Δ Ι Μ Η Ν Ι Α Ι Α Ε Κ Δ Ο Σ Η Ι Ε Ρ Α Σ Μ Η Τ Ρ Ο Π Ο Λ Ε Ω Σ Ι Ε Ρ Α Π Υ Τ Ν Η Σ Κ Α Ι Σ Η Τ Ε Ι Α Σ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Δ Ι Μ Η Ν Ι Α Ι Α Ε Κ Δ Ο Σ Η Ι Ε Ρ Α Σ Μ Η Τ Ρ Ο Π Ο Λ Ε Ω Σ Ι Ε Ρ Α Π Υ Τ Ν Η Σ Κ Α Ι Σ Η Τ Ε Ι Α Σ"

Transcript

1 Δ Ι Μ Η Ν Ι Α Ι Α Ε Κ Δ Ο Σ Η Ι Ε Ρ Α Σ Μ Η Τ Ρ Ο Π Ο Λ Ε Ω Σ Ι Ε Ρ Α Π Υ Τ Ν Η Σ Κ Α Ι Σ Η Τ Ε Ι Α Σ Ἄγκυρα Ἐλπίδος Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ο Σ Β Τ Ε Υ Χ Ο Σ 6 2 Μ Α Ϊ Ο Σ - Ι Ο Υ Ν Ι Ο Σ

2 Περιεχόμενα σελ. Ἡ Μεγάλη Παρασκευή τοῦ Γένους μας, Ἀρχιμ. Δοσίθεου Κανέλλου Δεϊσμός: ἡ ἀπόρριψη τῆς Θείας Πρόνοιας, Ἀρχιμ. Νικοδήμου Κανσίζογλου Ἑλληνική φιλοσοφία καί Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, Ἀποστόλου Μπουρνέλη Μελετίου Μεταξάκη ἀπόλογος, Λουκᾶ Δ. Παπαδάκη Τά «Κρητικά» τοῦ Ἁγίου Ὄρους, Ἀντωνίου Ἐμμ. Στιβακτάκη Χαΐνηδες τῆς Κρήτης: Ὁ Καπετάν Καζάνης, Ἐμμανουήλ Σαββοϊδάκη «Δῶσε φῶς»-τό αὐτιστικό παιδί, Παναγιώτου Σπάρου Δέν ἦταν μόνο ἡ Σπιναλόγκα..., Ἐμμανουήλ Πηγιάκη Ἀπό τή ζωή τῆς Μητέρας Ἐκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως, Ἀπό τή ζωή τῆς Τοπικῆς Ἐκκλησίας, Ἄγκυρα Ἐλπίδος Διμηνιαῖο Ὀρθόδοξο Περιοδικό τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Περιόδος Β, Τεῦχος 62, Μάιος - Ἰούνιος Ἰδιοκτήτης: Ἱερά Μητρόπολις Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Ἐκδότης-Διευθυντής, Ὑπεύθυνος κατά νόμο: Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος. Ἠλεκτρονική στοιχειοθεσία: Σταῦρος Κακοδειπνάκης, Γραμματεύς Ἱ. Μητροπόλεως. Ἐπιμέλεια ὕλης, ἠλεκτρονική σελιδοποίηση, προετοιμασία ἐκτύπωσης: Ἀρχιμ. Κύριλλος Διαμαντάκης, Πρωτοσύγκελλος Ἱ. Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Διεύθυνση: Φιλοθέου Α 8, Ἱεράπετρα. Τηλέφωνο: /22786, FAX: / Web Site: / angira@otenet.gr Κωδικός Ταχυδρομείου: Ἐκτύπωση: Γραφικές Τέχνες «ΤΥΠΟΚΡΕΤΑ», Ἡράκλειο, τηλ Τό περιοδικό ἀποστέλλεται δωρεάν. Προαιρετικές εἰσφορές καί ἐμβάσματα. Ἐξώφυλλο: Ὁ Ἀπόστολος Πέτρος, ἀπό τήν παράσταση τῆς κρίσεως τοιχογραφία ἀπό τόν Ἱερό Ναό Ἁγίου Γεωργίου Ἐνορίας Καβουσίου, 14ος αἰ. Ὀπισθόφυλλο: λεπτομέρεια ἀπό τήν ἴδια παράσταση. Τό περιοδικό ἐκδίδεται μέ τή χορηγία τοῦ Κοινωφελοῦς Ἐκκλησιαστικοῦ Ἱδρύματος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας «ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΑΚΡΩΤΗΡΙΑΝΗ». 2

3 Ἡ Μ εγά λη Πα ρ α σ κ ε υ ή τ ο υ Γέ ν ο υ ς μα ς Ἀρχιμ. Δοσίθεου Κανέλλου, Ἡγουμένου Ἱερᾶς Μονῆς Παναγίας Τατάρνης Εὐρυτανίας Εὐχαριστῶ τόν Σεβασμιώτατο καί ἐλπίζω νά μή διαψεύσω τά ὅσα εὔσημα εἶπε γιά τήν ἐμήν ἐλαχιστότητα. Σέβομαι καί ὑπολήπτομαι τόν Σεβασμιώτατο διότι ἔχουμε κοινές ἰδέες, κοινές προοπτικές καί κοινή ἀγάπη γιά τόν Οἰκουμενικό Θρόνο καί τήν ὁμογένεια τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Σεβασμιώτατε κυρίαρχε Μητροπολῖτα, ἀγαπητοί συμπρεσβύτεροι καί ἐν Χριστῷ ἀδελφοί καί συλλειτουργοί, ἐντιμώτατον τοπικόν ἀρχοντολόγιον, ἀγαπητοί ψάλται καί μελωδοί, λαέ τοῦ Θεοῦ ἠγαπημένε*, Ἀφορμή γιά τήν ἀποψινή ὁμιλία μοῦ δίδουν οἱ τοποθετήσεις κάποιων ἐρευνητῶν, πού ἱσχυρίσθησαν σέ τηλεοπτικές ἐκπομπές ὅτι οἱ ὑπόδουλοι Ἕλληνες περνοῦσαν ζωή παραδείσια μέ τούς κατακτητές Ὀθωμανούς, τουλάχιστον κατά τούς πρώτους αἰῶνες. Καί ἔχω καθῆκον καί ἀπό τή θέση αὐτή καί ἀλλοῦ νά πῶ πόσο πλανεμένη εἶναι αὐτή ἡ ἄποψη καί πόσο ὑποβολιμαία πού δέν κάνει τίποτα ἄλλο παρά νά βοηθεῖ τούς ἴδιους ἰσχυρισμούς πού ἔχουν οἱ Τοῦρκοι γιά τήν περίοδο ἐκείνη. Ἔχοντας ὑπόψη ὅτι ὁ Οἰκουμενικός μας Πατριάρχης εἶπε σέ κοινό μου γνωστό ὅτι: «Κάθε μέρα στόν Θρόνο εἶναι καί μιά Μεγάλη Παρασκευή» σκέφτηκα μήπως οἱ μέρες πρό τῆς Ἁλώσεως καί μετά τήν ἅλωση μέχρι καί σήμερα εἶναι αἰῶνες σταυρώσεως, ἄρα Μεγάλης Παρασκευῆς γιά τό Γένος μας ὁλόκληρο καί ἰδίως γιά τόν Πατριάρχη καί αὐτούς πού προηγήθηκαν Αὐτοῦ καί γιά ὅσους ζοῦν μέχρι σήμερα στήν Πόλη, τήν Κωνσταντινούπολη. Καί τό κακό εἶναι ὅτι οἱ σημερινοί ἄρχοντες στήν Τουρκία ἰσχυρίζονται ὅτι οἱ ραγιάδες περνοῦσαν πολύ καλά τότε στήν Τουρκία κάτω ἀπό τήν προστασία τῶν Τούρκων. Πέρυσι ὁ Πατριάρχης ἔκανε μιά δήλωση, ἡ ὁποία τούς κατεθορύβησε: «Μέ σταυρώνουμε, εἶπε, καθημερινῶς». Καί βιάστηκε ὁ Ὑπουργός τῶν Ἐξωτερικῶν τῆς Τουρκίας ὁ κ. Νταβούτογλου καί εἶπε ὅτι «ἐμεῖς δέν σταυρώνουμε ποτέ». Ὅμως καί σταύρωναν καί ἀπάνθρωπα τιμωροῦσαν» Παλιές γραβοῦρες ξένων μαρτυροῦν τοῦ λόγου τό ἀληθές. Σᾶς δείχνω προσωρινῶς γιά νά καταλάβετε: Πνίξιμο στή θάλασσα, σταύρωσις μέ σταυρό χιαστί, κάψιμο, χτίσιμο στόν τοῖχο (τούς ἔκτιζαν ζωντανούς), παλούκωμα (τούς παλούκωναν μέ ἕνα παλούκι πού ἔβγαινε ἀπό πίσω μέχρι τόν λαιμό, ὅπως ἔκαναν στόν Ἅγιο ἱερομάρτυρα Σεραφείμ, Ἐπίσκοπο Φαναρίου, τό 1611, σούρσιμο πίσω ἀπό τό ἄλογο (τούς ἔδεναν ἀπό πίσω καί τούς κατέσκιζαν οἱ πέτρες καί τά χαλίκια), ραβδισμός, λιθοβολισμός, καυτό νερό, κόψιμο αὐτιῶν καί μυτῶν, τσεκούρωμα, κ.ἄ. Αὐτά δέν εἶναι δικά μας, εἶναι ἀπό ξένους πού ἔζησαν καί τά εἶδαν τήν ἐποχή ἐκείνη. Αἰχμάλωτοι γιά πούλημα δεμένοι σάν τά ζῶα ὁ ἕνας πίσω ἀπό τόν ἄλλο, φάλαγγα, δηλ. τούς κτυποῦσαν μέ ραβδιά στίς πατοῦσες. Καί τό χειρότερο ἀπό ὅλα τό τσιγκέλι, ὅπως ἀκριβῶς κρεμᾶμε στό τσιγκέλι τά ἀρνιά καί τά κατσίκια, ἔτσι κρεμοῦσαν καί τούς Χριστιανούς. Σᾶς τά δείχνω αὐτά γιά νά μή λέει ὁ κ. Νταβούτογλου και οἱ σύν αὐτῷ ὅτι «ἐμεῖς δέν σταυρώνουμε». Κάνουνε πολύ χειρότερα. Καί σᾶς ἀναφέρω κάποια ἱστορία τήν ὁποία ἀναφέρει τό 1591 ἕνας ἀκόλουθος τῆς Αὐστριακῆς πρεσβείας στήν Κων/πολη καί ἀφορᾶ γιά κάτι πού συνέβη στήν ἐποχή του καί ἦταν αὐτόπτης μάρτυς. Στόν Γαλατᾶ ἕνας νεαρός ἀγάπησε μιά κοπέλα δεκαέξι (16) ἐτῶν. Ἑτοιμάζονταν γιά τό γάμο, ἔφυγε μέ καΐκι καί ἦρθε ἐδῶ στήν Κρήτη γιά νά βρεῖ καλό κρασί. Ὅταν ἔλειπε στό ταξίδι, μακρύ καί ἐπίπονο, τό κορίτσι πῆγε νά λουστεῖ μαζί μέ κάποιες ἄλλες κοπελιές τῆς ἐποχῆς, καί ἐπειδή ἦταν ἀκάλυπτη -δέν φοροῦσε φερετζέ- πέρασε ἕνας τσαούσης ὀγδόντα πέντε (85) ἐτῶν καί τήν εἶδε καί τήν ἐρωτεύτηκε. Μέ ἀπειλές, μέ φυλακίσεις, κατάφερε καί τήν πῆρε καί τήν ἔβαλε στό χαρέμι του. Κατόπιν, ὅταν ἐπέστρεψε τό παιδί ἀπό τήν Κρήτη κι ἔμαθε τί εἶχε γίνει, κατάφερε κι ἐπεκοινώνησε μέ τήν κοπέλα καί συναντῶντο. Αὐτή ὅμως εἶχε *Ἀπομαγνητωφωνημένη ὁμιλία, πού ἐκφωνήθηκε ἀπό τόν Γέροντα Δοσίθεο τήν Κυριακή 29 Μαΐου 2011 στή δημοτική αἴθουσα «Μελίνα Μερκούρη» Ἱεράπετρας, στό πλαίσιο τῆς ἐκδήλωσης πού ὁργάνωσε ἡ Ἱερά Μητρόπολη Ἱεραπύτνης καί Σητείας σέ συνεργασία μέ τόν Σύλλογο Μικρασιατῶν Ἱεράπετρας μέ ἀφορμή τήν 558η ἐπέτειο ἀπό τήν ἅλωση τῆς Πόλεως. 3

4 προσκυνήσει στό τζαμί, εἶχε τουρκέψει καί παρίστανε στό νεαρό ὅτι εἶναι καί χριστιανή. Ἀλλά ὁ γέρο τσαούσης, ὁ πορνόγερος, τούς ἀντελήφθη, καί ἔβαλε μπράβους καί συνέλαβαν τόν νεαρό, ὁπότε ὁ ἔρως τοῦ Τσαούση μεταβάλλεται σέ ἀβυσσαλέο μίσος. Πείθει τόν μουφτή, τόν δικαστή δηλαδή, καί ἐπικυρώνεται καταδίκη ἀμφοτέρων εἰς θάνατον, καί τῆς κοπέλας καί τοῦ νεαροῦ. Σάν μαθεύ- Ὁ Γέροντας Δοσίθεος ὁμιλῶν. τηκε ὅτι οἱ δύο νέοι θά ὁδηγοῦντο σέ θάνατο ἀμέσως συγκεντρώθηκε στόν τόπο τῆς ἐκτέλεσης πλῆθος περιέργων. Ἔβγαλαν τόν νέο ἀπό τή φυλακή μέ τά χέρια δεμένα πισώπλατα. Στό λαιμό ἔφερε βαρύ σιδερένιο κρίκο μέ δύο ἁλυσίδες. Αὐτές τίς κρατοῦσαν δύο σωματώδεις δήμιοι. Προηγοῦνται καί ἀκολουθοῦν πλῆθος ἐφίππων καί πεζῶν καί ὅλοι οἱ ἄλλοι. Ὅλοι ἔλεγαν: «κρίμα εἶναι ἕνας τέτοιος νέος νά πάει χαμένος νά γίνει Τοῦρκος γιά νά σωθεῖ». Ἀκόμα καί ὁ Τσαούσης τοῦ ἔστειλε ἐπίσημα μήνυμα νά τουρκέψει γιά νά σωθεῖ. «Ἄν γίνεις μουσουλμάνος, θά σοῦ χαρίσω τή ζωή. Θά σοῦ δώσω τήν ὡραία γυναίκα μου γιά σύζυγό σου». Ὁ νέος ὅμως δέν συγκινήθηκε. Ἀπήντησε εὐθαρσῶς: «Ἔχω γεννηθεῖ ἀπό γονεῖς Χριστιανούς, ἔχω βαπτιστεῖ καί ἔχω μεγαλώσει ὡς Χριστιανός καί θά πεθάνω ὡς Χριστιανός». Ὁδήγησαν καί τούς δύο στόν τόπο τῆς καταδίκης. Ἡ γυναίκα ὁδηγήθη εἰς θάνατον. Ἕνας δήμιος τῆς πέρασε ἕνα λευκό σεντόνι, τήν τύλιξε, τήν κατέβασε ἀπό τό μουλάρι πού τήν εἶχαν ἀνεβασμένη, τῆς ἔδεσε τά χέρια μέ μιά λωρίδα ὑφάσματος, μέ ἄλλη τῆς ἔσφιξε τή μέση, μέ μιά ἄλλη τρίτη τῆς ἔδεσαν τά πόδια. Τήν ἔριξε στή βάρκα μέ τό πρόσωπο πρός τά κάτω. Κωπηλάτησε τρία-τέσσερα μέτρα ἀπό τήν παραλία, κάρφωσε τή λωρίδα τῆς μέσης μέ ἕνα μακρύ κοντάρι, τήν ἔσπρωξε ἐλαφρά ἔξω ἀπό τή βάρκα καί τήν ἔριξε στή θάλασσα. Τήν 4 κράτησε ἀκίνητη μέσα στό νερό ὥσπου πνίγηκε. Ἔπειτα ἔφεραν ἕνα φέρετρο, τύλιξαν στό πτῶμα σέ σεντόνι καί τό κήδεψαν μέ τούρκικες τιμές. Ὁ ταλαίπωρος νέος ἔζησε κρεμασμένος στό τσιγκέλι ἐπί τρεῖς ἡμέρες. Ζητοῦσε ἐκλιπαρώντας τούς περαστικούς ἀπό δίπλα λίγο νερό γιά νά βρέξει τά ξεραμένα χείλη του. Κανείς δέν τολμοῦσε κάτι τέτοιο. Τήν τρίτη νύκτα κάποιος τόν συμπόνεσε γιά τό μαρτύριό του, τόν πυροβόλησε στό κεφάλι καί χάθηκε στό σκοτάδι. Κανείς δέν ἔμαθε ποιός τό ἔκανε. Αὐτό εἶναι ἐνδεικτικό τοῦ πόσο καλά περνοῦσαν οἱ ραγιάδες, οἱ ρωμηοί κάτω ἀπό τούς Τούρκους. Οἱ Τοῦρκοι προερχόμενοι ἀπό τό Τουράν, ἀπό τήν Ἀνατολή, ἦταν σχετικῶς νεόφυτοι στό Ἰσλάμ, γι αὐτό ἐφήρμοζαν κατά γράμμα τούς νόμους τοῦ Κορανίου. Σύμφωνα λοιπόν μέ τίς διδασκαλίες τοῦ Κορανίου ὁ κόσμος χωρίζεται σέ δυό ἀπολύτως διαφορετικούς κόσμους, σέ δύο τμήματα: Τόν ἰσλαμικό κόσμο, δηλ. τόν κόσμο τῆς πίστεως (τόν daral-islam), καί τό μή μουσουλμανικό κόσμο, δηλ. τόν κόσμο τοῦ πολέμου (τόν dar-al-harb). Οἱ κάτοικοι τοῦ δευτέρου κόσμου χωρίζονται σέ δύο κατηγορίες, α) τούς Χριστιανούς καί τούς Ἰουδαίους ἀφ ἑνός πού πιστεύουν στίς «ahl-al-kitab», δηλ. στά ἱερά βιβλία, τίς ἱερές Γραφές καί β) στούς πολυθεϊστές, τούς «Kiafir», δηλ. τούς ἀπίστους. Γιά τούς τελευταίους ὑπάρχουν μόνο δύο λύσεις: Ἤ θά μεταστραφοῦν στό Ἰσλάμ ἤ θά θανατωθοῦν. Ἄλλη λύσις δέν ὑπάρχει. Γιά τούς Ἰουδαίους καί τούς Χριστιανούς ὑπῆρχαν ἄλλες προοπτικές. Ἄν παραδίδονταν ἀμαχητί καί πλήρωναν εἰδικό κεφαλικό φόρο, τόν «cizye» ἤ τόν φόρο γῆς ἤ τόν φόρο προσόδων ἀπό τή γῆ, γίνονταν ἀνεκτοί. Σέ περίπτωση ὅμως βιαίας καταλήψεως ἡ στάση τῶν κατακτητῶν θά ἦταν ἀνηλεής. Ἄς ἔχουμε ὅμως κατά νοῦν ὅτι οἱ σύγχρονες ἀντιλήψεις περί ἀνεξιθρησκείας δέν ἔχουν τίποτε τό κοινό μέ τή διδασκαλία τους. Οἱ μουσουλμάνοι ἦταν οἱ ἀπόλυτοι κύριοι. Οἱ ὑποτελεῖς δέν εἶχαν κἄν δικαιώματα. Ἀπολάμβαναν τό πολύ μιάν ἀνοχή πού ἀνατρέπονταν ἀπό στιγμή σέ στιγμή. Ἡ ἀνοχή αὐτή ἐξηρτᾶτο ἀπό τίς ἰδιοτροπίες τοῦ κάθε Σουλτάνου ἤ τοῦ κάθε τοπικοῦ πασᾶ. Ἡ ζωή τῶν ραγιάδων κρέμονταν ἀπό μιά κλωστή. Παράδειγμα εἶναι ἡ στάση τοῦ Σουλτάνου Σελήμ Α τοῦ Γιαβούζ (τοῦ Σκληροῦ), ὁ ὁποῖος θυμήθηκε τό 1513 ὅτι οἱ Χριστιανοί τῆς Πόλεως ἀντιστάθησαν, ὁπότε ἔπρεπε νά σφαγοῦν ὅλοι καί οἱ καημένοι ραγιάδες μόνο μέ δωροδοκίες ψευδομαρτύρων γενιτσάρων τόν ἔπεισαν ὅτι παρεδόθησαν καί ἔτσι ἀπέτρεψαν τή σφαγή. Καί πάνω σ αὐτό στηρίζονται κάποιοι ἀνίδεοι τῆς ἱστορίας, δυστυχῶς καί

5 Ἕλληνες, πού λένε ὅτι ἡ Πόλις παραδόθηκε καί δέν πολέμησε. «Φεῖσαι, Κύριε, τῆς αὐτῶν ἀνιστορήτου σκέψεως». Μᾶς κατηγοροῦν οἱ ξένοι ὅτι εἴμεθα ἄνθρωποι τῶν ὑπογείων διαβάσεων, τῆς κομπίνας καί τῶν προμηθειῶν. Λησμονοῦνε ὅμως τί περάσαμε ὅλους αὐτούς τούς αἰῶνες καί πῶς ἐπιβιώσαμε. Λόγου χάριν ἀπηγορεύετο νά κτίσουν ἐκκλησίες. Μόνο ἄν ὑπῆρχαν ἐρείπια ἤ θεμέλια παλιῶν ναῶν μποροῦσαν νά χτίσουν ἐκκλησία. Χαμηλή ὅμως, χωρίς τροῦλλο καί καμπαναριό, γιά νά μή φαίνονται ἀπό μακρυά, ὄχι σέ κεντρικό δρόμο καί μέ πολλή φορολογία. Κι ὅμως ἐκκλησίες μετά τήν ἅλωση κτίζονταν. Πῶς ὅμως; Μέ ψέματα, μέ κατεργαριές καί μέ δωροδοκίες. Δέν γίνονταν ἀλλοιῶς. Ἀκοῦστε ἕνα παράδειγμα πῶς κτίστηκε ὁ ναός τῆς Παναγίας τῶν Εἰσοδίων στό Πέραν. Ἐκεῖ ἡ ρωμαίϊκη παροικία σιγά-σιγά ηὔξανε. Εἶναι ἡ νέα πόλις, ὁπότε χρειάστηκαν ναό. Δέν μποροῦσαν ὅμως νά κτίσουν διότι δέν ὑπῆρχε προηγουμένως ναός. Ὁπότε ἔκαναν μιά σκευωρία: Πλήρωσαν δύο Τούρκους καί τούς εἶπαν: «Τσακωθεῖτε σ αὐτό τό μέρος -εἶχαν ἕνα οἰκόπεδο- καί ἅμα σᾶς καλέσει κατόπιν ὁ κατής, ὁ Τοῦρκος δικαστής, νά πεῖτε ὅτι τσακωθήκαμε διότι εἴχαμε διαφορές στά σύνορά μας καί μᾶς ἐμπόδισαν κάποια ἐρείπια μιᾶς παλαιᾶς ἐκκλησίας». Πῆγαν πραγματικά καί τό δήλωσαν. Τό κατέγραψε αὐτό ὁ κατής καί μετά ἀπό λίγα χρόνια πᾶνε οἱ δικοί μας καί ζητοῦν ἄδεια γιά νά κτίσουν μία ἐκκλησία. Ὅταν τούς ἀρνήθηκαν λένε: «Γιά δεῖτε τά κιτάπιά σας, τήν τάδε ἡμερομηνία, σ αὐτή τήν περιοχή, βλέπουμε ὁμολογία δική σας ὅτι ὑπῆρχαν θεμέλια ἐκκλησίας». Ἔτσι κτίστηκε ἡ Παναγία τοῦ Πέραν τόν Ἰούνιο τοῦ Μέ τέτοιες «ἀπάτες». Γι αὐτό γίναμε ὅ,τι γίναμε. Μᾶς ἀνάγκασαν νά γίνουμε. Πάντως ἡ ζωή τῶν Χριστιανῶν πρό καί μετά τήν ἅλωση ἦταν ἀφόρητη. Πολύ πρίν τήν Ἅλωση εἶχαν ξενικήσει ὁμαδικοί ἐξισλαμισμοί. Χωριά καί περιοχές ὁλόκληρες μέ τούς Ἱερεῖς καί τούς Ἀρχιερεῖς ἀπηρνοῦντο τόν Χριστιανισμό καί προσχωροῦσαν στό Ἰσλάμ. Τά αἴτια ἦσαν πολλά. Τό πρῶτο ἦταν ἡ κακοδιοίκηση καί ἡ ἀφαίμαξη τῶν κρατικῶν ὑπαλλήλων τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Ἦταν ἀνάλγητοι φοροεισπράκτορες, οἱ ὁποῖοι δέν ἔκαναν τίποτα ἄλλο παρά νά εἰσπράττουν καί νά καταπιέζουν. Ἦρθαν λοιπόν οἱ Τοῦρκοι καί λένε: «Ἐλᾶτε σέ ἐμᾶς καί δέν πρόκειται νά πληρώσετε κανένα φόρο, ἐάν τουρκέψετε». Τό δεύτερο -καί πρέπει νά τό ὁμολογοῦμε-ἦταν ἡ κακή συμπεριφορά τοῦ Κλήρου, πού διαρκῶς ζητοῦσε χρήματα ἀκόμα καί γιά πράγματα τά ὁποῖα οὔτε κἄν μ π ο ρ ε ῖ νά σκεφτεῖ καν ε ί ς. Γρ ά φ ε ι ἐκεῖνος ὁ θ αυμάσιος καλόγερος, ὁ Ἰωσήφ ὁ Βρυέννιος, ὁ γνωστός καί εἰς τούς Κρῆτας -εἶχε κάνει στήν Κρήτη πολλά χρόνια- κάτι τό συνταρακτικό, στό 1425 περίπου: «Πολλάκις καί σήμερον περιερχομένου μοι εἰς τάς ῥύμας τῆς Πόλεως, προσαῖται μυρίοι καί χῆραι, πρός με μεγαλοφώνως ταύτην ἀφῆκαν τήν φωνήν διά τόν Χριστόν αὐτόν καί διά τήν ψυχήν σου, δός μοι δουκᾶτον, ἵνα δώσω καί κοινωνήσω, ἐπεί οὐ θέλει με ὁ πνευματικός κοινωνῆσαι εἰ μή τι τούτῳ παρέξομαι». Ὁπότε ἔρχεται ὁ Τοῦρκος καί λέει: «Ἐμεῖς ὅλα τά ἔχουμε δωρεάν, ἐάν ἔρθετε στό τζαμί». Ἔτσι χάθηκε ἡ ἀγαθή σχέση Κλήρου καί λαοῦ καί ἔρχονταν οἱ κατακτητές μέ ἐπικεφαλῆς τόν Τελαχεντί, πού ἔζησε τόν 13ο αἰώνα, καί ἔλεγε: «Ἐλᾶτε σέ ἐμᾶς, κι ἐμεῖς ἀγάπη κηρύσσουμε». Ὁ ἁπλός κόσμος τί μποροῦσε νά διακρίνει ἐάν ὁ Ἀλλάχ εἶναι κάτι τό ἀνύπαρκτο ἤ ἐάν πρέπει νά πιστεύει στόν ἐν Τριάδι ἕνα Θεόν. Πολλοί εἶπαν: «Ἐδῶ ἐμεῖς ἔχουμε τά χάλια μας, ἄς πᾶμε ἐκεῖ, τουλάχιστον νά δοῦμε Θεοῦ πρόσωπο». Ἡ συρρίκνωση τῆς ρωμηοσύνης ὀφείλεται βέβαια στήν προπαγάνδα ἐξ ὅλων τῶν πλευρῶν. Ἐκείνη τήν ἐποχή ἐβαλόμεθα ἀπό ὅλα τά μέρη, ὅπως ἀναφέρει ὁ Ἰωσήφ ὁ Βρυέννιος: «Ὁ μέν Ἀγαρηνός, τό μή τῷ Παλαμναίῳ Μωάμεθ πείθεσθαι, τούτων αἴτιον ἐρεῖ ὁ δέ Ἑβραῖος τό πιστεύειν ἡμᾶς εἰς Χριστόν ὁ μέν ἕκαστος τῶν αἱρετικῶν τό μή ὑποκῦψαι τῇ ἐκείνου αἱρέσει ὁ δέ τῶν Ἰταλῶν ὄχλος τό μή ὑποτετάχθαι ἡμᾶς τῷ Πάπᾳ τῶν εἰρημένων πάντων δεινῶν αἴτιον οἴεται». Δηλαδή, «Ὁ μέν Ἀγαρηνός ἰσχυρίζεται ὅτι ἔχουμε πάθει αὐτά πού πάθαμε γιατί δέν δεχόμαστε τή διδασκαλία τοῦ Μωάμεθ. Ὁ Ἑβραῖος μᾶς κατηγορεῖ γιατί πιστεύουμε στόν Χριστό. Ὁ τελευταῖος τῶν αἱρετικῶν μᾶς κατηγορεῖ γιατί δέν ὑποκύπτουμε καί δέν γινόμαστε αἱρετικοί καί ὁ ὄχλος τῶν Ἰταλῶν γιατί δέν ὑπατασσόμαστε στόν Πάπα». Ἑπομένως, βαλόμασταν ἀπό τέσσερις πλευρές: α) ἀπό τούς Ἀγαρηνούς-Τούρκους, β) τούς Παπικούς, γ) τούς αἱρετικούς καί δ) τούς Ἑβραίους. 5

