ΟΔΗΓΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Transcript

1 ΟΔΗΓΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Δημοτικού Σχολική χρονιά:

2 Εισαγωγικά Το Πρόγραμμα Σπουδών της Λογοτεχνίας προβλέπει τη διδασκαλία της Λογοτεχνίας στο Δημοτικό μέσα από τέσσερις θεματικές ενότητες ανά επίπεδο τάξεων. Τόσο οι ειδικοί στόχοι των θεματικών ενοτήτων όσο και τα ιδιαίτερα στοιχεία του λογοτεχνικού γραμματισμού (ενότητα: το λογοτεχνικό παιχνίδι) που πρέπει να κατακτηθούν από τους μαθητές υπάρχουν μέσα στο ίδιο το Πρόγραμμα Σπουδών, που περιλαμβάνει επίσης τους γενικούς σκοπούς, τη μεθοδολογία, τους δείκτες επιτυχίας καθώς και τρόπους αξιολόγησης. Επομένως, το μοναδικό πράγμα που δεν περιλαμβάνεται σ αυτό προκειμένου ο/η εκπαιδευτικός να είναι έτοιμος/η για τη διδασκαλία του μαθήματος, είναι τα λογοτεχνικά κείμενα μέσω της διδασκαλίας των οποίων θα επιτευχθούν οι στόχοι του Αναλυτικού Προγράμματος αλλά και του Προγράμματος Σπουδών γενικότερα. Ο παρών οδηγός, ο οποίος θα βρίσκεται υπό συνεχή εμπλουτισμό και αναμόρφωση, έρχεται ακριβώς να καλύψει αυτήν την πτυχή. Θέτει δηλαδή στη διάθεση των εκπαιδευτικών κείμενα και πηγές που καλύπτουν πλήρως τις ανάγκες της διδασκαλίας του μαθήματος και στις έξι τάξεις του Δημοτικού. Προκειμένου να συνταχθεί αξιοποιήθηκαν: Τα υφιστάμενα σχολικά ανθολόγια (τόσο του ΟΕΔΒ όσο και της Υ.Α.Π.), το περιεχόμενο των οποίων όμως διερευνήθηκε, χαρτογραφήθηκε και αναδιατάχθηκε, με γνώμονα τις καινούργιες θεματικές ενότητες. Έτσι, κάθε θεματική ενότητα εξυπηρετείται με κείμενα που προέρχονται όχι μόνο από το αντίστοιχο της τάξης αλλά από περισσότερα εγχειρίδια. Το νέο υλικό που ετοιμάστηκε (Οδηγός Δημιουργικής Γραφής για τον εκπαιδευτικό) και το οποίο βρίσκεται σε απόλυτη αντιστοιχία με το νέο Πρόγραμμα Σπουδών. Ο Οδηγός Δημιουργικής Γραφής για τον εκπαιδευτικό θα κυκλοφορήσει, εκτός από την ηλεκτρονική, και σε έντυπη μορφή εντός της σχολικής χρονιάς. Υλικό σε ηλεκτρονική μορφή αναρτημένο στην ηλεκτρονική ιστοσελίδα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Κύπρου για τα ΝΑΠ που αναλύεται σε: - επιπλέον εκπαιδευτικό υλικό (διδακτικές προτάσεις καθώς και το επιμορφωτικό υλικό που χρησιμοποιήθηκε για την επιμόρφωση των μαχίμων εκπαιδευτικών, καθώς και των Επιθεωρητών της Δημοτικής κατά τη σχολική χρονιά , - διδακτικές εφαρμογές που σχεδιάστηκαν σε αντιστοιχία με θεματικές ενότητες του Α.Π. και υλοποιήθηκαν στο πλαίσιο της περιορισμένης εφαρμογής των νέων Αναλυτικών στα σχολεία την Άνοιξη του / ΟΔΗΓΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Δημοτικού / ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

3 Εντούτοις, ο οδηγός του εκπαιδευτικού για τη λογοτεχνία δεν πρέπει να θεωρηθεί ως ένας κλειστός «κατάλογος», η χρήση του οποίου θεωρείται απόλυτα δεσμευτική, περιχαρακώνοντας τη διδασκαλία και απαγορεύοντας τη χρήση άλλων λογοτεχνικών κειμένων που δεν συμπεριλαμβάνονται σ αυτόν. Πρέπει να εκληφθεί απλώς ως αφετηρία, ως μια βάση υλικού, που σκοπό έχει να διευκολύνει τους εκπαιδευτικούς κάθε σχολείου στην ανεύρεση εκπαιδευτικού υλικού. Γιατί εντέλει, σύμφωνα με τη φιλοσοφία των νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων, ο σκοπός του μαθήματος δεν είναι να διδαχτούν συγκεκριμένα, πάγια και αναντικατάστατα, λογοτεχνικά κείμενα αλλά μέσω «παραδειγματικών» λογοτεχνικών κειμένων να επιτευχθούν οι στόχοι που προβλέπονται από το Πρόγραμμα Σπουδών της Λογοτεχνίας. Κάθε εκπαιδευτικός πρέπει να νιώθει άνετα να διαφοροποιεί τον κατάλογο αυτό, διδάσκοντας και λογοτεχνικά κείμενα που επιλέγει ο ίδιος / η ίδια, με κριτήρια τις ιδιαίτερες ανάγκες των μαθητών/τριών και τις προσωπικές του/της λογοτεχνικές γνώσεις και ευαισθησίες, ώστε, τελικά, να εξασφαλίζεται η επίτευξη των στόχων του Προγράμματος Σπουδών, όπως αυτοί προσδιορίζονται λεπτομερώς από τους δείκτες επιτυχίας για κάθε βαθμίδα και τάξη. Για την εφαρμογή του νέου Π.Σ. Λογοτεχνίας, ο/η εκπαιδευτικός ή και το σχολείο μπορεί να επιλέγει μία έως δύο θεματικές ενότητες κάθε τρίμηνο μαζί με τα αναγκαία στοιχεία του λογοτεχνικού γραμματισμού, ώστε να καλύπτονται περίπου διδακτικές περίοδοι καθ όλη τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς. Επίσης στο πλαίσιο του γενικού μαθήματος «Γλώσσα και Πολιτισμός» μπορούν να διοργανωθούν Λογοτεχνικές Ημερίδες, εβδομαδιαία ή και δεκαπενθήμερα Λογοτεχνικά Αφιερώματα. Σύμφωνα με τα παραπάνω, και για την παρούσα σχολική χρονιά , θα υλοποιηθεί μερική εισαγωγή μίας ή περισσότερων θεματικών ενοτήτων κατ επιλογή του/της εκπαιδευτικού, με τα ανάλογα για κάθε επίπεδο τάξεων στοιχεία του λογοτεχνικού γραμματισμού («λογοτεχνικού παιχνιδιού»), σ όλες τις τάξεις του Δημοτικού με έμφαση στις μεγαλύτερες. 2 / ΟΔΗΓΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Δημοτικού / ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

