ABSTRACT. Key words Earthquake protection Natural disaster mitigation Seismic risk Civil protection Disaster management

Transcript

1 ABSTRACT Greece is a country where earthquakes occur causing serious human and physical losses. In order to tackle the catastrophic consequences of earthquakes, earthquakeprone countries take measures and imply earthquake protection policies. In this paper there will be a presentation of the earthquake mitigation theory that can be found in literature and a description of earthquake mitigation practices in the U.S.A. and in Japan, as well as the activities undertaken by international organizations. The study will then focus on the Greek earthquake mitigation practice and it will try to evaluate it based on the international theory and policy in earthquake protection. Key words Earthquake protection Natural disaster mitigation Seismic risk Civil protection Disaster management

2 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η Ελλάδα είναι μια χώρα στην οποία εκδηλώνονται σεισμοί που προκαλούν μεγάλες ανθρώπινες και υλικές απώλειες. Οι χώρες που αντιμετωπίζουν σεισμικό κίνδυνο λαμβάνουν μέτρα και ασκούν αντισεισμικές πολιτικές για να αντιμετωπίσουν τις καταστροφικές συνέπειες του σεισμού. Στο κείμενο που ακολουθεί παρουσιάζεται η θεωρία αντιμετώπισης σεισμικού κινδύνου που συναντάται στη βιβλιογραφία και περιγράφεται η πρακτική των χωρών που παρουσιάζουν ανεπτυγμένο τον τομέα διαχείρισης φυσικών καταστροφών όπως είναι οι Η.Π.Α. και η Ιαπωνία, καθώς κι οι δραστηριότητες των διεθνών οργανισμών. Στη συνέχεια η έρευνα επικεντρώνεται στην ελληνική αντισεισμική πολιτική όπου γίνεται προσπάθεια αξιολόγησης αυτή της πολιτικής με βάση τη διεθνή θεωρία και πρακτική. Λέξεις κλειδιά: Αντισεισμική προστασία Αντισεισμική πολιτική Σεισμικός κίνδυνος Διαχείριση καταστροφών Πολιτική προστασία

3 2 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Γ.Γ.Π.Π. Ο.Α.Σ.Π. ΥΠ.ΕΣ.Δ.Δ.Α. Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. Ν.Α. Υ.Α.Σ. Γ.Γ.Ε.Τ. Ε.Ε. Ε.Κ.Π.Π.Σ Ε.Μ.Α.Κ. Ε.Κ.Α.Β. Τ.Α.Σ. Π.Δ.Ε. Γ.Γ.Δ.Ε. Τ.Ε.Ε. Ο.Ε.Κ. Π.Σ.Ε.Α. Ε.Κ.Ω.Σ. Ε.Α.Κ. Ο.Α.Φ.Κ. Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας Οργανισμός Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας Υπουργείο Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης Υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Υπηρεσία Αποκατάστασης Σεισμοπλήκτων Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας Ευρωπαϊκή Ένωση Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Πρόγνωσης των Σεισμών Ειδική Μονάδα Αντιμετώπισης Καταστροφών Εθνικό Κέντρο Άμεσης Βοήθειας Ταμείο Αποκατάστασης Σεισμοπαθών Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων Γενική Γραμματεία Δημοσίων Έργων Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας Οργανισμός Εργατικής Κατοικίας Πολιτικός Σχεδιασμός Έκτακτης Ανάγκης Ελληνικός Κανονισμός Δεμένου Σκυροδέματος Ελληνικός Αντισεισμικός Κανονισμός Οργανισμός Ασφάλισης έναντι Φυσικών Καταστροφών

4 3 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Στην ολοκλήρωση της παρούσας εργασίας συνέβαλαν πολλοί άνθρωποι. Θα ήθελα σε αυτό το σημείο να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στην κυρία Δανδουλάκη Μιράντα, ειδική επιστήμονα του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πρόληψης και Πρόγνωσης των Σεισμών για την καθοδήγησή της στη διεθνή βιβλιογραφία, τον κύριο Παπαδόπουλο Γεράσιμο, ερευνητή σεισμολογίας Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών για την παροχή πληροφοριών που αφορούν την ελληνική πραγματικότητα, τους συναδέλφους από τις δημόσιες υπηρεσίες, με ιδιαίτερη μνεία στον κύριο Γεωργούλια της Υπηρεσίας Αποκατάστασης Σεισμοπλήκτων, που μου παρήσχαν στοιχεία απαραίτητα για την έρευνα και, τέλος, στον επιβλέποντα καθηγητή κύριο Καρκατσούλη Παναγιώτη για τη γενικότερη καθοδήγησή του και βοήθεια.

5 4 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Σελίδα ΠΡΟΛΟΓΟΣ 7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΘΕΩΡΙΑ ΜΕΙΩΣΗΣ ΣΕΙΣΜΙΚΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ Εισαγωγή 10 Η Πολιτική διάσταση της αντιμετώπισης Φυσικών Καταστροφών Σχεδιασμός Ο ρόλος της Δημόσιας Διοίκησης Ο ρόλος του αστικού και περιφερειακού χωροταξικού σχεδιασμού Ο ρόλος των ιδιωτικών εταιρειών και των οργανισμών Ο ρόλος των σχεδιαστικών επαγγελμάτων Ο ρόλος των διεθνών οργανισμών Ο ρόλος των ομάδων σε επίπεδο κοινότητας και του εθελοντισμού γενικότερα Ο ρόλος των ατόμων Προετοιμασία Ο συντονισμός των υπηρεσιών Το Σχέδιο Έκτακτης Ανάγκης και τα κέντρα επιχειρήσεων Ανταπόκριση Αποκατάσταση Γενική Αποκατάσταση Αποκατάσταση οικονομικής δραστηριότητας Αποκατάσταση των κατασκευών Ανασυγκρότηση 30 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΑΝΤΙΣΕΙΣΜΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΤΙΣ Η.Π.Α., ΣΤΗΝ ΙΑΠΩΝΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥΣ Εισαγωγή Η Αντισεισμική Πολιτική στις Η.Π.Α Σε Ομοσπονδιακό Επίπεδο Σε Επίπεδο Πολιτείας: Το Παράδειγμα της Καλιφόρνια 33

6 Υλοποίηση και Αποτελέσματα Η Πολιτική Αντιμετώπισης Καταστροφών στην Ιαπωνία Η δραστηριότητα των Διεθνών Οργανισμών Η Ανοιχτή Μερική Συμφωνία του Συμβουλίου της Ευρώπης Οι δραστηριότητες του Ο.Η.Ε Οι δραστηριότητες της Ευρωπαϊκή Ένωσης 40 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ Η ΑΝΤΙΣΕΙΣΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Εισαγωγή Ο σεισμικός κίνδυνος στην Ελλάδα Η αντιμετώπιση του σεισμικού κινδύνου στην Ελλάδα μέχρι το Η αντισεισμική πολιτική μετά το σεισμό του Ο ΟΑΣΠ 46 i. Η Χρηματοδότηση 46 ii. Ερευνητική Δραστηριότητα, Διοργάνωση Συνεδρίων και Ενημέρωση Πληθυσμού 48 iii. Ο Ρόλος των Επιστημονικών Επιτροπών του ΟΑΣΠ: Η Επιτροπή Εκτίμησης Σεισμικού Κινδύνου. 49 iv. Τα Αποτελέσματα της Δράσης του ΟΑΣΠ Η Πολιτική Προστασία 51 i. Η Οργάνωση 51 ii. Οι Συμφωνίες Ανταλλαγής Έκτακτης Βοήθειας 52 iii. Το Σχέδιο «Ξενοκράτης» και η Προσθήκη «1» Σεισμοί 53 iv. Κριτικές Παρατηρήσεις της Προσθήκης «1» Σεισμοί του Ο ρόλος της ΓΓΕΤ Το δομημένο περιβάλλον στην Ελλάδα 55 Κριτική του Συστήματος Παραγωγής Έργων Ο εθελοντισμός στην Ελλάδα Οι κρατικές δαπάνες για Σχεδιασμό, Προετοιμασία και Ετοιμότητα Η αποκατάσταση Το κόστος της Αποκατάστασης 62 Κριτική του συστήματος Αποκατάστασης 64

7 6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΤΙΣΕΙΣΜΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΕΘΝΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ Εισαγωγή Σχεδιασμός Προετοιμασία Ανταπόκριση Αποκατάσταση 75 Συμπεράσματα 78 Β ΒΒΒΒΒΒΒΒΒ ΒΒ 86 Ελληνική 86 Ξένη 87 Β ΒΒΒΒΒΒΒΒΒΒ Νέες ρυθμίσεις που προωθεί το ΥΠΕΧΩΔΕ για την ενίσχυση της αντισεισμικής προστασίας Οικισμοί και Ζώνες Σεισμικής Επικινδυνότητας στην Ελλάδα Πίνακες Χρηματοδότησης Νομοθεσία 98 i. Ν.3013/2002 (ΦΕΚ 102/ ) «Αναβάθμιση Πολιτικής Προστασίας και άλλες διατάξεις:» ii. Ν.2344/1995 (ΦΕΚ 212/ ) «Περι οργάνωσης της Πολιτικής Προστασίας της χώρας και άλλες διατάξεις» iii. Προεδρικό Διάταγμα 379/1997 (ΦΕΚ 248/ ) «Οργάνωση της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας» iv. Ν.1349/1983 (ΦΕΚ 52/ ) «Σύσταση Οργανισμού Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας (ΟΑΣΠ) και άλλες διατάξεις» v. Ν.867/1979 (ΦΕΚ 24/ ) «περι αποκαταστάσεως, τροποποιήσεως και συμπληρώσεως της από Πράξεως Νομοθετικού Περιεχομένου περι αποκαταστάσεως ζημιών εκ τω σεισμών 1981 (ΦΕΚ 203/Α/ )» vi. Ν.1190/1981 (ΦΕΚ 203/ ) «περι κυρώσεως της από Πράξεως Νομοθετικού Περιεχομένου περι αποκαταστάσεως ζημιών εκ τω σεισμών 1981»

8 7 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ο σεισμός που έπληξε την Αθήνα στις 7 Σεπτεμβρίου του 1999 επέφερε το θάνατο 143 ανθρώπων και προκάλεσε μεγάλες υλικές καταστροφές. Με αφορμή αυτό το γεγονός επανήλθε στην επικαιρότητα η συζήτηση για την αντισεισμική προστασία στην Ελλάδα. Ο σεισμικός κίνδυνος όμως είναι θέμα που χρήζει αντιμετώπισης σε καιρό σεισμικής ηρεμίας και όχι μόνο μετά από μία μεγάλη καταστροφή. Σκοπός της εργασίας είναι να περιγράψει την παρούσα κατάσταση στην αντισεισμική πολιτική στην Ελλάδα (μέχρι τον Απρίλιο του 2002) και να τη συγκρίνει τόσο με τη θεωρία μείωσης σεισμικού κινδύνου που συναντάται στη βιβλιογραφία, όσο και με την πρακτική των κρατών που παρουσιάζουν επιτυχία στη διαχείριση φυσικών καταστροφών. Με τη σύγκριση αυτή επιχειρείται ο εντοπισμός των περιθωρίων βελτίωσης της πολιτικής αυτής.

9 Εισαγωγή 8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Ελλάδα είναι η πλέον σεισμογενής χώρα της Ευρώπης. Οι σεισμοί πλήττουν τη χώρα μας με ιδιαίτερα μεγάλη συχνότητα και προξενούν σημαντικές καταστροφές. Οι επιπτώσεις τους στη ζωή και την περιουσία των κατοίκων, στο δομημένο περιβάλλον, στην κοινωνική συνοχή και στην οικονομία των περιοχών που πλήττονται είναι συχνά μεγάλες. Η αντισεισμική προστασία αποτελεί συνεπώς ζήτημα πρώτης προτεραιότητας στη χώρα μας, τόσο για την Πολιτεία που έχει την ευθύνη του σχεδιασμού και της εφαρμογής της αντισεισμικής πολιτικής όσο και για τον πολίτη που έχει την υποχρέωση να τηρεί τους κανονισμούς και τις οδηγίες του Κράτους για να προφυλάσσει τη ζωή του και την περιουσία του. Στην παρούσα μελέτη θα εξεταστεί κατά πόσο η άσκηση δημόσιας αντισεισμικής πολιτικής στη Ελλάδα ακολουθεί μια ορθολογική διαδικασία που βασίζεται στη θεωρία αντιμετώπισης φυσικών κινδύνων και στη διεθνή εμπειρία. Εξειδικεύοντας το παραπάνω πλαίσιο τίθενται τα εξής ερωτήματα: Η αντισεισμική πολιτική στην Ελλάδα είναι αποτέλεσμα ορθολογικού σχεδιασμού; Η αντισεισμική πολιτική στην Ελλάδα γίνεται σύμφωνα με τη διεθνή θεωρία διαχείρισης σεισμικού κινδύνου; Η ελληνική Δημόσια Διοίκηση αξιοποιεί την τεχνογνωσία που διαθέτουν άλλα κράτη στον τομέα μείωσης των σεισμικών επιπτώσεων; Ποια τάση έχει διαμορφωθεί στη Ελλάδα τα τελευταία χρόνια στην αντισεισμική προστασία και ποια περιθώρια βελτίωσης έχει; Η ελληνική βιβλιογραφία στον τομέα της αντισεισμικής πολιτικής είναι περιορισμένη, όμως μια βασική μελέτη είναι αυτή του Γ.Α. Παπαδόπουλου «Η Πολιτική Προστασία στη Ελλάδα» 1, στην οποία ενώ περιγράφεται το σύνολο της Πολιτικής Προστασίας στην Ελλάδα, γίνεται μια παρουσίαση της αντισεισμικής πολιτικής. Στη διεθνή βιβλιογραφία βασικό είναι το βιβλίο των Coburn & Spence «Earthquake Protection» 2 καθώς και το βιβλίο των Berke & Beatley «Planning for earthquakes: Risks. Politics and 1 Παπαδόπουλος. Γ.(2000) Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΣΤΗ ΕΛΛΑΔΑ, Αντιμετώπιση Φυσικών και Τεχνολογικών Καστροφών (Εκδόσεις ΙΩΝ). 2 Coburn, A. & Spence R., (c1992) EARTHQUAKE PROTECTION, (Willey).

10 Εισαγωγή 9 Policy» 1 που κάνει συγκριτική ανάλυση του συστήματος αντισεισμικής προστασίας τριών Πολιτειών των Η.Π.Α. αναφέροντας και το ρόλο της ομοσπονδιακής κυβέρνησης, παρέχοντας έτσι σημαντικά στοιχεία για την εφαρμογή της αντισεισμικής πολιτικής σε επίπεδο Πολιτείας. Το επίπεδο της Πολιτείας είναι για την παρούσα έρευνα χρήσιμο, αφού από άποψη μεγέθους η Ελλάδα μπορεί να συγκριθεί με μια Πολιτεία των Η.Π.Α. Η μεθοδολογία που ακολουθείται βασίζεται στην επεξεργασία δευτερογενών κατά κύριο λόγο στοιχείων, όπως ελληνική και ξένη βιβλιογραφία, εκδόσεις και δημοσιεύσεις κρατικών φορέων, νομοθετικών κειμένων, καθώς και πληροφορίες που προέρχονται από το διαδίκτυο. Πιο συγκεκριμένα, ενώ το θεωρητικό υπόβαθρο της άσκησης δημόσιας πολιτικής διαχείρισης φυσικών καταστροφών συναντάται στη βιβλιογραφία, η περιγραφή της κατάστασης στην Ελλάδα απαιτεί τη συλλογή νομοθετημάτων, εκδόσεων των κρατικών φορέων και πρωτογενών οικονομικών κυρίως- στοιχείων. Τέλος, για τις πρακτικές ξένων κρατών και τις δραστηριότητες διεθνών οργανισμών σημαντική πηγή αποτελεί και το διαδίκτυο. Η μελέτη αποτελείται από τέσσερα κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο περιγράφεται η θεωρία αντιμετώπισης σεισμικού κινδύνου. Στο δεύτερο κεφάλαιο αναπτύσσεται η πρακτική των κρατών που έχουν εφαρμόσει τις πιο αποτελεσματικές αντισεισμικές πολιτικές καθώς και οι δραστηριότητες των διεθνών οργανισμών. Στο τρίτο κεφάλαιο αναλύεται η υπάρχουσα κατάσταση στην αντισεισμική προστασία στην Ελλάδα. Στο τέταρτο κεφάλαιο γίνεται αξιολόγηση της ελληνικής πρακτικής σε σχέση με τη θεωρία που αναπτύχθηκε στο πρώτο κεφάλαιο και με την πρακτική που αναλύθηκε στο δεύτερο και, τέλος, συνάγονται τα πιθανά συμπεράσματα. 1 Berke, R.P. & Beatley T. (1992) «PLANNING FOR EARTHQUAKES: RISKS. POLITICS AND POLICY» The John Hoppkins Univercity Press,London

11 10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΒΒΒ ΒΒΒ Β Β Β ΒΒ Β ΒΒ ΒΒΒ ΒΒΒΒ Β ΒΒ ΒΒΒΒΒ Εισαγωγή Σε αυτό το κεφάλαιο θα αναλυθεί η θεωρία μείωσης σεισμικού κινδύνου που συναντάται στη βιβλιογραφία. Για την καλύτερη κατανόηση του κειμένου κρίνεται σκόπιμη η επεξήγηση κάποιων εννοιών που, είτε δεν έχουν ευρέως γνωστή σημασία, είτε χρησιμοποιούνται σε αυτό το κείμενο με συγκεκριμένο περιεχόμενο. Καταστροφή ορίζεται οποιαδήποτε μεγάλης κλίμακας διακοπή της ομαλής λειτουργίας μιας οργανωμένης κοινωνίας μετά την εκδήλωση κάποιων ξαφνικών φυσικών φαινομένων ή ατυχημάτων που σχετίζονται με την ανθρώπινη δραστηριότητα και τεχνολογία. Οι καταστροφές διακρίνονται σε φυσικές και τεχνολογικές. Οι φυσικές καταστροφές μπορεί να οφείλονται σε γεωλογικά φαινόμενα όπως ο σεισμός, η ηφαιστειακή δράση, οι κατολισθήσεις και σε έντονα καιρικά φαινόμενα όπως η καταιγίδα, η έντονη βροχόπτωση, ο ανεμοστρόβιλος, η χαλαζόπτωση, η χιονόπτωση και ο καύσωνας. Οι τεχνολογικές καταστροφές μπορεί να οφείλονται σε χημικά και πυρηνικά ατυχήματα, στη διακοπή της λειτουργίας των δικτύων υποδομής, σε καταρρεύσεις φραγμάτων και σε ατυχήματα μεταφοράς. Η έννοια της αντισεισμικής προστασίας (earthquake protection) εμπεριέχει το σύνολο των ενεργειών και μέτρων που μπορούν να ληφθούν για να ανακουφίσουν τον πληθυσμό από τις αρνητικές επιπτώσεις του σεισμού, ή να μειώσουν τις μελλοντικές ανθρώπινες, φυσικές η οικονομικές απώλειες (Coburn & Spence 1992). Με το ίδιο περιεχόμενο, δηλαδή αυτό της αντισεισμικής προστασίας θα χρησιμοποιηθεί στην παρούσα μελέτη και ο όρος αντισεισμική πολιτική. Τρωτότητα είναι το σύνολο των παραγόντων που επηρεάζουν την ασφάλεια μιας περιοχής σε περίπτωση σεισμού όπως πχ η ποιότητα των κατασκευών, η πληθυσμιακή πυκνότητα, η ύπαρξη ή μη προληπτικών μέτρων και άλλα. Σεισμική επικινδυνότητα (seismic hazard) είναι η πιθανότητα εμφάνισης κάποιου σεισμού και σεισμικός κίνδυνος (seismic risk) είναι τα αναμενόμενα αρνητικά αποτελέσματα που συνεπάγεται ο σεισμός (Παπαδόπουλος 2000). Η μείωση σεισμικού κινδύνου (earthquake risk mitigation) χρησιμοποιείται στο βιβλίο των Coburn & Spence (1992) κυρίως για παρεμβάσεις που σκοπό έχουν την αντισεισμική ενδυνάμωση των κατασκευών, στην παρούσα μελέτη όμως θα χρησιμοποιηθεί ως συνώνυμη της αντισεισμικής προστασίας. Η

12 1 ο Κεφάλαιο: Θεωρία Μείωσης Σεισμικού Κινδύνου 11 σεισμική καταστροφή είναι το συνολικό αρνητικό αποτέλεσμα ενός σεισμού, ενώ η λεπτομερής προεκτίμησή του καλείται σενάριο σεισμικής καταστροφής (Παπαδόπουλος 2000). Μετά από μια σεισμική καταστροφή, η πληγείσα περιοχή βρίσκεται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, δηλαδή επιβάλλεται η λήψη έκτακτων μέτρων και επιχειρησιακών δράσεων των δυνάμεων Πολιτικής Προστασίας (Σχέδιο Ξενοκράτης,1999). Πολιτική Προστασία είναι ο κρατικός θεσμός που έχει ως στόχο την προστασία των πολιτών από φυσικούς και τεχνολογικούς κινδύνους. Σχέδιο Έκτακτης Ανάγκης είναι η περιγραφή του ρόλου των επιμέρους φορέων (κρατικών και άλλων) για την ανακούφιση μιας περιοχής μετά από ένα καταστροφικό γεγονός. Ο σεισμικός κίνδυνος είναι ένας φυσικός κίνδυνος και η αντιμετώπιση των σεισμικών καταστροφών εντάσσεται στη γενικότερη θεωρία αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών. Πρέπει λοιπόν να περιλαμβάνει τέσσερις βασικές φάσεις (Παπαδόπουλος 2000): το σχεδιασμό πριν την καταστροφή (pre-disaster planning), την προετοιμασία (preparedness) την ανταπόκριση (response) και τη φάση της αποκατάστασης (rehabilitation) Κατά συνέπεια, η αντισεισμική πολιτική (ή αλλιώς πολιτική μείωσης σεισμικού κινδύνου) πρέπει να σχεδιάζεται και να υλοποιείται με βάση τις τέσσερις φάσεις που διέπουν την αντιμετώπιση φυσικών κινδύνων Οι σεισμοί αποτελούν ένα από τα διάφορα γεωτεκτονικά φαινόμενα, τα οποία έχουν κοινά αίτια γένεσης. Τα φαινόμενα αυτά είναι η ηφαιστειακή δράση, τα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά τεκτονικής προέλευσης (οροσειρές, ωκεάνιες τάφροι κλπ) γεωθερμικές εκδηλώσεις (θερμές πηγές, γεωθερμικά πεδία κλπ) και άλλα. Η ένταση και η μορφή της ενεργού τεκτονικής δεν είναι η ίδια σε όλες τις περιοχές της Γης. Υπάρχουν περιοχές όπου η ένταση της τεκτονικής δράσης σήμερα είναι ισχυρή και άλλες όπου είναι ασθενής. (Παπαζάχος 1989). Ένας σεισμός δεν θα είναι καταστροφικός εκτός εάν εκδηλωθεί σε κατοικημένη περιοχή. Με την επέκταση κυρίως των πόλεων αλλά και του ημιαστικού και αγροτικού χώρου, ο σεισμικός κίνδυνος αυξάνεται. Η επιστήμη και η πρακτική της αντισεισμικής προστασίας έχουν αναπτυχθεί κατά πολύ στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα. Η προσέγγιση γίνεται από πολλούς επιστημονικούς κλάδους και απαιτεί την εφαρμογή ευρέως φάσματος μέτρων όπως ενημέρωση του κοινού, σχεδιασμός δόμησης, και βελτίωση της αντοχής των κατασκευών στις περιοχές μεγάλης σεισμικής επικινδυνότητας. Οι πολίτες θα πρέπει να ενημερωθούν για ζητήματα ασφάλειας στο σπίτι και στην εργασία. Ο κατασκευαστικός κλάδος συνολικά συμβάλει στη βελτίωση του σχεδιασμού των κατασκευών και της ποιότητάς τους. Οι πολιτικοί και η δημόσια διοίκηση «διαχειρίζονται»

13 1 ο Κεφάλαιο: Θεωρία Μείωσης Σεισμικού Κινδύνου 12 τον κίνδυνο και αποφασίζουν σχετικά με το μέγεθος και την κατανομή των οικονομικών πόρων που θα διατεθούν στην αντισεισμική προστασία. Η Πολιτική Διάσταση της Αντιμετώπισης Φυσικών Καταστροφών Ειδικά στο ρόλο της πολιτικής ηγεσίας υπάρχει ένα πρόβλημα που σχετίζεται με την πολιτική διάσταση της αντιμετώπισης καταστροφών (Berke & Beatley 1992). Η άσκηση αντισεισμικής πολιτικής έχει μια πολιτική δυσκολία γιατί συνεπάγεται την επιβολή επιπρόσθετων οικονομικών και κανονιστικών βαρών σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες, όπως οι κατασκευαστές και οι ιδιοκτήτες, ενώ το όφελος - με τη μορφή της μείωσης των θυμάτων - είναι αβέβαιο και μελλοντικό. Κατά συνέπεια, η εφαρμογή της αντισεισμικής πολιτικής θα εκτιμηθεί από το εκλογικό σώμα μετά την καταστροφή και πιθανόν η πολιτική ηγεσία που θα λάβει την αποδοχή να μην είναι η ίδια με αυτή που εφάρμοσε το πρόγραμμα αντισεισμικής προστασίας. Παράλληλα, λόγω του γεγονότος ότι οι σεισμοί είναι φαινόμενα που εμφανίζονται με μικρή συχνότητα, οι πολίτες και οι κυβερνήσεις τείνουν να δίνουν προτεραιότητα στην αντιμετώπιση άλλων, πιο συχνά εμφανιζόμενων φαινομένων, όπως η εγκληματικότητα, η ρύπανση κλπ. Αυτό βέβαια είναι ένα πρόβλημα που ενυπάρχει σε όλες τις μακρόπνοες πολιτικές. Σύμφωνα με την άποψη των Berke & Beatley, ένας τρόπος αντιμετώπισης αυτού του προβλήματος είναι ο συγκερασμός των αξιών των εμπλεκόμενων κοινωνικών ομάδων και η εύρεση αποδεκτών πακέτων-μέτρων τα οποία θα υλοποιηθούν είτε με α) δεσμευτικές ρυθμίσεις, είτε β) με κίνητρα, είτε γ) με συνδυασμό δεσμευτικών ρυθμίσεων και κινήτρων. Συνεπώς πρέπει με πολιτικό διάλογο να εκφρασθούν οι αξίες και τα αιτήματα των μετόχων. Οι διαφορές στις αξίες είναι ποικίλες. Δε συμφωνούν όλες οι κοινωνικές ομάδες ότι ο σεισμικός κίνδυνος είναι τόσο μεγάλος που να δικαιολογεί οικονομικούς πόρους που θα μπορούσαν να διατεθούν στην αντιμετώπιση άλλου κινδύνου (πχ η οδική ασφάλεια). Επίσης ο βαθμός προστασίας είναι κάτι που συζητείται (πχ σκοπός θα είναι η αποφυγή κατάρρευσης των κτιρίων ή η αποφυγή ζημιών;). Τέλος, ίσως η πιο σημαντική διαφωνία είναι ποιος πληρώνει για την αντισεισμική πολιτική, το κράτος ή οι ιδιώτες. Σε μια μελέτη 1 της περίπτωσης της περιοχής του Palo Alto στις Η.Π.Α. περιγράφεται ένας τρόπος διεξαγωγής αυτού του διαλόγου μέσω μιας επιτροπής πολιτών (citizens committee) που αποτελείτω από ιδιοκτήτες ακινήτων, αρχιτέκτονες, αντιπροσώπους εταιρειών και ομάδων πολιτών. Οι απόψεις και οι αξίες της κάθε ομάδας 1 Berke, R.P. & Beatley T. (1992) «PLANNING FOR EARTHQUAKES: RISKS. POLITICS AND POLICY» The John Hoppkins Univercity Press,London