6 Ἡ Ἅλωση τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ὅπως ἀπεικονίζεται σέ ἐξωτερικό τοίχο τῆς Μονῆς Μολντόβιτσα τῆς Ρουμανίας. Ὑπῆρχε βεβαίως ἡ πίστις ὅτι ἡ Κωνσταντινούπολη δέν θά ἁλωθεῖ ποτέ. Ἡ πόλις τῶν ἱερῶν λειψάνων, τῶν ἁγιασμάτων, τῶν Ἁγίων δέν θά πέσει ποτέ, τή φυλάττει κυρίως ἡ Παναγία, ὅπως καί κατά τούς παλαιούς χρόνους. Ματαίως ὁ Ἰωσήφ ὁ Βρυέννιος, σοφός ἄνθρωπος, ἀπευθυνόμενος πρός τόν αὐτοκράτορα Μανουήλ καί τούς Κωνσταντινουπολίτες πού εἶχαν μείνει ἐλάχιστοι -πενήντα ἕως ἑξήντα χιλιάδες ἀπό ἑνάμισυ ἑκατομμύριο- τούς παρώτρυνε νά ἐπισκευάσουν τά τείχη μέχρι τήν πόρτα, πού ἀργότερα κατέρρευσε ἀπό τό κανόνι τοῦ Πορθητοῦ. Αὐτοί ὅμως πιστεύοντες στή συνθήκη εἰρήνης πού εἶχαν συνάψει μέ τόν Σουλτάνο Μουράτ, τόν πατέρα τοῦ Μωάμεθ τοῦ Πορθητοῦ, μέ τήν ὁποία αὐτός ἐπέβαλε μέ βαρύ φόρο ὑποτελείας, ἔκτιζαν ἐπαύλεις μέσα σέ κήπους καί ἀμπελῶνες ἀδιαφοροῦντες γιά τήν ἄμυνα τῆς Πόλης. Καί ἡ ραστώνη αὐτή ἐκαλύπτετο ἀπό γελοῖες προλήψεις. Λέγανε λοιπόν, ὅτι κι ἄν μπεῖ ὁ Τοῦρκος στήν Πόλη θά φτάσει μέχρι τήν κολώνα τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου. Ἐκεῖ θά παρουσιαστεῖ ἄγγελος, λαμπροφόρος καί φοβερός, καί θά τούς καταδιώξει μέ ρομφαία μέχρι τήν κόκκινη μηλιά. Ὅμως οἱ Τοῦρκοι μπῆκαν καί ὁ ἄγγελος δέν φάνηκε -φαίνεται πώς ἦταν ἀπασχολημένος ἀλλοῦ. Καί ἡ Πόλις ἑάλω καί ἀπέλιπεν πᾶσα ἐλπίς. Ὁπότε ἔχει δίκιο ὁ Ἰωσήφ ὁ Βρυέννιος λίγο πρό τῆς Ἁλώσεως νά γράφει: «Ταύτης τῆς πόλεως ἱσταμένης συνίσταταί πως αὐτῷ καί ἡ πίστις ἀκράδαντος, ἐδαφισθείσης δέ καί ἁλούσης, ὅπερ Χριστέ μου μή γένοιτο, ποία ἔσται ψυχή κατά τήν πίστιν ἀκλόνητος»; Ὁπότε μετά τήν ἅλωση εἰσερχόμαστε σέ μιά πανεσπεροπαννυξία, δηλ. ἕνα ἀπόλυτο σκοτάδι. Οἱ ἐξισλαμισμοί προχωροῦν καί φτάνουν μέχρι τήν Μενδενίτσα, ἔξω ἀπό τή Λαμία, ἔχουν φτάσει καί 6 ἐδῶ, ὅπως ξέρετε. Ἔτσι πολλές φορές, κάποιοι περίμεναν τήν κατάλληλη εὐκαιρία γιά νά καταφύγουν στό Ἰσλάμ. Ὑπάρχει μιά εἴδηση παλαιά ὅτι ἕνα χωριό στήν Καππαδοκία, τό Μουτζούρ, κοντά στό Κιρσεχίρ, ἐγκατέλειψε τή χριστιανική πίστη γιατί ὁ Ἐπίσκοπος τῆς περιοχῆς δέν τούς ἐπέτρεψε νά πίνουν «ἀϊράνι», δηλ. ξινόγαλο, κατά τή νηστεία τοῦ Δεκαπενταυγούστου. Αὐτό ὅμως ἦταν πρόφαση. Ἦσαν ἕτοιμοι νά γίνουν Μουσουλμάνοι, νά τουρκέψουν, καί δέν τούς ἔφταιγε τό ξινόγαλο πού τούς ἀπαγόρεψε ὁ Δεσπότης. Γι αὐτό καί ὁ πρῶτος μετά τήν ἅλωση Πατριάρχης, ὁ Γεννάδιος, ἐλεεινολογεῖ τήν κατάσταση πού δημιουργήθηκε καί θρηνεῖ ὡς ἄλλος Ἱερεμίας: «Ἀλλοίμονο γιά ποιό πρᾶγμα νά κλάψω πρῶτα, γιά τή σωματική ὑποδούλωση τῶν Ἑλλήνων ἤ γιά τή φθορά στίς ψυχές καί σ αὐτές ἀκόμη πού φαίνονταν ὅτι εἶχαν μείνει ἀλώβητες; Τήν ὁλοσχερή ἀπώλεια κάθε σεβαστοῦ μας ἤ τήν ἀτίμωση αὐτῶν πού ἀπομένουν; Τίς βρισιές τῶν βαρβάρων κατά τῆς πίστεως ἤ τά σκάνδαλα πού κυριάρχησαν μέσα στίς ψυχές τῶν πιστῶν; Αὐτούς πού καθημερινά ἀποστατοῦν ἀπό τήν πίστη ἤ αὐτούς πού ἔχουν στό νοῦ τους τήν ἀποστασία; Τήν ἔσχατη ταπείνωση καί συντριβή τῆς Ἐκκλησίας, ὥστε νά μή διασώζει οὔτε τό εἴδωλο αὐτῆς πού παραδόθηκε σέ ἐμᾶς πρίν ἀπό λίγο ἤ τήν ἄλλη ἀνοησία αὐτῶν πού διοικοῦν ἤ γιά νά ἐκφραστῶ σωστότερα, ἀνατρέπουν;». Καί λίγο ἀργότερα, τό 1577 ὁ Πατριάρχης Μάξιμος ὁ Γ, ὁ ἐπιλεγόμενος καί ρινότμητος, γιατί οἱ Τοῦρκοι τοῦ ἔκοψαν τή μύτη, γράφει:«ἐγενήθημεν ὄνειδος τοῖς γείτοσιν ἡμῶν, μυκτηρισμός καί χλευασμός τοῖς κύκλῳ ἡμῶν καί ὀλιγοστοί παρά πάντας καί αὐτῆς τῆς ἐλευθερίας τῆς ἐκκλησίας ἡμῶν ἐστερήθημεν». Πολλοί κακεγκάκως λησμονοῦν τό φρικτό παιδωμάζωμα. Ξεκίνησε ἀπό τά χρόνια τοῦ Σουλτάνου Μουράτ Β λίγα χρόνια πρό τῆς Ἁλώσεως. Ὑπῆρχε ὅμως καί πρίν ἰδίως στήν Θεσσαλονίκη ἀπό τό Ἡ τελευταία μάζωξη ἔγινε στή Νάουσα τό Ὑπολογίζεται ὅτι πάνω ἀπό μισό ἑκατομμύριο χριστιανόπουλα ἐξισλαμίσθηκε γιά νά γίνουν γενίτσαροι, ἀτζέμ-ὀγλάν ἤ ἴτς-ὀγλάν (ἐξ οὗ καί ἡ βρισιά «ἄντε ρέ τσογλάνι»). Εἶναι ἀπό τά ἐσωτερικά παιδιά πού τά μάζευαν μέσα ἀπό τά ἀνάκτορα γιά ἀκατανόμαστες πράξεις καί γίνονταν χειρότεροι ἀπό τούς χειρότερους. Αὐτή ἦταν ἡ καλοπέραση τῶν ραγιάδων ἀπό τούς Τούρκους. Ἀλλά ἄς ἀφήσουμε καλύτερα νά μᾶς τά πεῖ ὁ Μητροφάνης Κριτόπουλος, ὁ κατόπιν Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας ( ), στήν ὁμολογία του πού ἔγραψε τό Δίνει πλήρη εἰκόνα γιά τό πῶς καλοπερνοῦσαν οἱ ραγιάδες: «Οὐκ ἔστιν εἶδος κακίας,

7 ὅ οὐκ ἐπήγαγον καί ἐπάγουσι καθ ἑκάστην τῇ τοῦ Χριστοῦ ποίμνῃ. Κατέλυσαν ἡμῶν πᾶσαν ἀρχήν καί ἐξουσίαν, ἐστέρησαν μαθημάτων καί τεχνῶν ἐλευθέρων, ἐστέρησαν πλούτου καί πάσης εὐδαιμονίας τοῦ κόσμου τούτου, εἰσπράττουσι φόρους βαρεῖς καί ἀνυποστάτους. Καί εἶθε γε μέχρι τῶν φόρων αὐτούς ἱστάναι, ἀλλά πρός τούτῳ καί ἄλλα χαλεπώτατα καί ἔξω τῆς ἡμῶν δυνάμεως ἐπιτάττουσι. Στρατευόμενοι μέν γάρ ἀπαιτοῦσι παρ ἡμῶν ἵππους, πρόβατα, ἐφόδια τῷ στρατῷ καί ἄλλα παρόμοια ναυμαχοῦντες δέ πίτταν καί στυπεῖον καί στέαρ ὑπέρ τῶν τριήρεων καί τά τοιούτοις παραπλήσια. Οἱ κωμῶν καί ἀγρῶν ἄρχοντες ἀγγαρεύουσι τούς ὑπηκόους λίαν ἀπανθρώπως, ὡς πλείονα χρόνον ἀναλίσκειν ἐπί τῇ ἀγγαρείᾳ τῶν κυριευόντων ἤ ἐπί τοῖς σφίσιν αὐτοῖς προσήκουσι πράγμασιν. Ἄν ἴδωσι παρά τινι τῶν ὑπηκόων ἵππον εὐγενῆ, ἁρπάζουσι τοῦτον οἱ ἀδικώτατοι, ἄν βοῦν ἀγαθόν, ὁμοίως ποιοῦσιν, ἄν πρόβατα ἤ αἴγας ἤ ἡμιόνους ἤ ὄνους ἤ γενναίους κύνας, τοῦτ αὐτό δρῶσιν οἱ παράνομοι, ὡς εἶναι τόν βίον τῶν ὑπ ἐκείνους τελούντων ἐπώδυνον καί θανάτου στυγηρότερον». Δηλαδή: «Δέν ὑπάρχει εἶδος κακίας, τό ὁποῖο δέν ἐπέφεραν καί δέν ἐπιφέρουν κάθε μέρα στή ποίμνη τοῦ Χριστοῦ οἱ Τοῦρκοι. Μᾶς κατήργησαν κάθε ἀρχή καί ἐξουσία, μᾶς ἐστέρησαν ἀπό ἀνώτερα μαθήματα καί ἀπό ἐλεύθερες τέχνες, μᾶς ἐστέρησαν ἀπό κάθε πλοῦτο καί κάθε εὐτυχία τοῦ κόσμου τούτου, εἰσπράττουν φόρους βαρεῖς καί ἀνυπόφορους καί θά ἤτανε εὐτυχές ἐάν σταματοῦσαν στούς φόρους, ἀλλά δημιουργοῦν καί ἄλλα χαλεπότερα καί δυσκολότερα, τά ὁποῖα εἶναι πανω ἀπό τίς δυνάμεις μας. Ὅταν, ἀναφέρει, πᾶνε σέ στρατό ἀπαιτοῦν ἀπό μᾶς ἄλογα, πρόβατα, ἐφόδια καί ἄλλα γιά τό στρατό, ὅταν πᾶνε νά ναυμαχήσουνε τά καράβια τους μᾶς ζητοῦν πίσα, στουπί, λίπος γιά τίς τριήρεις τους καί ἄλλα παραπλήσια. Οἱ πασᾶδες καί οἱ σπαχῆδες, πού διοικοῦν τούς ἀγροτικούς πληθυσμούς καί τά μικρά χωριά, ἀγγαρεύουν τούς ὑπηκόους μέ μεγάλη ἀπανθρωπία, ὥστε περισσότερο χρόνο νά καταναλίσκουν στίς ἀγγαρίες αὐτῶν τῶν κυριάρχων παρά στίς δικές τους δουλειές. Ἄν δοῦν κάτι ἀπό μᾶς τούς ὑπηκόους, ἄλογο εὐγενές, βόδι ἀγαθό, πρόβατα, κατσίκες, μουλάρια, γαϊδούρια ἤ καλά σκυλιά τά ἁρπάζουν, ὥστε ὁ βίος αὐτῶν πού ὑποφέρουν αὐτά νά εἶναι ἐπώδυνος καί θανάτου χειρότερος». Καί τελευταῖα ἔρχεται στό θέμα τοῦ παιδομαζώματος: «Τελευταῖον καί τοῖς τέκνοις τῶν χριστιανῶν ἐπιβουλεύονται οἱ ἀνήμεροι λύκοι. Καθ ἑκάστην γάρ ἑπταετηρίδα πέμπεται παρά τοῦ τυράννου παιδοσυλλέκτης, διελευσόμενος τάς ὑπ ἐκεῖνον πόλεις καί συλλέξων τούς ὀφειλόμενους παῖδας. Ὀφείλει δέ ἑκάστη τῶν πόλεων ἤ τέτταρας ἤ τρεῖς ἤ δύο τοὐλάχιστον. Τάχα δέ καί τοῦτο οἰστόν ἄν εἴη, δυνάμενον ὁπωσοῦν θεραπευθῆναι. Ἤ γάρ Σαρακηνῶν παῖδας ἀπεριτμήτους ἔτι (περιτέμνονται δέ οὗτοι περί τά δεκαπέντε ἔτη) μισθοῦντες προσφέρομεν τῷ παιδοσυλλέκτῃ ὡς χριστιανούς ὑποβολιμαίους, ἤ ἐκ τῶν χριστιανῶν τούς κακῶς καί φύντας καί τραφέντας καί αὐξηθέντας καί ἀξίους ἀγχόνης ὄντας, μεθ ὧν καί χρήμαθ ἱκανά, ἵν ἐθελήσῃ τούτους δέξασθαι. Ἄνευ γάρ χρημάτων οὐκ ἄν τοιούτους δέξαιτο, ἀλλα ζητεῖ καλούς καί σεμνούς καί τιμίους. Ἄν δέ μετά τῶν ῥηθέντων κακῶν καί χρήματα προσοίσωμεν, δεκτέους αὐτούς ποιοῦμεν, ὥσπερ καί τούς καλλίστους. Οὔκουν ἄρα τούτοις ἀρκεῖται, ἀλλά πρός τοῖς ὀφειλομένοις καί ὅν ἄν παῖδα εὕρωσιν ἁρπάζουσι. Κἀντεῦθεν συμβαίνει τόν χρόνον ἐκεῖνον ἐπαχθέστατον εἶναι πᾶσι τοῖς χριστιανοῖς. Ἕκαστος γάρ ἀποβλέπει ποῦ καί πῶς ἄν δυνηθείη ἀποκρῦψαι τούς αὐτοῦ υἱεῖς». Δηλαδή, τελευταῖα, ἐπιβουλεύονται δέ καί τά τέκνα τῶν χριστιανῶν οἱ λυσσαλέοι λύκοι. Γιατί κάθε ἑπτά χρόνια ἔρχεται ἀπό τόν τύραννο Σουλτάνο ἕνας παιδοσυλλέκτης, ὁ ὁποῖος διέρχεται τίς πόλεις καί συλλέγει τά παιδιά πού πρέπει νά ἁρπάξει. Καί ὀφείλει κάθε πόλις νά δίδει τουλάχιστον τέσσερα ἤ τρία ἤ δύο παιδιά. Καί ὄχι μόνο αὐτό, λέει, ἀλλά θέλουν καί χρήματα ἀπό πάνω. Καί δέν ζητοῦν παιδιά κακομούτσουνα, ἀνάπηρα, ἀλλά θέλουν «σεμνούς καί τιμίους», τά καλύτερα παιδιά. Ἀλλά ἔστω ὅτι δίνουμε τέσσερα ἤ τρία ἤ δύο παιδιά, μᾶς ζητοῦν καί ἄλλα περισσότερα. Ἐάν δέν τούς δώσουμε μᾶς ζητοῦν χρήματα. Καί αὐτό συμβαίνει κάθε χρόνο «τό ἐπαχθέστατον πᾶσι τοῖς χριστιανοῖς». Γι αὐτό καί καθένας, ὅταν μάθει ὅτι θά ἔρθει αὐτός πού μαζεύει τά παιδιά, κοιτάζει ποῦ καί πῶς νά τά ἀποκρύψει, γιά νά μήν τά κάνουν γενίτσαρους. Μάλιστα ἔχουμε καί παραδείγματα πολλῶν γονέων πού φοροῦσαν στά παιδιά τους ροῦχα γυναικεῖα (φουστανάκια), γιά νά μήν τά πάρουν οἱ παιδοσυλλέκτες καί τά κάνουν γενίτσαρους. Θά ἦταν βέβαια ἀσεβής παράλειψη ἐάν λησμονοῦσα τούς νεομάρτυρες, τούς νεοφανεῖς ἁγίους τῆς Ἐκκλησίας, ἀπό τόν Ἀνδρέα τόν Χιώτη, πού μαρτύρησε τό 1465, μέχρι τό δικό σας τό Γεώργιο ἀπό τόν Ἀλικιανό Κυδωνίας, ὁ ὁποῖος μαρτύρησε τό Πατριάρχες, Ἐπίσκοποι, Πρεσβύτεροι, Μοναχοί, ἔφηβοι, νεάνιδες, ὅλος ὁ κόσμος ἔδωσε τό αἷμα του γιά νά ποτισθῇ τό δέντρο τῆς Ἐκκλησίας. Ἀλλά καί ἐπαναστάσεις, οἱ ὁποῖες ξεκίνησαν ἀμέσως μετά τήν ἅλωση. Ὁ Κροκόδειλος Κλαδᾶς ξεκίνησε τήν πρώτη ἐπανάσταση τό

8 8 καί ὑπολογίζονται ὅτι ἔγιναν εἴκοσι ἐπαναστάσεις μέχρι τό Αὐτοί ἔκαναν ἐπαναστάσεις ἐπειδή περνοῦσαν τόσο καλά; Καί γράφει ὁ δικός σας Ἐθνοϊερομάρτυς Κύριλλος Λούκαρις, ὁ Πατριάρχης, ὁ ὁποῖος ἐπνίγη ἀπό τούς γενιτσάρους πού τόν ἔριξαν ἀπό τό Ρουμελῆ Κισάρ, τό ἀριστερό κάστρο τοῦ Βοσπόρου, τό Αὐτός ἀπευθύνεται στούς σοφούς τῆς Φραγκιᾶς καί λέει: «Ὅσον πώς δέν ἔχομεν σοφίαν καί μαθήματα ἀλήθεια εἶναι, ἀμή ἄς μετρήσουν δύο πράγματα οἱ Λατίνοι, πρῶτον ὅτι τόν καιρόν τόν παλαιόν, ὅσον ἡ σοφία ἐπολιτεύετο εἰς τήν Ἑλλάδα, τούς Λατίνους οἱ Ἕλληνες εἶχον διά βαρβάρους καί τώρα ἄν ἐβαρβαρώθημεν ἡμεῖς καί ἐκεῖνοι ἀσοφίσθησαν, παράδοξον δέν εἶναι ἡ πτωχεία καί ἡ ἀφαίρεσις τῆς βασιλείας μας τό ἔκαμαν καί ἄς ἔχωμεν ὑπομονήν δεύτερον, ἄς λογιάσουν ὅτι ἄν δέν ἔχωμεν σοφίαν ἐξωτέραν, ἔχομεν χάριτι Χριστοῦ σοφίαν ἐσωτέραν καί πνευματικήν, ἡ ὁποία στολίζει τήν ὀρθόδοξόν μας πίστιν καί εἰς τοῦτο πάντοτε εἴμεσθεν ἀνώτεροι ἀπό τούς Λατίνους, εἰς τούς κόπους, εἰς τάς σκληραγωγίας καί νά σηκώνωμεν τόν σταυρόν μας καί νά χύνωμεν τό αἷμα μας διά τήν πίστιν καί τήν ἀγάπην τήν πρός τόν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν. Ἄν εἶχε βασιλεύσει ὁ Τοῦρκος εἰς τήν Φραγκιάν δέκα χρόνους, χριστιανούς ἐκεῖ δέν εὕρισκες καί εἰς τήν Ἑλλάδα τώρα διακόσιους χρόνους βασανίζονται διά νά στέκουν εἰς τήν πίστιν τους, καί λάμπει ἡ πίστις τοῦ Χριστοῦ καί τό μυστήριον τῆς εὐσεβείας καί σεῖς μοῦ λέγετε ὅτι δέν ἔχουμεν σοφίαν; Τήν σοφίαν σου δέν ἐθέλω ἐμπρός εἰς τόν Σταυρό τοῦ Χριστοῦ κάλλιον ἦτο νά ἔχη τινάς καί τά δύο, δέν τό ἀρνοῦμαι, πλήν ἀπό τά δύο τόν σταυρόν τοῦ Χριστοῦ προτιμῶ». Ἕνας περιηγητής, ὁ Ἰησουΐτης μοναχός Richard, τό 1650, λίγα χρόνια μετά, ἀπορεῖ: «Πολλές φορές ἀπορῶ πῶς κατώρθωσε νά ἐπιβιώση ἡ χριστιανική πίστη στήν Τουρκία καί πῶς ὑπάρχουν στήν Ἑλλάδα ἕνα ἑκατομμύριο διακόσιες χιλιάδες ( ) ὀρθόδοξοι. Καί νά σκεφθῆ κανείς ὅτι οὐδέποτε ἀπό τήν ἐποχή τοῦ Νέρωνος, τοῦ Δομητιανοῦ καί τοῦ Διοκλητιανοῦ ἔχει ὑποστεῖ ὁ χριστιανισμός διωγμούς σκληρότερους ἀπό αὐτούς πού ἀντιμετωπίζει σήμερα ἡ Ἀνατολική Ἐκκλησία.»Ἐπί Νέρωνος, συνεχίζει, πολλοί χριστιανοί εἶχαν τό κουράγιο νά πεθάνουν γενναῖα γιά τήν πίστη τους στούς τροχούς, στίς κρεμάλες, στήν πυρά. Τό αἷμα ἑνός μάρτυρος ἦταν πολύ καλός σπόρος, δημιουργοῦσε ἑκατό χριστιανούς. Ἐδῶ, ἀντίθετα, ἡ πτώση τοῦ ἑνός παρασύρει καί τούς ἄλλους. Οἱ τιμές, τά πλούτη, καί οἱ ἡδονές πού τούς προσφέρουν ἀντί νά τούς μεταστρέψουν τούς ἔκαναν γενναιότερους γιά νά παραδοθοῦν στό μαρτύριο. Καμμιά τιμή, κανένα ἀξίωμα δέν παραχωρεῖται στόν χριστιανό, οὔτε στίς πολιτεῖες, οὔτε στά χωριά. Ὅλα στούς ἐξωμότες, σ ἐκείνους πού τουρκεύουν. Καί οἱ Τοῦρκοι, μέ τίς συκοφαντίες, τίς ἀβανιές, ὅπως τίς λένε, ξεζουμίζουν τούς φτωχούς χριστιανούς. Εἶναι γεγονός ὅτι σέ πολλά μέρη τῆς Τουρκίας τά σπίτια τῶν χριστιανῶν ὑπάρχει ἕνα ἄνοιγμα γιά νά βλέπουν καί ν ἀκοῦνε οἱ καταδότες.»κι ὅμως, συμπεραίνει, οἱ Ἕλληνες εἶναι εὐτυχισμένοι πού παραμένουν Χριστιανοί». Ἐξάλλου ἐάν περνοῦσαν τόσο πολύ καλά οἱ Χριστιανοί γιατί ἔπαιρναν τά βουνά καί ἔφευγαν γιά ξένες χῶρες; Ὁ Μαρῖνος Τζάνε Μπουνιαλῆς ἀπό τό Ρέθυμνο, Κρητικός κι αὐτός, ἔχει ἕνα μεγάλο ποίημα-θρῆνο καί λέει: Μόνο σᾶς λέω κλάψατε γιά τή Χριστιανοσύνη μέ δίχως φόβο τοῦ Θεοῦ ταῖς ἐκκλησαῖς ἐγδύσα τῶν καλογέρων κάμασι πάθη πολλά περίσσα. Ἔτσι, λοιπόν, ὁ κόσμος ἔφευγε πρός τά βουνά. Τά ὀρεινά τῆς Κρήτης, τῆς Πίνδου, τῆς Ρούμελης, τοῦ Μωρηᾶ καί ἀλλοῦ γέμισαν ἀπό κόσμο, γιά νά μήν ὑποφέρουν αὐτά τά ὁποῖα ὑπέφεραν ἀπό τούς δυνάστες. Καί θά λεγε κανείς ὅτι ὅσο περνοῦσαν τά χρόνια τά πράγματα βελτιώνοντο. Ἀλλά ὅταν ἄρχισε ἡ Ρωμηοσύνη νά ἀνασαίνει λίγο στήν Πόλη καί στά κατεχόμενα τότε ἀπό τήν Ὀθωμανική αὐτοκρατορία ἐδάφη μέ τά διατάγματα τοῦ Σουλτάνου Ἀβδούλ Μετζήτ Χάττι Σερίφ καί Χάττι Χουμαγιού, πού κήρυσσαν ἰσοπολιτεία (Tanzimat), δέν διορθώθηκαν τά πράγματα γιατί μπῆκαν ἄλλοι παράγοντες. Ὁ πρῶτος παράγων ἦταν ὅτι ὁ Μητροπολίτης Σμύρνης Νεόφυτος στό 1746 εἰδοποίησε τόν Πατριάρχη Παΐσιο τόν Β ὅτι στήν Κωνσταντινούπολη ἦρθαν οἱ πρῶτοι Μασσόνοι. Ἔβγαλε ἐγκύκλιο ὁ Πατριάρχης καί τούς κατεδίκασε ἀλλά ποιός τόν ἄκουσε. Ἐπλήθυναν καί πολεμοῦσαν Πατριάρχες καί Πατριαρχεῖο. Τό 1860 περίπου ἱδρύθηκε ἡ πρώτη ἐπίσημη Μασσονική Στοά στήν Πόλη. Ὑπῆρχαν δεκαοκτώ (18) Στοές στήν Κωνσταντινούπολη, πού πολιορκοῦσαν γύρω ἀπό τό Φανάρι, ὑπάρχουν δέ μέχρι καί σήμερα ἐκεῖ δύο Στοές, ἡ «Ἀλήθεια» καί ἡ «Ἁρμονία», ἑλληνικές παρακαλῶ. Οἱ ἐσωτερικές ἔριδες καί ἡ ἐκκοσμίκευση πολλῶν ἐκκλησιαστιῶν ἀνδρῶν ἔφεραν τόν ἀφανισμό τῆς Ὁμογενείας. Ἡ Μεγάλη Παρασκευή συνεχίζεται. Ἀντιστάσεως μή οὔσης ἐξ Ἑλλάδος, οἱ νεότουρκοι ἁλωνίζουν. Νόμοι ἐπί νόμων, ἡ κατάργηση τοῦ Bedel, δηλ. πρῶτα. Εἶχαν οἱ Ὁμογενεῖς τή δυνατότητα νά ἐξαγοράζουν τή στρατιωτική θητεία. Mετά τή συνθήκη τῆς Λωζάνης τό 1923 ἔπρεπε νά ὑπηρετήσουν στόν τουρκικό στρατό. Καταλαβαίνετε τί περνοῦσαν.

