεχνολογιών της πληροφορίας και της επικοινωνίας. Η επικοινωνιακή εμπειρία του Internet είναι ένα από τα γνωστότερα παραδείγματα του κυβερνοχώρου. Πέραν όμως από τις περιπτώσεις αυτές, στη λογοτεχνία (κυρίως της επιστημονικής φαντασίας) και στις τέχνες (πχ., στον κινηματογράφο) συναντώνται κάποιες εντελώς φανταστικές εκδοχές του κυβερνοχώρου. Οι τεχνολογίες του μέλλοντος είναι πιθανό να παραγάγουν ακόμη πιο πολύπλοκα κυβερνοχωρικά περιβάλλοντα και να διεγείρουν ακόμη περισσότερο την ανθρώπινη φαντασία για τέτοιους τεχνητούς χώρους. Αρχικά, η λέξη κυβερνοχώρος (cyberspace) επινοήθηκε το 1984 από τον William Gibson, συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας και ειδικότερα ενός από τους πρωτοπόρους του είδους της επιστημονικής λογοτεχνίας με την ονομασία κυβερνοπάνκ (cyberpunk). Με τον κυβερνοχώρο προσπαθούσε ο Gibson να αποδώσει το όραμά του για ένα παγκόσμιο δίκτυο υπολογιστών, που συνενώνει ανθρώπους και πληροφορία, μηχανές, προγράμματα και δεδομένα, και σχηματίζει το υλικό υπόβαθρο, μέσα στο οποίο πραγματοποιείται η κίνηση, η πλοήγηση, σ έναν αλληλεπιδραστικό δυνητικό (virtual) χώρο. Για παράδειγμα, γράφει ο Gibson στο βιβλίο του Νευρομάντης (Neuromancer): Κυβερνοχώρος. Μια συναινετική παραίσθηση (consensual hallucination), την οποίαν ζουν καθημερινά εκατομμύρια νόμιμοι χειριστές σε κάθε χώρα και παιδιά, που μαθαίνουν τις μαθηματικές έννοιες Μια γραφική αναπαράσταση των δεδομένων, που προέρχονται από το σύνολο όλων των υπολογιστών του κόσμου. Αδιανόητη πολυπλοκότητα. Γραμμές φωτός, που διασχίζουν το ά-χωρο (nonspace) του νου, συμπλέγματα και αστερισμοί δεδομένων. Σαν τα φώτα της πόλης που τρεμοσβήνουν (Gibson, 1984, σελ. 67) Η δεκαετία του 40 ήταν η εποχή όπου μαθηματικοί προσπαθούσαν να κατασκευάσουν τεχνητά ζώα, οι φυσιολόγοι μοντέλα υπολογιστικών μηχανών, κ.ά. Τα κύρια χαρακτηριστικά αυτού του νέου χώρου έρευνας ήταν οι μηχανές και η ευφυής ανθρώπινη συμπεριφορά. Καρπός των πρώτων προσπαθειών της εποχής ήταν η ανάπτυξη μιας μεταεπιστήμης που ονομάστηκε Κυβερνητική. Η Κυβερνητική ορίζεται αρχικά από το δημιουργό της N.Wiener ως έλεγχος και επικοινωνία στα ζώα και τις μηχανές και στη συνέχεια ως η επιστήμη των νέων εφαρμογών και μεθόδων μελέτης των ανωτέρω φαινομένων. Από την πρώτη περίοδο της Κυβερνητικής θα προκύψουν διαφορετικά επιστημονικά πεδία, τα οποία θα περιχαρακωθούν σταδιακά σε όρια λίγο έως πολύ σταθερά και τα οποία θα ακολουθήσουν μια αυτόνομη ανάπτυξη. Οι νέες αυτές επιστημονικές περιοχές είναι η Πληροφορική, οι θεωρίες Αυτοoργάνωσης και Πολυπλοκότητας, η Τεχνητή Νοημοσύνη. Η ετυμολογία της λέξης κυβερνοχώρος φανερώνει την ιστορία του και προδίνει την προέλευση της αντίστοιχης έννοιας. Το κύριο συστατικό της σύνθετης αυτής λέξης, το πρόθεμα κυβερνο-, προέρχεται από την Κυβερνητική (Cybernetics) του Wiener, ενός όρου με προέλευση από το ρήμα κυβερνώ, με τον οποίον ονομάτισε το 1948 τις θεωρίες του ελέγχου της ροής πληροφοριών μεταξύ ζώντων ή τεχνητών επικοινωνούντων συστημάτων (Wiener, 1948a). Γενικό πρόβλημα της κυβερνητικής σκέψης είναι ο καθορισμός της ισομορφίας μεταξύ λειτουργικών μοντέλων. Οι οντότητες δεν αναλύονται άμεσα, συνεπώς καθορίζονται από το έργο τους και δημιουργείται η ανάγκη της σύνθεσης μέσω των συστατικών στοιχείων. Η ίδια η πολυπλοκότητα δεν μπορεί να ενταχθεί σ ένα γραμμικό σύστημα με μία απλοϊκή ιεραρχία. Τα πειράματα με τα τεχνητά μυρμήγκια του Brooks αποδεικνύουν ότι η ανθρωποκεντρική ερμηνεία δεν έχει νόημα ακόμα και σε απλές περιπτώσεις, αφού ένα σύμπλεγμα από αιτιοκρατικούς κανόνες μπορεί να αναπαράγει τη συμπεριφορά μιας οντότητας που θεωρούμε a priori νοητική. Οι ιδιότητες ενός χαοτικού συστήματος είναι τόσο δημιουργικές που δεν επιτρέπουν μοναδικές ερμηνείες. Δεν μπορεί να υπάρχει μονοσήμαντη ερμηνεία δίχως το πλαίσιο διεξαγωγής του πειράματος. Η κυβερνητική σκέψη ερευνά το γεγονός εντάσσοντάς το μέσα σ έναν συστημικό χώρο. Αποφεύγει όμως τα ελαττώματα της συστημικής κάνοντας χρήση άλλων θεωριών όπως η μορφοκλασματική ανάλυση, η θεωρία ομάδων και η θεωρία παιγνίων. Η θεωρία των παιγνίων (game theory) του Neumann και του Morgenstern περιλάμβανε το απροσδόκητο συμπέρασμα ότι σε μερικά παιχνίδια ένας ορθολογικός πράκτορας θα πρέπει να ενεργεί με τυχαίο τρόπο ή τουλάχιστον με έναν τρόπο που να φαίνεται τυχαίος στους αντιπάλους. Δεν προσπαθεί να εισάγει παράγοντες που δεν ανήκουν στο γνωστικό πεδίο. Αντιθέτως, προσπαθεί ν αντλήσει κάθε είδους πληροφορία από το γνωστικό αντικείμενο της εξέτασης δίχως να κάνει επιπλέον υποθέσεις..αν η διεξαγωγή ενός πειράματος είναι άγνωστη και μόνο το αποτέλεσμα είναι γνωστό, η ερμηνεία μέσα στο πλαίσιο της κυβερνητικής είναι πολύπλοκη, πολύπλευρη και πολυσήμαντη. Αυτός ο γνωστικός τομέας, με την ύπαρξή του, ανατρέπει ριζικά την αντίληψή μας όσον αφορά στη λειτουργία της σκέψης και ειδικά του εγκεφάλου μας. Συνειδητοποιούμε, μέσω της κυβερνητικής, ότι αυτό που θεωρούμε νοητικό μπορεί να είναι πιο πολύπλοκο απ ό,τι νομίζουμε διότι είναι απλούστερο ως στοιχείο, όχι όμως ως δίκτυο. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, τα νευρωνικά δίκτυα αποτελούν και αυτά ένα αποτελεσματικό παράδειγμα της πολυπλοκότητας της απλότητας. Η κυβερνητική σκέψη με τα μοντέλα της, μας επιτρέπει όχι μόνο να μελετήσουμε τα όρια των γνώσεων μας πάνω στο θέμα της νοημοσύνης, αλλά και να ερευνήσουμε με έναν πρακτικό τρόπο κάτι που θεωρούμε μόνο και μόνο θεωρητικά. Δεν προσπαθεί να δημιουργήσει το απόλυτο μοντέλο της νοημοσύνης.. Αναλύει πρακτικά, λειτουργικά και αποτελεσματικά τα θεωρητικά σχήματα της σκέψης και έμμεσα της ίδιας της νοημοσύνη. Στην παρούσα περίσταση θα επιχειρηθεί να εξερευνηθεί η ιστορία της κυβερνητικής, από την εποχή του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου ως πρόσφατα.

2 Επειδή τα τεχνολογικά επιτεύγματα, που οδήγησαν στο Internet, την δυνητική πραγματικότητα και γενικώς στα σύγχρονα κυβερνοχωρικά βιώματα, έχουν τις ρίζες τους στην κυβερνητική, η ιστορία της τελευταίας σκιαγραφεί μ έναν ενδιαφέροντα τρόπο το παρελθόν του κυβερνοχώρου κι ίσως να αποκαλύπτει τις τάσεις, που θα εκδηλωθούν στο άμεσο κυβερνοχωρικό μέλλον. Ξεκινώντας την αφήγηση της ιστορίας της κυβερνητικής, πρώτα ας τονιστεί ότι τα χρόνια της δεκαετίας του 1940, κατά την διάρκεια και ακριβώς μετά από τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, έχουν σημαδεύσει την εξέλιξη των επιστημών με την παραγωγή νέων θεωριών και νέων τεχνολογιών, που στόχευαν να λύσουν τα μεγάλα προβλήματα της εποχής εκείνης. Μέσα στην πολεμική ατμόσφαιρα της εποχής, σχεδόν όλες οι επιστημονικές και τεχνολογικές αυτές εξελίξεις συσχετίζονταν κατά κάποιο τρόπο με στρατιωτικές έρευνες, που γίνονταν στις ΗΠΑ από κοινού μεταξύ στρατού και πανεπιστημιακών κέντρων. Κι αυτός ίσως να ήταν ένας παράγοντας, που ευνόησε μια εντατικοποιημένη παραγωγή της νέας γνώσης, παρότι, όπως υποστηρίζουν πολλοί μελετητές, δημιούργησε μια πολιτικά βεβαρημένη υποθήκη για τις επερχόμενες δεκαετίες. Από μια όμως άλλη πλευρά, η στρατιωτική επιστημονική διαμεσολάβηση της δεκαετίας του 1940, με την αναγκαστική υιοθέτηση μιας μεγαλόπνοης προοπτικής, φαίνεται να προσανατόλισε την οργάνωση του επιστημονικού έργου προς κάποιες πρακτικά γόνιμες κατευθύνσεις. Αυτές ήταν κυρίως οι μεγάλες διακλαδικές, ενδο-δια-επιστημονικές συζεύξεις για μια πληρέστερη αντιμετώπιση των μεγάλων προβλημάτων μιας πολύπλοκης πραγματικότητας. Ένας από τους μεγάλους πρωταγωνιστές της περιόδου αυτής, ο Warren Weaver, έγραφε το 1949 για την αντιμετώπιση της οργανωμένης πολυπλοκότητας : Αυτά τα νέα προβλήματα, και το μέλλον του κόσμου εξαρτάται από πολλά από αυτά, απαιτούν να κάνει η επιστήμη μια τρίτη μεγάλη πρόοδο, μια πρόοδο που θα πρέπει να είναι ακόμη πιο μεγάλη από την επίλυση του δεκάτου ενάτου αιώνα των προβλημάτων της απλότητας ή του εικοστού αιώνα της ανοργάνωτης πολυπλοκότητας. Η επιστήμη πρέπει, για τα επόμενα 50 χρόνια, να μάθει να ασχολείται με αυτά τα προβλήματα της οργανωμένης πολυπλοκότητας. Από τις αμαρτίες του πολέμου προβάλουν δυο νέες εξελίξεις που θα μπορούσαν κάλλιστα να έχουν μείζουσα σημασία βοηθώντας την επιστήμη να λύσει αυτά τα πολύπλοκα προβλήματα του εικοστού αιώνα. Η πρώτη ένδειξη αφορά την ανάπτυξη τον καιρό του πολέμου νέων τύπων ηλεκτρονικών υπολογιστικών μηχανημάτων. Η δεύτερη από τις προόδους που επιτελέσθηκαν τον καιρό του πολέμου είναι η μικτή-ομαδική προσέγγιση της επιχειρησιακής ανάλυσης. (Και οι δυο) είναι γνωστές σε όσους ασχολούνταν με την εφαρμογή μαθηματικών μεθόδων σε στρατιωτικά θέματα. (Weaver, 1949). Ο Wiener δίδασκε μαθηματικά στο MIT από το Αλλά λίγα χρόνια μετά την άφιξή του στην Βοστόνη άρχισε να συνεργάζεται με τον νευροφυσιολόγο Arturo Rosenblueth της Ιατρικής Σχολής του Harvard σε μια ερευνητική προσπάθεια, που με την βοήθεια του νεαρού μηχανικού Julian Bigelow, οδήγησε το 1940 στην ανάπτυξη κάποιων αυτοματισμών για αντι-αεροπορικά οπλικά συστήματα. Οι καρποί της συνεργασίας τους θεωρούνται ότι άνοιξαν για πρώτη φορά το έδαφος για την αντιμετώπιση των προβλημάτων της οργανωμένης πολυπλοκότητας. Με την δουλειά τους άρχισε να αναπτύσσεται μια καινούργια επιστημονική περιοχή, στην οποία ετίθετο ένα κοινό μεθοδολογικό πλαίσιο ανάλυσης διαφορετικών συστημάτων συμπεριφοράς: των ανθρώπων, των ζώων και των μηχανών. Δυο θεωρούνται ότι είναι οι πρώτες δημοσιεύσεις που εγκαινίασαν την καινούργια επιστημονική περιοχή. Και οι δυο εμφανίσθηκαν το Η μια ήταν η εργασία των Arturo Rosenblueth, Wiener και Julian Bigelow με τίτλο Συμπεριφορά, Σκοπός και Τελεολογία (Rosenblueth et al., 1943), στην οποία έβγαινε η ιδέα ότι και κάποιες κατάλληλα σχεδιασμένες μηχανές μπορούν να εκδηλώσουν δραστηριότητες επιδίωξης στόχου και σκοπιμότητας. Την ίδια χρονιά, ο νευροφυσιολόγος Warren McCulloch κι ο μαθηματικός της θεωρίας της λογικής Walter Pitts δημοσίευαν μια περισσότερο ρηξικέλευθη εργασία με τίτλο Ένας Λογικός Λογισμός των Ιδεών που Ενυπάρχουν στη Νευρική Δραστηριότητα (McCulloch & Pitts, 1943), στην οποία ανέπτυσσαν την θεωρία τους για την δημιουργία της νόησης στον εγκέφαλο σαν αποτέλεσμα της δραστηριότητας ενός δικτύου νευρώνων. Με τις δύο αυτές δημοσιεύσεις, άρχιζε ένα ολόκληρο ερευνητικό πρόγραμμα, του οποίου σκοπός ήταν η ανάπτυξη μηχανών, που θα μπορούσαν να μιμηθούν τουλάχιστον κάποια από τα στοιχεία της ανθρώπινης νοημοσύνης. Κι η στρατηγική του ερευνητικού προγράμματος ήταν η μελέτη του νευρικού συστήματος, η δημιουργία μιας τυπικής θεωρίας της ανθρώπινης νόησης κι η εφαρμογή της θεωρίας αυτής στον σχεδιασμό νοημόνων μηχανών. Η περιοχή που άνοιγε με αυτό το ερευνητικό πρόγραμμα ονομάσθηκε από τον Wiener Cybernetics στο θεμελιώδους αξίας βιβλίο του, του οποίου ο τίτλος προδιαγράφει τα όρια ισχύος του νέου όρου: Κυβερνητική ή Έλεγχος και Επικοινωνία σε Ζώα και Μηχανές (1948a). Ο όρος αυτός είναι φυσικά ένας νεολογισμός, που ο Wiener κατασκεύασε από την ελληνική λέξη κυβερνήτης, για να δώσει έμφαση στο γεγονός ότι η νέα επιστήμη αφορά την κυβέρνηση, με την έννοια της διεύθυνσης ή της ρύθμισης, δηλαδή, του ελέγχου και της επικοινωνίας (όπως λέει ο τίτλος του βιβλίου του) συστημάτων ζώντων οργανισμών και μηχανών κατασκευασμένων από τον άνθρωπο. MAΘHMATA KOINΩNIKHΣ ΣYMΠEΡΙΦΟΡΑΣ ΓΙΑ ΜΗΧΑΝΕΣ Η μελέτη της συμπεριφοράς των τεχνητών οργανισμών με βάση προκαθορισμένους κανόνες και πρότυπα αποτελεί ένα από τα πρώτα βήματα για την κατανόηση του φαινομένου της ζωής. H γλώσσα των μαθηματικών συναντά τη δομή της ζωής. ΚΥΤΤΑΡΙΚΑ ΑΥΤΟΜΑΤΑ - ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΒΑΣΙΣΜΕΝΗ ΣΕ ΑΠΛΟΥΣ ΚΑΝΟΝΕΣ Ο Ούγγρος μαθηματικός John von Neumann θεωρείται από πολλούς ο πατέρας της alife. Ο von Neumann πρότεινε στις αρχές της δεκαετίας του 1950 τη δημιουργία ενός συστήματος ικανού να αναπαράγεται μόνο του, χρησιμοποιώντας μόνο απλούς κανόνες συμπεριφοράς. Η απλούστερη μορφή ενός αυτοαναπαραγόμενου συστήματος είναι τα κυτταρικά αυτόματα. Ένα κυτταρικό αυτόματο είναι ένας πίνακας από κύτταρα -στοιχεία, όπου το κάθε στοιχείο αλληλεπιδρά μόνο με τα γειτονικά του. Ο πίνακας μπορεί να έχει οποιαδήποτε διάσταση. Το κάθε κύτταρο βρίσκει τη δράση του. Η αντίδραση έχει αποτέλεσμα την εκ νέου αλλαγή της κατάστασης του κυττάρου και την επανατροφοδότηση με σήματα των γειτονικών του κυττάρων. Η συμπεριφορά αυτή οδηγεί σε γενικευμένη αλλαγή της κατάστασης του όλου πίνακα. Η διαδικασία επικοινωνίας μεταξύ των κυττάρων του μαθηματικού αυτού πίνακα είναι