14 1 ο Κεφάλαιο: Θεωρία Μείωσης Σεισμικού Κινδύνου 13 εκφράστηκαν και καταγράφηκαν, και η πολιτική απόφαση που λήφθηκε είχε αυξημένη συναίνεση, αφού είχε λάβει υπόψη αυτές τις αξίες. Σε αυτό τη σημείο πρέπει να τονιστεί ότι πολλά εξαρτώνται από το γενικότερο σύστημα λήψης αποφάσεων σε μια κοινωνία. Σημασία έχει κατά πόσο το σύστημα είναι συναινετικό ή μη, κατά πόσο οι αποφάσεις λαμβάνονται με πολιτικό και κοινωνικό διάλογο, κατά πόσο λαμβάνεται φανερά υπόψη η άποψη της κοινωνίας και της αγοράς κλπ. ή κατά πόσο ο διάλογος είναι σε επίπεδο κομμάτων. Ένας επιπρόσθετος παράγοντας είναι η συνειδητοποίηση του κινδύνου από την κοινωνία. Συνήθως η συνειδητοποίηση επέρχεται μετά από κάθε καταστροφικό σεισμό και φτάνει συχνά την ανησυχία και τον πανικό. Όμως όσο η ζωή επανέρχεται στους κανονικούς ρυθμούς μετά από ένα τέτοιο συμβάν, η κοινωνία τείνει να απασχολείται πάλι με τα καθημερινά ζητήματα και η αντισεισμική προστασία έρχεται σε δεύτερη προτεραιότητα. Χρέος της πολιτικής και της διοίκησης είναι να επανεγείρει το διάλογο και τη διαδικασία εύρεσης λύσης. 1. Σχεδιασμός Ο προσεισμικός σχεδιασμός προϋποθέτει ότι θα ενεργοποιηθούν οι ακόλουθοι φορείς: 1.1. Η Δημόσια Διοίκηση και η Τοπική Αυτοδιοίκηση 1.2. Οι αρμόδιοι για τον αστικό και περιφερειακό χωροταξικό σχεδιασμό 1.3. Οι ιδιωτικές επιχειρήσεις 1.4. Επαγγέλματα που έχουν σχέση με κατασκευές 1.5. Αναπτυξιακοί οργανισμοί, διεθνείς και μη κυβερνητικοί 1.6. Ομάδες σε επίπεδο κοινότητας 1.7. Τα άτομα 1.1 Ο ρόλος της Δημόσιας Διοίκησης Η δημιουργία ενός εθνικού σχεδίου προετοιμασίας πιθανόν όχι μόνο για το σεισμό αλλά και για άλλες καταστροφές είναι βασική αρμοδιότητα. Ένα ολοκληρωμένο σχέδιο προετοιμασίας πρέπει να περιγράφει τους τομείς προτεραιότητας στους οποίους απαιτούνται δράσεις και το ρόλο των δημοσίων και ιδιωτικών φορέων στην υλοποίησή του. Πρέπει να θέτει τους στόχους για το επίπεδο ασφάλειας που επιδιώκει, το νομοθετικό πλαίσιο καθώς και τον τρόπο χρηματοδότησης των δράσεων. Στην εκπόνηση αυτού του σχεδίου χρειάζονται εκτός από τις επιτροπές της Διοίκησης, τους σεισμολόγους και τους μηχανικούς, και οικονομολόγοι αλλά και

15 1 ο Κεφάλαιο: Θεωρία Μείωσης Σεισμικού Κινδύνου 14 εκπρόσωποι κοινωνικών ομάδων έτσι ώστε το σχέδιο να είναι όχι μόνο τεχνικά άρτιο αλλά οικονομικά και πρακτικά εφικτό και κοινωνικά αποδεκτό. Ο γενικός σχεδιασμός πρέπει είναι μακροπρόθεσμος. Ένα 10ετές ή 25ετές σχέδιο είναι πιο ρεαλιστικό, αφού μπορεί να περιλαμβάνει αλλαγές στους κανονισμούς κατασκευών, στο χωροταξικό σχεδιασμό και δημιουργία νέων θεσμών, οπού για να φανούν τα αποτελέσματα πρέπει να περάσει χρόνος. Ένα πρόγραμμα αντισεισμικού σχεδιασμού πρέπει να περιλαμβάνει ένα φάσμα μέτρων που καλύπτουν τους ακόλουθους τομείς. Το βασικότερο μέτρο αντισεισμικής προστασίας των κατασκευών είναι η εφαρμογή Αντισεισμικού Κανονισμού, δηλαδή η θέσπιση ενός κατώτερου επιπέδου ασφάλειας που πρέπει να πληρούν οι κατασκευές. Ο αντισεισμικός κανονισμός είναι μια συμφωνία ανάμεσα στο επίπεδο αντισεισμικής προστασίας και στο κόστος που είναι διατεθειμένη να πληρώσει μια κοινωνία. Εάν ένας κανονισμός θέτει πολύ αυστηρά κριτήρια και θεωρείται εξωπραγματικός από τους κατασκευαστές, τότε είναι πιθανό να αγνοηθεί και οι κατασκευές να χτίζονται χωρίς καμία πρόβλεψη. Έτσι καταλήγουν να έχουν μεγαλύτερη τρωτότητα από αν είχαν χτιστεί με ένα λιγότερο αυστηρό κανονισμό. Η επιλογή του άριστου επιπέδου ασφάλειας κόστους είναι σωστό να γίνεται με διαβούλευση με μηχανικούς και κατασκευαστές, έτσι ώστε στο τελικό νομοθέτημα να έχουν ληφθεί υπόψη και τα προβλήματα υλοποίησής του. Ύστερα από τον καθορισμό του αποδεκτού επιπέδου ασφάλειας, πρέπει να ενημερωθούν οι κατασκευαστές και να προβλεφθούν μηχανισμοί ελέγχου της εφαρμογής του. Ο έλεγχος μπορεί να είναι προληπτικός ή/και κατασταλτικός. Σύμφωνα με τους Berke & Beatley ο έλεγχος αυτός μπορεί να διεξάγεται σε επίπεδο Δήμου, όπου οι μηχανικοί θα ελέγχουν όχι μόνο τα σχέδια της κατασκευής, αλλά θα προβαίνουν και σε δειγματοληπτικούς επιτόπιους ελέγχους, με την εξουσία ακόμα και να αναστείλουν την ολοκλήρωση μη ικανοποιητικών κατασκευών. «Από άποψη επένδυσης στη δημόσια ασφάλεια, ο διορισμός ενός δημοτικού μηχανικού είναι η πιο αποτελεσματική ενέργεια που μπορεί να κάνει η τοπική αυτοδιοίκηση». Η εφαρμογή του αντισεισμικού κανονισμού αποσκοπεί στην ενίσχυση των καινούριων κατασκευών και στην ανανέωση των παλαιών. Συνεπώς, η ενίσχυση του δομημένου περιβάλλοντος ως συνόλου εξαρτάται αφενός μεν από το πλήθος των νέων κατασκευών, αφετέρου δε από το ρυθμό αντικατάστασης των παλαιών κτισμάτων με νέα. Για τα παλαιά κτίσματα λοιπόν πρέπει να ληφθεί ιδιαίτερη μέριμνα, κυρίως για να προωθηθεί η αναβάθμιση της αντισεισμικής συμπεριφοράς τους. Κατ αρχάς θα πρέπει να καθοριστούν οι κατασκευές που θεωρούνται ως πιο ευάλωτες και πιο επικίνδυνες, λαμβάνοντας υπόψη τον τρόπο κατασκευής τους, την ηλικία, τον αριθμό των ατόμων που τις χρησιμοποιούν, τον

16 1 ο Κεφάλαιο: Θεωρία Μείωσης Σεισμικού Κινδύνου 15 τύπο ιδιοκτησίας τους και το ρυθμό ανανέωσής τους. Τα κίνητρα που μπορούν να δοθούν είναι τα εξής: 1. Δάνεια ενίσχυσης κατασκευών. Είναι ένα κίνητρο που απαιτεί δημόσια χρηματοδότηση. Στην Ιαπωνία για παράδειγμα υπάρχουν πυκνοκατοικημένες περιοχές που έχουν χαρακτηριστεί ως περιοχές Οικιστικής Βελτίωσης (Ηousing Improvement Areas) και οι ιδιοκτήτες δικαιούνται κάποια δάνεια για αναβάθμιση της κατοικίας τους Κίνητρα Ανάπτυξης: Για την κατεδάφιση και αντικατάσταση των κτιρίων μπορούν να δοθούν φορολογικά κίνητρα ή ελκυστικότεροι κανόνες δόμησης 3. Ενημέρωση του κοινού σχετικά με τις αντισεισμικές κατασκευές: Μέσω της πληροφόρησης σχετικά με το τι προϋποθέτει και τι παρέχει η αντισεισμική κατασκευή, οι πολίτες θα γίνουν πιο προσεκτικοί στην επιλογή του σπιτιού τους. 4. Πρόστιμα σε ιδιοκτήτες κτισμάτων προφανώς επικίνδυνων για τη δημόσια ασφάλεια. 5. Ασφάλιση: Η υποχρεωτική ασφάλιση εφαρμόζεται σε πολλές χώρες του κόσμου ως τρόπος χρηματοδότησης της ανακατασκευής. Πολλές ασφαλιστικές εταιρείες όμως δεν αναλαμβάνουν εύκολα τον οικονομικό κίνδυνο που συνεπάγεται η αποζημίωση μετά το σεισμό. 6. Έκδοση ειδικής άδειας οικοδόμησης: Για την κατασκευή κτιρίου που θα συνεπάγεται μεγάλη συγκέντρωση ανθρώπων, όπως εμπορικά κέντρα, πολυώροφα κτίρια γραφείων κλπ, να απαιτείται πιστοποιητικό αντισεισμικής κατασκευής που θα εκδίδεται από τις κρατικές αρχές. 7. Επικέντρωση στις πιο ευάλωτες κατασκευές. Επειδή το κόστος αναβάθμισης του επιπέδου αντισεισμικής προστασίας είναι συχνά υψηλότερο από μια καινούρια κατασκευή, έμφαση δίνεται στις κατασκευές με τη μεγαλύτερη τρωτότητα. Ο στόχος είναι να αντικατασταθούν με νέα κτίρια σε μια ικανή χρονική περίοδο όπως μία ή δυο δεκαετίες. Ιδιαίτερα στις φτωχές περιοχές όπου η αντισεισμική προστασία έρχεται σε δεύτερη προτεραιότητα λόγω της μεγάλης οικονομικής στενότητας, δίνεται έμφαση στην προνομιακή δανειοδότηση της βελτίωσης των κτιρίων. Μια άλλη κατηγορία ευάλωτων κτιρίων είναι τα ιστορικά κτίρια. Σε αυτές τις περιπτώσεις το κτίσμα δε μπορεί να αντικατασταθεί από ένα νεότερο. Συνεπώς μπορούν να εφαρμοστούν μόνο προγράμματα αυτοπροστασίας, δηλαδή να εφαρμοστούν οι κανόνες αντισεισμικής κατασκευής στο βαθμό που το επιτρέπει το κτίσμα. 1 Ashimi, T Urban Planning of Earthquakes: Japanese perspective, Proceedings of US- Japan Workshop on Urban Earthquake Hazards Reduction, Earthquake Engineering Reserch Institution, California

17 1 ο Κεφάλαιο: Θεωρία Μείωσης Σεισμικού Κινδύνου 16 Η αντισεισμική θωράκιση των κτισμάτων εξαρτάται και από τις γνώσεις και τις ικανότητας των ανθρώπων που τα κατασκευάζουν. Γι αυτό παίζει σημαντικό ρόλο η εκπαίδευση των μηχανικών, αρχιτεκτόνων, καθώς και των τεχνικών που ασχολούνται με τις κατασκευές. Παράλληλα, είναι απαραίτητη η ενημέρωση του κοινού. Συνήθως οι πολίτες είτε πιστεύουν ότι ο σεισμός δεν αντιμετωπίζεται με κανένα τρόπο, ή αντίθετα, τείνουν να υποτιμούν την πιθανότητα εμφάνισής του. Με αυτό τον τρόπο όμως δε συνειδητοποιείται ο κίνδυνος καθώς και η ανάγκη λήψης μέτρων. Μέσα από ενημερωτικές εκστρατείες, προβολή των θεμάτων από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και ενημέρωση των παιδιών στα σχολεία, όχι μόνο αυξάνεται η νομιμοποίηση και η συναίνεση της πολιτικής αντισεισμικής προστασίας, αλλά, το κυριότερο, οι πολίτες λαμβάνουν μέτρα αυτοπροστασίας. Ακόμη πιο χρήσιμα μέτρα ενημέρωσης είναι η οργάνωση ασκήσεων ετοιμότητας σε έκτακτη ανάγκη όπως γίνεται πχ στην Ιαπωνία 1 όπου γίνονται αναπαραστάσεις καταστροφών στις οποίες λαμβάνουν μέρος όλοι οι δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς. Με αυτό τον τρόπο η πολιτική προστασία γίνεται μέρος της καθημερινότητας και οι πολίτες εξοικειώνονται με το σεισμικό κίνδυνο και είναι πιο προετοιμασμένοι. Ο τομέας της σεισμολογικής έρευνας και της έρευνας αντισεισμικής τεχνολογίας είναι πολύ σημαντικός. Η έρευνα σεισμικού κινδύνου μπορεί να δώσει στοιχεία για τις πιο σεισμογενείς περιοχές, την πιθανότητα εμφάνισης σεισμού, τα χαρακτηριστικά και τη σοβαρότητα μελλοντικών σεισμών, καθώς και τις πιθανές επιπτώσεις από σεισμική δραστηριότητα. Η ύπαρξη ενός εθνικού σεισμολογικού παρατηρητηρίου με εθνικό δίκτυο σεισμογράφων ή ο συντονισμός των πανεπιστημίων και των επιστημονικών ινστιτούτων μπορεί να ωφελήσει μέσω των αποτελεσμάτων τους όλες τις σεισμογενείς περιοχές. Παράλληλα, η έρευνα αντισεισμικής τεχνολογίας έχει ιδιαίτερη σημασία όταν εξειδικεύει την αντισεισμική προστασία στα ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά της κάθε χώρας. Τέλος, η χρηματοδότηση της δημόσιας ασφάλειας δε χρειάζεται περαιτέρω δικαιολόγηση. Ακόμη όμως και αν δε ληφθεί υπόψη το επιχείρημα της προστασίας της ανθρώπινης ζωής που είναι ανεκτίμητη, μπορεί να αποδειχθεί ότι μια καλά σχεδιασμένη πολιτική μπορεί να μειώσει τις μελλοντικές οικονομικές απώλειες σε τέτοιο βαθμό που τελικά να είναι και οικονομικά αποδεκτή. Εάν υπάρχει η πεποίθηση ότι η αντισεισμική προστασία είναι εφικτός στόχος τότε θα δοθεί προτεραιότητα και θα βρεθούν πόροι. Εκεί έγκειται και ο ρόλος της κεντρικής διοίκησης και της τοπικής αυτοδιοίκησης: να πείσει τους 1 Έκθεση του International Civil Defence Directory, Washington 2000

18 1 ο Κεφάλαιο: Θεωρία Μείωσης Σεισμικού Κινδύνου 17 πολίτες ότι η αντισεισμική πολιτική μπορεί να φέρει θετικά αποτελέσματα και ότι αξίζει να υλοποιηθεί. 1.2 Ο ρόλος του αστικού και περιφερειακού χωροταξικού σχεδιασμού. Η χωροθέτηση των υποδομών, των βασικών κτιρίων και υπηρεσιών και ο γενικότερος τρόπος ανάπτυξης των πόλεων επηρεάζουν τα αποτελέσματα του σεισμού. Ο συνδυασμός επιλογής του χώρου δόμησης (που γίνεται από τις υπηρεσίες χωροταξίας) με την ποιότητα των κατασκευών (που εφαρμόζεται με τον αντισεισμικό κανονισμό) συμβάλλει πολύ στην αντισεισμική θωράκιση. Ο χωροταξικός σχεδιασμός είναι εκ φύσεως μακροπρόθεσμος. Όταν σχεδιάζεται ένα νέο προάστιο πόλης, ή ο χώρος εγκατάστασης υποδομών, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η σεισμική επικινδυνότητα του χώρου αυτού. Εάν αποφασιστεί τελικά να δομηθεί ο χώρος αυξημένης επικινδυνότητας, οι κατασκευές θα πρέπει να είναι ακόμα πιο ανθεκτικές και οι έλεγχοι εφαρμογής των κανονισμών πιο αυστηροί. Υπάρχει λοιπόν μια σύνδεση ανάμεσα στο χωροταξικό σχεδιασμό και στην εφαρμογή των αντισεισμικών κανονισμών. Γι αυτό και υποστηρίζεται ότι οι δυο δημόσιες υπηρεσίες πρέπει να είναι σε επαφή. Η σεισμική επικινδυνότητα ενός χώρου εξαρτάται από α) το έδαφος και β) την τρωτότητα των ήδη υπάρχουσων κατασκευών. Συνεπώς, για να γίνει ο εντοπισμός των χώρων που παρουσιάζουν μεγαλύτερο κίνδυνο, χρειάζεται κατά το χωροταξικό σχεδιασμό να ληφθούν υπόψη δύο χάρτες: 1. Ο χάρτης σεισμικής τρωτότητας των ήδη υπάρχουσων κατασκευών και 2. Ο χάρτης μικροζωνικής μελέτης Ο χάρτης τρωτότητας περιέχει τη χωροθέτηση και κατηγοριοποίηση των κατασκευών από άποψη αντισεισμικής κατασκευής, λειτουργίας (αν πρόκειται για νοσοκομείο, ιδιωτική κατοικία κλπ) και συγκέντρωσης πληθυσμού. Γίνεται είτε με επεξεργασία καταγεγραμμένων στοιχείων, είτε με επιτόπια έρευνα. Η εκπόνηση ενός τέτοιου χαρτη είναι χρονοβόρα και δύσκολη, μπορούν όμως να καταγραφούν μόνο οι ιδιαίτερα ευάλωτες κατασκευές έτσι ώστε να ενταχθούν σε ένα πρόγραμμα βελτίωσης. Ο χάρτης μικροζωνικής μελέτης αποσκοπεί στην καταγραφή των περιοχών των οποίων το υπέδαφος παρουσιάζει παράγοντες επικινδυνότητας όπως καθίζηση, ρήγματα, υγροποίηση, βραχόπτωση και ισχυρή επιτάχυνση. Η δόμηση μπορεί έτσι να προσανατολιστεί σε ασφαλέστερο έδαφος, ενώ οι πολύ επικίνδυνες περιοχές μπορούν να μη δομηθούν και να χρησιμοποιηθούν ως δάση, πάρκα κλπ. Ο συνδυασμός των δυο

19 1 ο Κεφάλαιο: Θεωρία Μείωσης Σεισμικού Κινδύνου 18 παραμέτρων, δηλαδή της επικινδυνότητας του εδάφους και των κατασκευών κρίνεται λοιπόν σημαντικός ως παράγοντας χωροταξικού σχεδιασμού. Ο χωροταξικός σχεδιασμός που περιγράφηκε παραπάνω υπόκειται σε ορισμένους περιορισμούς. Στις περιπτώσεις που μια πόλη επεκτείνεται γρήγορα, ιδιαίτερα στις αναπτυσσόμενες χώρες, συχνά οι υπηρεσίες χωροταξίας δε μπορούν να ελέγξουν την επέκταση. Παράλληλα, ο σχεδιασμός γίνεται μόνο σε καθόλου ή ελάχιστα δομημένο περιβάλλον. Σε μια πυκνοκατοικημένη πόλη οι προσπάθειες αποσυγκέντρωσης είναι συνήθως αναποτελεσματικές. Μπορούν όμως να γίνουν προσπάθειες μείωσης της πυκνότητας της δόμησης εάν το δημόσιο αγοράσει αστικούς χώρους και τους μετατρέψει σε χώρους πράσινου. Έτσι, πέραν των άλλων θετικών συνεπειών (αύξηση κοινόχρηστού χώρου, βελτίωση του μικροκλίματος της περιοχής) θα αυξηθούν και οι χώροι συγκέντρωσης των κατοίκων μετά από ένα σεισμό. Σε αρκετές πόλεις υπάρχει σχέδιο επέκτασης του κοινόχρηστού χώρου. Πχ στην Ιαπωνία ο στόχος για τις πόλεις είναι να επιτύχουν 3 τετραγωνικά μέτρα δημόσιου χώρου ανά κάτοικο 1. Ιδιαίτερης προτεραιότητας κρίνεται η προστασία αστικών υποδομών και εγκαταστάσεων όπως νοσοκομεία, σχολεία, δημόσια κτίρια, αλλά και υπηρεσιών όπως το δίκτυο ηλεκτρικού ρεύματος, ύδατος, τηλεπικοινωνιών, μεταφορών κλπ, η λειτουργία των οποίων επηρεάζει τη συνέχιση της κοινωνικής και οικονομικής ζωής της πόλης. Ιδιαίτερα για τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας, πέρα από την αντισεισμική κατασκευή τους, στόχος σε πολλές πόλεις είναι η αποσυγκέντρωσή τους, έτσι ώστε αν συμβεί μια ζημία σε ένα κομμάτι του δικτύου να μην καταρρεύσει όλο το δίκτυο. Τέλος, μια άλλη πτυχή του χωροταξικού σχεδιασμού είναι η δημιουργία ασφαλών δρόμων. Θα πρέπει να ελέγχεται αν υπάρχουν επί του δρόμου επικίνδυνες προσόψεις, ασταθή κτίσματα, επιγραφές και άλλα εμπόδια που σε περίπτωση σεισμού θα μπορούσαν να αποβούν θανατηφόρα για τους πεζούς ή τα διερχόμενα οχήματα. Συμπερασματικά θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι ο χωροταξικός σχεδιασμός βάσει αντισεισμικών αρχών είναι ο βασικότερος τρόπος αύξησης του επιπέδου ασφάλειας σε μια κοινωνία. Η μελέτες του εδάφους, η σωστή χωροθέτηση των δημόσιων και ιδιωτικών υποδομών και η προσπάθεια αποσυγκέντρωσης των κατασκευών μπορούν να προφυλάξουν σε μεγάλο βαθμό τους κατοίκους. 1.3 Ο ρόλος των ιδιωτικών εταιρειών και των οργανισμών. 1 Ashimi, T ο.π.

20 1 ο Κεφάλαιο: Θεωρία Μείωσης Σεισμικού Κινδύνου 19 Η εξασφάλιση ενός ελάχιστου επιπέδου ασφάλειας στο χώρο εργασίας αποτελεί μέριμνα για τις εταιρείες και τους οργανισμούς. Στόχος είναι η προστασία του προσωπικού, και η ελαχιστοποίηση των οικονομικών ζημιών από το σεισμό. Ή μη τήρηση του ελάχιστου υποχρεωτικού επιπέδου ασφάλειας μπορεί να προκαλέσει μηνύσεις κατά της εταιρείας σε περίπτωση τραυματισμού των υπαλλήλων από σεισμό. Οι απαιτήσεις ασφάλειας είναι υψηλότερες στην περίπτωση που ενδεχόμενο ατύχημα σε μια εγκατάσταση θα προκαλέσει απειλή για τη δημόσια υγεία. Οι βιομηχανίες που κατασκευάζουν επικίνδυνα χημικά ή συγκεντρώνουν ποσότητες εύφλεκτων ή ρυπογόνων υλικών υπόκεινται σε νομικές ρυθμίσεις και περιορισμούς όσον αφορά την ασφάλεια. Για τις καταστροφικές συνέπειες του σεισμού όμως, αρκεί μια κατασκευαστική ατέλεια και τότε ο σεισμός επιφέρει και τεχνολογικό ατύχημα. Πρέπει λοιπόν να καθοριστεί ποιος είναι ο στόχος ασφάλειας που επιδιώκεται. Για να καθοριστεί, θεωρούμε ένα επίπεδο ζημίας ως απαράδεκτο (πχ. Ολική κατάρρευση, σοβαρές ζημίες ή οποιαδήποτε ορατή ζημιά), τη χρονική διάρκεια μέσα στην οποία θεωρούμε απαράδεκτο αυτό το επίπεδο (πχ τη διάρκεια ζωής της εγκατάστασης ή τη διάρκεια της ασκούμενης δραστηριότητας) και ένα ποσοστό πιθανότητας. Για παράδειγμα, τα βυτία των σταθμών πυρηνικής ενέργειας έχουν πιθανότητα 1 τοις χιλίοις να πάθουν ζημιά από σεισμό για διάρκεια χρόνων. Το επίπεδο ασφάλειας αποφασίζουν οι μάνατζερ και σύμφωνα με αυτό το επίπεδο σχεδιάζουν τις εγκαταστάσεις οι μηχανικοί και οι αρχιτέκτονες. Παράλληλα, πρέπει να εκπονηθεί ένα σχέδιο έκτακτης ανάγκης που θα περιγράφει ποιος κάνει τι σε περίπτωση σεισμού. Οι υπάλληλοι πρέπει να εξασκηθούν στην εκτέλεση του σχεδίου μέσω προσομοιώσεων και ασκήσεων ετοιμότητας. Τέλος, επειδή σε περίπτωση σεισμού διακόπτονται οι τηλεπικοινωνίες, το ηλεκτρικό και άλλες παροχές, είναι καλό ένας μεγάλος οργανισμός να διαθέτει για περίπτωση έκτακτης ανάγκης γεννήτριες και καύσιμα για τις γεννήτριες, ένα σύστημα VHF για τις τηλεπικοινωνίες καθώς και ότι άλλο θα επιτρέψει στον οργανισμό να μη αποκοπεί από το περιβάλλον ως αποτέλεσμα του σεισμού. 1.4 Ο ρόλος των σχεδιαστικών επαγγελμάτων Πέρα από την επιτυχή κατασκευή ενός αντισεισμικού κτιρίου, ο ρόλος των επαγγελμάτων που σχετίζονται με τις κατασκευές είναι και αυτός της ενθάρρυνσης των ιδιοκτητών να επενδύουν στην ασφάλεια των κτιρίων τους. Εάν οι ιδιοκτήτες πεισθούν ότι ο σεισμικός κίνδυνος υπάρχει αλλά αντιμετωπίζεται, τότε θα δεχτούν να δώσουν τη δέουσα σημασία στις αντισεισμικές απαιτήσεις.