4 ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΥΛΙΚΟΥ & ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΩΝ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΑΝΑ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΑΞΕΩΝ Σύνθεση: ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΥ ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΓΙΑ ΤΗ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΔ. ΥΛΙΚΟΥ Ο κατάλογος των κειμένων που ακολουθεί δεν είναι οριστικός. Αποτελεί ουσιαστικά μια πρώτη χαρτογράφηση του υφιστάμενου διδακτικού υλικού των σχολικών Ανθολογίων λογοτεχνίας στο Δημοτικό, προκειμένου να καλυφθούν οι άμεσες ανάγκες της διδασκαλίας του μαθήματος από τους μάχιμους εκπαιδευτικούς της Δημοτικής Εκπαίδευσης, και πρόκειται να συμπληρωθεί με επιπλέον διδακτικό υλικό για το μάθημα της Λογοτεχνίας αντίστοιχο προς τις απαιτήσεις και τις προδιαγραφές του νέου Α.Π. Η κατάταξη του υφισταμένου υλικού στον παρόντα κατάλογο έγινε σύμφωνα με τους νέους θεματικούς άξονες και τις αντίστοιχες θεματικές ενότητες που προβλέπει το νέο Π.Σ., αλλά και με γνώμονα τις ανάγκες του λογοτεχνικού γραμματισμού των μαθητών/τριών του Δημοτικού. Με άλλα λόγια, απλώς ανασυντάχθηκε και συστηματοποιήθηκε το υλικό των σχολικών Ανθολογίων προκειμένου οι εκπαιδευτικοί να έχουν μια πρώτη βάση κειμένων για να διδάξουν το μάθημα σύμφωνα με τη φιλοσοφία, τους καθορισμένους διδακτικούς στόχους και τους δείκτες επιτυχίας που ορίζει το νέο Πρόγραμμα Σπουδών της Λογοτεχνίας για τη βαθμίδα της Δημοτικής Εκπαίδευσης. Οι εκπαιδευτικοί που θα συμβουλευτούν αυτόν τον κατάλογο θα διαπιστώσουν τις ελλείψεις που υπάρχουν στο υφιστάμενο υλικό των κειμένων για την κάλυψη ορισμένων θεματικών ενοτήτων και στόχων του νέου Προγράμματος Σπουδών (σημειώνονται με κόκκινο). Αυτές ακριβώς οι ελλείψεις θα πρέπει να καλυφθούν, κατά προτεραιότητα, με τον εντοπισμό νέου και κατάλληλου διδακτικού υλικού. Προς αυτή την κατεύθυνση κινείται η Επιστημονική Επιτροπή με τη βοήθεια των υποστηρικτών του προγράμματος στο Π.Ι. Αλλά για τον σκοπό αυτό είναι ευπρόσδεκτη, και ευκταία, η συμβολή εκ μέρους και των ίδιων των μάχιμων εκπαιδευτικών που με την εμπειρία τους και τις λογοτεχνικές γνώσεις και ευαισθησίες τους μπορούν να συνεισφέρουν εποικοδομητικά στη συμπλήρωση του διδακτικού υλικού των λογοτεχνικών κειμένων, σύμφωνα βέβαια με τα κριτήρια εγκυρότητας που ορίζονται στο Π.Σ. για τα κείμενα αυτά. Αυτό εξάλλου αποτελεί βασικό στοιχείο της φιλοσοφίας του «ανοιχτού» και «ευέλικτου» νέου Π.Σ. της Λογοτεχνίας, που αναγνωρίζει τον καίριο ρόλο των ανθρώπων οι οποίοι το υλοποιούν στην πράξη. Η Επιστημονική Επιτροπή ευελπιστεί η αναγκαία αυτή ανατροφοδότηση από τη βάση των μάχιμων εκπαιδευτικών να είναι συνεχής, συμβάλλοντας στη διαρκή αναθεώρηση και ανανέωση του διδακτικού υλικού. 3 / ΟΔΗΓΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Δημοτικού / ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΥΛΙΚΟΥ ΑΠΟ ΤΑ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

5 Α +Β Δημοτικού ΘΕΜ. ΑΞΟΝΑΣ, Ι ΛΟΓ. & ΦΥΣΗ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Γεωφυσικό & Βιοφυσικό περιβάλλον: στοιχεία της φύσης, χλωρίδα & πανίδα_ άγρια & εξημερωμένα ζώα - ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ - [σε αγκύλες δηλώνεται το βιβλίο και η σελ. όπου βρίσκεται τώρα το κείμενο] 1. Σκαντζόχοιρος_σαν αίνιγμα [Ανθ. Ε +ΣΤ, 29] 2. Πορτοκάλι και ηλιαχτίδα_πεζό [Ανθ. Γ +Δ, 10] συσχετ. με: 3. Τρελούτσικη _πεζό [Ανθ. Γ +Δ, 19-21], και 4. Η πτώση του φύλλου Φρέντυ_πεζό [Ανθ. Γ +Δ, 12-13] 5. Χριστός και πουλιά_πεζό/θρύλος [Ανθ. Α +Β, 119] 6. Πεταλουδίτσες_πεζό [Ανθ. Α +Β, 97-98] συσχετ. με: 7. Σπουργίτης & ουράνιο τόξο_πεζό [Ανθ. Α +Β, 93-94] ΘΕΜ. ΑΞΟΝΑΣ, ΙΙ ΛΟΓ. & ΚΟΙΝΩΝΙΑ / ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ - ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ - ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Όλοι