3 όμοια με αυτήν των βιολογικών κυττάρων. Για παράδειγμα σ ένα έμβρυο τα μηνύματα που δέχονται και στέλνουν τα κύτταρα πραγματοποιούνται με τη βοήθεια χημικών αντιδράσεων. Κάθε κύτταρο ψάχνει για να ελέγξει τις αντιδράσεις και να δώσει το κατάλληλο σήμα στο ερέθισμα που δέχεται. Επιπλέον το κάθε κύτταρο συμπεριλαμβάνει και μία χημική μονάδα επεξεργασίας, και οι χημικές του εκκρίσεις λειτουργούν ως σήματα εισόδου και εξόδου του συστήματος. Διαφορετικές δόσεις χημικών εκκρίσεων και σε διαφορετικούς συνδυασμούς αναγκάζουν το μόριο να αντιδράσει με άλλο τρόπο. Μερικές φορές αρκούν μικρές μεταβολές της χημικής πυκνότητας για να οδηγήσουν σε ριζικές αλλαγές μοριακών σχηματισμών. Στη μελέτη του von Neumann τα κύτταρα είχαν 29 διαθέσιμες καταστάσεις και τέσσερις γείτονες, ενώ ένας αρχικός πληθυσμός από κύτταρα μπορούσε να αναπαράγεται (ξεκινώντας από συγκεκριμένη αρχική κατάσταση). Τα τεχνητά κυτταρικά αυτόματα είναι συνήθως πολύ απλούστερα, αλλά είναι σε θέση να μιμηθούν πρότυπα συμπεριφοράς των φυσικών βιολογικών συστημάτων. Οι επιστήμονες ακόμη ερευνούν με μανία το αίνιγμα, του γιατί τα προϊόντα της φύσης είναι τόσο απίθανα, γιατί εμφανίζουν τόσο μεγάλη τάξη αφού η πιο πιθανή κατάσταση γι αυτά είναι όλο ακαταστασία και λάθη, μια υποταγή στις δυνάμεις της αταξίας μέσα στο σύμπαν, που μοιάζουν να κυριαρχούν παντού με τρόπο φυσικό. Αυτό θεωρείται ακόμη ένα από τα πιο ανησυχητικά παράδοξα της επιστήμης. Είναι πρώτος ξάδελφος του αιώνιου ερωτήματος της Φιλοσοφίας: «Γιατί υπάρχει κάτι και όχι τίποτα;». Στις εργασίες του το 1948 ο Shannon απέδειξε ότι, αντίθετα με εκείνο που θα μπορούσε να περιμένουμε, το «κάτι», ένα μήνυμα, μπορεί να επικρατήσει ανάμεσα στο «τίποτε», την άσκοπη αταξία ή το θόρυβο. Το πιο εντυπωσιακό από όλα ήταν ότι η έκφραση του Shannon για την ποσότητα της πληροφορίας, το πρώτο ακριβές επιστημονικό μέτρο, ο πρώτος ικανοποιητικός ορισμός αυτού του αδιαφιλονίκητου προϊόντος του εικοστού αιώνα, είχε την ίδια μορφή με την εξίσωση που είχε επινοηθεί πολλά χρόνια νωρίτερα, το δέκατο ένατο αιώνα, για τον πιο ιδιόμορφο και φευγαλέο φυσικό νόμο, το αξίωμα της εντροπίας. Ο Shannon είχε βάλει σαν στόχο να λύσει ένα ειδικό πρόβλημα της ραδιοφωνικής και τηλεφωνικής επικοινωνίας και η λύση στην οποία κατέληγε με αυστηρές επαγωγικές μεθόδους ήταν στην ουσία πανομοιότυπη με τον τύπο της εντροπίας που είχε διατυπωθεί στη Φυσική της Βικτωριανής εποχής. Η εξίσωση αυτή ήταν μια μαθηματική έκφραση της τάσης που έχουν όλα τα πράγματα να γίνουν πιο ακατάστατα όταν αφήνονται να εξελιχθούν από μόνα τους, της τάσης που έχει η ενέργεια να υφίσταται ορισμένους μετασχηματισμούς κατά τη φυσική πορεία των γεγονότων, που την καθιστούν πιο ανοργάνωτη και όχι τόσο χρήσιμη, υποβαθμίζοντας την ποιότητα της χωρίς να μειώνουν την ποσότητα της. Η εντροπία ήταν μια υπερβολικά ελκυστική έννοια για τους μη επιστήμονες του δέκατου ένατου αιώνα και μετά, καθώς πρότεινε ότι το χάος είναι ο ύστατος προορισμός όλων των πραγμάτων. Οδήγησε σε πολλές εξάρσεις της φαντασίας αμφίβολης αξίας και ενέπνευσε εκκεντρικούς τύπους αλλά και αξιοσέβαστους στοχαστές. Έγινε ένα σημείο αναφοράς, μια μεταφορική έννοια στην οποία επέστρεφαν ξανά και ξανά οι φιλόσοφοι, οι θεολόγοι, οι ιστορικοί της εποχής εκείνης, με περισσότερο ενθουσιασμό παρά σύνεση. Αυτός ο «νόμος» της Φυσικής, που ανήγγελλε ότι το σύμπαν οδεύει προς μια ΚΑΘΙΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ Η πληροφορία είναι μια λέξη που ποτέ δεν ήταν εύκολο να διευκρινιστεί τελείως. Στην πιο οικεία της έννοια η πληροφορία σήμερα σημαίνει ειδήσεις, νέα, γεγονότα και ιδέες που αποκτώνται και περνάνε σαν γνώση. Όμως στο μεσαίωνα είχε διάφορες εκλαϊκευμένες και κυριολεκτικές χρήσεις. Εκτός από εκείνες που θα αναγνωρίζαμε, η λέξη είχε χρησιμοποιηθεί και με πιο ενεργό, εποικοδομητικό νόημα, σαν κάτι που δίνει ένα συγκεκριμένο σχήμα ή χαρακτήρα στην ύλη και στο πνεύμα μια δύναμη που διαμορφώνει τη συμπεριφορά, ασκεί, διδάσκει, εμπνέει ή καθοδηγεί. Μόνον από το 1940 και πέρα η πληροφορία ορίστηκε ως επιστημονικός όρος και ο ορισμός αυτός ήταν τελείως καινούργιος, διαφορετικός από όλους όσους βρίσκει κανείς στα συνηθισμένα λεξικά. Παρ όλα αυτά, κατά έναν περίεργο τρόπο, η έννοια της πληροφορίας, που περιγράφεται με αρκετά μεγάλη ακρίβεια ώστε να ικανοποιεί και τους μαθηματικούς και τους μηχανικούς των τηλεπικοινωνιών ταυτόχρονα, αποκτούσε ολοένα και μεγαλύτερη γοητεία για τους μη επιστήμονες. Η λέξη άρχισε να ξαναπαίρνει μερικές από τις παλιές της έννοιες που είχαν πέσει σε αχρηστία. Η πληροφορία άρχισε να παίρνει τη μορφή ενός ενεργητικού παράγοντα που δεν κάθεται έτσι απλά και παθητικά, αλλά «πληροφορεί» τον υλικό κόσμο, περίπου όπως τα μηνύματα των γονιδίων διδάσκουν το μηχανισμό του κυττάρου πώς να οικοδομήσει έναν οργανισμό ή όπως τα σήματα από έναν ραδιοπομπό οδηγούν την πολύπλοκη πορεία ενός διαστημόπλοιου στο ταξίδι του μέσα στο διάστημα. Έτσι η πληροφορία αναδύθηκε σαν μια παγκόσμια αρχή που λειτουργεί μέσα στον κόσμο, δίνοντας σχήμα στο ασχημάτιστο, προσδιορίζοντας τον ιδιαίτερο χαρακτήρα των έμβιων μορφών και ακόμη καθορίζοντας, μέσα από ειδικούς κώδικες, τα αχνάρια της ανθρώπινης σκέψης. Με αυτόν τον τρόπο η πληροφορία εκτείνεται πάνω από όλα τα ανόμοια πεδία, των υπολογιστών του διαστημικού αιώνα, της κλασικής Φυσικής, της μοριακής Βιολογίας και της ανθρώπινης επικοινωνίας, της εξέλιξης της γλώσσας και της εξέλιξης του ανθρώπου. Είναι προφανές ότι η φύση δεν μπορεί πια να ιδωθεί μόνο σαν ύλη και ενέργεια. Ούτε μπορούν όλα της τα μυστικά να ξεκλειδωθούν με τα κλειδιά της Χημείας και της Φυσικής, παρ όλη την εκθαμβωτική επιτυχία που είχαν οι δύο αυτοί κλάδοι της επιστήμης στον αιώνα μας. Μια τρίτη συνιστώσα είναι απαραίτητη για οποιαδήποτε εξήγηση του κόσμου που διεκδικεί την πληρότητα. Στις παντοδύναμες θεωρίες της Χημείας και της Φυσικής πρέπει να προστεθεί ένας καινουργιοφερμένος επισκέπτης: η θεωρία των πληροφοριών. Η φύση πρέπει να ερμηνευτεί σαν ύλη, ενέργεια και πληροφορία. Η πληροφορία απέκτησε επιστημονική έννοια όταν ανέτειλε η εποχή των ηλεκτρονικών τηλεπικοινωνιών, στο πρώτο μέρος του αιώνα μας. Οι επιστήμονες τη χειρίστηκαν με τον ίδιο περίπου τρόπο που οι προκάτοχοι τους στον δέκατο ένατο αιώνα είχαν χειριστεί την έννοια της ενέργειας. Της έπλασαν μια θεωρία, την εφοδίασαν με νόμους, τη στόλισαν με εξισώσεις και στην πράξη την ξεζουμίσανε από όση ασάφεια και όσο μυστήριο μπόρεσαν. Στην καθαρή της μορφή η θεωρία των πληροφοριών ήταν μια ανακάλυψη των μηχανικών. Οι πιο περίβλεπτες πρακτικές επιτυχίες της αναφέρονται στην εκπομπή των εικόνων της έγχρωμης τηλεόρασης, στη σχεδίαση των συστημάτων ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης, στην ανάκτηση ανέπαφων μηνυμάτων από μακρινά διαστημόπλοια. Παρουσιάστηκε στον κόσμο με τη μορφή δύο εργασιών του Claude Shannon της Bell Telephone Laboratories, που δημοσιεύτηκαν στο Bell System Technical Journal τον Ιούλιο και τον Οκτώβριο του Στην ουσία οι εργασίες αποτελούνται από μία σειρά από θεωρήματα που έχουν να κάνουν με το πρόβλημα της αποστολής μηνυμάτων από μια θέση σε μια άλλη, γρήγορα, οικονομικά και αποτελεσματικά. Αλλά η πιο πλατιά και πιο συναρπαστική συνέπεια της δουλειάς του Shannon έγκειται στο γεγονός ότι στάθηκε ικανή να καταστήσει την έννοια της πληροφορίας τόσο λογική και σαφή, που να μπορεί να τοποθετηθεί μέσα σε ένα τυπικό πλαίσιο ιδεών. Χειριζόμενος την πληροφορία με όρους σαφώς καθορισμένους αλλά και τελείως αφηρημένους, ο Shannon μπόρεσε να τη γενικεύσει, εδραιώνοντας νόμους που ισχύουν όχι μόνο για λίγους τύπους πληροφοριών αλλά για όλα τα είδη και παντού. Παρ όλο που οι εργασίες του φαίνονται τελείως δυσνόητες και τεχνικές σε πρώτη ανάγνωση, προσφέρουν νέους τρόπους θεώρησης των διεργασιών του κόσμου, που μοιάζουν ακατανόητες όταν τις δει κανείς μέσα από το πρίσμα των κλασικών ιδεών. Το πλήρες νόημα τους δεν έχει ακόμη εξαντληθεί. Παρά το γεγονός ότι τα θεωρήματα της θεωρίας των πληροφοριών προορίζονταν, κυρίως, για τους ραδιοηλεκτρολόγους και τους μηχανικούς των τηλεπικοινωνιών, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την έρευνα οποιουδήποτε συστήματος που εκπέμπει ένα «μήνυμα» από μια θέση σε μια άλλη. Ακριβώς όπως οι νόμοι της κίνησης του Νεύτωνα δεν περιορίζονται σε ειδικούς τρόπους κινήσεων ιδιαίτερων τύπων σωμάτων, έτσι και οι νόμοι των πληροφοριών του Shannon είναι καθολικοί και αναγκάζουν τους επιστήμονες και τους άλλους διανοούμενους ν αντιμετωπίσουν το γεγονός ότι και η ίδια η πληροφορία είναι καθολική έννοια. Πράγματι, θεωρήματα του είχαν ερμηνευτεί τόσο πλατιά που ο Shannon, ανήσυχος μπροστά στην αίγλη που είχε δημιουργηθεί γύρω από το θέμα και αμήχανος μπροστά στο ρεύμα της δημοσιότητας που είχε θέσει σε κίνηση, δημοσίευσε μια ανακοίνωση το 1956 για να προειδοποιήσει τον κόσμο ότι η θεωρία των πληροφοριών ίσως παραφούσκωσε και έφτασε σε μια σπουδαιότητα που ξεπερνάει τα πραγματικά της επιτεύγματα. Σπάνια η φύση αποκαλύπτει ταυτόχρονα περισσότερα από λίγα μυστικά της. Ήταν όμως φανερό από την αρχή ότι η θεωρία έριχνε φως σε βαθιά θεμελιώδη ερωτήματα, πολύ πιο πέρα από τα όρια της ραδιοηλεκτρολογίας. Εισέβαλλε σε πολλούς διανοητικούς χώρους, σχετιζόταν με παράδοξα άλυτα επί αιώνες, πρότεινε νέες προοπτικές σε προβλήματα με τα οποία είχε παλέψει η Φιλοσοφία σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας της. Οι εργασίες του Shannon είχαν να κάνουν με θέματα που ήταν κοινά διανοητικά προβλήματα: τάξη και αταξία, σφάλματα και έλεγχος των σφαλμάτων, δυνατότητες και πραγματοποίηση των δυνατοτήτων, αβεβαιότητα και τα όρια της αβεβαιότητας.

4 κατάσταση απόλυτης αταξίας, είχε μια εμφανή επίπτωση στις νοητικές συνήθειες. Και τώρα, εδώ, στην εργασία του Shannon, η ίδια αυτή έννοια εμφανίστηκε με μια διαφορετική αμφίεση, μέσα σε ένα νέο πλαίσιο.

5 Kurt Goedel Tο άλμα στο κενό και το 2ο θεώρημα του Gödel Έχει προκύψει ότι η λύση συγκεκριμένων αριθμητικών προβλημάτων απαιτεί την χρήση υποθέσεων οι οποίες κατυ ουσίαν υπερβαίνουν την αριθμητική Kurt Goedel,σε μία συζήτηση για την μαθηματική λογική του Russel, Tο πρώτο θεώρημα του Goedel ή το θεώρημα της μη πληρότητας, απλουστευμένα, λέει ότι μέσα σε οποιοδήποτε αξιωματικό σύστημα ικανό να επιτρέπει βασική αριθμητική, μπορούμε να δημιουργήσουμε μία πρόταση που είτε δεν μπορεί να αποδειχθεί ή να απορριφθεί μέσα στο σύστημα ή μπορεί να αποδειχθεί και να απορριφθεί μέσα σ αυτό το σύστημα. Στην πρώτη περίπτωση καλούμε το αξιωματικό σύστημα ατελές, στη δεύτερη αντιφατικό. Συνοπτικά το 1ο θεώρημα: Kάθε επαρκώς συνεπές αξιωματικό σύστημα είναι ατελές. Tο δεύτερο θεώρημα δηλώνει ότι ένα επαρκώς συνεπές αξιωματικό σύστημα δεν μπορεί να αποδείξει την επάρκειά του. O Goedel έδειξε ότι μέσα σ έναν συγκεκριμένο μαθηματικό κλάδο, θα υφίστανται πάντα ορισμένες προτάσεις οι οποίες δεν μπορούν να αποδειχθούν ως αληθείς ή ψευδείς χρησιμοποιώντας τους κανόνες και τα αξιώματα του συγκεκριμένου μαθηματικού κλάδου. H απόδειξη κάθε πρότασης είναι δυνατή μέσα σε ένα σύστημα εφόσον εξέλθουμε από αυτό, έτσι ώστε να φθάσουμε σε νέους κανόνες και αξιώματα. Kατ αυτόν τον τρόπο όμως, δημιουργείται ένα μεγαλύτερο σύστημα το οποίο υπόκειται στις δικές του αναπόδεικτες δηλώσεις. Έτσι κάθε λογικό σύστημα οποιασδήποτε πολυπλοκότητας είναι, εξ ορισμού, ατελές. O Christopher Cherniak από το βιβλίο Eγώ της Nόησης... ένα αντικείμενο έχει με τον εαυτό του μια πολύ ιδιαίτερη και μοναδική σχέση, η οποία περιορίζει την ικανότητα να δρα πάνω στον εαυτό του με τον ίδιο τρόπο που δρα πάνω σε άλλα αντικείμενα. Ένα μολύβι δεν μπορεί να γράψει πάνω στον εαυτό του, μια μυγοσκοτώστρα δεν μπορεί να χτυπήσει μια μύγα που κάθεται πάνω στη χειρολαβή της, ένα φίδι δεν μπορεί να φάει τον ίδιο του τον εαυτό κλπ. Ένας άνθρωπος δεν μπορεί να δει το ίδιο του το πρόσωπο παρά μόνον μέσω εξωτερικών βοηθημάτων που αναπαράγουν τις εικόνες-και μία εικόνα δεν είναι ποτέ ταυτόσημη με το πρωτότυπο ο καθένας μας βρίσκεται μέσα σ ένα ισχυρό σύστημα που διαθέτει μία μοναδική οπτική γωνία: αυτή η ισχύς είναι επίσης ο εγγυητής του περιορισμού Aκόμη και αν στην πρόταση του Goedel προστεθεί ένα νέο αξίωμα, το νέο σύστημα θα περιέχει μια άλλη αναπόδεικτη πρόταση η οποία δεν αποδεικνύεται μέσα στο νέο σύστημα. Aυτή η φόρμα της αυτο-διηνεκούς ατέλειας θα μπορούσε να αποκληθεί «ουσιώδης ατέλεια». Tο πρόβλημα του συσχετισμού ανθρώπων- μηχανών επανέρχεται στη διαμάχη καθώς οι μηχανές και ο εγκέφαλος εκτελούν διεργασίες επεξεργασίας πληροφοριών με διαφορετικό τρόπο -αυτή η διαφοροποίηση βασίζεται στον βαθμό πολυπλοκότητας των μηχανικών μερών από την φυσιολογία του εγκεφάλου. Όπως αναφέρει ο Wiener, μία λογική μηχανή που εργάζεται με καθορισμένους κανόνες, δεν χρειάζεται ποτέ να φτάσει σε κάποιο συμπέρασμα. Έτσι η πολυπλοκότητα των διεργασιών της μπορεί να αυξάνει διαρκώς, ενώ η επαναληπτικότητά της μπορεί να την οδηγήσει δε καταστάσεις μη-ισορροπίας. Tα στάδια λειτουργίας της πρέπει ωστόσο να έχουν ένα όριο, να κινούνται σ έναν ορίζοντα υπολογισμών, αλλιώς είτε κάθε πρόβλημα θα μπορούσε να λυθεί σε θεωρητικά άπειρο χρόνο, είτε η μηχανή θα τίθονταν εκτός λειτουργίας έπειτα από πεπερασμένο αριθμό υπολογιστικών πράξεων. Γενικότερα, το θεώρημα της μη πληρότητας ορίζει ότι κάθε σύστημα που εμπεριέχει την αριθμητική παράγει φράσεις που δεν μπορούν να αποδειχθούν ή όχι. Έδειξε ότι σε οποιαδήποτε γλώσσα που έχει αρκετή εκφραστική ισχύ για να περιγράψει τις ιδιότητες φυσικών αριθμών υπάρχουν αληθείς προτάσεις οι οποίες είναι μη αποφασίσιμες με την έννοια ότι η αλήθεια δεν μπορεί να βεβαιωθεί με κανέναν αλγόριθμο. Αυτό το θεμελιώδες συμπέρασμα μπορεί επίσης να ερμηνευτεί ότι δείχνει ότι υπάρχουν μερικές συναρτήσεις στους ακέραιους οι οποίες δεν μπορούν να αναπαρασταθούν από έναν αλγόριθμο, δηλαδή, δεν μπορούν να υπολογιστούν. Το γεγονός αυτό ώθησε τον Turing να επιχειρήσει να προσδιορίσει ακριβώς ποιες συναρτήσεις μπορούν να υπολογιστούν. Η ιδέα αυτή είναι πραγματικά κάπως προβληματική, επειδή δεν μπορεί να δοθεί τυπικός ορισμός στην έννοια του υπολογισμού ή της αποτελεσματικής διαδικασίας. Όμως η θέση των Church-Turing η οποία υποστηρίζει ότι μία μηχανή Turing(Turing,1936) είναι ικανή να υπολογίσει οποιαδήποτε υπολογίσιμη συνάρτηση, είναι γενικά παραδεκτό ότι παρέχει έναν επαρκή ορισμό. Ο Turing δεν μπορεί να υπολογίσει. Για παράδειγμα, καμία μηχανή δεν μπορεί γενικά να αποφανθεί αν ένα δεδομένο πρόγραμμα θα επιστρέψει απάντηση για μια δεδομένη είσοδο ή αν θα εκτελείται για πάντα. NOBERT WIENER ( ) Norbert Wiener O N.Wiener γεννήθηκε το 1894 και απεβίωσε το Ήταν μαθηματικός που συνέβαλε ενεργά στη γένεση των πληροφοριών. Ανέφερε χαρακτηριστικά ότι «η πληροφορία δεν είναι εντροπία». Είχε συλλάβει κάτι από τη σχέση ανάμεσα στην πληροφορία και την ακαταστασία. Όπως ο C. Shannon που ήταν μαθητής του N. Wiener κατά τη διάρκεια των μεταπτυχιακών του σπουδών στο Μ.Ι.Τ. έτσι και ο Wiener έσπασε τα παλιά δεσμά της πληροφορίας δηλαδή την αβεβαιότητα για το μήνυμα που θα ακούσει ο ακροατής. Ο Wiener είναι ο πρώτος που χρησιμοποίησε τη λέξη «Κυβερνητική» δηλαδή την επιστήμη που περιλαμβάνει τη θεωρία των πληροφοριών σαν ένα από πολλά συμπληρωματικά σύνολα ιδεών. Στο έργο του «Έλεγχος και Επικοινωνία σε Ζώα και Μηχανές» (1948) πίστευε ότι ο άνθρωπος και τα ζώα είναι μηχανές που επιτελούν ακριβώς την ίδια λειτουργία. Η αναγέννηση της έννοιας της μηχανής αρχίζει με το βιβλίο του Πριν την έκδοση αυτού του βιβλίου, η έννοια της μηχανής δεν ήταν μόνο απλή αλλά και απλοϊκή. Στην ουσία, η μηχανή δεν ήταν παρά μόνο μηχανικό σύνολο δίχως καμιά αντίδραση με το περιβάλλον εφόσον απλώς μετέφερε μία κίνηση από τις αρχικές συνθήκες έως το αποτέλεσμα. Δεν υπήρχε καμιά δυνατή δημιουργία. Όλα ήταν μόνο και μόνο μία μεταφορά πληροφορίας με τριβές για να ισχύουν και οι νόμοι της θερμοδυναμικής. Άρα ακόμα και ως επεξεργασία, όπως θα λέγαμε με τα τωρινά δεδομένα, ήταν μία διαδικασία. Η διεξαγωγή του φαινομένου Wiener έγινε στις αρχές της πληροφορικής όπου οι ιδέες του John von Neumann δεν είχαν ακόμη εδραιωθεί. Και γι αυτόν τον λόγο είναι ακόμα πιο σημαντική η συμβολή του Norbert Wiener. Η ιδέα του ενοποίησε τομείς όπως η πληροφορική, η θεωρία του ηλεκτρονικού ελέγχου των διαδικασιών και η λειτουργία των ζωντανών οργανισμών. Η πρώτη βασική έννοια του Norbert Wiener είναι το feedback (βλέπε opus 1310: Feedback et conscience ), το οποίο επιτρέπει στη μηχανή να ελέγξει τα αποτελέσματά της. Αυτό το σήμα που αναλύει και που προέρχεται από την ίδια, αποτελεί ένα αναγκαίο στοιχείο της αντίληψης. Η παρατήρηση των αποτελεσμάτων δίνει τη δυνατότητα της αλλαγής μιας νοητικής ή γνωστικής πορείας, συνεπώς αυτή η διαδικασία προσφέρει