21 1 ο Κεφάλαιο: Θεωρία Μείωσης Σεισμικού Κινδύνου Ο ρόλος των διεθνών οργανισμών Οι καταστροφές πλήττουν κατά ένα μεγάλο ποσοστό τις υπο ανάπτυξη χώρες. Αυτές οι χώρες δέχονται συχνά αναπτυξιακή βοήθεια από διεθνείς οργανισμού όπως είναι ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), η Ευρωπαϊκή Ένωση, ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) καθώς και μη-κυβερνητικές διεθνείς οργανώσεις όπως ο Ερυθρός Σταυρός και άλλες. Επίσης δέχονται οικονομική βοήθεια ύστερα από ένα καταστροφικό σεισμό. Συνεπώς, η αναπτυξιακή βοήθεια που λαμβάνουν θα πρέπει να προορίζεται και σε προληπτικές ενέργειες που θα μειώσουν τις αρνητικές συνέπειες του σεισμού. 1.6 Ο ρόλος των ομάδων σε επίπεδο κοινότητας και του εθελοντισμού γενικότερα Στην Ελλάδα δεν υπάρχει παράδοση ούτε ιδιαίτερη πρακτική οργάνωσης σε εθελοντικές ομάδες σε επίπεδο, επι παραδείγματι, Δήμου. Σε άλλες χώρες όμως και κυρίως στις Η.Π.Α. και στην Ιαπωνία η έννοια της ομάδας σε επίπεδο κοινότητας είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη. Κατά συνέπεια η ανάλυση που ακολουθεί περιγράφει κατά κύριο λόγο την πρακτική που ακολουθείται σε αυτές τις δυο χώρες. Οι κοινωνίες που ζουν σε σεισμογενείς περιοχές μπορούν να λάβουν σημαντικά μέτρα αυτοπροστασίας. Μια κοινότητα μπορεί να ενισχύσει την ικανότητά της να αντεπεξέρχεται στις οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες του σεισμού. Στην περίοδο της αποκατάστασης (που θα περιγραφεί παρακάτω) είναι σημαντικό για μια κοινότητα να διαθέτει κάποιους πόρους και να μην εξαρτάται πλήρως από την κρατική αρωγή. Οι τοπικές οργανώσεις, τα «κοινωνικά δίκτυα» (social networks) και οι θεσμοθετημένοι οργανισμοί 1 μπορούν να διαδραματίσουν βασικό ρόλο στον προσεισμικό σχεδιασμό. Ο σεισμικός κίνδυνος σε πρακτικό επίπεδο εξαρτάται από τις κατοικίες, τα γειτονικά κτίσματα και τον περιβάλλοντα χώρο. Οι τοπικές εθελοντικές οργανώσεις μπορούν να πληροφορήσουν τους κατοίκους για τις σεισμικές επιπτώσεις και τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν, και να τους προτρέψουν να χτίζουν ασφαλείς κατοικίες ή να ενισχύουν τις υπάρχουσες. Παράλληλα, μπορούν να προωθήσουν δραστηριότητες ετοιμότητας μέσω σχεδίων που θα περιλαμβάνουν διακριτούς ρόλους για άτομα που μπορούν να τους αναλάβουν σε συνεργασία με τις αρχές, όπως εκτίμηση ζημιών, έλεγχο των κατοικιών και επικοινωνία με τις οικογένειες, σβήσιμο πυρκαγιών, πρώτες βοήθειες, ενέργειες διάσωσης, προμήθεια νερού, τροφής κλπ. Οι τοπικές οργανώσεις για παράδειγμα μεριμνούν ώστε τα 1 Στην Καλιφόρνια για παράδειγμα δημιουργήθηκε ένας οργανισμός αντισεισμικής ετοιμότητας ονόματι BAREPP Bay Area Regional Preparedness Project (Περιφερειακό Πρόγραμμα Ετοιμότητας της περιοχής Bay)

22 1 ο Κεφάλαιο: Θεωρία Μείωσης Σεισμικού Κινδύνου 21 πιο αδύναμα μέλη της κοινότητας όπως οι ηλικιωμένοι και οι άνθρωποι με ειδικές ανάγκες να υπολογίζονται στις δραστηριότητες και τα σχέδια αντισεισμικής προστασίας. Σημαντική είναι η συμβολή των τοπικών κοινωνιών στον προσδιορισμό του επιπέδου ασφάλειας που επιδιώκεται σε εθνικό επίπεδο. Η άσκηση πίεσης προς την κυβέρνηση δεν είναι αθέμιτη, αφού στόχο έχει την ασφάλεια. Οι δημοτικές πρωτοβουλίες μπορούν να τύχουν υποστήριξης από τις κρατικές αρχές και να αποτελέσουν παράδειγμα προς μίμηση και για άλλες τοπικές κοινωνίες. Ο εθελοντισμός σε τοπικό αλλά και σε εθνικό επίπεδο αποτελεί βασικό παράγοντα ενίσχυσης της αντισεισμικής προστασίας. Οι κρατικές αρχές πρέπει να συνεργάζονται με τις μη κυβερνητικές οργανώσεις. Για αυτό κρίνεται σκόπιμη η δημιουργία ενός θεσμικού πλαισίου που θα προκαθορίζει τους τομείς και τον τρόπο συνεργασίας των δημόσιων φορέων με τις εθελοντικές οργανώσεις, έτσι ώστε η κοινή προσπάθεια να είναι συντονισμένη για να έχει αποτέλεσμα. Μια αντίθετη άποψη εκφράζεται από τους Coburn & Spence σχετικά με το επίπεδο συντονισμού των εθελοντών από την πολιτεία σε περίπτωση σεισμού. «εάν έχουν καταρρεύσει κτίρια τότε οι άνθρωποι που βρίσκονται κοντά θα προσπαθήσουν (αυτόκλητα) να βοηθήσουν. Δε θα περιμένουν οδηγίες από ανώτερες αρχές. Είναι λάθος η άποψη ότι το καλύτερο μοντέλο για τη διαχείριση της σεισμικής καταστροφής είναι αυτό της εντολής και εκτέλεσης γιατί η κατάσταση μετά το σεισμό έχει ομοιότητες με κατάσταση πολέμου.». Είναι αναμενόμενο ότι η βοήθεια των εθελοντών προς τους πληγέντες που βρίσκονται κοντά θα είναι αυθόρμητη, όμως δε βρίσκονται όλοι οι εθελοντές στο χώρο της καταστροφής, άρα χρειάζονται καθοδήγηση για να πάνε εκεί που τους έχουν ανάγκη. Επιπλέον, όταν συγκεντρωθεί μεγάλος αριθμός ανειδίκευτων εθελοντών σε ένα σημείο μπορεί ακόμα και να εμποδίσει τα σωστικά συνεργεία αντί να βοηθήσει. 1.7 Ο ρόλος των ατόμων Δε θα ήταν σωστό να ειπωθεί ότι τα μεμονωμένα άτομα είναι ανήμπορα μπροστά στο σεισμικό κίνδυνο. Η τήρηση των κανονισμών και των μέτρων αυτοπροστασίας είναι η βασική ατομική ευθύνη. Η αντισεισμική θωράκιση της κατοικίας είναι πρώτη προτεραιότητα, εξαρτάται βέβαια από την οικονομική κατάσταση του ατόμου. Εάν υπάρχει όμως κάποια οικονομική δυνατότητα, είναι προτιμότερο να επενδύονται πόροι στην ασφαλή κατασκευή, ακόμα και εις βάρος της άνεσης ή της πολυτέλειας. Παράλληλα, η τήρηση μέτρων ασφάλειας στον εσωτερικό χώρο όπως πχ η στήριξη των επίπλων και των αντικειμένων μπορεί να σώσει από τραυματισμούς.

23 1 ο Κεφάλαιο: Θεωρία Μείωσης Σεισμικού Κινδύνου 22 Το κόστος της αποκατάστασης μπορεί να μειωθεί σημαντικά εάν το κτίριο είναι ασφαλισμένο από σεισμό. Η οικονομική ζημία που προκαλεί ο σεισμός είναι πολύ μεγάλη, ιδιαίτερα όταν κάποιος έχει την ατυχία να χάσει την κατοικία του. Συνεπώς η ασφάλιση είναι η καλύτερη λύση, αφού συνήθως το κόστος των ασφάλιστρων δεν αυξάνεται δραματικά. Τέλος, ο διάλογος και οι δραστηριότητες αντισεισμικής προστασίας δεν έχουν νόημα χωρίς την ενεργό συμμετοχή των ατόμων. Οι εθελοντικές οργανώσεις, οι δημοτικές πρωτοβουλίες, ακόμα και οι πολιτικοί που προωθούν την αντισεισμική προστασία χρειάζονται υποστήριξη. 2. Προετοιμασία. (Preparedness) Σύμφωνα με τον ορισμό που δίνει ο Γ. Παπαδόπουλος 1, αυτό το στάδιο αναφέρεται στο βαθμό ετοιμότητας στην οποία θα βρίσκεται ο κρατικός μηχανισμός αμέσως πριν το καταστροφικό γεγονός. Για παράδειγμα περιλαμβάνει διευθετήσεις για προειδοποιήσεις που πρέπει να ανακοινωθούν εκτάκτως και για την αποτελεσματικότητα με την οποία οι δημόσιες αρχές μπορούν να θέσουν σε εφαρμογή σχέδια έκτακτης ανάγκης, εκκένωσης και ορθής και έγκαιρης πληροφόρησης. Από τον ορισμό φαίνεται ότι η προετοιμασία εξαρτάται μεταξύ άλλων από την πρόγνωση του φαινομένου. Άρα στην περίπτωση του σεισμού πρόκειται για τη λεγόμενη σεισμική πρόγνωση. Πρόγνωση σεισμού σημαίνει τη γνώση του χώρου, του χρόνου γένεσης και του μεγέθους του συγκεκριμένου σεισμού πριν από τη γένεση του. Την πρόγνωση των σεισμών τη διακρίνουμε σε μακράς διάρκειας πρόγνωση, όταν ο χρόνος γένεσης του σεισμού προσδιορίζεται με ακρίβεια της τάξης των ετών, σε βραχείας διάρκειας πρόγνωση όταν ο χρόνος γένεσης του σεισμού προσδιορίζεται με ακρίβεια της τάξης μηνών ή εβδομάδων και άμεση πρόγνωση όταν ο χρόνος γένεσης του σεισμού προσδιορίζεται με ακρίβεια της τάξης των ημερών ή ωρών.(παπαζάχος, ο.π. σελ 183). Η γενικότερη θέση της επιστημονικής κοινότητας απέναντι στο θέμα της πρόγνωσης των σεισμών είναι μεταξύ άλλων ότι αξιόπιστα προγνωστικά φαινόμενα είναι όχι μόνο δύσκολο να προσδιορισθούν, αλλά και ανύπαρκτα, μέσα στα συγκεκριμένα πλαίσια της φυσικής (Leary, 1997). Μία λεπτομερής βιβλιογραφική αναδρομή στο θέμα της πρόγνωσης των σεισμών έχει παρουσιασθεί από τον Geller (1997) ο οποίος καταλήγει ότι φαίνεται ότι η εκδήλωση συγκεκριμένων (μεγάλων) σεισμών είναι αδύνατο να προβλεφθεί. Η πρόγνωση σεισμών είναι ζήτημα μεγάλης σημασίας για την επιστημονική κοινότητα και οι διάφορες μέθοδοι που έχουν χρησιμοποιηθεί κατά καιρούς δεν αποτελούν αντικείμενο της παρούσας μελέτης. Είναι σίγουρο ότι έστω και η μακροπρόθεσμη 1 Παπαδόπουλος. Γ.(2000) ο.π..

24 1 ο Κεφάλαιο: Θεωρία Μείωσης Σεισμικού Κινδύνου 23 πρόγνωση θα μπορούσε να συμβάλλει στην αύξησης της ετοιμότητας του κρατικού μηχανισμού σε μια περιοχή. Η βραχεία πρόγνωση δε θα μπορούσε να προλάβει τις υλικές ζημιές. Αλλά μέσω της εκκένωσης των κτιρίων θα μειώνονταν κατά πολύ οι ανθρώπινες απώλειες. Λόγω της μεγάλης χρησιμότητας της πρόγνωσης σεισμών, πολλά κράτη -μεταξύ αυτών και η Ελλάδα- χρηματοδοτούν τέτοια ερευνητικά προγράμματα και υπάρχει διεθνής συνεργασία των επιστημόνων. Ένα πρόβλημα που δημιουργείται σε αυτό το σημείο είναι η επιλογή από τη Δημόσια Διοίκηση των ερευνητικών προγραμμάτων που θα χρηματοδοτηθούν. Συνήθως αυτό λύνεται με επιστημονικές επιτροπές που αξιολογούν τα υποψήφια προγράμματα. Έγινε κατανοητό από τα παραπάνω ότι η Διοίκηση δε μπορεί ακόμα να βασιστεί σε ενδεχόμενη πρόβλεψη. Συνεπώς η προετοιμασία του κρατικού μηχανισμού εξαρτάται μόνο από την οργάνωση του κατεξοχήν θεσμού που έχει ως στόχο την προστασία των πολιτών από φυσικούς και τεχνολογικούς κινδύνους, δηλαδή την Πολιτική Προστασία. 2.1 Ο συντονισμός των υπηρεσιών Σε μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης μπορεί να εμπλακεί ένας μεγάλος αριθμός υπηρεσιών και ατόμων όπως η πυροσβεστική υπηρεσία, νοσοκομεία, εθελοντές, στρατός, ιδιωτικές εταιρείες κλπ. Πολλές από αυτές τις υπηρεσίες δεν υπάγονται σε μία κεντρική υπηρεσία σε καιρό ηρεμίας. Σε περίπτωση καταστροφής όμως όλες αυτές οι υπηρεσίες θα βρίσκονται υπό τις εντολές μιας κεντρικής υπηρεσίας διαχείρισης καταστροφής. Κάθε μια βέβαια θα λειτουργεί με δικά της κριτήρια και στόχους αλλά συντονιζόμενη από την κεντρική αρχή. Η αποτελεσματική διαχείριση καταστροφών προϋποθέτει συντονισμό αυτών των ξεχωριστών υπηρεσιών. Απαιτεί ενσωμάτωση ενός αριθμού παράλληλα εργαζόμενων υπηρεσιών στην επίτευξη ενός κοινού σκοπού. Μια πρώτη ανάγκη είναι η ροή πληροφορίας ανάμεσα στις διάφορες υπηρεσίες, καθώς επίσης και μια σταθερή πολιτική αντιμετώπισης καταστροφών, σαφείς πρακτικές και εξοπλισμός. Οι τελικές αποφάσεις για κήρυξη μιας περιοχής σε έκτακτη ανάγκη, η αναζήτηση βοήθειας από χώρες του εξωτερικού και οι στρατηγικές αποφάσεις που έχουν να κάνουν με την αποκατάσταση λαμβάνονται από την κυβέρνηση. Οι περισσότερες δομές διαχείρισης καταστροφών έχουν ως προϊστάμενη αρχή μια επιτροπή που αποτελείται από κυβερνητικά στελέχη. Η ιεραρχική σχέση αυτής της υπηρεσίας με τις υπηρεσίες που λαμβάνουν μέρος σε περίπτωση καταστροφής εξαρτάται από το σχέδιο έκτακτης ανάγκης της χώρας.

25 1 ο Κεφάλαιο: Θεωρία Μείωσης Σεισμικού Κινδύνου 24 Οι υπηρεσίες πολιτικής προστασίας υπάγονται σε μερικές χώρες στον πρόεδρο ή στον πρωθυπουργό, άλλοτε υπάγονται σε ένα υπουργείο, ή είναι διυπουργικές. Άλλοτε δε στις μονάδες αυτές συμμετέχουν και μη διοικητικά στελέχη όπως μέλη εθελοντικών οργανώσεων 1. Σύμφωνα με την άποψη των Coburn & Spence το αποτελεσματικότερο μοντέλο είναι της υπηρεσίας που υπάγεται κατευθείαν στον πρόεδρο ή πρωθυπουργό μιας χώρας αφού θεωρείται πιο ευέλικτο και είναι ιεραρχικά ανώτερο από όλα τα άλλα υπουργεία ή υπηρεσίες. Ωστόσο, στις περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης οι υπηρεσίες Πολιτικής Προστασίας 2 υπάγονται σε κάποιο Υπουργείο. Αυτή η ιεραρχική τους θέση όχι μόνο δεν εμποδίζει το έργο τους αλλά αντιθέτως θεωρούνται πολύ αποτελεσματικές. 2.2 Το Σχέδιο Έκτακτης Ανάγκης και τα Κέντρα Επιχειρήσεων Στις περισσότερες χώρες τα Σχέδια Έκτακτης Ανάγκης προβλέπουν το ρόλο και την περιοχή ευθύνης του κάθε φορέα, καθώς και τη ροή της πληροφορίας μεταξύ των φορέων, όχι μόνο σε περίπτωση σεισμού, αλλά και για όλες τις φυσικές και τεχνολογικές καταστροφές. Παράλληλα, προβλέπουν τα μέτρα αντιμετώπισης των καταστροφών, τα μέσα που θα χρησιμοποιηθούν και τους επικεφαλής που θα οργανώσουν τις δραστηριότητες. Οι πόροι περιγράφονται με καταστάσεις-καταλόγους όπως: Καταστάσεις προσωπικού Καταστάσεις εξοπλισμού Καταστάσεις υπηρεσιών και εγκαταστάσεων Αυτά τα σχέδια χρειάζονται προσεκτικό σχεδιασμό, έλεγχο και επικαιροποίηση. Κατά τη διάρκεια του σχεδιασμού ο κάθε εμπλεκόμενος φορέας πρέπει να υποβάλλει τη δική του πρόταση έτσι ώστε να λαμβάνεται υπόψη κατά την εκπόνηση του σχεδίου. Ο έλεγχος του σχεδίου περιλαμβάνει ασκήσεις προσομοίωσης που πραγματοποιούνται σε μικρή ή μεγαλύτερη κλίμακα. Σε αυτές τις ασκήσεις εξελίσσεται ένα σενάριο καταστροφής για ένα υποθετικό σεισμό σε μια ορισμένη περιοχή. Γίνονται αναφορές απωλειών, δραστηριοτήτων και αναγκών του κάθε φορέα. Αυτό που ελέγχεται καταρχήν στις ασκήσεις προσομοίωσης είναι η ροή των πληροφοριών και ο συντονισμός των φορέων. Καλό δε είναι να δοκιμάζονται διάφορα σενάρια έτσι ώστε να ελεγχθεί η αποτελεσματικότητα του σχεδίου σε διαφορετικές συνθήκες. Εκτός από το σχέδιο που καταρτίζεται σε εθνικό επίπεδο, κάθε φορέας, κυρίως η Τοπική Αυτοδιοίκηση πρέπει να εξειδικεύουν το εθνικό σχέδιο έκτακτης ανάγκης. Μέσα 1 Davis & Wilches-Chaux, Έκθεση του International Civil Defence Directory, Washington 2000

26 1 ο Κεφάλαιο: Θεωρία Μείωσης Σεισμικού Κινδύνου 25 στο σχέδιο θα περιγράφονται όχι μόνο οι αρμοδιότητες σε περίπτωση σεισμού, αλλά και οι πόροι που διαθέτει ο Δήμος όπως αποθηκευμένες σκηνές, μηχανήματα, εργαλεία και ότι άλλο υποδεικνύει το εθνικό σχέδιο. Η ύπαρξη ενός κέντρου επιχειρήσεων που θα διαχειρίζεται και θα κατανέμει τους διαθέσιμους πόρους και τις πληροφορίες είναι απαραίτητη. Ο εξοπλισμός για την ομαλότερη επικοινωνία πρέπει να περιλαμβάνει όλα τα μέσα τηλεπικοινωνίας, ιδιαίτερα δε ασύρματες συσκευές που μπορούν να διαχειριστούν μεγαλύτερο όγκο πληροφορίας. Τα κέντρα συνήθως υποστηρίζονται και από Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών (GIS) που συνδέουν την ψηφιακή απεικόνιση της πληγείσας περιοχής με βάσεις δεδομένων. Οι βάσεις δεδομένων περιέχουν τους διαθέσιμους πόρους, το διαθέσιμο προσωπικό και τα κέντρα διανομής προμηθειών. 3. Ανταπόκριση Ανταπόκριση είναι το σύνολο των ενεργειών που γίνονται αμέσως μετά το σεισμό κατ εφαρμογή των σχεδίων έκτακτης ανάγκης. Είναι η φάση που καλούνται να συντονιστούν και να συμμετέχουν όλοι οι φορείς που έχουν προβλεφθεί κατά το σχεδιασμό και την προετοιμασία. Μετά από το σεισμό, οι βασικότερες δραστηριότητες που καλείται να συντονίσει το κέντρο επιχειρήσεων είναι οι εξής: Ανίχνευση περιοχών που έχουν υποστεί ζημίες και που πιθανόν υπάρχουν ανθρώπινα θύματα. Συνήθως ο εντοπισμός των περιοχών γίνεται από αέρα, πχ με ελικόπτερα, ή από εδάφους. Στόχος είναι να μεταφερθεί στο κέντρο επιχειρήσεων η πληροφορία σχετικά με την ένταση και την γεωγραφική έκταση της καταστροφής, καθώς και ο εντοπισμός των περιοχών που έχουν τις περισσότερες ανάγκες. Σβήσιμο πυρκαγιών ή άλλων μετασεισμικών καταστροφών Έγκαιρη άφιξη των σωστικών συνεργείων, πυροσβεστικής κλπ. Στις περιπτώσεις εγκλωβισμένων κάτω από ερείπια, έχει υπολογιστεί ότι το 90% των διασωθέντων ανασύρθηκαν ζωντανοί από ανθρώπους που βρίσκονταν κοντά στον τόπο της κατάρρευσης. Ο χρόνος άφιξης και ο αριθμός διασωστών ανά εγκλωβισμένο είναι δυο σημαντικοί παράγοντες για τη διάσωση εγκλωβισμένων. Εάν οι εθελοντές συντονιστούν σωστά μπορούν σε αυτό το σημείο να φανούν πολύ χρήσιμοι. Η εκπαίδευση των διασωστών είναι ένας ακόμα σημαντικός παράγοντας. Η βοήθεια από ξένα κράτη είναι πάντα χρήσιμη, αλλά η συνεισφορά τους στο συνολικό αριθμό διασωθέντων είναι μικρή, κυρίως γιατί φθάνουν μετά από μια ή δυο μέρες.

27 1 ο Κεφάλαιο: Θεωρία Μείωσης Σεισμικού Κινδύνου 26 Μεταφορά και περίθαλψη των τραυματισμένων Προσωρινή στέγαση, σίτιση και παροχή υπηρεσιών υγιεινής στους σεισμοπαθείς. Η επιλογή του τρόπου προσωρινής στέγασης επηρεάζει και την επόμενη φάση, τη φάση της αποκατάστασης. Καθαρισμός των ερειπίων. Μια άμεση επιχείρηση καθαρισμού των οδών από τα ερείπια, εκτός από τα προφανή οφέλη του καθαρισμού που παρουσιάζει, βελτιώνει και το ηθικό των πληγέντων που βλέπουν τους κατεστραμμένους χώρους να αποκαθίστανται. Οι αρχές πρέπει να αναλάβουν αυτή την αρμοδιότητα, όμως η βοήθεια των εθελοντών εντείνει τις προσπάθειες. Προσωρινές αναστηλώσεις κτισμάτων για αποφυγή καταρρεύσεων. Ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης Η Τοπική Αυτοδιοίκηση λόγω της εγγύτητας προς το χώρο που εκδηλώθηκε ο σεισμός μπορεί να συμβάλλει με την άμεση κινητοποίηση και συντονισμό των κρατικών υπηρεσιών και των εθελοντικών οργανώσεων, με υποστήριξη των υπηρεσιών έκτακτης ανάγκης στο χώρο της καταστροφής (π.χ. έλεγχος της κυκλοφορίας ) και παροχή άμεσης βοήθειας στους πληγέντες (π.χ. στέγαση, σίτιση) 1. Παράλληλα, μπορεί να λάβει βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα μέτρα αποκατάστασης, όπως προσωρινή στέγαση, απομάκρυνση των ρύπων, επισκευή ή κατεδάφιση επικίνδυνων δημοσίων κτιρίων, μέτρα δημόσιας υγείας, καθώς επίσης και παροχή οδηγιών προς τους πολίτες μετά την καταστροφή και γενικότερη κοινωνική υποστήριξη. Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων κρίνεται απαραίτητη η σύνταξη σχεδίων έκτακτης ανάγκης ή μνημονίων ενεργειών σε επίπεδο Δήμων. 4. Αποκατάσταση Η τελευταία φάση της διαχείρισης σεισμικού κινδύνου είναι η αποκατάσταση των απωλειών δηλαδή οι ποικίλες ενέργειες και δραστηριότητες με τις οποίες επιδιώκεται η επαναφορά της πληγείσας περιοχής στην κανονική της κατάσταση. Όταν η έκταση των υλικών ζημιών είναι μεγάλη, η διαδικασία της αποκατάστασης φαντάζει αποθαρρυντική, όμως μπορεί να αποτελέσει ευκαιρία για ένα νέο ξεκίνημα στην πληγείσα περιοχή. Η περίοδος αποκατάστασης διακρίνεται σε τρεις φάσεις 2 : 1 Keller, A.Z & Wilson H.C, EMERGENCY PLANNING IN THE 90 S, Proceedings of the Second Conference, Univercity of Bradford, Technical Communications and the British Library 2 UNDRO, Shelter After Disaster. Office of United Nations Disaster Relief Co-ordination (UNDRO)

28 1 ο Κεφάλαιο: Θεωρία Μείωσης Σεισμικού Κινδύνου Την περίοδο ανακούφισης (relief) που διαρκεί τις πρώτες λίγες μέρες και περιλαμβάνει τις επιχειρήσεις διάσωσης και η παροχή βασικών χρειωδών για να εμποδιστεί η απώλεια περαιτέρω ζωών, άρα συμπίπτει με την ανταπόκριση που περιγράφηκε στο προηγούμενο κεφάλαιο, 2. Την περίοδο αποκατάστασης (rehabilitation) που διαρκεί μέχρι λίγους μήνες μετά την καταστροφή και 3. Την περίοδο ανασυγκρότησης (reconstruction) που περιλαμβάνει μακροπρόθεσμες δραστηριότητες, γι αυτό μπορεί να διαρκέσει αρκετά χρόνια. Σε αυτή την ενότητα θα περιγραφεί η φάση της αποκατάστασης και της ανασυγκρότησης. 4.1 Γενική Αποκατάσταση Οι απώλειες από το σεισμό πλήττουν πολλές κατηγορίες υποδομών οπότε και το σχέδιο αποκατάστασης είναι σωστότερο να διακρίνεται σε τομείς, πχ ένα πρόγραμμα για σχολεία, ένα για δρόμους κλπ. Το τομεακό πρόγραμμα είναι χρήσιμο γιατί συνήθως για κάθε κατηγορία κτιρίων υπάρχει και διαφορετικός αρμόδιος φορέας (πχ για τα σχολεία το Υπουργείο Παιδείας, για τα νοσοκομεία το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας κ.ο.κ.). Σε αυτά τα τομεακά σχέδια θα πρέπει κατανεμηθεί ο διαθέσιμος προϋπολογισμός αλλά και να αξιοποιηθούν οι πιθανές οικονομίες κλίμακας που προκύπτουν από την παράλληλη εκτέλεσή τους, όπως πχ όταν σε μια περιοχή είναι πιο συμφέρων ο συνδυασμός κατασκευής σχολείων και σπιτιών παράλληλα, πρέπει αυτά τα σχέδια να συντονισθούν κατάλληλα. Για να συνταχθούν τα σχέδια πρέπει να γίνει εκτίμηση των απωλειών. Οι απώλειες δεν είναι μόνο υλικές, αλλά και οικονομικές όπως πχ το σύνολο των ανέργων από την καταστροφή επιχειρήσεων. Η εκτίμηση όλων αυτών των απωλειών είναι μια δύσκολη και χρονοβόρα διαδικασία. Μια μέθοδος συγκέντρωσης του συνόλου των απωλειών είναι οι εκτιμήσεις του κάθε τομέα: όλοι οι φορείς όπως οι σύνδεσμοι βιομηχάνων, εμπόρων, μικρομεσαίων επιχειρήσεων, τα εργατικά συνδικάτα και τα επαγγελματικά επιμελητήρια μπορούν να καταθέσουν μια εκτίμηση των απωλειών του κλάδου τους και να την υποβάλλουν. Οι αρχές θα λάβουν υπόψη αυτές τις εκτιμήσεις για το σχεδιασμό του συνολικού πλάνου ανασυγκρότησης. 4.2 Αποκατάσταση οικονομικής δραστηριότητας Η οικονομική αποκατάσταση μιας περιοχής θα εξαρτηθεί από τη φύση των οικονομικών κλάδων που δραστηριοποιούνταν εκεί (αν δηλαδή πρόκειται για αγροτική ή βιομηχανική οικονομία, αν έχει μικρομεσαίες ή μεγάλες επιχειρήσεις κλπ), τη ζημία που έχει προκληθεί

29 1 ο Κεφάλαιο: Θεωρία Μείωσης Σεισμικού Κινδύνου 28 στον καθένα και τις αλληλεξαρτήσεις μεταξύ των κλάδων. Σύμφωνα με την άποψη του D Souza (1984), οι επιπτώσεις του σεισμού επιταχύνουν την οικονομική τάση που προϋπήρχε του σεισμού: Μια εύρωστη οικονομικά περιοχή θα χρησιμοποιήσει τους πόρους αποκατάστασης για την ανάπτυξή της, ενώ μια φτωχή και αραιοκατοικημένη περιοχή θα υποστεί περαιτέρω πληθυσμιακή συρρίκνωση και υπανάπτυξη. Για τις αγροτικές οικονομίες, η αποκατάσταση μπορεί να σημαίνει οικονομική βοήθεια προς τους αγρότες που δεν έχουν ίδιους πόρους για αποκατάσταση, έτσι ώστε να μη χρειαστεί να διακόψουν τη δραστηριότητά τους. Είναι ίσως προτιμότερη η επιδότηση για αγορά νέων ζώων και η αποκατάσταση της τοπικής αγοράς, από τα δάνεια για επισκευές σπιτιών, αφού θεωρείται ότι η οικονομία είναι η κινητήριος δύναμη μιας περιοχής και πρέπει να αποκατασταθεί γρηγορότερα. Για τις βιομηχανικές περιοχές, η οικονομικές απώλειες μεταφράζονται σε ανεργία και μείωση της παραγωγής όχι μόνο σε τοπικό αλλά και εθνικό επίπεδο. Κατά συνέπεια η αποκατάσταση είναι εθνική προτεραιότητα. Το σχέδιο αποκατάστασης είναι καλύτερα να εκπονείται με τη συνδρομή του κράτους, των ιδιοκτητών, των μάνατζερ και των εκπροσώπων των εργαζομένων. Έτσι μπορεί να συνδυαστεί ο τραπεζικός δανεισμός, τα κρατικά δάνεια, η συμμετοχή των εργαζομένων στην ανακατασκευή, πιθανόν ένα κρατικό επίδομα στους εργαζομένους μέχρι να επανέλθουν σε κανονική εργασία, τα κίνητρα για μετεγκατάσταση σε ζώνες βιομηχανικής ανάπτυξης ή για αγορά νέου εξοπλισμού, με σκοπό οι βιομηχανίες να επαναδραστηριοποιηθούν σύντομα. Είναι σημαντικό οι κρατικές αρχές να ενθαρρύνουν τις ζωτικές για την τοπική οικονομία επιχειρήσεις να μην απομακρυνθούν πολύ. Για παράδειγμα, για τις επισκευές των κτιρίων μπορούν να προτιμηθούν τοπικοί κατασκευαστές και μέσα, έτσι ώστε να ενισχυθεί οικονομικά η περιοχή. Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις είναι χαρακτηριστικό όλων των οικονομιών. Η ανάγκη μετεγκατάστασης των καταστημάτων φαίνεται λιγότερο σημαντική από την ανάγκη στέγασης των σεισμοπαθών, όμως χωρίς τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις ένα σημαντικό κομμάτι της οικονομικής δραστηριότητας νεκρώνει. Κατά συνέπεια, θεωρείται ότι στους καταυλισμούς σεισμοπαθών μπορεί να δοθεί ένα τμήμα για καταστήματα πρώτης ανάγκης όπως τροφίμων, ρούχων, ειδών νοικοκυριού, οδοντιατρεία κλπ. Παράλληλα, μπορούν να ενημερωθούν οι καταναλωτές για τη μετεγκατάσταση των καταστημάτων μέσω φυλλαδίων, τοπικού ραδιοφώνου, εφημερίδων κλπ.