9 Ὁ φόρος τοῦ Varlik ἐναντίον τῶν Ὁμογενῶν, ἡ ἀπαγόρευση ὁρισμένων ἐπαγγελμάτων γιά τούς Ρωμηούς, ὁ φόβος νά μή μιλήσουν ἑλληνικά στούς δρόμους, ἡ ἐπιστράτευση εἴκοσι ἡλικιῶν στά τάγματα ἐργασίας (Amele taburu) στά χρόνια τοῦ πολέμου δῆθεν γιά λόγους ἀσφαλείας, καί πού ἀπό κεῖ γύρισαν ἐλάχιστοι. Τά συνοδευμένα μέ βία ἐπεισόδια τοῦ 1955, οἱ ἀπελάσεις τοῦ 1964, τά γεγονότα τοῦ 1974, τά «Mazbut» (δηλ. εἴκοσι ὀκτώ ἐκκλησίες καί μοναστήρια στήν Πόλη εἶναι κατηλειμμένα ἀπό τή Γενική Διεύθυνση Βακουφίων, πού παίρνει τά ἔσοδα, καί δέν ἔχει κανείς δικαίωμα νά ἀγγίξει σ αὐτή τήν περιουσία), οἱ κατασχέσεις περιουσιῶν καί ἡ ἐχθρότης μέσα κι ἔξω ἀπό τό Πατριαρχεῖο δέν εἶναι παρά μιά συνεχής Μεγάλη Παρασκευή. Θά σᾶς διαβάσω ἕνα τμῆμα ἐπιστολῆς, πού ἐστάλη ἀπό τό Λίβερπουλ τῆς Ἀγγλίας τόν Ἰανουάριο τοῦ 1920, γιά νά καταλάβετε τί ἐστί ἐχθρότης τῶν ἡμετέρων κατά τοῦ Πατριαρχείου. Ἀπευθύνεται στό περιοδικό «Λόγος» τῆς Πόλεως καί ὑπογράφεται ἀπό τόν Ἀλέξανδρο Πάλλη, ὁ ὁποῖος γράφει πρός τόν κ. Χαλκούση, τόν ἐκδότη τοῦ περιοδικοῦ: «Νά μοῦ ἐπιτρέψετε νά προσθέσω πώς κάνετε ἐθνική ὑπηρεσία μέ τήν πολιτική σας ἐνάντια στόν Κλῆρο (σχόλιο: Ἕλληνας αὐτός, Ὀρθόδοξος!). Φρονῶ μονάχα ὅτι τό καλύτερο μέσο γιά νά πετύχει μιά μεταρρύθμισις δέν εἶναι νά κτυπᾶ κανείς γενικά, ἀλλά νά κτυπᾶ ἕνα-ἕνα τούς Δεσποτάδες». Ἀναφέρει νά χτυπᾶνε ἕνα πρός ἕνα τούς Δεσποτάδες, καθ ἥν στιγμήν ὁ ἑλληνικός στρατός μάχονταν στή Μικρασία. Πῶς ἐξηγεῖται αὐτή ἡ ἐχθρότης; Ὁ Πάλλης εἶναι αὐτός πού μετέφρασε στή χυδαία δημοτική τήν Καινή Διαθήκη καί ἔγιναν τό 1901 στήν Ἀθήνα, τά περίφημα «Εὐαγγελικά», ὅπου σκοτώθηκαν ὀκτώ νέοι καί τραυματίσθηκαν ἑβδομήντα, καί τοῦ ὁποίου τή μετάφραση ἀπέρριψε τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο. Ἑπομένως ἐξηγεῖται ἡ ἀπρεπής συμπεριφορά του. Δέν μπορῶ νά σᾶς πῶ τί περνάει ἐκεῖ ὁ Πατριάρχης μέσα σ ἕνα ἐχθρικό περιβάλλον. Ἐνδεικτικῶς ἀναφέρω τοῦτο καί μόνον καί ἐξ ὄνυχος τόν λέοντα. Τό εἶχε γράψει καί μιά ἐφημερίδα στήν Τουρκία, ἡ «Σαμπάχ», ὅτι τό Πατριαρχεῖο εἶναι γεμάτο κοριούς, γιά νά παρακολουθοῦν τά πάντα καί νά ξέρουν ποῦ βρίσκονται ὅλοι ἀνά πᾶσα στιγμή. Ἐ, αὐτό δέν εἶναι Μεγάλη Παρασκευή; Ἤ μήπως δέν εἶναι Μεγάλη Παρασκευή, ὅταν σέ κάποια γεγονότα τῆς Κύπρου εἶπε ἕνας Τοῦρκος στό στρατό σέ γνωστό μου σεβαστό Μητροπολίτη, τήν ὥρα πού ἔτρωγε σέ ἑστιατόριο: «ἄν χυθεῖ αἷμα Τούρκου στήν Κύπρο ὁ πρῶτος πού θά σκοτώσω θά εἶσαι ἐσύ». Ἤ δέν εἶναι Μεγάλη Παρασκευή ὅταν καῖνε τό ὁμοίωμα τοῦ Πατριάρχου μπροστά στό Πατριαρχεῖο; Ἡ Ἅλωση τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἔργο τοῦ Ἄλλα γράφουν διάφο- λαϊκοῦ ζωγράφου Θεόφιλου. ροι τύποι καί...«ρύποι». Δέν πῆγαν ὅμως ποτέ ἐκεῖ γιά νά δοῦν ἀπό κοντά τήν κατάσταση πού ἐπικρατεῖ. Ὅμως, ἀδελφοί μου, δέν θέλω νά μείνουμε μέ αὐτές τίς μελαγχολικές σκέψεις. Ἄς κάνουμε ἕνα νοερό ταξίδι στήν Πόλη. Μοῦ λέει κάποτε ὁ Πατριάρχης: «Ἔλα μαζί μου νά πᾶμε μέχρι τά Florya. Τόν ρώτησα ποῦ πᾶμε καί μοῦ εἶπε ὅτι μοῦ ἔχουν κάνει μιά δωρεά δολλάρια ἀπό τή Σουηδία καί θέλω αὐτά τά χρήματα νά τά κάνω φιλανθρωπίες. Ἀπόψε, πού εἶναι τό I ar, δηλ. ἡ ὥρα πού τελειώνει ὁ κανόνας τῆς νηστείας, θά κάνουμε δῶρο μιά ἐκδήλωση μέ φαγητό σέ περίπου 550 παιδιά μιᾶς μή κερδοσκοπικῆς ὀργάνωσης γιά τά παιδιά τῶν φαναριῶν». Πράγματι πήγαμε. Τά παιδιά τά χασαν στήν ἀρχή μόλις εἶδαν τόν Πατριάρχη μέ τά μαῦρα ράσα καί τά γένια. Ὅμως ὁ Πατριάρχης μάζεψε τά παιδιά, πού ἦταν συνεσταλμένα, καί μέ τήν ἁπλότητά του καί μέ διάφορα ἀστεῖα, τά ἔκανε νά αἰσθανθοῦν ὄμορφα, γέλασαν, ἔφαγαν καί γενικά εὐχαριστήθηκαν. Ἦρθε ἡ ὥρα γιά νά φύγουμε. Πρίν ξεκινήσουμε βλέπουμε ἕνα παιδάκι δεκαοκτώ χρονῶν περίπου νά σκύβει στό κράσπεδο τοῦ πεζοδρομίου καί νά κόβει μιά λεπτή, μικρή μαργαριτούλα. Κτυπᾶ τό τζάμι στό αὐτοκίνητο, τοῦ ἀνοίγουμε, δίνει τό λουλούδι στόν Πατριάρχη καί τοῦ λέει στά τουρκικά «çok teşşekkürederim», δηλ. «εὐχαριστοῦμε πάρα πολύ». Δάκρυσε ὁ Πατριάρχης καί εἶπε: «Εἶναι τό καλύτερο δῶρο τῆς ζωῆς μου αὐτή ἡ μαργαριτούλα». Ἴσως αὐτό τό λουλούδι νά εἶναι κάτι συμβολικό καί νά προμηνύει τήν ἄνοιξη. Πιστεύουμε ὅτι θά ἔρθει ἡ Ἀνάστασις. Ὁπωσδήποτε θά ἔρθει, μόνο πού ἡ Μεγάλη Παρασκευή τοῦ Γένους μας κράτησε πολύ καί διαρκεῖ πολύ! Εὐχαριστῶ. 9

10 Δεϊσμός: Ἡ ἀπόρριψη τῆς Θείας Πρόνοιας Ἀρχιμ. Νικοδήμου Κανσίζογλου, Ἱεροκήρυκος Ἱ. Μ. Ἐδέσσης, Πέλλης καί Ἀλμωπίας Α. ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΣΕΙΣ α. Ἡ διδασκαλία τοῦ Δεϊσμοῦ Δεϊσμός εἶναι ἡ δοξασία κατά τήν ὁποία δέν ἀπορρίπτεται ἡ ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ καί μάλιστα ἡ ἰδιότητά Του ὡς δημιουργοῦ καί πλάστου τοῦ σύμπαντος κόσμου, ἀλλά πιστεύεται πώς ὁ Θεός μετά τή δημιουργία τοῦ κόσμου καί τήν τάξη μερικῶν βασικῶν καί σταθερῶν νόμων πού θά διέπουν καί θά συγκροτοῦν τή λειτουργία τοῦ κοσμικοῦ δημιουργήματος, οὐδόλως ἐπεμβαίνει στή λειτουργική διαδικασία κάθε ἐγκοσμίου φαινομένου, ἀκόμη δέ καί αὐτοῦ τοῦ ἀνθρώπου καί τῆς πορείας του μέσα στή ζωή. Ὁ Θεός, κατά τούς ὀπαδούς τοῦ Δεϊσμοῦ, δημιούργησε τόν κόσμο καί ἔπλασε τόν ἄνθρωπο παρακολουθώντας κατόπιν ἀπαθής καί ἀμέτοχος, «ἀφ ὑψηλοῦ», τό πέρασμα καί τόν ἀγώνα τοῦ δημιουργήματός Του ἀπό τό κοσμικό θέατρο. β. Δεϊσμός καί ἀθεϊσμός Ἡ πίστη τῶν Δεϊστῶν στό Θεό εἶναι πίστη σέ κάποιον ἄγνωστο Θεό, ἀπρόσιτο καί ἀμέθεκτο. Ἡ πίστη τῶν πραγματικῶν χριστιανῶν ἀναφέρεται στόν Θεό τόν ζῶντα, τόν πατέρα, τόν συνοδοιπόρο, τόν ἀγαθό καί εὔσπλαχνο προνοητή τοῦ παντός. Ὁ Pascal ( ) ἔγραψε στίς «Σκέψεις» του ὅτι «ὁ Δεϊστής εἶναι ἄνθρωπος ὁ ὁποῖος λόγῳ τοῦ βραχέως διαστήματος τῆς ζωῆς του δέν εἶχε τόν καιρό νά γίνει ἄθεος». Πράγματι, ἡ φυσιολογική πνευματική ἐξέλιξη τοῦ δεϊστοῦ εἶναι ὁ ἀθεϊστής. Θά μπορούσαμε νά ποῦμε ὅτι ὁ δεϊστής ἀπό τόν ἀθεϊστή διαφέρει τόσο, ὅσο ἕνα μικρό παιδί ἀπό ἕναν τέλειο ἄνδρα ἤ ὅσο τό ζυμάρι ἀπό τό ψωμί. Ἀκόμη καί ὁ μεγάλος ἀρχαῖος Ἕλληνας φιλόσοφος, ὁ Πλάτων, στό βιβλίο τῶν «Νόμων» κατατάσσει στούς ἀθέους ὅλους ὅσοι δέχονται μέν τήν ὕπαρξη τῶν Θεῶν, ἀλλά πιστεύουν πώς τό θεῖον εἶναι ἀποξενωμένο ἀπό τήν πορεία τοῦ κόσμου. Ἄν ἐξετάσουμε μέ ἀκρίβεια τά πράγματα θά δοῦμε ὅτι ἡ μεταξύ τῶν δεϊστῶν καί ἀθέων διαφορά εἶναι μηδαμινή. γ. Δεϊσμός καί Διαφωτισμός Δέν θά σφάλλαμε ἐάν λέγαμε ὅτι ὁ Δεϊσμός 10 ἀπετέλεσε τόν πρόδρομο τοῦ Διαφωτισμοῦ καί μάλιστα τοῦ Διαφωτισμοῦ τοῦ χειραφετημένου ἀπό τή θρησκεία καί τήν πίστη. Τοῦτο διότι, ἐάν πράγματι κατά τή διδασκαλία τοῦ Δεϊσμοῦ, ὁ Θεός δέν ἐπεμβαίνει στήν πορεία τῆς ζωῆς τῆς ἀνθρωπότητος, τότε εἶναι ἀπολύτως ἀναγκαῖο ὁ ἄνθρωπος νά καλλιεργήσει τίς διανοητικές του ἱκανότητες καί νά αὐξάνει συνεχῶς στό ἀνώτερο ἐφικτό τή γνώση του, μεταμορφώνοντάς την σέ ἀνθρωπιστικά, πολιτισμικά, τεχνολογικά κ.λπ. ἐπιτεύγματα γιά νά μπορέσει νά ἐπιβιώνει μάλιστα δέ καί ποιοτικά. Ἐάν ὁ Θεός δέν ἐπεμβαίνει στήν πορεία τοῦ ἀνθρώπου, πρέπει ὁ ἀνθρωπος νά πάρει αὐτή τήν πορεία στά χέρια του καί δέν θά τό καταφέρει αὐτό ἄλλως παρά αὐξάνοντας τή γνώση καί τή μόρφωσή του, δίδοντάς της μάλιστα τή θέση θεότητος καί λατρείας. Γι αὐτό, ἐξάλλου, κατά τούς δεϊστές κάθε θρησκευτικό φαινόμενο καί κάθε διδασκαλία τῆς χριστιανικῆς πίστεως πρέπει νά ἐλέγχεται ἀπό τό πρωτεῖο τῆς ἀνθρώπινης λογικῆς σκέψης. Κάποιος δεϊστής ἔλεγε «Christianity not mysterious». Οἱ δεϊστές ἀπό τά Εὐαγγέλια δέχονται μόνον ὅ,τι μπορεῖ νά συμφωνήσει μέ τή λογική σκέψη. Ἀποδέχονται ὅμως ὅτι ἡ μελέτη τῆς φύσεως ὁδηγεῖ σέ κάποια μορφή Θεογνωσίας. Ἐν τέλει, εἶναι ἱστορικά διαπιστωμένο ὅτι οἱ περισσότεροι δεϊστές ἐξέπεσαν στόν ἀθεϊσμό, στό πονηρό ἀποκύημα τῆς ἄθρησκης Διαφώτισης. Β. ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΔΕΪΣΤΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ α. Πίστη σέ μιά ἀνώτερη δύναμη Πάρα πολλοί εἶναι αὐτοί ἀνάμεσα στούς χριστιανούς, σύγχρονους καί παλαιούς, πού δέν εἶναι, βέβαια, ὀπαδοί κάποιας μαχητικῆς ἀθεΐας, ὡστόσο ὅμως, δείχνουν μέ τόν τρόπο τῆς ζωῆς τους πώς δέν ἔχουν προσωπική σχέση μέ τόν Ζῶντα Θεό, τόν θεωροῦν καί τόν αἰσθάνονται ἔξω καί μακριά ἀπό τή ζωή, ξένο καί ἀμέτοχο στήν προσωπική τους πορεία, ἀλλά καί στά «πεπρωμένα» τῆς ἀνθρωπότητος. Ἐνίοτε ἐκφράζουν αὐτή τους τήν πίστη λέγοντας «πιστεύω σέ κάποια ἀόρατη δύναμη πού ἔφτιαξε τόν κό-

11 σμο», ἤ «ὁπωσδήποτε ὑπάρχει ἕνας ὕψιστος νοῦς πού ἔφτιαξε τό σύμπαν μέ σοφία, ἀλλά ὁ ἄνθρωπος ἔχει στά χέρια του τήν πορεία του» καί ἄλλα παρόμοια. Τήν κατάσταση αὐτή ἴσως θά μπορούσαμε νά τήν ὀνομάσουμε παθητική ἀθεΐα. Ὁ ἄνθρωπος αὐτός δέν θά δίσταζε νά πεῖ «Πιστεύω εἰς ἕναν Θεόν, Πατέρα, Παντοκράτορα, ποιητήν οὐρανοῦ καί γῆς, ὁρατῶν τε πάντων καί ἀοράτων», ὅμως ποτέ αὐτή ἡ ὁμολογία δέν θά τοῦ δημιουργοῦσε τήν προσωπική ἐπαφή καί δέσμευση ἀγάπης πού προκύπτει ἀπό αὐτή τήν πίστη καί συνέχει εὐγνωμόνως καί ἐρωτικῶς τήν ψυχή ἑνός ἀληθινά πιστοῦ. Ὁ ἄνθρωπος αὐτός νήχεται μέσα στό πέλαγος τοῦ ἄγχους καί τῆς ἀνασφάλειας καί ἐλπίζει ἤ καί θεοποιεῖ τήν τύχη ἤ τίς δικές του δυνάμεις καί δυνατότητες. β. «Ἐμένα θά κοιτάξει ὁ Θεός;» Ἄλλος τύπος ἀνθρώπου μέ λανθάνουσα δεϊστική ἀντίληψη εἶναι αὐτός πού νομίζει ὅτι ὁ Θεός δέν ἀσχολεῖται μέ τίς «λεπτομέρειες» τῆς ζωῆς του. Μέσα στό νοῦ αὐτοῦ τοῦ τύπου δέν μπορεῖ νά συμβιβαστεῖ τό μεγαλεῖο καί ἡ ὑπερουσιότητα τοῦ Θεοῦ μέ τή μέριμνα καί φροντίδα Του γιά τίς ἁπλές, καθημερινές, μάλιστα δέ τίς ὑλικές, ἀνάγκες τοῦ ἀνθρώπου. Ἴσως νομίζει ἀταίριαστο τό μεγαλεῖο τοῦ Θεοῦ μέ τήν «πεζότητα» τῶν ποικίλων ἀνθρωπίνων ἀναγκῶν. Ἀκόμη περισσότερο θεωρεῖ τήν ἀδυναμία καί τήν ἁμαρτωλότητα τοῦ ἀνθρώπου ἐμπόδιο στήν ἀγάπη καί εὐσπλαχνία τοῦ Θεοῦ. Ὡσάν ἡ ἐπαφή τοῦ Θεοῦ προορίζεται καί περιορίζεται μόνο στόν κόσμο τῶν ἀγγέλων ἤ τῶν μεγάλων ἁγίων. Ἐκφράσεις, ἐκφάνσεις τοῦ ἐσωτερικοῦ αὐτοῦ τοῦ ἀνθρώπου, ὅπως «μέ μένα θά ἀσχολεῖται ὁ Θεός;» ἤ «μέ τέτοια πράγματα θά ἀπασχολοῦμε τό Θεό;» εἶναι συνήθεις καί δηλωτικές τῆς ἀπόστασης ἀπό τήν ἐμπιστοσύνη στήν ἀγάπη καί τήν πρόνoια τοῦ Θεοῦ καί προοιωνίζονται τόν πνευματικό μαρασμό, τή λύπη καί τήν ἀπελπισία. γ. Ὁ αὐτοθεούμενος Μιά ἀπό τίς χειρότερες μορφές σύγχρονης δεϊστικῆς ἀντίληψης εἶναι αὐτή κατά τήν ὁποία ὁ ἄνθρωπος ἀλλοτριωμένος ἀπό τήν προσωπική σχέση μέ τόν Ζῶντα Θεό ἀναζητᾶ νά βρεῖ μέσα του κρυμμένες δυνάμεις καί δυνατότητες προόδου καί φωτισμοῦ γιά νά ταυτισθεῖ μέ τό ἀνώτερο ἐφικτό μιᾶς ἀπρόσωπης, ἀόριστης καί ὑποκειμενικῆς ἐπιτυχίας καί τελείωσης. Ἀπόληξη τοῦ δρόμου αὐτοῦ εἶναι ἡ αὐτοθέωση δηλ. ὁ δαιμονισμός. Ὁ ἄνθρωπος αὐτός καταθέτει στή δύναμη τῆς θετικῆς σκέψης, ἀπολυτοποιεῖ τίς ἀνθρώπινες μεθόδους καί νομίζει πώς μπορεῖ νά σωθεῖ χωρίς Σωτήρα, μᾶλλον γενόμενος ὁ αὐτός σωτήρ τοῦ ἑαυτοῦ του. Πάμπολλα σύγχρονα παραθρησκευτικά μορφώματα, ἀπεμπολώντας τήν πίστη καί τή σχέση μέ τόν Ζῶντα Θεό, κατασκευάζουν γιά τούς ὀπαδούς τους θεούς πού ταυτίζονται μέ κάθε ὑποκείμενο ὥστε νά ὑπάρχουν τόσοι θεοί, ὅσοι καί ὀπαδοί, ἀφοῦ καθένας γίνεται Θεός τοῦ ἑαυτοῦ του. Ἡ «ἐπιτυχία» τῆς ἐπιχειρούμενης αὐτοθέωσης ταυτίζεται τελικά πάντοτε μέ τήν ἐνεργητική παραφροσύνη, διαγωγή ὅμοια μέ τῶν δαιμόνων, τόν ἀκρωτηριασμό τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς, τήν ἐσωτερική νέκρωση, τό λιώσιμο τῆς ψυχῆς, τήν κατάρρευση τῆς ἐσωτερικῆς δομῆς, τήν αὐτοκτονία, τό χωρισμό ἀπό τόν Θεό, τόν Σωτήρα, τό αἰώνιο σκότος. Γ. Η ΠΙΣΤΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΝΟΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ α. Δημιουργός, ἀλλά καί ἐπίσκοπος τῆς ζωῆς μας Ὁ ἀληθινός χριστιανός ὁμολογεῖ ὅτι ὁ Θεός εἶναι ὁ μόνος σοφός καί ἀγαθός δημιουργός τοῦ σύμπαντος κόσμου καί αὐτοῦ τοῦ ἀνθρώπου. Δέν περιορίζεται ὅμως μονάχα σέ αὐτήν τήν ὁμολογία, ἀλλά πιστεύει ἀκλόνητα, μέ μία πίστη πού πηγάζει ἀπό τήν πρόσωπο πρός Πρόσωπο σχέση του μέ τόν Θεό πατέρα, σχέση ἐμπιστοσύνης καί ἀγάπης, πώς ὁ Θεός εἶναι καί ὁ προνοητής, ὁ ἀγαθός σχεδιαστής, ὁ ἐπίσκοπος καί ἐπιμελητής τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς, μάλιστα δέ τοῦ κάθε ἀνθρώπου ξεχωριστά καί ὅλων τῶν 11