ίδιοι, όλοι διαφορετικοί > σχολική ζωή 1. Πρώτη μέρα στο σχολείο_πεζό, μτφρ. [Ανθ. Α +Β, 30-31] με χιούμορ και ευαισθησία για τη δύσκολη «πρώτη μέρα» στο σχολείο 2. Ξ όπως ξιφίας_πεζό [Ανθ. Α +Β, 35-36]! ενδιαφέρον για την κατανόηση του «εγώ» σαν «άλλου/ξένου» και την αποδοχή τού διαφορετικού σε κοινό πολιτισμικό περιβάλλον 3. Δώσε την αγάπη_πεζό [Ανθ. Α +Β, ]! κατάλληλο για την κατανόηση του «άλλου/ξένου» σαν «εγώ» σε διαπολιτισμικό πλαίσιο ΘΕΜ. ΑΞΟΝΑΣ, ΙΙΙ ΛΟΓ. & ΙΣΤΟΡΙΑ / ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Λαογραφικά έθιμα, λαϊκή - ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ - θρησκευτική ζωή, λαϊκές Η ενότητα, στη συγκεκριμένη τάξη, είναι προπαρασκευαστική: ιστορ. παραδόσεις - προπαιδεύει τους μαθητές/-τριες για τις συναφείς που θρύλοι, λαϊκά παραμύθια ακολουθούν στις επόμενες τάξεις. Ως εκ τούτου, επικεντρώνεται σε έθιμα-θρύλους-παραδόσεις που σχετίζονται με την καθημερινότητα του λαού, τις θρησκευτικές γιορτές και με ιστορικά συμβάντα, αλλά και στη ρίζα τέτοιων παραδόσεων που χάνεται στα βάθη των αιώνων, σαν μια πρωτοβάθμια άσκηση και στην αρχαιογνωσία: < έθιμα, παραδόσεις, θρύλοι, παραμύθια > Κάλαντα: Ανθ. Α +Β, 115 Ανθ. Γ +Δ, 77 Ανθ. Ε +ΣΤ, 169 Επιτάφιος: Ανθ. Γ +Δ, Καλικάντζαροι: Ανθ. Α +Β, Ανθ. Γ +Δ, Παροιμίες & παροιμιόμυθοι: Ανθ. Α +Β, 135 Ανθ. Γ +Δ, 58 Ανθ. Ε +ΣΤ, 231 πβ. και Ανθ. Γ +Δ, 61-62: Ο μόχθος της μύγας_παροιμιόμ., μτφρ. Λαϊκά παραμύθια: - Ποντικός & θυγατέρα του_πεζό [Ανθ. Γ +Δ, 50-52]! πολύ ενδιαφέρουσα αντιστροφή της κοινής αντίληψης για το ποιος είναι «δυνατός» και ποιος «αδύναμος» - ριζώνουν και τα λόγια_πεζό [Ανθ. Ε +ΣΤ, 234] - Γιασεμί, ροδιά, χαρουπιά_πεζό [Ανθ. Α +Β, 80-83] πβ. και: - κυρ Λάζαρος & δράκοι_πεζό [Ανθ. Ε +ΣΤ, ] - Φύλλο φύλλο της κουκιάς_πεζό [Ανθ. Α +Β, 56-58] πβ. ομόθεμο «έντεχνο παραμύθι» με τη φασολιά 4 / ΟΔΗΓΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Δημοτικού / ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΥΛΙΚΟΥ ΑΠΟ ΤΑ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

6 ΘΕΜ. ΑΞΟΝΑΣ, ΙV ΛΟΓ. & ΦΑΝΤΑΣΙΑ ΠΡΟΣΟΧΗ! Από την παραπάνω ομάδα κειμένων λείπουν θρύλοι, που μπορούν να αντληθούν από τα παλαιότερα σχολικά ανθολόγια λογοτεχνίας (και τα κυπριακά). < αρχαίες καταβολές > Χελιδόνισμα (δημοτική «διασκευή» αρχαίου εθίμου): Ανθ. Γ +Δ, 141 Έχιδνα & Τυφώνας (σύγχρ.διασκευή αρχαίου μύθου): Ανθ. Ε +ΣΤ, Παραθέματα από τον Λουκιανό [Ανθ. Ε +ΣΤ, ] δεν είναι πολύ εύστοχα για τις ανάγκες του νέου Α.Π. Μύθοι Αισώπου: Ανθ. Α +Β, 100 Ανθ. Ε +ΣΤ, ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Φαντασία & χιούμορ - ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ - 1. Τριβιζάς, Πινεζοβροχή_πμ. [Ανθ. Α +Β, 60-61] 2. Σεφέρης, Βουνά (από το «Γράμμα στη Μίνα»)_πμ. [Ανθ. Ε +ΣΤ, ] 3. Ξενόπουλος, Πονόδοντος Γκρινιάρη_πεζό [Ανθ. Γ +Δ, ] 4. Τριβιζάς, Θλιμμένη αγελάδα_πεζό [Ανθ. Ε +ΣΤ, ] πβ. και: Δόνα Τερηδόνα [Ανθ. Γ +Δ, ] 5. Κατερίνα στο σκοτάδι_πεζό [Ανθ. Γ +Δ, ]! το γέλιο ως αντίδοτο στον παιδικό φόβο ΠΡΟΣΟΧΗ! Η ενότητα προσφέρεται ιδανικά και για την ανάγνωση κόμικς (εικονογραφηγημάτων) με χιουμοριστικό περιεχόμενο Α +Β Δημοτικού ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ - ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ - α) φωνολογικά παιχνίδια ΣΤΟΙΧΕΙΑ «ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ» παίζοντας με τις ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝ. ΓΛΩΣΣΑΣ λέξεις < πρωτοβάθμια αίσθηση & εμπέδωση (έμμετρου) ρυθμού > 1. Νανουρίσματα - Ταχταρίσματα: Ανθ. Α +Β, 18 Ανθ. Ε +ΣΤ, 229 Ανθ. Γ +Δ, 66 < παρηχήσεις, συνηχήσεις, ρίμες κ.ό. > 2. Ελύτης, Ήλιος ηλιάτορας_πμ. [Ανθ. Ε +ΣΤ, 16] 3. Θ. Χορτάτη, Λούνα παρκ_πμ. [Ανθ. Γ +Δ, 39] ενδιαφέρον και για τη «φαντασιώδη» μετατροπή του παππού σε λούνα παρκ πβ. και τα κείμενα: 4. Τριβιζάς, Πινεζοβροχή [Ανθ. Α +Β, 60-61] σύνθετα, παρηχήσεις, ηχοποιητικές λέξεις, ρίμες κ.λπ. 5. Σεφέρης, Βουνά [Ανθ. Ε +ΣΤ, ] εξοικείωση με τις τολμηρές «εικόνες» της ποίησης β) μορφοσυντακτικά παιχνίδια 6. Γλωσσοδέτες: Ανθ. Α +Β, 136 Ανθ. Γ +Δ, Ακροστιχίδες > βλ. Τζ. Ροντάρι, Γραμματική της φαντασίας, / ΟΔΗΓΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Δημοτικού / ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΥΛΙΚΟΥ ΑΠΟ ΤΑ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