6 και στη μηχανή έναν τρόπο να διορθώσει την παραγωγή της. Η συνέπεια αυτής της έννοιας είναι η δημιουργία ενός κλειστού κυκλώματος αντίληψης και πράξης που ενεργοποιεί μία αλληλοεπίδραση μεταξύ στοιχείων του αυατήματος.η καινοτομία βέβαια του τελευταίου αφορά την πληροφορική ο οποίος είναι ένας από τους ιδρυτές της κυβερνητικής επιστήμης και ένας σκεπτικιστής παρατηρητής των προσφάτων ενεργειών του τομέα του αυτοματισμού και των ρυθμίσεων με την χρήση υπολογιστή. Ο Wiener προειδοποίησε ότι κάθε μηχάνημα ικανό μα πάρει αποφάσεις είτε θα ήταν ανίκανο να μάθει, κι επομένως σ αυτή την περίπτωση δε θα ήταν σοφό εκ μέρους μας να το εμπιστευτούμε πολύ, είτε θα ήταν ικανό να αποκτήσει γνώσεις, δηλαδή θα ήταν πραγματικά ένα αντικείμενο με αυτόματες λειτουργίες κι επομένως σ αυτή την περίπτωση δε θα υπήρχε εγγύηση για το αν οι αποφάσεις του θα ήταν αποδεκτές από εμάς. Για τον άνθρωπο που δεν γνωρίζει τις παραπάνω αλήθειες, όταν ρίχνει τις δικές του ευθύνες στο μηχάνημα, το οποίο είτε μπορεί να μάθει είτε όχι, είναι σαν να ρίχνει τις ευθύνες του κόντρα στον άνεμο και να βλέπει μετά να του ξαναέρχονται πίσω. Ένα δεύτερο πρόσωπο, λοιπόν, στο ΜΙΤ, που συνέβαλε ενεργά στη γένεση της θεωρίας των πληροφοριών ήταν τόσο διαφορετικός από τον Shannon, όσο θα μπορούσε κανείς να φανταστεί ήταν ο Wiener, ένας σπινθηροβόλος και εκκεντρικός χαρακτήρας που διαλαλούσε με φανφάρες τα επιτεύγματα του, που ήταν πράγματι σημαντικά. Ο Shannon είχε παρακολουθήσει μερικά από τα μαθήματα του Wiener στις αρχές της δεκαετίας του 1930.Το 1947, ένα χρόνο πριν τη δημοσίευση της θεωρίας του Shannon, ο Fano δούλευε για τη διδακτορική του διατριβή στο ΜΙΤ. Πού και πού ο Wiener έμπαινε μέσα στο γραφείο του Fano ρουφώντας το πούρο του και έλεγε. «Η πληροφορία είναι εντροπία». Ο Wiener έπεσε με τα μούτρα στα επιστημονικά αναγνώσματα από την ηλικία των τεσσάρων χρόνων, είχε αποφοιτήσει στα δέκα, πήρε το πτυχίο του στα δεκαπέντε, συνέχισε με σπουδές Φιλοσοφίας στο Cornell και στην ηλικία των δεκαοκτώ είχε τελειώσει μια διδακτορική διατριβή πάνω στη σχέση ανάμεσα στα Μαθηματικά και τη Φιλοσοφία. Μετά πήρε μια υποτροφία για το Cambridge, όπου σπούδασε κοντά στον Bertrand Russel και τον G. H. Hardy, τον θεωρητικό των αριθμών. Στο Cambridge ο Wiener βρέθηκε κάτω από την επίδραση του Hardy σε ορισμένα θέματα, όχι όμως σε όλα. Τα ερωτήματα στα οποία διαφωνούσαν είναι ίσως πιο ενδιαφέροντα από εκείνα στα οποία συμφωνούσαν. Ο Hardy πίστευε με πάθος στην καθαρότητα των Μαθηματικών. Υποστήριζε την άποψη ότι μια μαθηματική εξίσωση έχει περισσότερες πιθανότητες να είναι σωστή, αν είναι ωραία και είναι με βεβαιότητα σχεδόν λάθος, αν είναι άσχημη. Η ιδέα ότι τα Μαθηματικά θα έπρεπε να χρησιμοποιούνται για υλικούς σκοπούς ήταν προσβλητική για τον Hardy. Σε ορισμένες περιπτώσεις δεν πίστευε ότι τέτοιοι σκοποί μπορούσαν καν να υπάρξουν. Αναρωτιόταν αν οι ισχυρισμοί του Wiener, ότι τα προβλήματα της Φυσικής του είχαν εμπνεύσει μερικές από τις καλύτερες του μαθηματικές εργασίες, δεν ήταν απλώς μια προσποίηση. Πράγματι ο Wiener πίστευε ότι η άρνηση του Hardy να πάρει μέρος στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο ξεκινούσε εν μέρει από τα συναισθήματα αποστροφής για τη μιζέρια που προκαλούσε αυτός ο πόλεμος. Ένα άλλο κίνητρο, ίσως αδιαχώριστο από το πρώτο, ήταν η απέχθεια για την παραποίηση της ομορφιάς των Μαθηματικών από τον πόλεμο για στρατιωτικούς σκοπούς. Ο Wiener δεν συμμεριζόταν αυτή την σχολαστική αντίληψη, ότι δηλαδή τα Μαθηματικά υπάρχουν για χάρη του ίδιου του ενάρετου εαυτού τους. Κατηγορούσε τη σύγχρονη τάση για διαίρεση της γνώσης σε δυο ξεχωριστά φέουδα, το καθένα με το δικό του γλωσσάρι και κηρυγμένο απαγορευμένη Μετά έκανε μεταβολή και έβγαινε από το δωμάτιο χωρίς άλλη κουβέντα. Στην πραγματικότητα ο Wiener είχε συλλάβει κάτι από τη σχέση ανάμεσα στην πληροφορία και την εντροπία. Πολύς άλλος κόσμος είχε την ίδια γενική ιδέα. Κυκλοφορούσε στον αέρα. Τουλάχιστον μισή ντουζίνα ερευνητικά κέντρα στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Αγγλία δούλευαν πάνω στα μαθηματικά της επικοινωνίας και στο διαχωρισμό των μηνυμάτων από το θόρυβο από πς αρχές της δεκαετίας του Αλλά οι περισσότερες προσπάθειες για την επίλυση αυτών των προβλημάτων ήταν αναμφισβήτητα ad hoc, δεν περιείχαν καμιά ιδέα για το πώς τα διάφορα μέρη του θέματος θα μπορούσαν να ταιριάξουν μεταξύ τους σ ένα συνεπές σύνολο. Ο Julian Bigelow, ένας συνάδελφος του Wiener στο ΜΙΤ, περιγράφει αυτές τις αναζητήσεις σαν «μαθηματική ξυλουργική», ενώ ο Shannon ήταν μοναδικός και καταλυτικός στην αντίληψη ότι όλα όσα είχαν θεωρηθεί μέχρι τη στιγμή εκείνη σαν μια συλλογή από ξεχωριστά θέματα περιλάμβαναν στην πραγματικότητα «διαφορετικές όψεις μιας νέας και αναδυόμενης επιστήμης».ο Wiener έγραφε μια ανασκόπηση των εργασιών του Shannon αλλά στην ανασκόπηση του έδειξε μια περίεργη έλλειψη κατανόησης για τα επιτεύγματα του Shannon. Αυτή η φαινομενική βραδύνοια μπορεί να είχε σχέση με την ασυνήθιστη και ιδιαίτερα εγωκεντρική προσωπικότητα του Wiener.Η κόρη του, τώρα Κα Barbara Raisbeck, θυμάται ότι ο Wiener απέφευγε συνήθως να διαβάζει τα έργα των αντιπάλων του μαθηματικών. «Ήταν πολύ ματαιόδοξος και πολύ πολύπλοκος άνθρωπος και δούλευε καλύτερα μόνος του», έλεγε η Κα Raisbeck. «Είχε την αίσθηση ότι, αν δεν έδινε σημασία στους ανταγωνιστές του, αυτοί απλούστατα θα εξαφανίζονταν. Επιπλέον φοβόταν μήπως χρησιμοποιήσει τις ιδέες των άλλων από απροσεξία». Ο Gordon Raisbeck, γαμπρός του Wiener, πιστεύει ότι ο Wiener είχε διαβάσει και καταλάβει τα αποτελέσματα του Shannon αλλά προσποιόταν ότι δεν τα καταλάβαινε. «Το να τα καταλάβει θα σήμαινε και την παραδοχή του ότι δεν τα είχε ανακαλύψει ο ίδιος», έλεγε ο Raisbeck. «Ο Norbert Wiener δεν ήθελε να παραδεχτεί κάτι τέτοιο. Τον άκουσα πολλές φορές να δίνει διαλέξεις πάνω στη θεωρία των πληροφοριών χωρίς να αναφέρει καθόλου τον Shannon, κάτι που ήταν πραγματικό κατόρθωμα». Ο Wiener είχε πολύ βοηθήσει τον Shannon στα χρόνια του πολέμου στο ΜΙΤ, όταν και οι δύο δούλευαν σε στρατιωτικά προγράμματα, και ο Shannon είχε ενδιαφερθεί ιδιαίτερα για τη στατιστική θερμοδυναμική. Όμως ο Julian Bigelow, που βρισκόταν κοντά στον Wiener την εποχή εκείνη, μου έλεγε: «είμαι απόλυτα βέβαιος ότι ο Wiener δεν είχε συνειδητοποιήσει τελείως, όπως ο Shannon, την ανάγκη για μια καταληπτή θεωρία της επικοινωνίας, ούτε το γεγονός ότι αυτή ήταν έτοιμη να γεννηθεί έτσι κι αλλιώς, με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο». Ο Wiener είναι περισσότερο γνωστός ως ιδρυτής της Κυβερνητικής, μιας εξαιρετικά πλατιάς επιστήμης που περιλαμβάνει τη θεωρία των πληροφοριών σαν ένα από πολλά συμπληρωματικά σύνολα ιδεών. Η Κυβερνητική είναι η επιστήμη της διατήρησης της τάξης μέσα σ ένα σύστημα, είτε το σύστημα αυτό είναι φυσικό, είτε είναι τεχνητό. Αφού όλα τα πράγματα στον κόσμο έχουν την τάση να γίνονται εντροπικά, ακατάστατα, οι άτακτες αποκλίσεις τους από την τάξη πρέπει να διορθώνονται συνέχεια. Αυτό επιτυγχάνεται με τη χρησιμοποίηση πληροφοριών σχετικά με τη συμπεριφορά του συστήματος, έτσι ώστε να του επιβάλλεται μια διαφορετική, τακτικότερη συμπεριφορά. Με τον τρόπο αυτό το σύστημα διατηρείται στην κανονική πορεία του. Ο όρος Κυβερνητική προέρχεται από την ελληνική λέξη κυβερνήτης και περιέχει την έννοια της σταθερότητας, της αδιάκοπης και σωστής λειτουργίας. Η αρρώστια είναι εντροπική, ακανόνιστη, ένα λάθος στο σύστημα των ζώντων οργανισμών, ενώ η θεραπεία είναι κυβερνητική, γιατί επαναφέρει το σώμα στην αρχική του κατάσταση, διορθώνοντας το λάθος. Η φυσική επιλογή είναι επίσης κυβερνητική, γιατί απορρίπτει τις γενετικές μεταλλάξεις που αποκλίνουν από τον κανόνα με ανεπιθύμητους τρόπους. Ο Wiener έβλεπε την κοινωνία των ανθρώπων σαν ένα αυτορυθμιζόμενο σύστημα, που διατηρείται στην τάξη με τον κυβερνητικό μηχανισμό των νόμων της. Η Κυβερνητική ενισχύει τη συνέπεια. Επιτρέπει μεταβολές, αλλά οι μεταβολές πρέπει να είναι τακτικές και να υπακούουν στους κανόνες. Είναι μία παγκόσμια αρχή ελέγχου που μπορεί να εφαρμοστεί στις επικοινωνίες όλων των ειδών. Δεν έχει σημασία αν το σύστημα είναι ηλεκτρικό, χημικό, μηχανικό, βιολογικό ή οικονομικό. Η ιδιοσυγκρασία του Wiener ήταν τελείως διαφορετική από τον γεμάτο ενδοιασμούς και μετρημένο Shannon. Ήταν ένας φιλόδοξος, χαριτωμένα αυτοπροβαλλόμενος μαθηματικός με παγκόσμιο ανάστημα, την εποχή που η Αμερική είχε καταφανή έλλειψη από τέτοιες γηγενείς διασημότητες. Υπήρξε ένα παιδί θαύμα και η πρόωρη διανοητική του ανάπτυξη είχε αφήσει μια αποφασιστική σφραγίδα πάνω στην προσωπικότητα του. Ζούσε σε μια κατάσταση πασίγνωστης ανασφάλειας ως προς την πρόοδο του ταλέντου του μέρα με την ημέρα και ζητούσε συνεχώς επιβεβαίωση από τους συναδέλφους του. Αδέξιος από τη φύση του, σε σημείο που ακόμη και το γράψιμο ήταν γι αυτόν μπελάς, νευρωτικός, υπεροπτικός, κακός ακροατής, κάτοχος πολλών γλωσσών -αν και ήταν δύσκολο να τον παρακολουθήσει κανείς όποια σχεδόν γλώσσα και αν μιλούσε- αφόρητος διοικητικός κατά δική του ομολογία, ο Wiener ήταν παρ όλα αυτά ένας εξαιρετικά ικανός μαθηματικός, ένας από τους καλύτερους που γέννησαν οι Ηνωμένες Πολιτείες. Χάρισε δόξα στο Τμήμα Μαθηματικών του ΜΙΤ, που δεν ήταν τίποτε παραπάνω από μέτριο την εποχή που εκείνος έγινε μέλος του. Σαν παιδί ο Wiener είχε προγυμναστεί από τον πατέρα του, τον Leo Wiener, έναν κάτοχο των Σλαβικών γλωσσών, ικανό για υπεράνθρωπα νοητικά επιτεύγματα, που απαιτούσε τα ίδια από το γιο του. Ύστερα από πολλές ώρες μελέτης ο νεαρός Wiener έπρεπε να δουλέψει στον οικογενειακό λαχανόκηπο, ενώ ο πατέρας του περπατούσε πάνω κάτω διαβάζοντας δυνατά Τολστόι, επιλέγοντας φράσεις που επαινούσαν τα αποτελέσματα της σκληρής χειρωνακτικής εργασίας.

