Σχέση δεικτών οδοντικής τερηδόνας και µάζας σώµατος σε παιδιά προσχολικής ηλικίας. Τρικαλιώτης Αλέξανδρος

Transcript

1 ιπλωµατική διατριβή Σχέση δεικτών οδοντικής τερηδόνας και µάζας σώµατος σε παιδιά προσχολικής ηλικίας. Τρικαλιώτης Αλέξανδρος Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, Οδοντιατρική Σχολή, Εργαστήριο Παιδοδοντιατρικής, 2011

2 Επιβλέπων µέλος.ε.π. Κοτσάνος Νικόλαος Αναπληρωτής Καθηγητής, ιευθυντής Παιδοδοντιατρικής, Οδοντιατρική Σχολή, Α.Π.Θ. 2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Περίληψη Εισαγωγή Υλικό και Μέθοδοι Αποτελέσµατα Συζήτηση Βιβλιογραφία Ευχαριστίες/ Αναγνωρίσεις βοήθειας Παράρτηµα Ι

4 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σκοπός της παρούσας µελέτης ήταν να αξιολογήσει τη σχέση µεταξύ των δεικτών οδοντικής τερηδόνας (dmfs) και µάζας σώµατος ( ΜΣ) σε παιδιά ηλικίας 3-5,5 ετών. Στην εργασία συµµετείχαν 361 παιδιά από 18 δηµοτικούς παιδικούς σταθµούς του δήµου Θεσσαλονίκης. Ο dmfs καταγράφηκε από ένα βαθµονοµηµένο εξεταστή (Kendall s tau_b = 0,99) µε τη χρήση κατόπτρων µίας χρήσεως και τεχνητού φωτισµού (penlight). Ο ΜΣ υπολογίστηκε από ειδικούς διαιτολόγους, µετρώντας το ύψος και το βάρος των παιδιών τα οποία κατατάχθηκαν σε τέσσερις κατηγορίες. Ο υπολογισµός της σχέσης µεταξύ dmfs και ΜΣ βασίστηκε σε ένα γενικευµένο µοντέλο γραµµικής παλινδρόµισης και η µέθοδος Bonferroni χρησιµοποιήθηκε για συσχετίσεις κατα ζεύγη ανάµεσα στις κατηγορίες του ΜΣ. Οι µέσες τιµές του dmfs για κάθε κατηγορία ΜΣ ήταν: ελλειποβαρή: 1,02 (SD = 2,41) (n = 44), φυσιολογικού βάρους: 0,74 (SD = 2,24) (n = 281), υπέρβαρα: 1,88 (SD = 4,28) (n = 26), παχύσαρκα: 0,8 (SD = 2,53) (n = 10). Τα υπέρβαρα παιδιά εµφάνισαν στατιστικά σηµαντικές διαφορές ως προς τις τιµές του dmfs σε σχέση µε εκείνα του φυσιολογικού βάρους (p <0,001) και των ελλειποβαρών (p = 0,015). Συµπερασµατικά τα υπέρβαρα ελληνόπουλα προσχολικής ηλικίας βρίσκονται σε αυξηµένο τερηδονικό κίνδυνο. 4

5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η τερηδόνα είναι µία νόσος που προσβάλλει τους οδοντικούς ιστούς και οφείλεται στη προσκόλληση τερηδονογόνων βακτηρίων στην επιφάνεια των δοντιών προκαλώντας την αφαλάτωση της κατά τον µεταβολισµό ζυµώσιµων υδατανθράκων. Η βαρύτητα της νόσου επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες όπως είναι η στοµατική υγιεινή (αποµάκρυνση της µικροβιακής πλάκας), η σύσταση του σάλιου (π.χ. πρωτεΐνες, ασβέστιο, φώσφωρος, φθόριο), η ροή και η ρυθµιστική ικανότητα του σάλιου, οι διαιτητικές συνήθειες (συχνή λήψη ζυµώσιµων υδατανθράκων, π.χ. σακχαρόζη) και οι εξωτερικοί παράγοντες (λήψη φθορίου από ποικίλες πηγές π.χ. φθοριούχος οδοντόκρεµα, νερό κτλ.). Ο πολύπλοκος µηχανισµός της νόσου οδηγεί τελικά σε αποσύνθεση, µέσω διαδοχικών αφαλατώσεων, των οδοντικών ιστών [García-Godoy and Hicks, 2008]. Πρόκειται για την πιο κοινή χρόνια ασθένεια στη προσχολική ηλικία και είναι γνωστή ως τερηδόνα βρεφικής και νηπιακής ηλικίας (ΤΕΒΝΗ). Στη διεθνή βιβλιογραφία αναφέρεται ως Early Childhood Caries (ECC). Σύµφωνα µε µία πρόσφατη βιβλιογραφική ανασκόπηση του 2008, η ΤΕΒΝΗ αναφέρεται ως η παρουσία ενός ή περισσοτέρων τερηδονισµένων δοντιών, σε ένα παιδί προσχολικής ηλικίας [Vadiakas, 2008]. Η Ευρωπαϊκή Ακαδηµία Παιδοδοντιατρικής (European Academy of Paediatric Dentistry, EAPD) ορίζει ως ΤΕΒΝΗ την εµφάνιση οποιουδήποτε σηµείου τερηδονικής αλλοίωσης σε οποιαδήποτε επιφάνεια ενός δοντιού κατά τα τρία πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού (EAPD, 2010). Η Αµερικάνικη Ακαδηµία Παιδοδοντιατρικής (American Academy of Pediatric Dentistry, AAPD) ορίζει ως ΤΕΒΝΗ την παρουσία ενός ή περισσοτέρων, τερηδονισµένων (µε κοιλότητα ή χωρίς), εξαχθέντων λόγω τερηδόνας ή εµφραχθέντων δοντιών σε οποιοδήποτε δόντι της νεογιλής οδοντοφυΐας σε παιδί ηλικίας 71 µηνών ή νεότερο [AAPD, 2010]. Επιδηµιολογικές διεθνείς µελέτες φανερώνουν την ύπαρξη υψηλών ποσοστών της νόσου στη προσχολική ηλικία. Στην Ευρώπη κυµαίνονται από 29% στη ανία [Poulsen et al., 2002] έως 55,4% στη Σκωτία [Pitts et al., 2005]. Άλλα ποσοστά είναι, 42,8% στην Ελλάδα [Oulis et al., 2005], 39,6% στην Αγγλία και στην Ουαλία [Pitts et al., 2005], 38,9% στην Νορβηγία [Haugejorden et al., 2002] και 42% στις Ηνωµένες Πολιτείες της Αµερικής (ΗΠΑ) [Hong et al., 2008]. 5