12 ἀναγκῶν τοῦ κάθε ἀνθρώπου, πνευματικῶν καί ὑλικῶν. Ἄς προσέξουμε πώς στή Θ. Λειτουργία, στήν πιό ἐπίσημη προσευχή τῆς Ἐκκλησίας μας, καί μάλιστα στήν ἀρχή, στά λεγόμενα «εἰρηνικά», ἐπισυνάπτουμε ἀδιακρίτως ὑλικά καί πνευματικά αἰτήματα, ἀπό τή σωτηρία τῶν ψυχῶν ἡμῶν μέχρι εὐκρασία ἀέρων καί εὐφορία τῶν καρπῶν τῆς γῆς. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, σάν νά εἶχε μπροστά του κάποιους δεϊστές, λέει: «Οὐ γάρ ἐποίησε τά κτίσματα μόνον, ἀλλά καί γενομένων ἐπιμελεῖται καί ἀνθρώπων καί τῶν ἄλλων ἁπάντων». Καί ὁ Μ. Βασίλειος συμπληρώνει γιά τή μέριμνα τοῦ Θεοῦ καί γιά τά μικρότερα καί ἴσως τά θεωρούμενα ἀπό πολλούς εὐτελέστερα πράγματα καί συμβάντα τῆς ζωῆς μας: «Ὁρᾷς τόν θεῖον ὀφθαλμόν, ὡς οὐδέν τῶν μικροτάτων τήν ἐπισκοπήν αὐτοῦ διαφεύγει;». β. «Ὑμῶν δὲ καὶ αἱ τρίχες τῆς κεφαλῆς πᾶσαι ἠριθμημέναι εἰσί» Ὁ Κύριος γιά νά μᾶς δείξει σέ ποιό βαθμό λεπτομέρειας φθάνει ἡ πρόνοιά Του, ἡ φροντίδα Του γιά τήν πορεία μας καί γενικά ὅλες τίς ἀνάγκες μας μᾶς εἶπε: «Οὐχὶ δύο στρουθία ἀσσαρίου πωλεῖται; Καὶ ἓν ἐξ αὐτῶν οὐ πεσεῖται ἐπὶ τὴν γῆν ἄνευ τοῦ πατρὸς ὑμῶν. Ὑμῶν δὲ καὶ αἱ τρίχες τῆς κεφαλῆς πᾶσαι ἠριθμημέναι εἰσί. Μὴ οὖν φοβηθῆτε πολλῶν στρουθίων διαφέρετε ὑμεῖς». (Ματθ. ι, 29-31). Μᾶς βεβαιώνει γιά τήν ἀπόλυτη πρόνοιά του. Τίποτε δέν διαφεύγει τῆς ἐπισκοπῆς καί τῆς παρατηρήσεως τοῦ Θεοῦ. Ἔχει ἀκριβή γνώση καί δείχνει πολλή τήν πρόνοιά Του γιά ἐμᾶς. Λεπτομερῶς γνωρίζει ὅ,τι μᾶς ἀπασχολεῖ καί μᾶς προβληματίζει. Ἄν, λοιπόν, ὁ Θεός δέν ἀγνοεῖ τό παραμικρό ἀπό ὅσα μᾶς συμβαίνουν, μᾶς ἀγαπᾶ καί ἀπό τούς γονεῖς μας γνησιότερα, καί μέ τόσο ἐνδιαφέρον ὥστε, νά γνωρίζει καί «τίς τρίχες τῆς κεφαλῆς ἡμῶν», γιά αὐτό δέν πρέπει νά φοβόμαστε καί νά ἀνησυχοῦμε. Στοῦ Θεοῦ τά χέρια εἶναι ἡ προσωπική μας πορεία μέχρι τήν πορεία τοῦ Ἔθνους μας, μέχρι τήν πορεία τοῦ σύμπαντος. Ὁ Θ. Κολοκοτρώνης βαθιά πιστός στήν πρόνοια τοῦ Θεοῦ, ἔλεγε, πρίν ἀπό τή μάχη στά Δερβενάκια: «Ὁ Θεός εἶναι μαζί μας, γιατί πολεμᾶμε γιά τήν πίστη μας, γιά τήν πατρίδα μας καί τά παιδιά μας. Στόν ὕπνο μου μοῦ μίλησε ἡ Παναγία. Μοῦ εἶπε πώς τέτοια νίκη δέν θά ἔχουν ξαναδεῖ τά μάτια σας». Τίποτε δέν εἶναι ἔξω τῆς Θ. Πρόνοιας. γ. Τρία χαρακτηριστικά τῆς πρόνοιας τοῦ Θεοῦ Ὁ ἅγ. Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, ἀπαντώντας στήν ἐρώτηση: «Πῶς δίδωσι ὁ Θεός;» μᾶς λέγει πώς ἡ φροντίδα τοῦ Θεοῦ γιά ἱκανοποίηση τῶν ἀναγκῶν μας δέν εἶναι ἀδιάκριτη ἔχει τρία χαρακτηριστικά πού τῆς προσδίδουν τελειότητα: α. «Κατά τό χρήσιμον ἑκάστῳ», δηλ. ὁ Θεός μας μᾶς δίδει αὐτό πού ἔχουμε ἀνάγκη κατά τό συμφέρον τῆς ψυχῆς μας. Αὐτό πού πραγματικά μᾶς χρειάζεται στήν πορεία μας καί δέν πρόκειται νά μᾶς βλάψει. β. «Κατά τήν ἐπιθυμίαν ἑκάστου», δέν παραβλέπει δηλ. ὁ Θεός καί τή βαθιά ἐπιθυμία τῆς καρδιᾶς μας. Δέν ἀποφαίνεται σκληρά ἤ ἀδιάφορα γι αὐτό πού σάν πρόσωπα ἐπιθυμοῦμε, σύμφωνα μάλιστα μέ τίς κλίσεις μας καί τά ἰδιαίτερα δεδομένα μας. Δέν καταφάσκει μόνον στήν ἁμαρτωλή ἐπιθυμία. Καί γ. «Κατά τό πλῆρες», δηλ. αὐτό πού μᾶς δίδει ὁ Θεός χαρίζει πληρότητα καί ἀποσκοπεῖ σέ αὐτήν. Τό σχέδιό Του γιά τή ζωή μας δέν ἔχει κενά, δέν γίνεται νά μᾶς ἀφήσει ἀνικανοποίητους μέ ἀμφιβολία καί ἐσωτερική στέρηση. Γιά ὅλα αὐτά τό θέλημα τοῦ Θεοῦ εἶναι ἅγιο καί τέλειο. Ἐμεῖς πιστεύοντας ὅλα αὐτά μέ ἀγάπη στό πρόσωπό Του καί ἐμπιστοσύνη στήν πρόνοιά Του ἄς προσευχόμαστε: «γεννηθήτω τό θέλημά σου ὡς ἐν οὐρανῷ καί ἐπί τῆς γῆς». 12

13 Ἑλληνική φιλοσοφία καί Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία Ἀποστόλου Ν. Μπουρνέλη, Ἀν. Καθηγητῆ Α.Ε.Α.Η. Κρήτης 1. Προλεγόμενα Εἶναι ἀλήθεια ὅτι τά τελευταῖα χρόνια ὁρισμένοι ἄνθρωποι πού παρασύρθηκαν ἀπό τό πνεῦμα τῆς νέας ἐποχῆς ἐμφανίζονται ἀπό τή μία πλευρά ὡς οἱ συνεχιστές καί ἐκφραστές τῆς γνήσιας ἑλληνικῆς φιλοσοφίας καί ἀπό τήν ἄλλη συκοφαντοῦν ἀσυστόλως τούς θεοφόρους Πατέρες, τούς θεμελιωτές τῶν ἑλληνικῶν γραμμάτων. Σέ ἐφημερίδες καί περιοδικά πού κυκλοφοροῦν, χρησιμοποιοῦν βαρύτατες ἐκφράσεις χαρακτηρίζοντας τά ἐκκλησιαστικά, φιλάγια πρόσωπα «ἀνθέλληνες, μισέλληνες, ὑβριστές, προπαγανδιστές ὑπέρ τῶν ἑβραίων, καταστροφεῖς τῶν ἀριστουργημάτων τοῦ πολιτισμοῦ, γενοκτόνους τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους, ἐχθρούς τοῦ ἀρχαίου ἑλληνικοῦ κάλλους καί ἰδιαιτέρως τῆς φιλοσοφίας» κ.ἄ., διαστρεβλώνοντας τήν πραγματικότητα. Ὅλα αὐτά ὅπως παρουσιάζονται μερικές φορές φαίνονται πειστικά, ἀλλά εἶναι πέρα γιά πέρα ἀνυπόστατα. Τά κείμενα πού θά παραθέσομε παρακάτω εἶναι τεκμήρια πίστεως, ἀλήθειας καί ζωῆς καί ἀποδεικνύουν περίτρανα τή στάση τῆς ὀρθοδοξίας ἔναντι τῆς ἑλληνικῆς φιλοσοφίας. 2. Ὁ ὅρος «Ἕλληνας» Προκειμένου οἱ ἀντίθεοι καί ἀρνησίθρησκοι νά ἀποδείξουν ὅτι οἱ φιλάγιοι Πατέρες εἶναι μισέλληνες καί ἀνθέλληνες χρησιμοποιοῦν κατά κόρον παραπομπές σέ πατερικά ἔργα ὅπου ἐκφράζονται ἀρνητικές θέσεις καί ἀπόψεις γιά τούς «Ἕλληνες» καί ἔτσι προσπαθοῦν νά κατασυκοφαντήσουν τά πάγχρυσα στόματα τοῦ Λόγου. Ἡ τακτική τους αὐτή ὅμως εἶναι ἀπαράδεκτη, διότι αὐτή ἡ μέθοδος ἀπευθύνεται στούς ἀφελεῖς, στούς μή εἰδότας τάς γραφάς. Εἶναι εὐρέως γνωστό ὅτι ὅπου συναντοῦμε τόν ὅρο «Ἕλληνες» δέν ἐννοοῦμε τούς κατοίκους τῆς Ἑλληνικῆς χερσονήσου, τούς πρό Χριστοῦ ἤ μετά Χριστόν ἀλλά ὅλους τούς εἰδωλολάτρες ἀνεξαρτήτως φυλῆς καί γλώσσας 1. Ὁ καθηγητής τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς Ἀθηνῶν π. Γεώργιος Μεταλληνός ἀναφερόμενος στόν Ἕλληνα πολίτη τῆς ἐξελληνισμένης πολιτιστικά Ρωμαϊκῆς οἰκουμένης τό 330 μ.χ., λέγει χαρακτηριστικά: «Μέ τή θεμελίωση τῆς Νέας Ρώμης- Κωνσταντινούπολης, ἔγινε πολίτης τῆς χριστιανικῆς οἰκουμένης, τῆς Ρωμανίας. Ἀπό τότε θά ὀνομάζεται, μαζί μέ ὅλους τούς ἄλλους λαούς τῆς αὐτοκρατορίας, Ρωμαῖος (καί Ρωμηός), πού θά σημαίνει ὀρθόδοξος-πολίτης τῆς χριστιανικῆς οἰκουμένης Ἡ Νέα Ρώμη ἀναδείχθηκε σέ χριστιανική καί ἑλληνική πρωτεύουσα. Μέσα στό πολιτειακό σκεῦος τῆς Ρωμανίας -τοῦ κράτους τῆς Νέας Ρώμης- ἡ ἑλληνική συνείδηση πραγμάτωσε τήν οἰκουμενικότητά της, στά ὅρια τῆς συναδέλφωσης ὅλων τῶν Ρωμαίων, δηλαδή χριστιανῶν, σέ μιάν ὑπερφυλετική ἑνότητα, τό ἔθνος ἅγιον 2, τό Γένος τῶν Ρωμαίων Ἡ παλαιά ἀντίθεση ἕλληνες-βάρβαροι, θά μεταβληθεῖ, μέσα στό φῶς τῆς νέας πίστης, σέ γόνιμη σύνθεση: οὐκ ἔνι (ὑπάρχει) Ἕλλην καί Ἰουδαῖος βάρβαρος, Σκύθης. Οἱ Ἕλληνες ἀναπροσανατολίσθηκαν, ἔτσι, ἀπό τήν Ἀθήνα καί τά ἄλλα ἑλληνικά κέντρα πρός τήν Κωνσταντινούπολη, χωρίς ὅμως ἄρνηση τῆς ἑλληνικότητάς τους. Ὁ πόλεμος ἐνάντια στήν εἰδωλολατρία δέν ἦταν ἀπόρριψη τοῦ Ἑλληνισμοῦ καθαὐτόν, ἀλλά ἀντίθεση στήν εἰδωλική μανία καί τίς δεισιδαιμονίες τῆς ἀρχαίας θρησκείας» 3. Καί παρακάτω ὁ ὡς ἄνω καθηγητής ὡς ἱστορικός σχολιάζοντας τόν ὅρο «Ἕλλην» γράφει: «Ἡ ἑλληνική συνείδηση, τουλάχιστο στούς κατόχους κάποιας παιδείας, δέ χάθηκε καί ὅταν ἀκόμη ὁ ὅρος Ἕλλην σήμαινε μόνο ἐθνικόςεἰδωλολάτρης. Γιατί δέν εἶναι τά ὀνόματα, πού σώζουν τή συνείδηση, ἀλλά τό φρόνημα. Καί τό ἑλληνορθόδοξο φρόνημα σωζόταν μέσα στή ζωή τῆς Ἐκκλησίας» 4. Ὅσα λοιπόν ἐπικρίνουν οἱ Πατέρες ὡς ἀνορθόδοξα δέν ἀφοροῦν τούς ἀνθρώπους τοῦ τόπου μας ἤ τούς ἁπανταχοῦ Ἕλληνες ἀλλά ἐκείνους πού εὑρίσκονται σέ πλάνη καί λατρεύουν ὡς θεούς ἄψυχα εἴδωλα, ὁρατά κτίσματα ἀντί τοῦ κτίστου καί ποιητοῦ τῆς ἔμψυχης καί ἄψυχης δημιουργίας. 3. Διωγμός Φιλοσόφων ἤ διάλογος Γιά νά καταρρίψομε τό ἐπιχείρημα πού ἤδη 13

14 Ὁ ἀρχαῖος Ἕλληνας Φιλόσοφος Ἀριστοτέλης κρατάει εἰλητάριο ὅπου ἀναγράφεται: «Ἀκάματος φύσει Θεοῦ γέννησις ἐξ αὐτοῦ γὰρ ὁ αὐτός οὐσιοῦται λόγος» τοιχογραφία ἀπό τήν Ἱερά Μονή Βατοπαιδίου Ἁγίου Ὄρους. 14 προτάξαμε ὡς τίτλο αὐτῆς τῆς ἑνότητος, παρουσιάζομε ἕνα ὅσιο ἐκπρόσωπο τοῦ ἀναχωρητισμοῦ, τόν καθηγητή τῆς ἐρήμου Μέγα Ἀντώνιο, τόν ἄνθρωπο πού στερήθηκε γραμμάτων καί παιδείας, ὅμως μέ ἥπιο τρόπο καί καλωσύνη, συνδιαλέγεται μέ τούς φιλοσόφους καί τούς προβληματίζει σοβαρά ἐπί τῆς κατεξοχήν οὐράνιας φιλοσοφίας. Δέν χρησιμοποιεῖ προσβλητικούς λόγους, δέν ἐπικρίνει τά πρόσωπά τους, δέν ἐξορκίζει τή διδασκαλία τους. Μπροστά στά μάτια τους ἐπιτελεῖ τήν ἴαση κάποιων πασχόντων γιά νά τούς ἀποδείξει ποιός εἶναι ὁ πραγματικός Κύριος τοῦ κόσμου τούτου. Καί ἐκεῖνοι μέ τή σειρά τους ἐκπλήσσονται, συναισθάνονται ὅσα ὁ γέρων τούς λέγει καί τόν καταφιλοῦν πρίν φύγουν. Ἄς παρακολουθήσομε ὅμως τό περιστατικό αὐτό, ὅπως τό κατέγραψε ὁ φίλος τοῦ ἀσκητοῦ, Μέγας Ἀθανάσιος. «Ἀλλά νά πού σεῖς (οἱ φιλόσοφοι) ἀποδεικνύεσθε ἄπιστοι καί ζητεῖτε λογικούς συλλογισμούς. Ἡμεῖς μέν δέν προσπαθοῦμεν νά ἀποδείξωμεν μέ πειστικούς λόγους τῆς εἰδωλολατρικῆς σοφίας, ὅπως εἶπεν ὁ διδάσκαλός μας, ἀλλά πείθομεν ὁπωσδήποτε μέ τήν πίστιν, ἡ ὁποία ὑπερνικᾷ τά ρητορικά κατασκευάσματα. Ἰδού εἶναι παρόντες ἐδῶ ἀσθενεῖς, οἱ ὁποῖοι πάσχουν ἀπό δαιμόνια. Ἦσαν πράγματι μερικοί, οἱ ὁποῖοι ἠνωχλοῦντο ἀπό δαιμόνια καί εἶχαν ἔλθει πρός αὐτόν. Αὐτούς τούς ἔφερεν εἰς τό μέσον καί εἶπεν. Ἤ καθαρίσατε αὐτούς σεῖς μέ τούς συλλογισμούς σας καί μέ ὁποιανδήποτε ἄλλην τέχνην ἤ μαγείαν θέλετε ἐπικαλούμενοι τά εἴδωλά σας, ἤ, ἐάν δέν ἠμπορῆτε, ἀφήσατε κατά μέρος τήν πολεμικήν ἐναντίον μας καί θά ἰδῆτε τήν δύναμιν τοῦ σταυροῦ τοῦ Χριστοῦ. Καί ἀφοῦ εἶπεν αὐτά, ἐπεκαλέσθη τόν Χριστόν καί ἐσφράγισε τούς πάσχοντας μέ τό σημεῖον διά δευτέραν καί τρίτην φοράν. Καί πάραυτα ἐσηκώθησαν οἱ ἄνθρωποι ἀκέραιοι, ἔχοντες τά λογικά των καί εὐχαριστοῦντες ἔκτοτε τόν Κύριον. Καί οἱ μέν λεγόμενοι φιλόσοφοι ἐθαύμαζαν καί ἐξεπλήσσοντο πραγματικῶς διά τήν σύνεσιν τοῦ ἀνδρός καί διά τό σημεῖον πού ἔγινεν, ὁ δέ Ἀντώνιος εἶπε. Τί θαυμάζετε διά τό πρᾶγμα τοῦτο; Δέν εἴμεθα ἡμεῖς ἐκεῖνοι πού τό κάμνομεν ἀλλ ὁ Χριστός, ὁ ὁποῖος τά κάμνει διά μέσου ἐκείνων πού πιστεύουν εἰς αὐτόν. Πιστεύσατε λοιπόν καί σεῖς καί θά ἰδῆτε ὅτι αὐτά πού πιστεύομεν δέν εἶναι τέχνη λόγου, ἀλλά πίστις, ἡ ὁποία γίνεται πραγματικότης διά τῆς ἀγάπης. Αὐτήν ἀκριβῶς, ἐάν ἀποκτήσετε καί σεῖς, δέν θά ξαναζητήσετε λογικάς ἀποδείξεις, ἀλλά θά θεωρήσετε ὅτι εἶναι ἀρκετή ἡ πίστις εἰς τόν Χριστόν. Αὐτά τούς εἶπεν ὁ Ἀντώνιος καί ἐκεῖνοι ἐθαύμαζαν δι αὐτό καί ἤρχισαν ν ἀναχωροῦν καταφιλοῦντες αὐτόν καί ὁμολογοῦντες ὅτι ὡφελήθησαν ἀπό αὐτόν» Πρό «Χριστοῦ χριστιανοί» Προκειμένου νά ἀποδείξομε τή στάση τῶν θεοφιλῶν Πατέρων ἔναντι τῶν φιλοσόφων θά παρουσιάσομε ἀκόμα ἕνα ἀπόσπασμα ἀπό τόν Ἰουστῖνο φιλόσοφο καί μάρτυρα, ὁ ὁποῖος ὑπῆρξε ὁ ἴδιος φιλόσοφος, ἀσπάστηκε τήν ὀρθόδοξη πίστη ὕστερα ἀπό ἔντονο προβληματικό καί βιαθιά ἀναζήτηση τῆς ἀλήθειας. Ὁ ἴδιος διατύπωσε τήν ἄποψη τοῦ σπερματικοῦ Λόγου καί ἐξαιτίας τῆς πίστεώς του μαρτύρησε μετά τά μέσα τοῦ δευτέρου αἰῶνος. Στήν Α ἀπολογία του λέγει: «Οἱ διαβιώσαντες συμφώνως πρός τόν Λόγον εἶναι χριστιανοί, ἀκόμη καί ἄν ἐθεωρήθησαν ἄθεοι, ὅπως εἰς τούς Ἕλληνες μέν ὁ Σωκράτης καί ὁ Ἡράκλειτος καί οἱ ὅμοιοι μέ αὐτούς, εἰς τούς βαρβάρους δέ οἱ Ἀβραάμ, Ἀνανίας, Ἀζαρίας, Μισαήλ, Ἠλίας καί ἄλλοι πολλοί, τῶν ὁποίων παραιτούμεθα νά ἀπαριθμήσωμεν τάς πράξεις ἤ τά ὀνόματα ἐπί τοῦ παρόντος, διότι γνωρίζομεν ὅτι τοῦτο θά εἶναι μακρόν» 6. Καί παρακάτω ὁ ἴδιος φιλόσοφος στή Β ἀπολογία του ὁμολογεῖ: «Τά ἰδικά μας διδάγματα λοιπόν φαίνονται μεγαλειότερα ἀπό πᾶσαν ἀνθρώπινην διδασκαλίαν, διότι ὁ φανείς δι ἡμᾶς Χριστός ἔγινεν ἐν συνόλῳ λογικός, καί σῶμα καί λόγος καί ψυχή. Διότι, ὅσα κατά και-