30 1 ο Κεφάλαιο: Θεωρία Μείωσης Σεισμικού Κινδύνου Αποκατάσταση των κατασκευών Η αποκατάσταση των κατασκευών πρέπει να αρχίσει σύντομα, αλλά να προχωρήσει με σχεδιασμό και σταθερά βήματα γιατί στόχος είναι να είναι μελετημένη και να μην προκαλέσει μελλοντικά προβλήματα. Αρχικά χρειάζονται κάποιες στρατηγικές αποφάσεις που θα επηρεάσουν τη μελλοντική αποκατάσταση, όπως αν θα προσφερθούν σκηνές ή προκατασκευασμένα σπίτια και αν θα επιλεγεί η λύση της ολικής μετεγκατάστασης του οικισμού. Η καθυστέρηση στη λήψη αυτών των αποφάσεων οφείλεται στην αμφιβολία σχετικά με το ποια είναι η καλύτερη λύση, στην αναμονή της πλήρους εκτίμησης των απωλειών και στην προσπάθεια συναίνεσης όλων των ενδιαφερόμενων ομάδων. Γενικά θεωρείται ότι τα μέτρα αποκατάστασης διαφοροποιούνται ανάλογα με το μέγεθος της καταστροφής. Μια περιοχή που έχει υποστεί κατάρρευση του 75% των κτιρίων θεωρείται κατεστραμμένη και πρέπει να τύχει διαφορετικής αντιμετώπισης από μια περιοχή της οποίας λιγότερα από τα μισά κτίρια έχουν καθολικές ζημίες. Στην περίπτωση των πόλεων πρώτη προτεραιότητα αποτελεί η αποκατάσταση των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας όπως δικτύων ύδρευσης και αποχέτευσης, ηλεκτρικού και επικοινωνίας, καθώς επίσης και των δικτύων μεταφορών, όπως δρόμοι και γέφυρες. Για την ανακατασκευή των κτιρίων απαιτείται βέβαια ένας Αντισεισμικός Κανονισμός. Συνήθως οι κανονισμοί ανανεώνονται μετά από ένα σεισμό, όμως για να ανανεωθούν χρειάζεται μελέτη των κατασκευών που δεν άντεξαν στο σεισμό και αυτό απαιτεί χρόνο, ενώ η ανακατασκευή πρέπει να αρχίσει το γρηγορότερο. Η πρακτική σε αυτό το ζήτημα είναι να εκδίδεται ένας προσωρινός Αντισεισμικός Κανονισμός Έκτακτης Ανάγκης και μια μικροζωνική μελέτη που θέτουν υψηλότερα κριτήρια από αυτά που ίσχυαν μέχρι το σεισμό για να ξεκινήσουν οι επισκευές. Όταν ολοκληρωθεί η έρευνα των κατασκευών και γίνει λεπτομερέστερη μικροζωνική μελέτη της περιοχής τότε θα εκδοθεί ο νέος αντισεισμικός κανονισμός. Οι έκτακτοι κανονισμοί πρέπει να είναι αυστηρότεροι από τους νέους έτσι ώστε οι επισκευές που γίνονται με τους έκτακτους να μη θεωρηθούν ανεπαρκείς με τους αναθεωρημένους. Κατά τη διάρκεια των επισκευών πρέπει να στεγαστούν οι άστεγοι σεισμοπαθείς. Το κόστος, η προσπάθεια και ο χρόνος κατασκευής των προσωρινών καταυλισμών έχει σημασία σε αυτό το σημείο γιατί απορροφά πόρους που μπορούν να διατεθούν για την επισκευή των σπιτιών. Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στον καταυλισμό έκτακτης ανάγκης, δηλαδή σε σκηνές που διανέμονται τις πρώτες μέρες και στην προσωρινή στέγαση, δηλαδή στα προκατασκευασμένα σπίτια που απαιτούν κάποια προετοιμασία.

31 1 ο Κεφάλαιο: Θεωρία Μείωσης Σεισμικού Κινδύνου 30 Σύμφωνα με την εμπειρία σε σεισμόπληκτες περιοχές, μέχρι να παρασχεθεί προσωρινή στέγαση στους σεισμοπαθείς, εκείνοι, είτε είχαν βρει κατάλυμα σε άλλο μέρος, είτε είχαν επισκευάσει τα σπίτια τους. Παράλληλα, η δημιουργία οικισμών μακριά από την πληγείσα περιοχή δημιουργεί ένα περιθωριοποιημένο χώρο που πλήττει και την ψυχολογία των σεισμοπαθών και απορροφά πόρους που μπορούν να δοθούν για την επιτάχυνση της αποκατάστασης. Συνήθως οι πόροι προς τους σεισμοπαθείς έχουν τη μορφή δανείων ή επιχορηγήσεων, όπως επίσης και προμήθεια υλικών, εργαλείων και εξοπλισμού που μπορούν να χρησιμοποιήσουν για την κατασκευή. 4.4 Ανασυγκρότηση Ανασυγκρότηση σημαίνει ανασχεδιασμός των βασικών χαρακτηριστικών της περιοχής όπως χωροταξικός σχεδιασμός, ρυμοτομία, χρήσεις γης, κλπ. Είναι δηλαδή το αποτέλεσμα που έχει ο σεισμός στον αρχικό σχεδιασμό της πόλης. Η διαφορά της ανασυγκρότησης από την αποκατάσταση είναι ότι η πρώτη δεν σημαίνει απλή επισκευή των κατασκευών, αλλά ολοκληρωμένη αναβάθμιση της πληγείσας περιοχής. Η ανασυγκρότηση, δηλαδή το σύνολο των μακροπρόθεσμων δραστηριοτήτων, δε μπορεί να γίνει χωρίς ένα γενικό σχέδιο που σκοπό θα έχει όχι μόνο να επαναφέρει την περιοχή στην κανονική κατάσταση, αλλά και να μειώσει τον κίνδυνο ενός μελλοντικού σεισμού Μετά από ένα σεισμό είναι η χρονική στιγμή όπου υπάρχει και συνειδητοποίηση του κινδύνου από όλη την κοινωνία και κάποια οικονομική βοήθεια από το εξωτερικό που μπορεί να χρησιμοποιηθεί. Οι παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη για το σχέδιο ανασυγκρότησης πρέπει να περιλαμβάνουν την οικονομική βάση της κοινωνίας, το σύστημα αξιών της και τη μελλοντική της ανάπτυξη. Οι πολιτικές πιέσεις για επιτάχυνση της ανασυγκρότηση πρέπει να μπουν σε δεύτερη μοίρα και να δοθεί έμφαση στον προσεκτικό σχεδιασμό για τις μακροπρόθεσμες ανάγκες. Οι στόχοι θα πρέπει να είναι: Η αξιοποίηση της ανασυγκρότησης για να μεγιστοποιηθεί η οικονομική ανάπτυξη της περιοχής Ο έλεγχος των χρήσεων γης και η αποσυγκέντρωση για να ελαχιστοποιηθεί ο σεισμικός κίνδυνος Ο γενικότερος ανασχεδιασμός όπου είναι δυνατό- της χωροταξικής πολιτικής έτσι ώστε η περιοχή να γίνει μακροπρόθεσμα πιο ανθεκτική απέναντι στο σεισμό.

32 31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Β ΒΒ ΒΒΒ ΒΒΒ ΒΒ Β ΒΒ Β ΒΒΒΒΒΒ ΒΒΒ Β Β ΒΒΒΒΒΒΒΒΒ ΒΒΒΒ Β.Β.Β., ΒΒΒΒ ΒΒΒΒΒ ΒΒ ΒΒ Β ΒΒΒΒΒ Β ΒΒΒΒΒ ΒΒ Β ΒΒΒΒ ΒΒΒ ΒΒΒ Εισαγωγή Στο προηγούμενο κεφάλαιο έγινε μια ανάλυση της θεωρίας που διέπει την αντισεισμική πολιτική. Σε αυτό το κεφάλαιο θα περιγραφεί η εφαρμογή αυτής της πολιτικής σε δυο σεισμογενείς χώρες, στις Η.Π.Α. και στην Ιαπωνία και θα αναφερθούν οι δραστηριότητες των διεθνών οργανισμών. Η επιλογή αυτών των δύο χωρών έγινε καταρχάς λόγω της μεγάλης σεισμικότητας που παρουσιάζουν και κατά δεύτερον λόγω της προόδου που επιδεικνύουν στον τομέα αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών. Κατά την περιγραφή της πρακτικής των Η.Π.Α. θα γίνει ιδιαίτερη αναφορά στο παράδειγμα της πολιτείας της Καλιφόρνια. 1. Η Αντισεισμική Πολιτική στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής. Η αντισεισμική πολιτική στις Η.Π.Α. οργανώνεται σε ομοσπονδιακό επίπεδο και σε επίπεδο Πολιτείας. 1.1 Σε ομοσπονδιακό επίπεδο H Εθνική Πράξη Μείωσης Σεισμικού Κινδύνου (National Earthquake Hazard Reduction Act of 1977) έθεσε σε εφαρμογή το Εθνικό Πρόγραμμα Μείωσης Σεισμικών Κινδύνων (National Earthquake Hazards Reduction Program), το οποίο προβλέπει την έρευνα, το σχεδιασμό, το συντονισμό των φορέων και τη χρηματοδότηση, με σκοπό τη μείωση των ανθρώπινων και υλικών απωλειών από το σεισμό και καθορίζει τις αρμοδιότητες των τεσσάρων βασικών ομοσπονδιακών φορέων αντισεισμικής πολιτικής: Της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Αντιμετώπισης Έκτακτης Ανάγκης.(Federal Emergency Management Agency). H FEMA έχει τρεις βασικές αρμοδιότητες: 1. τη σύνταξη 5ετούς σχεδίου, 2. το συντονισμό της επέμβασης και της αποκατάστασης σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης και

33 2 ο Κεφάλαιο: Η Εφαρμογή της Αντισεισμικής Προστασίας στις Η.Π.Α, στην Ιαπωνία και τους Διεθνείς Οργανισμούς την παροχή οικονομικής και τεχνολογικής υποστήριξης στις πρωτοβουλίες των Πολιτειών. Της Επιθεώρησης Γεωλογικών Ερευνών των Η.Π.Α. (United States Geological Survey) που έχει ερευνητική δραστηριότητα στους τομείς σεισμολογίας, γεωλογίας, γεωφυσικής και εδαφομηχανικής. Του Εθνικού Ινστιτούτου Επιστημών (National Science Foundation) Του Εθνικού Ινστιτούτου Τεχνολογίας (National Institute Of Standards and Technology) που έχει ως αρμοδιότητες: 1. την έρευνα στον τομέα των αντισεισμικών κατασκευών και 2. την εκτίμηση επικινδυνότητας ήδη υπαρχουσών κατασκευών 1 Επειδή η FEMA είναι η αντίστοιχη υπηρεσία Πολιτικής Προστασίας κρίνεται σκόπιμο να αναλυθεί περαιτέρω η δομή και η λειτουργία της. Η FEMA Η FEMA (Federal Emergency Management Agency), η Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Αντιμετώπισης Έκτακτης Ανάγκης είναι μια ανεξάρτητη διοικητική αρχή που αναφέρεται στον Πρόεδρο των Η.Π.Α. Ο σκοπός της ίδρυσής της (vision) είναι να προετοιμάσει τους πολίτες για την αντιμετώπιση καταστροφών. Η αποστολή της (mission) είναι «να καθοδηγεί τη χώρα στο σχεδιασμό, στην προετοιμασία, στην πρόληψη, στην ανταπόκριση και στην αποκατάσταση από φυσικές, τεχνολογικές καταστροφές, ακόμα και από καταστροφές που προήλθαν από τρομοκρατικές επιθέσεις» 2 H FEMA συνεργάζεται με τις ομοσπονδιακές αρχές, τις αρχές της κάθε πολιτείας, τις τοπικές αρχές, τον ιδιωτικό τομέα, τις εθελοντικές οργανώσεις και τα άτομα για να επιτύχει την αποστολή της. Μέσα από αυτές τις συνεργασίες οργανώνει το σχεδιασμό και την προετοιμασία πριν από τις καταστροφές. Όταν εκδηλωθεί η καταστροφή, στη φάση της ανταπόκρισης δηλαδή, και ο Πρόεδρος των Η.Π.Α. κηρύξει μια περιοχή σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης 3, τότε η FEMA αναλαμβάνει να συντονίσει όλους τους φορείς για την 1 Στις ΗΠΑ έχει γίνει η ευρύτερη και η πιο συντονισμένη προσπάθεια για την δημιουργία αξιόπιστου πλαισίου αποτίμησης της σεισμικής τρωτότητας με αποτέλεσμα την έκδοση πολλών οδηγιών. Οι οδηγίες αυτές και ιδιαίτερα η τελευταία (FEMA 273) δίνουν ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο αποτίμησης της σεισμικής τρωτότητας, ορθολογικής επιλογής των στόχων σεισμικής αναβάθμισης και αξιόπιστων μέσων επίτευξης της. Η τρωτότητα και η αναβάθμιση αναφέρονται τόσον στον φέροντα οργανισμό των κτιρίων όσον και στα μή φέροντα στοιχεία και τις εγκαταστάσεις. Αφορούν δε όχι μόνον την ασφάλεια έναντι κατάρρευσης αλλά και διάφορα επίπεδα λειτουργικότητας και ελαχιστοποίησης των βλαβών. 2 FEMA Strategic Plan , Draft, January Κατάσταση Έκτακτης Ανάγκης γενικά ονομάζεται η κατάσταση εκείνη κατά την οποία μια περιοχή δε μπορεί να αντιμετωπίσει από μόνη της ένα φαινόμενο και ζητά εξωτερική βοήθεια, είτε από την κεντρική διοίκηση είτε από άλλες περιοχές.

34 2 ο Κεφάλαιο: Η Εφαρμογή της Αντισεισμικής Προστασίας στις Η.Π.Α, στην Ιαπωνία και τους Διεθνείς Οργανισμούς 33 αντιμετώπιση του κινδύνου και την αποκατάσταση. Δημιουργεί ομάδες σε κάθε εστία καταστροφής, κάθε μια με διαφορετικό έργο: Μια ομάδα για αποκατάσταση των θυμάτων, μεταφορών και καθαρισμό ερειπίων (ομάδα ERT) 1 Μια ομάδα στην κεντρική υπηρεσία για τη ροή πληροφοριών από την εστία καταστροφής προς τα ανώτερα κλιμάκια λήψης αποφάσεων (ομάδα EST) Σε περίπτωση τυφώνα, μια ομάδα προετοιμάζει την περιοχή πριν εκδηλωθεί ο τυφώνας (Ομάδα RAT). Για την υλοποίηση της αποστολής της η FEMA εκπονεί ένα 5ετές στρατηγικό σχέδιο στο οποίο περιγράφονται οι γενικοί σκοποί της και τα μέσα υλοποίησής τους. Κάθε χρόνο, το γενικό σχέδιο εξειδικεύεται σε ένα ετήσιο σχέδιο το οποίο θέτει μετρήσιμους στόχους οι οποίοι πρέπει να επιτευχθούν με τον ετήσιο προϋπολογισμό της. Για κάθε στόχο περιγράφεται η διαδικασία υλοποίησής του, τα συγκεκριμένα αποτελέσματα, οι εμπλεκόμενοι φορείς καθώς και οι εξωτερικοί παράγοντες που θα επηρεάσουν την υλοποίησή του. Παράλληλα, θέτει και τις αρχές που θα διέπουν την δραστηριότητά της. Στο τέλος κάθε έτους υποβάλει στον Πρόεδρο των Η.Π.Α. τα αποτελέσματα της δραστηριότητάς της και τον απολογισμό των εξόδων της. Η κάθε διεύθυνση της FEMA καταρτίζει το δικό της ετήσιο επιχειρησιακό σχέδιο θέτοντας μετρήσιμους στόχους που συμβάλλουν στην υλοποίηση του κεντρικού στόχου. Σύμφωνα με αυτά τα επιχειρησιακά σχέδια καταρτίζονται σχέδια σε επίπεδο τμήματος και ατόμου. Η FEMA συνεργάζεται οριζόντια με τις άλλες ομοσπονδιακές υπηρεσίες όπως τα υπουργεία, τις ανεξάρτητες διοικητικές αρχές, το FBI κλπ, καθώς και κάθετα, δηλαδή με τις αρχές των Πολιτειών, τις τοπικές αρχές, τις επιχειρήσεις και τα άτομα. Για την εκπόνηση του σχεδίου συμμετέχουν τόσο διοικητικοί παράγοντες, όπως οι δέκα περιφερειακές υπηρεσίες και τα δύο κεντρικά επιχειρησιακά κέντρα, άλλες ομοσπονδιακές υπηρεσίες, ακόμα και ο Πρόεδρος των Η.Π.Α. (υπό την έννοια ότι ελήφθησαν υπόψη οι στόχοι του κυβερνητικού έργου γενικότερα), το προσωπικό και άλλοι συνεργάτες, όσο και εξωτερικοί παράγοντες, όπως ομάδες πολιτών, τοπική αυτοδιοίκηση κλπ. 1.2 Σε επίπεδο Πολιτείας Το παράδειγμα της Καλιφόρνια 1 Ένα παράδειγμα της δράσης αυτής της ομάδας είναι η αποκομιδή των ερειπίων αμέσως μετά το σεισμό του Northridge στην Καλιφόρνια. Σε μία μέρα μεταφέρθηκαν τόνοι ερειπίων, από τους οποίους το 87% ανακυκλώθηκαν με τη βοήθεια ιδιωτικών εταιρειών. Τα επικίνδυνα υλικά που δε μαζεύτηκαν, συγκεντρώθηκαν σταδιακά με τη βοήθεια των κατοίκων. (Exemplary Practices In Emergency Management, Earthquake Debris Collection Program, FEMA)

35 2 ο Κεφάλαιο: Η Εφαρμογή της Αντισεισμικής Προστασίας στις Η.Π.Α, στην Ιαπωνία και τους Διεθνείς Οργανισμούς 34 Η πιο σεισμογενής πολιτεία των Η.Π.Α. είναι η πολιτεία της Καλιφόρνια, λόγω του μεγάλου ρήγματος του Αγίου Ανδρέα που βρίσκεται εκεί. Οι καταστροφικοί σεισμοί του Σαν Φρανσίσκο (1906), Long Beach (1933), San Fernando (1971) και Coalinga (1983) οδήγησαν την πολιτεία να συντάξει ένα Πρόγραμμα Μείωσης Σεισμικού Κινδύνου (California Earthquake Hazards Reduction Program), το οποίο ήταν συμβατό με το ομοσπονδιακό πρόγραμμα 1. Από την έναρξη του σχεδίου σημειώθηκαν δύο καταστροφικοί σεισμοί, του Whittier (1987) και της Loma Prieta (1989), κατά συνέπεια το σχέδιο κρίθηκε και εκ του αποτελέσματος. Το πρόγραμμα ξεκίνησε το 1986 και περιελάμβανε τρία πενταετή σχέδια, το California At Risk , την πρώτη ανανέωση του και τη δεύτερη ανανέωση του Το τρέχον 2 σχέδιο της περιόδου ονομάζεται Σχέδιο Μείωσης Σεισμικών Απωλειών Της Καλιφόρνια (California Earthquake Loss Reduction Plan). Οι στόχοι και οι πρωτοβουλίες του προγράμματος, καθώς και η εποπτεία της υλοποίησής του πραγματοποιήθηκε από μια Επιτροπή Σεισμικής Ασφάλειας (Seismic Safety Commission) που αποτελείτω από εκπροσώπους της διοίκησης της πολιτείας, της τοπικής αυτοδιοίκησης, της πυροσβεστικής υπηρεσίας, της υπηρεσίας πολεοδομικού σχεδιασμού και αρχιτεκτονικής, εθελοντικών οργανώσεων, των υπηρεσιών άμεσης επέμβασης, αναγνωρισμένους σεισμολόγους, γεωλόγους, μηχανικούς και εφαδομηχανικούς. Τους στόχους που έθεσε η Επιτροπή Σεισμικής Ασφάλειας εξειδίκευσε στο πρώτο 5ετές σχέδιο μια άλλη επιτροπή (η Επιτροπή Συντονισμού Αντισεισμικής Πολιτικής) που αποτελείτω από εκπροσώπους των δημόσιων φορέων της πολιτείας και τρεις εταιρείες κατασκευών 3. Με βάση το 5ετές σχέδιο εκπονήθηκαν ετήσια σχέδια, με ετήσιους μετρήσιμους στόχους και στο τέλος κάθε έτους γινόταν απολογισμός και αναφορά στον Κυβερνήτη της Πολιτείας. Ο κάθε στόχος περιείχε δραστηριότητες. Οι στόχοι που τέθηκαν ήταν οι εξής: 1. Εντοπισμός και ενίσχυση ή κατεδάφιση μη ασφαλών κτιρίων και κατασκευών 2. Σχεδιασμός αντιμετώπισης της καταστροφής όπως σβήσιμο πυρκαγιών, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, αποκατάσταση τηλεπικοινωνιών, εκκένωση και προσωρινή στέγαση, διάσωση εγκλωβισμένων και έλεγχος επικινδυνότητας κτιρίων. 3. Σχεδιασμός χρήσεων γης και σύνταξη αντισεισμικού κανονισμού 1 Το Εθνικό Πρόγραμμα Μείωσης Σεισμικών Κινδύνων (National Earthquake Hazards Reduction Progam) 2 Κατα την εκπόνηση αυτού του σχεδίου σημειώθηκε ο σεισμός του 1999 στην Αθήνα. Ο Κυβερνήτης της Καλιφόρνια πρότεινε τότε μια συνεργασία Ελλάδας-Καλιφόρνια στον τομέα αντισεισμικής τεχνολογίας και αντισεισμικής πολιτικής. (Development Of The California Earthquake Loss Reduction Plan, California Seismic Safety Commission,1755 Creekside, Oaks Drive, Suite 100 Sacramento, California 95833) 3 Την Price Waterhouse, την Geoff Ball & Associates και τη Robert A. Olson of VSP Associates.