6 Για τη καταγραφή του επιπολασµού της τερηδονάς, δηλαδή του αριθµού των δοντιών ή των επιφανειών που έχουν επηρεαστεί από τη τερηδονική νόσο µέχρι την ηµέρα της εξέτασης, συχνότερα χρησιµοποιούνται οι δείκτες DMFT και DMFS όταν πρόκειται για µόνιµα δόντια και οι δείκτες dmft ή deft και dmfs ή defs για τα νεογιλά δόντια. Ο δείκτης περιλαµβάνει τα εξής µέρη: Το στοιχείο D(d) [decayed], που αντιστοιχεί στον αριθµό των τερηδονισµένων δοντιών/επιφανειών ή των εµφραχθέντων µε επανατερηδονισµό. Το στοιχείο Μ(m) [missing], που αντιστοιχεί στον αριθµό των εξαχθέντων δοντιών λόγω της τερηδονικής νόσου. Στη νεογιλή οδοντοφυΐα πολλές φορές χρησιµοποιείται το στοιχείο (e) [extracted] αντί του (m), για δόντια που λείπουν από τον φραγµό και δεν έχουν αποπέσει φυσιολογικά, σύµφωνα µε την οδοντική ηλικία του παιδιού, αλλά έχουν εξαχθεί λόγω τερηδονικής βλάβης. Για άτοµα κάτω των 30 ετών, ο δείκτης χρησιµοποιείται αποκλειστικά για απώλεια δοντιού λόγω τερηδονικής αλλοίωσης, ενώ για άτοµα άνω των 30 ετών συµπεριλαµβάνει και τα δόντια που λείπουν για οποιοδήποτε άλλο λόγο (π.χ. περιοδοντική νόσος, τραύµα, ορθοδοντικοί λόγοι, συγγενής έλλειψη κτλ.). Το στοιχείο F(f) δηλώνει τον αριθµό των εµφραχθέντων δοντιών/επιφανειών που δεν έχουν επανατερηδονιστεί. Το τελικό πρόθεµα του δείκτη αφορά την ευαισθησία του, καθώς το Τ(t) αντιστοιχεί σε αριθµό δοντιών ενώ το S(s) αντιστοιχεί σε επιφάνειες δοντιών (4 στα πρόσθια και 5 στα οπίσθια). Ο υπολογισµός των δεικτών γίνεται µε το άθροισµα των προσβεβληµένων δοντιών/επιφανειών µε αποτέλεσµα ο DMFT να παίρνει τιµές έως 32 ή 28, ο DMFS έως 148 ή 128 (εάν συµπεριληφθεί ο 3 ος γοµφίος ή όχι) ενώ ο dmft έως 20 και ο dmfs έως 88 (WHO, 1997). Στη προσχολική ηλικία παρατηρούνται συχνά µεταβολές στο βάρος των παιδιών πέρα από τα φυσιολογικά όρια και αυτό πολλές φορές συνδυάζεται µε επιπτώσεις στη υγεία τους. Ένας τρόπος µέτρησης της µετάπτωσης από το φυσιολογικό στο παθολογικό, γίνεται µε τον είκτη Μάζας Σώµατος ( ΜΣ). Ο ΜΣ είναι διεθνώς γνωστός ως ΒΜΙ (Body Mass Index). Πρόκειται για έναν ευρέως χρησιµοποιούµενο δείκτη που υπολογίζεται βάσει του τύπου ΜΣ= βάρος (kg) / µέτρα (m 2 ). Με τον τρόπο αυτό, ο πληθυσµός κατατάσσεται σε τέσσερις διαφορετικές κατηγορίες: Τιµές χαµηλότερες από 18,5 κατηγοριοποιούν ένα άτοµο ως ελλιποβαρές. Οι τιµές µεταξύ 18,6 και 24,9 ανήκουν στα φυσιολογικά όρια ενώ µεταξύ 25 και 29,9 δείχνουν ότι ένα άτοµο είναι υπέρβαρο. Επίσης τιµές πάνω από 30 χαρακτηρίζουν ένα άτοµο παχύσαρκο [Cole et al., 2000;Cole et al., 2007]. Ο 6

7 σκοπός της χρήσης του έγκειται στον προσδιορισµό της παχυσαρκίας ενός ατόµου. Ο κύριος προβληµατισµός όµως που προκύπτει από τη χρήση του είναι πως στην ουσία δε µετράει το πραγµατικό ποσοστό λίπους, αλλά βασίζεται µόνο στο ύψος και το βάρος. Αυτό σηµαίνει πως άτοµα µε µεγάλο ύψος ή έντονο µυικό σύστηµα µπορεί να χαρακτηριστούν ως µη φυσιολογικά λόγω της δυσαναλογίας του ύψους µε το βάρος που δεν οφείλεται όµως σε συσσώρευση λιπώδους ιστού. Για τον ακριβή προσδιορισµό του λίπους, υπάρχουν µέθοδοι µε µεγαλύτερη ακρίβεια αλλά υπάρχουν δυσκολίες στην εφαρµογή τους όταν πρόκειται να εφαρµοστούν σε επιδηµιολογικές µελέτες. Αντιθέτως ο ΜΣ είναι ένας ευέλικτος, ανέξοδος και εύκολα υπολογίσιµος δείκτης που χρησιµοποιείται σε καθηµερινή βάση. Το συµπέρασµα είναι πως λόγω της ευκολίας και της χρησιµότητας του δείκτη και ειδικότερα όταν πρόκειται για πληθυσµιακές µελέτες, τα πλεονεκτήµατα του υπερτερούν των προαναφερθέντων µειονεκτηµάτων του [Must and Anderson, 2006]. Στη παιδική ηλικία ωστόσο η κατάσταση είναι διαφορετική. Οι τιµές που ισχύουν για τους ενήλικες διαφοροποιούνται και εξαρτώνται από την ηλικία και το φύλο του παιδιού καθώς π.χ. ένα παιδί 8 χρονών και ένα παιδί 12 χρονών µε τον ίδιο ΜΣ, δε µπορεί να ανήκουν στην ίδια κατηγορία. Σύµφωνα µε τον IOTF (International Obesity Task Force) και τους Cole και συν., ορίστηκαν διεθνή όρια για τις κατηγορίες του ΜΣ για άτοµα κάτω των 18 ετών. Οι συγκεκριµένες τιµές υπολογίστηκαν σύµφωνα µε επιδηµιολογικές µελέτες σε έξι χώρες (Βραζιλία, Μεγάλη Βρετανία, Χονγκ Κονγκ, Ολλανδία, Σιγκαπούρη, ΗΠΑ) και θεωρούνται οι περισσότερο αποδεκτές για διεθνείς µελέτες πληθυσµών [Cole et al., 2000;Cole et al., 2007]. Με βάσει τους πίνακες των Cole και συν., υπάρχουν και αντίστοιχα διαγράµµατα µε καµπύλες ανάπτυξης, όπου ο ΜΣ του παιδιού συγκρίνεται µε τις διεθνείς τιµές βάσει της ηλικίας και του φύλου και κατατάσσεται στις ανάλογες κατηγορίες. Ένα παιδί, µε τιµές κατώτερες του φυσιολογικού, χαρακτηρίζεται ως ελλειποβαρές. Τα ελλειποβαρή λοιπόν παιδιά είναι συχνά περισσότερο ευπαθή σε λοιµώξεις και πολλές φορές, λόγω του υποσιτισµού, αναφέρονται υψηλά ποσοστά θνησιµότητας [Tomkins, 2000]. Επιδηµιολογικά στοιχεία δείχνουν πως τα υψηλότερα ποσοστά ελλειποβαρών παιδιών, συναντώνται σε αναπτυσσόµενες χώρες της Αφρικής, της Ασίας και της λατινικής Αµερικής µε αριθµούς που αγγίζουν 7