7 Γ +Δ Δημοτικού ΘΕΜ. ΑΞΟΝΑΣ, Ι ΛΟΓ. & ΦΥΣΗ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Ανθρωπογεωγραφία: πόλη ύπαιθρος - ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ - < ύπαιθρος > 1. Καζ., Ο γιος_πεζό [Ανθ. Ε +ΣΤ, ] 2. Ελύτης, Καλόγρια τσιγγάνα_πμ. [Ανθ. Ε +ΣΤ, 153] ΠΡΟΣΟΧΗ! για τη συμπλήρωση του υλικού θα μπορούσαν οι εκπαιδευτικοί να ανατρέξουν σε «ηθογραφικά» διηγήματα και δημοτικά τραγούδια (και της Κύπρου), που απεικονίζουν παραδοσιακές μορφές ζωής κοντά στη φύση, καθώς και σε ανάλογα από την ξένη επώνυμη λογοτεχνία, π.χ. Λόρκα < πόλη > 3. Κύριε Ντεσιμπέλ_πμ. [Ανθ. Α +Β, 148] 4. Η ηλεκτρική σκούπα _πεζό [Ανθ. Α +Β, ] ΠΡΟΣΟΧΗ! το θέμα υποεκπροσωπείται στα υφιστάμενα ανθολόγια, και τα παραπάνω είναι μάλλον απλοϊκά < μια «ουτοπική» [= ιδανική] πόλη > 5. Τα πουλιά_μτφρ. από κωμ. Αριστοφ. [Ανθ. Ε +ΣΤ, 51-54]! συνδυάζει ανθρώπους και ζώα, θέτει πολλά κοινωνικά προβλήματα ΘΕΜ. ΑΞΟΝΑΣ, ΙΙ ΛΟΓ. & ΚΟΙΝΩΝΙΑ / ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Όλοι ίδιοι, όλοι διαφορετικοί > οικογενειακή ζωή ΘΕΜ. ΑΞΟΝΑΣ, ΙΙΙ ΛΟΓ. & ΙΣΤΟΡΙΑ / ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Η ιστορία στη λογοτεχνία: εθνικές (& θρησκευτικές) επέτειοι - ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ - 1. Κουκουβάγια και πέρδικα_πεζό/μύθος [Ανθ. Α +Β, 14] η α- σύγκριτη αγάπη της μητέρας προς τα δικά της παιδιά συσχετ. με: 2. Θα σ αγαπώ _πεζό, μτφρ. [Ανθ. Α +Β, 22-23] 3. Δύο αδέρφια_πεζό/παραμύθι, μτφρ. [Ανθ. Α +Β, 143] για την αδελφική αγάπη 4. Ροντάρι, Ποιος διευθύνει;_πεζό, μτφρ. [Ανθ. Α +Β, 16]! για την «αντιεξουσιαστική» ουσία της αγάπης (και) μέσα στην οικογ. 5. Στοίχημα [Ανθ. Α +Β, 39] σύγχρονοι όροι οικογεν. ζωής 6. Οι έλεγχοι (από τις ιστορίες του μικρού Νικόλα)_πεζό, μτφρ. [Ανθ. Ε +ΣΤ, ]! ΣΥΝΔΕΕΤΑΙ και με την προηγούμενη Θ.Ε. «Σχολική ζωή» (αλλά απαιτεί πιο ώριμους μαθητές από την Α +Β τάξη) 7. Ερνέστο_πεζό, μτφρ. [Ανθ. Γ +Δ, 41-43]! το ευαίσθητο θέμα της υιοθεσίας συσχετ. με: 8. Αρετούσα_πμ. [Ανθ. Α +Β, 20] το πρόβλημα της ακληρίας - ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ - < ιστορικές εθνικές επέτειοι > Όλα τα υφιστάμενα ανθολόγια του Δημοτικού παρέχουν πλούσιο υλικό για αυτή τη Θ.Ε.: μπορούν να επιλεγούν αντιπροσωπευτικά κείμενα για κάθε ιστορική - εθνική επέτειο μπορούν επίσης να συνδυαστούν-συνεξεταστούν κείμενα για το ίδιο γεγονός κι από τα 3 εγχειρίδια. ΠΡΟΣΟΧΗ! Στο επίπεδο των τάξεων, Γ +Δ Δημοτικού, εξετάζονται λογοτεχνικά κείμενα που αναφέρονται γενικά στην ελληνική ιστορία, χωρίς φυσικά να αποκλείονται οι μείζονες ιστορικές στιγμές του κυπριακού ελληνισμού, για τις οποίες 6 / ΟΔΗΓΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Δημοτικού / ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΥΛΙΚΟΥ ΑΠΟ ΤΑ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

8 ΘΕΜ. ΑΞΟΝΑΣ, ΙV ΛΟΓ. & ΦΑΝΤΑΣΙΑ ωστόσο ειδική έμφαση δίνεται στη σύστοιχη Θ.Ε. των τάξεων Ε +ΣΤ (βλ. παρακάτω) < θρησκευτικές γιορτές > Και για το θέμα αυτό υπάρχουν ειδικές ενότητες στα ισχύοντα ανθολόγια με άφθονο υλικό, επομένως ισχύουν κι εδώ όσα προαναφέρθηκαν για την αυτόβουλη από τον/την εκπαιδευτικό επιλογή αντιπροσωπευτικών κειμένων για κάθε μεγάλη γιορτή της Ορθοδοξίας (και συνδυασμό αυτών από τα 3 εγχειρίδια). ΠΡΟΣΟΧΗ! Δεδομένου ότι στόχος της παρούσας Θ.Ε. είναι η ανίχνευση του θρησκευτικού αισθήματος στα λογοτεχνικά κείμενα, και όχι ο προσηλυτισμός των μαθητών σε ένα ορισμένο δόγμα, ειδικά μάλιστα σε συνθήκες διαπολιτισμικών κοινωνιών όπως οι σημερινές, είναι σκόπιμο η επιλογή των κειμένων να γίνεται σύμφωνα με το οικουμενικό και φιλάδελφο πνεύμα του Χριστιανισμού, που ως τέτοιο δεν συγκρούεται αλλά συγκλίνει με το πνεύμα άλλων θρησκειών και δογμάτων. Για τον λόγο αυτό, προτείνονται ως κείμενα ενδιαφέροντα για διδασκαλία, εκτός των άλλων, οπωσδήποτε και τα: Χριστούγεννα του Τα Κι Κο_πεζό [Ανθ. Ε +ΣΤ, ] Ο Νορντίν στην εκκλησία_πεζό [Ανθ. Γ +Δ, 72-73]. Σημειωτέον ότι τέτοια κείμενα σπανίζουν στα υφιστάμενα ανθολόγια και καλό θα ήταν να επαυξηθούν για την οπτική γωνία «του άλλου» που κομίζουν στο θέμα. ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Φαντασία & περιπέτεια - ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ - 1. Ασημένιος δρόμος_πεζό [Ανθ. Ε +ΣΤ, 30-33] πβ. και: 2. Παράξενος πραματευτής_πεζό [Ανθ. Ε +ΣΤ, ] τα δύο αυτά κείμενα περνούν και οικολογικά μηνύματα 3. Άντερσεν, Σακοράφα_πεζό, μτφρ. [Ανθ. Ε +ΣΤ, ]! 