7 περιοχή για τους επιστήμονες άλλων πεδίων, θεωρούσε τον Leibniz, που έζησε τον δέκατο έβδομο και στην αρχή του δέκατου όγδοου αιώνα, ως τον τελευταίο άνθρωπο που είχε τον έλεγχο όλων των σημαντικών ιδεών της εποχής του. Ο ίδιος ο Wiener αισθανόταν πολύ έντονα ότι η αφηρημένη δύναμη των Μαθηματικών - και αυτός ήταν η πεμπτουσία του καθαρού μαθηματικού σε όλα τα θέματα της τεχνικής - θα έπρεπε να αγγίζει τον αληθινό κόσμο των γεγονότων και των ζωντανών αντικειμένων. Στο Cambridge ο Russel του έβαλε την ιδέα ότι ένας μαθηματικός πρέπει να έχει μια οξεία φυσική αντίληψη, και στο Goettingen ο θαυμασμός του Wiener για τον David Hilbert, ένα γίγαντα των γερμανικών Μαθηματικών στις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα, οφειλόταν εν μέρει στην προσγειωμένη ιδιοσυγκρασία του Hilbert. Ο Wiener είχε πολύ πλατιά πνευματικά ενδιαφέροντα. Είχε δουλέψει σαν μεροκαματιάρης συγγραφέας για την Encyclopedia Americana και υπήρξε δημοσιογράφος στο παλιό Boston Herald, όπου άντεξε μόνο μερικούς μήνες. Είχε ακόμη γράφει ένα μυθιστόρημα, The Tempter. Η βιολογία ήταν ένα από τα πρώτα ενδιαφέροντά του και στα Μαθηματικά υπήρξε μάλλον μια ώριμη άνθηση παρά ένα πραγματικό παιδί-θαύμα. Ήταν ένας εξαιρετικά ανεξάρτητος και εκλεκτικός διανοούμενος που έβρισκε τη θρησκευτική ορθοδοξία και τον πολιτικό ολοκληρωτισμό εξίσου απεχθείς. Όταν άρχισε ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος στην Ευρώπη, εξαιτίας της μυωπίας του και της γενικής φυσικής του κατάστασης αποκλείστηκε από τη στρατιωτική θητεία, εκείνος όμως αναζήτησε τρόπους για να φανεί χρήσιμος στην πολεμική προσπάθεια μέσα από την έρευνα. Κατάφερε να εξασφαλίσει μια μικρή επιχορήγηση για να εργαστεί πάνω σε έναν τρόπο ελέγχου των αντιαεροπορικών πυρών και μετά για ένα στρατιωτικό ερευνητικό πρόγραμμα υψίστης σημασίας. Ο Wiener αναγνώριζε, όπως και οι άλλοι επιστήμονες της ίδιας περιόδου, ότι ο θόρυβος σε ένα δέκτη ραντάρ, που προκαλείται από τον άτακτο συνωστισμό ή την αραίωση ενός πλήθους ηλεκτρονίων καθώς τρέχουν μέσα στα σύρματα, είναι παρόμοιος με την κίνηση Brown και υπόκειται στο ίδιο είδος μαθηματικής επεξεργασίας. Πολύ πιο ενδιαφέρουσα ήταν η συνειδητοποίηση ότι η αποστολή και η λήψη μηνυμάτων έχει πάρα πολλά κοινά με την κίνηση Brown. Μπορεί να φαίνεται τεράστιο το άλμα από τους κόκκους της γύρης του δέκατου όγδοου αιώνα στην επικοινωνία του αιώνα των υπολογιστών, αλλά η σύνδεση είναι ολοφάνερη και η επίγνωση αυτή έχει σημαντικές συνέπειες. Ο κρίκος που συνδέει τις δύο έννοιες είναι η Στατιστική, ένας κλάδος της θεωρίας των πιθανοτήτων, η κεντρική αρχή που βρίσκεται πίσω από μερικές από τις βαθύτερες ανακαλύψεις της σύγχρονης Φυσικής. Ένα μήνυμα, όπως και η τροχιά ενός κόκκου γύρης, είναι μια αλληλουχία γεγονότων διασπαρμένων στο χρόνο. Τα γεγονότα αυτά δεν είναι τελείως γνωστά από πριν. Η τιμή μιας μετοχής, που ανεβοκατεβαίνει στη διάρκεια των συναλλαγών μέσα σε μια μέρα στο χρηματιστήριο, αποτελεί μια σειρά του ίδιου είδους. Οι μαθηματικοί ονομάζουν τις σειρές αυτές στοχαστικές από την ελληνική λέξη στόχος, μάντεμα. Οι σειρές δεν είναι πάντα τελείως απρόβλεπτες, αλλά μπορούν να περιέχουν ένα στοιχείο άγνωστο. Κανείς δεν μπορεί να κοιτάξει απλώς μια μετοχή της ΙΒΜ και να προβλέψει κατηγορηματικά πόσο θα πουλιέται ύστερα από δύο ώρες, μπορεί όμως να κάνει μια πληροφορημένη πρόβλεψη. Με τον ίδιο περίπου τρόπο μια φράση του πεζού λόγου είναι μια σειρά από γράμματα και λέξεις που υπακούουν σε ορισμένους στατιστικούς κανόνες. Υπάρχει μια εσωτερική συνέπεια έτσι που, για κάποιον που γνωρίζει τους κανόνες, η αλληλουχία δεν είναι απόλυτα απρόβλεπτη. Αν δοθεί η μισή φράση, μπορεί κανείς να προβλέπει την άλλη μισή ή να πλησιάσει αρκετά κοντά ή Τον καιρό εκείνο τα διαθέσιμα όπλα ήταν σχεδόν ανίσχυρα απέναντι στα γερμανικά βομβαρδιστικά, που πετούσαν ψηλότερα και γρηγορότερα από εκείνα του πρώτου παγκοσμίου πολέμου. Τον Οκτώβριο του 1940, τρεις μήνες από τότε που άρχισε ο βομβαρδισμός της Αγγλίας, υπολογίσανε ότι είχαν ριχτεί περισσότερες από βολές από αντιαεροπορικά όπλα των τριών ιντσών για κάθε αεροπλάνο που είχε καταρριφθεί πάνω από το Λονδίνο. Εκείνο τον καιρό, ενώ τα βρετανικά όπλα σκόρπιζαν τα πυρά τους σχεδόν στην τύχη πάνω στους εισβολείς, το εργαστήριο Βell έριξε μια ιδέα που είχε δει στο όνειρο του ένας από τους ερευνητές του: ένα ηλεκτρονικό στόχαστρο που θα υπολόγιζε και θα προέβλεπε τη θέση του αεροπλάνου μερικά δευτερόλεπτα μετά την εκπυρσοκρότηση του όπλου. Ξεκίνησε μια εντατική ερευνητική προσπάθεια με τη χρησιμοποίηση επιστημόνων από τα Bell laboratories και το ΜΙΤ, όπου βρισκόταν τότε και ο Wiener, για τη σχεδίαση αυτόματων διατάξεων που θα μπορούσαν να ανιχνεύσουν ένα αεροπλάνο, να υπολογίσουν τη θέση, τη διεύθυνση και την ταχύτητα του και να προβλέπουν πού θα βρίσκεται όταν το αντιαεροπορικό βλήμα θα έχει διασχίσει την απόσταση από το όπλο ως το στόχο. Το πρόβλημα του να πετύχει κανείς ένα μακρινό, ιδιότροπα κινούμενο αεροπλάνο ήταν απόλυτα οικείο σε οποιονδήποτε χαρτοπαίκτη: πώς να κάνει κανείς κερδοφόρες επιλογές σε περιπτώσεις που είναι τόσο προσεκτικά διευθετημένες ώστε να είναι απρόβλεπτες. Τα αγγλικά πληρώματα που προσπαθούσαν να καταρρίψουν τα γερμανικά βομβαρδιστικά δαιμονίζονταν από δύο τουλάχιστον αιτίες αβεβαιότητας. Για να ρίξουν μια βολή δεν ήταν αρκετό να σκοπεύσουν απλώς απευθείας το εχθρικό αεροπλάνο. Εφόσον ο στόχος κινείτο στον ουρανό με ταχύτητα περίπου ίση με εκείνη του αντιαεροπορικού βλήματος, τα πληρώματα έπρεπε να σκοπεύουν μπροστά από το αεροπλάνο σε μια απόσταση τριάντα φορές περίπου το μήκος του αεροπλάνου. Για να βρει ο πύραυλος το στόχο του με τη χρησιμοποίηση αυτής της νέας διάταξης, το σήμα του ραντάρ θα έπρεπε να φτάσει με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια και η πτήση του βομβαρδιστικού θα έπρεπε να είναι όσο γίνεται πιο προβλέψιμη. Όμως στην οθόνη ενός ραντάρ τα στίγματα που ανιχνεύουν την πορεία ενός αεροπλάνου παραμορφώνονται από τυχαίες ηλεκτρικές παρεμβολές στην ατμόσφαιρα και ο πιλότος του αεροπλάνου βάζει φυσικά όλα του τα δυνατά για να μπερδέψει τα πληρώματα των αντιαεροπορικών πετώντας όσο πιο ιδιόμορφα και απρόβλεπτα μπορεί. Σε αυτή την πολεμική δραστηριότητα ο Norbert Wiener αφιέρωσε όλη του την έντονη νευρωτική ενέργεια και συνένωσε όλα τα νήματα ενός έργου ζωής στις αλληλένδετες έννοιες της πιθανότητας, της αβεβαιότητας και εκείνου που αποκάλεσε «υπέρτατο πεπρωμένο των Μαθηματικών, την ανακάλυψη της τάξης μέσα στην αταξία». Η ατελής κατάσταση της τεχνικής του ραντάρ στην αρχή του πολέμου επέβαλε στους επιστήμονες την αποστολή να διαχωρίσουν το συστηματικό μήνυμα από την αταξία της ανεπιθύμητης ηλεκτρικής παρεμβολής, το «θόρυβο». Στη γλώσσα της επικοινωνίας ο θόρυβος είναι οτιδήποτε αλλοιώνει την ακεραιότητα ενός μηνύματος: ο ατμοσφαιρικός στατικός ηλεκτρισμός σε ένα ραδιόφωνο, η παραποίηση σε ένα τυπωμένο κείμενο, η παραμόρφωση της εικόνας στην οθόνη της τηλεόρασης. Όταν ένα σήμα που ξεκινάει από τη γη ανακλάται πάνω σε ένα εχθρικό αεροπλάνο στον ουρανό, διαχέεται και ξαναγυρίζει στη γη σε πολύ ασθενέστερη μορφή. Όσο ασθενέστερο γίνεται, τόσο περισσότερο αλλοιώνεται από τον άτακτο θόρυβο της ατμόσφαιρας και των κυκλωμάτων του ίδιου του δέκτη του ραντάρ. Ο Wiener είχε κάνει μια ειδική μελέτη της τυχαίας συμπεριφοράς στα νεανικά του χρόνια στο Cambridge, όταν ο Bertrand Russel του είχε υποδείξει μερικές εργασίες του Einstein, μεταξύ των οποίων και μία πάνω στην κίνηση Brown. Αυτή η εργασία άνοιγε μια προοπτική σε νέες ιδέες που ο Wiener βρήκε ιδιαίτερα του γούστου του. Αργότερα έγραφε ότι «έμοιαζαν να βρίσκονται σε αρμονία με μια βασική όψη της δικής μου προσωπικότητας». Η κίνηση Brown πήρε το όνομα της από έναν βοτανολόγο του δέκατου όγδοου αιώνα, τον Robert Brown ο οποίος, ενώ περιεργαζόταν στο μικροσκόπιο αιωρήματα κόκκων γύρης μέσα σε νερό, παρατήρησε ότι οι κόκκοι δεν έμεναν ακίνητοι αλλά αναπηδούσαν συνέχεια μπρος-πίσω σ ένα είδος χορού. Όσο πιο ζεστό ήταν το νερό, τόσο πιο γρήγορα χόρευαν οι κόκκοι της γύρης, αλλά δεν μπορούσε κανείς να προβλέπει ποια τροχιά θα χάραζε ένας κόκκος μέσα στο χώρο. Έμοιαζαν να κινούνται με την ίδια πιθανότητα προς οποιαδήποτε κατεύθυνση. Ο Einstein έδειξε ότι στην κίνηση Brown οι κόκκοι της γύρης στην πραγματικότητα γρονθοκοπούνται από αναρίθμητα αόρατα μόρια νερού. Ένας κόκκος σπρώχνεται προς μια κατεύθυνση, όχι κατευθείαν με ένα μόνο χτύπημα αλλά έμμεσα, σαν αποτέλεσμα της διαφοράς του αριθμού των κτυπημάτων που δέχεται πάνω στα διάφορα μέρη της επιφάνειας του. Ο Einstein ανακάλυψε ότι η κίνηση Brown συναντάται κατά γενικό κανόνα στη φύση. Τα Μαθηματικά της δεν βασίζονται στην απλή λογική του αίτιου και αιτιατού αλλά στην τύχη και τη στατιστική. Εκεί βρισκόταν και η γοητεία της για τους επιστήμονες του εικοστού αιώνα, ακόμη και για κάποιον που, σαν τον Brown, πίστευε ότι ο θεός δεν παίζει ζάρια με το σύμπαν. Ο Wiener δεν είχε ενδοιασμούς σχετικά με την ιδέα μιας θεότητας που παίζει ζάρια. Από τα μεγαλοφυή παιδικά του χρόνια ήταν φιλύποπτος απέναντι σε οποιοδήποτε φορμαλισμό που μύριζε βεβαιότητα, πληρότητα ή αιτιότητα. Πράγματι στα δέκα του χρόνια έγραψε ένα φιλοσοφικό δοκίμιο πάνω στη θεωρία της Αγνοίας, βασισμένο πάνω στην πεποίθηση ότι κανένας μηχανισμός τόσο ανακριβής όσο ο ανθρώπινος νους δεν μπορεί να επινοήσει μια θεωρία που να είναι τόσο τέλεια και πλήρης ώστε να μην αφήνει περιθώρια για αλλαγές. Καθώς επεκτείνονταν οι μαθηματικοί του ορίζοντες έφτασε κάποτε να συνειδητοποιήσει ότι η δύναμη να δημιουργεί κανείς κάτι καινούργιο από κάτι παλιό δεν μπορεί να υπάρξει, με τη σωστή έννοια, μέσα σε έναν κόσμο όπου το κάθε τι είναι αναγκαίο και τίποτε δεν είναι αβέβαιο.

8 τουλάχιστον να προβλέψει το επόμενο γράμμα. Όμως όλη η ιδέα σε ένα μήνυμα, όλη η ιδέα στη συγγραφή της επόμενης φράσης ενός βιβλίου, είναι ότι θα πρέπει να περιέχει κάτι καινούργιο, κάτι το απροσδόκητο. Αλλιώς δεν θα υπήρχε καν λόγος να γραφτεί. Μόνον η πιθανή πορεία ενός κόκκου γύρης αιωρούμενου μέσα στο νερό, μόνον οι πιθανές διακυμάνσεις στην τιμή μιας μετοχής της ΙΒΜ, μόνον οι πιθανές διατάξεις των γραμμάτων και των λέξεων σε μια τυπωμένη σελίδα μπορούν να προβλεφθούν. Όταν ένας μαθηματικός κάνει μια τέτοια πρόβλεψη, δε θεωρεί ένα μοναδικό μέλλον, αλλά ένα πλήθος από ταυτόχρονα μέλλοντα, που όλα μαζί μπορούμε να πούμε ότι συνυπάρχουν με μια αφηρημένη έννοια. Δύο ή τρεις δεκαετίες αργότερα συνειδητοποιήθηκε ότι η δουλειά του Wiener σχετιζόταν με μια σημαντική άποψη της θεωρίας των επικοινωνιών, αλλά οι έννοιες του ήταν κατά κάποιο τρόπο συγκαλυμμένες από την ανάγκη του Wiener να τις εκφράσει με μαθηματική μορφή ελάχιστα συσχετισμένη με τις εφαρμογές». Όπως και να είναι η αμερικανικής σχεδιάσεως ηλεκτρική διάταξη προσδιορισμού της μελλοντικής θέσης του στόχου για τις αντιαεροπορικές βολές, μπήκε σε λειτουργία στην ανατολική ακτή της Αγγλίας τον Αύγουστο του 1944, λιγότερο από δύο μήνες μετά την εμφάνιση στον ουρανό του πρώτου κύματος γερμανικών ιπταμένων βομβών. Επέφεραν μια εκπληκτική βελτίωση στην ακρίβεια. Πριν την εγκατάσταση τους μόνο τα 10 τοις εκατό των πυραύλων VI καταρρίπτονταν από τη γη. Μετά, τα 50 τοις εκατό καταστρέφονταν. Το πόσο μεγάλο ρόλο έπαιξε ο Wiener σ αυτή την πρακτική επιτυχία σηκώνει συζήτηση, είχε πάντως φτάσει στο συμπέρασμα πολύ νωρίτερα μέσα από τις έρευνες του ότι ένα παράθυρο είχε ανοιχτεί σε ένα καινούργιο διανοητικό τοπίο. «Ήταν ξεκάθαρο για μένα, σχεδόν από την αρχή», έγραφε στα απομνημονεύματα του, «ότι αυτές οι νέες έννοιες επικοινωνίας και ελέγχου εμπεριέχουν μια νέα ερμηνεία του ανθρώπου, της γνώσης του ανθρώπου για το σύμπαν και την κοινωνία. Ο Wiener ήταν το κεντρικό πρόσωπο της θεωρίας του ελέγχου. Είχε συνεργαστεί με τον Russell πριν εκδηλώσει ενδιαφέρον για τα βιολογικά και μηχανικά συστήματα ελέγχου και τη σχέση τους με τη γνωστική λειτουργία. Όπως και ο Craik, ο Wiener και οι συνεργάτες του Rosenblueth και Bigelow αμφισβήτησαν το κατεστημένο του συμπεριφορισμού. Έβλεπαν τη σκόπιμη συμπεριφορά ως αποτέλεσμα ενός ρυθμιστικού μηχανισμού που προσπαθούσε να ελαχιστοποιήσει το «σφάλμα», τη διαφορά μεταξύ παρούσας και επιδιωκόμενης κατάστασης. Στα τέλη της δεκαετίας του 1940, ο Wiener σε συνεργασία με τους Walter Pitts, Warren McCulloch και John von Neumann οργάνωσε μία σειρά επιστημονικών διασκέψεων οι οποίες εξερεύνησαν τα νέα μαθηματικά και υπολογιστικά μοντέλα γνωστικής λειτουργίας και επηρέασαν πολλούς ερευνητές των επιστημών της συμπεριφοράς. Το βιβλίο του Wiener Cybernetics αφύπνισε στο κοινό την ιδέα της δυνατότητας δημιουργίας μηχανών με τεχνητή νοημοσύνη. Επιπλέον μέσω αυτής της εισήγησης, οι ζωντανοί οργανισμοί ερμηνεύονται ως υπολογιστικές Η Στατιστική δεν μπορεί να κάνει τίποτε με ένα μόνο μέρος των δεδομένων. Ένα απομονωμένο γεγονός δεν έχει κανένα νόημα. Πρέπει να αποτελεί μέρος ενός διαγράμματος από πολλά δυνατά γεγονότα, το καθένα από τα οποία έχει μια ορισμένη πιθανότητα να πραγματοποιηθεί. Στη Μηχανική του Νεύτωνα βασίλευε η απόλυτη αιτιοκρατία. Πίστευαν ότι, αν γνωρίζουμε με απόλυτη ακρίβεια τι κάνει ένα αντικείμενο τώρα, μπορούμε να προβλέψουμε ακριβώς τι θα κάνει οποιαδήποτε μελλοντική χρονική στιγμή. Ο Wiener πίστευε ακράδαντα ότι ένας επιστήμονας δεν μπορεί ποτέ να έχει πλήρη γνώση για το τι κάνει ένα τμήμα του σύμπαντος τη στιγμή που το κοιτάμε. Επομένως δεν έχουμε καμιά ελπίδα να γνωρίζουμε με βεβαιότητα και με λεπτομέρειες ποιο θα είναι το μέλλον του. Ο επιστήμονας πρέπει να προσπαθήσει να υπερνικήσει την αβεβαιότητα ως προς το μέλλον θεωρώντας μια ομάδα από διάφορα ενδεχόμενα και προσδίδοντας μια κατάλληλη πιθανότητα σε κάθε ενδεχόμενο. Τότε μπορεί να πει τι θα μπορούσε να συμβεί κάτω από αυτό ή το άλλο σύνολο συνθηκών. Για να προβλέψει κανείς πού θα βρίσκεται ένα γερμανικό αεροπλάνο ύστερα από μερικά δευτερόλεπτα, έτσι ώστε να μπορέσουν τα βομβαρδιστικά πληρώματα να το σκοπεύσουν από πριν και να χτυπήσουν το στόχο, θα πρέπει να λύσει ένα πρόβλημα Στατιστικής. Η πιθανή πορεία του αεροπλάνου είναι μια από τις πολλές δυνατές πορείες. Ο διαχωρισμός των μηνυμάτων από το θόρυβο επιτυγχάνεται επίσης με τρόπο στατιστικό. Τα μηνύματα ακολουθούν κάποιο ορισμένο πρότυπο και τα πρότυπα αλλάζουν με έναν τρόπο που καθορίζεται εν μέρει, αλλά μόνον εν μέρει, από την προϊστορία τους. Αυτό αποτέλεσε μια καθαρή ρήξη με την αιτιοκρατία. Για την εποχή εκείνη ήταν μια εκπληκτική ανακάλυψη. Με μια ευρύτερη έννοια βοήθησε στην εδραίωση του εννοιολογικού πλαισίου της νέας θεωρίας των πληροφοριών που εισέβαλε στο προσκήνιο τρία χρόνια μετά το τέλος του πολέμου. Η κλασική θεωρία της επικοινωνίας, που είχε αρχίσει να υπονομεύεται γύρω στα 1920, ήταν αιτιοκρατική, Νευτωνική. Επεξεργαζόταν τα μηνύματα σαν απλά γεγονότα. Ο Wiener, σαν τον Shannon, έσπασε αποφασιστικά τις αλυσίδες αυτού του παλιού τρόπου σκέψης. Αναγνώρισε ότι δεν έχει κανένα νόημα να μιλάμε για ένα συγκεκριμένο στοιχείο πληροφορίας - ένα σήμα, ένα γράμμα σε μια σελίδα, ένα στίγμα στην οθόνη του ραντάρ. Σε μια συνηθισμένη συνομιλία μεταφέρεται πληροφορία όταν ο ομιλητής λέει κάτι που μεταβάλλει τη γνώση του ακροατή. Αυτό σημαίνει ότι ο ακροατής βρίσκεται σε μια κατάσταση αβεβαιότητας σχετικά με το μήνυμα που θα ακούσει. Λέμε αβεβαιότητα και όχι απόλυτη άγνοια, γιατί ξέρει τουλάχιστον ότι το μήνυμα θα είναι ένα από μια σειρά δυνατών μηνυμάτων. Μπορεί να είναι πάρα πολύ απίθανο και επομένως πολύ δύσκολο να προβλεφθεί ή να είναι εξαιρετικά πιθανό, οπότε ο ακροατής θα μπορούσε να το προβλέψει με ευκολία. Πάντως το μήνυμα δε θα είναι αδύνατο, με την έννοια ότι θα παραβιάζει κατάφωρα τους γραμματικούς κανόνες ή το νόημα. Αλλιώς δε θα μπορούσε καν να ονομαστεί πληροφορία. Μέσα στο μυαλό του ακροατή, όπως και στα διαγράμματα και τους πίνακες του στατιστικολόγου, υπάρχει ένα πλήθος από δυνατότητες ή ενδεχόμενα, μερικά πιο πιθανά από τα άλλα. Όταν ο ομιλητής στέλνει το μήνυμα του, πραγματοποιεί μια από αυτές τις πιθανότητες, αποκλείοντας τις άλλες και διαλύοντας την αβεβαιότητα του ακροατή. Πρέπει όμως να σημειώσουμε προσεκτικά το γεγονός ότι μεγαλύτερη ποσότητα αβεβαιότητας διαλύεται, αν εκλέξουμε το μήνυμα μέσα από μια μεγάλη σειρά πιθανών μηνυμάτων και αν επιπλέον πρόκειται για ένα πάρα πολύ απίθανο μήνυμα. Για το λόγο αυτό ένα μήνυμα θα πρέπει να εξετάζεται όχι μονωμένα, αλλά σε σχέση με όλα τα δυνατά μηνύματα, ακριβώς όπως η πορεία ενός αεροπλάνου αποτελεί μέρος ενός διαγράμματος που περιλαμβάνει όλες τις δυνατές πορείες. Αυτό είναι ένα σημείο κεντρικής σημασίας στη θεωρία των πληροφοριών, στατιστικό ως το μεδούλι του. Οι αυθεντίες στα αστυνομικά μυθιστορήματα, για να δώσουμε ένα άλλο παράδειγμα, κοπιάζουν για να εξασφαλίσουν ότι η αβεβαιότητα του αναγνώστη θα διατηρηθεί ως την ύστατη στιγμή όπου, όταν τελικά ξεσκεπαστεί ο κακός, αποδεικνύεται ότι ναι μεν ήταν ένας δυνατός ύποπτος αλλά ήταν και εξαιρετικά απίθανος. Ο Wiener εργάστηκε πάνω στο πρόβλημα της πρόβλεψης σαν να κρεμόταν η μοίρα ολόκληρου του πολέμου από την επιτυχία του. Κατάπινε χάπια βενζιδρίνης για να κρατηθεί ξύπνιος στις μαραθώνιες ολονύχτιες συζητήσεις και μετά τον έπιανε πανικός για τις πιθανές επιδράσεις μιας τέτοιας εξαντλητικής προσπάθειας πάνω στην ήδη σοβαρά περιορισμένη ικανότητα του να κρατήσει στρατιωτικά μυστικά. Υπάρχει μαρτυρία ότι άλλοι ερευνητές της εποχής του πολέμου, πιο κοντά στον πυρετό της μάχης, διασκέδαζαν με την τόσο μεγάλη ιδέα που είχε ο Wiener για τη σημασία του ρόλου του. Ο Edward Poitras ένα από τα τέσσερα μέλη της επιτροπής που κατηύθυνε την έρευνα αυτού του προγράμματος, θυμάται ότι ο Wiener έφτασε στο σημείο να πάει στο πεδίο βολής στο Φρούριο Μονρόε στη Βιργινία για να «αποκτήσει την αίσθηση» των πυροβόλων όταν τα πυροδοτούσαν. Ο Poitras δε θεωρούσε αυτές τις επισκέψεις και πάρα πολύ σοβαρές. «Περιφέραμε τον Wiener ειρωνικά, κρατώντας τον από το χέρι, σαν να ήτανε παιδάκι», έλεγε. «Ήταν πολύ παράξενος χαρακτήρας. Η σχέση του με τον έλεγχο των πυρών ήταν στην πραγματικότητα τελείως ασήμαντη και περιφερειακή». Ο Wiener εξέθεσε τις ιδέες του σε μια απόρρητη πολεμική αναφορά προς την Επιτροπή Ερεύνης Εθνικής Αμύνης, που αργότερα κυκλοφόρησε και μεταξύ των συναδέλφων του. Η αναφορά αυτή έγινε γνωστή στους κύκλους της ελίτ σαν Κίτρινος Κίνδυνος, εξαιτίας του χρώματος του εξωφύλλου του και της τρομακτικής δυσκολίας του περιεχομένου της. Η τεχνική του Wiener ήταν τόσο περίπλοκη, ώστε ένα μεγάλο μέρος της αναφοράς ήταν ακατάληπτο ακόμη και για τους πιο εξελιγμένους τεχνικούς. Ο Κίτρινος Κίνδυνος, που στην πραγματικότητα είχε γραφτεί από τον Julian Bigelow από τις σημειώσεις που κρατούσε ο Wiener πάνω στον πίνακα του Δωματίου στο ΜΙΤ, ήταν μια σπουδαία συμβολή σε μια σημαντική όψη της θεωρίας των πληροφοριών. Ο Wiener παρ όλα αυτά δε θεωρούσε τη δουλειά του σαν μια θεωρία της επικοινωνίας. Η σύνδεση με τη θεωρία των πληροφοριών ήταν περισσότερο σιωπηρή στον Κίτρινο Κίνδυνο παρά σαφής. «Ο Wiener δεν έγινε ποτέ τόσο άμεσα εμπειρικός, ώστε να συζητήσει τέτοια ερωτήματα όπως χωρητικότητα διώρυγας, εντροπία πηγής ή κωδικοποίηση μηνύματος, οντότητες πάνω στις οποίες οικοδόμησε ο Shannon τη θεωρία του», λέει ο Bigelow. «Οι έννοιες του Wiener ήταν η κίνηση Brown, ασυνεχές χάος και γραμμικοί τελεστές. Ήταν πιο κατανοητές για τους μαθηματικούς παρά για τους επιστήμονες των επικοινωνιών της εποχής εκείνης.