8 το 32% [Black et al., 2008]. Από την άλλη πλευρά, στις ανεπτυγµένες χώρες, τα ποσοστά που συναντώνται είναι σαφώς χαµηλότερα. Στη Γερµανία αναφέρεται ποσοστό 3,8% (ηλικίες 3-6) [Kurth and Schaffrath Rosario, 2007], στην Ολλανδία κυµαίνονται από 1,5% έως 3,6% (ηλικίες 2-6) [van Buuren, 2004], στο Βέλγιο 4,1% (ηλικίες 3,4-14,8) [van Gysel et al., 2007] και στις ΗΠΑ 4% (ηλικίες 2-6) [Hong et al., 2008]. ηµοσιευµένες έρευνες στην Ελλάδα, σε εθνικό επίπεδο, αποκλειστικά για παιδιά προσχολικής ηλικίας, που να αφορούν επιδηµιολογικά στοιχεία ως προς τον αριθµό των ελλειποβαρών παιδιών δεν υπάρχουν προς το παρόν. Παρεµφερής έρευνα είναι των Κοντογιάννη και συν. όπου σε µελέτη δείγµατος Ελληνόπουλων 3-12 ετών, βρέθηκε οτι το 13% αυτών είχε ΜΣ κάτω από τα φυσιολογικά όρια [Kontogianni et al., 2010]. Μεταβολές του ΜΣ πάνω από τα φυσιολογικά όρια, χαρακτηρίζουν ένα παιδί ως υπέρβαρο ή παχύσαρκο. Στη παιδική ηλικία, αλλά και στην εφηβεία, αποτελεί αιτία για ποικίλλα ψυχολογικά προβλήµατα, ενώ επίσης θεωρείται και µείζων παράγοντας κινδύνου για ιατρικές επιπλοκές, όπως είναι ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2, η υπέρταση, η δυσλιπιδαιµία και η µη αλκοολική στεατοηπατίτιδα [Batch and Baur, 2005]. Η παχυσαρκία είναι ένα φαινόµενο που έχει χαρακτηριστεί στο παρελθόν ως παγκόσµια επιδηµία [James et al., 2001]. Αυξηµένα ποσοστά παχύσαρκων παιδιών συναντώνται συχνότερα στις ανεπτυγµένες χώρες, όµως τα τελευταία χρόνια, λόγω των αλλαγών στον τρόπο ζωής, η κατάσταση αυτή αρχίζει να είναι έκδηλη και στις αναπτυσσόµενες χώρες [Poskitt, 2009]. Στην Ευρώπη συναντώνται τα παρακάτω ποσοστά, όσον αφορά παιδιά οµαδοποιηµένα σε υπέρβαρα και παχύσαρκα: στη Τσεχία αναφέρεται το ποσοστό του 11,9% (στην ηλικία των 4) [Vignerova and Blaha, 2007], 15% στην Ολλανδία (στην ηλικία των 4) [van den Hurk et al., 2007], 27,5% στην Ιρλανδία (στην ηλικία των 4) [Whelton et al., 2007] και 21,3% στην Ελλάδα (ηλικίες 1-5) [Manios et al, 2007]. Στις ΗΠΑ συναντάται το ποσοστό του 22% (ηλικίες 2-6) [Hong et al., 2008]. Η σχέση των προαναφερθέντων καταστάσεων, της τερηδόνας και των µεταβολών του ΜΣ πέρα από το φυσιολογικά όρια, µπορεί να είναι αρκετά πολύπλοκη και να επηρεάζεται από κάποιους προδιαθεσικούς παράγοντες όπως η δίαιτα, οι κοινωνικοοικονοµικοί παράγοντες, η γενετική, οι αλλαγές του τρόπου ζωής και η επίδραση του περιβάλλοντος. ιεθνώς, οι δηµοσιευµένες ερευνητικές εργασίες 8

9 που έχουν ασχοληθεί µε τη συγκεκριµένη συσχέτιση δεν είναι πολλές και ειδικότερα σε παιδιά προσχολικής ηλικίας η έρευνα είναι περιορισµένη. Οι παρακάτω έξι εργασίες είναι οι µόνες δηµοσιευµένες διεθνώς που µελετούν τη σχέση ΜΣ και οδοντικής τερηδόνας, αποκλειστικά σε παιδιά προσχολικής ηλικίας. Μια εργασία είναι από το Μεξικό, όπου συµµετείχαν 1160 παιδιά ηλικίας 4 έως 5 ετών και βρέθηκε στατιστικά σηµαντική συσχέτιση µεταξύ της παχυσαρκίας και της οδοντικής τερηδόνας. ηλαδή, τα παχύσαρκα παιδιά είχαν αυξηµένο κίνδυνο εµφάνισης της τερηδονικής νόσου συγκριτικά µε τα παιδιά µε φυσιολογικό ΜΣ [Vázquez-Nava et al., 2010]. Ακόµη, σε µία εργασία από την Κίνα, όπου εξετάστηκαν συνολικά 5133 παιδιά ηλικίας 3 ετών, δε βρέθηκε στατιστικά σηµαντική συσχέτιση µεταξύ των µεταβολών του ΜΣ και της τερηδόνας [Chen et al., 1998]. Επίσης, καµία στατιστικά σηµαντική συσχέτιση δε βρέθηκε και στην επόµενη εργασία από την Βραζιλία στην οποία εξετάστηκαν 2651 παιδιά, ηλικιών 1 έως 5 [Granville-Garcia et al., 2008]. Οι επόµενες τρεις εργασίες έλαβαν χώρα στις ΗΠΑ και πρόκειται για αναδροµικές µελέτες που χρησιµοποίησαν στοιχεία από την εθνική κλινική µελέτη NHANES (National Health Αnd Nutrition Examination Surveys) που πραγµατοποιείται σε τακτές χρονικές περιόδους. Στην εργασία των Hong και συν. (2008), χρησιµοποιήθηκε ένα δείγµα 1507 παιδιών, ηλικιών 2 έως 6, βασισµένο σε στοιχεία από την NHANES Τα αποτελέσµατα που προέκυψαν, έδειξαν ότι η µόνη στατιστικά σηµαντική συσχέτιση, αφορούσε την ηλικιακή οµάδα των µηνών, όπου τα δυνητικά υπέρβαρα παιδιά (at-risk BMI), βρέθηκε να έχουν υψηλότερο ποσοστό τερηδόνας σε σχέση µε τα παιδιά φυσιολογικού ΜΣ [Hong et al., 2008]. Στην εργασία των Kopycka-Kedzierawski και συν.(2008), χρησιµοποιήθηκαν δύο δείγµατα παιδιών, το πρώτο αποτελείτο απο 4167 παιδιά, ηλικίας 2 έως 5 ετών που προέκυψε από στοιχεία της NHANES και το δεύτερο από 1449 παιδιά, ηλικίας 2 έως 5 ετών σύµφωνα µε στοιχεία της NHANES Στη συγκεκριµένη εργασία δεν βρέθηκε στατιστικά σηµαντική διαφορά µεταξύ των δεικτών τερηδόνας και µάζας σώµατος [Kopycka-Kedzierawski et al., 2008]. Στο ίδιο συµπέρασµα κατέληξε και η επόµενη εργασία των Macek και Mitola (2006), όπου τα στοιχεία προέρχονται από την NHANES µε δείγµα 1719 παιδιών, ηλικίας 2 έως 5 [Macek and Mitola, 2006]. 9

10 Στις εργασίες που αναφέρονται στη συνέχεια, µελετάται η επίδραση της δίαιτας και των κοινονικοοικονοµικών παραγόντων στην σχέση της τερηδόνας και του ΜΣ. Σε µία Σουηδική έρευνα σε 10χρονα παιδιά εµφανίζεται στατιστικά σηµαντική σχέση µεταξύ του χαµηλού κοινωνικοοικονοµικού επιπέδου και της τερηδόνας, αλλά δεν παρατηρήθηκε συσχέτιση µε τις κατηγορίες του ΜΣ [Gerdin et al., 2008]. ύο µελέτες στις ΗΠΑ ερεύνησαν τις παραπάνω σχέσεις µε την πρώτη να περιλαµβάνει παιδιά ηλικίας 1-11 ετών, όπου διαπιστώθηκε στατιστικά σηµαντική σχέση µεταξύ της τερηδόνας, του χαµηλού κοινωνικοοικονοµικού επιπέδου, της παχυσαρκίας και της υψηλής κατανάλωσης ανθρακούχων αναψυκτικών [Marshall et al., 2007]. Στη δεύτερη µελέτη, που πραγµατοποιήθηκε σε παιδιά ηλικίας 2-6 ετών, δε βρέθηκε στατιστικά σηµαντική συσχέτιση του ΜΣ, κοινωνικοοικονοµικών παραγόντων και της δίαιτας [Hong et al., 2008]. Επίσης, σε µία µελέτη από την Ινδία σε παιδιά ηλικιών 8-12 ετών, τα υπέρβαρα και παχύσαρκα βρέθηκε ότι κατανάλωναν πιο συχνά γλυκά και πρόχειρο φαγητό µε αυξηµένα λιπαρά και βρέθηκε στατιστικά σηµαντική αύξηση του επιπολασµού της τερηδόνας σε σύγκριση µε τα παιδιά φυσιολογικού βάρους [Bimstein και Katz, 2009]. Σκοπός της παρούσας µελέτης ήταν να αξιολογήσει τη σχέση µεταξύ των δεικτών οδοντικής τερηδόνας και µάζας σώµατος σε παιδιά ηλικίας 3-5,5 ετών. 10