36 2 ο Κεφάλαιο: Η Εφαρμογή της Αντισεισμικής Προστασίας στις Η.Π.Α, στην Ιαπωνία και τους Διεθνείς Οργανισμούς Σύνταξη σχεδίου αρχικής αποκατάστασης. Αυτό το σχέδιο περιγράφει τις πρώτες ενέργειες επισκευών και ανακατασκευών έτσι ώστε να μη γίνουν σπασμωδικές ενέργειες. 5. Ενημέρωση και πληροφόρηση του κοινού: περιλαμβάνει ενημέρωση σε μαθητές πολίτες, επιχειρήσεις και οργανισμούς έτσι ώστε να προετοιμαστούν καλύτερα. 6. Έρευνα στους τομείς της σεισμολογίας, μηχανικής, σχεδιασμού έκτακτης ανάγκης, καθώς και της ψυχολογίας. Τα κριτήρια με τα οποία επιλέχθηκαν οι παραπάνω στόχοι ήταν Η πιθανότητα μείωσης θυμάτων Η πιθανότητα μείωσης υλικών απωλειών Η προστασία της οικονομικής δραστηριότητας σε περίπτωση σεισμού Ο βαθμός στον οποίο ο στόχος ανταποκρίνεται στις κοινωνικές αξίες Αν ο στόχος είναι εφικτός και Το οικονομικό κόστος 1.3 Υλοποίηση και Αποτελέσματα Για την υλοποίηση συνεργάστηκαν, όπως και στο σχεδιασμό, οι ομοσπονδιακές αρχές, οι πολιτειακές 1 αρχές, η τοπική αυτοδιοίκηση, οι εταιρείες, οι εθελοντικές οργανώσεις, οι πολίτες, τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και δημιουργήθηκαν δομές και νομοθεσία. Η μικροζωνικές μελέτες στην περιοχή ήταν πολύ λεπτομερείς και περιείχαν πέντε κατηγορίες αναμενόμενης επιτάχυνσης 2. Ένα χρόνο ύστερα από την έναρξη του προγράμματος (άρχισε την 1 η Σεπτεμβρίου 1986) σημειώθηκε σεισμός έντασης 5,6 της κλίμακας Ρίχτερ την 1 η Οκτωβρίου 1987 και μετασεισμός έντασης 5,3 Ρίχτερ τρεις μέρες μετά στην περιοχή Whittier Narrows. Έχασαν τη ζωή τους 8 άτομα, τραυματίστηκαν 200 και το κόστος των υλικών απωλειών ήταν περίπου 358 εκατομμύρια δολάρια. Τα αποτελέσματα 3 κατέδειξαν ότι τα κτίρια που χτίστηκαν με τον καινούριο αντισεισμικό κανονισμό συμπεριφέρθηκαν καλά και ότι το πρόβλημα ήταν στα παλαιότερα κτίρια, τα οποία χρειάζονταν ενδυνάμωση. Στην φάση της ανταπόκρισης εντοπίστηκε πρόβλημα στην επικοινωνία μεταξύ των ομάδων επέμβασης και αποφασίστηκε να επιταχυνθεί η εγκατάσταση του συστήματος ηλεκτρονικής επικοινωνίας. Παράλληλα, 1 Πολιτειακές θεωρούνται οι αρχές της Πολιτείας, σε αντίθεση με τις ομοσπονδιακές που είναι σε επίπεδο ομοσπονδιακής διοίκησης 2 Πρόκειται για το βαθμό επικινδυνότητας του υπεδάφους. 3 California at Risk, Seismic Safety Commision, Report SSC 89-02, Sacramento, California 1989

37 2 ο Κεφάλαιο: Η Εφαρμογή της Αντισεισμικής Προστασίας στις Η.Π.Α, στην Ιαπωνία και τους Διεθνείς Οργανισμούς 36 υπογραμμίστηκε η ανάγκη διεξαγωγής περισσότερων ασκήσεων ετοιμότητας. Στη φάση της αποκατάστασης εντοπίστηκε ότι λίγες επιχειρήσεις και σπίτια ήταν ασφαλισμένα κατά του σεισμού και αποφασίστηκε να μειωθεί το κόστος των ασφαλίστρων, αλλά να γίνει υποχρεωτική η ασφάλιση για όλα τα κτίρια. Επιπλέον, υπογραμμίστηκε η θετική συμβολή των εθελοντών ιδίως στις περιπτώσεις που πρόσφεραν βοήθεια σε κατοίκους που δε μιλούσαν αγγλικά. Δυο χρόνια αργότερα, στις 17 Οκτωβρίου 1989, σημειώθηκε ισχυρός σεισμός έντασης 7,1 Ρίχτερ στην περιοχή Loma Prieta. Σκοτώθηκαν 62 άτομα και το κόστος ανήλθε στα 5,6 δισεκατομμύρια δολάρια. Τρία χρόνια μετά την έναρξη του προγράμματος ο σεισμός αυτός ήταν ένα σημαντικό τεστ. Οι κατασκευές που χτίστηκαν με τον καινούριο αντισεισμικό κανονισμό δεν κατέρρευσαν 1. Στο κέντρο του Σαν Φρανσίσκο, κτίρια με 50 ορόφους άντεξαν και δεν είχαν σημαντικές ζημιές. Οι μεγάλες απώλειες σημειώθηκαν κατά μήκος της ακτής όπου οι κατασκευές είχαν πολλές ατέλειες και το αμμώδες υπέδαφος είχε υποστεί ρευστοποίηση, καθώς και στην κατάρρευση μιας οδογέφυρας (που είχε 41 νεκρούς) η οποία είχε σημαντικά σχεδιαστικά λάθη. Το αποτέλεσμα ήταν ότι μετά το σεισμό η FEMA ζήτησε από την πολιτεία της Καλιφόρνια να γίνουν κάποιες αλλαγές στο σχέδιο, έτσι ώστε να μπορέσει να αυξηθεί η χρηματοδότηση από τη FEMA 2. Συμπέρασμα Από την έναρξη του προγράμματος έχουν σημειωθεί στην Καλιφόρνια 11 ισχυροί σεισμοί με σύνολο 130 νεκρών και υλικές ζημιές κόστους περίπου 37 δισεκατομμυρίων δολαρίων 3. Το όφελος από τη μείωση των θυμάτων και των υλικών ζημιών δε μπορεί να μετρηθεί εύκολα. Το σημαντικό είναι όμως ότι η Καλιφόρνια ακολουθεί τις βασικές αρχές του αντισεισμικού προγραμματισμού που περιλαμβάνουν μακροπρόθεσμο σχεδιασμό (5ετή) συνεργασία κατά το σχεδιασμό και την υλοποίηση με τον ιδιωτικό τομέα και τις τοπικές κοινωνίες ετήσιους, μετρήσιμους στόχους σταθερή εφαρμογή των σχεδίων από μια σταθερή διοικητική δομή (την Επιτροπή Σεισμικής Ασφάλειας) που λειτουργεί από το Αναφορά του U.S Geological Survey Report, Natural Hazards, Frampton, Chaffey, Hardwick & McNaught 2 California Loss Reduction Plan, Seismic Safety Commision, Report SSC 02-02, Sacramento, California Development Of The California Earthquake Loss Reduction Plan, California Seismic Safety Commission,1755 Creekside, Oaks Drive, Suite 100 Sacramento, California 95833

38 2 ο Κεφάλαιο: Η Εφαρμογή της Αντισεισμικής Προστασίας στις Η.Π.Α, στην Ιαπωνία και τους Διεθνείς Οργανισμούς 37 τα αποτελέσματα των σεισμών στη Καλιφόρνια και αλλού λαμβάνονται υπόψη στην ανανέωση των σχεδίων. 2. Η Πολιτική Αντιμετώπισης Καταστροφών στην Ιαπωνία Η Ιαπωνία πλήττεται συχνά από ισχυρούς σεισμούς, τυφώνες, ηφαιστειακές εκρήξεις, πλημμύρες και παλιρροιακά κύματα (τσουνάμι). Μέχρι το 1960, από όλες αυτές τις καταστροφές, έχαναν τη ζωή τους περίπου 1000 άτομα το χρόνο. Το 1961 εγκαινιάστηκε η πολιτική αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών με την Βασική Πράξη Αντιμετώπισης Καταστροφών (Disaster Countermeasures Basic Act). Η εξειδίκευση για τους σεισμούς έγινε με την Πράξη Αντιμετώπισης Μεγάλης Κλίμακας Σεισμών (Large-scale Earthquake Countermeasures Act). Ο σχεδιασμός γίνεται από το Κεντρικό Συμβούλιο Πρόληψης Καταστροφών, το οποίο προεδρεύεται από τον Πρωθυπουργό και αποτελείται από την ανάλογη Υπηρεσία Πολιτικής Προστασίας, την Εθνική Υπηρεσία Γης (National Land Agency), 28 Υπουργεία και άλλους δημόσιους φορείς, επιστήμονες και ειδικούς. Υπάρχει ένα επιχειρησιακό σχέδιο κορμός για την επέμβαση σε περίπτωση καταστροφής και η κάθε περιφέρεια και δήμος καταρτίζει το δικό του εξειδικευμένο επιχειρησιακό πρόγραμμα. Οι βασικές αρχές που διέπουν την αντισεισμική πολιτική σύμφωνα με την ιαπωνική υπηρεσία Πολιτικής Προστασίας 1 (National Land Agency) είναι: η ύπαρξη στόχων η σωστή κατανομή των αρμοδιοτήτων και του προϋπολογισμού η επένδυση στην έρευνα και την ανάπτυξη Σε περίπτωση καταστροφής ενεργοποιούνται όχι μόνο οι δυνάμεις Πολιτικής Προστασίας αλλά και τοπικές μη κυβερνητικές οργανώσεις πρόληψης καταστροφών που έχουν δημιουργηθεί από εθελοντές. Από το 1996, περίπου το 48% των οικογενειών συμμετέχουν σε τέτοιες οργανώσεις 2 και εκπαιδεύονται συχνά μέσα από σχολικά προγράμματα και δραστηριότητες σε επίπεδο δήμων. Παράλληλα γίνονται αναπαραστάσεις καταστροφών στις οποίες λαμβάνουν μέρος όλοι οι δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς. Οι στόχοι της γενικότερης πολιτικής αντιμετώπισης καταστροφών στην Ιαπωνία μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής: Έρευνα στον τομέα της τεχνολογίας πρόληψης 1 Recent History Of Japan s Disaster Mitigation And The Impact Of IDNDR, Natural Hazards Review, February Έκθεση του International Civil Defence Directory, Washington 2000

39 2 ο Κεφάλαιο: Η Εφαρμογή της Αντισεισμικής Προστασίας στις Η.Π.Α, στην Ιαπωνία και τους Διεθνείς Οργανισμούς 38 Ενίσχυση του συστήματος πρόληψης. Εκπόνηση προγραμμάτων αναβάθμισης των κατασκευών 1. Μέτρα αντιμετώπισης έκτακτης ανάγκης και αποκατάστασης και Βελτίωση των πληροφοριακών και τηλεπικοινωνιακών συστημάτων Συνολικά το ιαπωνικό κράτος διαθέτει 5-8% του Κρατικού Προϋπολογισμού (περίπου το 0,8% του ΑΕΠ) στην αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών. Παράλληλα, στην Ιαπωνία υπάρχει ένα Εθνικό Σχέδιο Χρήσεων Γης το οποίο διαθέτει έναν ετήσιο αναλυτικό μηχανισμό παρακολούθησης των αλλαγών στις χρήσεις γης. Οι περιοχές που μπορούν να δομηθούν είναι οι λεγόμενες City Planning Areas (Περιοχές Πολεοδομικού Σχεδιασμού) που αποτελούν το 25% μόνο της συνολικής έκτασης. Στις υπόλοιπες περιοχές η δόμηση είναι εξαιρετικά δύσκολη, λόγω ενός πολύπλοκου συστήματος επικαλυπτόμενων διαφορετικών σχεδίων (αγροτική γη, δασική γη κλπ) 2 Αποτέλεσμα: Το αποτέλεσμα έχει υπολογιστεί ως μείωση των θυμάτων: Τα τελευταία χρόνια ο ετήσιος αριθμός των θυμάτων από καταστροφές έφτασε από 1000 που ήταν μέχρι το 1960 σε Ο σεισμός όμως του Kobe το 1995 (έντασης 7,2 Ρίχτερ) είχε ως αποτέλεσμα νεκρούς και μεγάλες υλικές ζημιές. Μολονότι τα μοντέρνα κτίρια δεν υπέστησαν μεγάλες ζημιές, το μεταφορικό δίκτυο (δρόμοι, γέφυρες) κατέρρευσε σε πολλά σημεία, τα ενεργειακά δίκτυα είχαν απώλειες και οι τραυματίες έφτασαν τις Η αρνητική κριτική που έλαβαν οι κρατικές αρχές μετά από το συμβάν εστιάστηκε στα εξής σημεία 3 : Μεγάλη αργοπορία στην κήρυξη της περιοχής σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης (5 ώρες), στην αποδοχή συνεργείων διάσωσης από το εξωτερικό (2 μέρες) και σε άλλες ενέργειες. Γενικά θεωρήθηκε ότι η γραφειοκρατία της Ιαπωνίας επέφερε μεγάλη αργοπορία και σύγχυση στη λήψη αποφάσεων, με αποτέλεσμα να χαθεί πολύτιμος χρόνος. 1 Οι οδηγίες για τη σεισμική αποτίμηση και ενίσχυση κτιρίων ξεκίνησαν να αναπτύσσονται ήδη από το 1977 με τελευταία αναθεώρηση για τα κτίρια από Οπλισμένο Σκυρόδεμα του Σε αντίθεση με τον Ιαπωνικό Κανονισμό για τον Αντισεισμικό Σχεδιασμό Νέων Κατασκευών οι οδηγίες αυτές δεν έχουν ισχύ Νόμου και η εφαρμογή τους επαφίεται στις Τοπικές Αρχές. Από το 1977 έχουν εφαρμοσθεί ευρύτατα ιδίως σε κτίρια μικρού έως μέσου αριθμού ορόφων και σε σχολεία. Η μέθοδος προβλέπει τρία επίπεδα ελέγχου. Η σεισμική αποτίμηση αρχίζει με εφαρμογή του κατώτατου επιπέδου ελέγχου. Αν η εφαρμογή αυτή οδηγήσει σε εντελώς ξεκάθαρο συμπέρασμα για τη σεισμική επάρκεια ή ανεπάρκεια του κτιρίου, η αποτίμηση σταματάει εκεί και η διαδικασία προχωρεί είτε σε κανονική χρήση του κτιρίου ως έχει, είτε σε ενίσχυση, είτε σε κατεδάφιση. Αν το αποτέλεσμα δεν είναι εντελώς ξεκάθαρο η διαδικασία προχωρεί στο επίπεδο ελέγχου 2 και στη συνέχεια στο 3. 2 Οικονόμου Δ., «Σύστημα χωρικού σχεδιασμού. Η ελληνική πραγματικότητα και η διεθνής εμπειρία», Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών , Α, Β Natural Hazards, Frampton, Chaffey, Hardwick & McNaught, σελ 56

40 2 ο Κεφάλαιο: Η Εφαρμογή της Αντισεισμικής Προστασίας στις Η.Π.Α, στην Ιαπωνία και τους Διεθνείς Οργανισμούς 39 Θεωρήθηκε ότι η κεντρική υπηρεσία Πολιτικής Προστασίας, δηλ η Εθνική Υπηρεσία Γης (National Land Agency) δε συντόνισε επαρκώς τις απαιτούμενες ενέργειες, με αποτέλεσμα οι δήμοι να συντονίζουν από μόνοι τους τις υπηρεσίες άμεσης επέμβασης. Μετά από το σεισμό του Kobe δόθηκαν περισσότερες αρμοδιότητες στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, ιδιαίτερα στον τομέα του εντοπισμού των ενεργών ρηγμάτων. Δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία της Ιαπωνίας το Ασιατικό Κέντρο Πρόληψης Καταστροφών (Asian Disaster Prevention Centre). Ένα χρόνο μετά σημειώθηκε και ο σεισμός του Northridge στις Η.Π.Α. Η Ιαπωνία και οι Η.Π.Α. έχουν αναπτύξει συνεργασία στον τομέα της αντισεισμικής προστασίας από το Από τότε έχουν γίνει αρκετά συνέδρια και συνεργασίες που σκοπό έχουν να προάγουν τη συνεργασία και την ανταλλαγή γνώσεων στα θέματα αντισεισμικής τεχνολογίας των κατασκευών και αποκατάστασης. 3. Η δραστηριότητα των διεθνών οργανισμών 3.1 Η Ανοιχτή Μερική Συμφωνία Του Συμβουλίου Της Ευρώπης Το Συμβούλιο της Ευρώπης αποφάσισε στις αρχές της δεκαετίας του 1980 να αναλάβει πρωτοβουλία για τη μελέτη διαφόρων θεμάτων που έχουν σχέση με τους φυσικούς τεχνολογικούς κινδύνους και για την εξεύρεση τρόπων μείωσης και αντιμετώπισης των κινδύνων αυτών. Αυτή τη συμφωνία έχει υπογράψει και η Ελλάδα. Στον τομέα των σεισμών λειτουργεί στα πλαίσια αυτής της συμφωνίας το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Πρόβλεψης Σεισμών που έχει την έδρα του στην Αθήνα, καθώς και άλλα Κέντρα ανά την Ευρώπη. Επίσης γίνονται συνέδρια, σεμινάρια και άλλες επιστημονικές συναντήσεις. Παράλληλα, λειτουργεί η Ευρωπαϊκή Συμβουλευτική Επιτροπή για την Αξιολόγηση των Σεισμικών Προγνώσεων και το Ευρωπαϊκό Σύστημα Προειδοποίησης. 3.2 Οι δραστηριότητες του Ο.Η.Ε. Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών και ορισμένες διεθνείς υπηρεσίες που λειτουργούν στα πλαίσιά του έχουν αναπτύξει πολύπλευρες δραστηριότητες στον τομέα της μείωσης φυσικών κινδύνων. Οι δραστηριότητες αυτές κινούνται σε δύο άξονες: Ο πρώτος είναι ο συντονισμός της διεθνούς προσπάθειας και ο δεύτερος είναι η μεταφορά τεχνογνωσίας και υλικοτεχνικής υποδομής από τις αναπτυγμένες χώρες στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες. Η βασικότερη 1 Η πρώτη διμερής συμφωνία που υπεγράφη αφορούσε τη συνεργασία για όλες τις φυσικές και τεχνολογικές καταστροφές και λεγόταν U.S.-Japan Common Agenda for Cooperation in Global Perspective.(1993)

41 2 ο Κεφάλαιο: Η Εφαρμογή της Αντισεισμικής Προστασίας στις Η.Π.Α, στην Ιαπωνία και τους Διεθνείς Οργανισμούς 40 δραστηριότητα ήταν η έναρξη της Διεθνούς Δεκαετίας για τη Μείωση των Φυσικών Καταστροφών (International Decade for the Natural Disasters Reduction) για τη δεκαετία Πραγματοποιήθηκε σειρά από συνέδρια και δημοσιεύτηκαν πολλές εκδόσεις του Ο.Η.Ε. οι οποίες είναι χρήσιμες για το σχεδιασμό της αντισεισμικής πολιτικής. Παράλληλα, υπάρχουν προγράμματα της UNESCO και άλλων υπηρεσιών, κυρίως για την προώθηση της επιστημονικής έρευνας γύρω από τους σεισμούς. 3.3 Οι δραστηριότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης Οι δράσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τους σεισμούς και την αντισεισμική προστασία εντοπίζονται σε τρεις Γενικές Διευθύνσεις: α) τη Γενική Διεύθυνση Ερευνας (DG Research), β) τη Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος για θέματα Πολιτικής Προστασίας (DG Environment) και γ) τη Γενική Διεύθυνση Επιχειρήσεων (DG Enterprise) για θέματα Κανονισμών (π.χ. του Αντισεισμικού Κανονισμού, Ευρωκώδικα 8). Η έρευνα για σεισμούς και αντισεισμική προστασία χρηματοδοτείται κυρίως από τη Γενική Διεύθυνση Έρευνας και σε σπάνιες περιπτώσεις από τις δύο άλλες Γενικές Διευθύνσεις. Στο αντικείμενο αυτό αφιερώνεται ένα μικρό τμήμα του προγράμματος Περιβάλλον ("Environment") των Προγραμμάτων Πλαισίων της Έρευνας. Το μεγαλύτερο όμως μέρος της χρηματοδότησης από τη Γενική Διεύθυνση Έρευνας προς αυτό το ερευνητικό αντικείμενο προέρχεται από διάφορα άλλα προγράμματα του Προγράμματος Πλαισίου 1. Η έρευνα που χρηματοδοτείται από την Γενική Διεύθυνση Έρευνας επικεντρώνεται αφενός μεν σε θέματα Σεισμολογίας-Γεωφυσικής, αφετέρου δε σε κυρίως πειραματικά έργα προς υποστήριξη των αντισεισμικών κανονισμών και ιδίως του Ευρωκώδικα 8. 2 Παράλληλα, προωθείται η διαμόρφωση μιας κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής στον τομέα της Πολιτικής Προστασίας, μέσα από Αποφάσεις του Συμβουλίου των Υπουργών. 1 Το "Growth" (παλαιότερα "Brite-Euram"), η Πόλη του Αύριο ("City of Tomorrow" η Εκπαίδευση και Κινητικότητα των Ερευνητών (HCM ή TMR, σήμερα IHP Ιmproving Human Potential) και τα προγράμματα Μεγάλων Εγκαταστάσεων (Large Installations, Large Scale Facilities). Χαρακτηριστικά αναφέρεται η χρηματοδότηση των δικτύων PREC8, ICONS και SAFERR με αντικείμενο τις αντισεισμικές κατασκευές από τα προγράμματα HCM, TMR και IHP με 4.5MEuro συνολικά, και των πειραματικών δραστηριοτήτων ECOST (European Consortium of Shake Tables) I και II και ECOLEADER (μαζί με τις υποστηρικτικές δραστηριότητες) με περίπου 9MEuro από τα Large Installations και Large Scale Facilities, κατά την τελευταία δεκαετία. 2 Η πειραματική έρευνα αφορά συνήθως κατασκευές από σκυρόδεμα, χάλυβα ή φέρουσα τοιχοποιία σε σχεδόν φυσική κλίμακα. Επίκεντρο της πειραματικής έρευνας είναι το Εργαστήριο Τοίχου Αντίδρασης Elsa στο Κοινό Κέντρο Ερευνών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ispra.

42 2 ο Κεφάλαιο: Η Εφαρμογή της Αντισεισμικής Προστασίας στις Η.Π.Α, στην Ιαπωνία και τους Διεθνείς Οργανισμούς 41 Προβλέφθηκαν δυο προγράμματα για το συντονισμό της Πολιτικής Προστασίας 1, το πρώτο για την περίοδο και το δεύτερο για την περίοδο Στα πλαίσια του δεύτερου προγράμματος, δημιουργήθηκε ένας μηχανισμός επεμβάσεων βοήθειας 4 με στόχο τον καλύτερο συντονισμό της επέμβασης της πολιτικής προστασίας σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Οι δραστηριότητες που πραγματοποιεί η ΕΕ στον τομέα της Πολιτικής Προστασία εξετάζονται και συντονίζονται από την Επιτροπή Διαχείρισης Πολιτικής Προστασίας (Management Committee for Civil Protection) και το Μόνιμο Δίκτυο Εθνικών Ανταποκριτών (Permanent Network of National Correspondents (PNNC). Αυτές οι επιτροπές αποτελούνται από υψηλόβαθμα στελέχη των εθνικών διοικήσεων. Ένα από τα βασικότερα αποτελέσματα αυτής της προσπάθειας συντονισμού των δυνάμεων Πολιτικής Προστασίας είναι ένα περιοδικό έντυπο που περιγράφει τις υπηρεσίες Πολιτικής Προστασίας των 15 Κρατών Μελών καθώς και τις δραστηριότητες της ΕΕ, με το όνομα vade vecum. Σε αυτό το κείμενο αναφέρονται οι στόχοι της ΕΕ στον τομέα της Πολιτικής Προστασίας οι οποίοι είναι οι εξής: Υποστήριξη και συμπληρωματική δράση προς τους εθνικούς, περιφερειακούς και τοπικούς φορείς στον τομέα της πρόληψης, της προετοιμασίας και της επέμβασης. Ενημέρωση των ευρωπαίων πολιτών με στόχο την αυτοπροστασία Δημιουργία ενός θεσμικού πλαισίου που θα διέπει την ανταλλαγή βοήθειας μεταξύ των κρατών-μελών σε περίπτωση καταστροφής. Ανάληψη δράσεων και συνεργασία με τις υποψήφιες χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, καθώς και τις χώρες της περιοχής της Μεσογείου. Για την επίτευξη αυτών των στόχων έγιναν οι εξής ενέργειες: Ανταλλαγές εμπειρογνωμόνων, υιοθέτηση κοινών αρχών στον τομέα της προετοιμασίας και της πρόληψης, ομάδες εργασίας με θέμα τη διαχείριση κρίσεων, την ιατρική περίθαλψη και την πληροφόρηση του κοινού 1 Στα επίσημα κείμενα της ΕΕ αναφέρεται ο όρος Πολιτική Άμυνα, ενώ το περιεχόμενο του κειμένου αναφέρεται στην αντιμετώπιση φυσικών και τεχνολογικών κινδύνων. Στην παρούσα μελέτη θεωρείται δεδομένο ότι Πολιτική Άμυνα είναι η άμυνα από εξωτερική απειλή όπως επίθεση ξένου κράτους κλπ, ενώ Πολιτική Προστασία είναι η προστασία από φυσικούς και τεχνολογικούς κινδύνους 2 Απόφαση 1998/22/ΕΚ του Συμβουλίου, της 19ης Δεκεμβρίου 1997, για τη θέσπιση προγράμματος κοινοτικών δράσεων στον τομέα της πολιτικής άμυνας. 3 Απόφαση 1999/847/ΕΚ του Συμβουλίου, της 9ης Δεκεμβρίου 1999, σχετικά με τη θέσπιση κοινοτικού προγράμματος δράσης στον τομέα της πολιτικής άμυνας [Επίσημη Εφημερίδα αριθ. L 327 της ] 4 Απόφαση 2001/792/EΚ του Συμβουλίου, της 23ης Οκτωβρίου 2001, περί θέσπισης κοινοτικού μηχανισμού για τη διευκόλυνση της ενισχυμένης συνεργασίας στις επεμβάσεις βοήθειας της πολιτικής προστασίας [Επίσημη Εφημερίδα L 297 της ].

43 2 ο Κεφάλαιο: Η Εφαρμογή της Αντισεισμικής Προστασίας στις Η.Π.Α, στην Ιαπωνία και τους Διεθνείς Οργανισμούς 42 Συμπληρωματικά προγράμματα σε τομείς όπως πολιτική προστασία στις πόλεις, ψυχολογική υποστήριξη και άλλα Εκπαιδευτικά σεμινάρια Ασκήσεις ετοιμότητας Τεχνογνωσία και εξοπλισμό για την επικοινωνία και συνεργασία των υπηρεσιών πολιτικής προστασίας Προγράμματα συνεργασίας των μεσογειακών χωρών όπως το πρόγραμμα MEDA 1 και προγράμματα συνεργασίας των υποψηφίων προς ένταξη χωρών όπως το PHARE 2. Δημιουργία ενιαίου αριθμού κλήσεις βοήθειας σε ευρωπαϊκό επίπεδο (112) 3 1 MEDA- Mesures d accompagnement aux réformes des structures économiques et sociales dans les pays tiers Méditerranéens. Accompanying measures for economic and social structural reforms in Mediterranean countries. Συμπληρωματικά μέτρα για την οικονομική και κοινωνική μεταρρύθμιση στις χώρες της Μεσογείου 2 PHARE (Poland, Hungary Aid for Reconstruction of the Economy) εφαρμόστηκε αρχικά για να βοηθήσει την Πολωνία και την Ουγγαρία στη μετάβαση προς την οικονομία της αγοράς. Τώρα απευθύνεται σε όλες τις υποψήφιες προς ένταξη χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης 3 Απόφαση του Συμβουλίου των Υπουργών της 29ης Ιουλίου 1991.

44 43 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ Β ΒΒΒ ΒΒΒ ΒΒΒ ΒΒΒ ΒΒΒΒΒ ΒΒΒ ΒΒΒΒ ΒΒΒΒΒΒ Εισαγωγή Στο προηγούμενο κεφάλαιο περιγράφηκε η πρακτική αντισεισμικής προστασίας τις Η.Π.Α, στην Ιαπωνία και στους διεθνείς οργανισμούς. Σε αυτό το κεφάλαιο η ανάλυση θα επικεντρωθεί στην ελληνική περίπτωση. Θα περιγραφεί ο σεισμικός κίνδυνος στην Ελλάδα και η πολιτική που ακολουθήθηκε μέχρι το Το 1891 αποτελεί ορόσημο λόγω του μεγάλου σεισμού στις Αλκυονίδες που σηματοδοτεί την έναρξη έντονης σεισμικής δραστηριότητας στον ελληνικό χώρο 1. Έπειτα, η αναφορά θα εστιαστεί στο θεσμικό πλαίσιο, τις δομές και το κόστος αντισεισμικής προστασίας στην Ελλάδα. 1. Ο Σεισμικός Κίνδυνος Στην Ελλάδα Ο σεισμικός κίνδυνος όπως προαναφέρθηκε είναι ένα μέτρο που περιγράφει πόσο συχνά γίνονται σεισμοί δεδομένης καταστροφικότητας σε ένα τόπο. Σύμφωνα με μελέτη του καθηγητή Παπαζάχου 2 για τη χρονική περίοδο , ο μέσος όρος καταστροφών κτιρίων και άλλων κατασκευών από σεισμούς στην Ελλάδα είναι 2000, ενώ ο αντίστοιχος μέσος όρος για βλάβες είναι Εάν υποτεθεί ενδεικτικά ότι για αυτή την περίοδο η οικονομική ζημιά από καταστροφή (κατάρρευση ή πολύ μεγάλη βλάβη) είναι 5 εκατομμύρια δραχμές και από μια βλάβη είναι 2 εκατομμύρια δραχμές, υπολογίζεται ότι η συνολική ετήσια οικονομική ζημία της χώρας μόνο από απώλειες σε κατασκευές είναι 20 δισεκατομμύρια. Για την περίοδο ο μέσος όρος θανάτων από σεισμούς είναι 79 άτομα το χρόνο 3. Παρόλα ταύτα, ο ελληνικός χώρος ενώ θεωρείται ότι παρουσιάζει μεγάλη σεισμικότητα (δηλαδή μεγάλο αριθμό σεισμών στη μονάδα του χρόνου), ο σεισμικός κίνδυνος είναι σχετικά μικρός. Έτσι ενώ η σεισμική ενέργεια που εκλύεται στον ελληνικό χώρο υπολογίζεται ότι προσεγγίζει το 50% της σεισμικής ενέργειας που εκλύεται σε ολόκληρο τον ευρωπαϊκό χώρο, ο σεισμικός κίνδυνος στην Ελλάδα μόλις πλησιάζει το 15% 1 Μέχρι την περίοδο δε σημειώθηκαν πολλοί ισχυροί σεισμοί στην Ελλάδα. Στη δεκαετία του 1980 και 1990 σημειώνονται καταστροφικοί σεισμοί με ανθρώπινες και υλικές απώλειες. 2 Παπαζάχος, Κ.Β (1989) ΟΙ ΣΕΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, Εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη 3 Στοιχεία για σεισμούς από το 1950 μέχρι το 2002 λήφθηκαν από το βιβλίο του Γ. Παπαδόπουλου (ο.π.)