9 μηχανές που είναι δομημένες ως ένα σύνολο κυκλωμένων διαδικασιών που επικοινωνούν τα αποτελέσματά τους. Και η όλη δομή παράγει μια συμπεριφορά η οποία είναι η φαινομενολογία της υπόβαθρης οντολογίας. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι ο Norbert Wiener προσπαθεί να υποβαθμίσει τη φύση. Αντιθέτως, την ενσωματώνει σ ένα γενικότερο πλαίσιο, θέτοντας ένα χαμηλότερο επίπεδο ύπαρξης. Τα μοντέλα των δύο παραστάσεων μοιάζουν και επιτρέπουν νέες προσεγγίσεις της συμπεριφοράς και γενικότερα της σκέψης. Μέσω της αναγέννησης της μηχανής, η κυβερνητική άνοιξε νέους ορίζοντες στην έρευνα της λειτουργίας της ανθρώπινης σκέψης διότι η προσέγγισή της ήταν εξ αρχής ριζικά διαφορετική. Δεν αντιμετώπισε άμεσα την πολυπλοκότητα. Τη μοντελοποίησε με πολλαπλότητες απλοτήτων και κατάφερε να επηρεάσει θετικά παραδοσιακούς τομείς.{λυγερός Ν. «Ο Wiener και η αναγέννηση της μηχανής»). Για τον Wiener «η συμπεριφορά είναι φαινομενολογία. Η οντολογία είναι τα πολύπλοκα κυκλώματα». Γενικό χαρακτηριστικό γνώρισμα της κυβερνητικής προσέγγισης είναι η ανατροφοδότηση. Με την έννοια αυτή περιγράφεται η ροή της πληροφορίας που επανέρχεται στην πηγή της σε μια κυκλική αιτιώδη συνεργασία στην οποία η έξοδος του συστήματος επιστρέφεται στην είσοδο του σχηματίζοντας ένα βρόγχο όπου ενδεχομένως να ενέχονται και άλλα συστήματα. Ο Wiener κάνει μια ενδιαφέρουσα διαίρεση σε περιόδους της ιστορίας των αυτομάτων στο θεμελιώδες βιβλίο του της Κυβερνητικής. Την διαιρεί σε τέσσερις φάσεις : τη μυθική περίοδο των golem, την περίοδο του ωρολογιού (17ος και 18ος αιώνας ),την περίοδο του ατμού(τέλος του 18ου και 19ος αιώνας ) και τελικά την περίοδο του ελέγχου και της επικοινωνίας. Εκείνο που κατά τον Wiener διακρίνει κάθε περίοδο είναι το είδος της κινητήριας δύναμης : η θεϊκή εξουσία αντικαθίσταται από τη μηχανική ενέργεια την οποία διαδέχεται η θερμική ισχύς και αυτήν τελικά η τηλεπικοινωνιακή δύναμη. Παράλληλα όμως μα τις περιόδους αυτές των αυτομάτων ο Wiener βλέπει τα αντίστοιχα μοντέλα της αναπαράστασης του ανθρώπινου σώματος : το σώμα από μαγικό, εύπλαστο, πήλινο σχήμα μετατρέπεται σε ωρολογιακό μηχανισμό και στη συνέχεια σε θερμική μηχανή που αντί του γλυκογόνου καίει κάποια καύσιμη ύλη για να μετασχηματιστεί τελικά σε ένα ηλεκτρονικό σύστημα Ενώ το μοντέλο του σώματος του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα ήταν μία μηχανή ισχύος, ο Wiener υποστηρίζει «ότι τώρα ερχόμαστε να αναγνωρίσουμε ότι το σώμα απέχει πολύ από το να είναι ένα διατηρητικό σύστημα και η διαθέσιμη σε αυτό ισχύς είναι πολύ πιο περιορισμένη από ότι παλαιότερα πιστεύετο Αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε ότι τέτοια σημαντικά στοιχεία όπως οι νευρώνες - οι μονάδες του νευρικού συστήματος των σωμάτων μας κάνουν τη δουλειά τους σχεδόν στις ίδιες συνθήκες με τους ηλεκτρονικούς σωλήνες κενού, εφοδιαζόμενοι από έξω με την κυκλοφορία του σώματος σχετικά μικρή ισχύ τους και ότι η λογιστική η οποία απαιτείται για τη λειτουργία τους δεν είναι ενεργειακή». Έτσι στη θέση του μηχανικού μοντέλου του σώματος η κυβερνητική προτείνει το σχήμα του σώματος σαν ένα δίκτυο επικοινωνίας του οποίου η καλή λειτουργία βασίζεται στην «με ακρίβεια παραγωγή του σήματος» σύμφωνα με τον Wiener. Αναφέρει σχετικά ότι «η πρόσφατη μελέτη των αυτομάτων είτε από μέταλλο ή με σάρκα ένιαι ένας κλάδος της τεχνολογίας της επικοινωνίας και οι θεμελιώδεις έννοιες του είναι οι έννοιες του μηνύματος,του ποσού διαταραχής ή θορύβου.της ποσότητας πληροφορίας, της τεχνικής κωδικοποίησης Σε αυτή τη θεωρία ασχολούμαστε με αυτόματα ενεργά συνδεδεμένα με τον εξωτερικό κόσμο,όχι μόνο μέσω της ενεργειακής τους ροής, του μεταβολισμού τους αλλά επίσης και μέσω ροής των εντυπώσεων, των εισερχομένων μηνυμάτων και των δράσεων των εξερχόμενων μηνυμάτων» ( Wiener, 1948a). Η ηθική των υπολογιστών ως πεδίο μελέτης εμφανίζεται το 1950, στο βιβλίο «Η ανθρώπινη χρήση των ανθρώπων» (The Human Use of Human Beings) του Norbert Wiener (Wiener, 1950). Σύμφωνα με τον συγγραφέα η ενσωμάτωση της τεχνολογίας των υπολογιστών στην κοινωνία θα απαιτήσει την επαναδόμηση της κοινωνίας μια δεύτερη βιομηχανική επανάσταση μια πολύπλευρη διαδικασία που θα χρειαστεί δεκαετίες για να υλοποιηθεί και θα πραγματεύεται θέματα όπως η προσαρμογή των εργαζομένων σε ριζικές αλλαγές στον εργασιακό χώρο.tέλος, αναφορικά με την φύση της ταυτότητας του ανθρώπινου οργανισμού, η κυβερνητική την αντιλαμβανόταν σαν ένα οργανωτικό μόρφωμα. Έγραφε ο Wiener στο προτελευταίο κεφάλαιο με τίτλο «Η Οργάνωση σαν το Μήνυμα» του βιβλίου του για την Ανθρώπινη Χρήση των Ανθρώπινων Όντων : «Η μεταφορά στην οποία αφιερώνεται αυτό το κεφάλαιο είναι εκείνη του οργανισμού σαν μήνυμα. Ο οργανισμός αντιστέκεται στο χάος, την διάλυση, τον θάνατο, όπως το μήνυμα στον θόρυβο. Για να περιγράψουμε έναν οργανισμό, δεν προσπαθούμε να προσδιορίσουμε κάθε μόριο σε αυτόν και να το καταγράψουμε με την παραμικρή λεπτομέρεια,αλλά μάλλον να απαντήσουμε σε ορισμένα ερωτήματα για αυτόν τα οποία αποκαλύπτουν το μόρφωμα του». ( Wiener,1954). H μετατροπή άλλωστε του κυβερνητικού οργανισμού σε μόρφωμα ανθρώπινης πληροφορίας αποτελούσε υπέρτατο όραμα του ίδιου του Wiener (1954). Όπως παρατηρούσε ο Wiener «το πρόβλημα αν η μηχανή είναι ζωντανή ή όχι είναι για τους σκοπούς μας σημασιολογικό και είμαστε ελεύθεροι να απαντήσουμε έτσι ή αλλιώς κατά το δοκούν Όσο για τις μηχανές δεν υπάρχει κανένας λόγος γιατί να μη μοιάζουν με τα ανθρώπινα όντα στο να παριστούν θύλακες ελαττούμενης εντροπίας σε ένα πλαίσιο στο οποίο η ολική εντροπία τείνει να αυξάνει»( Wiener, 1954). Το 1963 ο Wiener δημοσίευσε την θεωρία του μ ε τίτλο «Θερμοδυναμική δυναμικών ανοιχτών συστημάτων». Η εργασία αυτή θεωρείται το ξεκίνημα της βιοκυβερνητικής επιστήμης. Έτσι γνωρίζουμε ότι κάθε ζωντανός οργανισμός αποτελεί ένα ανοιχτό σύστημα το οποίο ανταλλάσσει ενέργεια και πληροφορίες με το περιβάλλον του. Στην περίπτωση αυτή υπάρχουν ξαφνικά άπειροι παράγοντες οι οποίοι ασκούν επιρροή αλλά δεν είναι δυνατόν να υπολογιστούν. Κατά αυτόν τον τρόπο καταλήγει κανείς στο χώρο των αποκαλούμενων μη γραμμικών διαφορικών εξισώσεων. Χάρη στη διδακτορική διατριβή του για τη σχέση ανάμεσα στα μαθηματικά και τη φιλοσοφία όταν ήταν 18 ετών πήρε μια υποτροφία για το Cambridge όπου βρέθηκε υπό την επίδραση του Hardy ο οποίος ήταν μαθηματικός και ο θεωρητικός των αριθμών. Τα ερωτήματα στα οποία διαφωνούσαν είναι ίσως πιο ενδιαφέροντα από εκείνα στα οποία συμφωνούσαν. Υποστήριζε την άποψη ότι μια μαθηματική εξίσωση έχει περισσότερες δυνατότητες να είναι σωστή αν είναι ωραία και είναι με βεβαιότητα σχεδόν άσχημη. Ο Wiener δε συμμεριζόταν αυτή τη σχολαστική αντίληψη δηλαδή ότι τα μαθηματικά υπάρχουν για χάρη του ίδιου ενάρετου εαυτού του. CLAUDE SHANNON ( ) Το 1916, γεννήθηκε ένας σπουδαίος Αμερικανός επιστήμονας καθώς και στοχαστής. Ο άνθρωπος που κατά τη δεκαετία του 40, θεμελίωσε την θεωρία της πληροφορίας και ανέδειξε την πληροφορία σε μετρήσιμο μέγεθος. Έθεσε έτσι τα θεμέλια για τα τηλεπικοινωνιακά δίκτυα και με αυτόν τον τρόπο βοήθησε να αναπτυχθεί η σημερινή Κοινωνία της Πληροφορίας. Είναι μεγάλη ειρωνεία το γεγονός ότι ένα τόσο κοφτερό, γόνιμο και πολυδουλεμένο μυαλό τα τελευταία χρόνια προσβλήθηκε από τη νόσο του AΙzheimer και πέθανε στις 24 Φεβρουαρίου του Αποφοίτησε το 1936, από το Πανεπιστήμιο του Michigan, παίρνοντας δύο πτυχία του Μαθηματικού και του Ηλεκτρολόγου Μηχανικού. Τις μεταπτυχιακές του σπουδές τις έκανε στο ΜΙΤ, όπου είχε σαν καθηγητή και τον Norbert Wiener. Ο Shannon γεννήθηκε στο Petoskey του Michigan το Υπήρξε προπτυχιακός σπουδαστής στο Πανεπιστήμιο του Michigan και μεταπτυχιακός σπουδαστής στο ΜΙΤ. Μου είπε ότι η ιδέα να μετρήσει την πληροφορία με μια μορφή εντροπίας του ήρθε στο νου όταν ήταν επιστημονικός συνεργάτης στο Princeton το και σπούδαζε κάτω από την καθοδήγηση του Hermann Weyl, ενός από τους μεγαλύτερους μαθηματικούς και φιλοσόφους της εποχής του. Λίγοι, όμως, από τους επιστήμονες του περιβάλλοντος του Shannon γνώριζαν τις ιδέες που ανέπτυσσε αθόρυβα. Ο J.R. Pierce, ένας ηλεκτρολόγος-μηχανολόγος που είχε στενή σχέση με τον Shannon λίγο μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν και οι δυο τους ήταν στα εργαστήρια της Bell Telephone, θυμάται ότι τον είχε ρωτήσει αν είχε αποδείξει τίποτε νέα θεωρήματα και, αν ναι, να τα γράφει σε ένα σημειωματάριο. Ο Pierce είναι σίγουρος ότι το σημειωματάριο, που τώρα έχει χαθεί, περιείχε μερικά θεωρήματα. Έτσι, όταν εμφανίστηκε η θεωρία του Shannon, λέει ο Pierce, «έσκασε σαν βόμβα και μάλιστα σαν βόμβα βραδυφλεγής».ένας άλλος συνάδελφος, ο Edward Moore, που τώρα βρίσκεται στο Πανεπιστήμιο του Wiskonsin, περιέγραφε τον Shannon σαν περφεξιονίστα που δούλευε με πολύ γρήγορο ρυθμό αλλά αρνιόταν να δώσει μια εργασία για δημοσίευση, αν δεν την είχε τελειοποιήσει και γυαλίσει ώσπου να λάμψει όσο γίνεται περισσότερο, «θα μπορούσε να αφήσει μια εργασία του να κάθεται για πέντε χρόνια, νομίζοντας ότι έπρεπε να τη βελτιώσει, αναρωτιόμενος αν είχε κάνει τη σωστή εκλογή μεταβλητών σε αυτήν ή την άλλη εξίσωση», έλεγε ο Moore. «Μετά, ενώ ακόμη σχεδίαζε τις βελτιώσεις, εμφανιζόταν κάποιος άλλος με ένα παρόμοιο αποτέλεσμα, σωστό αλλά τόσο άκομψο, που ο Shannon στη θέση του θα ντρεπόταν για την κακή ποιότητα της δουλειάς».καθώς περνούσε ο