11 ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΙ Η µελέτη πραγµατοποιήθηκε σε 18 δηµοτικά κέντρα ηµερήσιας φροντίδας του ήµου Θεσσαλονίκης ύστερα από πρόσκληση του ήµου στην οδοντιατρική σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.), για οδοντιατρική εξέταση στους δηµοτικούς παιδικούς σταθµούς. Η πρόσκληση αφορούσε συγχρόνως και την επίσκεψη οφθαλµιάτρων και διαιτολόγων. Εξετάστηκαν συνολικά 361 υγιή (ASA I, II) παιδιά (183 αγόρια, 178 κορίτσια), ηλικίας µεταξύ 3 και 5,5 ετών, από τον Φεβρουάριο έως τον Ιούνιο του Η εξέταση του κάθε παιδιού έγινε µε την έγγραφη συναίνεση του γονέα/κηδεµόνα. Η µελέτη εγκρίθηκε από την Επιτροπή εοντολογίας της Οδοντιατρικής Σχολής, του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης. Τα κριτήρια που χρησιµοποιήθηκαν για την διάγνωση της τερηδόνας βασίστηκαν στα κριτήρια του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας (ΠΟΥ) [WHO, 1997]. Η οδοντιατρική εξέταση πραγµατοποιήθηκε στους παιδικούς σταθµούς σε αίθουσα η οποία θα ήταν επαρκώς φωτισµένη µε φως ηµέρας. Η εξέταση των δοντιών πραγµατοποιήθηκε σε συνθήκες υγρασίας, µε τη βοήθεια µόνο κατόπτρου µίας χρήσης και τεχνητού φωτισµού (penlight). ε συµπεριελήφθηκε ακτινογραφικός έλεγχος. Ένας βαθµονοµηµένος εξεταστής βρίσκονταν καθιστός µπροστά στο παιδί το οποίο ήταν σε όρθια θέση. Ως τερηδονική βλάβη επιφάνειας (ds) καταγραφόταν ορατή κοιλότητα ή επανατερηδονισµός σε προϋπάρχουσα έµφραξη ή ύπαρξη λευκής ή γκρι δυσχρωµίας σε όµορη επαφή. Επίσης καταγράφηκαν οι εµφραχθείσες επιφάνειες (fs) και τυχόν ελλείποντα δόντια (ms) λόγω τερηδονικής αλλοίωσης. To άθροισµα των τριών αυτών στοιχείων όρισε τον δείκτη dmfs. Οι ανθρωποµετρικές καταγραφές πραγµατοποιήθηκαν στον χώρο των παιδικών σταθµών από ειδικούς διαιτολόγους του τµήµατος ιατροφής και ιαιτολογίας του Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύµατος Θεσσαλονίκης (Τ.Ε.Ι.), ύστερα από πρόσκληση του δήµου Θεσσαλονίκης. Τα παιδιά µε ελαφριά ένδυση και χωρίς παπούτσια προσέρχονταν για ζύγιση (ψηφιακός ζυγός µε ένδειξη γραµµαρίων) και µέτρηση ύψους (φορητός µετρητής). Ο ΜΣ υπολογίστηκε από τον τύπο ΜΣ= βάρος (kg) / µέτρα (m 2 ). Τα παιδιά χωρίστηκαν σε τέσσερις κατηγορίες µε βάση τον ΜΣ: ελλειποβαρή, φυσιολογικά σε βάρος, υπέρβαρα και παχύσαρκα. Ανάλογα µε την ηλικία και το φύλο του παιδιού, ο ΜΣ συγκρίθηκε και προσαρµόστηκε µε τις διεθνείς τιµές του IOTF για τα ελλειποβαρή (<18.5 kg / m² 11

12 στην ηλικία των 18 ετών), τα παιδιά φυσιολογικού ΜΣ (18,6 24,9 kg / m² στην ηλικία των 18 ετών), τα υπέρβαρα (> 25 29,9 kg / m² στην ηλικία των 18 ετών) και τα παχύσαρκα παιδιά (> 30 kg / m² στην ηλικία των 18 ετών) [Cole et al, 2000;Cole et al, 2007]. Τα αποτελέσµατα των ανθρωποµετρικών καταγραφών και των δεικτών dmfs συνδυάστηκαν προς στατιστική επεξεργασία. Η στατιστική ανάλυση έγινε µε το πακέτο SPSS 16.0 και το επίπεδο σηµαντικότητας ορίστηκε στο p<0,05. Για τη βαθµονόµηση του εξεταστή, επανεξετάστηκε από τον ίδιο σε τυχαία χρονική στιγµή ένα 10% τυχαίου δείγµατος του πληθυσµού. Υπολογίστηκε µε το Kendall s tau_b και βρέθηκε ίσο µε 0,99. Η εκτίµηση της σχέσης του ΜΣ και του dmfs βασίστηκε σε ένα γενικευµένο µοντέλο γραµµικής παλινδρόµησης (General Linear Model-GLM, over dispersed Poisson Regression), ενώ η µέθοδος Bonferroni χρησιµοποιήθηκε για συσχετίσεις κατα ζεύγη ανάµεσα στις κατηγορίες του ΜΣ και στο δείκτη dmfs [Norusis, 2008]. 12

13 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Στην εικόνα 1 απεικονείζεται η κατανοµή του ΜΣ στις τέσσερις κατηγορίες: Τα 281 (77,8%) παιδιά είχαν φυσιολογικό βάρος (150 αγόρια και 131 κορίτσια), τα 44 (12,2%) ήταν ελλειποβαρή (11 αγόρια και 33 κορίτσια), τα 26 (7,2%) ήταν υπέρβαρα (13 αγόρια και 13 κορίτσια) και τα 10 (2,8%) ήταν παχύσαρκα (9 αγόρια και 1 κορίτσι) (εικόνα 1). Εικόνα 1. Κατανοµή του ΜΣ ανά αριθµό παιδιών και φύλο (n=361). ελλειποβαρή φυσιολογικού βάρους αγόρια υπέρβαρα κορίτσια παχύσαρκα αριθµός παιδιών 13

14 Κατά το διαχωρισµό του πληθυσµού σε δύο ηλικιακές οµάδες προέκυψαν τα παρακάτω αποτελέσµατα (πίνακας 1, εικόνα 2). Πίνακας 1. Ηλικιακή κατανοµή του πληθυσµού και του dmfs (SD) (n=361). Ηλικίες n dmfs 1 Μέση τιµή dmfs (SD) 2,8 4, % 0,39 (1,29) 4,1 5, % 1,27 (3,15) Εικόνα 2. Μέση τιµή του dmfs ανά ηλικιακή οµάδα (n=361). 5 4 dmfs ,8-4,0 4,1-5,5 Ηλικία 14

15 Από το συνολικό δείγµα του πληθυσµού, ποσοστό 20,2% (73/361) των παιδιών είχαν dmfs 1 και το 22,2% είχε τιµές ΜΣ που παρέκκλιναν από τα κανονικά επίπεδα. Οι µέσες τιµές του dmfs για κάθε κατηγορία ΜΣ ήταν: 1,02 (SD = 2,41) για τα ελλειποβαρή, 0,74 (SD = 2,24) για τα φυσιολογικά σε βάρος, 1,88 (SD = 4,28) για τα υπέρβαρα και 0,8 (SD = 2,53) για τα παχύσαρκα (εικόνα 3). Εικόνα 3. Μέση τιµή του dmfs (SD) ανά κατηγορία του ΜΣ (n=361) dmfs ελλειποβαρή φυσιολογικού βάρους υπέρβαρα παχύσαρκα ΜΣ 15