15 ρούς διεκήρυξεν καλῶς καί εὗρον οἱ φιλόσοφοι καί νομοθέται, ἐφιλοτεχνήθησαν ἀπό αὐτούς δι εὑρέσεως καί θεωρίας κατά μέρος τοῦ λόγου. Ἐπειδή δέ, δέν ἐγνώρισαν τόν σύνολον Λόγον, δηλαδή τόν Χριστόν, πολλάκις εἶπον καί ἐνάντια πρός ἑαυτούς... Ὅσα λοιπόν ἔχουν λεχθεῖ ἀπό ὅλους καλῶς, ἀνήκουν εἰς ἡμᾶς τούς Χριστιανούς διότι προσκυνοῦμεν καί ἀγαπῶμεν μετά τόν Θεόν τόν ἀπό τόν ἀγέννητον καί ἄρρητον Θεόν προερχόμενον Λόγον, ἐπειδή ἔγινεν ἄνθρωπος δι ἡμᾶς, διά νά ἐπιτύχει ἴασιν, γενόμενος συμμέτοχος τῶν παθῶν ἡμῶν. Ὅλοι οἱ συγγραφεῖς ἠδύναντο νά βλέπουν τά ὄντα διά τῆς ἐνυπαρχούσης ἐμφύτου σπορᾶς τοῦ Λόγου ἀμυδρῶς» 7. Βάσει τῶν ἀπόψεων λοιπόν τοῦ Ἰουστίνου ὁρισμένοι φιλόσοφοι προσήγγισαν τήν ἀλήθεια, ἄν καί δέν ἐγνώρισαν τόν Ἰησοῦ Χριστό γι αὐτό καί ἀποκαλοῦνται «πρό Χριστοῦ χριστιανοί». Ἀπό τή χορεία αὐτῶν θά παρουσιάσουμε τίς θέσεις δύο προσώπων, διότι πιστεύουμε ὅτι οἱ ἀπόψεις τους εἶναι σημαντικές. Ὁ Σωκράτης ἀναφερόμενος στήν ἐνανθρώπηση τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ λέγει. «Ἄνδρες Ἀθηναῖοι! Ὑπῆρξα ὁ ἀφυπνιστής τῶν συνειδήσεών σας, τό βούκεντρον τῆς πόλεώς σας. Καί ὅπως ὁ γεωργός χρησιμοποιεῖ τό βούκεντρον διά νά κινήσει τά νωθρά ζῶα εἰς ἐργασίαν, ἔτσι κι ἐγώ ἐχρησιμοποίησα τήν διδασκαλίαν διά νά κινήσω τήν νωθράν σας σκέψιν εἰς ὑψηλάς ἰδέαν, πού εἶναι τά κίνητρα τῶν μεγάλων ἀποφάσεων τοῦ βίου. Ἰδού ἡ ἀποστολή μου. Καί αὐτή ἐντός ὀλίγου τελειώνει. Σεῖς μέν θ ἀπαλλαγεῖτε ἀπό ἐμέ τόν Σωκράτη, πού μέ τούς ἐλέγχους μου σᾶς εἶχα γίνει τόσον ἐνοχλητικός. Ἀλλά μετά τόν θάνατόν μου προβλέπω, ὅτι βαθύ πνευματικόν σκότος θά καλύψει τήν πόλιν σας. Σεῖς καί οἱ ἀπόγονοί σας θά κοιμᾶσθε, ἕως ὅτου ὁ Θεός σᾶς λυπηθεῖ καί ἀποστείλει κάποιον, ὅστις θά ἔχει τήν δύναμιν νά σᾶς ἐξυπνήσει καί νά σᾶς διδάξει ποιός εἶναι ὁ ἀληθινός προορισμός τοῦ ἀνθρώπου» 8. Ὁ Ἡράκλειτος γιά τό ἴδιο θέμα ἐκφράζει τά κατωτέρω. «Μολονότι τά πάντα συνέχει ὁ δημιουργός Λόγος, ὑπάρχουν ἄνθρωποι ἀπερίσκεπτοι, εἴτε τόν ἀφουγκράζονται εἴτε ὄχι ὅλοι πού ἐναρμονίζονται μέ αὐτόν μοιάζουν νά ναι θεϊκά ὄντα μέ λόγους καί ἔργα πού θά σᾶς πῶ κατατάσσοντάς τους σέ κατηγορίες οἱ ὑπόλοιποι ἄνθρωποι χωρίς πίστη δέν ξέρουν τί κάνουν, ἐνῶ εἶναι ξύπνιοι, ὅπως εἶναι χαμένοι στόν ὕπνο τους Ὁ Κύριος τῆς δόξης, βιασιλιάς τῶν πάντων, ἀποκαλύπτει σημαίνοντα ρήματα σοφίας, δύναμης, σωτηρίας καί θεραπείας» Ἀπεικονίσεις φιλοσόφων σέ Ἱερές Μονές-Ναούς Εἶναι γεγονός ὅτι ἡ ἀκτινοβολία τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων φ ι λ ο σ ό φ ω ν ἐπέδρασε πολλαπλῶς καί πολυτρόπως στή ζωή ὁλόκληρης τῆς ἀνθρωπότητος. Πολλοί ἀπό τόυς ἐκφραστές τοῦ κ λ α σ ι κ ο ῦ αὐτοῦ μεγαλείου ἀγαπήθηκαν καί τιμήθηκαν ἀπό τό λαό, τούς λογίους κάθε ἐποχῆς καί ὁρισμένες φορές εἰκονογραφήθηκαν σέ δεκάδες ἱερούς ναούς καί μ ο ν α σ τ ή ρ ι α ἀνάμεσα ἤ δί- Ὁ ἀρχαῖος Ἔλληνας Φιλόσοφος σοφός Πλάτων κρατάει εἰλητάριο ὅπου ἀναγράφεται: «Ὁ παλαιός νέος καὶ νέος ὁ ἀρχαίος, ὁ πατήρ ἐν τῷ γόνῳ καὶ ὁ γόνος ἐν τῷ πατρί. Τό ἕν διαιρεῖται εἰς τρία καὶ τά τρία εἰς ἕν» τοιχογραφία ἀπό τήν Ἱερά Μονή Βατοπαιδίου Ἁγίου Ὄρους. πλα σέ προφῆτες, μάρτυρες, δίκαιους, ὁσίους, ἀγγέλους καί ἄλλους. Σύμφωνα μέ τόν εἰδήμονα Θεοχάρη Προβατάκη αὐτό συνέβη, «ἐπειδή οἱ Ἕλληνες φιλόσοφοι τῆς ἀρχαιότητας, θεωρήθηκαν ἀπό τούς ἐπιγόνους τους μακρινοί πρόδρομοι καί προάγγελοι τοῦ ἐρχομοῦ τοῦ Χριστοῦ στόν κόσμο, ἀφοῦ τό νόημα τῆς διδασκαλίας τους καί τό βαθύτερο φιλοσοφικό τους ἔργο, ὁδήγησε καί ὁδηγεῖ στή χριστιανική ἀποκάλυψη. Ἡ ἀναφορά ἐξάλλου τοῦ Χριστοῦ στούς Ἕλληνες, ὅταν θέλησαν νά τόν ἰδοῦν στήν Παλαιστίνη λέγοντάς τους ὅτι, ἐλήλυθεν ἡ ὥρα ἵνα δοξασθῇ ὁ Υἱός τοῦ ἀνθρώπου, ὅπως καί ἡ ἀπορία τῶν Ἰουδαίων μή εἰς τήν διασποράν τῶν Ἑλλήνων μέλλει πορεύεσθαι καί διδάσκει τούς Ἕλληνας, σηματοδοτοῦν τή σχέση τοῦ Ἑλληνισμοῦ καί τοῦ Χριστιανισμοῦ, ἀπόηχος τῆς ὁποίας εἶναι καί οἱ παραστάσεις Ἑλλήνων φιλοσόφων» 10. Ὁ ἐν λόγῳ ἐρευνητής στό πε- 15

16 Ὁ ἀρχαῖος Ἕλληνας Φιλόσοφος καί τραγικός ποιητής Σοφοκλῆς κρατάει εἰλητάριο ὅπου ἀναγράφεται: «Ἔστι θεός ἄναρχος ἁπλοῦς τῇ φύσει ὅς οὐρανόν ἔτευξεν ἅμα καὶ χθόνα» τοιχογραφία ἀπό τήν Ἱερά Μονή Βατοπαιδίου Ἁγίου Ὄρους. 16 ρισπούδαστο δημοσίευμά του ἀναφέρει ὅλες τίς περιπτώσεις εἰκονογραφίας φιλοσόφων σέ ναούς καί μονές ἐντός καί ἐκτός Ἑλλάδος καί παραθέτει πλούσια βιβλιογραφία πρός τ ε κ μ η ρ ί ω σ η τῶν ἀπόψεών του. Ὅσον ἀφορᾶ τήν λεβ ε ν τ ο γ έ ν ν α Κρήτη ἀναφέρει τά ἑξῆς. «Στό ἐξωκκλήσι τοῦ Ἁγίου Γεωργίου τοῦ Πλατανίτη Βιάννου Ἡρακλείου Κρήτης, πού ἀνήκει στό 1401 μ.χ., ε ἰ κ ο ν ί ζ ο ν τ α ι στήν παράσταση τῆς ρίζας τοῦ Ἰεσσαί τέσσερις Ἕλληνες φιλόσοφοι, ὅπως τουλάχιστον μπορέσαμε νά διακρίνουμε, ἐπειδή ὁ ζωγραφικός διάκοσμος τοῦ ναΐσκου δέν ἔχει μέχρι σήμερα 2002 ἀποκατασταθεῖ, μεταξύ τῶν ὁποίων διακρίνονται ὁ Σόλων καί ὁ Πλούταρχος νά κρατοῦν ἀνοικτά εἰλητάρια μέ κείμενα ὅπως καί οἱ ἄλλοι παριστάμενοι φιλόσοφοι. Πρόκειται γιά τίς παραστάσεις Ἑλλήνων φιλοσόφων πού ἐντοπίσαμε, φωτογραφήσαμε καί μελετήσαμε σέ χῶρες τῆς Ὀρθόδοξης Ἀνατολῆς» Ἀξία θύραθεν παιδείας Μέ ὅσα μέχρι αὐτή τή στιγμή ἔχομε παραθέσει, γίνεται κατανοητό ὅτι καί ἡ ἀξία τῆς θύραθεν παιδείας πρέπει νά ἀποτιμᾶται θετικά, ἄσχετα ἄν κάποιοι συστηματικά θέλουν νά διαστρεβλώνουν τήν πραγματικότητα καί νά ταυτίζουν τούς σεπτούς Πατέρες μέ τό κατεστημένο, τή συντήρηση καί τήν ὀπισθοδρόμηση. Ὁ ἐκκλησιαστικός συγγραφεύς Κλήμης Ἀλεξανδρεύς λέγει ὅτι καί στήν ἐποχή του ὑπάρχουν ἄνθρωποι πού, «ὅπως τά παιδιά φοβοῦνται τά σκιάχτρα, ἔτσι κι αὐτοί τρομάζουν τήν ἑλληνική φιλοσοφία ἀπό φόβο μήν τούς αἰχμαλωτίσει» 12. Ὁ ἴδιος συγγραφεύς ὁρίζει ποιά διαφορά ὑφίσταται μεταξύ χριστιανῶν φιλοσόφων καί ἑλλήνων φιλοσόφων. «Φιλόσοφοι πάλι σ ἐμᾶς καλοῦνται οἱ φίλοι τῆς σοφίας, πού δημιούργησε, δίδαξε τά πάντα, δηλαδή τῆς γνώσης τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, ἐνῶ στούς Ἕλληνες φιλόσοφοι λέγονται ὅσοι ἀσχολοῦνται μέ τούς λόγους τῆς ἀρετῆς» 13. Ὁ φιλόσοφος Πλάτων ἀνάλωσε τή ζωή του διδάσκοντας καί ἀσκώντας τήν ἀρετή. Ἡ ἀρετολογία τοῦ μεγάλου φιλοσόφου, ἡ ὁποία ἄν καί εἶναι διάσπαρτη στό συγγραφικό του ἔργο, ἑστιάζεται περισσότερο στή διδασκαλία του περί ψυχῆς 14 τήν ὁποία διαιρεῖ σέ τρία μέρη καί ὁρίζει μία ἀρετή γιά κάθε μέρος. Στήν τριμερῆ αὐτή διάκριση ἀντιστοιχεῖ ἡ διαστρωμάτωση τῆς πολιτείας σέ τρεῖς τάξεις: στούς κοινούς πολίτεςτεχνίτες, στούς φύλακες-πολεμιστές καί στούς φιλοσόφους ἄρχοντες 15. Κάθε ἄνθρωπος, σέ ὅποια τάξη καί ἐάν ἀνήκει, πρέπει νά ἔχει ὡς στόχο τήν ὁμοίωση μέ τό Θεό, ἡ ὁποία θά ἐπιτευχθεῖ μέ τήν ἄσκηση τῆς ἀρετῆς. Στήν Πολιτεία ἐπισημαίνει: «ὅς ἄν προθυμεῖσθαι ἐθέλῃ δίκαιος γίνεσθαι καί ἐπιτηδεύων ἀρετήν εἰς ὅσον δυνατόν ἀνθρώπῳ ὁμοιοῦσθαι θεῷ» 16. Ἐξ ἀρχῆς λοιπόν βλέπομε ὅτι κύριος σκοπός τοῦ φιλοσόφου Πλάτωνος εἶναι νά ὁδηγήσει τόν ἄνθρωπο στήν ἀρετή, ἡ ὁποία θά τόν χειραγωγήσει στήν ὁμοίωσή του πρός τό Θεό. Ὁ Μέγας Βασίλειος παροτρύνει τούς νέους λέγοντάς τους: «Καί νά συναναστρεφώμεθα μέ ποιητάς καί λογογράφους καί ρήτορας καί μέ ὅλους τούς ἀνθρώπους, ἀπό τούς ὁποίους πρόκειται νά προέλθει κάποια ὠφέλεια διά τήν ἐπιμέλειαν τῆς ψυχῆς. Ὅπως λοιπόν οἱ βαφεῖς, ἀφοῦ προηγουμένως ἑτοιμάσουν μέ μερικάς προεργασίας αὐτό πού πρόκειται νά βάψουν, τότε δίδουν τό χρῶμα, εἴτε αὐτό εἶναι κόκκινον, εἴτε ὁποιονδήποτε ἄλλο, κατά τόν ἴδιον λοιπόν καί ἡμεῖς τρόπον, ἐάν πρόκειται νά παραμείνει ἀναφαίρετος εἰς ἡμᾶς ἡ δόξα διά τό καλόν, ἀφοῦ προπαρασκευασθοῦμεν μέ αὐτούς ἐδῶ τούς ἐξωτερικούς διδασκάλους, τότε θά γίνωμεν ἀκροαταί τῶν ἱερῶν καί ἀπόρρητων μαθημάτων» 17. Ὁ Γρηγόριος Νύσσης ἀναφερόμενος στό βίο τοῦ Γρηγορίου τοῦ θαυματουργοῦ ἐπαινεῖ τήν πολιτεία τοῦ φιλαρέτου ἀνδρός, λέγοντας μεταξύ ἄλλων καί τά ἑξῆς. «Ἀφοῦ δηλαδή πάτησε κατά κάποιο τρόπο στήν ἔξω σοφία καί μ αὐτή

17 ἀνέβηκε ψηλότερα, μέ βάση αὐτή πλησίασε τά ἄφταστα. Ἔτσι ὁ μέγας αὐτός ἀνήρ, ἀφοῦ ἀσχολήθηκε προσεκτικά μέ τήν ἔξω φιλοσοφία, μέ ὅποια γιά τούς πολλούς ἐπιβεβαιώνεται ὁ ἑλληνισμός, μέ αὐτά ὁδηγήθηκε στήν κατανόηση τοῦ Χριστιανισμοῦ, καί ἀφοῦ ἐγκατέλειψε τήν πλανημένη θρησκεία τῶν πατέρων του, ζητοῦσε τήν ἀλήθεια τῶν ὄντων καί διδάχθηκε ἀπό τά ἴδια τά πονήματα τῶν ἔξω, ὅτι ἦταν χωρίς βάση τά ἑλληνικά δόγματα» 18. Ὁ κατεξοχήν θεολόγος τῆς Ἐκκλησίας Γρηγόριος συνιστᾶ στό νέο Σέλευκο νά ἀποκτᾶ πλοῦτο πνευματικό, ὁ ὁποῖος ὁμοιάζει μέ θησαυρό ἀδαπάνητο καί δέν κινδυνεύει ἀπό κανένα. Μεταξύ τῶν τρόπων πού εἰσηγεῖται ὁ μύστης τοῦ πνεύματος εἶναι καί ἡ μελέτη τῶν κλασικῶν ἔργων. Ἄς παρακολουθήσομε ἕνα ἀπόσπασμα ἀπό τό λόγο του. «Ἐσύ λοιπόν, παιδί μου, πλουτώντας πάντοτε στούς τρόπους, θά ἔχεις θησαυρό πού δέν τόν ἀφαιροῦν κλέφτες, πού δέν εἶναι ἔκθετος στή διάθεση τῶν συκοφαντῶν, οὔτε πάλι ξοδεύεται ἀπό τούς τυράννους, οὔτε οἱ βάρβαροι τόν κυριεύουν μέ τά ὅπλα τους παραμένει μέσα σέ σπίτια ἄυλα, καί φυλάγεται, μ ἀσφάλεια στά ταμεῖα τῆς ψυχῆς. Οὔτε ἡ μανία τῆς λάβρας φωτιᾶς τόν τρώει, οὔτε θά τόν πάρει τό κύμα τῆς θαλασσοταραχῆς. Αὐτόν πού εἶναι ἀληθινά δικός σου καί πραγματικός πλοῦτος φύλαγέ τον, ἀνανέωνέ τον μέ μαθήματα, μέ τῶν ποιητῶν τά βιβλία, τά συγγράμματα τῶν ἱστορικῶν, τήν εὐγλωττία τῶν ρητόρων πού κυλάει, τίς λεπτές ἀναζητήσεις τῶν φιλοσόφων γυμναζόμενος. Αὐτά ὅλα φρόνιμα νά τά μελετᾶς, μαζεύοντας μέ σοφία ἀπό ὅλο τό χρήσιμο καί ν ἀποφεύγεις τή βλάβη ἀπ τό καθένα μέ κρίση, κάνοντας τό ἔργο τῆς σοφῆς μέλισσας σ ὅλα τά λουλούδια κάθεται, ἀπ τό καθένα ὅμως τρυγᾶ μέ πολλή σοφία τό χρήσιμο, ἔχοντας δάσκαλό της τήν ἴδια τή φύση» 19. Ὁ ἴδιος ἱερός Πατήρ σέ λόγο του πρός τό Μέγα Βασίλειο, τόν ὁμόστεγο καί ὁμοτράπεζο φίλο του μᾶς πληροφορεῖ ὅτι κατά τή διάρκεια τῶν σπουδῶν τους «δύο δρόμοι ἦσαν γνωστοί ὁ ἕνας ἦτο ὁ πρῶτος καί ὁ σημαντικότερος ὁ ἄλλος ὁ δεύτερος καί ἐξ ἴσου ἀξιόλογος. Ὁ πρῶτος ὁδηγοῦσεν εἰς τούς ἱερούς οἴκους μας καί τούς ἐκεῖ διδασκάλους καί ὁ ἄλλος εἰς τούς ἐξωτερικούς καθηγητάς. Τούς ἄλλους τούς ἀφήσαμεν εἰς ὅσους ἤθελαν τάς ἑορτάς, τά θέατρα, τάς πανηγύρεις, τά συμπόσια. Διότι τίποτε, νομίζω, δέν ἀξίζει, ἐάν δέν ὁδηγεῖ εἰς τήν ἀρετήν Ὁ ἀρχαία Φιλόσοφος Σίβυλλα κρατάει εἰλητάριο ὅπου ἀναγράφεται: «Ἥξει οὐρανόθεν βασιλεύς αἰώνων, μέλλων κρῖναι πᾶσαν σάρκα, καὶ κόσμον ἅπαντα» τοιχογραφία ἀπό τήν Ἱερά Μονή Βατοπαιδίου Ἁγίου Ὄρους. καί δέν κάμνει κ α λ υ τ έ ρ ο υ ς ὅσους ἀσχολοῦνται μέ αὐτό» 20. Ἀναλύοντας μάλιστα ὁ ἱερομύστης Γρηγόριος τά χαρακτηριστικά τῆς προσωπικότητο ς τοῦ συμφοιτητοῦ του Μεγάλου Βασιλείου, τονίζει ὅτι «ἐπεδείκνυε μόρφωσιν ἀνωτέραν ἀπό τήν ἡλικίαν του Διότι ἦταν ρήτωρ μεταξύ τῶν ρητόρων καί πρίν ἀπό τάς σχολάς τῶν ρητοροδιδασκάλων. φιλόσοφος μεταξύ τῶν φιλοσόφων καί πρίν ἀπό τήν φιλοσοφικήν διδασκαλίαν καί τό σπουδαιότερον ἱερεύς μεταξύ τῶν χριστιανῶν πρίν ἀπό τήν ἱερωσύνην» 21. Ἐπιπροσθέτως ὁ θεῖος Πατήρ ὀρθοτομεῖ τόν λόγον τῆς ἀληθείας ἀπαντώντας μέ σαφήνεια γιά τήν ἀξία τῆς θύραθεν παιδείας. Μέ μεστό λόγο ὑπογραμμίζει. «Νομίζω ὅτι ὅλοι οἱ φρόνιμοι ἔχουν ὁμολογήσει, ὅτι ἡ μόρφωσις εἶναι τό πρῶτον ἀγαθόν πού ἔχομεν. Ὄχι μόνον αὐτή ἡ εὐγενεστέρα καί ἰδική μας πού περιφρονοῦσα κάθε κομψότητα καί κάθε φιλοδοξίαν τῶν λόγων κρατᾶ μόνον τήν σωτηρίαν καί τό κάλλος τῶν νοητῶν, ἀλλά καί ἡ ἐξωτερική μόρφωσις τήν ὁποίαν πολλοί χριστιανοί ἀπό κακήν ἐκτίμησιν ἀπορρίπτουν, διότι τἄχα εἶναι ὕπουλη καί ἀπατηλή καί ἀπομακρύνει ἀπό τόν Θεόν Δέν πρέπει λοιπόν νά περιφρονήσωμεν τήν μόρφωσιν, ἐπειδή μερικοί ἔχουν αὐτήν τήν γνώμην. Ἀλλά νά θεωρήσωμεν ἀγροίκους καί ἀκαλλιεργήτους ὅσους εὑρίσκονται εἰς αὐτήν τήν κατάστασιν, καί πού θά ἤθελαν νά εἶναι ὅλοι ὅπως αὐτοί, ὥστε 17

18 Ἕλλην ἐγεννήθη κατά θείαν πρόνοιαν διδάσκαλος τῆς ἀνθρωπότητος τοῦτο τό ἔργον ἐκληρώθη αὐτῷ αὕτη ἦν ἡ ἀποστολή αὐτοῦ αὕτη ἡ κλῆσις αὐτοῦ ἐν τοῖς ἔθνεσιν μαρτύριον ἡ ἐθνική αὐτοῦ ἱστορία μαρτύριον ἡ φιλοσοφία αὐτοῦ. μαρτύριον αἱ εὐγενεῖς αὐτοῦ διαθέσεις μαρτύριον ἡ παγκόσμιος ἱστορία μαρτύριον ἡ μακροβιότης αὐτοῦ, ἐξ ἧς δυνάμεθα ἀδιστάκτως νά συμπεράνωμεν καί τήν αἰωνιότητα αὐτοῦ, διά τό αἰώνιον ἔργο τοῦ Χριστιανισμοῦ μεθ οὗ συνεδέθη ὁ Ἑλληνισμός, διότι ἐνῷ ὅλα τά ἔθνη τά ἐμφανισθέντα ἐπί τῆς παγκοσμίου σκηνῆς ἦλθον καί παρῆλθον, μόνον τό Ἑλληνικόν ἔμεινε ὡς πρόσωπον δρῶν ἐπί τῆς παγκοσμίου σκηνῆς καθ ὅλους τούς αἰῶνας. Καί τοῦτο, διότι ἡ ἀνθρωπότης δεῖται αἰώνιων διδασκάλων. Μαρτύριον τέλος ἡ ἐκλογή αὐτοῦ μεταξύ τῶν ἐθνῶν ὑπό τῆς θείας πρόνοιας, ὅπως ἐμπιστευθῇ Μονή Bachkovo Βουλγαρίας. Τράπεζα. Τοιχογραφία. αὐτῷ, τήν ἱεράν παρακαταθήκην τήν ἁγίαν πίστιν, τήν θρησκείαν τῆς ἀποκαλύψεως καί τό Προφῆτες καί ἀρχαῖοι Ἕλληνες φιλόσοφοι (1643). θεῖον ἔργον τῆς ἀποστολῆς αὐτῆς, τό αἰώνιον εἰς τό κοινόν πάθος νά κρύπτεται τό ἰδικόν των ἔργον τῆς σωτηρίας διά τῆς διαπλάσεως ἁπάσης καί νά διεφεύγουν τόν ἔλεγχον τῆς ἀπαιδευσίας» 22. τῆς ἀνθρωπότητος κατά τάς ἀρχάς τῆς ἀποκαλυφθείσης θρησκείας. Τό ἔργον τοῦτο ἀληθῶς 7. Ἀπόψεις Ἁγίου Νεκταρίου περί τῆς Ἑλληνικῆς φιλοσοφίας ὑπό τῆς ἱστορίας ἕν μόνον βλέμμα ῥιπτόμενον ἀνετέθη τῇ Ἑλληνικῇ φυλῇ. Τοῦτο μαρτυρεῖται Καταλυτικές ὅμως εἶναι καί οἱ θέσεις τοῦ Ἁγίου πού ἐσφράγισε τόν εἰκοστό αἰώνα καί ση- ὅπως πιστώσῃ τήν ἀλήθειαν ταύτην. Ἐν τῇ εἰς τήν ἱστορίαν τοῦ Χριστιανισμοῦ ἐπαρκεῖ ματοδότησε μιά νέα πορεία ἐπί τῶν ἐκκλησιαστικῶν ζητημάτων. Τό κείμενο πού ἀκολουθεῖ λίδος αὐτής ἀναφαίνεται ἡ τῆς Ἑλληνικῆς φυλῆς ἱστορία τοῦ Χριστιανισμοῦ ἀπό τῆς πρώτης σε- εἶναι ἕνα μακροσκελές ἀπόσπασμα ἀπό σχετικό λόγο τοῦ σοφοῦ καί ἐναρέτου Πατρός. «Ἡ ἵνα ἀναλάβῃ τό μέγα τῆς ἀποστολῆς τοῦ Χρι- ἐν τῷ Χριστιανισμῷ δρᾶσις καί ἡ κλήσις αὐτῆς, φιλοσοφία εἶναι ἀληθῶς ἀναφαίρετον κτῆμα τοῦ στιανισμοῦ ἔργον. Οἱ θεῖοι τοῦ Σωτῆρος λόγοι Ἕλληνος διαδιδομένη ἀνά τά ἔθνη προσηλυτίζει νῦν ἐδοξάσθη ὁ υἱός τοῦ ἀνθρώπου, ὅτε ἀνηγγέλθη αὐτῷ, ὅτι οἱ Ἕλληνες ἤθελον ἰδεῖν αὐτόν, αὐτά καί καθιστᾶ αὐτά ἑλληνικά, οὐδέποτε δέ παύεται οὖσα Ἑλληνική. Οἱ ὀπαδοί αὐτῆς, οἱ ὁμιληταί αὐτῆς ἀποβαλόντες τό ξένον καί βάρβα- πρόῤῥησις τῶν μελλόντων. Οἱ ἐκεῖ ἐμφανισθέν- ἐνεῖχον βαθεῖαν ἔννοιαν ἡ ῥῆσις ἦν προφητεία, ρον περιβάλλονται τό ἑλληνικόν καί τήν εὐγένειαν ἡ Ἑλληνική φιλοσοφία προώρισται ἵνα κα- Ἑλληνικοῦ ἔθνους ἐν τῇ παρουσία αὐτῶν διεῖδεν τες Ἕλληνες ἦσαν οἱ ἀντιπρόσωποι ὅλου τοῦ ταστήσῃ τούς πάντες Ἕλληνας, ἐγεννήθη ὑπέρ ὁ θεάνθρωπος Ἰησοῦς τό ἔθνος ἐκεῖνο, εἰς ὅ ἔμελλε νά παραδώσῃ τήν ἱεράν παρακαταθήκην, ἵνα τοῦ χριστιανισμοῦ καί συνεταυτίσθη μετ αὐτοῦ, ὅπως ἐργασθῇ πρός σωτηρίαν τῆς ἀνθρωπότητος. Ἕλλην καί φιλοσοφία εἰσί δύο τινά ἀναπό- αὐτῶν διέγνω τήν προθυμίαν τῆς ἀποδοχῆς διαφυλαχθῇ τῇ ἀνθρωπότητι. Ἐν τῇ ἐπιζητήσει σπαστα μαρτυρεῖ δέ καί ὁ Ἀπόστολος τῶν τῆς ἑαυτοῦ διδασκαλίας, διεῖδε τήν ἑαυτοῦ δόξαν, τήν ἐκ τῆς πίστεως τῶν ἐθνῶν, καί ἀνε- ἐθνῶν Παῦλος λέγων: Ἕλληνες σοφίαν ζητοῦσιν. Ὁ Ἕλλην ἀληθῶς ἐγεννήθη, ἵνα φιλοσοφῇ. Διότι ἐγεννήθη διδάσκαλος τῆς ἀνθρωπότητος. προώριστο ἀπό καταβολῆς κόσμου. Τό Ἑλληνιγνώρισε τό ἔθνος, ὅπερ πρός τόν σκοπόν τοῦτο Ἀλλ ἐάν ἡ φιλοσοφία ἐγένετο παιδαγωγός εἰς κόν ἔθνος ἀληθῶς πρός τόν σκοπόν τοῦτον Χριστόν ἕπεται ὅτι ὁ Ἕλλην πλασθείς φιλόσοφος ἐκλήθη ἀπό καταβολῆς κόσμου καί πρός αὐτόν ἐπλάσθη χριστιανός, ἐπλάσθη ἵνα γνωρίσῃ τήν μαρτυρεῖται διαπεπλασμένον ὁ Θεός ἐν τῇ θείᾳ ἀλήθειαν καί διαδῷ αὐτήν τοῖς ἔθνεσιν. Ναί ὁ αὐτοῦ προνοίᾳ διέπλασεν αὐτό ὀφθαλμόν τοῦ 18