10 καιρός, ο Shannon γλιστρούσε ανεπαίσθητα έξω από τον ακαδημαϊκό κόσμο. Δεν αγαπούσε τη ρουτίνα του. «Γύρω στα είχε αρχίσει να χάνεται και τον έβλεπαν όλο και λιγότερο στο γραφείο του», θυμάται ο Fano, που είχε φροντίσει να έρθει ο Shannon στο ΜΙΤ ως επισκέπτης καθηγητής των Επιστημών, το Το 1963 δεν εμφανίστηκε σχεδόν καθόλου. Στα τέλη της δεκαετίας του πενήντα άρχισε να παίζει στο χρηματιστήριο. Του κινήθηκε το ενδιαφέρον γι αυτό, ενώ εργαζόταν πάνω σε ένα σημαντικό επιστημονικό πρόβλημα, το διαμερισμό μιας ανεξάρτητης χρονοσειράς. Ο μέσος όρος των τιμών του χρηματιστηρίου είναι ένα καλό παράδειγμα μιας τέτοιας σειράς, γιατί οι διακυμάνσεις του μέσα στο χρόνο επηρεάζονται από ένα πλήθος διαφορετικών παραγόντων. Ο Shannon προσπάθησε να βρει τεχνικές για να διαχωρίσει τις διάφορες επιρροές και διάλεξε το χρηματιστήριο σαν απεικονιστικό παράδειγμα. Δεν κατέληξε πουθενά ως προς το μαθηματικό πρόβλημα, έμαθε όμως να παίζει καλά στο χρηματιστήριο. Ο πρύτανης του τμήματος Μηχανολογίας την εποχή εκείνη, όρισε τον Shannοn υπεύθυνο για τη λειτουργία μιας δύσχρηστης υπολογιστικής συσκευής, που είχε κατασκευάσει ο ίδιος και είχε ονομάσει διαφορικό αναλυτή. Εκείνος δε άρχισε να σκέφτεται τρόπους βελτίωσής του, ενδεχομένως με τη χρήση ηλεκτρικών κυκλωμάτων στη θέση των δύσχρηστων μηχανικών μερών. Ο CΙaυde Shannοn δεν άργησε να σκεφθεί ότι η άλγεβρα του Boole που είχε διδαχθεί ως προπτυxιακός φοιτητής είχε πολλά κοινά στοιχεία με ένα ηλεκτρικό κύκλωμα. Το επόμενο λογικό βήμα ήταν να σχεδιάσει συστήματα κυκλωμάτων, σύμφωνα με τις αρχές που είχε διατυπώσει ο ΒοοΙe στα μέσα του 18ου αιώνα. Σε μια διατριβή του, με τίτλο Α SymbοΙic Analysis οf Relay and Switching Circυίts, ο Shannοn περιέγραψε με ποιο τρόπο η λογική του BοοΙe, σύμφωνα με την οποία όλα τα προβλήματα μπορούν να λυθούν με τη χρήση μόλις δύο συμβόλων, του 1 και του 0, μπορούσε να εφαρμοστεί στα ηλεκτρικά διακοπτόμενα κυκλώματα. Το σύμβολο 1 μπορούσε να αντιπροσωπεύει ένας διακόπτης που είχε ενεργοποιηθεί, ενώ το 0 μπορούσε να είναι ένας διακόπτης που είχε απενεργοποιηθεί.υποστήριξε επίσης ότι οι διακόπτες αυτοί θα μπορούσαν να συνδέονται με τρόπο που να τους επιτρέπει να εκτελούν και πιο πολύπλοκες πράξεις, προτείνοντας πέρα από τις απλές δηλώσεις ναι και όχι, τη χρήση του και, του ή ή του δεν. Η παραπάνω διατριβή του Shannοn, ο οποίος οραματίστηκε όλες τις μορφές επικοινωνίας σε δυαδικό κώδικα και υποστήριξε την άποψη ότι τα δυαδικά ψηφία μπορούν να συμβολίσουν ακόμα και λέξεις, ήχους, εικόνες, ίσως και ιδέες, χαρακτηρίστηκε μία από τις σημαντικότερες του 20ού αιώνα, ξεπερνώντας σε αξία ακόμα και τη προηγούμενη διατριβή του ίδιου για το διδακτορικό του, με θέμα Μια άλγεβρα για τη θεωρητική γενετική. Σε αυτήν την διατριβή θεωρούσε πως η διπλή έλικα του DNA σποτελεί ένα πληροφοριακό σύστημα. Το 1941 προσλήφθηκε στην BeΙΙ ΤeΙeρhοne Labοratοries, όπου αρχικά ασχολήθηκε με συστήματα ελέγχου αντιαεροπορικών πυραύλων και στη συνέχεια έγινε μέλος μιας ομάδας επιστημόνων που ανέλαβε να αναmύξει πιο αποτελεσματικές μεθόδους μετάδοσης των πληροφοριών και να βελτιώσει την αξιοπιστία των υπεραστικών τηλεφωνικών και τηλεγραφικών γραμμών. Ο Shannοn πίστευε ότι η πληροφορία δεν διέφερε από οποιοδήποτε άλλο μέγεθος και κατά συνέπεια ήταν δυνατός ο χειρισμός της από μηχανές. Εφαρμόζοντας τα αποτελέσματα των προηγούμενων ερευνών του στο πρόβλημα που είχε να αντιμετωπίσει, χρησιμοποίησε και πάλι τη λογική του ΒοοΙe, καθώς και την εμπειρία του στην κρυπτο αποκρυπτογράφηση κατά τη διάρκεια του πολέμου, για να αναmύξει ένα μοντέλο που απλοποιούσε όσο το δυνατόν περισσότερο την πληροφορία. Ένα δυαδικό σύστημα από δυνατότητες επιλογής ναιόχι που μπορούσε να αντιπροσωπεύεται από δυαδικό κώδικα 1/0. Πρότεινε επίσης την προσθήκη στην πληροφορία μιας σειράς από ειδικούς κώδικες κατά τη διάρκεια της μετάδοσής της, με στόχο να ελαχιστοποιούνται τα παράσιτα (θόρυβος) που έχουν ως αποτέλεσμα την αλλοίωσή της. Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ Πρώτος ο Hartley όρισε έμμεσα την ποσότητα της πληροφορίας, το Ένα χρόνο αργότερα ο Szilard συνέδεσε την πληροφορία και την Θερμοδυναμική Εντροπία.Το 1940 ο Shannon ξαναβρήκε τα ίδια αποτελέσματα με αφορμή τις τηλεποικινωνίες. Η καθαυτό όμως θεωρία της πληροφορίας αναπτύχθηκε από τους Wiener το 1948 και ακολούθως από τον Shannon.Το 1948 ο Shannοn δημοσίευσε την αξεπέραστη εργασία του, με τίτλο Η μαθηματική θεωρία της πληροφορίας. Ήταν ο πρώτος που έκανε την πρώτη ολοκληρωτική μαθηματική απόπειρα θεμελίωσης της Θεωρίας της Πληροφορίας. Στις σελίδες αυτής της εργασίας, την οποία συνυπογράφει ο μαθηματικός Warren Weaνer, γίνεται λόγος για πρώτη φορά για μια μονάδα μέτρησης της πληροφορίας, το δυαδικό ψηφίο, το binary digit, που συντμήθηκε αργότερα από επιστήμονες του χώρου αρχικά σε binit και στη συνέχεια στο γνωστό μας bit.εχουμε συνηθίσει να σκεφτόμαστε την πληροφορία ή το μήνυμα ως γεγονότα, δεδομένα, μαρτυρίες. Σύμφωνα όμως με τη θεωρία της πληροφορίας, πληροφορία είναι αυτό που δεν γνωρίζει κάποιος. Αν κάποιος ακούσει πως Αύριο θα βρέχει στο κέντρο της Αθήνας, το μήνυμα αυτό, έχει μεγάλη πληροφορία, γιατί είναι ένα αβέβαιο γεγονός. Αν όμως ακούσει κάποιος πως στην Ευρώπη αύριο θα βρέχει, τότε το κείμενο αυτό έχει πολύ μικρή πληροφορία. Γιατί στο μήνυμα αυτό η πιθανότητα να βρέχει κάπου στην Ευρώπη είναι πολύ μεγάλη, ίσως αγγίζει και το 100%. Άρα η πληροφορία συνδέεται με την αβεβαιότητα. Όσο μικρότερη είναι η πιθανότητα Ρ να γίνει ένα γεγονός, τόση περισσότερη ποσότητα πληροφορίας Ι συνοδεύει την πραγματοποίηση του. Και αντίστροφα, αν η πιθανότητα Ρ πραγματοποίησης ενός γεγονότος είναι μεγάλη, τότε η πληροφορία Ι που κουβαλάει το γεγονός αυτό είναι μικρή. Αν λοιπόν ο παραλήπτης έχει ήδη την πληροφορία, δεν μπορεί να πει κανείς ότι έλαβε χώρα μετάδοση μηνύματος.η πληροφορία Ι συνδέεται με την πιθανότητα Ρ με την σχέση: Ι=-log2PA ή Ι=log2(1/p). Η μορφή αυτή μας δίνει την γνωστή μονάδα ποσότητας πληροφορίας, το bit. Αν έχουμε μια απλή πηγή που εκπέμπει δύο σύμβολα μόνο, τότε αν και τα δύο είναι ισοπιθανά ισχύει, pa=pb=1/2, και Ι=1 ή Ι=1 bit.σύμφωνα με τη θεωρία του Shannοn, περισσότερα bits πληροφορίας παίρνει κανείς από ένα μήνυμα, αν είναι μεγαλύτερη και η αβεβαιότητα που κουβαλάει το μήνυμα, γιατί αυτή η αβεβαιότητα είναι αντιστρόφως ανάλογη με την πιθανότητα Ρ να συμβεί όπως αναφέραμε πιό πάνω. ΕΝΤΡΟΠΙΑ Ενα από τα σημαντικότερα στοιχεία όμως του έργου του Shannοn είναι ότι παρέχει στους μηχανικούς τα μαθηματικά εργαλεία που απαιτούνται για τη μέτρηση της απόδοσης ενός καναλιού επικοινωνίας, πόση πληροφορία δηλαδή μπορεί να ξεκινήσει από το σημείο Α και να φθάσει στο σημείο Β χωρίς σφάλματα. Η επιθυμητή πληροφορία είναι το σήμα. Η ανεπιθύμητη είναι τα παράσιτα ή ο θόρυβος. Ο Shannon είδε πως όσο λιγώτερο θόρυβο έχει ένα σύστημα τόση περισσότερη πληροφορία μεταδίδει. Και αντιστρόφως, όσο αυξάνεται η αταξία (θόρυβος) ενός συστήματος τόσο λιγώτερη πληροφορία μεταδίδει. Θα μπορούσαμε να πούμε πως η πληροφορία του συστήματος αποτελεί μέτρο της εσωτερικής του τάξης (δηλ. αντιστρόφως ανάλογη με την αταξία, αλλά η εντροπία είναι το μέτρο της αταξίας ενός συστήματος, άρα η πληροφορία είναι αντιστρόφως ανάλογη της εντροπίας). Ο αριθμός των πιθανών μηνυμάτων που μπορεί κανείς να δημιουργήσει με S αριθμό bits είναι 2 στη δύναμη του S, δεδομένου ότι έχουμε δύο bits, το 1 και το 0. Αντιστρέφοντας την ιδέα, ο αριθμός των bits που χρειάζεται κανείς για να μεταδώσει ένα μήνυμα είναι ο λογάριθμος με βάση το 2 του αριθμού των πιθανών μηνυμάτων. Η εντροπία αναφέρεται σε μια κατάσταση ενός φυσικού συστήματος, ενώ συγχρόνως αποτελεί μέτρο της αταξίας του συγκεκριμένου συστήματος. Η αταξία δεν είναι τελείως αντικειμενική ιδιότητα. Ο ανθρώπινος παράγοντας δεν μπορεί να την αποκλείσει τελείως, γιατί η ιδέα της τάξης είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη λειτουργία του νου.το εντυπωσιακό με την εξίσωση του Shannοn για την εντροπία της πληροφορίας είναι ότι εμφανίζει την ίδια σχέση με την εξίσωση του BοΙtzmann για την εντροπία στη θερμοδυναμική (δεύτερος νόμος), μια σχέση λογαριθμική. Από τον ορισμό του Boltzmann και του Shannon για την πιθανότητα, είναι έκδηλη η ομοιότητα των σχέσεων ορισμού της πληροφορίας και της εντροπίας. Βλέπουμε δηλαδή πως ενώ η εντροπία μετράει το βαθμό αταξίας και αυξάνει με την πιθανότητα, η πληροφορία ουσιαστικά μετράει το βαθμό της τάξης μέσα στη δομή του μηνύματος και ελαττώνεται με την

11 πιθανότητα. Αυτός είναι βασικά και ο λόγος που βάζουμε που συχνά αναφέρουμε την πληροφορία Ι σαν αρνητική εντροπία S (αντετροπία-negentropie).ο Shannοn δεν προσπάθησε να εξαλείψει την αταξία, τα παράσιτα. Μας δίδαξε πώς να ζούμε με αυτά ή ακόμα και να τα αξιοποιούμε. Μπορεί κανείς να χρησιμοποιήσει την εντροπία για να διαπιστώσει τι μέρος του καναλιού μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη μετάδοση χρήσιμης πληροφορίας - του σήματος.η εντροπία της θερμοδυναμικής συνεπαγεται τη φθορά. Αν θεωρήσουμε δεδομένο ότι το σύμπαν είναι ένα κλειστό σύστημα, κάθε φορά που συμβαίνει κάτι, ολόκληρο το σύστημα ολισθαίνει προς την αύξηση της εντροπίας. Η ίδια η ζωή όμως στη Γη συνεισφέρει στην μείωση της εντροπίας, ενώ στο σύμπαν η εντροπία αυξάνεται. Στη θεωρία της πληροφορίας, όσο μικρότερη είναι η εντροπία τόσο περισσότερη είναι και η πληροφορία άρα και η αβεβαιότητα. Το γεγονός ότι η πληροφορία ολοένα αυξάνει σημαίνει ότι απομακρυνόμαστε ολοένα και περισσότερο από τη δυνατότητα να κατανοήσουμε το σύμπαν;πέντε χρόνια μετά την έκδοση της θεωρίας της πληροφορίας του Shannοn, οι James Watsοn και Francis Crick αποκάλυψαν τα μυστικά του DNA στο εργαστήριο Caνendish του Cambridge. Διαπιστώθηκε ότι η διπλή έλικα του DNA αποτελούσε ένα πληροφοριακό σύστημα Ο ίδιος ο Shannοn, παρ όλο που προειδοποιούσε με δημοσιεύματα τους εργαζόμενους σε άλλα πεδία να είναι επιφυλακτικοί και να μην εφαρμόζουν τη θεωρία των πληροφοριών αδιακρίτως, παραδέχθηκε ότι η θεωρία θα μπορούσε να έχει μεγάλη σχέση με τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν τα γονίδια και το νευρικό σύστημα και άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο το ανθρώπινο ον να δρα ως ένας ιδανικός αποκωδικοποιητής.ο Monod μας λέει πως τα ένζυμα ασκούν σε μικροσκοπική κλίμακα, μια λειτουργία που δημιουργεί τάξη, δημιουργεί πληροφορία σε βάρος του χημικού δυναμικού. Ο Shannon διετύπωσε μια διάσημη σχέση για την χωρητικότητα C ενός καναλιού, στον οποίο φαίνεται καθαρά η σχέση μεταξύ εύρους ζώνης συχνοτήτων Β και λόγου σήματος προς θόρυβο.γεγονός είναι ότι η θεωρία της πληροφορίας που διατύπωσε ο CΙaude Shannοn ξεκίνησε την ψηφιακή επανάσταση που οδήγησε στην ανάmυξη και την εδραίωση νέων μέσων επικοινωνίας - μεταξύ των οποίων και το Ιnternet. Χρησιμοποιήθηκε επίσης για να λυθούν γρίφοι σε γνωστικούς τομείς τόσο διαφορετικούς μεταξύ τους όσο η πληροφορική, η γενετική μηχανική, τα νευρωνικά συστήματα, η γλωσσολογία, η φωνητική, η ψυχολογία και τα οικονομικά Μεταξύ άλλων άνοιξε νέους δρόμους στη μελέτη του Χάους και έφερε το Διάστημα πιο κοντά στον άνθρωπο.από τη στιγμή ωστόσο που διατύπωσε τα θεωρήματά του, η Φύση δεν μπορεί πια να ιδωθεί μόνο σαν ύλη και ενέργεια. Στην καθαρή της μορφή η θεωρία των πληροφοριών ήταν μια ανακάλυψη των μηχανικών. Οι πιο περίβλεπτες πρακτικές επιτυχίες της αναφέρονται στην εκπομπή των εικόνων της έγχρωμης τηλεόρασης, στη σχεδίαση των συστημάτων ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης, στην ανάκτηση ανέπαφων μηνυμάτων από μακρινά διαστημόπλοια. Παρουσιάστηκε στον κόσμο με τη μορφή δύο εργασιών του Claude Shannon της Bell Telephone Laboratories, που δημοσιεύτηκαν στο Bell System Technical Journal τον Ιούλιο και τον Οκτώβριο του Στην ουσία οι εργασίες αποτελούνται από μία σειρά από θεωρήματα που έχουν να κάνουν με το πρόβλημα της αποστολής μηνυμάτων από μια θέση σε μια άλλη, γρήγορα, οικονομικά και αποτελεσματικά. Αλλά η πιο πλατιά και πιο συναρπαστική συνέπεια της δουλειάς του Shannon έγκειται στο γεγονός ότι στάθηκε ικανή να καταστήσει την έννοια της πληροφορίας τόσο λογική και σαφή, που να μπορεί να τοποθετηθεί μέσα σε ένα τυπικό πλαίσιο ιδεών. Χειριζόμενος την πληροφορία με όρους σαφώς καθορισμένους αλλά και τελείως αφηρημένους, ο Shannon μπόρεσε να τη γενικεύσει, εδραιώνοντας νόμους που ισχύουν όχι μόνο για λίγους τύπους πληροφοριών αλλά για όλα τα είδη και παντού. Παρ όλο που οι εργασίες του φαίνονται τελείως δυσνόητες και τεχνικές σε πρώτη ανάγνωση, προσφέρουν νέους τρόπους θεώρησης των διεργασιών του κόσμου, που μοιάζουν ακατανόητες όταν τις δει κανείς μέσα από το πρίσμα των κλασικών ιδεών. Το πλήρες νόημα τους δεν έχει ακόμη εξαντληθεί. Παρά το γεγονός ότι τα θεωρήματα της θεωρίας των πληροφοριών προορίζονταν, κυρίως, για τους ραδιοηλεκτρολόγους και τους μηχανικούς των τηλεπικοινωνιών, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την έρευνα οποιουδήποτε συστήματος που εκπέμπει ένα «μήνυμα» από μια θέση σε μια άλλη. Ακριβώς όπως οι νόμοι της κίνησης του Νεύτωνα δεν περιορίζονται σε ειδικούς τρόπους κινήσεων ιδιαίτερων τύπων σωμάτων, έτσι και οι νόμοι των πληροφοριών του Shannon είναι καθολικοί και αναγκάζουν τους επιστήμονες και τους άλλους διανοούμενους ν αντιμετωπίσουν το γεγονός ότι και η ίδια η πληροφορία είναι καθολική έννοια. Πράγματι, θεωρήματα του είχαν ερμηνευτεί τόσο πλατιά που ο Shannon, ανήσυχος μπροστά στην αίγλη που είχε δημιουργηθεί γύρω από το θέμα και αμήχανος μπροστά στο ρεύμα της δημοσιότητας που είχε θέσει σε κίνηση, δημοσίευσε μια ανακοίνωση το 1956 για να προειδοποιήσει τον κόσμο ότι η θεωρία των πληροφοριών ίσως παραφούσκωσε και έφτασε σε μια σπουδαιότητα που ξεπερνάει τα πραγματικά της επιτεύγματα. Σπάνια η φύση αποκαλύπτει ταυτόχρονα περισσότερα από λίγα μυστικά της. Ήταν όμως φανερό από την αρχή ότι η θεωρία έριχνε φως σε βαθιά θεμελιώδη ερωτήματα, πολύ πιο πέρα από τα όρια της ραδιοηλεκτρολογίας. Εισέβαλλε σε πολλούς διανοητικούς χώρους, σχετιζόταν με παράδοξα άλυτα επί αιώνες, πρότεινε νέες προοπτικές σε προβλήματα με τα οποία είχε παλέψει η Φιλοσοφία σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας της. Οι εργασίες του Shannon είχαν να κάνουν με θέματα που ήταν κοινά διανοητικά προβλήματα: τάξη και αταξία, σφάλματα και έλεγχος των σφαλμάτων, δυνατότητες και πραγματοποίηση των δυνατοτήτων, αβεβαιότητα και τα όρια της αβεβαιότητας. Οι επιστήμονες ακόμη ερευνούν με μανία το αίνιγμα, του γιατί τα προϊόντα της φύσης είναι τόσο απίθανα, γιατί εμφανίζουν τόσο μεγάλη τάξη αφού η πιο πιθανή κατάσταση γι αυτά είναι όλο ακαταστασία και λάθη, μια υποταγή στις δυνάμεις της αταξίας μέσα στο σύμπαν, που μοιάζουν να κυριαρχούν παντού με τρόπο φυσικό. Αυτό θεωρείται ακόμη ένα από τα πιο ανησυχητικά παράδοξα της επιστήμης. Είναι πρώτος ξάδελφος του αιώνιου ερωτήματος της Φιλοσοφίας: «Γιατί υπάρχει κάτι και όχι τίποτα;». Στις εργασίες του το 1948 ο Shannon απέδειξε ότι, αντίθετα με εκείνο που θα μπορούσε να περιμένουμε, το «κάτι», ένα μήνυμα, μπορεί να επικρατήσει ανάμεσα στο «τίποτε», την άσκοπη αταξία ή το θόρυβο. Το πιο εντυπωσιακό από όλα ήταν ότι η έκφραση του Shannon για την ποσότητα της πληροφορίας, το πρώτο ακριβές επιστημονικό μέτρο, ο πρώτος ικανοποιητικός ορισμός αυτού του αδιαφιλονίκητου προϊόντος του εικοστού αιώνα, είχε την ίδια μορφή με την εξίσωση που είχε επινοηθεί πολλά χρόνια νωρίτερα, το δέκατο ένατο αιώνα, για τον πιο ιδιόμορφο και φευγαλέο φυσικό νόμο, το αξίωμα της εντροπίας. Ο Shannon είχε βάλει σαν στόχο να λύσει ένα ειδικό πρόβλημα της ραδιοφωνικής και τηλεφωνικής επικοινωνίας και η λύση στην οποία κατέληγε με αυστηρές επαγωγικές μεθόδους ήταν στην ουσία πανομοιότυπη με τον τύπο της εντροπίας που είχε διατυπωθεί στη Φυσική της Βικτωριανής εποχής. Η εξίσωση αυτή ήταν μια μαθηματική έκφραση της τάσης που έχουν όλα τα πράγματα να γίνουν πιο ακατάστατα όταν αφήνονται να εξελιχθούν από μόνα τους, της τάσης που έχει η ενέργεια να υφίσταται ορισμένους μετασχηματισμούς κατά τη φυσική πορεία των γεγονότων, που την καθιστούν πιο ανοργάνωτη και όχι τόσο χρήσιμη, υποβαθμίζοντας την ποιότητα της χωρίς να μειώνουν την ποσότητα της. Η εντροπία ήταν μια υπερβολικά ελκυστική έννοια για τους μη επιστήμονες του δέκατου ένατου αιώνα και μετά, καθώς πρότεινε ότι το χάος είναι ο ύστατος προορισμός όλων των πραγμάτων. Οδήγησε σε πολλές εξάρσεις της φαντασίας αμφίβολης αξίας και ενέπνευσε εκκεντρικούς τύπους αλλά και αξιοσέβαστους στοχαστές. Έγινε ένα σημείο αναφοράς, μια μεταφορική έννοια στην οποία επέστρεφαν ξανά και ξανά οι φιλόσοφοι, οι θεολόγοι, οι ιστορικοί της εποχής εκείνης, με περισσότερο ενθουσιασμό παρά σύνεση. Αυτός ο «νόμος» της Φυσικής, που ανήγγελλε ότι το σύμπαν οδεύει προς μια κατάσταση απόλυτης αταξίας, είχε μια εμφανή επίπτωση στις νοητικές συνήθειες. Και τώρα, εδώ, στην εργασία του Shannon, η ίδια αυτή έννοια εμφανίστηκε με μια διαφορετική αμφίεση, μέσα σε ένα νέο πλαίσιο. Η εξίσωση της εντροπίας του Shannon υποδήλωνε τελικά μια ισχυρή αναλογία ανάμεσα στην ενέργεια και την πληροφορία. Η εντροπία ήταν ο συνδετικός κρίκος. Με τον τρόπο αυτό συνένωνε δύο κόσμους σκέψης, δύο εποχές. Η ενέργεια ήταν το κυρίαρχο θέμα της Βικτοριανής επιστήμης, καθώς οι μηχανές όλο και περισσότερο δάμαζαν τις δυνάμεις της φύσης για να κάνουν τη δουλειά του ανθρώπου. Η ίδια έννοια υπάρχει και στην τέχνη και στη λογοτεχνία της εποχής εκείνης, ιδιαίτερα στα ποιήματα του William Blake. Το ρομαντικό κίνημα ενδιαφερόταν πολύ για την ενέργεια και τις διάφορες μετατροπές της. Τα κατάλοιπα του εμφανίζονται και αργότερα στα έργα του Freud, ο οποίος θεωρούσε τα ένστικτα και τις ανάγκες σαν ριπές ενεργειακών στροβιλισμών μέσα στον εγκέφαλο. Η ατμομηχανή ήταν το έμβλημα της βιομηχανικής επανάστασης, ακριβώς όπως ο ηλεκτρονικός υπολογιστής είναι το έμβλημα της πληροφοριακής επανάστασης. Όσο ανόμοια και αν φαίνονται αυτά τα δύο, στην πραγματικότητα είναι συνδεδεμένα μέσα από τη θεωρία του Shannon. Οι εργασίες του Shannon εκδοθήκανε πέντε μόνο χρόνια πριν ο James Watson και ο Francis Crick αποκαλύψουν τα μυστικά του DNA στο εργαστήριο Cavendish του Cambridge. Η διπλή έλικα του DNA βρέθηκε ότι αποτελούσε ένα πληροφοριακό σύστημα, όμως οι σημαντικότερες συνέπειες αυτής της ανακάλυψης δεν ερευνήθηκαν επί αρκετά χρόνια. Ο ίδιος ο Shannon, παρ όλο που προειδοποιούσε με δημοσιεύματα τους εργαζόμενους σε άλλα πεδία να είναι επιφυλακτικοί και να μην εφαρμόζουν τη θεωρία των πληροφοριών αδιακρίτως, παραδέχθηκε ότι η θεωρία θα μπορούσε να έχει μεγάλη σχέση με τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν τα γονίδια και το νευρικό σύστημα και άφησε ανοιχτή μια πιθανότητα ότι «το ανθρώπινο ον δρα σαν ένας ιδανικός