16 Η κατανοµή των εκατοστηµoρίων του dmfs για κάθε κατηγορία ΜΣ παρουσιάζεται στον πίνακα 2 όπου φαίνεται µία ασύµµετρη κατανοµή των τιµών του dmfs. Στο 50% των περιπτώσεων, η τιµή του dmfs για όλες τις κατηγορίες ήταν 0. Ακόµα και στο 75% των περιπτώσεων, η τιµή για τα παιδιά φυσιολογικού βάρους και για τα παχύσαρκα ήταν 0 (πίνακας 2). Πίνακας 2. Κατανοµή των εκατοστηµορίων του dmfs ανά κατηγορία ΜΣ (n=361). Εκατοστηµόρια dmfs ΜΣ Ελλειποβαρή Φυσιολογικού βάρους Υπέρβαρα Παχύσαρκα Παρατηρήθηκε στατιστικά σηµαντική συσχέτιση µεταξύ του dmfs και των κατηγοριών του ΜΣ (Likelihood Ratio Chi-Square (df=3) = 29,552, p<0,001). Υπήρξε µια στατιστικά σηµαντική θετική συσχέτιση των υπέρβαρων µε τα παιδιά φυσιολογικού βάρους {EXP(model coefficient) = 2,5, 95%CI: 1,9-3,5, p<0,001, Bonferroni test} καθώς και µεταξύ των υπέρβαρων και των ελλειποβαρών παιδιών {EXP(model coefficient) = 1,84, 95%CI: 1,23-2,77, p=0,015, Bonferroni test}. Η συσχέτιση των παχύσαρκων παιδιών µε τις άλλες κατηγορίες του ΜΣ δεν ήταν στατιστικά σηµαντική (p>0,05). 16

17 ΣΥΖΗΤΗΣΗ Στην παρούσα µελέτη, το 10% (36/361) των παιδιών που εξετάστηκε είχε τιµές ΜΣ υψηλότερες από το φυσιολογικό. Αυτό το ποσοστό είναι χαµηλό σε σχέση µε τα επιδηµιολογικά στοιχεία για τα παιδιά προσχολικής ηλικίας στην Ελλάδα, στην Τσεχία, στην Ολλανδία, στην Ιρλανδία και στις ΗΠΑ [Manios et al, 2007; Vignerova and Blaha, 2007; van den Hurk et al., 2007; Whelton et al., 2007; Hong et al., 2008]. Σχετικά µε το ποσοστό των ελλειποβαρών παιδιών, τα αποτελέσµατα συµφωνούν µε µια προηγούµενη ελληνική µελέτη, αν και πραγµατοποιήθηκε σε ευρύτερη ηλικιακή οµάδα (3-12 ετών) [Kontogianni et al., 2010]. Το 12,2% των ελλειποβαρών παιδιών, εντούτοις, είναι µεγαλύτερο από αυτό που βρέθηκε στη Γερµανία, στην Ολλανδία, στο Βέλγιο και στις ΗΠΑ [Hong et al., 2008; Kurth and Schaffrath Rosario 2007; van Gysel et al., 2007; van Buuren, 2004]. Το ποσοστό των παιδιών µε τουλάχιστον µία τερηδονική βλάβη (20,2%) (µέση ηλικία 4 έτη) βρέθηκε να είναι χαµηλό σε σύγκριση µε άλλες προαναφερθείσες επιδηµιολογικές έρευνες, που κυµαίνονται από 29% στη ανία έως 55,4% στη Σκωτία [Pitts et al., 2005; Poulsen et al., 2002]. Σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα, τα υπέρβαρα παιδιά βρέθηκε να έχουν στατιστικώς σηµαντικά υψηλότερες τιµές dmfs, δηλαδή υψηλότερο τερηδονικό κίνδυνο έναντι των ελλειποβαρών και των παιδιών κανονικού βάρους. Αυτό είναι εµφανές και από τον πίνακα 2 όπου στο 75% των περιπτώσεων, τα υπέρβαρα παιδιά έχουν υψηλότερη τιµή dmfs σε σχέση µε τα ελλειποβαρή και τα παιδιά φυσιολογικού βάρους. Ένα σηµαντικό στοιχείο είναι η ηλικιακή κατανοµή του πληθυσµού, που φανερώνει τη διαφορά στον επιπολασµό της τερηδόνας και στη µέση τιµή του dmfs, µε την οµάδα των 4,1-5,5 ετών να έχει υψηλότερες τιµές. Αυτό συµβαδίζει µε το γεγονός οτι απαιτείται χρόνος για την εξέλιξη της τερηδόνας. Τα αποτελέσµατά συµφωνούν µε µια Μεξικάνικη µελέτη (σε ηλικίες 4-5) [Vázquez-Nava et al., 2010] και µερικώς µε µια µελέτη στις Ηνωµένες Πολιτείες (ηλικιακή οµάδα µηνών) [Hong et al., 2008] ενώ δε συµφωνούν µε τέσσερις άλλες µελέτες, δύο στις ΗΠΑ (σε ηλικίες 2-5), µία στην Κίνα (στην ηλικία των 3) και µία στη Βραζιλία (σε ηλικίες 1-5) [Kopycka-Kedzierawski et al., 2008; Macek and Mitola, 2006; Chen et al., 1998; Granville-Garcia et al., 2008]. 17

18 Τα δεδοµένα του ΜΣ, βάσει των οποίων τα άτοµα κατατάσσονται σε κατηγορίες, δεν βασίζονται πάντα σε στοιχεία του ίδιου πληθυσµού. Υπάρχουν µελέτες που συγκρίνουν τις τιµές του ΜΣ µε διεθνή επιδηµιολογικά στοιχεία που ορίζονται από τον IOTF (International Obesity Task Force), τα οποία παρουσιάστηκαν από τους Cole και συν. [Cole et al, 2000; Cole et al, 2007] µε διαχωρισµό των ατόµων στις εξής τέσσερις κατηγορίες: ελλειποβαρή (underweight), φυσιολογικά σε βάρος (normal in weight), υπέρβαρα (overweight) και παχύσαρκα (obese). Στις ΗΠΑ όµως οι συγκρίσεις του ΜΣ βασίζονται στα δεδοµένα του CDC 2000 (Center for Disease Control and prevention) µε διαφορετικές καµπύλες ανάπτυξης (85 ο, 95 ο και 97 ο εκατοστηµόριο) βάσει των οποίων προκύπτουν οι εξής κατηγορίες: ελλειποβαρή, φυσιολογικά σε βάρος, δυνητικά υπέρβαρα (at-risk overweight) και υπέρβαρα (overweight) [Kuczmarski et al., 2002]. Σε ορισµένες χώρες, ο ΜΣ υπολογίζεται µε βάση εθνικά δεδοµένα. Στην Ελλάδα, στοιχεία για τον ΜΣ δεν υπάρχουν σε εθνικό επίπεδο παρά µόνο για τα παιδιά που ζουν στη πόλη της Αθήνας [Chiotis et al., 2004]. Οι πληροφορίες αυτές φανερώνουν τις δυσκολίες που παρουσιάζονται στη σύγκριση των ερευνών µεταξύ τους. Σύµφωνα λοιπόν µε τα παραπάνω, δηλαδή την ύπαρξη διαφορετικών καµπύλων ανάπτυξης και της πολυπλοκότητας της σύγκρισης της τερηδόνας µε τον ΜΣ, γίνεται αντιληπτή η δυσκολία της συσχέτισης των εργασιών. Η εργασία των Vázquez-Nava και συν.(2010), είναι µία προοπτική µελέτη 1160 παιδιών, ηλικίας 4-5 ετών, όπου για τη µέτρηση των δεικτών τερηδόνας (deft,defs) χρησιµοποιήθηκαν τα κριτήρια του Π.Ο.Υ. ενώ η κατάταξη στις κατηγορίες του ΜΣ πραγµατοποιήθηκε µε βάση το CDC Στα αποτελέσµατά τους, η µέση τιµή του defs για τις κατηγοριές του ΜΣ ήταν: 0,93 (SD=2,64) για τα παιδιά φυσιολογικού βάρους, 1,95 (SD=3,49) για τα δυνητικά υπέρβαρα, 2,04 (SD=3,97) για τα υπέρβαρα ενώ δεν αναφέρονται ποσοστά για τα ελλειποβαρή παιδιά. Συγκριτικά µε την παρούσα έρευνα, η µεγαλύτερη απόκλιση παρατηρείται στο µέσο όρο της τερηδόνας των παχύσαρκων παιδιών, που οφείλεται στο γεγονός ότι στη Μεξικάνικη αυτή µελέτη, το ποσοστό των υπέρβαρων παιδιών (κατηγορία παχύσαρκων κατά IOTF) ήταν κατά πολύ µεγαλύτερο (32,1%) από αυτό της παρούσας έρευνας (2,8%). Στις άλλες κατηγορίες τα υπέρβαρα παιδιά είχαν υψηλότερο ποσοστό (14,2%) ενώ τα φυσιολογικού βάρους είχαν χαµηλότερο (53,7%). Οι στατιστικά σηµαντικές συσχετίσεις της έρευνας ήταν των δυνητικά 18