19 σώματος τοῦ συγκροτουμένου ὑφ ἁπάσης τῆς ἀνθρωπότητος. Ὁ Ἕλλην ἐκλήθη ἵνα ἐργασθῇ καί ἐν τῷ ἔργῳ τῆς ἀναγεννήσεως» Ἐπιλεγόμενα Μετά ἀπό τά προαναφερθέντα νομίζουμε ὅτι ἡ διάσωση τοῦ ἀρχαιοελληνικῆς φιλοσοφίας πραγματοποιήθηκε μέ τήν ἱστορική σύζευξη ἑλληνισμοῦ καί χριστιανισμοῦ σέ μιά ἐποχή, ὅπου παρήκμαζε ὁ προχριστιανισμός πολιτισμός καί νοσοῦσε ὁ ἐπιλεκτικός ἀριστοκρατικός ἀνθρωποκεντρισμός πού εἶχε καλλιεργηθεῖ. Γιά τήν μοναδική συνύπαρξη φιλοσοφίας καί θεολογίας ὁμιλεῖ καί ὁ καθηγητής τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Α.Π.Θ. Γεώργιος Μαρτζέλος. Σέ σύγγραμμά του θεωρεῖ ὅτι, «οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ὄχι μόνο χρησιμοποιοῦν τή φιλοσοφία, ἀλλά ἀναγκάζονται πολλές φορές νά φιλοσοφήσουν καί οἱ ἴδιοι, προκειμένου νά θεμελιώσουν λογικά τή θεολογία τους, δένοντας ἔτσι τή μιά μέ τήν ἄλλη σέ μιά ἄρρηκτη καί λειτουργική ἑνότητα» 24. Κατόπιν τούτων ἀπόψεις πού θέλουν τήν ὀρθοδοξία, νά ἀντιτάσσεται στήν ἑλληνική φιλοσοφία καί τούς ἐκπροσώπους της εἶναι ἀνιστόρητες, ψευδεῖς καί προέρχονται ἐκ τοῦ πονηροῦ 25. Ἄς προσεγγίσομε λοιπόν μέ νηφαλιότητα τίς πηγές, τά ὑπάρχοντα κείμενα, πρίν ἀποφαινόμεθα γιά θέματα καίρια τά ὁποῖα ἅπτονται τήν ἴδια μας τή ζωή, τήν ἐθνική μας ὑπόσταση, τήν ἱστορική μας πορεία, τήν παρουσία μας ὡς λαοῦ φωτοφόρου καί φωτοδότου τῶν ἄλλων. ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ: 1. Χρήστου Π., Σάκκου Σ., Ἕλληνες Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, Μέγας Ἀθανάσιος Ε.Π.Ε.1, Α Πέτρ. 2, Μεταλληνοῦ Γ., Τουρκοκρατία, ἔκδ. Ἀκρίτας, Ἀθήνα 1988, σσ Αὐτόθι, σ Μεγάλου Ἀθανασίου, Βίος καί πολιτεία Μεγάλου Ἀντωνίου, Ε.Π.Ε. 1, 145, Ἰουστίνου φιλοσόφου καί μάρτυρος, Ἀπολογία Α, PG 6, 397D. 7. Ἰουστίνου φιλοσόφου καί μάρτυρος, Ἀπολογία Β, PG 6, 460C, 465C, 468A. 8. Πλάτωνος, Ἀπολογία Σωκράτους 18 (31α). 9. Ἠρακλείτου, Περί φύσεως ἀποσπάσματα, παρ. Ματσούκα Ν., Δογματική καί Συμβολική Θεολογία, Τόμ. Γ, ἔκδ. Πουρναρᾶ, Θεσσαλονίκη 2001, 388, Προβατάκη Θ., Παραστάσεις ἀρχαίων Ἑλλήνων φιλοσόφων σέ ναούς καί μοναστήρια τῆς Ἀνατολῆς, Ἄγκυρα Ἐλπίδος 10(2002) Αὐτόθι, σ Κλήμεντος Ἀλεξανδρέως, Στρωματεύς ΣΤ, 10 PG 9, 301A-B. 13. Αὐτόθι, σ. 227B. 14. Γρατσέα Γ., Ἡ ἀρετή βιβλικῶς καί φιλοσοφικῶς, Ἐν Ἀθήναις 1964, σ. 11. Βλ. καί Δαλεζίου Α., «Ἀρετή ἐν τῇ ἐλληνικῇ φιλοσοφίᾳ», ΜΕΕ 5, Πελεγρίνη Θ., Οἱ πέντε ἐποχές τῆς φιλοσοφίας, ἔκδ. Ἑλληνικά γράμματα, Ἀθήνα 1997, σ. 67. Βλ. καί Κουτσογιαννοπούλου Δ., Συμβολή εἰς τό σύστημα τῆς ἑλληνικῆς φιλοσοφίας, ἔκδ. Ἠ. Χουρζαμάνη, ἐν Ἀθήναις 1968, σ Brehier Ε., Οἱ μεγάλοι φιλόσοφοι, (Μετ. Ε. Ἀνδρουλιδάκη), ἔκδ. Ἑνωμένοι ἐκδότες, Ἀθήνα,σ Πλάτωνος, Πολιτεία 613Α. Δημητρόπουλου Π., «Πλάτων», Θ.Η.Ε. 10, 427. Βλ. καί Παπανούτσου Ε., Τό θρησκευτικό βίωμα στόν Πλάτωνα, ἔκδ. Δωδώνη, Ἀθήνα 1971, σσ Περισσότερα Βλ. Μπουρνέλη Ἀ., Ἡ ἀρετή στή διδασκαλία τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, φιλοσοφική καί ἁγιογραφική προσέγγιση, ἔκδ. Ν. Παναγόπουλος, Ἀθήνα 2010, σσ Μεγάλου Βασιλείου, Πρός τούς νέους, ὅπως ἄν ἐξ ἑλληνικῶν ὠφελοῖντο λόγων, PG 31, 568 A- B. 18. Γρηγορίου Νύσσης, Βίος Ἁγίου Γρηγορίου θαυματουργοῦ, PG 46, Γρηγορίου Θεολόγου, Ἔπη ἱστορικά, Τμῆμα Β, Εἰς Σέλευκον, Ποίημα 8, PG 38, Γρηγορίου Θεολόγου, Εἰς τόν Μέγαν Βασίλειον Ἐπιτάφιος 21, PG 36, 521D, 524A. 21. Αὐτόθι, σ Αὐτόθι, σ Νεκταρίου Πενταπόλεως, Ἑλληνική φιλοσοφία καί χριστιανισμός, παρ. Χολέβα Κ., Ἑλληνορθόδοξη Παράδοση, Ἀθήνα 2003, σσ Μαρτζέλου Γ., Ὀρθόδοξο δόγμα καί θεολογικός προβληματισμός, Τόμ. Β, ἔκδ. Π. Πουρναρᾶ, Θεσ/νίκη 2000, σ. 20. Πρβλ. καί Ψευτογκᾶ Β., Θέματα Πατερικῆς θεολογίας καί οἰκουμενικότητας, Τόμ. Β, ἔκδ. Κυρομάνος, Θεσ/νίκη 2005, σ Περισσότερα Βλ. Σκόντζου Λ., «Ἡ διάσωση τοῦ ἀρχαιοελληνικοῦ πολιτισμοῦ στήν Ἑλληνορθοδοξία», Ἡ ἀλήθεια 12(2001) 3. 19

20 Μ ελ ε τ ί ο υ Μ ε τ α ξ ά κ η ἀ π όλο γο ς Λ ου κ ᾶ Δ. Π α π α δ ά κ η, Ὀδοντιάτρου-ἱστορικοῦ ΠΡΟΛΟΓΟΣ Στό Τμῆμα Ἀρχείων τῆς Βικελαίας Δημοτικῆς Βιβλιοθήκης Ἡρακλείου, ἀνάμεσα στό πλούσιο ἀρχειακό ὑλικό πού ἀφορᾶ τόν Μελέτιο Μεταξάκη, ὑπάρχει ἔγγραφο ἰδιόχειρο τοῦ Πατριάρχη, στό ὁποῖο συνοπτικά δίδει στοιχεῖα γιά τή ζωή, τίς σπουδές, τή δράση του καί, ἐδῶ κορυφώνεται τό ἱστορικό ἐνδιαφέρον, καταγράφει τήν ἰδεολογία του, ὑπεραμύνεται τῶν πολιτικῶν του ἐπιλογῶν, ἀνασκευάζει τίς ἐναντίον του κατηγορίες. Ὁ Μελέτιος, γεννημένος στό χωριό Παρσᾶς, νῦν Μεταξοχώρι, τῆς Ἐπαρχίας Ἱεραπέτρας τό 1871, εἶναι ἀπό τίς σημαντικότερες μορφές τῆς Χριστιανικῆς Ὀρθοδοξίας. Ὑπηρέτησε τίς Ἐκκλησίες Ἀντιοχείας ὡς Διάκονος, Ἱεροσολύμων ὡς Ἀρχιμανδρίτης, Κύπρου ὡς μητροπολίτης Κιτίου, Ἑλλάδος ὡς μητροπολίτης Ἀθηνῶν, καί ἀνῆλθε στούς πατριαρχικούς θρόνους τῆς Κωνσταντινούπολης καί τῆς Ἀλεξάνδρειας. Καί, καθώς θά δοῦμε, ἦταν ἀπό τούς πρωταγωνιστές τῆς ἑλληνικῆς ἱστορίας τῶν πρώτων δεκαετιῶν τοῦ εἰκοστοῦ αἰώνα. Τό ἔγγραφο ἀποτελεῖται ἀπό 13 δίφυλλα, δηλαδή ἀπό 52 σελίδες, γιά τήν ἀρίθμηση τῶν ὁποίων χρησιμοποιεῖται τό ἑλληνικό μετρικό σύστημα. Ὅσον ἀφορᾶ τή διάρθρωση τοῦ κειμένου, ὁ Μελέτιος, γράφοντας σέ τρίτο πρόσωπο, τό χωρίζει στίς ἑξῆς ἑνότητες: α) Βιογραφικό σημείωμα (σελίδες Α - Δ ). Εἶναι ἡ μόνη ἑνότητα χωρίς ἐπικεφαλίδα ἀπό τόν συντάκτη της. β) Σπουδαί (σελίδα Δ ). γ) Συνοδική δρᾶσις (σελίδα Ε ). δ) Ἐκπαιδευτική δρᾶσις (σελίδες Ε - Η ). ε) Περιοδικά καί Τυπογραφεῖα (σελίδες Η - ΙΓ ). στ) Ὁμιλητική δρᾶσις (σελίδες ΙΓ - ΙΣΤ ). ζ) Ὀργανωτική δρᾶσις (σελίδες ΙΣΤ - ΙΘ ). η) Ἀποστολαί (σελίδες ΙΘ - ΚΖ ). θ) Ἰδεολογία (σελίδες ΚΖ - ΛΣΤ ). ι) Ἡ στάση τοῦ Μελετίου ἐν τῇ Ἑλληνικῇ Κοσμογονίᾳ (σελίδες ΛΣΤ -ΝΒ ). Γιά τή διευκόλυνση τοῦ μελετητῆ ἡ ἀλλαγή σελίδας στό πρωτότυπο σημειώνεται ἀριθμητικά ἐντός ἀγκύλης καί στό δημοσιευμένο κείμενο. Ἀκόμη ἐντός ἀγκύλης δίδονται σύντομες ἐπεξηγήσεις, πληροφορίες, λέξεις πού λείπουν, καί τίθεται ἐρωτηματικό, ὅποτε ὑπάρχει ἀμφιβολία γιά τήν πιστότητα τῆς ἀντιγραφῆς. Ὅσον ἀφορᾶ τά 20 σχόλια, τά περιόρισα κυρίως σέ σύντομες πληροφορίες γιά γεγονότα καί πρόσωπα τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, πού σήμερα δέν εἶναι γνωστά στό εὐρύ κοινό. Κατά τή μεταγραφή τοῦ κειμένου διατήρησα τήν ὀρθογραφία τοῦ Μελετίου καί μόνον πρόσθεσα κόμματα ὅπου χρειάζονται. Σιωπηρά προχώρησα σέ διορθώσεις, ὅπου ἐπρόκειτο ἐμφανῶς γιά ἀβλεψία. Τέλος διατήρησα τήν ὑπογράμμιση λέξεων καί φράσεων, ὅπως ἀκριβῶς ὑπάρχουν στό πρωτότυπο. Στό ἔγγραφο δέν ὑπάρχει χρονολογία καί τόπος σύνταξής του. Ὅμως σχετικές πληροφορίες μᾶς δίδονται σέ δύο σημεῖα στή σελίδα ΚΖ. Στό πρῶτο γίνεται ἀναφορά σέ ἔκθεση τοῦ ἀγγλοκαθολικοῦ ὁμίλου τῶν προσκυνητῶν τοῦ 1925 γιά τόν «ἐν Κηφισίᾳ ἐφησυχάζοντα Πατριάρχην Μελέτιον». Καί στό δεύτερο τονίζεται ὅτι «πάντες οἱ δι Ἀθηνῶν διερχόμενοι Ἐκκλησιαστικοί Ἄγγλοι καί Ἀμερικανοί τόν ἐπιζητοῦν εἰς τό ἐρημητήριόν του». Ἐπιβεβαίωση γιά τή χρονολόγηση μᾶς παρέχει τό γεγονός ὅτι πουθενά στό κείμενο δέν γίνεται ἀναφορά στήν Ἀλεξάνδρεια, ἑπόμενη καί τελευταία θέση διακονίας τοῦ Μελετίου. Ἡ καταγραφή αὐτή μᾶς δίδει καί τό σκηνικό, ἔχοντας κατά νοῦ καί μία φράση ἀπό τόν ἐνθρονιστήριο λόγο του, ἕνα χρόνο ἀργότερα, στήν Ἀλεξάνδρεια: «Ἐπίστευον, ὅτι εἶχεν ἤδη τερματισθῆ ὁριστικῶς τό στάδιον τῆς ἐκκλησιαστικῆς μου διακονίας». Λοιπόν, ἐλάχιστα χρόνια ὕστερα ἀπό τή Μικρασιατική τραγωδία καί τήν τρίτη, τή χειρότερη, τήν Ἅλωση τῆς Πόλης, πού εἶναι ἡ ἀπώλεια τῆς ἐθναρχικῆς ἀποστολῆς τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη, ὁ Μελέτιος μόνος στήν Κηφισιά, γυμνός ἀπό κάθε ἀξίωμα, ὅμως πάντοτε μέ αἴσθημα εὐθύνης, γράφει, ἄς μοῦ ἐπιτραπεῖ τό ὀλιγόστιχο σχόλιο, ἀποδεικνύοντας ὅτι οὐδέποτε ἔχασε, καί ἐκεῖνες ἀκόμη τίς ἐπαχθεῖς ὧρες, τήν ἐμπιστοσύνη του στίς δυνατότητες τοῦ λαοῦ του. Σέ αὐτόν ἀπευθύνεται, ἐπιχειρώντας νά τόν βγάλει ἀπό τήν πλάνη καί τό νοσηρό πάθος πού τόν ὁδηγεῖ τό ἱστορικό ἔλλειμμα. Καί δύο λόγια γιά τόν τίτλο. Ὁ Μελέτιος δέν μᾶς δίδει ἕνα γενικό τίτλο, ὅμως, σύμφωνα μέ τή φύση καί τό περιεχόμενο τοῦ κειμένου, δέν μπόρεσα νά

Εὐλογημένη ἡ ἐπιθυμία τοῦ πλούσιου νέου σήμερα νά

Εὐλογημένη ἡ ἐπιθυμία τοῦ πλούσιου νέου σήμερα νά 13η Κυριακή Λουκᾶ (Λκ. 18, 18 27) 26 Νοεμβρίου 2017 «...πάντα ὅσα ἔχεις πώλησον καί διάδος πτωχοῖς,...καί δεῦρο ἀκολούθει μοι» Εὐλογημένη ἡ ἐπιθυμία τοῦ πλούσιου νέου σήμερα νά μάθει τόν τρόπο τῆς σωτηρίας

Διαβάστε περισσότερα

Κυριακή 2 Ἰουνίου 2019.

Κυριακή 2 Ἰουνίου 2019. 24 Μήνας Ἰούνιος Κυριακή 2 Ἰουνίου 2019. Κυριακή τοῦ τυφλοῦ Ἰω. 9, 1 38. Σήμερα ἡ Ἐκκλησία θέλει νά μᾶς δώσει νά καταλάβουμε ὅτι ὁ Χριστός, ὡς τέλειος Θεός, εἶναι ὁ Μέγας Δημιουργός τοῦ σύμπαντος. Ἡ δημιουργική

Διαβάστε περισσότερα

Κυριακή 3 Μαρτίου 2019.

Κυριακή 3 Μαρτίου 2019. 44 Μήνας Μάρτιος 2019. Κυριακή 3 Μαρτίου 2019. Κυριακή τῆς Ἀπόκρεω. Ματθ. 25, 31 46. «...δεῦτε οἱ εὐλογημένοι τοῦ πατρός μου, κληρονομήσατε τήν ἡτοιμασμένην ὑμῖν βασιλείαν ἀπό καταβολῆς κόσμου» (Ματθ.

Διαβάστε περισσότερα

Κυριακή 23 Ἰουνίου 2019.

Κυριακή 23 Ἰουνίου 2019. 39 Κυριακή 23 Ἰουνίου 2019. Κυριακή τῶν Ἁγίων Πάντων Μτθ. 10, 32 33, 37 38, καί 19, 27 30. «ἀποκριθεὶς ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ ἰδοὺ ἡμεῖς ἀφήκαμεν πάντα καὶ ἠκολουθήσαμέν σοι τί ἄρα ἔσται ἡμῖν;» (Μτθ. 19,

Διαβάστε περισσότερα

Από όλα τα παραμύθια που μου έλεγε ο πατέρας μου τα βράδια πριν κοιμηθώ, ένα μου άρεσε πιο πολύ. Ο Σεβάχ ο θαλασσινός. Επτά ταξίδια είχε κάνει ο

Από όλα τα παραμύθια που μου έλεγε ο πατέρας μου τα βράδια πριν κοιμηθώ, ένα μου άρεσε πιο πολύ. Ο Σεβάχ ο θαλασσινός. Επτά ταξίδια είχε κάνει ο 4 Από όλα τα παραμύθια που μου έλεγε ο πατέρας μου τα βράδια πριν κοιμηθώ, ένα μου άρεσε πιο πολύ. Ο Σεβάχ ο θαλασσινός. Επτά ταξίδια είχε κάνει ο Σεβάχ. Για να δει τον κόσμο και να ζήσει περιπέτειες.

Διαβάστε περισσότερα

Εἰς τήν Κυριακήν τῆς Ὀρθοδοξίας (Α Κυριακή τῶν Νηστειῶν).

Εἰς τήν Κυριακήν τῆς Ὀρθοδοξίας (Α Κυριακή τῶν Νηστειῶν). 25 Φεβρουαρίου 2018. Εἰς τήν Κυριακήν τῆς Ὀρθοδοξίας (Α Κυριακή τῶν Νηστειῶν). Ἰωάν. 1, στίχ. 44 52. «Ἔρχου καί ἴδε» (Ἰωάν. 1, 47). Μία ἀπό τίς μεγαλύτερες ἀγωνίες τοῦ ἀνθρώπου εἶναι νά θέλει νά μιλήσει,

Διαβάστε περισσότερα

«Ο Αϊούλαχλης και ο αετός»

«Ο Αϊούλαχλης και ο αετός» ΠΑΡΑΜΥΘΙ #25 «Ο Αϊούλαχλης και ο αετός» (Φλώρινα - Μακεδονία Καύκασος) Διαγωνισμός παραδοσιακού παραμυθιού ebooks4greeks.gr ΠΑΡΑΜΥΘΙ #25 Ψηφίστε το παραμύθι που σας άρεσε περισσότερο εδώ μέχρι 30/09/2011

Διαβάστε περισσότερα

Εἰς τήν Κυριακήν τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ. (Β Κυριακή τῶν Νηστειῶν).

Εἰς τήν Κυριακήν τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ. (Β Κυριακή τῶν Νηστειῶν). Μήνας Μάρτιος 4 Μαρτίου 2018. Εἰς τήν Κυριακήν τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ. (Β Κυριακή τῶν Νηστειῶν). Μάρκ. 2, 1-12 «...ἰδών δέ ὁ Ἰησοῦς τήν πίστιν αὐτῶν λέγει τῷ παραλυτικῷ τέκνον, ἀφέωνταί σοι αἱ

Διαβάστε περισσότερα

Πριν από πολλά χρόνια ζούσε στη Ναζαρέτ της Παλαιστίνης μια νεαρή κοπέλα, η Μαρία, ή Μαριάμ, όπως τη φώναζαν. Η Μαρία ήταν αρραβωνιασμένη μ έναν

Πριν από πολλά χρόνια ζούσε στη Ναζαρέτ της Παλαιστίνης μια νεαρή κοπέλα, η Μαρία, ή Μαριάμ, όπως τη φώναζαν. Η Μαρία ήταν αρραβωνιασμένη μ έναν Πριν από πολλά χρόνια ζούσε στη Ναζαρέτ της Παλαιστίνης μια νεαρή κοπέλα, η Μαρία, ή Μαριάμ, όπως τη φώναζαν. Η Μαρία ήταν αρραβωνιασμένη μ έναν άνδρα που τον έλεγαν Ιωσήφ. Οι γονείς της, ο Ιωακείμ και

Διαβάστε περισσότερα

Μητρ.Λεμεσού: Όταν δεν υπάρχει η ειρήνη του Θεού, τότε ζηλεύουμε και φοβόμαστε ο ένας τον άλλο

Μητρ.Λεμεσού: Όταν δεν υπάρχει η ειρήνη του Θεού, τότε ζηλεύουμε και φοβόμαστε ο ένας τον άλλο 31 Ιανουαρίου 2019 Μητρ.Λεμεσού: Όταν δεν υπάρχει η ειρήνη του Θεού, τότε ζηλεύουμε και φοβόμαστε ο ένας τον άλλο / Επικαιρότητα Όταν ο άνθρωπος έχει ειρήνη μέσα του και βεβαιωθεί η ψυχή του ότι όντως

Διαβάστε περισσότερα

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ http://hallofpeople.com/gr/bio/aquinas.php ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ Ο μεγαλύτερος και σπουδαιότερος φιλόσοφος του δευτέρου μισού του Μεσαίωνα ήταν ο Θωμάς ο Ακινάτης, που έζησε από το 1225 ως το 1274. Υπήρξε ο σημαντικότερος

Διαβάστε περισσότερα

Η Αγία Σοφία και οι κόρες της Πίστη, Ελπίδα, Αγάπη

Η Αγία Σοφία και οι κόρες της Πίστη, Ελπίδα, Αγάπη Η Αγία Σοφία και οι κόρες της Πίστη, Ελπίδα, Αγάπη Βίος της Αγίας Σοφίας Η Αγία Σοφία έζησε την εποχή που βασίλευε ο ειδωλολάτρης αυτοκράτορας Ανδριανός, περίπου το 117-138 μ.χ. Προερχόταν από μια πόλη

Διαβάστε περισσότερα

Παντί τῷ πληρώματι τῆς καθ ἡμᾶς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἀττικῆς καί Βοιωτίας.

Παντί τῷ πληρώματι τῆς καθ ἡμᾶς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἀττικῆς καί Βοιωτίας. Ἀναγνωσθήτω ἐπ Ἐκκλησία Παντί τῷ πληρώματι τῆς καθ ἡμᾶς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἀττικῆς καί Βοιωτίας. Ἀγαπητοί ἐν Χριστῷ Ἀδελφοί. «Ὁ Χριστός μεθ ἡμῶν καί οὐδείς καθ ἡμῶν» Μέ αἴσθημα εὐθύνης καί πικρίας ἀναλογιζόμενος

Διαβάστε περισσότερα

Εἰς τήν Κυριακήν τοῦ Θωμᾶ.

Εἰς τήν Κυριακήν τοῦ Θωμᾶ. Μήνας Ἀπρίλιος 15 Ἀπριλίου 2018. Εἰς τήν Κυριακήν τοῦ Θωμᾶ. Ἰωάν. 20, 19 31. Κυριακή τοῦ Ἀντίπασχα σήμερα καί ἐδῶ καί μία ἑβδομάδα εἰσήλθαμε στήν πιό χαρούμενη περίοδο τοῦ ἔτους, στήν περίοδο τοῦ Πεντηκοσταρίου.

Διαβάστε περισσότερα

Κυριακή 19 Μαΐου 2019.

Κυριακή 19 Μαΐου 2019. 14 Κυριακή 19 Μαΐου 2019. Κυριακή τοῦ παραλύτου Ἰω. 5, 1 15. «... μετὰ ταῦτα εὑρίσκει αὐτὸν ὁ Ἰησοῦς ἐν τῷ ἱερῷ καὶ εἶπεν αὐτῷ ἴδε ὑγιὴς γέγονας μηκέτι ἁμάρτανε, ἵνα μὴ χεῖρόν σοί τι γένηται» (Ἰω. 5, 14).

Διαβάστε περισσότερα

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΓΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ:

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΓΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ: ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΓΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ: Η ΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ: Η Αικατερίνη είχε κάλλος και ομορφιά ασύγκριτη. Η μητέρα της και οι συγγενείς της την πίεζαν συνεχώς να παντρευτεί, για να μην φύγουν από τα χέρια τους

Διαβάστε περισσότερα

29 Μαΐου 1453: Η ΠΟΛΙΣ ΕΑΛΩ!