45 3 ο Κεφάλαιο: Η Αντισεισμική Προστασία στην Ελλάδα 44 του συνολικού σεισμικού κινδύνου της Ευρώπης. 1 Με απλά λόγια, αυτό σημαίνει ότι ενώ στην Ελλάδα γίνονται πολλοί σεισμοί, οι απώλειες που προκαλούνται είναι σχετικά μικρές. Ο καθηγητής Παπαζάχος 2 αποδίδει την εξήγηση μεταξύ άλλων και στους εξής παράγοντες: Τα επίκεντρα μεγάλου αριθμού σεισμών βρίσκονται στη θάλασσα και αρκετά σε περιοχές που δεν κατοικούνται. Τα σεισμικά κύματα πολλών σεισμών περνούν από την περιοχή του Αιγαίου και υφίστανται έντονη απόσβεση. Των κύριων σεισμών επιφανείας προηγούνται πολλές φορές ισχυροί προσεισμοί και αυτό συμβάλλει στην ελάττωση του αριθμού των νεκρών. Οι παραπάνω γενικές διαπιστώσεις δε μπορούν να εξασφαλίσουν από μια πιθανή δυσμενέστερη εξέλιξη του σεισμικού κινδύνου στην Ελλάδα. Και τούτο γιατί παρά το γεγονός ότι οι σύγχρονες οικοδομές είναι γενικά ανθεκτικότερες στους σεισμούς, υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που μπορούν να συντελέσουν στην αύξηση του κινδύνου. Τέτοιοι παράγοντες είναι η επέκταση των κατοικήσιμων περιοχών σε νέες σεισμικά επικίνδυνες ζώνες, η αύξηση του ύψους των οικοδομών, η εγκατάσταση σημαντικών τεχνικών έργων που τυχόν αστοχία τους θα έχει δυσμενέστατες συνέπειες, το πολεοδομικό χάος των μεγάλων ελληνικών πόλεων με τη μεγάλη πυκνότητα και την έλλειψη ελεύθερων χώρων κλπ. Πράγματι, ο τελευταίος σεισμός του 1999 στην Αθήνα προκάλεσε 143 νεκρούς και οικονομική ζημία της τάξεως των 700 δις δραχμών Η αντιμετώπιση του σεισμικού κινδύνου στην Ελλάδα μέχρι το Η πρώτες προσπάθειες αντισεισμικής προστασίας στην Ελλάδα εκδηλώθηκαν με τη σύνταξη Αντισεισμικού Κανονισμού. Οι πρώτες διατάξεις οργανώθηκαν και εφαρμόστηκαν σε τοπικό επίπεδο στην Κόρινθο, την ανατολική Χαλκιδική και την Κεφαλονιά μετά τους καταστρεπτικούς σεισμούς του 1928, 1932 και 1953 αντίστοιχα. Όμως γενικευμένος Αντισεισμικός Κανονισμός για όλη τη χώρα ίσχυσε από το Αυτός ο κανονισμός θεωρήθηκε αρκετά πλήρης για την εποχή του και υποστηρίζεται ότι αν εφαρμοζόταν σωστά, η τρωτότητα των νεώτερων κατασκευών θα ήταν σημαντικά μειωμένη. Παράλληλα, από το 1931 ιδρύθηκε έδρα Σεισμολογίας στο Πανεπιστήμια Αθηνών, τα αντικείμενα της οποίας καλύπτει σήμερα ο Τομέας Φυσικής και Γεωθερμίας. Η συμβολή 1 Γ.Πρωτονοτάριου, «Γενικά Θέματα Σεισμών Και Το Σεισμικό Πρόβλημα Της Ελλάδας», Περιοδικό Φυσικές Τεχνικές Επιστήμες, Παπαζάχος, Κ.Β., «Σεισμολογική Έρευνα στον Ελληνικό Χώρο και Βασικά Αποτελέσματα Αυτής» Πρακτικά σεμιναρίου CO.P.I.S.E.E., Θεσσαλονίκη, Πρόσφατοι υπολογισμοί από τον ΟΑΣΠ

46 3 ο Κεφάλαιο: Η Αντισεισμική Προστασία στην Ελλάδα 45 αυτής της πανεπιστημιακής μονάδας είναι σημαντική τόσο στο πεδίο της έρευνας των σεισμών, όσο και της σεισμολογικής εκπαίδευσης. Το 1977 ιδρύθηκε έδρα Γεωφυσικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, η οποία εξελίχθηκε σε Τομέα Γεωφυσικής. Στον τομέα της Πολιτικής Προστασίας ο βασικός θεσμός ήταν η υπηρεσίες Πολιτικού Σχεδιασμού Έκτακτης Ανάγκης, οι οποίες συνεχίζουν να λειτουργούν σε κάθε Υπουργείο και Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση. Οι υπηρεσίες αυτές δεν είχαν ουσιαστικό ρόλο στο σχεδιασμό έκτακτης ανάγκης αφού δε διέθεταν το κατάλληλο προσωπικό, εξοπλισμό και θεσμικό πλαίσιο για να ανταπεξέλθουν στην αποστολή τους. Μετά το σεισμό του 1978 στη Θεσσαλονίκη ιδρύθηκε η Υπηρεσία Αποκατάστασης Σεισμοπλήκτων Βορείου Ελλάδος με κύρια αρμοδιότητα τη μέριμνα για τη στέγαση των σεισμοπλήκτων κατά τα πρώτα στάδια της μετασεισμική περιόδου. Παράλληλα ιδρύθηκε στο τότε Υπουργείο Χωροταξίας, Οικισμού και Περιβάλλοντος η Διεύθυνση Σεισμολογίας και Αντισεισμικών Κατασκευών, γνωστή και ως διεύθυνση Γ8. Στον ερευνητικό τομέα, ο σεισμός του 1978 προκάλεσε σημαντικές αλλαγές. Χρηματοδοτήθηκε η εγκατάσταση σεισμογραφικού δικτύου στη περιοχή της Μακεδονίας από τον Τομέα Γεωφυσικής. Επίσης ιδρύθηκε στη Θεσσαλονίκη το Ινστιτούτο Τεχνικής Σεισμολογίας και Αντισεισμικών Κατασκευών (ΙΤΣΑΚ) σκοπός του οποίου είναι η διεξαγωγή εφαρμοσμένης έρευνας στους τομείς αντισεισμικών κατασκευών. Γενικά, μέχρι το 1981 όπου και σημειώθηκε ο μεγάλος σεισμός στις Αλκυονίδες, η αντισεισμική πολιτική περιορίστηκε στη σεισμολογική έρευνα και στην εφαρμογή ενός Αντισεισμικού Κανονισμού. Η συμβολή όλων των επιστημονικών φορέων στην κατανόηση του φαινομένου και στην προαγωγή της επιστημονικής γνώσης είναι αναμφισβήτητη. Σε επίπεδο όμως σχεδιασμού και ετοιμότητας του κρατικού μηχανισμού δεν υπήρχε ούτε θεσμικό πλαίσιο, ούτε αποτελεσματικές διοικητικές δομές. Για τη φάση της αποκατάστασης δημιουργήθηκε η Υπηρεσία Αποκατάστασης η οποία ενήργησε ουσιαστικά χωρίς ένα μελετημένο σχέδιο ανασυγκρότησης, αλλά με μια Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου «περι αποκαταστάσεως των ζημιών εκ των σεισμών εις περιοχήν Βορείας Ελλάδας.» 1 που εκδόθηκε αμέσως μετά το σεισμό. 3. Η Αντισεισμική Πολιτική Μετά Το Σεισμό Του 1981 Ο σεισμός έντασης 6,7 Ρίχτερ στην περιοχή Αλκυονίδες είχε ως αποτέλεσμα 20 νεκρούς και μεγάλες υλικές απώλειες αφού έπληξε το αστικό κέντρο της Αθήνας. Η 1 Ν. 867/79 «περί κυρώσεως, τροποποιήσεως και συμπληρώσεως της από {Πράξεως Νομοθετικού Περιεχομένου περι αποκαταστάσεως των ζημιών εκ των σεισμών εις περιοχήν Βορείας Ελλάδας» (ΦΕΚ 24/Α/7.2.79)

47 3 ο Κεφάλαιο: Η Αντισεισμική Προστασία στην Ελλάδα 46 επέμβαση του κρατικού μηχανισμού θεωρήθηκε αργοπορημένη και η πληροφόρηση που δινόταν στους πολίτες από τα κρατικά μέσα ενημέρωσης ήταν συχνά αντιφατική με αποτέλεσμα να εντείνεται το κλίμα ανασφάλειας και φόβου. Οι βασικότερες αλλαγές μετά το 1981 ήταν η ίδρυση του ΟΑΣΠ, του ΙΤΣΑΚ και της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας. Το Ινστιτούτο Τεχνικής Σεισμολογίας και Αντισεισμικών Κατασκευών (ΙΤΣΑΚ) ιδρύθηκε το 1979 αλλά άρχισε να λειτουργεί το 1984 ως Επιστημονικό Ινστιτούτο με αντικείμενο τη διεξαγωγή έρευνας στους τομείς των αντισεισμικών κατασκευών και της τεχνικής σεισμολογίας. 3.1 Β ΒΒΒΒ Η βασικότερη εξέλιξη μετά το σεισμό ήταν η ίδρυση του Οργανισμού Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας το Ο ιδρυτικός νόμος 1 του ΟΑΣΠ προβλέπει: «Σκοπός του ΟΑΣΠ είναι η επεξεργασία, ο σχεδιασμός της αντισεισμικής πολιτικής της χώρας, στα πλαίσια των κυβερνητικών κατευθύνσεων, καθώς και ο συντονισμός των ενεργειών δημοσίου και ιδιωτικού δυναμικού για την εφαρμογή της πολιτικής αυτής.» Ο ΟΑΣΠ έχει την ευθύνη Της σύνταξης των αντισεισμικών κανονισμών Του σχεδιασμού αντιμετώπισης έκτακτων αναγκών Του συντονισμού του έργου της πληροφόρησης και εκπαίδευσης του πληθυσμού Του συντονισμού για την εγκατάσταση εθνικού δικτύου σεισμογράφων και επιταχυνσιογράφων Της εφαρμογής επιχειρησιακής δράσης (ενέργειες διάσωσης, έλεγχος κτιρίων κλπ) τόσο στην Ελλάδα όσο και σε χώρες του εξωτερικού. Παρατηρείται ότι ο ΟΑΣΠ είναι ο φορέας που καλείται να συντονίσει όλους του εμπλεκόμενους φορείς κατά τη διάρκεια του προσεισμικού σχεδιασμού, επικουρεί τις δυνάμεις Πολιτικής Προστασίας στην προετοιμασία και την επέμβαση και συμμετέχει και στην αποκατάσταση. Δεν υπάρχει κάποια φάση αντιμετώπισης φυσικής καταστροφής στην οποία να μη συμμετέχει. i. Η χρηματοδότηση Οι πόροι που διατίθενται για την επίτευξη του σκοπού του προέρχονται από τακτική ετήσια επιχορήγηση ή έκτακτη. Η έκτακτη επιχορήγηση μπορεί να προέρχεται από το 1 Ν. 1349/83, ΑΦ52, τ.α, Εφημερίδα της Κυβερνήσεως

48 Εκατ. Δραχμές 3 ο Κεφάλαιο: Η Αντισεισμική Προστασία στην Ελλάδα 47 ΥΠΕΧΩΔΕ για συγκεκριμένα προγράμματα, το Συμβούλιο της Ευρώπης ή και από συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παρ όλα ταύτα, ο ΟΑΣΠ δε λαμβάνει τους οικονομικούς πόρους που προβλέπονται από τον ιδρυτικό του νόμο: προβλέπεται ότι «η τακτική επιχορήγηση του ΟΑΣΠ δε μπορεί να είναι μικρότερη από το 2 τοις χιλίοις του συνολικού ακαθάριστου εισοδήματος από εκμίσθωση, ιδιοκατοίκηση και ιδιόχρηση οικοδομών, όπως αυτό δηλώθηκε κατά το προηγούμενο οικονομικό έτος, εγγράφεται στον προϋπολογισμό εξόδων του Υπουργείου Δημοσίων Έργων (ΥΠΕΧΩΔΕ) και αποδίδεται στον ΟΑΣΠ.» Οι ετήσιοι προϋπολογισμοί υπολείπονται κατά πολύ από τα προβλεπόμενα έσοδα, αφού το ΥΠΕΧΩΔΕ εισπράττει αυτά τα έσοδα αλλά δεν τα καταβάλει στον ΟΑΣΠ. Η πορεία των εσόδων από επιχορηγήσεις του Τακτικού Προϋπολογισμού εμφανίζεται στο Διάγραμμα 1. Οι τιμές δεν είναι αποπληθωρισμένες. Διάγραμμα 1: Επιχορήγηση από Τακτικό Προϋπολογισμό Έτος Πηγή: ΟΑΣΠ Μετά από το σεισμό του 1999 στην Αθήνα, η τακτική επιχορήγηση ανέβηκε κατά 400%. Από τα συνολικά έσοδα του ΟΑΣΠ το 37% προέρχεται από έκτακτες επιχορηγήσεις. Συνεπώς, η πορεία των συνολικών εσόδων, τακτικών και έκτακτων αποτυπώνεται στο Διάγραμμα 2. Οι τιμές δεν είναι αποπληθωρισμένες.

49 Εκατ. Δραχμές 3 ο Κεφάλαιο: Η Αντισεισμική Προστασία στην Ελλάδα 48 Διάγραμμα 2: Συνολική Επιχορήγηση προς τον ΟΑΣΠ ,5 180,1 114,5137,7 211,5 322,1 182, ,5 291, Έτη Πηγή: ΟΑΣΠ ii. Ερευνητική Δραστηριότητα, Διοργάνωση Συνεδρίων και Ενημέρωση Πληθυσμού Από το δεύτερο μισό της δεκαετίας του '80 ο ΟΑΣΠ χρηματοδοτεί ερευνητικά προγράμματα και μελέτες στις θεματικές περιοχές της Σεισμολογίας και Σεισμοτεκτονικής, της Αντισεισμικής Τεχνολογίας 1 και της Κοινωνικής Αντισεισμικής Άμυνας 2. Από τα 4,86 δις δρχ που αποτελούν τις συνολικές επιχορηγήσεις όλων των χρόνων για τον ΟΑΣΠ το 37,6%, δηλαδή 1,83 δις δραχμές περίπου διατέθηκαν σε αυτά τα ερευνητικά προγράμματα. Οι χρηματοδοτήσεις κατά κανόνα αφορούν τους μεγάλους σεισμούς που έπληξαν τη χώρα στο διάστημα αυτό (Καλαμάτα 1986, Αίγιο και Κοζάνη/Γρεβενά 1995, Αθήνα 1999), τις 1 Ο ΟΑΣΠ επεξεργάστηκε τα εξής κείμενα: Ελληνικός Αντισεισμικός Κανονισμός (Ε.Α.Κ ) Ελληνικός Κανονισμός Ωπλισμένου Σκυροδέματος (Ε.Κ.Ω.Σ ) Προσεισμικός έλεγχος Κτιρίων Δημόσιας και Κοινωφελούς Χρήσης Προσεισμικές και μετασεισμικές επεμβάσεις σε κτίρια Σχεδίου Κανονισμού για τον προσεισμικό έλεγχο γεφυρών Προδιαγραφές εκπόνησης μελετών φέροντος oργανισμού κτιρίων με προγράμματα Η/Υ Αντισεισμικός Κτιριοδομικός Κανονισμός Προδιαγραφές για τους χάλυβες οπλισμού σκυροδέματος. Ενίσχυση του Εθνικού Δικτύου Σεισμογράφων και Επιταχυνσιογράφων Σύνταξη και έκδοση φύλλων του Νεοτεκτονικού Χάρτη της Ελλάδας Σύνταξη Νέου Χάρτη Σεισμικής Επικινδυνότητας Καθορισμό συστάσεων για τη σύνταξη Μικροζωνικών Μελετών Ανάθεση εκπόνησης Μελετών σεισμικής επικινδυνότητας της Αττικής και άλλων Μελετών μετά το σεισμό της Αθήνας. 2 Ο ΟΑΣΠ δραστηριοποιήθηκε στους εξής τομείς : Σύνταξη του νέου Επιχειρησιακού Σχεδίου Έκτακτης Ανάγκης «Ξενοκράτης - Σεισμοί» (Ιούνιος 1999) Ανάθεση και επεξεργασία θεμάτων σχετικών με επιχειρήσεις διάσωσης όπως: σύνταξη τεχνικού εγχειριδίου με Θεματολογία σχετική με επιχειρήσεις διάσωσης εγκλωβισμένων σε ερείπια, διοργάνωση ασκήσεων απεγκλωβισμού ατόμων καθώς και χρηματοδότηση κατασκευής συσκευών εντοπισμού ζώντων παγιδευμένων σε ερείπια

50 3 ο Κεφάλαιο: Η Αντισεισμική Προστασία στην Ελλάδα 49 ανάγκες του Αντισεισμικού Κανονισμού (Χάρτης Σεισμικής Επικινδυνότητας 1987, 2000), τη σύνταξη Φύλλων του Νεοτεκτονικού χάρτη της χώρας, στην Πρόγνωση Σεισμών, ή στην ενίσχυση της υποδομής και του έργου των Σεισμολογικών φορέων της χώρας. Κατά το χρονικό αυτό διάστημα ο ΟΑΣΠ προκήρυξε μόνο δύο φορές (το και το ) ανοικτά 1 προγράμματα έρευνας σε ευρύ φάσμα περιοχών και αντικειμένων. Και στις δύο περιπτώσεις η προκήρυξη αφορούσε ερευνητικά έργα σχετικά μικρού προϋπολογισμού και διάρκειας. Η προκήρυξη του (ή τουλάχιστον η υλοποίησή της) αφορούσε περισσότερο βασική έρευνα η οποία διεκόπη μετά από ένα διάστημα από τον ΟΑΣΠ. Η δεύτερη, του , αφορά σε εφαρμοσμένη έρευνα άμεσης χρησιμότητας για την αντισεισμική πολιτική που ασκεί ο ΟΑΣΠ. Στα 19 χρόνια της λειτουργίας του αυτές ήταν οι μοναδικές φορές ανοιχτής προκήρυξης ερευνητικού προγράμματος. Παράλληλα, ο ΟΑΣΠ διοργανώνει επιστημονικά συνέδρια και εκδηλώσεις όπου συμμετέχουν επιστήμονες από όλο τον κόσμο, καθώς και εκδηλώσεις σχετικές με ενημέρωση πληθυσμού. Τέλος, με τη διοικητική και οικονομική υποστήριξη του ΟΑΣΠ λειτουργεί το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόγνωσης και Πρόληψης Σεισμών. Το Ε.Κ.Π.Π.Σ. λειτουργεί στα πλαίσια της Ανοιχτής Μερικής Συμφωνίας του Συμβουλίου της Ευρώπης για Αντιμετώπιση Μεγάλων Κινδύνων. Οι δραστηριότητες του Ε.Κ.Π.Π.Σ. αφορούν σε θέματα πρόληψης και μείωσης της σεισμικής διακινδύνευσης, καθώς και σε ανάπτυξη πρακτικών και μεθόδων για τη διαχείριση σεισμικής καταστροφής. Στα πλαίσια αυτά χρηματοδοτεί επιστημονικά ερευνητικά προγράμματα, διοργανώνει εκπαιδευτικές - ενημερωτικές εκδηλώσεις, εκδίδει εκπαιδευτικό υλικό. Το Κέντρο προωθεί συνεργασίες σε ζητήματα σχετικά με το αντικείμενο του, με φορείς των κρατών-μελών του ΣτΕ και διεθνείς οργανισμούς. Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι η διοικητική και οικονομική υπαγωγή 2 του Ε.Κ.Π.Π.Σ. στον ΟΑΣΠ περιορίζει τις δραστηριότητές του και την αποτελεσματικότητά του. iii. Ο Ρόλος των Επιστημονικών Επιτροπών του ΟΑΣΠ : Η Επιτροπή Εκτίμησης Σεισμικού Κινδύνου Το έργο του ΟΑΣΠ συνεπικουρείται από τις Μόνιμες Επιστημονικές Επιτροπές Συμβουλευτικού Χαρακτήρα οι οποίες διορίζονται ύστερα από πρόταση του Διοικητικού Συμβουλίου και απόφαση του Υπουργού ΠΕΧΩΔΕ. Οι επιτροπές αυτές είναι: 1 Ανοικτά προγράμματα είναι αυτά για τα οποία μπορεί να υποβάλλει αίτηση οποιοσδήποτε ερευνητής. 2 Υπαγωγή υπο την έννοια το Κέντρο δε μπορεί αναλάβει δράσεις χωρίς την έγκριση και την υποστήριξη του ΟΑΣΠ.

51 3 ο Κεφάλαιο: Η Αντισεισμική Προστασία στην Ελλάδα 50 Επιστημονική Επιτροπή Σεισμοτεκτονικής Επιστημονική Επιτροπή Εκτίμησης Σεισμικού Κινδύνου Επιστημονική Επιτροπή Αντισεισμικών Κατασκευών και Τεχνικής Σεισμολογίας Επιστημονική Επιτροπή Υποστήριξης Αντισεισμικού Κανονισμού Επιστημονική Επιτροπή Εκπαίδευσης Ενημέρωσης Επιστημονική Επιτροπή Σχεδιασμού Έκτακτης Ανάγκης Από αυτές τις Επιτροπές, η Επιτροπή Εκτίμησης Σεισμικού Κινδύνου έχει την αρμοδιότητα να συμβουλεύει τον Υφυπουργό ΠΕΧΩΔΕ και τον ΟΑΣΠ για ενδεχόμενο σεισμικό κίνδυνο σε μια περιοχή. Είναι δηλαδή ο μόνος θεσμοθετημένος δίαυλος επικοινωνίας της Διοίκησης (διαμέσου του ΟΑΣΠ και του Υπουργού) και της Επιστημονικής Κοινότητας σε ζητήματα πρόγνωσης σεισμών. Αποτελείται από αναγνωρισμένους επιστήμονες από σχεδόν όλους τους επιστημονικούς φορείς της χώρας που ασχολούνται με σεισμολογική έρευνα. Οι εισηγήσεις αυτής της επιτροπής προς τον Υφυπουργό ΠΕΧΩΔΕ είναι ένα είδος πρόγνωσης σεισμού 1, συνεπώς η ανακοίνωσή τους στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης μπορεί να προκαλέσει πανικό στον πληθυσμό. Παρατηρείται 2 όμως το φαινόμενο της δημοσιοποίησης της διάστασης απόψεων των επιστημόνων που συμμετέχουν στην Επιτροπή. Οι διαφωνίες των επιστημόνων θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως μία συνήθης διάσταση απόψεων, εάν παρέμενε μέσα στην επιστημονική κοινότητα και δεν αποτελούσε αντικείμενο αντιπαράθεσης και διαξιφισμών στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Η εικόνα των διαξιφισμών αδικεί την επιστημονική κοινότητα, απαξιώνει στη συνείδηση της κοινής γνώμης το σημαντικό έργο που προσφέρουν οι επιστήμονες, κυρίως όμως προκαλεί σύγχυση και πανικό στους πολίτες με αποτέλεσμα να ακυρώνει τις προσπάθειες της πολιτείας για την εμπέδωση κλίματος εμπιστοσύνης αναφορικά με το σεισμικό κίνδυνο. iv. Τα αποτελέσματα της δράσης του ΟΑΣΠ Σύμφωνα με όσα αναφέρθηκαν παραπάνω ο ΟΑΣΠ κάλυψε ένα σημαντικό κενό στην αντισεισμική προστασία της χώρας. Κάποια από τα αποτελέσματά του είναι απτά (Ελληνικός Αντισεισμικός Κανονισμός, Ελληνικός Κανονισμός Οπλισμένου Σκυροδέματος) και κάποια άλλα, όπως η ενημέρωση του πληθυσμού δε μπορούν να 1 Προαναφέρθηκε ότι η βραχυπρόθεσμη και η μεσοπρόθεσμη πρόγνωση σεισμού δε θεωρείται ακόμα εφικτή. Η συνεχής όμως καταγραφή της σεισμικής κίνησης σε μια περιοχή δίνει κάποιες ενδείξεις τις οποίες οι επιστήμονες μελετούν. 2 Μετά το σεισμό της Σκύρου το 2000 αναφέρθηκαν στα μέσα μαζικής ενημέρωσης διάφορες επιστημονικές απόψεις σχετικά με την εξέλιξη του σεισμικού φαινομένου.

52 3 ο Κεφάλαιο: Η Αντισεισμική Προστασία στην Ελλάδα 51 μετρηθούν εύκολα. Σίγουρα όμως τα αποτελέσματα δε μπορούν να συγκριθούν με προκαθορισμένους στόχους, διότι δεν υπήρξε από την ίδρυσή του ένα μακρόπνοο σχέδιο και μια αξιολόγηση. Μόνο τα τελευταία χρόνια συντάσσει κάθε χρόνο ένα ετήσιο πρόγραμμα δραστηριοτήτων, αλλά αυτό το πρόγραμμα δεν αποτελεί εξειδίκευση κάποιου γενικότερου πλαισίου. 3.2 Β ΒΒΒΒΒΒΒ Β ΒΒΒΒΒΒ ΒΒ i. Η Οργάνωση Η δεύτερη σημαντική εξέλιξη στον τομέα αντιμετώπισης καταστροφών γενικά, αλλά και στην αντισεισμική προστασία ειδικότερα, είναι ο Νόμος 2344/ Με το νόμο αυτό προβλέπεται η οργάνωση των φορέων και Δυνάμεων Πολιτικής Προστασίας κατά επίπεδο (Υπουργεία, Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις, Δήμοι) καθώς και τα μέτρα σχεδιασμού και εφαρμογής τους σε κεντρικό και περιφερειακό επίπεδο προκειμένου να αντιμετωπισθούν φυσικές, τεχνολογικές ή άλλες καταστροφές με την αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού και τη χρησιμοποίηση των δημόσιων ή ιδιωτικών μέσων. Το 2002 εκδόθηκε νέος νόμος που προβλέπει την αναβάθμιση της Πολιτικής Προστασίας. Ο Ν.3013/2002 2, περιλαμβάνει σημαντικές αλλαγές που σχετίζονται με την πρόβλεψη Ετήσιου Σχεδίου Πολιτικής Προστασίας, την πρόβλεψη στελέχωσης των υπηρεσιών Πολιτικής Προστασίας σε επίπεδο Περιφέρειας, Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης και γραφείου πολιτικής προστασίας σε επίπεδο Δήμου. Στον προηγούμενο και στο νέο νόμο προβλέπονται μεταξύ άλλων τα εξής: Η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας, η οποία διαθέτει Κέντρο Επιχειρήσεων Πολιτικής Προστασίας. Το Κέντρο διασυνδέεται με όλα τα λειτουργούντα Κέντρα Επιχειρήσεων της χώρας, τις Γενικές Γραμματείες των Περιφερειών, τις Ν.Α. και επανδρώνεται με πεπειραμένους απόστρατους αξιωματικούς και επιστήμονες (μετεωρολόγους, φυσικούς κλπ). Η εκπόνηση του Ετήσιου Σχεδίου Πολιτικής Προστασίας γίνεται από το Κεντρικό Συντονιστικό Όργανο Πολιτικής Προστασίας 3 με τη συμμετοχή των Περιφερειών και 1 Βλ. Παράρτημα 2 Ν.3013/2002 Αρ. ΦΕΚ 102, , βλ. Παράρτημα 3 Συμμετέχει ο Γενικός Γραμματέας Πολιτικής Προστασίας ως Πρόεδρος, Οι Γενικοί Γραμματείς ΥΠ.ΕΣ.Δ.Δ.Α., Υπουργείου Οικονομίας, Ανάπτυξης, Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε., Υγείας Πρόνοιας, Γεωργίας, Μεταφορών και Επικοινωνιών, Δημοσίας Τάξης, Εμπορικής Ναυτιλίας, Πολιτισμού, Τύπου και ΜΜΕ, ο αρμόδιος Υπαρχηγός Γ.Ε.ΕΘ.Α., και οι πρόεδροι Ε.Ν.Α.Ε. και Κ.Ε.Δ.Κ.Ε.