19 υπέρβαρων και των υπέρβαρων παιδιών µε την τερηδόνα ενώ στη παρούσα έρευνα η συσχέτιση αφορούσε µόνο τα υπέρβαρα παιδιά [Vázquez-Nava et al., 2010]. Η µελέτη των Hong και συν.(2008), είναι αναδροµική και περιελάµβανε 1507 παιδιά 2-6 ετών. Χρησιµοποιήθηκε ο δείκτης dft µε κριτήρια που αναφέρονται αναλυτικά στην έρευνα και ο ΜΣ συγκρίθηκε µε τις καµπύλες του CDC Οι µέσες τιµές του dft υπολογίστηκαν µε βάση τέσσερις ηλικιακές οµάδες για κάθε κατηγορία του ΜΣ. Σε σχέση µε την παρούσα εργασία, τα ποσοστά των ελλειποβαρών ήταν χαµηλότερα (4,2%), των υπέρβαρων (κατηγορία παχύσαρκων κατά IOTF) ήταν υψηλότερα (10,6%), των δυνητικά υπέρβαρων (κατηγορία υπέρβαρων κατά IOTF) ήταν λίγο υψηλότερα (11,3%) ενώ τα φυσιολογικού βάρους παρόµοια. Η στατιστικά σηµαντική συσχέτιση αφορούσε την ηλικιακή οµάδα των µηνών, όπου η κατηγορία των δυνητικά υπέρβαρων παιδιών βρέθηκε να έχει στατιστικά υψηλότερα ποσοστά τερηδόνας σε σύγκριση µε τα φυσιολογικού βάρους, που συµφωνεί µε τη παρούσα έρευνα [Hong et al., 2008]. Η επόµενη αναδροµική µελέτη των Kopycka-Kedzierawski και συν. (2008), αφορούσε δύο διαφορετικές χρονολογικά µετρήσεις 4167 και 1449 παιδιών ηλικίας 2-5. Χρησιµοποιήθηκε ο δείκτης dfs, µε τυποποιηµένα κριτήρια διάγνωσης και ο ΜΣ συγκρίθηκε µε τις καµπύλες του CDC Τα ποσοστά επιπολασµού του dfs συγκριτικά µε την παρούσα εργασία ήταν υψηλότερα για τα δυνητικά υπέρβαρα (26,4%/24,3% αντίστοιχα), για τα υπέρβαρα (23%/35,7% αντίστοιχα) και χαµηλότερα για τα παιδιά φυσιολογικού βάρους, (23,5%/27,7%). Για τα ελλειποβαρή δε γίνεται κάποια αναφορά καθώς και στις µέσες τιµές του dfs για κάθε κατηγορία του ΜΣ. Στατιστικά δε βρέθηκαν σηµαντικές διαφορές µεταξύ των κατηγοριών του ΜΣ και της τερηδόνας [Kopycka-Kedzierawski et al., 2008]. Η παρακάτω µελέτη των Macek και Mitola (2006), είναι επίσης αναδροµική και αφορά 1719 παιδιά ηλικίας 2-5 ετών. Χρησιµοποιήθηκε ο δείκτης dft µε τυποποιηµένα κριτήρια διάγνωσης και οι καµπύλες ανάπτυξης του CDC 2000 για τη σύγκριση του ΜΣ. Οι µέσες τιµές του dft καθώς και τα ποσοστά επιπολασµού του ΜΣ δεν αναφέρονται. ε βρέθηκαν στατιστικά σηµαντικές διαφορές µεταξύ των κατηγοριών του ΜΣ και της τερηδόνας [Macek and Mitola, 2006]. 19

20 Η προοπτική µελέτη των Granville-Garcia και συν.(2008) περιελάµβανε 2651 παιδιά ηλικίας 1-5. Για την τερηδονική εµπειρία των παιδιών αναφέρουν ότι χρησιµοποιήθηκε ο δείκτης DMFT παρά το γεγονός ότι καταγράφει νεογιλά δόντια (δηλ. dmf), σύµφωνα µε τα κριτήρια του Π.Ο.Υ. Για την εκτίµηση του ΜΣ των παιδιών χρησιµοποιήθηκε το z score όπου όταν το πηλίκο ήταν πάνω από 2 το παιδί χαρακτηριζόταν παχύσαρκο. Πρόκειται όµως για µεθοδολογία που δεν συστήνεται σε τέτοιου είδους µελέτες. Ο διαχωρισµός των παιδιών, βάσει των ανθωποµετρικών καταγραφών, ήταν σε παχύσαρκα (obese) και µη παχύσαρκα (not obese). Το 9% των παιδιών χαρακτηρίστηκε ως παχύσαρκα και το υπόλοιπο ποσοστό ως µη παχύσαρκα. Στατιστικά δε βρέθηκε κάποια σηµαντική συσχέτιση. Εφόσον λοιπόν δε χρησιµοποιήθηκαν οι τέσσερις κατηγορίες για το ΜΣ δε µπορούν να γίνουν συσχετίσεις µε τα αποτελέσµατα της παρούσας εργασίας [Granville-Garcia et al., 2008]. Η εργασία των Chen και συν.(1998), είναι γραµµένη στη κινέζικη γλώσσα και οι πληροφορίες για τη µεθοδολογία προέρχονται µόνο από την περίληψη. Πρόκειται για αναδροµική µελέτη 5133 παιδιών ηλικίας 3 ετών. Χρησιµοποιήθηκαν ο δείκτης dft και ο ΜΣ και τα αποτελέσµατα δεν έδειξαν κάποια στατιστικά σηµαντική συσχέτιση [Chen et al., 1998]. Οι προβληµατισµοί που προκύπτουν από τη σύγκριση των µελετών, εντοπίζονται κυρίως στη µεθοδολογία. Οι διαγνωστικές µέθοδοι για τις τερηδονικές βλάβες διαφέρουν εν µέρει, όπως για παράδειγµα στην εργασία των Hong και συν.(2008), όπου οι µετρήσεις είχαν γίνει σε κινητή οδοντιατρική µονάδα µε τη χρήση τεχνητού φωτισµού, αεροσύριγγας, κατόπτρου και ανιχνευτήρα. Οι Vázquez- Nava και συν.(2010), χρησιµοποίησαν τεχνητό φωτισµό, κάτοπτρα και γάζες ή τολύπια βάµβακος για την αφαίρεση µικροβιακής πλάκας και έλεγχο της υγρασίας. Στις υπόλοιπες µελέτες, γίνεται παραποµπή σε αντίστοιχη βιβλιογραφία ως προς τη µεθοδολογία που ακολουθήθηκε. Συνεπώς, η διαφορετική µεθοδολογία της κλινικής εξέτασης ίσως επηρεάζει τα ευρήµατα της κάθε εργασίας. Επίσης το γεγονός της σύγκρισης των κατηγοριών του ΜΣ µε διαφορετικές καµπύλες ανάπτυξης, προκαλεί σύγχυση στις συσχετίσεις µεταξύ των εργασιών. Επιπλέον, µόνο δύο από τις εργασίες που µελετήθηκαν ήταν προοπτικές (των Vázquez-Nava και συν