4. Παιχνίδι μεταμφίεσης (από τον Ροβινσόνα Κρούσο)_πεζό, μτφρ. [Ανθ. Ε +ΣΤ, ] όχι πολύ καλό απόσπασμα για τις ανάγκες της συγκεκριμένης Θ.Ε. Καλό θα ήταν να επιλεγεί ένα άλλο, περισσότερο περιπετειώδες από το ίδιο βιβλίο 5. Βερν, Περίπατος στο βυθό της θάλασσας_πεζό, μτφρ. [Ανθ. Γ +Δ, ] ΣΗΜΕΙΩΝΕΤΑΙ ότι τα κείμενα του Ιούλιου Βερν, που στην εποχή τους θεωρούνταν «επιστημονικής φαντασίας», στην τεχνολογικά προηγμένη δική μας εποχή υπάγονται μάλλον σε αυτή τη Θ.Ε., της «Φαντασίας & περιπέτειας», παρά στην επόμενη, της «Επιστημονικής φαντασίας» ΠΡΟΣΟΧΗ! Λείπουν σημαντικά κείμενα της παράδοσης του «μυθιστορήματος της μαθητείας» και της «περιπέτειας», όπως λ.χ. Τα ταξίδια του Γκιούλιβερ, ο Τομ Σώγιερ, Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων, Το θαυμαστό ταξίδι του Νιλς Χόλγκερσον, αλλά και ανάλογα από την ελληνική παραγωγή, που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη 7 / ΟΔΗΓΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Δημοτικού / ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΥΛΙΚΟΥ ΑΠΟ ΤΑ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

9 Γ +Δ Δημοτικού ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ - ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ - ΣΤΟΙΧΕΙΑ «ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ» ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝ. ΓΛΩΣΣΑΣ παίζοντας με τις λέξεις (συνέχ.) γ) λεξικοσημασιολογικά παιχνίδια 1. Αινίγματα: Ανθ. Α +Β, 145 Ανθ. Γ +Δ, 59 Ανθ. Ε +ΣΤ, Διφορούμενα/ανέκδοτα: απουσιάζουν από τα ανθολόγια να ζητηθούν από τους ίδιους τους μαθητές (που ξέρουν πολλά). 3. Λογοπαίχνιδο: Ανθ. Γ +Δ, 60 < συνδυασμός φωνολ.+μορφοσυντ.+λεξικοσημ. παιχνιδιού > 4. Λίμερικ: Ανθ. Α +Β, 54 μια ολοκληρωμένη διδ. πρόταση του παιγνιώδους αυτού είδους του non sense, με άφθονα παραδείγματα, παρουσιάστηκε στη Γενική Επιμόρφωση των μάχιμων της Δημοτικής και θα είναι προσβάσιμη στο Διαδίκτυο δ) το θεατρικό παιχνίδι Καραγκιόζης: Ο Μεγαλέξαντρος & το καταραμένο φίδι [Ανθ. Α +Β, 132] ΠΡΟΣΟΧΗ! Η κατηγορία αυτή υποεκπροσωπείται στα ανθολόγια καλό θα ήταν να αξιοποιηθεί υλικό από το μάθημα της «Θεατρικής αγωγής» στο πλαίσιο των νέων Α.Π. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΛΟΓ. «ΘΕΩΡΙΑΣ» τα «γένη» της λογοτεχνίας & τα πρωτογενή είδη τους Επισημάνσεις για τη διδασκαλία: Τα πρωτοβάθμια στοιχεία της λογοτεχνικής θεωρίας, για τα «γένη» της λογοτεχνίας και τα πρωτογενή είδη τους (ποιήματα αφηγήματα θεατρικά δρώμενα), καθώς και για τις βασικές [πιο χτυπητές] διαφορές τους, προκύπτουν «αυτομάτως» από τη διδασκαλία των παραπάνω κειμένων. Οι εκπαιδευτικοί αρκεί απλώς να υπενθυμίζουν (και να ρωτούν) την «ταυτότητα» κάθε κειμένου που οι μαθητές έχουν μπροστά τους. 8 / ΟΔΗΓΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Δημοτικού / ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΥΛΙΚΟΥ ΑΠΟ ΤΑ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

10 Ε +ΣΤ Δημοτικού ΘΕΜ. ΑΞΟΝΑΣ, Ι ΛΟΓ. & ΦΥΣΗ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Σχέση μας με τη Φύση: - ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ - α) φυσικός τρόπος ζωής / αθλητισμός 1. Ο ωραίος Δαρείος_πεζό [Ανθ. Γ +Δ, ]! συνδυάζει ανθρώπους και ζώα 2. Δόνα Τερηδόνα_πεζό [Ανθ. Γ +Δ, ]! ευφάνταστο & «περιπετειώδες» 3. η Κολοτούμπα_πεζό [Ανθ. Α +Β, 65-66] 4. Ποδοσφαιρικός αγώνας_πεζό [Ανθ. Γ +Δ, ]! υποβάλλει το αληθινό νόημα του αθλητισμού, τη χαρά της συμμετοχής και την ευγενή άμιλλα β) καταστροφή & προστασία του περιβάλλοντος 5. Η τρεχάλα_πεζό [Ανθ. Γ +Δ, ] πβ. και: Ασημένιος δρόμος > Θ.Ε. «Φαντασία & περιπέτεια»/ε +ΣΤ Δημοτ. 6. Καρέτα-καρέτα και Φολκσβάγκεν_πεζό [Ανθ. Γ +Δ, 28-31] 7. Λιλιπούπολη νέφος_πεζό [Ανθ. Γ +Δ, 23-25] κι ένας ύμνος στη Φύση, στον «Κόσμο» που μας περιβάλλει: 8. Κόντογλου, Αστρολάβος_πεζό [Ανθ. Ε +ΣΤ, 13-15] ΘΕΜ. ΑΞΟΝΑΣ, ΙΙ ΛΟΓ. & ΚΟΙΝΩΝΙΑ / ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Όλοι ίδιοι, όλοι διαφορετικοί > σύγχρονη κοινωνική ζωή - ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ - 1. Τσιγγάνοι_πεζό [Ανθ. Ε +ΣΤ, ] ΠΡΟΣΟΧΗ! το θέμα υποεκπροσωπείται στα υφιστάμενα ανθολόγια (εξ ου και το «άπαξ» κείμενο που προτείνεται). ΘΕΜ. ΑΞΟΝΑΣ, ΙΙΙ ΛΟΓ. & ΙΣΤΟΡΙΑ / ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Η ιστορία του τόπου μου - ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ - στη λογοτεχνία (λαϊκή και 1. Χαραλαμπίδης, Αιγιαλούσα_πμ. [Ανθ. Γ +Δ, 119]! η επώνυμη) τραγωδία της Κύπρου μέσα από ένα επεισόδιο της καθημερινής ζωής των ανθρώπων (αλλά και των ζώων) 2. Χαρούμενοι χαρταετοί_πεζό [Ανθ. Γ +Δ, ] μήνυμα συναδέλφωσης πάνω από τη διαιρεμένη Λευκωσία συσχετ. με: 3. Χαμογελαστό συννεφάκι_πεζό [Ανθ. Ε +ΣΤ, ] ΠΡΟΣΟΧΗ! Λείπουν κείμενα, της λαϊκής αλλά και επώνυμης λογοτεχνικής παραγωγής, για άλλες σημαντικές ιστορικές στιγμές του κυπριακού ελληνισμού, όπως λ.