53 3 ο Κεφάλαιο: Η Αντισεισμική Προστασία στην Ελλάδα 52 Νομαρχιών και η έγκριση από τη Διυπουργική Επιτροπή Κυβερνητικού Σχεδιασμού και Προστασίας 1 Η ίδρυση Επιστημονικού και Ερευνητικού Κέντρου Πολιτικής Προστασίας που, σε συνεργασία με το Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης θα εκπαιδεύει εξειδικευμένα στελέχη Πολιτικής Προστασίας και θα αναπτύσσει άλλες δραστηριότητες έρευνας, μελέτης και εκπαίδευσης σε θέματα Πολιτικής Προστασίας. Τη σύσταση Διευθύνσεων Πολιτικής Προστασίας στις Περιφέρειες και Τμημάτων Πολιτικής Προστασίας στις Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις των οποίων τα στελέχη θα είναι εξειδικευμένα και δε θα μπορούν να μεταταγούν για μια δεκαετία. Τη σύσταση Γραφείων Πολιτικής Προστασίας στους Ο.Τ.Α. Προβλέπει Μητρώο Εθελοντικών Οργανώσεων και Ειδικευμένων Εθελοντών. Με απόφαση του Υπουργού Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης θα εξειδικευτεί περισσότερο ο ρόλος τους. Προβλέπεται η συμμετοχή εθελοντικών οργανώσεων στα Συντονιστικά Νομαρχιακά και Τοπικά Όργανα. Ο νέος νόμος περί Πολιτικής Προστασίας καλύπτει τα νομοθετικά κενά της στελέχωσης των Περιφερειών και Ν.Α. με διευθύνσεις Πολιτικής Προστασίας, προβλέπει ετήσιο σχεδιασμό και ένταξη των εθελοντικών ομάδων στην επιχειρησιακή δραστηριότητα. Η βασικότερη αλλαγή είναι η πρόβλεψη ετήσιου Σχεδιασμού Πολιτικής Προστασίας. Είναι ένα θετικό βήμα προς τη βελτίωση της ετοιμότητας του κρατικού μηχανισμού. ii. Οι συμφωνίες ανταλλαγής έκτακτης βοήθειας. Δεν υπάρχουν διμερείς συμφωνίες ανταλλαγής βοήθειας μεταξύ της Ελλάδα και άλλων κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπως δείχνει ο παρακάτω πίνακας. 1 Συμμετέχουν οι Υπουργοί Εσωτερικών Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης, Εθνικής Άμυνας, Οικονομικών, Γεωργίας, Υγείας και Πρόνοιας Πολιτισμού, Δημόσιας Τάξης, Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων και Εμπορικής Ναυτιλίας

54 3 ο Κεφάλαιο: Η Αντισεισμική Προστασία στην Ελλάδα 53 Διμερείς Συμφωνίες Ανταλλαγής Έκτακτης Βοήθειας Πηγή: Vadevecum of Civil Protection in the European Union Έχουν όμως συναφθεί διμερείς συμφωνίες συνεργασίας στον τομέα Πολιτικής Προστασίας με τις ακόλουθες χώρες: Ρωσία Ουκρανία Ουγγαρία Μάλτα Μαρόκο Ηνωμένες Πολιτείες (πρωτόκολλο συνεννόησης) Πρόκειται για συμφωνίες που συνήφθησαν μέσα στα έτη 2000 και 2001 και κάποιες από αυτές δεν έχουν κυρωθεί ακόμη. iii. Το Σχέδιο Ξενοκράτης 1 και η Προσθήκη «1» Σεισμοί Το σχέδιο αυτό αποτελεί το κεντρικό οργανωτικό πλαίσιο αντιμετώπισης φυσικών και τεχνολογικών κινδύνων στην Ελλάδα, συντάσσεται από την ΓΓΠΠ και εγκρίνεται από τον Υπουργό ΕΣ.Δ.Δ.Α. Την εξειδίκευση αυτού του σχεδίου για τους σεισμούς εκπονεί στην Ελλάδα το ΥΠΕΧΩΔΕ διαμέσου του ΟΑΣΠ. Από εκεί και έπειτα, όλες οι Περιφέρειες, Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις, και οι Δήμοι, εξειδικεύουν τον Ξενοκράτη-Σεισμοί σε 1 Υπουργική Απόφαση Ε.Δ.Δ.Α.2025/30/ "Σχέδιο Ξενοκράτης".

55 3 ο Κεφάλαιο: Η Αντισεισμική Προστασία στην Ελλάδα 54 Τοπικά Σχέδια Αντιμετώπισης Έκτακτης Ανάγκης. Αυτά τα σχέδια εγκρίνονται από τον ΟΑΣΠ και κοινοποιούνται στη ΓΓΠΠ, εκτός από τα μνημόνια ενεργειών 1 των Δήμων. Η πρόοδος συντάξεως-υποβολής σχεδίων προς την ΓΓΠΠ ή τον ΟΑΣΠ έχει ως εξής (μέχρι το Φεβρουάριο 2002). (Πηγή: ΓΓΠΠ) Από τις Περιφέρειες αναμένονται 13 σχέδια. Καμία Περιφέρεια δεν έχει υποβάλλει σχέδιο Από τις 54 Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις έχουν υποβάλλει μόνο οι 8 2. Ο λόγος για αυτή την καθυστέρηση είναι πιθανότατα το ότι η υπάρχουσα στελέχωση και ο εξοπλισμός των Υπηρεσιών Πολιτικής Προστασίας των Περιφερειών και των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων είναι περιορισμένος. Υπάρχει έλλειψη στις απαιτούμενες ειδικότητες και συχνά, όταν υπάρχει κατάλληλο προσωπικό απασχολείται σε άλλα αντικείμενα. Δεδομένου ότι δεν υπάρχει κάποιο δεσμευτικό χρονοδιάγραμμα υποβολής σχεδίου, η εκπόνηση επαφίεται στην κινητοποίηση των τοπικών φορέων. Ο ΟΑΣΠ και η ΓΓΠΠ έχουν συντάξει οδηγίες για τους φορείς και υπάρχει έντονη υποστήριξη, ιδιαίτερα από τον ΟΑΣΠ. Όμως η αναγκαιότητα σύνταξης σχεδίων δεν αναγνωρίζεται πάντα από τις περιφερειακές υπηρεσίες. Εξάλλου, η υποβολή των σχεδίων δεν πρέπει να αποτελεί μια γραφειοκρατική υποχρέωση των φορέων, αλλά μια μελετημένη ενέργεια. iv. Κριτικές παρατηρήσεις της Προσθήκης «1» Σεισμοί του 1999 Έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς κριτικές παρατηρήσεις για το σχέδιο «Ξενοκράτης». Κάθε σχέδιο πρέπει να αξιολογείται και να επανατροφοδοτείται με νέα δεδομένα (feedback). Η αξιολόγηση γίνεται είτε με εκπαιδευτικές δραστηριότητες δηλαδή εκτέλεση δοκιμών και ασκήσεων (εσωτερική αξιολόγηση) είτε μετά την εφαρμογή σε πραγματικές συνθήκες (εξωτερική αξιολόγηση). Το υπόψη σχέδιο συντάχθηκε τρεις μήνες προ του σεισμού της Πάρνηθας το 1999 και αξιολόγηση δεν έγινε. Παράλληλα θεωρείται ότι πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στα μητροπολιτικά κέντρα που παρουσιάζουν μεγάλη επικινδυνότητα λόγω της υπερσυγκέντρωσης πληθυσμού. Έχει διατυπωθεί η άποψη 3 ότι ο σχεδιασμός, η οργάνωση και η εφαρμογή της πολιτικής προστασίας στις μεγάλες πόλεις διευκολύνεται με τη δημιουργία οργανωτικών σχημάτων σε μητροπολιτικό επίπεδο, ιδιαίτερα για την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Αυτό προϋποθέτει για την περίπτωση της Αθήνας, τη δημιουργία ενός ακόμα Επιχειρησιακού Κέντρου που θα 1 Τα Μνημόνια Ενεργειών περιέχουν καταλόγους διαθέσιμων πόρων, προσωπικού και επικοινωνίας. Είναι απλοποιημένα Σχέδια Έκτακτης Ανάγκης. 2 Πρόκειται για τις Ν.Α Δωδεκανήσου, Καρδίτσας, Ζακύνθου, Λέσβου, Χαλκιδικής, Κυκλάδων, Πρεβέζης και Αργολίδας 3 Παπαδόπουλος, ο.π. σελ 104

56 3 ο Κεφάλαιο: Η Αντισεισμική Προστασία στην Ελλάδα 55 έχει επικοινωνία με το Κέντρο Επιχειρήσεων της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας, αλλά θα ασχολείται αποκλειστικά με την επιχειρησιακή ετοιμότητα της Αθήνας, μέσω της επικοινωνίας του με όλους τους Δήμους της Αττικής. Παράλληλα, υποστηρίζεται ότι τα σχέδια των Ο.Τ.Α. πρέπει να υποβάλλονται προς έγκριση τουλάχιστον στην οικεία Ν.Α. 3.3 Β ΒΒΒΒΒ ΒΒΒ ΒΒΒΒΒΒΒ ΒΒΒΒΒΒΒΒΒΒΒ Β ΒΒΒΒΒΒ ΒΒ Β Β ΒΒΒΒΒΒΒΒΒΒ Αμέσως μετά τον μεγάλο σεισμό των Αλκυονίδων το 1981, η Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας, που είναι ο αρμόδιος φορέας σχεδιασμού της ερευνητικής πολιτικής της χώρας, διέθεσε σημαντικό κονδύλι (περίπου 190 εκ. δρχ τη δεκαετία του 1980) για την ενίσχυση της σεισμολογικής έρευνας και της ομάδας ΒΑΝ. Παράλληλα τον Φεβρουάριο του 1987 μετά τον καταστρεπτικό σεισμό της Καλάματας του 1986, η ΓΓΕΤ προκήρυξε το πρώτο αυτόνομο "Συντονισμένο Πρόγραμμα στον τομέα της Τεχνικής Σεισμολογίας και των Αντισεισμικών Κατασκευών (ΣΠΑΚ)". Από το 1994 έως σήμερα, στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος Ερευνας και Τεχνολογίας (ΕΠΕΤ ΙΙ) έχουν συνεχιστεί οι προσπάθειες για περαιτέρω έρευνα. 3.4 ΒΒ ΒΒΒΒΒΒΒΒ Β ΒΒΒΒΒΒΒΒΒ ΒΒΒΒ Β ΒΒΒΒΒ Στη αντισεισμική προστασία των κατασκευών συντείνουν δυο παράγοντες: α) Η ποιότητα των κατασκευών, δηλαδή πώς χτίζουμε και β) Ο χώρος που δομείται, δηλαδή που χτίζουμε Ως προς την πρώτη παράμετρο, ορθολογικός αντισεισμικός σχεδιασμός, σύμφωνα με (τα ακόμα και σήμερα) διεθνώς κρατούντα, εισήχθη στην Ελλάδα το 1995 με το ΝΕΑΚ. Ο ισχύων Αντισεισμικός Κανονισμός προβλέπει 3 κατηγορίες περιοχών σεισμικής επικινδυνότητας (βλ. Παράρτημα) και για την κάθε κατηγορία προβλέπονται προδιαγραφές κατασκευής για να αντέξει το κτίριο σε συγκεκριμένο σεισμικό φορτίο. Η μεγάλη πλειονότητα των κτιρίων στην Ελλάδα έχει φέροντα οργανισμό από οπλισμένο σκυρόδεμα (τσιμέντο). Τα κτίρια αυτά μπορούν να καταταχθούν στις ακόλουθες κατηγορίες ανάλογα με το νομικό καθεστώς, όσον αφορά τον ισχύοντα αντισεισμικό κανονισμό κατά την κατασκευή τους: α. Κτίρια προ του Για τα κτίρια αυτά δεν έχει γίνει εν γένει καμία αντισεισμική μελέτη. β. Κτίρια μεταξύ 1959 και Έχει γίνει αντισεισμική μελέτη σύμφωνα με τον Αντισεισμικό Κανονισμό του ΒΔ της 19/

57 3 ο Κεφάλαιο: Η Αντισεισμική Προστασία στην Ελλάδα 56 γ. Κτίρια μεταξύ 1984 και Έχουν εφαρμοστεί οι τροποποιήσεις και συμπληρώσεις των Εγκυκλίων ΕΔ2α/ έως ΕΔ2γ/ δ. Κτίρια μεταξύ και Έχει εφαρμοστεί ο ΝΕΑΚ της απόφασης Δ17α/ Εκτιμάται ότι υπάρχει σημαντική διαφοροποίηση της σεισμικής τρωτότητας ανάλογα με τις παραπάνω κατηγορίες, και γι αυτόν τον λόγο το Παράρτημα Ε του ΕΑΚ 2000 προβλέπει διαφορετική αντιμετώπισή τους σε περίπτωση προσθηκών. Δεν υφίσταται όμως καμία συστηματική και αξιόπιστη έρευνα για την εκτίμηση της σεισμικής τρωτότητας αντιπροσωπευτικών δειγμάτων κτιρίων από κάθε κατηγορία. Ως προς τη δεύτερη παράμετρο, δηλαδή το σχεδιασμό χρήσεων γης έχουν να παρατηρηθούν τα εξής: Μέχρι τη δεκαετία του 1980, ο νόμος απαιτούσε την ύπαρξη ρυμοτομικού σχεδίου μόνο στις αστικές περιοχές. Οι αγροτικές περιοχές θεωρούνταν ότι προορίζονται για καλλιέργεια ή για πολύ αραιή δόμηση, κατά συνέπεια δε χρειάζονταν σχέδιο. Οι πόλεις όμως επεκτάθηκαν προς τον αγροτικό χώρο χωρίς σχέδιο και δημιούργησαν πυκνοκατοικημένους χώρους αυθαίρετης δόμησης. Από το 1980 και έπειτα θεσμοθετήθηκαν πολλά είδη σχεδίων χωρικού σχεδιασμού 1, τόσο για τις πόλεις όσο και για τον αγροτικό χώρο. Ωστόσο, η έλλειψη κτηματολογίου, η πολυπλοκότητα του ιδιοκτησιακού καθεστώτος στην Ελλάδα, η έλλειψη στρατηγικού χωροταξικού σχεδιασμού, η σχεδίαση ρυμοτομικού σχεδίου με βάση την υπάρχουσα διάρθρωση της έγγειας ιδιοκτησίας και άλλοι παράγοντες οδήγησαν σε μια κατάσταση όπου «η παραγωγή και η ρύθμιση του χώρου να βασίζονται σε μηχανισμούς μη σχεδιαστικού χαρακτήρα». Ως αποτέλεσμα, υπολογίζεται 2 ότι το 35% του αποθέματος κατοικιών βρίσκεται εκτός σχεδίου περιοχής: πρόκειται για περίπου 1,98 εκατομμύρια κατοικίες, δηλαδή αντιστοιχούν περίπου 2 εκτός σχεδίου κατοικίες ανα τρία νοικοκυριά (!). Συνέπειες της παραπάνω κατάστασης είναι, η δόμηση σε ακατάλληλους χώρους (ρέματα, ρήγματα κλπ), η έλλειψη ελεύθερων χώρων και δρόμων διαφυγής, αλλά και την ύπαρξη κτιρίων που δε χτίζονται σύμφωνα με τον Αντισεισμικό Κανονισμό. 1 Ρυθμιστικό Σχέδιο, Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο, Σχέδιο Χωρικής και Οικιστικής Οργάνωσης Ανοικτής Πόλης, Ζώνη Οικιστικού Ελέγχου και πολλά άλλα σχέδια που αναφέρονται στη χωρική οργάνωση των αστικών και των εξωαστικών χώρων. Για περισσότερη ανάλυση βλέπε Οικονόμου Δ. «Σύστημα Χωρικού Σχεδιασμού. Η ελληνική πραγματικότητα και η διεθνής εμπειρία, Επιθεώρηση Κοινωνικών Επιστημών , Α -Β Οικονόμου ο.π. σελ 30

58 3 ο Κεφάλαιο: Η Αντισεισμική Προστασία στην Ελλάδα 57 ΒΒΒΒΒΒΒ ΒΒΒ Β ΒΒΒΒΒΒΒΒΒ Β ΒΒΒΒΒ ΒΒΒ Β ΒΒΒ Β Το σύστημα παραγωγής ιδιωτικών και δημοσίων έργων έχει γίνει αντικείμενο έντονης κριτικής, τόσο από την κοινωνία γενικά, όσο και από συγκεκριμένους φορείς. Το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος έχει εκφράσει τις προτάσεις του οι οποίες είναι οι ακόλουθες: 1. Η αναθεώρηση των ήδη υπαρχουσών πολεοδομικών μελετών με βάση της γεωλογικές και μικροζωνικές μελέτες και η επανεξέταση των κατευθύνσεων αυτών που βρίσκονται στη διαδικασία εκπόνησης. Νέα πολεοδομικά σχέδια και όροι δόμησης για τις περιοχές εκτεταμένων καταστροφών. 2. Η ενεργοποίηση όλων εκείνων των θεσμικών εργαλείων που στηρίζουν τη συλλογική και όχι την εξατομικευμένη αποκατάσταση, επανακατασκευή και επαναλειτουργία, όπως οι Αναπλάσεις, οι Ζώνες Ενεργού Πολεοδομίας, οι Ζώνες Ειδικών Κινήτρων κ.λπ. 3. Η αναστολή της δόμησης σε εντός σχεδίου περιοχές που λόγω της σύστασης του εδάφους είναι αντισεισμικά ακατάλληλες. 4. Η πάταξη κάθε νέας αυθαίρετης δόμησης. 5. Η απαγόρευση λειτουργίας των μονάδων εκείνων που εγκυμονούν κινδύνους για τους εργαζόμενους και η άμεση κατεδάφιση όλων των αυθαιρέτων κτισμάτων σε χώρους υψηλού κινδύνου. 6. Η διασφάλιση της εγκυρότητας του ελέγχου των ζημιών των κτιρίων και του χαρακτηρισμού των οικοδομών. 7. Η πραγματοποίηση γεωλογικών και γεωτεχνικών μελετών περιοχών (μικροζωνικές μελέτες) και η υποχρεωτική εκπόνηση εδαφοτεχνικής μελέτης σε κάθε μεμονωμένη νέα οικοδομή μεγάλης κλίμακας. 8. Η μη λειτουργία των δημόσιων προβληματικών κτιρίων. 9. Η σύσταση ειδικών επιτροπών από το ΥΠΠO 1 και το ΥΠΕΧΩΔΕ για τον έλεγχο όλων των υπό κατεδάφιση κτιρίων προς αποφυγή της κατεδάφισης αξιόλογων αρχιτεκτονικά και ιστορικά κτιρίων με την ευκαιρία του σεισμού. Προστασία των διατηρητέων και αξιόλογων κτιρίων με ενίσχυση της αντισεισμικότητάς τους. 10. Η διασφάλιση της επιστημονικής κάλυψης των επισκευών για την αποκατάσταση των πληγέντων κτιρίων και την ενίσχυση της αντισεισμικότητάς τους. 11. Η επιμόρφωση των ασχολούμενων με το σχεδιασμό και την ανέγερση οικοδομών στις νέες μεθόδους αντισεισμικής προστασίας. 12. Ο έγκυρος έλεγχος των επισκευών μέσα από δραστικές αλλαγές στους κανόνες ελέγχου και στο διαμορφωμένο καθεστώς των πολεοδομικών Υπηρεσιών. 1 Υπουργείο Πολιτισμού

59 3 ο Κεφάλαιο: Η Αντισεισμική Προστασία στην Ελλάδα Η άμεση θέσπιση προδιαγραφών και κανόνων ελέγχου της ποιότητας των οικοδομικών υλικών. 14. Η στελέχωση Δήμων και Νομαρχιών με υψηλής ευθύνης και μεγάλης εμπειρίας επιστημονικό προσωπικό. 15. Η χρηματοδότηση βασικής έρευνας στους τομείς των σεισμών, της πολεοδομικής ανασυγκρότησης και της σύγχρονης αντισεισμικής κατασκευής. 16. O ουσιαστικός έλεγχος των μελετών και των κατασκευών και επομένως η ανασυγκρότηση των Υπηρεσιών έκδοσης και ελέγχου των οικοδομικών αδειών. 17. Η διασφάλιση αδόμητων χώρων μέσα στον αστικό ιστό και κατά προτεραιότητα των δημόσιων αδόμητων χώρων, ώστε να υπάρξουν περιοχές διαφυγής για τους κατοίκους. 18. Η εξεύρεση και θεσμοθέτηση χώρων υποδοχής σεισμοπλήκτων 19. Η άμεση προώθηση προγραμμάτων ελέγχου στατικής και αντισεισμικής επάρκειας των υφισταμένων δημοσίων κτιρίων που στεγάζουν κρίσιμες λειτουργίες ή λειτουργίες κοινωνικού ενδιαφέροντος (νοσοκομεία, κτίρια οργανισμών κοινής ωφέλειας, σχολεία, θέατρα κ.λπ.) με σκοπό την ενίσχυσή τους στη σημερινή στάθμη ασφαλείας του Αντισεισμικού Κανονισμού. 3.5 Β Β ΒΒΒΒΒΒΒΒΒΒΒ ΒΒΒΒ ΒΒΒΒΒΒ Στην Ελλάδα γίνονται τώρα τα πρώτα βήματα συντονισμού, καταγραφής και εκπαίδευσης εθελοντών. Η ΓΓΠΠ έχει θέσει ως στόχο τη δημιουργία ενός Εθνικού Συστήματος Εθελοντισμού Πολιτικής Προστασίας και τη θέσπιση νομικού πλαισίου που να διέπει τη σχέση Κράτους-Εθελοντικών Ομάδων και προπαντός το συντονισμό τους σε περίπτωση σεισμού. Από το καλοκαίρι του 2001 έχει δημιουργηθεί μια βάση δεδομένων στην ΓΓΠΠ, το Μητρώο Εθελοντικών Οργανώσεων Πολιτικής Προστασίας όπου έχουν καταγραφεί 85 εθελοντικές ομάδες σε όλη την Ελλάδα. Αυτές τις ομάδες συντονίζει σε περίπτωση σεισμού η ΓΓΠΠ σε συνεργασία με τις Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις. Στον νέο νόμο περι Πολιτικής Προστασίας προβλέπεται η συμμετοχή των εθελοντικών ομάδων σε κεντρικό, περιφερειακό, νομαρχιακό και τοπικό επίπεδο. Η εξειδίκευση του θεσμικού πλαισίου αναμένεται να γίνει με Υπουργική Απόφαση. Παράλληλα, το πρόγραμμα «Προστατεύω τον Εαυτό μου και τους Άλλους» είναι ένα ανοιχτό εκπαιδευτικό πρόγραμμα που οργανώνεται από τη Γενική Γραμματεία Εκπαίδευσης Ενηλίκων και που στόχο έχει να δημιουργήσει ένα πυρήνα εξειδικευμένων εθελοντών, έτοιμων να βοηθήσουν σε περίπτωση φυσικών καταστροφών. Αυτή η κίνηση

60 3 ο Κεφάλαιο: Η Αντισεισμική Προστασία στην Ελλάδα 59 ξεκίνησε το 2000 και μελλοντικός στόχος είναι να φανούν χρήσιμοι οι εκπαιδευμένοι από αυτό το πρόγραμμα. 3.6 Β ΒΒΒΒΒΒΒΒΒ Β ΒΒΒΒΒΒ ΒΒΒ Β ΒΒΒ ΒΒΒΒΒ, Β ΒΒΒΒΒ ΒΒΒΒΒΒ Β ΒΒ Β ΒΒ ΒΒΒΒΒΒΒ Ο υπολογισμός της χρηματοδότησης της αντισεισμικής προστασίας ενέχει κάποιες δυσκολίες: δε μπορούν να υπολογιστούν όλα τα κόστη. Για παράδειγμα, όταν αλλάζει ο Αντισεισμικός Κανονισμός και τα δημόσια έργα χτίζονται με βάση τον καινούριο κανονισμό, αυτό είναι ένα είδος χρηματοδότησης της αντισεισμικής προστασίας, αλλά το ύψος της δε μπορεί να υπολογιστεί. Ένα άλλο παράδειγμα αποτελεί ένα χωροταξικό σχέδιο που γίνεται με αρχές αντισεισμικής προστασίας: δε μπορεί να υπολογιστεί το κόστος του. Ωστόσο, μια προσπάθεια υπολογισμού του κόστους της αντισεισμικής προστασίας εκτός της αποκατάστασης- στην Ελλάδα, για τα έτη θα περιελάμβανε τους απολογισμούς 1 του ΟΑΣΠ, του ΙΤΣΑΚ, της νεοπαγούς Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας και των κονδυλίων για την υποστήριξη της μεθόδου ΒΑΝ όπως φαίνεται στον Πίνακα 1. Τα ποσά δεν είναι αποπληθωρισμένα. Πίνακας 1: ΚΡΑΤΙΚΗ ΔΑΠΑΝΗ ΓΙΑ ΠΡΟΛΗΨΗ Τα ποσά είναι σε εκατ. Δρχ ΕΤΟΣ ΟΑΣΠ-ΙΤΣΑΚ ΓΓΠΠ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΒΑΝ ΣΥΝΟΛΑ ,3 228, ,4 164, ,3 200, ,1 176, , , , ,5 382, ,8 335, ,3 725, , , , , ,0 ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ , ,7 Πηγή: Υπουργείο Οικονομικών 1 Υπάρχουν Απολογισμοί μέχρι και το έτος Για το 2001 χρησιμοποιήθηκαν οι πραγματοποιηθείσες δαπάνες που αναφέρει ο Τακτικός Προϋπολογισμός Για περαιτέρω ανάλυση των ποσών βλέπε Παράρτημα 3.