21 και των Granville-Garcia και συν. 2008) και εποµένως τα αποτελέσµατά τους έχουν µεγαλύτερη βαρύτητα από επιστηµονικής απόψεως. Όπως αναφέρθηκε στην εισαγωγή, το θέµα της παχυσαρκίας είναι αρκετά σύνηθες καθώς και επιβαρυντικό για την υγεία ενός παιδιού. Ο ΜΣ και η οδοντική τερηδόνα, επηρεάζονται από διάφορους προδιαθεσικούς παράγοντες, µε πιο κοινό την δίαιτα. Έρευνες δείχνουν ότι η καθιστική εργασία και η µείωση των φυσικών δραστηριοτήτων αυξάνουν τον κίνδυνο για παχυσαρκία. Επίσης η πολύωρη παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραµµάτων, έχει δειχθεί ότι συνδυάζεται µε συχνότερη κατανάλωση µη θρεπτικών τροφών και πρόχειρου φαγητου (snacking). Οι επιλογές αυτές οδηγούν σε αύξηση της θερµιδικής πρόσληψης, αλλά και στην συνεχή επαφή των τροφών αυτών µε τις οδοντικές επιφάνειες. Το ίδιο αποτέλεσµα έχουν και η συχνή κατανάλωση αναψυκτικών και χυµών που περιέχουν υψηλές ποσότητες ζάχαρης [Palmer, 2005]. Η µεγάλη αύξηση του βάρους λόγω µη ισσοροπηµένης δίαιτας, οφείλεται κυρίως στη κατανάλωση τροφών υψηλής περιεκτικότητας σε θερµίδες. Τέτοιες τροφές είναι τα λίπη που έχουν µεγαλύτερη θερµιδική αξία από τους υδατάνθρακες. Συνεπώς οι τερηδονογόνες τροφές θα µπορούσαν να οδηγήσουν ευκολότερα ένα άτοµο σε ανάπτυξη τερηδόνας παρά στη παχυσαρκία. H ιατρική βοήθεια στο θέµα της παχυσαρκίας για ένα παιδί προσχολικής ηλικίας, εκτός από τα οφέλη στα θέµατα υγείας, µπορεί να δράσει και προληπτικά στη τερηδονική νόσο. Αυτό συµβαίνει γιατί το διαιτολόγιο επαναπροσδιορίζεται από νωρίς και πραγµατοποιούνται αλλαγές στη διατροφή µε ενσωµάτωση περισσότερο υγιεινών τροφών, χαµηλής περιεκτικότητας σε ζυµώσιµους υδατάνθρακες και εποµένως λιγότερο τερηδονογόνες. Στα παχύσαρκα παιδιά, πολλές φορές συνυπάρχει και η προγενετική διάθεση, αλλά στα υπέρβαρα, το αποτέλεσµα του αυξηµένου βάρους, οφείλεται κυρίως στη κακή διατροφή και στην επίδραση του περιβάλλοντος που θέτει τα άτοµα αυτά σε µεγαλύτερο τερηδονικό κίνδυνο [Marshall et al., 2007]. Ένα πολύ σηµαντικό στοιχείο στη συσχέτιση της τερηδόνας και της παχυσαρκίας αποτελεί και ο χρόνος που απαιτείται για την εµφάνιση των δύο καταστάσεων. Το πόσος χρόνος χρειάζεται όµως δεν είναι εύκολο να προσδιοριστεί 21

22 και για το λόγο αυτό οι έρευνες πάνω στο θέµα αυτό πρέπει να είναι µεγάλης χρονικής διάρκειας µε έµφαση στη µελέτη και ανάλυση της δίαιτας πολύ πριν την εµφάνιση της τερηδονικής νόσου, συσχετίζοντας συγχρόνως όλους τους παράγοντες που θα µπορούσαν να επηρεάσουν την εξέλιξη και τη βαρύτητα της. Στη περίπτωση των ελλειποβαρών παιδιών υπάρχει διαφωνία στο αν η τερηδονική νόσος σχετίζεται µε το ελλατωµένο βάρος τους [Ayhan et al., 1996;Sheller et al., 2009]. Οι βαθιές τερηδονικές βλάβες και ο πόνος που προέρχεται από αυτές, επηρεάζουν τη διατροφή, η οποία γίνεται ελλειπής και δυσχεραίνουν τη ποιότητα ζωής. Αυτό επηρεάζει αρνητικά την ανάπτυξη των παιδιών [Low et al., 1999]. Η ελλειπής διατροφή, ειδικότερα κατά το πρώτο χρόνο ζωής ενός παιδιού, σχετίζεται µε ατροφία των σιαλογόνων αδένων και µειωµένη ροή σάλιου που συνεπάγεται αυξηµένο τερηδονικό κίνδυνο αργότερα στη νεογιλή και µόνιµη οδοντοφυΐα [Alvarez, 1995]. Επιπρόσθετα, παιδιά που γεννιούνται ελλειποβαρή και δεν αυξάνουν το βάρος τους στα φυσιολογικά επίπεδα κατά τη προσχολική ηλικία, συχνά εµφανίζουν ελλατωµένη όρεξη και µειωµένη πρόσληψη φαγητού. Αυτό προκαλεί άγχος στους γονείς που στη προσπάθεια τους να αυξηθεί το βάρος του παιδιού προσθέτουν στη δίαιτά του σακχαρούχες τροφές, επιβαρυντικές για την οδοντική του υγεία. Η παρούσα εργασία, είχε κάποιους περιορισµούς, όπως η µη συσχέτιση των αποτελεσµάτων µε την ηλικία και το φύλο των παιδιών µε τουλάχιστον δύο εκ των κατηγοριών του ΜΣ, λόγω ασύµετρης κατανοµής του πληθυσµού. Επιπλέον, δεν ήταν διαθέσιµα στοιχεία της δίαιτας των παιδιών. Συµπερασµατικά, τα αποτελέσµατα της εργασίας δείχνουν οτι τα υπέρβαρα παιδιά βρίσκονται σε υψηλότερο κίνδυνο για εκδήλωση τερηδονικών βλαβών από αυτά του φυσιολογικού βάρους και τα ελλειποβαρή και αυτό είναι στατιστικά σηµαντικό. Καθώς όµως η υπάρχουσα βιβλιογραφία για τα παιδιά προσχολικής ηλικίας είναι φτωχή, απαιτούνται νέες αρτιότερα σχεδιασµένες µελέτες, που θα βασίζονται στα ίδια κριτήρια ως προς τον υπολογισµό των δεικτών τερηδόνας και µάζας σώµατος και θα µελετάνε τη σχέση των δύο µεταβλητών µε τη δίαιτα σε βάθος χρόνου για την έκβαση πιο ασφαλών και συγκρίσιµων συµπερασµάτων. 22

23 23

24 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Alvarez JO. Nutrition, tooth development and dental caries. Am J Clin Nutr 1995;61(suppl 2): American Academy of Pediatric Dentistry (AAPD). Definition of early childhood caries (ECC). Reference manual 2010;32(6):15. Ayhan H, Suskan E, Yildirim S. The effect of nursing or rampant caries on height, body weight and head circumference. J Clin Pediatr Dent 1996;20(3): Batch JA, Baur LA. Management and prevention of obesity and its complications in children and adolescents. Med J Aust 2005;182: Bimstein E, Katz J. Obesity in children: A challenge that pediatric dentistry should not ignore Review of the literature. J Clin Pediatr Dent 2009;34: Black RE, Allen LH, Bhutta ZA, et al. Maternal and child undernutrition: global and regional exposures and health consequences. Lancet 2008;371: Chen W, Chen P, Chen SC, et al. Lack of association between obesity and dental caries in three-year-old children. Zhonghua Min Guo Xiao Er Ke Yi Xue Hui Za Zhi 1998; 39: (in Chinese, English abstract). Chiotis D, Krikos X, Tsiftis G, et al. Body mass index and prevalence of obesity in subjects of hellenic origin aged 0-18 years, living in the Athens area. Annals of Clinical Paediatrics University Atheniensis 2004;51(2): Cole TJ, Bellizzi MC, Flegal KM, et al. Establishing a standard definition for child overweight and obesity worldwide: international survey. BMJ 2000;320: Cole TJ, Flegal KM, Nicholls D, et al. Body mass index cut offs to define thinness in children and adolescents: international survey. BMJ 2007;335:194. EAPD. Guidelines on Prevention of Early Childhood Caries: An EAPD Policy Document. Available at: Accessed at 1/12/