χ. η περίοδος της Φραγκοκρατίας, η ελληνική Επανάσταση, ο αντιαποικιοκρατικός Αγώνας του 55-59, τα οποία θα μπορούσαν να αντληθούν επιλεκτικά από τα υφιστάμενα ανθολόγια της κυπριακής λογοτεχνικής παραγωγής ή και το νέο της Υ.Α.Π. του Π.Ι.Κ. ΘΕΜ. ΑΞΟΝΑΣ, ΙV ΛΟΓ. & ΦΑΝΤΑΣΙΑ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Επιστημονική φαντασία & - ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ - εικονική πραγματικότητα 1. Άντζελμαν_πεζό, μτφρ. [Ανθ. Γ +Δ, ] 2. Συνάντηση στο διάστημα [Ανθ. Γ +Δ, ] ΠΡΟΣΟΧΗ! τα λίγα αυτά κείμενα μπορούν να επαυξηθούν με υλικό από την 6τομη Ανθολογία επιστημονικής φαντασίας, Εξάντας 1976, ή και να εκσυγχρονιστούν με υλικό προερχόμενο από τη σύγχρονη «κυβερνολογοτεχνία», π.χ. Ο πλανήτης 9 / ΟΔΗΓΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Δημοτικού / ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΥΛΙΚΟΥ ΑΠΟ ΤΑ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

11 Πρέσπα της Σοφίας Νικολαΐδου Μπορούν επίσης να αξιοποιηθούν σε αυτή τη Θ.Ε. κείμενα «φουτουριστικής» λογοτεχνίας, ενδεικτικά: Aldous Huxley, Brave New World [Γενναίος Νέος Κόσμος] Ε +ΣΤ Δημοτικού ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ «ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ» ΛΟΓΟΤ. ΓΛΩΣΣΑΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΛΟΓ. «ΘΕΩΡΙΑΣ» Επισημάνσεις για τη διδασκαλία: Μέσα από τη διδασκαλία των παραπάνω κειμένων οι μαθητές εισάγονται επίσης, εκ των πραγμάτων, στο «γραμματικό σύστημα» της ποιητικής και της αφηγηματικής γλώσσας. Οι εκπαιδευτικοί απλώς, στις μεγαλύτερες τάξεις εμβαθύνουν στο σύστημα αυτό εμμένοντας περισσότερο στα στοιχεία που συγκροτούν αυτό το σύστημα σε σύγκριση / αντιδιαστολή με το γραμματικό σύστημα της καθημερινής γλώσσας. Πιο συγκεκριμένα, μέσα από τη στοχευμένη (επαν)ανάγνωση των κειμένων για τον «λογοτ. γραμματισμό» των μαθητών, επιδιώκεται: α. ποιητικός λόγος: οι μαθητές/τριες να είναι σε θέση να διακρίνουν τα στοιχειώδη που συνθέτουν την ποιητική γλώσσα, δηλαδή τον μετρικό τόνο, τη μετρική συλλαβή, τη μετρική στίξη, την ποιητική φράση ή πρόταση, και συναφή φαινόμενα: παρατονισμοί, συνιζήσεις χασμωδίες, τομή διασκελισμός, ημιστίχιο στίχος στροφή, συγκρίνοντάς τα (και βλέποντας τις διαφορές) με τις γραμματικές γνώσεις τους από το μάθημα της Γλώσσας. Επίσης, να δουν την ομοιοκαταληξία όχι απλώς σαν ένα ελαφρό «παιχνίδι», αλλά ως ένα παιχνίδι σοβαρό με κανόνες: ένα συγκεκριμένο «ρυθμοτονικό σχήμα [σύστημα]» που είναι και φορέας σημασίας. β. αφηγηματικός λόγος: οι μαθητές/τριες να κατανοήσουν τη διαφορά ανάμεσα σε «δημιουργό» (τον συγγραφέα) και σε «αφηγητή» (τη φωνή της ιστορίας ακριβέστερα: το μάτι που βλέπει και η φωνή που αφηγείται την ιστορία). Επίσης να καταλάβουν από τι συγκροτείται [ εμψυχώνεται ] ο «αφηγηματικός κόσμος» ή «αφηγηματικό σύμπαν»: ένας «χάρτινος» κόσμος, που ωστόσο προσομοιώνει τον πραγματικό, αφού εμπεριέχει πρόσωπα («ήρωες» ή «χαρακτήρες»: πρωτεύοντες & δευτερεύοντες, βοηθούς & αντιπάλους), γεγονότα, δράσεις των προσώπων (ανταγωνιστικές ή συναγωνιστικές), αλλά και ψυχικές αντιδράσεις-συμπεριφορές τους. Να μπορούν, ακόμη, να διακρίνουν την αφηγηματική οργάνωση της ιστορίας σε μια δομή («πλοκή») με επιμέρους επεισόδια, με αρχή κορύφωση λύση, που δεν συμπίπτει κατ ανάγκην με τη «κανονική» γραμμική εξέλιξη ενός γεγονότος σε χρονική σειρά & σε αυστηρά καθορισμένη αιτιακή σχέση «αιτίου αποτελέσματος» (να θυμόμαστε πως η ανατροπή παίζει ουσιώδη ρόλο στη λογοτεχνία). Στο πλαίσιο της θεωρίας των λογοτεχνικών γενών-μορφών-ειδών, με την (επαν)ανάγνωση των παραπάνω ή συναφών κειμένων επιδιώκεται οι μαθητές/τριες να μπορούν να ξεχωρίζουν: α. ποιητικός λόγος > βασικές ποιητικές μορφές: έμμετρη / σε ελεύθερο στίχο > χαρακτηριστικά είδη ποιημάτων σταθερής μορφής, της λαϊκής και επώνυμης παράδοσης, ελληνικής και ξένης - ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ - > Είδη ποιημάτων με σταθερή μορφή: - δημοτική ποίηση - Λιανοτράγουδα: Ανθ. Ε +ΣΤ, 232 Κλέφτικα: Ανθ. Γ +Δ, 94 Ανθ. Ε +ΣΤ, επώνυμη ποίηση - Δεκατετράστιχα (σονέτα): Ανθ. Γ +Δ, 97 πβ. και: Τρίστιχα (χαϊκού) Ρίτσου και Άπω Ανατολής >> υπό ανάρτηση στο site ΠΡΟΣΟΧΗ! Το παραπάνω υλικό είναι πολύ ενδεικτικό και χρειάζεται επαύξηση Επισημάνσεις για τη διδασκαλία: για να υπηρετηθούν οι στόχοι 10 / ΟΔΗΓΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Δημοτικού / ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΥΛΙΚΟΥ ΑΠΟ ΤΑ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