29 Μαΐου 1453: Η ΠΟΛΙΣ ΕΑΛΩ! Κωνσταντίνα Ευείδη 29 Μαΐου 1453: Η ΠΟΛΙΣ ΕΑΛΩ! Η χιλιόχρονη αυτοκρατορία έπεσε. Ο θρύλος λέει ότι «ήτανε θέλημα Θεού». Από τότε το φρόνημα των Ελλήνων το κρατάνε ζωντανό ακριβώς αυτοί οι θρύλοι για την

Διαβάστε περισσότερα

Στὴν ἀρχὴ ἦταν ὁ Λόγος. Ὁ Λόγος ἦταν μαζὶ μὲ

Στὴν ἀρχὴ ἦταν ὁ Λόγος. Ὁ Λόγος ἦταν μαζὶ μὲ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ἤ 01ο (01-52) 01-05 Ὁ Λόγος εἶναι Θεὸς καὶ ημιουργὸς τῶν πάντων Στὴν ἀρχὴ ἦταν ὁ Λόγος. Ὁ Λόγος ἦταν μαζὶ μὲ τὸ Θεὸ Πατέρα καὶ ἦταν Θεὸς ὁ Λόγος. Αὐτὸς ἦταν στὴν ἀρχὴ μαζὶ μὲ τὸ Θεὸ Πατέρα.

Διαβάστε περισσότερα

Επιλέγω τα συναισθήματα που βιώνω, και αποφασίζω για τον στόχο που θέλω να πετύχω.

Επιλέγω τα συναισθήματα που βιώνω, και αποφασίζω για τον στόχο που θέλω να πετύχω. Η ΕΥΘΥΝΗ ΓΙΑ ΤΟ ΤΙ ΒΛΕΠΕΙΣ - Από το Κεφάλαιο 21, II. THE RESPONSIBILITY FOR SIGHT - 1. Έχουμε πει επανειλημμένα το πόσα λίγα σου ζητούνται για να μάθεις αυτά τα μαθήματα. Είναι η ίδια μικρή προθυμία που

Διαβάστε περισσότερα

Οι συγγραφείς της Παλαιάς Διαθήκης: άνθρωποι εμπνευσμένοι από το Θεό.

Οι συγγραφείς της Παλαιάς Διαθήκης: άνθρωποι εμπνευσμένοι από το Θεό. Οι συγγραφείς της Παλαιάς Διαθήκης: άνθρωποι εμπνευσμένοι από το Θεό. Το διάγραμμα του χρόνου Εποχή Αβραάμ Θάνατος Μ. Αλεξάνδρου Γέννηση Ιησού Χριστού Άλωση Κων/πολης 2000 1900 1800 1700 1600 1500 1400

Διαβάστε περισσότερα

Ἕνα συγκλονιστικό περιστατικό ἀκούσαμε σήμερα

Ἕνα συγκλονιστικό περιστατικό ἀκούσαμε σήμερα 6η Κυριακή Λουκᾶ (Λκ. 8, 27 39) 22 Ὀκτωβρίου 2017 «Τί ἐμοί καί σοί, Ἰησοῦ υἱέ τοῦ Θεοῦ τοῦ ὑψίστου; δέομαί σου, μή μέ βασανίσῃς» Ἕνα συγκλονιστικό περιστατικό ἀκούσαμε σήμερα στήν εὐαγγελική περικοπή.

Διαβάστε περισσότερα

Είπε ο Θεός: «Ας δημιουργήσουμε τον άνθρωπο σύμφωνα με την εικόνα τη δική μας κι έτσι που να μπορεί να μας μοιάσει κι ας εξουσιάζει τα ψάρια της

Είπε ο Θεός: «Ας δημιουργήσουμε τον άνθρωπο σύμφωνα με την εικόνα τη δική μας κι έτσι που να μπορεί να μας μοιάσει κι ας εξουσιάζει τα ψάρια της Η δημιουργία του ανθρώπου Θεϊκή προέλευση του ανθρώπου Είπε ο Θεός: «Ας δημιουργήσουμε τον άνθρωπο σύμφωνα με την εικόνα τη δική μας κι έτσι που να μπορεί να μας μοιάσει κι ας εξουσιάζει τα ψάρια της θάλασσας,

Διαβάστε περισσότερα

Η Βίβλος για Παιδιά παρουσιάζει. Η Γέννηση του Ιησού Χριστού

Η Βίβλος για Παιδιά παρουσιάζει. Η Γέννηση του Ιησού Χριστού Η Βίβλος για Παιδιά παρουσιάζει Η Γέννηση του Ιησού Χριστού Συγγραφέας: Edward Hughes Εικονογράφηση:M. Maillot Διασκευή:E. Frischbutter; Sarah S. Μετάφραση: Evangelia Zyngiri Παραγωγός: Bible for Children

Διαβάστε περισσότερα

Να ιεραρχήσετε τα παρακάτω στάδια από τις φάσεις της θείας οικονομίας

Να ιεραρχήσετε τα παρακάτω στάδια από τις φάσεις της θείας οικονομίας ΜΑΘΗΜΑ 7 Ο Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Να ιεραρχήσετε τα παρακάτω στάδια από τις φάσεις της θείας οικονομίας σύμφωνα με τη χρονική σειρά που πραγματοποιήθηκαν: 1. Προαναγγελία του Μεσσία

Διαβάστε περισσότερα

Αγάπη: όχι ευκαιρία για καλή πράξη, αλλά

Αγάπη: όχι ευκαιρία για καλή πράξη, αλλά Αγάπη: όχι ευκαιρία για καλή πράξη, αλλά π. Αλέξανδρου Σμέμαν Η επόμενη Κυριακή ονομάζεται Κυριακή της Απόκρεω γιατί στη διάρκεια της εβδομάδας που ακολουθεί αρχίζει μια περιορισμένη νηστεία αποχή κρέατος»

Διαβάστε περισσότερα

Κυριακή 5 Μαΐου 2019.

Κυριακή 5 Μαΐου 2019. 1 Μέρος Γ, Μάιος Αὔγουστος 2019 Μήνας Μάιος Κυριακή 5 Μαΐου 2019. Κυριακή τοῦ Θωμᾶ Ἰω. 20, 19 31. Χριστός Ἀνέστη! Εἶναι τό μήνυμα καί τό τραγούδι τῆς ἐλπίδας καί τῆς χαρᾶς, πού παιανίζει ἀπό τό λαμπροφόρο

Διαβάστε περισσότερα

ΛΕΟΝΤΕΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ

ΛΕΟΝΤΕΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΛΕΟΝΤΕΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ 2014 Αγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστή «Αυτός σήκωσε τις αμαρτίες μας με το ίδιο Του το σώμα στο σταυρό, για να πεθάνουμε κι εμείς ως προς την αμαρτία και να

Διαβάστε περισσότερα

Κυριακή 29η Σεπτεμβρίου 2019 (Κυριακή Β Λουκᾶ).

Κυριακή 29η Σεπτεμβρίου 2019 (Κυριακή Β Λουκᾶ). 21 Κυριακή 29η Σεπτεμβρίου 2019 (Κυριακή Β Λουκᾶ). Λκ. 6, 31 36. «ἀγαπᾶτε τούς ἐχθρούς ὑμῶν» Λκ. 6, 35. Ἀπ ὅλα τά λόγια καί τίς διδασκαλίες τοῦ Ἰησοῦ αὐτός ὁ λόγος Του φαντάζει ὡς ὁ πιό δύσκολος. Ἡ ἀγάπη

Διαβάστε περισσότερα

Θρησκευτικά Α Λυκείου GI_A_THI_0_8712 Απαντήσεις των θεμάτων ΘΕΜΑ Α1

Θρησκευτικά Α Λυκείου GI_A_THI_0_8712 Απαντήσεις των θεμάτων ΘΕΜΑ Α1 Θρησκευτικά Α Λυκείου GI_A_THI_0_8712 Απαντήσεις των θεμάτων ΘΕΜΑ Α1 α) Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις ως σωστές ή λανθασμένες, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, γράφοντας δίπλα στον αριθμό

Διαβάστε περισσότερα

παρακαλώ! ... ένα βιβλίο με μήνυμα

παρακαλώ! ... ένα βιβλίο με μήνυμα παρακαλώ!... ένα βιβλίο με μήνυμα Ένα μήνυμα πού δίνει απάντηση στο βασικό ερώτημα ποιος είναι ο σκοπός της ζωής. Ένα μήνυμα πού ανταποκρίνεται σε κάθε ερωτηματικό και αμφιβολία σου. Η βίβλος μας φανερώνει

Διαβάστε περισσότερα

Εἰς τήν Κυριακήν τοῦ Ἀσώτου.

Εἰς τήν Κυριακήν τοῦ Ἀσώτου. Μήνας Φεβρουάριος 4 Φεβρουαρίου 2018. Εἰς τήν Κυριακήν τοῦ Ἀσώτου. Λουκᾶ 15, 11 32. «...ἄνθρωπός τις εἶχε δύο υἱούς» (Λουκᾶ 15, 11). Μεγάλη ἀμηχανία αἰσθάνεται κάποιος, ὅταν πρέπει νά ἀγγίξει τή σημερινή

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΑΡΧΕΙ ΜΟΝΟ ΕΝΑΣ ΘΕΟΣ!

ΥΠΑΡΧΕΙ ΜΟΝΟ ΕΝΑΣ ΘΕΟΣ! ΥΠΑΡΧΕΙ ΜΟΝΟ ΕΝΑΣ ΘΕΟΣ! (There is only one God) Πού μπορείς να πάς ώστε να απομακρυνθείς από το Θεό; Ο Θεός γεμίζει κάθετόπο και χρόνο. Δεν υπάρχει τόπος χωρίς να είναι εκεί ο Θεός. Ο Θεός μίλησε μέσα

Διαβάστε περισσότερα

Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη σωστή απάντηση από τις αντίστοιχες φράσεις α, β, γ:

Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη σωστή απάντηση από τις αντίστοιχες φράσεις α, β, γ: ΜΑΘΗΜΑ 18 Ο ΟΙ ΑΓΙΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη σωστή απάντηση από τις αντίστοιχες φράσεις α, β, γ: 1. Η αποκατάσταση της προσκύνησης των εικόνων

Διαβάστε περισσότερα

Κυριακή 27 Ἰανουαρίου 2019

Κυριακή 27 Ἰανουαρίου 2019 14 Κυριακή 27 Ἰανουαρίου 2019 15η Κυριακή τοῦ Λουκᾶ. Λουκᾶ 19, 1 10 «...καί σπεύσας κατέβη» (Λκ. 19, 6) Ὁ μικρόσωμος Ζακχαῖος σήμερα παρουσιάζεται μέσ ἀπό τήν εὐαγγελική περικοπή πού ἀκούσαμε ὡς ἕνας γίγαντας

Διαβάστε περισσότερα

...Μια αληθινή ιστορία...

...Μια αληθινή ιστορία... ...Μια αληθινή ιστορία... Στην αρχή ήταν μια άδεια σελίδα. Την είχε ο Καλός Ζωγράφος, που ήταν γνωστός για την ικανότητά του να ζωγραφίζει τέλειες εικόνες. Μια μέρα ο Ζωγράφος άρχισε να ζωγραφίζει αυτή

Διαβάστε περισσότερα

Κυριακή 10 Φεβρουαρίου 2019.

Κυριακή 10 Φεβρουαρίου 2019. 25 Κυριακή 10 Φεβρουαρίου 2019. 17η Κυριακή τοῦ Ματθαίου Ματθ. 15, 21 28. «ὁ δὲ οὐκ ἀπεκρίθη αὐτῇ λόγον» (Ματθ. 15, 23). Μέ τό περιστατικό τῆς Χαναναίας πλουτίζει τή σημερινή ἡμέρα ἡ ἁγία μας Ἐκκλησία,

Διαβάστε περισσότερα

Λόγοι για την παιδαγωγική της οικογένειας (Γέρων Εφραίμ Κατουνακιώτης)

Λόγοι για την παιδαγωγική της οικογένειας (Γέρων Εφραίμ Κατουνακιώτης) 22 Οκτωβρίου 2019 Λόγοι για την παιδαγωγική της οικογένειας (Γέρων Εφραίμ Κατουνακιώτης) Θρησκεία / Κοινωνικά θέματα / Πνευματική ζωή «Είναι πολλά πράγματα, τα οποία ο άνθρωπος δεν τα γνωρίζει, ή, αν τα

Διαβάστε περισσότερα

Να ξαναγράψετε το κείμενο που ακολουθεί συμπληρώνοντας τα κενά με τις

Να ξαναγράψετε το κείμενο που ακολουθεί συμπληρώνοντας τα κενά με τις ΜΑΘΗΜΑ 8 Ο ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ: Η ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ ΕΝΑΝΘΡΩΠΗΣΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ Να ξαναγράψετε το κείμενο που ακολουθεί συμπληρώνοντας τα κενά με τις κατάλληλες λέξεις που δίνονται στην παρένθεση. Σε κάθε κενό αντιστοιχεί

Διαβάστε περισσότερα

Εἰς τήν Κυριακήν τῆς Σταυροπροσκυνήσεως (Γ Κυριακή τῶν Νηστειῶν).

Εἰς τήν Κυριακήν τῆς Σταυροπροσκυνήσεως (Γ Κυριακή τῶν Νηστειῶν). 11 Μαρτίου 2018. Εἰς τήν Κυριακήν τῆς Σταυροπροσκυνήσεως (Γ Κυριακή τῶν Νηστειῶν). Μάρκου 8, 34 9, 1. Ἡμέρα πανεπίσημη σήμερα ἄγει ἡ Ἐκκλησία μας. Ἡμέρα πού ὑψώνεται μπροστά στά ἑκατομμύρια τῶν ὀρθοδόξων

Διαβάστε περισσότερα

Κυριακή 28 Ἰουλίου 2019.

Κυριακή 28 Ἰουλίου 2019. 69 Κυριακή 28 Ἰουλίου 2019. Κυριακή ΣΤ Ματθαίου Μτθ. 9, 1 8. «...ἐξουσίαν ἔχει ὁ υἱός τοῦ ἀνθρώπου ἐπί τῆς γῆς ἀφιέναι ἁμαρτίας...» (Μτθ. 9, 6) Πάντοτε ὁ λόγος περί ἐξουσίας εἶναι ἐπίκαιρος, διότι οἱ ἄνθρωποι

Διαβάστε περισσότερα

Η Βίβλος για Παιδιά παρουσιάζει. Η Γέννηση του Ιησού Χριστού

Η Βίβλος για Παιδιά παρουσιάζει. Η Γέννηση του Ιησού Χριστού Η Βίβλος για Παιδιά παρουσιάζει Η Γέννηση του Ιησού Χριστού Συγγραφέας: Edward Hughes Εικονογράφηση:M. Maillot Διασκευή:E. Frischbutter; Sarah S. Μετάφραση: Evangelia Zyngiri Παραγωγός: Bible for Children

Διαβάστε περισσότερα

Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος: Να λες στη γυναίκα. σου ότι την αγαπάς και να της το δείχνεις.

Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος: Να λες στη γυναίκα. σου ότι την αγαπάς και να της το δείχνεις. Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος: Να λες στη γυναίκα σου ότι την αγαπάς και να της το δείχνεις. Επιμέλεια: Βασιλική Σωτηριάδη Θεού πλάσμα είναι η γυναίκα. Με την αποστροφή σου δεν προσβάλλεις εκείνην, αλλά

Διαβάστε περισσότερα

Μαθημα 1. Η λατρεία στη ζωή των πιστών σήμερα

Μαθημα 1. Η λατρεία στη ζωή των πιστών σήμερα Μαθημα 1. Η λατρεία στη ζωή των πιστών σήμερα ΣΤΟΧΟΙ: Οι μαθητές να 1. Διατυπώνουν τους προβληματισμούς τους γύρω από τη λατρεία. 2. Υποστηρίζουν με επιχειρήματα ότι στη χριστιανική θρησκεία η λατρεία

Διαβάστε περισσότερα

5 Μαρτίου Το μυστήριο της ζωής. Θρησκεία / Θεολογία. Άγιος Ιουστίνος Πόποβιτς ( 1979)

5 Μαρτίου Το μυστήριο της ζωής. Θρησκεία / Θεολογία. Άγιος Ιουστίνος Πόποβιτς ( 1979) 5 Μαρτίου 2019 Το μυστήριο της ζωής Θρησκεία / Θεολογία Άγιος Ιουστίνος Πόποβιτς ( 1979) Η ζωή πάνω στη γη έλκει την καταγωγή της από τον ουρανό η ζωή του ανθρώπου έλκει την καταγωγή της από τον Θεό. Τα

Διαβάστε περισσότερα

Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου, Αυτοβιογραφία

Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου, Αυτοβιογραφία Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου, Αυτοβιογραφία Ποιά ηρωικά χαρακτηριστικά έχει η ηρωίδα κατά τη γνώμη σας; Κατά τη γνώμη μου και μόνο που χαρακτηρίζουμε την Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου ηρωίδα δείχνει ότι

Διαβάστε περισσότερα

Οι άγιοι απόστολοι Παύλος και Βαρνάβας

Οι άγιοι απόστολοι Παύλος και Βαρνάβας Το άνοιγμα του Χριστιανισμού στον εθνικό κόσμο Οι άγιοι απόστολοι Παύλος και Βαρνάβας Ο Βαρνάβας Υπήρξε πιθανώς ένας από τους εβδομήκοντα αποστόλους του Κυρίου. Γεννήθηκε στη Σαλαμίνα της Κύπρου. Το πραγματικό

Διαβάστε περισσότερα

Αρνητική απάντηση για τέλεση Θείας Λειτουργίας στα Κατεχόμενα- Υπό κατάρρευση Ναοί- Θέλουν να κάνουν Ιστορική Μονή Τέμενος

Αρνητική απάντηση για τέλεση Θείας Λειτουργίας στα Κατεχόμενα- Υπό κατάρρευση Ναοί- Θέλουν να κάνουν Ιστορική Μονή Τέμενος 11/04/2019 Αρνητική απάντηση για τέλεση Θείας Λειτουργίας στα Κατεχόμενα- Υπό κατάρρευση Ναοί- Θέλουν να κάνουν Ιστορική Μονή Τέμενος Αυτοκέφαλες Εκκλησίες / Εκκλησία της Κύπρου Αρνητική ήταν η απάντηση

Διαβάστε περισσότερα

Ο Γέροντας Ιωσήφ εμφανίσθηκε πολλές φορές μετά την κοίμηση του

Ο Γέροντας Ιωσήφ εμφανίσθηκε πολλές φορές μετά την κοίμηση του 2 Οκτωβρίου 2019 Ο Γέροντας Ιωσήφ εμφανίσθηκε πολλές φορές μετά την κοίμηση του / Αφιέρωμα στον Γέροντα Ιωσήφ Ησυχαστή Γέροντας Εφραίμ, Προηγούμενος Ι.Μ. Φιλοθέου Α Αργότερα, μας είπε ο παπα-εφραίμ ο Κατουνακιώτης

Διαβάστε περισσότερα

Πώς να μελετάμε τη Βίβλο

Πώς να μελετάμε τη Βίβλο Πώς να μελετάμε τη Βίβλο του David Batty Οδηγός Μελέτης Έκδοση 5 Πώς να μελετάμε τη Βίβλο Οδηγός Μελέτης 5η έκδοση του David Batty Σημείωση: Τα εδάφια της Βίβλου όπου αυτά αναφέρονται, είναι από τη νεοελληνική

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΣ ΠΡΩΤΟΓΗΡΟΥ Πρωτοδίκου Διοικητικών Δικαστηρίων ΟΜΙΛΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΗΣ ΧΟΡΩΔΙΑΣ ΟΡΧΗΣΤΡΑΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΧΑΛΚΙΔΟΣ

ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΣ ΠΡΩΤΟΓΗΡΟΥ Πρωτοδίκου Διοικητικών Δικαστηρίων ΟΜΙΛΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΗΣ ΧΟΡΩΔΙΑΣ ΟΡΧΗΣΤΡΑΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΧΑΛΚΙΔΟΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΣ ΠΡΩΤΟΓΗΡΟΥ Πρωτοδίκου Διοικητικών Δικαστηρίων ΟΜΙΛΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΗΣ ΧΟΡΩΔΙΑΣ ΟΡΧΗΣΤΡΑΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΧΑΛΚΙΔΟΣ Κυριακή 19 Δεκεμβρίου 2010 Έμπλεη ευγνωμοσύνης, με βαθιά

Διαβάστε περισσότερα

ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΙΛΙΟΥ, ΑΧΑΡΝΩΝ ΚΑΙ ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΕΩΣ

ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΙΛΙΟΥ, ΑΧΑΡΝΩΝ ΚΑΙ ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΕΩΣ ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΙΛΙΟΥ, ΑΧΑΡΝΩΝ ΚΑΙ ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΕΩΣ Η αλήθεια για τους Μάρτυρες του Ιεχωβά Ιστορία της Εταιρείας Η οργάνωση των «Μαρτύρων του Ιεχωβά», των γνωστών χιλιαστών, είναι μια πολυεθνική εταιρεία.

Διαβάστε περισσότερα

«Πώς να ξέρει κανείς πού στέκει; Με αγγίζεις στο παρελθόν, σε νιώθω στο παρόν» Μυρσίνη-Νεφέλη Κ. Παπαδάκου «Νερό. Εγώ»

«Πώς να ξέρει κανείς πού στέκει; Με αγγίζεις στο παρελθόν, σε νιώθω στο παρόν» Μυρσίνη-Νεφέλη Κ. Παπαδάκου «Νερό. Εγώ» «Πώς να ξέρει κανείς πού στέκει; Με αγγίζεις στο παρελθόν, σε νιώθω στο παρόν» Μυρσίνη-Νεφέλη Κ. Παπαδάκου «Νερό. Εγώ» ΚΕΦΆΛΑΙΟ 1 ΘΑ ΣΟΥ ΠΩ τι πιστεύω για την εξαφάνιση, αλλά δώσε μου λίγο χρόνο. Όχι,

Διαβάστε περισσότερα

μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου

μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου Δύο Σε μια σπουδαία αρχαία πόλη που την έλεγαν Ουρούκ, ζούσε ένας νεαρός βασιλιάς, ο Γκιλγκαμές. Πατέρας του Γκιλγκαμές ήταν ο βασιλιάς Λουγκαλμπάντα και μητέρα του η

Διαβάστε περισσότερα

Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, και 3 επιλέγοντας τη σωστή

Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, και 3 επιλέγοντας τη σωστή ΜΑΘΗΜΑ 6 Ο ΠΟΙΗΣΩΜΕΝ ΑΝΘΡΩΠΟΝ... Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, και 3 επιλέγοντας τη σωστή απάντηση, κατά τη διδασκαλία του Χριστιανισμού, από τις αντίστοιχες φράσεις α, β, γ. Στη συνέχεια,

Διαβάστε περισσότερα

ΝΑΖΙΜ ΧΙΚΜΕΤ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ Η ΠΙΟ ΟΜΟΡΦΗ ΘΑΛΑΣΣΑ

ΝΑΖΙΜ ΧΙΚΜΕΤ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ Η ΠΙΟ ΟΜΟΡΦΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΝΑΖΙΜ ΧΙΚΜΕΤ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ Η ΠΙΟ ΟΜΟΡΦΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Να γελάσεις απ' τα βάθη των χρυσών σου ματιών είμαστε μες στο δικό μας κόσμο Η πιο όμορφη θάλασσα είναι αυτή που δεν έχουμε ακόμα ταξιδέψει Τα πιο

Διαβάστε περισσότερα

Μαρτυρίες για τη προσωπικότητα του Γέροντα Αιμιλιανού

Μαρτυρίες για τη προσωπικότητα του Γέροντα Αιμιλιανού 4 Ιουνίου 2019 Μαρτυρίες για τη προσωπικότητα του Γέροντα Αιμιλιανού Θρησκεία / Σύγχρονες Πνευματικές Μορφές Γέροντας Ελισαίος, Καθηγούμενος Ι.Μ. Σίμωνος Πέτρας Δεν είναι όμως οι δικές μας μαρτυρίες αλλά

Διαβάστε περισσότερα

πανέτοιμος για να έλθει είναι πολύ πρόθυμος και έτοιμος κάθε στιγμή με ευχαρίστηση, με χαρά, με καλή διάθεση, να έλθει να επισκιάσει και να βοηθήσει

πανέτοιμος για να έλθει είναι πολύ πρόθυμος και έτοιμος κάθε στιγμή με ευχαρίστηση, με χαρά, με καλή διάθεση, να έλθει να επισκιάσει και να βοηθήσει Κύριε των Δυνάμεων «Κύριε των δυνάμεων μεθ ημών γενού». Πώς ο Κύριος θα είναι μαζί μας. Ο Χριστός είναι δύναμη. «Κύριε των δυνάμεων μεθ ημών γενού». Άραγε τί θέλουν να πουν αυτά τα λόγια; Κάτι καλό όμως

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΥΤΕΡΗ ΑΝΑΦΟΡΑ. Γι αυτό και εμείς, ενωμένοι με τους Αγγέλους και τους αγίους, διακηρύττουμε τη δόξα σου αναφωνώντας και λέγοντας (ψάλλοντας):

ΔΕΥΤΕΡΗ ΑΝΑΦΟΡΑ. Γι αυτό και εμείς, ενωμένοι με τους Αγγέλους και τους αγίους, διακηρύττουμε τη δόξα σου αναφωνώντας και λέγοντας (ψάλλοντας): ΔΕΥΤΕΡΗ ΑΝΑΦΟΡΑ 99. Παρ ότι η δεύτερη ευχή είναι συγκροτημένη με το προοίμιό της, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και με άλλα προοίμια, ιδιαίτερα με εκείνα που σε περίληψη περιγράφουν το Μυστήριο της Σωτηρίας,

Διαβάστε περισσότερα

Ὁ χορτασμός τῶν πεντακισχιλίων

Ὁ χορτασμός τῶν πεντακισχιλίων ΜΑΘΗΜΑ 25ο Λκ 9,10-17 Ὁ χορτασμός τῶν πεντακισχιλίων Ἔχετε κάνει ποτέ πικνίκ στήν ὕπαιθρο; Στίς ἐκδρομές πού κάνετε μέ τό σχολεῖο ἴσως θά εἴχατε τήν εὐκαιρία νά καθίσετε καταγῆς στό χλωρό χορτάρι καί ν

Διαβάστε περισσότερα

Πανήγυρη Αγίου Γεωργίου 2016

Πανήγυρη Αγίου Γεωργίου 2016 1 Πανήγυρη Αγίου Γεωργίου 2016 Αγαπητοί μου Αδελφοί, λίγες ημέρες μετά από τη λαμπρή πανήγυρη της Ανάστασης του Κυρίου, πλημμυρισμένοι από πνευματική χαρά εορτάζουμε σήμερα τον Μεγαλομάρτυρα Άγιο Γεώργιο,

Διαβάστε περισσότερα

Κυριακή 20 Ἰανουαρίου 2019.