12 αποκωδικοποιητής». Η θεωρία των πληροφοριών διέσχισε καλπάζοντας όλη τη διαδρομή από την ευφορία ως τη διάλυση της μαγείας μέσα στη δεκαετία που ακολούθησε την πρώτη παρουσίαση της. Λίγο μετά τη δημοσίευση των θεωρημάτων του Shannon, το περιοδικό Fortune διατυμπάνιζε: Οι μεγάλες επιστημονικές θεωρίες, όπως οι μεγάλες συμφωνίες και τα μεγάλα μυθιστορήματα, είναι από τα πιο υπέροχα -και πιο σπάνια- δημιουργήματα του ανθρώπου. Αυτό που τοποθετεί την επιστημονική θεωρία ξεχωριστά και, κατά κάποια έννοια, πιο ψηλά από τα άλλα δημιουργήματα είναι ότι μπορεί να αλλάζει γρήγορα και σε βάθος την άποψη του ανθρώπου για τον κόσμο του. Μέσα στα τελευταία πέντε χρόνια εμφανίστηκε μια καινούργια θεωρία που μοιάζει να φέρει μερικές από τις ίδιες εκείνες σφραγίδες της μεγαλοφυίας. Αργότερα, σε μια υπερβολική αντίδραση, η θεωρία των πληροφοριών κατατάχθηκε στις αποτυχίες. Ειπώθηκε ότι δεν οδηγούσε σε μεγάλες φωτοχυσίες. Αλλά γύρω στα 1970 άρχισε να ωριμάζει και να κερδίζει σε βάθος ξαναπαίρνοντας αρκετή από την πρωτινή της λάμψη. Την εποχή εκείνη έγιναν οι πιο διεισδυτικές ενδοσκοπήσεις μέσα στη δομή της γενετικής πληροφορίας και έφεραν μαζί τους σημαντικές καινούργιες προοπτικές για την ημιτελή θεωρία της εξέλιξης. Ο Shannon έχει μια ήρεμη και αυτο-αποδοκιμαζόμενη προσωπικότητα. Είναι μετριόφρων, διστάζει να παρουσιάσει τις ιδέες του στο κοινό και μοιάζει να αδιαφορεί για τα χειροκροτήματα και την αναγνώριση. Είναι τελείως αντιπαραγωγικός. Μερικά από τα έργα του παραμένουν αδημοσίευτα ακόμη και σήμερα, παρ όλο που οι συνάδελφοι του τον εκλιπαρούσαν να τα γράψει σε δημοσιεύσιμη μορφή. Ο Robert Fano, καθηγητής της ηλεκτρολογίας στο ΜΙΤ έλεγε για τον Shannon: Υπάρχει ένας σημαντικός όγκος δουλειάς που έγινε στη δεκαετία του πενήντα και που δεν τυπώθηκε ποτέ. Δε θέλει να γράφει κανένας άλλος τις εργασίες του στη θέση του, αλλά δε θέλει ούτε να τις γράφει ο ίδιος. Είναι τόσο απλό και τόσο πολύπλοκο. Δεν απαντάει στα γράμματα. Δεν του αρέσει να διδάσκει. Δεν του αρέσει να δίνει διαλέξεις. Οι διαλέξεις του είναι όμορφες, όλες είναι διαμάντια. Ακούγονται σαν αυθόρμητες αλλά στην πραγματικότητα είναι πολύ πολύ προσεκτικά προετοιμασμένες. Ο Shannon γεννήθηκε στο Petoskey του Michigan το Υπήρξε προπτυχιακός σπουδαστής στο Πανεπιστήμιο του Michigan και μεταπτυχιακός σπουδαστής στο ΜΙΤ. Μου είπε ότι η ιδέα να μετρήσει την πληροφορία με μια μορφή εντροπίας του ήρθε στο νου όταν ήταν επιστημονικός συνεργάτης στο Princeton το και σπούδαζε κάτω από την καθοδήγηση του Hermann Weyl, ενός από τους μεγαλύτερους μαθηματικούς και φιλοσόφους της εποχής του. Λίγοι, όμως, από τους επιστήμονες του περιβάλλοντος του Shannon γνώριζαν τις ιδέες που ανέπτυσσε αθόρυβα. Ο J.R. Pierce, ένας ηλεκτρολόγος-μηχανολόγος που είχε στενή σχέση με τον Shannon λίγο μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν και οι δυο τους ήταν στα εργαστήρια της Bell Telephone, θυμάται ότι τον είχε ρωτήσει αν είχε αποδείξει τίποτε νέα θεωρήματα και, αν ναι, να τα γράφει σε ένα σημειωματάριο. Ο Pierce είναι σίγουρος ότι το σημειωματάριο, που τώρα έχει χαθεί, περιείχε μερικά θεωρήματα. Έτσι, όταν εμφανίστηκε η θεωρία του Shannon, λέει ο Pierce, «έσκασε σαν βόμβα και μάλιστα σαν βόμβα βραδυφλεγής». Ένας άλλος συνάδελφος, ο Edward Moore, που τώρα βρίσκεται στο Πανεπιστήμιο του Wiskonsin, περιέγραφε τον Shannon σαν περφεξιονίστα που δούλευε με πολύ γρήγορο ρυθμό αλλά αρνιόταν να δώσει μια εργασία για δημοσίευση, αν δεν την είχε τελειοποιήσει και γυαλίσει ώσπου να λάμψει όσο γίνεται περισσότερο, «θα μπορούσε να αφήσει μια εργασία του να κάθεται για πέντε χρόνια, νομίζοντας ότι έπρεπε να τη βελτιώσει, αναρωτιόμενος αν είχε κάνει τη σωστή εκλογή μεταβλητών σε αυτήν ή την άλλη εξίσωση», έλεγε ο Moore. «Μετά, ενώ ακόμη σχεδίαζε τις βελτιώσεις, εμφανιζόταν κάποιος άλλος με ένα παρόμοιο αποτέλεσμα, σωστό αλλά τόσο άκομψο, που ο Shannon στη θέση του θα ντρεπόταν για την κακή ποιότητα της δουλειάς». Καθώς περνούσε ο καιρός, ο Shannon γλιστρούσε ανεπαίσθητα έξω από τον ακαδημαϊκό κόσμο. Δεν αγαπούσε τη ρουτίνα του. «Γύρω στα είχε αρχίσει να χάνεται και τον έβλεπαν όλο και λιγότερο στο γραφείο του», θυμάται ο Fano, που είχε φροντίσει να έρθει ο Shannon στο ΜΙΤ ως επισκέπτης καθηγητής των Επιστημών, το Το 1963 δεν εμφανίστηκε σχεδόν καθόλου. Στα τέλη της δεκαετίας του πενήντα άρχισε να παίζει στο χρηματιστήριο. Του κινήθηκε το ενδιαφέρον γι αυτό, ενώ εργαζόταν πάνω σε ένα σημαντικό επιστημονικό πρόβλημα, το διαμερισμό μιας ανεξάρτητης χρονοσειράς. Ο μέσος όρος των τιμών του χρηματιστηρίου είναι ένα καλό παράδειγμα μιας τέτοιας σειράς, γιατί οι διακυμάνσεις του μέσα στο χρόνο επηρεάζονται από ένα πλήθος διαφορετικών παραγόντων. Ο Shannon προσπάθησε να βρει τεχνικές για να διαχωρίσει τις διάφορες επιρροές και διάλεξε το χρηματιστήριο σαν απεικονιστικό παράδειγμα. Δεν πιστεύω ότι κατέληξε πουθενά ως προς το μαθηματικό πρόβλημα, έμαθε όμως να παίζει καλά στο χρηματιστήριο. RODNEY BROOKS (1954) Η καθημερινότητα έχει απλώς παχύνει το παρόν για να μην έχει να ασχοληθεί ούτε με το παρελθόν ούτε με το μέλλον. Έτσι το παρόν λειτουργεί ως ένα απορροφητικό πεδίο λήθης. Συνεπώς ο πολιτισμός δεν μπορεί ν ανήκει σε αυτό το κοινωνικό παρόν. Αυτό όμως δεν δηλώνει ότι δεν είναι μια αξιόλογη οντότητα σ ένα ευρύτερο πλαίσιο. Απλώς οι κοινωνικοί περιορισμοί δεν επιτρέπουν την ανάπτυξη του πολιτισμού. Το παράδοξο βέβαια είναι ότι ο πολιτισμός υπάρχει ανεξάρτητα από αυτό το πλαίσιο. Ο πολιτισμός δεν παράγεται από την κοινωνία, ούτε από το σύστημα ενεργά ούτε από τη μάζα παθητικά. Ο πολιτισμός εμφανίζεται ως ένα ενδιάμεσο στοιχείο της ανθρωπότητας και με αυτήν την έννοια είναι λιγότερο αφαιρετικός. Από την άλλη δεν παράγεται ούτε από μία μορφή ελιτισμού. Οι μοναδικότητες που μπορεί να είναι εφήμερες στο μάγμα του Καστοριάδη αφήνουν ένα έργο, το οποίο δεν είναι αναγκαστικά εφήμερο. Και αυτό από την τοπική δράση επηρεάζει ως ένα σημείο την εξέλιξη και τον καθορισμό ενός στοιχείου που ανήκει στην οντότητα που ονομάζουμε πολιτισμό. Επανέρχεται λοιπόν η ρομποτική νοοτροπία του Brooks όπου αυτήν τη φορά τα μοναδιαία στοιχεία ανήκουν πια σε μια αφαιρετική ομάδα ή μάλλον υπερομάδα που έχει μια καταλυτική δράση μόνο και μόνο ως ολότητα. Η κάθε μοναδικότητα δεν αντέχει το βάρος του πολιτισμού, η ομάδα τους όμως μπορεί να το καταφέρει. Είμαστε λοιπόν σε ένα συλλογικό πλαίσιο που δεν ενσωματώνει κάθε στοιχείο αλλά το οποίο μέσα από ένα δίκτυο δράσεων προκαλεί μια συνολική αλλαγή. Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να επινοήσουμε πιο δυναμικά και επιπλέον στρατηγικά την έννοια του πολιτισμού. Δεν είναι πια ένα άχρηστο κοινωνιολογικό σύμπλεγμα, είναι πολύπλοκο δίκτυο που δημιουργείται από μαγματικές κινήσεις των εφήμερων μοναδικοτήτων και γι αυτόν τον λόγο είναι πιο ευάλωτη από την έννοια της ανθρωπότητας. Μη παραστατική Ρομποτική Το πρώτο παράδειγμα είναι η δουλειά που έκανε ο Rodney Brooks και οι συνεργάτες του πάνω στον Αυτοματισμό. Οι στόχοι της εργασίας αυτής στηρίχθηκε στην παράδοση προηγούμενων μελετών πάνω στη Ρομποτική και εστιάζεται στο σχεδιασμό «έξυπνων» μηχανισμών. Φιλοδοξώ να

13 κατασκευάσω τελείως αυτόνομους κινητούς παράγοντες οι οποίοι θα συνυπάρχουν με τους ανθρώπους οι οποίοι θα τους αντιμετωπίζουν σαν έξυπνα όντα με δικά τους δικαιώματα. Σκοπός του Brooks είναι να αναπτύξει μία «μηχανολογκή μεθοδολογία» για την κατασκευή των συσκευών που ο ίδιος αποκαλεί «υπάρξεις», και που θα έχουν πρακτική χρησιμότητα αλλά και που θα αποτελούν μία μελέτη στη θεωρία τη νοημοσύνης: Ένας από τους στόχους μας είναι να εμπλουτίσουμε τις γνώσεις μας για τη φύση της νοημοσύνης και είναι παραδεχτό ότι οι εφαρμοσμένες θεωρείες μέσω υπολογισμού είναι ο πλέον κατάλληλος τρόπος γιατί διασφαλίζει την διανοητική ειλικρίνεια. Κατασκευάζουμε τα κινητά ρομπότ ώστε να ερευνήσουμε την νοημοσύνη και κατ επέκταση να μάθουμε τι απαιτείται για την κατασκευή ενός συστήματος το οποίο θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε έξυπνο. Στη βάση του, η εξέλιξη των υπολογιστικών μοντέλων νοημοσύνης έχουν πολύ μικρή σχέση με τη θεωρία του Heidegger Τί είναι τότε αυτό που η Preston βλέπει στην προσσέγγιση αυτή ως επιροή από τον Heidegger; Πολλά είναι τα σημεία που αξίζουν την προσοχή μας. 1. Ανάλυση με βάση τη δραστηριότητα παρά με βάση τη λειτουργία. Η θεμελιώδης ανάλυση του συστήματος νοημοσύνης δεν γίνεται σε ανεξάρτητες μονάδες επεξεργασίας πληροφοριών οι οποίες συνεργάζονται μεταξύ τους μέσω αναπαραστάσεων. Αντίθετα το σύστημα νοημοσύνης χωρίζεται σε ανεξάρτητες και παράλληλες μονάδες δραστηριότητας οι οποίες συνεργάζονται άμεσα με τον πραγματικό κόσμο μέσω αντίληψης και δράσης. Για τον Brooks η δραστηριότητα είναι «ένα μοτίβο αλληλεπιδράσεων με τον κόσμο» το οποίο είναι ενσωματομένο σε ένα υποσύστημα μέσα στη συσκευή. Κάθε δραστηριότητα ή σύστημα διαμόρφωσης συμπεριφοράς συνδέει την αίσθηση με τη δράση. Παρόλο που η μετατροπή της δραστηριότητας αυτής σε «μονάδα» του συστήματος απέχει πολύ από την θεωρία του Heidegger, η μετατόπιση της έμφασης από την πληροφορία στην δραστηριότητα είναι κατα κάποιο τρόπο παράλληλη προς την μετατόπιση της έμφασης στην πνευματική δομή-τη δομή της σκοπιμότητας- στη δομή της δραστηριότητας. Διευρύνοντας λίγο την ορολογία του Heidegger, μπορούμε να ερμηνεύσουμε την αλλαγή αυτή ως τη μετατροπή του όρου «διαθεσιμότητα» στον ανάλογο όρο «αφομοίωση με τον κόσμο»(που δείχνει κατα πόσο είναι έτοιμο να τεθεί σε λειτουργία). 2. Ξεκινώντας από τον «πραγματικό κόσμο» όπως αυτός αντιπαρατίθεται στη θεωρία. Ο Brooks ρίχνει μεγάλο βάρος στη δοκιμή καθε εξαρτήματος από τις Υπάρξεις του στον «πραγματικό κόσμο». Υποστηρίζει ότι «Σε κάθε βήμα πρέπει να κατασκευάζουμε ολοκληρωμένα συστήματα νοημοσύνης με αληθινά αισθητήρια και δυνατότητα δράσης τα οποία αφήνουμε ελεύθερα στον πραγματικό κόσμο», και έτσι εξηγείται και η έμφασή του στα κινούμενα ρομπότ που δεν έχουν καμία σχέση με άλλες εφαρμογές που είχαν προτιμηθεί σε προηγούμενες εργασίες πάνω στην Τ.Ν. Σε ένα από τα κεφάλαια του που τιτλοφορείται «Η Αφαίρεση ως επικύνδυνο όπλο», υποστηρίζει πως προηγούμενα συστήματα Τ.Ν. πήγαν χαμένα εξαιτίας των μικροκόσμων που χρησιμοποιούσαν και που είχαν εξαιρεθεί από το υποτιθέμενο πεδίο εφαρμογής. Επαναλαμβάνει έτσι ξεκάθαρα τις απόψεις του Dreyfus για τους μικροκόσμους (βλέπε για παράδειγμα, τον πρόλογο της δεύτερης έκδοσης του βιβλίου Τι δεν μπορούν να κάνουν οι υπολογιστές ). Διευρύνοντας λίγο τα πράγματα μπορούμε θα λέγαμε πως αυτό αποτελεί άμεση εφαρμογή της θεωρίας του Heidegger, αλλά διαφαίνεται αμυδρά η κεντρικότητα του Κόσμου και η ανικανότητά του να μορφοποιείται. 3. Απόρριψη της πρωταρχικότητας της αναπαράστασης. Ο τίτλος ενός από τις διατριβές κλειδιά του Brooks είναι «Νοημοσύνη χωρίς Αναπαράσταση», και μεγάλο μέρος των επιχειρημάτων του ακολουθεί τα επιχειρήματα της φαινομενολογικής κριτικής στην Τ.Ν. Η Τεχνητή Νοημοσύνη έχει βασιστεί στο ζήτημα της αναπαράστασης. Τη στιγμή που η νοημοσύνη, εξαρτημένη από την προσαρμογή της με τον πραγματικό κόσμο, προσσεγγίζεται με τρόπο αυξητικό, αυτόματα εξαφανίζεται η εξάρτηση από την αναπαράσταση. δεν χρειάζεται ξεκάθαρη αναπαράσταση είτε του κόσμου, έιτε των προθέσεων του συστήματος να δημιουργήσουν νοήμονες συμπεριφορές για μια Ύπαρξη. Ακόμα και σε ένα τοπικό επίπεδο δεν έχουμε παραδοσιακές αναπαραστάσεις Τ.Ν. Δεν χρησιμοποιούμε ποτέ έντελα, που να έχουν οποιαδήποτε επεξήγηση που να μπορεί να τους αποδοθεί.δεν υπάρχουν μεταβλητές που να χρειάζονται στιγμιότυπά τους σε αποδεικτικές διαδικασίες. Δεν υπάρχουν κανόνες που να πρέπεινα επιλεγούν μέσω αντιστοίχησης προτύπων. Δεν υπάρχουν επιλογές που να πρέπει να γίνουν. Υποθέτουμε ότι μεγάλο μέρος της ομαλής δραστηριότητας σε ανθρώπινο επίπεδο είναι ένας αντικατοπτρισμός του κόσμου, μέσω πολύ απλών μηχανισμών, χωρίς λεπτομερείς αναπαραστάσεις. Βλέπουμε σε αυτή την τελεταία παρατήρηση τον ανταγωνισμό μεταξύ νέων κατευθύνσεων (εγκατάληψη της έμφασης στην αναπαράσταση) και των εδραιωμένων παραδόσεων (έμφαση σε απλούς μηχανισμούς). Θα την εξετάσουμε βαθύτερα, συζητώντας παρακάτω την εργασία του Agre. Πρώτα, ας σημειώσουμε την εκτίμηση του Brooks για την επιρροή του Heidegger σε αυτή την προσέγγιση. Επιπλέον, αντικατοπτρίζοντας την υποβόσκουσα περιφρόνηση για τη φιλοσοφία, αυτή η διακήρυξη δείχνει την βαθύτατα λανθασμένη ερμηνεία της γνώσης που διακατέχει όλη την κουλτούρα της επιστήμης υπολογιστών και της τεχνητής νοημοσύνης. Είναι πλέον κοινά απόδεκτό, ότι η νοητική διαδικασία του ανθρώπου δεν συνίσταται στην απλή λήψη πληροφορίας και την ανάλυσή της σε εσωτερικές διαδικασίες επεξεργασίας της. Η διαδικασία αυτή είναι αρκετά πιο πολύπλοκη, έχει άμεση σχέση με την αέναη λήψη περιβαλλοντικών ερεθισμάτων, όπως υποστήριξε και ο Heidegger. Επιπλέον, οι διεργασίες ανάλυσης και επεξεργασίας δεν δραστηριοποιούνται σειριακά, αλλά πορεύονται παράλληλα και αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Συνδυάζοντας αυτές τις επισημάνσεις, με τις παρατηρήσεις που αφορούσαν την Τεχνητή Νοημοσύνη διαπιστώνουμε την επικινδυνότητα των όποιων αφαιρέσεων ή απλουστεύσεων. Ποιος μπορεί να καθορίσει, και με τι είδους κριτήρια θα μπορούσε να υποδείξει ποιοι κανόνες είναι σημαντικοί και ποιοι όχι, ποιοι καθορίζουν περισσότερο από τους άλλους μια οντότητα. Πώς αυτή η διαλογή μπορεί να μεταβάλει τη συμπεριφορά και τη λειτουργία του μοντέλου της οντότητας, σε σχέση με την πραγματικότητα; Θα αποτελούσε εθελοτυφλία αν αγνοούσαμε τις πεπερασμένες δυνατότητες που έχουμε, όσον αφορά την βαθύτερη κατανόηση της Ύπαρξης. Η πλήρης