12 του νέου Α.Π. η συνδυαστική διδασκαλία [=συνεξέταση] αυτών των ποιημάτων θα πρέπει να καταδεικνύει πώς η μορφή (η «σταθερή μετρική φόρμα») δημιουργεί νέο (ποιητικό) είδος > διάκριση έντεχνων ποιημάτων από τα άτεχνα & απλοϊκά στιχουργήματα β. αφηγηματικός λόγος > το «γένος» της αφήγησης στη διαχρονική του εξέλιξη (πρωτογενή είδη αφηγήσεων) > Για αφελή «παιδικά στιχουργήματα» υπάρχει πλούσιο υλικό, μια που αυτό θεωρείται κατά παράδοση «παιδική λογοτεχνία». Το υλικό θα μπορούσε να εμπλουτιστεί με στιχάκια απ το ημερολόγιο ή στίχους δημοφιλών τραγουδιών. Επισημάνσεις για τη διδασκαλία: για να υπηρετηθούν οι στόχοι του νέου Α.Π. το υλικό αυτό θα πρέπει να συγκριθεί με «παιδικά ποιήματα» δημιουργών όπως ο Σεφέρης, ο Ελύτης κ.ά. αξιόλογοι ποιητές, για να φανεί αμέσως η διαφορά ανάμεσα στην έντεχνη ποίηση-για-παιδιά και στην άτεχνη «ελαφρά» στιχουργία. Επισημάνσεις για τη διδασκαλία: για να υπηρετηθούν οι στόχοι του λογοτ.γραμματισμού που προβλέπει το νέο Α.Π. για τον αφηγηματικό λόγο σε αυτό το επίπεδο τάξεων, το υλικό των κειμένων θα πρέπει να παρουσιαστεί στους μαθητές και κατά χρονολογική σειρά (στη διαχρονική του εξέλιξη) και οριζοντίως, με συνεξέταση σύγκριση κειμένων που είτε είναι «συγγενή» (από «συναφή» αφηγηματικά είδη, π.χ. παροιμιόμυθοι λαϊκές διηγήσεις), είτε ανήκουν στο ίδιο αφηγηματικό είδος αλλά προέρχονται από διαφορετικές εποχές, π.χ. μύθοι Αισώπου με ζώα / σύγχρονες ιστορίες με ζώα, ή παραδοσιακά-λαϊκά παραμύθια / σύγχρονα-επώνυμα παραμύθια. Η παρακάτω κατάταξη ακολουθεί μια ενδεικτική «γραμμή» εξέλιξης του αφηγηματικού λόγου, αναγκαστικά απλουστευμένη μα πάντως συμβατή με τις ανάγκες του Α.Π. ΛΟΓ. για το Δημοτικό, από την αρχαία στη σύγχρονη εποχή: Μύθοι (αρχαία μυθολογία) : - Έχιδνα & Τυφώνας (σύγχρ. διασκευή αρχαίου μύθου): Ανθ. Ε +ΣΤ, άπαξ παράδειγμα! ΠΡΟΣΟΧΗ! Λείπουν καθαυτό κείμενα από την αρχαία ελληνική αλλά και την ξένη μυθολογία (σε νεοελλ. απόδοση) Μύθοι Αισώπου (ιστορίες ζώων με παιδευτικό περιεχόμενο) : Ανθ. Α +Β, 100 Ανθ. Ε +ΣΤ, >> τα παραπάνω, και ιδίως οι ιστορίες του Αισώπου, συνιστούν τον απώτερο «πρόγονο» και άρα οφείλουν να συγκριθούνσυνεξεταστούν με τους λαϊκούς παροιμιόμυθους αλλά και τις σύγχρονες (συχνά αλληγορικές) ιστορίες με ζώα, βλ. παρακάτω Λαϊκές παροιμίες & παροιμιόμυθοι: Ανθ. Α +Β, 135 Ανθ. Γ +Δ, 58 Ανθ. Ε +ΣΤ, 231 πβ. και Ανθ. Γ +Δ, 61-62: Ο μόχθος της μύγας_παροιμιόμ., μτφρ. >> οι παροιμιόμυθοι παρουσιάζουν ενδιαφέρον ως «ενδιάμεσο» είδος της λαϊκής λογοτεχνίας, μεταξύ της θυμόσοφης παροιμίας και του αφηγηματικού είδους του παραμυθιού Λαϊκές διηγήσεις (ιστορικοί) θρύλοι - Κουκουβάγια και πέρδικα_πεζό/μύθος [Ανθ. Α +Β, 14] για τη μητρική αγάπη - Δύο αδέρφια_πεζό/παραμύθι, μτφρ. [Ανθ. Α +Β, 143] για την αδελφική αγάπη και τα δύο κείμενα προέρχονται από τη Θ.Ε. «Οικογενειακή ζωή» 11 / ΟΔΗΓΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Δημοτικού / ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΥΛΙΚΟΥ ΑΠΟ ΤΑ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

13 ΠΡΟΣΟΧΗ! από τα ανθολόγια λείπουν γενικά ιστορικοί θρύλοι (υπάρχει μόνο «Ο Μεγαλέξαντρος και το καταραμένο φίδι»/καραγκιόζης), που μπορούν να αντληθούν από τα παλαιότερα σχολικά ανθολόγια λογοτεχνίας (και τα κυπριακά). Σύγχρονες ιστορίες ζώων (με αλληγορικό περιεχόμενο) - Φοβάμαι!_πεζό [Ανθ. Α +Β, 45-46]! για τον φόβο και την τόλμη - Κάστορας και ηχώ_πεζό, μτφρ. [Ανθ. Α +Β, ]! για τη μοναξιά και την αξία της φιλίας - Ξ όπως ξιφίας_πεζό [Ανθ. Α +Β, 35-36]! για την αξία και του «διαφορετικού» > βλ. και Θ.Ε. «Οικογενειακή ζωή» - Ο παπαγάλος_πεζό [Ανθ. Α +Β, 37-38]! αλληγορία για την ανθρώπ. έπαρση & κενοδοξία - Τελευταίος ιππόκαμπος_πεζό [Ανθ. Α +Β, 76-77] αλληγορική ιστορία ζώων με οικολογικό μήνυμα > συνδέεται με ΘΕΜ.