Κυριακή 20 Ἰανουαρίου 2019. 6 Κυριακή 20 Ἰανουαρίου 2019. 12η Κυριακή τοῦ Λουκᾶ. Λουκᾶ 17, 11-19. «Ἰησοῦ ἐπιστάτα, ἐλέησον ἡμᾶς». (Λκ. 17, 13) Δέν θά σταθοῦμε στή μεγάλη εὐεργεσία πού ἔκανε ὁ Κύριος στούς δέκα λεπρούς. Οὔτε στήν

Διαβάστε περισσότερα

Ντοκουμέντο: Ο Αρχιεπ. Αμερικής στον Γέροντα Εφραίμ της Αριζόνας. Δηλώνει στήριξη στα Μοναστήρια και ευγνωμοσύνη στον Γέροντα (ηχητικό)

Ντοκουμέντο: Ο Αρχιεπ. Αμερικής στον Γέροντα Εφραίμ της Αριζόνας. Δηλώνει στήριξη στα Μοναστήρια και ευγνωμοσύνη στον Γέροντα (ηχητικό) 13/08/2019 Ντοκουμέντο: Ο Αρχιεπ. Αμερικής στον Γέροντα Εφραίμ της Αριζόνας. Δηλώνει στήριξη στα Μοναστήρια και ευγνωμοσύνη στον Γέροντα (ηχητικό) Οικουμενικό Πατριαρχείο / Αρχιεπισκοπή Αμερικής / Επικαιρότητα

Διαβάστε περισσότερα

Κυριακή 30 Ἰουνίου 2019.

Κυριακή 30 Ἰουνίου 2019. 45 Κυριακή 30 Ἰουνίου 2019. Κυριακή Β Ματθαίου Σύναξις τῶν ἁγίων ἐνδόξων 12 ἀποστόλων Μτθ. 9, 36 καί 10, 1 8. Εἶναι ἄδικο οἱ κατώτεροι καί οἱ μέτριοι νά ὁμιλοῦν γιά τούς ἀρίστους καί τούς τελείους. Ἐντούτοις

Διαβάστε περισσότερα

Μέτρο για όλα ο άνθρωπος; (Μέρος 2o)

Μέτρο για όλα ο άνθρωπος; (Μέρος 2o) 31 Ιανουαρίου 2015 Μέτρο για όλα ο άνθρωπος; (Μέρος 2o) / Γέροντας Ιωσήφ Βατοπαιδινός ( 2009) Αν και το πρόβλημα του καλού και του κακού είναι το πιο δύσκολο και βασανιστικό για την ανθρώπινη ζωή και συνείδηση,

Διαβάστε περισσότερα

Ευχαριστώ Ολόψυχα για την Δύναμη, την Γνώση, την Αφθονία, την Έμπνευση και την Αγάπη...

Ευχαριστώ Ολόψυχα για την Δύναμη, την Γνώση, την Αφθονία, την Έμπνευση και την Αγάπη... Ευχαριστώ Ολόψυχα για την Δύναμη, την Γνώση, την Αφθονία, την Έμπνευση και την Αγάπη... τον Δάσκαλο μου, Γιώργο Καραθάνο την Μητέρα μου Καλλιόπη και τον γιο μου Ηλία-Μάριο... Ευχαριστώ! 6 ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΡΙΤΗ ΑΝΑΦΟΡΑ. Ας υψώσουμε τις καρδιές μας. Είναι στραμμένες προς τον Κύριο. Ας ευχαριστήσουμε τον Κύριο τον Θεό μας. Άξιο και δίκαιο.

ΤΡΙΤΗ ΑΝΑΦΟΡΑ. Ας υψώσουμε τις καρδιές μας. Είναι στραμμένες προς τον Κύριο. Ας ευχαριστήσουμε τον Κύριο τον Θεό μας. Άξιο και δίκαιο. 107. Ο Κύριος να είναι μαζί σας. Και με το πνεύμα σου. ΤΡΙΤΗ ΑΝΑΦΟΡΑ Ας υψώσουμε τις καρδιές μας. Είναι στραμμένες προς τον Κύριο. Ας ευχαριστήσουμε τον Κύριο τον Θεό μας. Άξιο και δίκαιο. Ακολουθεί το

Διαβάστε περισσότερα

Εργασία Οδύσσειας: θέμα 2 ο «Γράφω το ημερολόγιο του κεντρικού ήρωα ή κάποιου άλλου προσώπου» Το ημερολόγιο της Πηνελόπης

Εργασία Οδύσσειας: θέμα 2 ο «Γράφω το ημερολόγιο του κεντρικού ήρωα ή κάποιου άλλου προσώπου» Το ημερολόγιο της Πηνελόπης Το ημερολόγιο της Πηνελόπης Εργασία Οδύσσειας: θέμα 2 ο «Γράφω το ημερολόγιο του κεντρικού ήρωα ή κάποιου άλλου προσώπου» Το ημερολόγιο της Πηνελόπης Το ημερολόγιο: «ημέρα της αποχώρησης Αγαπημένο μου

Διαβάστε περισσότερα

ΣΑΑΝΤΙ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ: «Ο ΚΗΠΟΣ ΜΕ ΤΑ ΡΟΔΑ» ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΑΔΑΜ

ΣΑΑΝΤΙ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ: «Ο ΚΗΠΟΣ ΜΕ ΤΑ ΡΟΔΑ» ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΑΔΑΜ ΣΑΑΝΤΙ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ: «Ο ΚΗΠΟΣ ΜΕ ΤΑ ΡΟΔΑ» ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΑΔΑΜ Τα παιδιά του Αδάμ είναι τα άκρα ενός σώματος, Μοιράζονται όλα την ίδια ρίζα. Όταν ένα άκρο περνάει τις μέρες του

Διαβάστε περισσότερα

ΣΟΡΕΝ ΚΙΡΚΕΓΚΩΡ

ΣΟΡΕΝ ΚΙΡΚΕΓΚΩΡ http://hallofpeople.com/gr.php?user=κίρκεγκωρ ΣΟΡΕΝ ΚΙΡΚΕΓΚΩΡ Απόσπασμα από Το κεντρί της ύπαρξης, μετάφραση: Κώστας Νησιώτης «Μια φορά ζούμε», λέει ένας, και θέλει να πάει στο Παρίσι πριν πεθάνει. «Μια

Διαβάστε περισσότερα

3 ο Δημοτικό Σχολείο Βροντάδου Χίου Οι Τρεις Ιεράρχες, η ζωή και το έργο τους. Χίος, 29 Ιανουαρίου 2016 Εκπαιδευτικός: Κωσταρή Αντωνία

3 ο Δημοτικό Σχολείο Βροντάδου Χίου Οι Τρεις Ιεράρχες, η ζωή και το έργο τους. Χίος, 29 Ιανουαρίου 2016 Εκπαιδευτικός: Κωσταρή Αντωνία 3 ο Δημοτικό Σχολείο Βροντάδου Χίου Οι Τρεις Ιεράρχες, η ζωή και το έργο τους Χίος, 29 Ιανουαρίου 2016 Εκπαιδευτικός: Κωσταρή Αντωνία Εισαγωγή Και οι τρεις γεννήθηκαν τον 4ο αιώνα μ.χ., στα Βυζαντινά Χρόνια.

Διαβάστε περισσότερα

30α. Η τέταρτη σταυροφορία και η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους

30α. Η τέταρτη σταυροφορία και η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους 30α. Η τέταρτη σταυροφορία και η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους Οι σταυροφόροι βοηθούμενοι από τους Βενετούς καταλαμβάνουν την Πόλη. Πολλοί Έλληνες αναγκάζονται να φύγουν και να ιδρύσουν

Διαβάστε περισσότερα

Η ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟΥ ΕΚ ΓΕΝΕΤΗΣ ΤΥΦΛΟΥ (Ιω. 9, 1-38)

Η ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟΥ ΕΚ ΓΕΝΕΤΗΣ ΤΥΦΛΟΥ (Ιω. 9, 1-38) Η ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟΥ ΕΚ ΓΕΝΕΤΗΣ ΤΥΦΛΟΥ (Ιω. 9, 1-38) ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΝΙΚΟΠΟΛΕΩΣ ΜΕΛΕΤΙΟΥ (Διασκευή ομιλίας στον Γυμνότοπο την 1/6/2003) 1. Το δράμα του σκοταδιού Σήμερα το Ευαγγέλιο μας μίλησε για έναν «τυφλό εκ

Διαβάστε περισσότερα

Νεομάρτυς Ευγένιος Ροντιόνωφ

Νεομάρτυς Ευγένιος Ροντιόνωφ Νεομάρτυς Ευγένιος Ροντιόνωφ Μαρτύρησε στις 23 Μαΐου 1996 Ο Νεομάρτυρας Ευγένιος Ροντιόνωφ γεννήθηκε στις 23 Μαΐου 1977 κοντά στη Μόσχα και συγκεκριμένα στο χωριό Κουρίλοβο, στην περιοχή της πόλεως Παντόλσκ-.

Διαβάστε περισσότερα

Αυτός είναι ο αγιοταφίτης που περιθάλπει τους ασθενείς αδελφούς του. Έκλεισε τα μάτια του Μακαριστού ηγουμένου του Σαραντάριου.

Αυτός είναι ο αγιοταφίτης που περιθάλπει τους ασθενείς αδελφούς του. Έκλεισε τα μάτια του Μακαριστού ηγουμένου του Σαραντάριου. 01/08/2019 Αυτός είναι ο αγιοταφίτης που περιθάλπει τους ασθενείς αδελφούς του. Έκλεισε τα μάτια του Μακαριστού ηγουμένου του Σαραντάριου. Πατριαρχεία / Πατριαρχείο Ιεροσολύμων Ο ηγούμενος της Ιεράς Μονής

Διαβάστε περισσότερα

Ο εγωιστής γίγαντας. Μεταγραφή : Γλυμίτσα Ευθυμία. Διδασκαλείο Δημοτικής Εκπαίδευσης. «Αλέξανδρος Δελμούζος»

Ο εγωιστής γίγαντας. Μεταγραφή : Γλυμίτσα Ευθυμία. Διδασκαλείο Δημοτικής Εκπαίδευσης. «Αλέξανδρος Δελμούζος» Ο εγωιστής γίγαντας Μεταγραφή : Γλυμίτσα Ευθυμία Διδασκαλείο Δημοτικής Εκπαίδευσης «Αλέξανδρος Δελμούζος» 2010-2011 Κάθε απόγευμα μετά από το σχολείο τα παιδιά πήγαιναν για να παίξουν στον κήπο του γίγαντα.

Διαβάστε περισσότερα

6. '' Καταλαβαίνεις οτι κάτι έχει αξία, όταν το έχεις στερηθεί και το αναζητάς. ''

6. '' Καταλαβαίνεις οτι κάτι έχει αξία, όταν το έχεις στερηθεί και το αναζητάς. '' 1. '' Τίποτα δεν είναι δεδομένο. '' 2. '' Η μουσική είναι η τροφή της ψυχής. '' 3. '' Να κάνεις οτι έχει νόημα για σένα, χωρίς όμως να παραβιάζεις την ελευθερία του άλλου. '' 4. '' Την πραγματική μόρφωση

Διαβάστε περισσότερα

Η ΠΑΡΑΒΟΛΗ ΤΟΥ ΤΕΛΩΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΦΑΡΙΣΑΙΟΥ (Λουκ. 18, 10-14)

Η ΠΑΡΑΒΟΛΗ ΤΟΥ ΤΕΛΩΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΦΑΡΙΣΑΙΟΥ (Λουκ. 18, 10-14) Η ΠΑΡΑΒΟΛΗ ΤΟΥ ΤΕΛΩΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΦΑΡΙΣΑΙΟΥ (Λουκ. 18, 10-14) ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΝΙΚΟΠΟΛΕΩΣ ΜΕΛΕΤΙΟΥ (Διασκευή ομιλίας στη Γραμμενίτσα στις 20/2/2000) 1. Αδάμ πού κατάντησες; Ο Θεός μάς απευθύνει πολλά ερωτήματα

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕ 5. Ο Ευαγγελισμός της Μαρίας για τη γέννηση του Μεσσία

ΔΕ 5. Ο Ευαγγελισμός της Μαρίας για τη γέννηση του Μεσσία ΔΕ 5. Ο Ευαγγελισμός της Μαρίας για τη γέννηση του Μεσσία Ευαγγελισμός Ευαγγελισμός είναι η ανακοίνωση στην Παναγία της καλής είδησης ότι θα γεννήσει τον Μεσσία, αυτόν που υποσχέθηκε ο Θεός και περίμενε

Διαβάστε περισσότερα

Ομιλία στην Σχολική Εορτή των Τριών Ιεραρχών Γυμνάσιο Ξυλοφάγου

Ομιλία στην Σχολική Εορτή των Τριών Ιεραρχών Γυμνάσιο Ξυλοφάγου Ομιλία στην Σχολική Εορτή των Τριών Ιεραρχών Γυμνάσιο Ξυλοφάγου Ήταν γύρω στον 11 ου αι. στα χρόνια του Αλέξιου Κομνηνού όταν στην Κωνσταντινούπολη ξέσπασε με νέα διαμάχη. Άνθρωποι των γραμμάτων και μη,

Διαβάστε περισσότερα

Συνέντευξη του Ν. Λυγερού στην εκπομπή «Καλή σας ημέρα» ΡΙΚ 1, 03/11/2014

Συνέντευξη του Ν. Λυγερού στην εκπομπή «Καλή σας ημέρα» ΡΙΚ 1, 03/11/2014 Συνέντευξη του Ν. Λυγερού στην εκπομπή «Καλή σας ημέρα» ΡΙΚ 1, 03/11/2014 Δημοσιογράφος: -Μπορούν να συνυπάρξουν η θρησκεία και η επιστήμη; Ν.Λυγερός: -Πρώτα απ όλα συνυπάρχουν εδώ και αιώνες, και κάτι

Διαβάστε περισσότερα

Πώς τον λένε τον θεό σου;

Πώς τον λένε τον θεό σου; Γιαν φον Χόλεμπεν Τζέιν Μπερ Κράουζε Πώς τον λένε τον θεό σου; Απορίες των παιδιών για πέντε θρησκείες Περιεχόμενα Ένας κόσμος, πολλές θρησκείες 10 Ο Θεός και η Ψυχή του Κόσμου 37 Πίστη και καθημερινότητα

Διαβάστε περισσότερα

Εἰς τήν Κυριακήν τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Σιναῒτου, συγγραφέως τῆς Κλίμακος. (Δ Κυριακή τῶν Νηστειῶν).

Εἰς τήν Κυριακήν τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Σιναῒτου, συγγραφέως τῆς Κλίμακος. (Δ Κυριακή τῶν Νηστειῶν). 18 Μαρτίου 2018. Εἰς τήν Κυριακήν τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Σιναῒτου, συγγραφέως τῆς Κλίμακος. (Δ Κυριακή τῶν Νηστειῶν). Μάρκ. 9, 17-31 «Τοῦτο τό γένος ἐν οὐδενί δύναται ἐξελθεῖν εἰ μή ἐν προσευχῇ καί νηστείᾳ»

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 5. Κωνσταντινούπολη, 29 Μαίου 1453, Τρίτη μαύρη και καταραμένη

Κεφάλαιο 5. Κωνσταντινούπολη, 29 Μαίου 1453, Τρίτη μαύρη και καταραμένη Κεφάλαιο 5 Κωνσταντινούπολη, 29 Μαίου 1453, Τρίτη μαύρη και καταραμένη Έφτασε μια μισάνοιχτη πόρτα, ένα μικρό κενό στο χώρο και το χρόνο, σαν ένα ασήμαντο λάθος της Ιστορίας για να πέσει η Πόλη. Εκείνο

Διαβάστε περισσότερα

Το ημερολόγιό μου Πηνελόπη

Το ημερολόγιό μου Πηνελόπη Το ημερολόγιό μου Πηνελόπη Οι πρώτες μου σκέψεις Ο Οδυσσέας έφυγε και τώρα είμαι μόνη μου. Πρέπει να τα έχω όλα υπό έλεγχο Όμως, με τους μνηστήρες στα πόδια μου δε μπορώ άλλο!!! Πρέπει κάτι να κάνω γιατί

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΛΟΣ 1ης ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ

ΤΕΛΟΣ 1ης ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΡΧΗ 1ης ΣΕΛΙΔΑΣ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ : ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΤΑΞΗ / ΤΜΗΜΑ : Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΠΕΡΙΟΔΟΥ : ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2018 ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ : 3 Διδαγμένο κείμενο Ἀριστοτέλους Πολιτικά (Α1,1/Γ1,2/Γ1,3-4/6/12)

Διαβάστε περισσότερα

Μητρ. Δημητριάδος: Η Μακεδονία είναι μία και ελληνική

Μητρ. Δημητριάδος: Η Μακεδονία είναι μία και ελληνική 28/12/2018 Μητρ. Δημητριάδος: Η Μακεδονία είναι μία και ελληνική Μητροπολιτικό Έργο / Ι.Μ. Δημητριάδος και Αλμυρού Σκέψεις στην ανατολή του νέου χρόνου Σκέψεις καρδιάς κατέθεσε ο Σεβ. Μητροπολίτης Δημητριάδος

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ. Η χαρά της αγάπης

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ. Η χαρά της αγάπης ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Η χαρά της αγάπης Καρδιά που φιλοξενεί όλους Ο Αβραάμ και η Σάρρα Μια μέρα, ο Αβραάμ καθόταν μπροστά στη σκηνή του κάτω από μια βελανιδιά. Ήταν μεσημέρι κι έκανε πολλή ζέστη. Τρεις άγνωστοι

Διαβάστε περισσότερα

1.5 ΑΘΕΪΑ (5 ο δίωρο)

1.5 ΑΘΕΪΑ (5 ο δίωρο) 1.5 ΑΘΕΪΑ (5 ο δίωρο) Προσδοκώμενα Μαθησιακά Αποτελέσματα Οι μαθητές/μαθήτριες να: - εξετάζουν το φαινόμενο της αθεΐας ως άρνηση/απόρριψη του Θεού, διακρίνουν την επίδραση της αθεΐας σε διαμόρφωση πεποιθήσε

Διαβάστε περισσότερα

Κυριακή 12 Μαΐου 2019.

Κυριακή 12 Μαΐου 2019. 8 Κυριακή 12 Μαΐου 2019. Κυριακή τῶν μυροφόρων Μρκ. 15, 43 16, 8. Οἱ μεγάλες ἀποφάσεις, τά μεγάλα ἐμπόδια, οἱ μεγάλες νίκες. Αὐτός θά μποροῦσε νά εἶναι ἕνας καλός τίτλος γιά τή σημερινή Κυριακή. Ἡ Ἐκκλησία

Διαβάστε περισσότερα

21 ΜΑΡΤΙΟΥ 2016 ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΚΑΤΆ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΦΥΛΕΤΙΚΩΝ ΔΙΑΚΡΙΣΕΩΝ

21 ΜΑΡΤΙΟΥ 2016 ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΚΑΤΆ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΦΥΛΕΤΙΚΩΝ ΔΙΑΚΡΙΣΕΩΝ 21 ΜΑΡΤΙΟΥ 2016 ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΚΑΤΆ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΦΥΛΕΤΙΚΩΝ ΔΙΑΚΡΙΣΕΩΝ 1 ο Νηπιαγωγείο Κυπαρισσίας Διαβάσαμε το παραμύθι: «ΧΑΡΟΥΜΕΝΟ ΛΙΒΑΔΙ» Ερώτηση: ΠΟΙΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΔΕΧΟΝΤΑΙ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ; - Αυτοί

Διαβάστε περισσότερα

Οι Άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος

Οι Άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος Οι Άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος Τήν 11η τοῦ μηνός Μαΐου ἑορτάζει ἡ Εκκλησία μας τή μνήμη τῶν δύο ἰσαποστόλων ἁγίων Κυρίλλου καί Μεθοδίου, φωτιστῶν τῶν Σλαύων. Οἱ ἅγιοι αὐτοί ἔζησαν τόν ἔνατο μ. Χ. αἰ.,

Διαβάστε περισσότερα

ISSP 1998 Religion II. - Questionnaire - Cyprus

ISSP 1998 Religion II. - Questionnaire - Cyprus ISSP 1998 Religion II - Questionnaire - Cyprus Για σας. Είμαστε από το Κέντρο Ερευνών του Cyprus College. Kάνουμε μια διεθνή έρευνα για κοινωνικές και ηθικές αντιλήψεις. Η έρευνα αυτή γίνεται ταυτόχρονα

Διαβάστε περισσότερα

Παρόμοια νὰ σκεφθῇς ὅτι καὶ ἕνας ποὺ στέκεται κοντὰ σὲ μία μεγάλη πυρκαϊά, διατηρεῖ τὴν θερμότητα γιὰ πολὺ καιρὸ καὶ μετὰ τὴν ἀπομάκρυνσί του ἀπὸ τὴν φωτιά. Άραγε ἀπὸ ποιὰ ἄρρητη εὐωδία φιλανθρωπίας, ἀπὸ

Διαβάστε περισσότερα

α. αποτελούνταν από τους Αποστόλους και όσους βαπτίστηκαν την ημέρα της Πεντηκοστής.

α. αποτελούνταν από τους Αποστόλους και όσους βαπτίστηκαν την ημέρα της Πεντηκοστής. ΜΑΘΗΜΑ 15 Ο ΣΥΝΑΓΜΕΝΟΙ ΣΤΗ Θ. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ Να συμπληρώσετε την παρακάτω πρόταση επιλέγοντας τη σωστή απάντηση, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, από τις φράσεις α, β, γ, δ. Να τεκμηριώσετε με συντομία

Διαβάστε περισσότερα

Kataskinosis2017B_ ÎÔ Ï 8/28/17 6:58 PM Page 1. Κατασκήνωση «ΘΑΒΩ Ρ» τῆς Ὀρθοδόξου Ἀδελφότητος. «Η ΟΣΙΑ ΞΕΝΗ» στήν ΕΛΑΝΗ Κασσανδρείας

Kataskinosis2017B_ ÎÔ Ï 8/28/17 6:58 PM Page 1. Κατασκήνωση «ΘΑΒΩ Ρ» τῆς Ὀρθοδόξου Ἀδελφότητος. «Η ΟΣΙΑ ΞΕΝΗ» στήν ΕΛΑΝΗ Κασσανδρείας Kataskinosis2017B_ ÎÔ Ï 8/28/17 6:58 PM Page 1 Κατασκήνωση «ΘΑΒΩ Ρ» τῆς Ὀρθοδόξου Ἀδελφότητος «Η ΟΣΙΑ ΞΕΝΗ» στήν ΕΛΑΝΗ Κασσανδρείας Σεπτέμβριος 2017 Kataskinosis2017B_ ÎÔ Ï 8/28/17 6:58 PM Page 2 Ἀφιέρωμα

Διαβάστε περισσότερα

ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ. Μαρία Παντελή Γιώργος Βασιλείου

ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ. Μαρία Παντελή Γιώργος Βασιλείου ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ Μαρία Παντελή Γιώργος Βασιλείου ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Μ. Γκιόλιας, Ο Κοσμάς ο Αιτωλός και η εποχή του, Αθήνα 1972 Ιωάννης Μενούνος, Κοσμά Αιτωλού Διδαχές, Αθήνα 1979 Αρτ. Ξανθοπούλου-Κυριακού, Ο

Διαβάστε περισσότερα

Πατήρ Αβραάμ Μάθημα - Τρία Η ζωή του Αβραάμ: Σύγχρονη εφαρμογή. Οδηγός μελέτης

Πατήρ Αβραάμ Μάθημα - Τρία Η ζωή του Αβραάμ: Σύγχρονη εφαρμογή. Οδηγός μελέτης Πατήρ Αβραάμ Μάθημα - Τρία Η ζωή του Αβραάμ: Σύγχρονη εφαρμογή Οδηγός μελέτης Περιεχόμενα Περίγραμμα Ένα περίγραμμα του μαθήματος, Σημειώσεις Το περίγραμμα το μαθήματος; με αποσπάσματα και περιλήψεις του

Διαβάστε περισσότερα

Αι ιστορικαί χειροτονίαι των Γ.ΟΧ. υπό του αειμνήστου Επισκόπου Βρεσθένης κυρού Ματθαίου του Α’ το έτος 1948

Αι ιστορικαί χειροτονίαι  των Γ.ΟΧ. υπό  του αειμνήστου Επισκόπου Βρεσθένης κυρού Ματθαίου του Α’ το έτος 1948 188 Η ΑΓΙΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑ, ΕΣΤΙΝ Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΕΠΙ ΤΗΣ ΓΗΣ, Η ΑΠΟ ΚΑΤΑΒΟΛΗΣ ΚΟΣΜΟΥ, (Αγιος Νεκταριος) Η ΜΙΑ, ΑΓΙΑ, ΚΑΘΟΛΙΚΗ ΚΑΙ ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ. Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ εἶναι

Διαβάστε περισσότερα

Πατρολογία Ι. Εισαγωγή στην Πατρολογία Γραµµατεία και Θεολογία των Πατέρων των τεσσάρων πρώτων αιώνων.

Πατρολογία Ι. Εισαγωγή στην Πατρολογία Γραµµατεία και Θεολογία των Πατέρων των τεσσάρων πρώτων αιώνων. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Πατρολογία Ι. Εισαγωγή στην Πατρολογία Γραµµατεία και Θεολογία των Πατέρων των τεσσάρων πρώτων αιώνων. Ενότητα 7: Αρχαίοι Απολογητές 2

Διαβάστε περισσότερα

Το Συνέδριο του Π.Σ.'Ε'. στον Άγιο Ανδρέα Αττικής, μέσα από συνεντεύξεις του πρεσβ. Πέτρου Χίρς

Το Συνέδριο του Π.Σ.'Ε'. στον Άγιο Ανδρέα Αττικής, μέσα από συνεντεύξεις του πρεσβ. Πέτρου Χίρς Το Συνέδριο του Π.Σ.'Ε'. στον Άγιο Ανδρέα Αττικής, μέσα από συνεντεύξεις του πρεσβ. Πέτρου Χίρς Date : Μαΐου 4, 2006 Ο π. Πέτρος Χιρς αμερικανός στην καταγωγή, πρώην προτεστάντης και νυν ορθόδοξος ιερεύς

Διαβάστε περισσότερα