14 εξομοίωση της νόησης δεν είναι εφικτή. Η διαπίστωση αυτή όμως, είναι κάτι αρκετά διαφορετικό, από την κατασκευή μοντέλων που προέρχονται μεν από την συμπεριφορά συγκεκριμένων οντοτήτων, αλλά δεν έχουν τελικά καμία ουσιαστική σχέση με αυτή δε. Ανάλυση Καθημερινής Δραστηριότητας Η άλλη εργασία που ο Brooks αναφέρει ότι «εμπνέυσθηκε από τον μεγάλο αυτό Γερμανό φιλόσοφο» πραγματοποιήθηκε απο το εργαστήριο Τ.Ν. του Μ.Ι.Τ. και είναι πιο ξεκάθαρη στη αναγνώριση της εξάρτησής της στη φαινομενολογία. Η εργασία αυτή έγινε από την όμαδα των David Chapman και Philip Agre. Για την ανάλυσή της θα βασιστούμε κυρίως στη διατριβή του Agre του 1988 με τίτλο Η δυναμική δομή της καθημερινής ζωής. Ενώ η εργασία του Brooks οριοθετείται ως επιχείρημα εναντίον της παράδοσης της αναπαράστασης της Τ.Ν., η εργασία των Chapman και Agre, έιναι ένα επιχείρημα εναντίον της παράδοσης του σχεδιασμού και της επίλυσης προβλημάτων. Ο Agre υποστηρίζει ότι ο σχεδιασμός γενικού σκοπού είναι μια μαύρη τρύπα που έλκει όποιον δεν λαμβάνει υπ οψην τη δυναμική της δραστηριότητας στην περιοχή ενδιαφέροντός του. Κατηγορεί την Τ.Ν οτι υιοθετεί ένα : ακατάλληλο μεταφορικό σύστημα εσωτερικού και εξωτερικού, ορίων και περιεχομένων. Η τεχνητή φύση των νοητικών μεταφορών φανερώνει από μόνη της την ανάγκη να περάσει ολόκληρη την κατάσταση σε κάθε διαδικασία κατάστρωσης ή αξιολόγησης σχεδίων. Αυτό οδηγεί σε μια τενητή προσπάθεια ανακατασκευής του κόσμου μέσα στο κεφάλι του παράγοντα, πράγμα που πρέπει να αντισταθμίσει το αδιαπέραστο όριο μεταξύ εσωτερικού και εξωτερικου. Κανονική δραστηριότητα δεν έιναι δεκτική σε τέτοιους αυστηρούς και εκ των προτέρων τιθέμενους περιορισμούς σχέσεων. Ο Agre προτείνει την αντικατάσταση της προσέγγισης σχεδιασμού και επίλυσης προβλημάτων με μια πάγια σκοπιά δραστηριοτήτων. [Η θέση αναπύσσει] μια υπολογιστική θεωρία δραστηριοτήτων ρουτίνας και αρχιτεκτονικής γνώσης οργανωμένης γύρω από μια διάκριση μεταξύ γνωστικών μηχανών και της δυναμικής δηλαδή, επαναλαμβανόμενα πρότυπα αλληλεπίδρασης της δραστηριότητας στον κόσμο. Για τον Agre, η καθημερινή δραστηριότητα, είναι προϊόν πρακτικών ρουτίνας, μη οργανωμένων σύμφωνα με προκαθορισμένα σχέδια. Δηλώνει ότι «Η καθημερινή δραστηριότητα είναι βασικά μη καθορισμένη. Το ενδεχόμενο είναι το κεντρικό φαινόμενο. Ένας παράγοντας συνθέτει την καθημερινή του δραστηριότητα, επαναποφασίζοντας συνεχώς τι θα κάνει». Όπως και με τον Brooks, έτσι και η εργασία του Agre παρά το ότι κριτικάρει τη γνωστική παράδοση, έχει τις ρίζες της σε αυτή. Για κάποιον εκπαιδευμένο πάνω στις αρχές της Τ.Ν, οι ισχυρισμοί του αντικατοπτρίζουν μια ριζοσπαστική επανερμηνεία, με έμφαση στο ενδεχόμενο και την πιθανή δράση, αντί της λογικής προσανατολισμένης στο στόχο σχεδίασης. Ταυτόχρονα όμως και οι δυο βρίσκονται εντός του χώρου των υπολογιστικών μηχανών, των γνωστικών αρχιτεκτονικών και της λήψης αποφάσεων. Η μεγαλύτερη απόκλιση από την παράδοση της Τ.Ν.στην εργασία του Agre είναι στη μεθοδολογία του. Αντί να ερευνά προσεκτικά, αυστηρά εργαστηριακά βήματα ή τεχνητές μικρολέξεις, αφιερώνει σημαντική προσπάθεια ανάλυσης της λεπτομερούς δομής δραστηριοτήτων σε κοινές δραστηριότητες όπως το περπατά από το διαμέρισμά του στον υπόγειο σιδηρόδρομο. Εστιάζει, σαν τον Heidegger, στη δημιουργία μιας εκκαθάρισης μέσω της οποίας τα πράγματα θα μπορούν να ειδωθούν πέρα από την προφανή τους μορφή. είναι δύσκολο να εκτιμήσει κάποιος την ιδέα ότι η καθημερινή ζωή πρέπει να μελετηθεί. [Η βάση για την κατανόηση] δεν είναι ένα θεωρητικά αφηρημένο αλλά μάλλον ένα άμεσο άνοιγμα στην καταιγιστική περιπλοκή απλών φαινομένων. Η προσοχή που χάνεται μέσα σε πλάνα και στόχους, συνεχώς υποσκελίζει αυτά τα φαινόμενα. Για να το κατανοήσει κανείς, θα πρέπει να εμβαθύνει και να θεωρήσει την καθημερινή του ζωή, ενδιαφέρουσα.( έμφαση στα αρχικά) Αυτό που διατηρείται από τη συμβατική Τ.Ν, είναι η εμμονή στη βασική μεθοδολογία του υπολογιστικού προτύπου : η έρευνα για επεξήγηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς, με όρους μηχανισμών. Ο Agre, όπως και ο Brooks, επιχειρηματολογεί υπέρ ενός νέου είδους μηχανισμού, παραμένει ωστόσο βασισμένος στην παραδοσιακή περιγραφή, μέσω της οριζόμενης από κανόνες λειτουργίας ενός μηχανισμού αυτό που αποκαλεί θεωρία υπολογισμού. Το σχέδιο συσχέτισης μια θεωρία δραστηριότητας με μια θεωρία μηχανής προσφέρει μεγάλες υποσχέσεις αλλά και εγείρει μεγάλες δυσκολίες. Η υπόσχεση είναι ότι μια σοβαρή θεωρία καθημερινών δραστηριοτήτων σαν σύνολο μπορεί να παρέχει μια σταθερή βάση για μηχανικές αναλύσεις, που απαιτούνται από τη σοβαρή υπολογιστική έρευνα, είτε η έρευνα σκοπεύει να παράγει μια επεξηγηματική θεωρία των ανθρώπινων όντων έιτε ένα πλήρες σχέδιο για ένα αυτόνομο ρομπότ. Το τεχνικό περιεχόμενο της διατριβής του Agre εγκαταλείπει το χώρο της καθημερινής δραστηριότητας, για να περιγράψει τις εργασίες μιας σειράς προγραμμάτων, που λειτουργούν πάνω στους πολύ αφηρημένους «κόσμους των μπλοκ» που είναι τυπικοί στην Τ.Ν, συμπεριλαμβανομένου και ενός προγράμματος που ονομάζεται Pengi, σχεδιασμένο και υλοποιημένο κυρίως από τον David Chapman, που αποτελεί ένα ηλεκτρονικό παιχνίδι. Σε αντίθεση με την έμφαση του Brooks στον «πραγματικό κόσμο», το πρόγραμμα του Chapman δεν ασχολείται με τις φυσικές δραστηριότητες πραγματικών ηλεκτρονικών παιχνιδιών, αλλά δρα σαν υπολογιστικός χώρος επιτραπέζιων παιχνιδιών και των δραστηριοτήτων τους. Δώστε εντολές σε ένα μυρμήγκι Στα τέλη της δεκαετίας του 80 και ενώ η NASA προσπαθούσε επί δύο χρόνια να δημιουργήσει ένα μεγάλο, βαρύ και εκπληκτικών δυνατοτήτων όχημα για την εξερεύνηση μακρινών πλανητών, ένας άνθρωπος από το εργαστήριο Τεχνητής Νοημοσύνης του Τεχνολογικού Ιδρύματος Μασαχουσέτης (ΜΙΤ)

15 κοιτούσε προς την ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση. Ο Rodney Βrooks, ένας ασυμβίβαστος γκουρού της τεχνητής νοημοσύνης και φανατικός λάτρης κάθε είδους μινιατούρας, στράφηκε στα έντομα, τη στιγμή που οι άλλοι συνάδελφοί του μελετούσαν τον εξαιρετικά πολύπλοκο ανθρώπινο εγκέφαλο ως μοντέλο για τις έξυπνες μηχανές. Παρατήρησε πως αυτά τα μικροσκοπικά πλάσματα τα καταφέρνουν αρκετά καλά, μπορούν και κάνουν πολύπλοκες και δύσκολες κινήσεις, ενώ αντιδρούν απλά, αυτόματα σχεδόν, στα ερεθίσματα που δέχονται. Σύμφωνα με την έρευνα του Brooks, αντί να σχεδιάσει μια πορεία και να φτιάξει με το μυαλό του έναν χάρτη, όπως θα έκανε ένας άνθρωπος, το μυρμήγκι (ή ένα ρομπότ) θα μπορούσε απλά να δεχθεί δύο εντολές που απαιτούν λιγότερη εγκεφαλική προσπάθεια και να φθάσει στο ίδιο σημείο: «πήγαινε προς τον στόχο, γύρω από τα αντικείμενα και μπες στην πορεία». Μαζί με τους φοιτητές του, ακολούθησε αυτήν τη συγκεκριμένη «αρχιτεκτονική» για να φτιάξει στο εργαστήριο μια σειρά από τέτοια μικροσκοπικά ρομπότ. Το 1988, μαζί με τον συνεργάτη του Colin Angle, ξεχώρισαν ένα (ανολοκλήρωτο ακόμη), στο οποίο είχαν δώσει το όνομα «Genghis» και μαζί του επισκέφθηκαν το Jet Propulsion Laboratory (JPL) της NASA. Κάποιοι επιστήμονες αντέδρασαν πολύ έντονα, ένιωσαν να απειλούνται, θυμάται σήμερα ο Brooks. Όμως, εκείνο το ίδιο καλοκαίρι, άρχισαν να σχεδιάζουν, για λογαριασμό της NASA, τα πρώτα έντομα ρομπότ για την εξερεύνηση το 10. Το Κοινωνικό Πλαίσιο του Λογισμικού Ανοιχτού Κώδικα. Αυτό που λένε είναι σωστό: οι καλύτερες παρεμβάσεις στο λογισμικό ξεκινούν σαν προσωπικές λύσεις στα καθημερινά προβλήματα του προγραμματιστή κι εξαπλώνονται επειδή αυτά γίνονται τυπικά για μεγάλο αριθμό χρηστών. Αυτό μας παραπέμπει στο θέμα του κανόνα, που μπορεί να διατυπωθεί με πιο χρήσιμο τρόπο: Για να λύσεις ένα ενδιαφέρον πρόβλημα, βρες ένα πρόβλημα που είναι ενδιαφέρον για σένα. Στο βιβλίο του The Mythical Man-Month ο Fred Brooks παρατηρεί ότι, ο χρόνος του προγραμματιστή δεν είναι ανταλλάξιμος. Η προσθήκη προγραμματιστών σ ένα καθυστερημένο project λογισμικού το καθυστερεί περισσότερο. Ισχυρίζεται ότι, το κόστος της πολυπλοκότητας και της επικοινωνίας ενός project αυξάνονται γεωμετρικά, ενώ η εργασία που ολοκληρώνεται αυξάνεται αριθμητικά. Αυτή η άποψη έγινε γνωστή σαν ο Νόμος του Brooks και αναγνωρίζεται από πολλούς σαν κάτι τελείως πασιφανές. Αλλά αν ο Νόμος του Brooks απέδιδε την όλη εικόνα το Linux θα ήταν αδύνατο να υπάρξει. Το κλασικό κείμενο Η Ψυχολογία του Προγραμματισμού με Ηλεκτρονικό Υπολογιστή, του Gerald Weinberg, μας δίνει μια ζωτική διόρθωση της άποψης του Brooks. Στην συζήτησή του για τον χωρίς εγωισμό προγραμματισμό ο Weinberg παρατηρεί ότι, σε εργασίες που προγραμματιστές δεν απαιτούν εδαφικά δικαιώματα για τον κώδικα τους και ενθαρρύνουν άλλους ανθρώπους να αναζητήσουν bugs και πιθανές βελτιώσεις, η βελτίωση συμβαίνει δραματικά γρηγορότερα από οπουδήποτε αλλού. Τόσο το project του πυρήνα του fetchmail όσο και του Linux δείχνουν ότι, ανταμείβοντας κατάλληλα τους προγραμματιστές ένας καλός προγραμματιστής/συντονιστής μπορεί να χρησιμοποιήσει το Internet για να εκμεταλλευτεί τα οφέλη όταν έχει πολλούς προγραμματιστές χωρίς, ταυτόχρονα, να καταστρέφεται το project μέσα σε μια χαοτική ανακατωσούρα. Έτσι, στον Νόμο Brooks αντιπροτείνω το εξής: Με τον όρο ο συντονιστής προγραμματιστής να έχει ένα μέσον τουλάχιστον τόσο καλό όσο το Internet και γνωρίζοντας πώς να ηγηθεί χωρίς καταπίεση, πολλά μυαλά αναπόφευκτα γίνονται καλύτερα από ένα. Το ρομπότ ως εργαλείο ανθρωπιάς Το ρομπότ, όπως και ο υπολογιστής, είναι αποτέλεσμα της δημιουργικότητας της ανθρώπινης φύσης. Όλο το πλαίσιο του Brooks είναι η υλοποίηση του τεστ του Turing. Το πρώτο βήμα γίνεται με τον υπολογιστή που ενσαρκώνει την έννοια του αλγόριθμου. Με το ρομπότ, η μετακίνηση διαμορφώνει το πλαίσιο και προσφέρει νέες δυνατότητες στην έρευνα του ισομορφικού μοντέλου. Όπως και το ανέδειξε ο Asimov, το ρομπότ έχει μια πολυπλοκότερη δομή και μια ποικιλομορφία συμπεριφοράς που δυσκολεύουν τον απόλυτο διαχωρισμό μεταξύ ανθρώπου και μηχανής. Οι εξελίξεις του τομέα δεν είναι τόσο μεγάλες για να ανησυχήσουν τους σκεπτικιστές. Όμως η νοοτροπία των ερευνητών έχει αλλάξει ριζικά. Διότι το κλασικό σχήμα που χρησιμοποιεί το γνωστικό, την αντίληψη και την πράξη, δεν ισχύει για τα μοντέλα που εφηύρε ο Brooks. Μέσα στο πλαίσιο της στρατηγικής κάτω-πάνω, η μονάδα δεν έχει και τόση σημασία από μόνη της. Όλη η ουσία βρίσκεται στην ομάδα. Η διαφορά προέρχεται λοιπόν και από τη δομή και από την οργάνωση. Αυτό ενισχύεται και από το σύστημα ελέγχου και επικοινωνίας μέσω της αντίδρασης. Το ρομπότ ως ολικό σύστημα μοιάζει με την έννοια του μαύρου κουτιού που λειτουργεί όντως ως αφαιρετικό μοντέλο. Αυτό το ενδιάμεσο μοντέλο επιτρέπει και μια έμμεση πρόσβαση στην ανθρώπινη οντότητα. Το σύστημα με την πολυπλοκότητά του και με την έλλειψη τοπικού στοιχείου, διαμορφώνεται σιγά-σιγά σε μια οντότητα που παρουσιάζεται ως ενδιάμεσο. Με την εξέλιξη του ρομπότ δεν βρισκόμαστε πια σε μία φάση όπου η οντότητα καθορίζεται μόνο και μόνο αφαιρετικά ως ένας θύλακας χαμηλής ή ελάχιστης εντροπίας. Δεν είμαστε πια σ ένα πλαίσιο καθαρά μαθηματικό. Το πρόβλημα ανήκει πια στο ανθρώπινο. Οι διαφορές είναι τόσο λεπτές όταν οι εργασίες δεν είναι μονότονες ή επαναληπτικές που συχνά είναι θέμα αντίληψης και ερμηνείας η ταξινόμηση. Όπως και ο υπολογιστής όταν κατορθώνει να εκτελέσει μια πολύπλοκη διαδικασία, το ρομπότ με τη συμπεριφορά του ανατρέπει μερικά από τα απόλυτά μας αντανακλαστικά. Οι έρευνες του Brooks προωθούν την ιδέα του προβλήματος του κοινωνικού πλαισίου όσο αφορά στην εκτίμηση του νοητικού αλλά και του ανθρώπινου επιπέδου. Με αυτόν τον τρόπο, το ρομπότ μετατρέπεται σε εργαλείο ανθρωπιάς διότι δημιουργεί ένα πλαίσιο σύγκρισης το οποίο είναι αρχικά ποσοτικό αλλά με την πάροδο του χρόνου γίνεται ποιοτικό. Το ρομπότ δεν είναι πια μόνο και μόνο ένα γνωστικό ανεξάρτητο αντικείμενο, μα ένα μέτρο που καθορίζει τι εννοούμε πρακτικά με τις λέξεις άνθρωπος, ανθρωπιά και ανθρώπινο. Δηλαδή, το ίδιο το ρομπότ γίνεται μια αντίδραση της ανθρώπινης σκέψης όταν εξετάζει αυτό που την καθορίζει. Το κλασικό παράδειγμα της τεχνητής νοημοσύνης πριν γίνει η επανάσταση του Brooks στη ρομποτική ήταν ότι το γνωστικό εργαλείο ήταν απαραίτητο ως ενδιάμεσος κρίκος μεταξύ αντίληψης και πράξης. Αυτή η προσέγγιση όμως κατέληξε αναπόφευκτα στην κατάρρευση του μοντέλου. Για να αντιμετωπίσει αυτό το γνωστικό εμπόδιο, ο Brooks άλλαξε την προσέγγισή του και έδωσε βαρύτητα στη συμπεριφορά, όχι όμως με το παραδοσιακό της ύφος. Μέσα σε αυτό το νέο πλαίσιο, το γνωστικό υπάρχει μόνο ως ερμηνεία του παρατηρητή, ενώ είναι το ζεύγος αντίληψη-πράξη που παράγει εξ ολοκλήρου αυτό που ονομάζουμε νοημοσύνη. Με άλλα λόγια, πρόκειται για μια στρατηγική του κάτω προς τα πάνω. Η αποτελεσματικότητά της αποδείχθηκε σε διάφορους τομείς. Είχε όμως επιπλέον ως επίπτωση τη δημιουργία νέων οντοτήτων, όπως τα αυτόνομα κινητά ρομπότ αλλά και τα Cog του Brooks. Πιο γενικά, βρισκόμαστε σ ένα πεδίο που δίνει έμφαση στο σύστημα και όχι στις μονάδες που το αποτελούν. Συνεπώς η επανάσταση δεν άγγιξε μόνο την τεχνητή νοημοσύνη αλλά ολόκληρο το φάσμα των γνωσιολογικών επιστημών. Με αυτόν τον τρόπο, ο Brooks υλοποίησε εν μέρει τα οράματα του Wiener εφόσον απέδειξε με πρακτικό τρόπο την ορθότητά τους. Οι μηχανές, μέσω της επανάστασης του Brooks, βρίσκονται ακόμα πιο κοντά στην έννοια του πολλαπλού ανθρώπου διότι δεν εξετάζονται πια ως γραμμικά συστήματα, και ως μονάδες ανήκουν σε μια ομάδα που λειτουργεί ισομορφικά όσο αφορά στις πράξεις τους σχετικά με τις ανθρώπινες λύσεις. Ενσωματώνει δραστικά την έννοια της ομαδικότητας και του ολισμού. Οι μονάδες δεν έχουν την καθοριστική πληροφορία, αλλά το σύμπλεγμά τους, όπως και στη θεωρία του Grothendieck, καθορίζει την ολική συμπεριφορά. Κανένα στοιχείο δεν διαθέτει τη γνώση διότι την έχουν όλα

16 μαζί. Είναι μέσω του πλέγματος που υπάρχει το σύμπλεγμα και τελικά η πολυπλοκότητα της πράξης. Αυτή η ακραία αντίληψη των πραγμάτων επιτρέπει και την εφαρμογή μερικών ιδεών που προώθησε ο Chomsky στη γλωσσολογία. Τα όντα που δεν είναι μόνο απλά αλλά και απλοϊκά λειτουργούν μέσω κανόνων. Η γενική συμπεριφορά αν και μοιάζει αρχικά με την κίνηση Brown, οργανώνεται συνεχώς και με τέτοιο τρόπο που αναπόφευκτα οδηγούμαστε, όταν την παρατηρούμε, στο συμπέρασμα ότι το αποτέλεσμα προέρχεται από ένα γνωστικό εργαλείο. Συνεπώς μέσω του ισομορφισμού του Sidis, ο Brooks αποδεικνύει ότι η ουσία δεν είναι παρά θέμα ερμηνείας. Η τελική εικόνα είναι μόνο και μόνο το αποτέλεσμα μιας επίλυσης ψηφιδωτού. Όμως σε καμιά περίπτωση η λύση δεν βοήθησε στη διαδικασία της επίλυσης. Τα δύο παραμένουν ανεξάρτητα διότι η ολική συμπεριφορά παρουσιάζεται ως ένα επιφαινόμενο το οποίο δεν καθορίζεται από τον τεμαχισμό του συστήματος. Ο Brooks με τη ριζοσπαστική του ιδέα άνοιξε τους ορίζοντες της τεχνητής νοημοσύνης και οδήγησε έμμεσα στην πολυπλοκότητα της πολλαπλότητας.υπάρχει το δομικό υπόβαθρο των παράλληλων υπολογιστών, των νευρωνικών δικτύων και γενικότερα του μυρμιγκοσυστήματος. Η νέα αυτή προσέγγιση δεν έχει αγγίξει ακόμα τα όριά της όπως το αποδεικνύουν οι γενετικοί αλγόριθμοι.