25 García-Godoy F, Hicks MJ. Maintaining the integrity of the enamel surface: the role of dental biofilm, saliva and preventive agents in enamel demineralization and remineralization. J Am Dent Assoc 2008;139 Suppl:25S-34S. Gerdin EW, Angbratt M, Aronsson K, et al. Dental caries and body mass index by socio-economic status in Swedish children. Community Dent Oral Epidemiol 2008;36: Granville-Garcia AF, de Menezes VA, de Lira PI et al. Obesity and dental caries among preschool children in Brazil. Rev salud pública 2008;10: Haugejorden O, Birkeland JM. Evidence for reversal of the caries decline among Norwegian children. Int J Paediatr Dent 2002;12: Hong L, Ahmed A, McCunniff M et al. Obesity and dental caries in children aged 2-6 years in the United States: National Health and Nutrition Examination Survey J Public Health Dent 2008;68: James PT, Leach R, Kalamara E, et al. The worldwide obesity epidemic. Obes Res 2001;9: Kontogianni MD, Farmaki AE, Vidra N, et al. Associations between life style patterns and body mass index in a sample of Greek children and adolescents. J Am Diet Assoc 2010;110: Kopycka-Kedzierawski DT, Auinger P, Billings RJ, et al. Caries status and overweight in 2- to 18-year-old US children: findings from national surveys. Community Dent Oral Epidemiol 2008; 36: Kuczmarski RJ, Ogden CL, Guo SS, et al CDC growth charts for the United States: methods and development. National Center for Health Statistics. Vital Health Stat 2002;11: Kurth BM, Schaffrath Rosario A. The prevalence of overweight and obese children and adolescents living in Germany. Results of the German Health Interview and Examination Survey for Children and Adolescents (KiGGS). Bundesgesundheitsblatt Gesundheitsforschung Gesundheitsschutz 2007:50: (in German, English abstract). 25

26 Low W, Tan S, Schwartz S. The effect of severe caries on the quality of life in young children. Pediatr Dent 1999;21: Macek MD, Mitola DJ. Exploring the association between overweight and dental caries among US children. Pediatr Dent 2006;28: Manios Y, Costarelli V, Kolotourou M, et al. Prevalence of obesity in preschool Greek children, in relation to parental characteristics and region of residence. BMC Public Health 2007;7:178. Marshall TA, Eichenberger-Gilmore JM, Broffitt BA, et al. Dental caries and childhood obesity: roles of diet and socioeconomic status. Community Dent Oral Epidemiol 2007;35: Must Α, Anderson SE. Body mass index in children and adolescents: considerations for population-based applications. Int J Obes 2006;30: Norusis M. SPSS 15.0 Advanced Statistical Procedures Companion, Prentice Hall Inc. NJ Oulis C, Athanassouli T, Papagiannoulis L, et al. Oral health status of the Greek population Oral health program of the Hellenic Dental Association, Athens Palmer CA. Dental caries and obesity in children. Different problems, related causes. Nutrition & Oral Health 2005;36: Pitts NB, Boyles J, Nugent ZJ, et al. The dental caries experience of 5-year-old children in England and Wales (2003/4) and in Scotland (2002/3). Surveys coordinated by the British Association for the Study of Community Dentistry. Community Dent Health 2005;22: Poskitt EME. Countries in transition: underweight to obesity non-stop? Ann Trop Paediatr 2009;29:1-11. Poulsen S, Malling Pedersen M. Dental caries in Danish children: Eur J Paediatr Dent.2002;3: Sheller B, Churchill SS, Williams BJ, Davidson B. Body Mass Index of children with Severe Early Childhood Caries. Pediatr Dent 2009:31(3):

27 Tomkins A. Malnutrition, morbidity and mortality in children and their mothers. Proc Nutr Soc 2000;59: Vadiakas G. Case definition, aetiology and risk assessment of Early Childhood Caries (ECC): A revisited review. Eur Arch Paediatr Dent 2008;9: Van Buuren S. Body-mass index cut-off values for underweight in Dutch children. Ned Tijdschr Geneeskd 2004;148: (in Dutch, English abstract) Van den Hurk K, van Dommelen P, van Buuren S, et al. Prevalence of overweight and obesity in the Netherlands in 2003 compared to 1980 and 1997.Arch Dis Child 2007;92: Van Gysel D, Govaere E, Verhamme K, et al. Body mass index in Belgian schoolchildren and its relationship with sensitization and allergic symptoms. Pediatr Allergy Immunol 2009;20: Vázquez-Nava F, Vázquez-Rodríguez EM, Saldívar-González AH et al. Association between obesity and dental caries in a group of preschool children in Mexico. J Public Health Dent 2010;70: Vignerova J, Blaha P. 4th, 5th and 6th Nation-Wide Anthropological Survey of Children and adolescents, Czech Republic. National Institute of Public Health: Prague, Whelton H, Harrington J, Crowley E, et al. Prevalence of overweight and obesity on the island of Ireland: results from the North South Survey of children s height, weight and body mass index, BMC Public Health 2007;7:187. World Health Organization (WHO). Oral health surveys Basic Methods.4 th edition. Geneva: WHO

28 Ευχαριστίες - Αναγνωρίσεις βοήθειας Ευχαριστώ θερµά, τον διευθυντή του εργαστηρίου της Παιδοδοντιατρικής, της Οδοντιατρικής σχολής του Α.Π.Θ. κ. Κοτσάνο Νικόλαο, για την ευκαιρία που µου έδωσε να αναλάβω αυτή τη πολύ ενδιαφέρουσα έρευνα και για τη πολύτιµη βοήθεια του σε όλη τη διάρκεια της, τη συνάδελφο και µεταπτυχιακή φοιτήτρια του εργαστηρίου Παιδοδοντιατρικής Α.Π.Θ. κα. Μπόκα Βασιλική για τη άψογη συνεργασία µας στην περάτωση της έρευνας, τον κ. Καραγιάννη Βασίλειο, ειδικό στατιστικολόγο για την βοήθειά του στη στατιστική εκπόνηση της εργασίας, την κα. Χασαπίδου Μαρία, καθηγήτρια του τµήµατος ιατροφής και ιαιτολογίας του Τ.Ε.Ι. Θεσσαλονίκης για την ευγενική παραχώρηση των αποτελεσµάτων των ανθρωποµετρικών καταγραφών, τον καθηγητή κ. εληγιάννη Α., αντιδήµαρχο κοινωνικής πολιτικής του ήµου Θεσσαλονίκης, την εταιρία Plac Control για την προµήθεια των κατόπτρων µίας χρήσεως, τους εργαζόµενους και όλα τα παιδιά των δηµοτικών παιδικών σταθµών του ήµου που χωρίς την θέλησή τους δε θα ήταν εφικτή η συγκεκριµένη εργασία, την οικογένεια µου για τη στήριξη και τη βοήθειά τους. 28

29 Παράρτηµα Ι Η παρούσα έρευνα παρουσιάστηκε στο 10 ο Πανευρωπαϊκό Συνέδριο Παιδοδοντιατρικής που έλαβε χώρα στην πόλη Harrogate της Μ.Βρετανίας στις 2-6/6/2010, και το οποίο διεξάγεται ανά 2ετία από την European Academy of Paediatric Dentistry και έλαβε το βραβείο της καλύτερης επιτοίχιας παρουσίασης (poster) νέου επιστήµονα [EAPD/BSPD Young Scientist Research Award]. Η εργασία είχε τίτλο: dmfs and BMI in preschool Greek children. Is there a relationship? An epidemiological study.', µε συµµετέχοντες τους: Τρικαλιώτης Α., Μπόκα Β., Κοτσάνος Ν., Καραγιάννης Β., Χασαπίδου Μ. Επίσης έχει δηµοσίευθεί στο περιοδικό της E.A.P.D., European Archives of Paediatric Dentistry µε τίτλο: Short communication: dmfs and BMI in preschool Greek children. An epidemiological study. A. Trikaliotis, V. Boka, N. Kotsanos, V. Karagiannis, M. Hassapidou. Eur Arch Paed Dent 2011;12(3):