ΑΞ. «ΛΟΓ. & ΦΥΣΗ» πβ. και: - Άντερσεν, Σακοράφα_πεζό, μτφρ. [Ανθ. Ε +ΣΤ, ]! ενδιαφέρον κείμενο και για την, με αλληγορικό τρόπο δοσμένη, λεπτή ειρωνεία του απέναντι στην ανθρώπινη ματαιοδοξία και την κοινωνική ανισότητα > βλ. Θ.Ε. «Φαντασία και περιπέτεια»/δ +Ε γ. το θεατρικό είδος ΠΡΟΣΟΧΗ! Υποεκπροσωπείται στα ανθολόγια (ένα μόνο «δείγμα» από τον Καραγκιόζη, βλ. παραπάνω). Για μια πρωτοβάθμια αναφορά και στο θεατρικό είδος να αξιοποιηθεί υλικό από το μάθημα της «Θεατρικής αγωγής» στο πλαίσιο των νέων Α.Π. ΠΡΟΣΟΧΗ! Τα παρακάτω προτείνονται για πρωτοβάθμια διδασκαλία στην ΣΤ Δημοτικού, σαν είδος προπαιδείας των μαθητών/-τριών στη θεωρία του «αφηγηματικού λόγου» που θα διδαχθούν, πιο συστηματικά, στις πρώτες τάξεις του Γυμνασίου: - αφηγημ. λόγος (συνέχ.) - Παραδοσιακά λαϊκά παραμύθια > βασικά είδη αφηγημάτων της λαϊκής & της επώνυμης παραγωγής κριτήρια σύγκρισης / διάκρισης: έκταση, θέμα, πλοκή, «τρόποι»: τεχνικές - λειτουργίες-φόρμουλες, που χρησιμοποιεί ο δημιουργός - Ποντικός & θυγατέρα του_πεζό [Ανθ. Γ +Δ, 41-43] - ριζώνουν και τα λόγια_πεζό [Ανθ. Ε +ΣΤ, 234] - Γιασεμί, ροδιά, χαρουπιά_πεζό [Ανθ. Α +Β, 80-83] πβ. και: - Κυρ Λάζαρος & δράκοι_πεζό [Ανθ. Ε +ΣΤ, ] - Φύλλο φύλλο της κουκιάς_πεζό [Ανθ. Α +Β, 56-58] πβ. το ομόθεμο «έντεχνο παραμύθι» με τη φασολιά Επώνυμα παραμύθια («κλασικά» & «μοντέρνα») βλ. παραπάνω ιδίως τη Θ.Ε. «Φαντασία & Λογοτεχνία» εδώ υπενθυμίζουμε εντελώς ενδεικτικά: > για «κλασικά» επώνυμα παραμύθια, Άντερσεν > για «μοντέρνα» παραμύθια, Τριβιζάς, Θλιμμένη αγελάδα_πεζό [Ανθ. Ε +ΣΤ, ] πβ. και: Δόνα Τερηδόνα [Ανθ. Γ +Δ, ] 12 / ΟΔΗΓΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Δημοτικού / ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΥΛΙΚΟΥ ΑΠΟ ΤΑ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

14 ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΠΙΝΑΚΕΣ Η προτεινόμενη ανα-κατανομή της υφιστάμενης ύλης των ανθολογίων ανά επίπεδο τάξεων έχει λάβει υπόψη της τον βαθμό νοηματικής δυσκολίας των κειμένων σε συνάρτηση με την ηλικία των μαθητών/τριών. Ορισμένα κείμενα είναι πρόσφορα για περισσότερες από μία Θ.Ε. Με κόκκινο, όπως είπαμε, επισημαίνονται οι βασικές ελλείψεις σε κείμενα αναφορικά με συγκεκριμένες Θ.Ε. ή διδακτικούς στόχους των Θ.Ε. που έχουν καθοριστεί στο νέο Α.Π.Λ. Οι τίτλοι συντομογραφούνται για οικονομία χώρου. Πλάι στα κείμενα παρατίθενται σύντομα σχόλια για την αξία τους. Η ένδειξη «μτφρ.» σημαίνει ότι το κείμενο προέρχεται από την ξένη λογοτεχνία. Η ένδειξη με θαυμαστικό! δηλώνει κείμενα που κρίνονται κατεξοχήν αποτελεσματικά για τους γενικούς σκοπούς του Π.Σ.Λ. και τους ειδικούς διδακτικούς στόχους της συγκεκριμένης Θ.Ε. στο νέο Α.Π. (ως εκ τούτου θα ήταν σκόπιμο να περιλαμβάνονται οπωσδήποτε στη διδακτέα ύλη). Αντιθέτως, προτείνουμε ει δυνατόν να αποκλειστούν (ή τουλάχιστον να περιοριστούν μόνο στις ανάγκες του πρωτοβάθμιου «λογοτεχνικού γραμματισμού» των μαθητών), απλοϊκά κείμενα «παιδικής λογοτεχνίας», που δεν σέβονται αλλά μάλλον παραβιάζουν με την αφέλειά τους τον σύνθετο ψυχογνωστικό κώδικα της παιδικής ηλικίας (εξ ου και γιατί δεν αναφέρονται στις Θ.Ε. της παρούσας χαρτογράφησης). Η αρίθμηση των κειμένων γίνεται βασικά για λόγους ποσοτικής μέτρησης των κειμένων και δεν υποδεικνύει αναγκαστικά τη σειρά διδασκαλίας τους (ωστόσο, προτείνει μια ενδεικτική με γνώμονα τη συνάφεια και τη λογική αλληλουχία των κειμένων). Για επιπρόσθετο υλικό, καταρχάς τα υφιστάμενα ανθολόγια παρέχουν ένα εκτενές Επίμετρο (με επιπλέον βιβλιογραφία και άλλες προτάσεις σε οπτικο-ακουστικό υλικό, κατανεμημένα ανά θεματική ενότητα), το οποίο δυστυχώς βρίσκεται στο τέλος των βιβλίων και «χάνεται» από τη ματιά των εκπαιδευτικών πιο λειτουργικό θα ήταν να υπάρχει μετά το τέλος κάθε Θ.Ε. μέσα στο βιβλίο. Σε κάθε περίπτωση πάντως, οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να το συμβουλεύονται και να το αξιοποιούν. Τέλος, σημειώνεται ότι το υλικό των Επιμορφώσεων και άλλα χρήσιμα στοιχεία για τη διδασκαλία της Λογοτεχνίας στο Δημοτικό σύμφωνα με το νέο Α.Π. θα φιλοξενηθούν επίσης στον παρόντα ιστοχώρο του Π.Ι.Κ., στον οποίο καλούνται οι εκπαιδευτικοί να ανατρέχουν σε τακτά διαστήματα για ενημέρωσή τους. 13 / ΟΔΗΓΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Δημοτικού / ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΥΛΙΚΟΥ ΑΠΟ ΤΑ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