61 Ποσοστό 3 ο Κεφάλαιο: Η Αντισεισμική Προστασία στην Ελλάδα 60 Η πορεία του ποσοστού των γενικών εξόδων του Κράτους που δαπανάται για αντισεισμική προστασία, εκτός της αποκατάστασης, φαίνεται στο διάγραμμα 3. Τα ποσοστά είναι πολύ μικρά και φαίνονται αναλυτικά στους πίνακες του Παραρτήματος 3, όμως αυτό που ενδιαφέρει την παρούσα έρευνα είναι η διαχρονική τάση που παρουσιάζουν. Διάγραμμα 3: Δαπάνη για αντισεισμική προστασία ως ποσοστό του Γενικού Συνόλου Κρατικών Εξόδων Έτη Πηγή: Υπουργείο Οικονομικών Παρατηρούμε ότι από το 1990 και μετά που διακόπτεται η χρηματοδότηση του ΒΑΝ το ποσοστό βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα. Μετά τους σεισμούς του 1995 στην Αχαΐα, στην Ηλεία, στην Κοζάνη και στα Γρεβενά, οι χρηματοδοτήσεις αρχίζουν να αυξάνουν. Το 1998 αρχίζει η χρηματοδότηση της ΓΓΠΠ, όμως τα ποσά εκτινάσσονται μετά το σεισμό του 1999 στην Αθήνα, για να επανέλθουν σταδιακά στα επόμενα χρόνια. Πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι η ΓΓΠΠ και ο ΟΑΣΠ συμμετείχαν στην αποκατάσταση των σεισμοπλήκτων της Αθήνας, συνεπώς οι δαπάνες δεν είναι όλες «επενδυτικού» χαρακτήρα. Συγκεκριμένα, από τα 15 δις δρχ. που παρουσιάζει η ΓΓΠΠ, περίπου 6 δις αποτελούν δαπάνες έκτακτης ανάγκης μετά το σεισμό του Ο ΟΑΣΠ συμμετέχει με μικρό ποσοστό στην αποκατάσταση, συνεπώς η αύξηση κονδυλίων μεταφράζεται σε ενέργειες πρόληψης. Εάν από τα παραπάνω ποσά αφαιρεθούν οι έκτακτες δαπάνες του ΟΑΣΠ, του ΙΤΣΑΚ και της ΓΓΠΠ η τάση της χρηματοδότησης, σε απόλυτα μεγέθη παρουσιάζεται ως εξής:

62 Εκατ. Δραχμές 3 ο Κεφάλαιο: Η Αντισεισμική Προστασία στην Ελλάδα 61 Διάγραμμα 4: Δαπάνη Για Αντισεισμική Προστασία σε Απόλυτα Μεγέθη (εκτός αποκατάσταησης) Πηγή: Απολογισμοί ετών , Προϋπολογισμός 2002 Παρατηρούμε ότι από το 1996 οι δαπάνες σχεδόν διπλασιάζονται και παρουσιάζουν έντονα αυξητική τάση με αποκορύφωση το 1999 και έπειτα μειώνονται. Συμπερασματικά θα μπορούσε να λεχθεί ότι οι δαπάνες στον τομέα της πρόληψης επηρεάζονται από την εμφάνιση των σεισμών, πράγμα που δεν είναι περίεργο, αφού η συνειδητοποίηση του κινδύνου αυξάνει μετά από ένα σεισμό. Ωστόσο, ο μακροχρόνιος σχεδιασμός απαιτεί μια σταθερή και μακρόχρονη χρηματοδότηση, έτσι ώστε οι προσπάθειες να ολοκληρώνονται. 3.7 Β ΒΒΒΒΒΒΒΒΒΒΒΒ Ο τρόπος προσωρινής στέγασης τις πρώτες ώρες μετά το σεισμό περιλαμβάνει παροχή σκηνών ή προσωρινών καταυλισμών σε προκατασκευασμένα σπίτια. Τα μέτρα αποκατάστασης περιλαμβάνουν επιδοτήσεις και δάνεια για επισκευές κτιρίων, καθώς και επιδοτήσεις ενοικίου ή συγκατοίκησης για ένα διάστημα. Η ανασυγκρότηση γίνεται σύμφωνα με το Ν.867/79 1, το Ν.1190/81 2 και τις Υπουργικές Αποφάσεις που εκδίδονται κατ εξουσιοδότηση. Γενικά, μολονότι τα κονδύλια που διατίθενται από το Δημόσιο είναι αυξημένα, ο τρόπος αποκατάστασης στηρίζεται περισσότερο στην ικανότητα των Δήμων παρά σε ένα ευρύτερο σχέδιο. Για παράδειγμα, ο Δήμος Άνω Λιοσίων ενέταξε την κατασκευή κατοικιών στο πρόγραμμα ανάπλασης του Δήμου που χρηματοδοτείται από το ΥΠΕΧΩΔΕ και την Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Επίσης, ο Δήμος Καλαμάτας επέδειξε ιδιαίτερη επιτυχία κατά την αποκατάσταση της πόλης μετά το 1 Ν.867/79 «περι αποκαταστάσεως, τροποποιήσεως και συμπληρώσεως της από Πράξεως Νομοθετικού Περιεχομένου περι αποκαταστάσεως ζημιών εκ τω σεισμών 1981 (ΦΕΚ 203/Α/ ) 2 Ν. 1190/81 «περι κυρώσεως της από Πράξεως Νομοθετικού Περιεχομένου περι αποκαταστάσεως ζημιών εκ τω σεισμών 1981» (ΦΕΚ 203/Α/

63 3 ο Κεφάλαιο: Η Αντισεισμική Προστασία στην Ελλάδα 62 σεισμό του1986. Σύμφωνα με την άποψη του τότε Δημάρχου, Σ. Μπένου «Tο κράτος είναι για να σχεδιάζει πολιτικές. Ψυχή της ανασυγκρότησης, ο οργανισμός δηλαδή που θα εμπνέει τους πολίτες και θα τους οδηγεί στη συντέλεση μικρών θαυμάτων σαν αυτό που κατάφεραν οι πολίτες της Καλαμάτας είναι η Τοπική Αυτοδιοίκηση.» 3.8 ΒΒ ΒΒΒΒΒΒ 1 Β ΒΒ ΒΒΒΒΒΒΒΒΒΒΒΒΒ Στη δεκαετία οι δαπανηρότεροι σεισμοί ήταν οι εξής: Πίνακας 2: ΚΟΣΤΟΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΚΥΡΙΟΤΕΡΩΝ ΣΕΙΣΜΩΝ Περιοχή Ημερομηνία Συνολικό Κόστος Αποκατάστασης σε Δις Δρχ Πύργος 26/3/ ,6 Αχαΐα 14/7/ Κοζάνη- Γρεβενά 13/5/ Αχαΐα-Φωκίδα-Βοιωτία 15/6/ ,4. Αθήνα 7/9/1999 Μέχρι 31/12/ ,7 Σύνολο 255,7 Πηγή: Υπηρεσία Αποκατάστασης Σεισμοπλήκτων Η κατανομή αυτού του κόστους είναι η εξής: Διάγραμμα 5: Κατανομή Δαπανών Αποκατάστασης των κυριότερων σεισμών της δεκαετίας ,2% 5,5% 3,9% 19,3% Containers/Λυ όμενα Δωρεάν Κρατική Αρωγη Επιδότηση Ενοικίου Έργα Υποδομής Δημόσια Κτίρια 60,8% Λειτουργικές Δαπάνες/Διάφ ορα Πηγή: Υπηρεσία Αποκατάστασης Σεισμοπλήκτων 1 Όλα τα οικονομικά στοιχεία που αναφέρονται σε αυτή την ενότητα υπάρχουν σε αναλυτικούς πίνακες στο Παράρτημα 3.

64 Δις Δραχμές 3 ο Κεφάλαιο: Η Αντισεισμική Προστασία στην Ελλάδα 63 Το 60,8% του κόστους αφορά τη δωρεάν κρατική αρωγή, το 19,3% την προσωρινή στέγαση, το 10,2% την επιδότηση ενοικίου. Είναι σαφές ότι η αποκατάσταση βασίζεται περισσότερο στην επιδότηση δανείου και ενοικίου που απορροφούν το 71% του συνολικού κόστους. Το συνολικό κόστος αποκατάστασης των σεισμοπλήκτων από όλους τους σεισμούς της περιόδου με κατανομή ανά έτος φαίνεται στο Διάγραμμα 6 Διάγραμμα 6: Κατανομή Κόστους Αποκατάστασης ,9 3,8 3,5 3,1 2,3 3,4 4,7 5 6,2 5,3 5,4 4,5 6, ,3 49,2 31,1 17, ,3 66,2 61, Πηγή: Υπηρεσία Αποκατάστασης Σεισμοπαθών Είναι προφανής η αύξηση του κόστους μετά τους σεισμούς του 1993 και Η αποκατάσταση του σεισμού του 1999 είναι ιδιαίτερα δαπανηρή και δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμα. Το συνολικό κόστος της περιόδου σε απόλυτα μεγέθη φτάνει τα 356 δις δραχμές. Η αποκατάσταση γίνεται από εθνικούς πόρους, δάνεια που συνάπτει το κράτος και σε λίγες περιπτώσεις πόρους από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το κόστος της αποκατάστασης για το ελληνικό κράτος είναι ιδιαίτερα σημαντικό, αφού για το έτος 2001 φθάνει το 0,35% των Συνολικών Κρατικών Εξόδων. Αποτελεί συνεπώς μια βαρεία οικονομική δαπάνη. Το ποσοστό πραγματοποιηθείσας δαπάνης αποκατάστασης για τα έτη φαίνεται στο διάγραμμα 7

65 Ποσοστό 3 ο Κεφάλαιο: Η Αντισεισμική Προστασία στην Ελλάδα 64 Διάγραμμα 7: Πραγματοποιηθείσα Δαπάνη Αποκατάστασης ως Ποσοστό του Γενικού Συνόλου Κρατικών Εξόδων 0,17% 0,14% 0,14% 0,08% 0,05%0,04%0,04% 0,04% 0,11% 0,24% 0,14% 0,08% 0,21% 0,29% 0,35% Πηγή: Υπηρεσία Αποκατάστασης Σεισμοπλήκτων Είναι αναμενόμενη η αύξηση των ποσοστών ύστερα από τους καταστροφικούς σεισμούς, δηλαδή, μετά το σεισμό του 1986, του 1995 και του Κριτική του συστήματος αποκατάστασης Συχνά εμφανίζεται το φαινόμενο, μετά την αρχική εξαγγελία των μέτρων αποκατάστασης που γίνεται σχεδόν αμέσως μετά το σεισμό, να υπάρχουν δυσκολίες 1 στην υλοποίηση των αποφάσεων. Σύμφωνα με την άποψη του καθηγητή Γ.Κ.Μπήτρου 2, τα προβλήματα της χρηματοδότησης της αποκατάστασης οφείλονται στο ότι το ελληνικό κράτος αναλαμβάνει ρόλο ασφαλιστή χωρίς να έχει τα κατάλληλα αποθεματικά που έχουν οι ασφαλιστικές εταιρείες. Θεωρεί λοιπόν ότι 1 Στην αποκατάσταση του σεισμού της Αθήνας σημειώθηκαν προβλήματα. Οι μηχανικοί διαπίστωσαν ότι η κρατική αρωγή καλύπτει μόνο την αποκατάσταση των ζημιών τοιχοποιίας και δεν επεκτείνεται στην ενίσχυση του κτίσματος ακόμα και στις περιπτώσεις που ο σκελετός έχει υποστεί σοβαρές ζημιές. Επιπρόσθετα, ενώ η πρόταση του ΤΕΕ ήταν να επισκευαστούν τα κτίρια σύμφωνα με το Νέο Αντισεισμικό Κανονισμό (του 2000), το ΥΠΕΧΩΔΕ αποφάσισε ότι η χρηματοδότηση της επισκευής θα υπολογιστεί για κάθε κτίριο σύμφωνα με τον αντισεισμικό κανονισμό με τον οποίο χτίστηκε. Για τους παραπάνω λόγους, οι μηχανικοί απέφευγαν να αναλάβουν την επίβλεψη επισκευής με ελλιπείς προδιαγραφές, αφού μπορεί να προκύψουν αστικές και ποινικές ευθύνες σε μελλοντικό σεισμικό πλήγμα. Ο Οργανισμός Εργατικής Κατοικίας ανέλαβε να αποκαταστήσει τα 12 συγκροτήματα εργατικών κατοικιών που έπαθαν ζημίες. Τα κλιμάκια εμπειρογνωμόνων που εξέτασαν τα συγκροτήματα της Μεταμόρφωσης και της Νέας Φιλαδέλφειας, αλλά και οι δευτεροβάθμιες επιτροπές του ΥΠΕΧΩΔΕ αποφάνθηκαν ότι οι ζημίες ήταν τέτοιες που τα συγκροτήματα έπρεπε να ανακατασκευαστούν. Ο ΟΕΚ όμως υποστήριξε ότι οι ζημιές ήταν «τοπικού χαρακτήρα» και για την επισκευή τους δε χρειαζόταν καν μελέτη, άρα ο ΟΕΚ δε θα αναλάμβανε ευθύνη για τη μελλοντική σεισμική συμπεριφορά αυτών των κτιρίων. Το αποτέλεσμα ήταν ο κάθε δήμος να προσπαθήσει με δικές του ενέργειες και συχνά με τη δικαστική οδό να επιτύχει καλύτερη αντιμετώπιση, όμως τελικά οι περισσότερες εργατικές πολυκατοικίες επισκευάζονται σύμφωνα με την απόφαση του ΟΕΚ. 2 Άρθρο του καθηγητή του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών Γ.Κ Μπήτρου στην εφημερίδα «Το Βήμα»,

66 3 ο Κεφάλαιο: Η Αντισεισμική Προστασία στην Ελλάδα 65 «αφού η πιθανότητα των κινδύνων από σεισμούς είναι μετρήσιμη, το κράτος θα μπορούσε να υιοθετήσει την πρακτική των ιδιωτικών ασφαλιστικών εταιρειών. Πιο συγκεκριμένα, θα μπορούσε να υπολογίσει την αξία της ζωής των πολιτών και των περιουσιών τους και πολλαπλασιάζοντάς τη με την πιθανότητα να γίνει ένας καταστρεπτικός σεισμός να υπολογίσει το ετήσιο ασφάλιστρο. Το τελευταίο προφανώς θα έπρεπε να είναι τόσο υψηλό, ώστε να πληρώνονται οι τρέχουσες ζημιές και να σχηματίζεται ένα αποθεματικό, ώστε να μπορούν να καλυφθούν οι ζημιές από μελλοντικούς σεισμούς τους οποίους δε θα έφθαναν να καλύψουν τα τρέχοντα ασφάλιστρα.» Οι μέθοδοι κοστολόγησης της ζωής των πολιτών, μολονότι υπάρχουν θεωρούνται κοινωνικά μη επιτρεπτές γιατί η ανθρώπινη ζωή είναι ανεκτίμητη. Για τον υπολογισμό όμως πιθανής αποζημίωσης σε περίπτωση σεισμού, δε μπορεί παρά να έχει προϋπολογισθεί ένα κόστος ασφάλειας ζωής. Η ιδέα της υποχρεωτικής ασφάλισης άρχισε να συζητείται μετά το σεισμό της Αθήνας και ανακοινώθηκε στον Τύπο νομοσχέδιο του ΥΠΕΧΩΔΕ για σύσταση Οργανισμού Ασφάλισης έναντι Φυσικών Καταστροφών.

67 4 ο Κεφάλαιο: Αξιολόγηση της Αντισεισμικής Προστασίας στην Ελλάδα Σύμφωνα με τη Θεωρία και τη Διεθνή Πρακτική 66 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΒΒ ΒΒ ΒΒ ΒΒ ΒΒ ΒΒ Β ΒΒ Β ΒΒΒΒΒΒ ΒΒΒ Β Β ΒΒΒΒΒΒΒΒΒ ΒΒΒΒ ΒΒΒΒΒΒ ΒΒΒΒΒΒΒ Β Β ΒΒ ΒΒΒ ΒΒΒ ΒΒ Β ΒΒ Β ΒΒΒΒΒ Β ΒΒΒΒ ΒΒΒ Εισαγωγή Στα προηγούμενα κεφάλαια περιγράφηκε τόσο η θεωρία αντιμετώπισης σεισμικού κινδύνου όσο και η διεθνής πρακτική. Παράλληλα, αναλύθηκε η υπάρχουσα κατάσταση στην Ελλάδα στον τομέα της αντισεισμικής προστασίας. Σε αυτό το κεφάλαιο θα γίνει μια σύνθεση των προηγούμενων κεφαλαίων με στόχο τη σύγκριση της κατάστασης στην Ελλάδα με τη θεωρία και τη διεθνή πρακτική. Στόχος είναι να εντοπιστούν οι αδυναμίες του ελληνικού συστήματος και τα περιθώρια βελτίωσής του. Μια γενική επισκόπηση της θεωρίας και της πρακτικής πάνω στην οποία θα στηριχθεί η κριτική απεικονίζεται στον Πίνακα 3: Πίνακας 3: ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΑΝΤΙΣΕΙΣΜΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ = Υψηλό Επίπεδο = Μέτριο Επίπεδο - = Χαμηλό επίπεδο ή απουσία ΒΒΒ ΒΒΒΒ ΒΒΒΒΒ ΕΛΛΑΔΑ Η.Π.Α- ΙΑΠΩΝΙΑ Καλιφόρνια Α) ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 1. Σχέδιο ετών μετά από διαβούλευση με Ομάδες Πολιτών & - Επιχειρήσεις 2. Ανατροφοδότηση Σχεδίου (feedback) - 3. Αντισεισμικός Κανονισμός 4. Μέριμνα για Παλαιές Κατασκευές - 5. Εκπαίδευση Μηχανικών 6. Χρηματοδότηση 7. Χωροταξικός Σχεδιασμός βάσει Γενικών Αρχών Σχεδιασμού Μικροζωνικών Μελετών - Χάρτη Τρωτότητας Υπαρχουσών κατασκευών -

68 4 ο Κεφάλαιο: Αξιολόγηση της Αντισεισμικής Προστασίας στην Ελλάδα Σύμφωνα με τη Θεωρία και τη Διεθνή Πρακτική 67 Πλάνου Αποσυγκέντρωσης - 8. Συμμετοχή Ιδιωτικού Τομέα - 9. Οργάνωση Εθελοντικών Ομάδων Ενημέρωση Κοινού Ατομική Συνείδηση Β) ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ 1. Σεισμική Πρόγνωση Δομές Πολιτικής Προστασίας σε κεντρικό και τοπικό επίπεδο 3. Επιχειρησιακή ικανότητα Δήμων - 4. Σχέδιο Έκτακτης Ανάγκης με προσεκτικό σχεδιασμό ασκήσεις επικαιροποίηση 5. Σύγχρονα Κέντρα Επιχειρήσεων 6. Διαχείριση καταστροφών στον Ιδιωτικό Τομέα - Γ) ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ 1. Συντονισμός 2. Ταχύτητα (Έγκαιρη άφιξη των σωστικών συνεργείων) 3. Μεταφορά και περίθαλψη των τραυματισμένων 4. Προσωρινή στέγαση 5. Καθαρισμός των ερειπίων - 6. Προσωρινές αναστηλώσεις κτισμάτων Δ) ΑΠΟΚΑΤΆΣΤΑΣΗ 1. Εκτίμηση των απωλειών - 2. Καταυλισμοί έκτακτης ανάγκης 3. Προσωρινός Αντισεισμικός Κανονισμός Έκτακτης Ανάγκης - 4. Αποκατάσταση μέσω προσεισμικού Σχεδίου 5. Μέτρα για αποκατάσταση κατοικιών 6. Αποκατάσταση Δικτύων και

69 4 ο Κεφάλαιο: Αξιολόγηση της Αντισεισμικής Προστασίας στην Ελλάδα Σύμφωνα με τη Θεωρία και τη Διεθνή Πρακτική 68 Κοινωφελών Κτιρίων 7. Οικονομική Ανασυγκρότηση Αγροτικών & Βιομηχανικών περιοχών και Μικρομεσαίων επιχειρήσεων 8. Σχέδιο ανασυγκρότησης με βάση: Μεγιστοποίηση οικονομικής ανάπτυξης της περιοχής Έλεγχος των χρήσεων γης και αποσυγκέντρωση Γενικότερος ανασχεδιασμός όπου είναι δυνατό- της χωροταξικής πολιτικής Σχεδιασμός Η βασικότερη έλλειψη του ελληνικού συστήματος αντισεισμικής προστασίας είναι ένα μακροπρόθεσμο σχέδιο που να έχει σκοπό και συγκεκριμένους στόχους, όπως το πρόγραμμα που έχει ξεκινήσει στην Πολιτεία της Καλιφόρνια το 1986 και συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Ένα πρόγραμμα διάρκειας χρόνων που να εξειδικεύεται σε 5ετή και ετήσια προγράμματα έτσι ώστε να υπάρχει σύγκριση των αποτελεσμάτων με τους προκαθορισμένους στόχους. Οι σεισμοί βέβαια μπορεί να εκδηλωθούν και κατά τη διάρκεια των προγραμμάτων. Γι αυτό το λόγο αυτά επανεξετάζονται σε ετήσια βάση, έτσι ώστε να λαμβάνονται υπόψη τα δεδομένα του τελευταίου σεισμού. Η εκπόνηση ενός τέτοιου προγράμματος γίνεται από τη Διοίκηση αλλά πρέπει να συμμετέχει και η κοινωνία έτσι ώστε το πρόγραμμα να είναι κατά το δυνατόν αποδεκτό και εφικτό. Στη ελληνική κοινωνία βέβαια, η ανοιχτή συζήτηση της πολιτικής και της διοίκησης με την «Κοινωνία των Πολιτών» κατά τη διάρκεια της νομοθέτησης δεν είναι πολύ διαδεδομένη. Όμως ο κοινωνικός διάλογος είναι ένας θεσμός που αναγνωρίζεται από το σύνολο του πολιτικού και διοικητικού κόσμου στην Ελλάδα και στην Ευρωπαϊκή Ένωση και διαμέσου αυτού του διαλόγου προγραμματίζονται, ή πρέπει να προγραμματίζονται, πολλές πολιτικές. Στη περίπτωση της αντισεισμικής προστασίας οι ενδιαφερόμενοι φορείς είναι πολλοί: οι τοπικές κοινωνίες, οι εμπλεκόμενες δημόσιες υπηρεσίες, ο κατασκευαστικός κλάδος, οι εθελοντικές οργανώσεις, η επιστημονική κοινότητα και βέβαια τα άτομα.

70 4 ο Κεφάλαιο: Αξιολόγηση της Αντισεισμικής Προστασίας στην Ελλάδα Σύμφωνα με τη Θεωρία και τη Διεθνή Πρακτική 69 Επακόλουθο της ανεπάρκειας στρατηγικού σχεδιασμού είναι και η έλλειψη ανατροφοδότησης και επικαιροποίησής του (feedback). Η αναθεώρηση του Αντισεισμικού Κανονισμού είναι ένα πολύ θετικό βήμα, όμως άλλες βασικές αρχές αντισεισμικής προστασίας όπως ο χωροταξικός σχεδιασμός, η μείωση της τρωτότητας υπαρχουσών κατασκευών, τα σχέδια έκτακτης ανάγκης, είτε δεν υπήρχαν, οπότε και δε επιδέχονταν αναβάθμισης, είτε δεν άλλαξαν. Σε κάθε περίπτωση, στρατηγικός σχεδιασμός με μετρήσιμους στόχους δεν υπάρχει άρα δε μπορεί και να αναθεωρηθεί. Στο σχεδιασμό εντάσσεται η αντισεισμική θωράκιση των κατασκευών. Βασικό εργαλείο αποτελεί ο Αντισεισμικός Κανονισμός. Ο ΑΚ (ΕΑΚ 2000) που εφαρμόζεται στην Ελλάδα σήμερα θεωρείται επαρκής και σύγχρονος. Υπάρχουν όμως πολλά κτίρια που είτε είναι χτισμένα βάσει παλαιότερων ΑΚ, πχ βάσει του ΑΚ του 1959, είτε βρίσκονται εκτός σχεδίου, άρα συνήθως είναι χτισμένα χωρίς τις προδιαγραφές που θέτουν οι ΑΚ. Συνεπώς εμφανίζεται ανάγκη μέριμνας για αυτά τα κτίρια. Το πρόγραμμα ενίσχυσης αυτών των κατασκευών μπορεί βέβαια να είναι υψηλού κόστους, συχνά μάλιστα είναι πιο οικονομικό να χτιστεί ένα κτίριο από την αρχή, παρά να επισκευαστεί. Για αυτό μπορεί να δοθεί προτεραιότητα στα δημόσια κτίρια υψηλής τρωτότητας και συγκέντρωσης κόσμου. Για την ανανέωση των ιδιωτικών κατασκευών υπάρχουν κίνητρα ή/και δεσμευτικές ρυθμίσεις που μπορούν να αποτελέσουν μέσα ενός προγράμματος Οικιστικής Βελτίωσης όπως αυτό που εφαρμόζεται στην Ιαπωνία 1 Για την κατασκευή ασφαλών κτιρίων προϋποτίθεται η επαρκής εκπαίδευση των επαγγελμάτων που σχετίζονται με τις κατασκευές όπως μηχανικών, αρχιτεκτόνων κλπ. Στην Ελλάδα το επίπεδο εκπαίδευσης θεωρείται υψηλό. Ωστόσο, το σύστημα παραγωγής δημοσίων και ιδιωτικών έργων έχει δεχθεί κριτική από το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας και από το Σύλλογο Πολιτικών Μηχανικών Ελλάδας η οποία εστιάζεται τόσο στον έλεγχο της ποιότητας των κατασκευών, όσο και στον έλεγχο του χώρου δόμησης και έχουν διατυπωθεί συγκεκριμένες προτάσεις 2. Αναφορικά με το χωροταξικό σχεδιασμό, η Ελλάδα παρουσιάζει ιδιαίτερες ελλείψεις. Η απουσία στρατηγικού χωροταξικού σχεδιασμού, καθώς και η ύπαρξη και επέκταση της αυθαίρετης δόμησης αποτελούν ανασταλτικούς παράγοντες για την άσκηση αντισεισμική πολιτικής. Η ελληνική πρακτική στηρίζεται στον πολεοδομικό σχεδιασμό περιοχών που παρουσιάζουν ήδη κάποια (εκτός σχεδίου) δόμηση, με αποτέλεσμα η δημιουργία κοινόχρηστων χώρων να περιορίζεται από τα ιδιωτικά κτίρια Η χρήση χαρτών 1 Βλέπε σελ.15 2 Βλέπε σελ 57

71 4 ο Κεφάλαιο: Αξιολόγηση της Αντισεισμικής Προστασίας στην Ελλάδα Σύμφωνα με τη Θεωρία και τη Διεθνή Πρακτική 70 τρωτότητας υπαρχουσών κατασκευών καθώς και κάποιου σχεδίου αποσυγκέντρωσης δε λαμβάνεται υπόψη κατά την εκπόνηση των πολεοδομικών σχεδίων. Οι μικροζωνικές μελέτες έχουν πραγματοποιηθεί σε λίγες περιοχές, ενώ είναι απαραίτητες ιδιαίτερα για τα πυκνοκατοικημένα αστικά κέντρα. Είναι ενθαρρυντικό το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια, χρηματοδοτούνται από το ΥΠΕΧΩΔΕ και τον ΟΑΣΠ προγράμματα σύνταξης μικροζωνικών μελετών σεισμικής επικινδυνότητας σε διάφορες περιοχές της χώρας, ενώ παράλληλα θεσπίστηκε για πρώτη φορά με τον οικιστικό νόμο 2508/97 η υποχρέωση σύνταξης μικροζωνικών μελετών για τις περιοχές που εντάσσονται σε σχέδιο πόλεως, προκειμένου να εξασφαλίζεται η σεισμική καταλληλότητα των περιοχών που οικοδομούνται. Παράλληλα, η επέκταση των εδαφοτεχνικών μελετών για οικοδομές μεγάλης κλίμακας 1 θεωρείται πρόσθετο μέτρο. Ο ρόλος των μηχανικών σε αυτό το σημείο είναι σημαντικός, όχι μόνο επειδή επιβλέπουν τις κατασκευές, αλλά και γιατί μπορούν να ενθαρρύνουν τους ιδιοκτήτες να επενδύουν στην ασφάλεια των κτιρίων. Στον τομέα ενημέρωσης του πληθυσμού έχει δραστηριοποιηθεί ο ΟΑΣΠ ιδιαίτερα μέσω σχολικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων και διοργάνωσης σεμιναρίων. Είναι δύσκολο να μετρηθεί το επίπεδο ενημέρωσης του πληθυσμού πάνω στα ζητήματα αντισεισμικής προστασίας και πρόληψης: μια τέτοια μέτρηση προϋποθέτει τη διενέργεια δημοσκόπησης. Είναι γεγονός όμως ότι εκτός από τα σχολικά προγράμματα δεν υπάρχουν ευρέως διαδεδομένα προγράμματα εκπαίδευσης ενηλίκων. Λόγω του γεγονότος ότι η συνειδητοποίηση του σεισμικού κινδύνου σε περιόδους σεισμικής ηρεμίας είναι μειωμένη, είναι σημαντική η συμβολή της Πολιτείας στην ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης. Ο ρόλος των εθελοντικών ομάδων σε εθνικό και τοπικό επίπεδο είναι πολύ σημαντικός. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει διαδεδομένη πρακτική οργάνωσης εθελοντικών ομάδων σε επίπεδο επί παραδείγματι Δήμου. Αυτές οι ομάδες μπορούν να συμβάλλουν μέσω της πληροφόρησης των κατοίκων για τα μέτρα αντισεισμικής προστασίας που πρέπει να λάβουν, αλλά και να συνεργαστούν σε επιχειρησιακό επίπεδο με τις υπηρεσίες άμεσης επέμβασης σε περίπτωση σεισμού. Σε εθνικό επίπεδο γίνεται τώρα μια προσπάθεια καταγραφής των εθελοντικών ομάδων από τη ΓΓΠΠ. Παράλληλα, οι διατάξεις του νέου νόμου περί Πολιτικής Προστασίας είναι ενθαρρυντικές για την αξιοποίηση των εθελοντών και θέτουν μια καλή βάση για το συντονισμό κρατικών αρχών-εθελοντικών ομάδων. Η πρακτική αυτή είναι ευρέως διαδεδομένη στην Ιαπωνία και στις Η.Π.Α. 1 Απαιτείται ήδη για ειδικές κατασκευές όπως δημόσια κτίρια και εγκαταστάσεις

72 4 ο Κεφάλαιο: Αξιολόγηση της Αντισεισμικής Προστασίας στην Ελλάδα Σύμφωνα με τη Θεωρία και τη Διεθνή Πρακτική 71 Η συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα εστιάζεται περισσότερο στις αντισεισμικές κατασκευές που απασχολούν τις κατασκευαστικές εταιρείες, τα μελετητικά γραφεία κλπ. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια μικρή συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα σε ερευνητικές δραστηριότητες που συγχρηματοδοτούνται από την ΕΕ, πέρα από αυτό όμως, ακόμη θεωρείται πολύ περιορισμένη η συμμετοχή του στην αντισεισμική πολιτική. Ο κατασκευαστικός κλάδος αποτελεί το 10% περίπου του ελληνικού ΑΕΠ. Ο κλάδος αυτός εφαρμόζει τις αντισεισμικές διατάξεις που ορίζουν οι νόμοι και υπόκειται κατά ένα μέρος το κόστος. Συνεπώς, η διαβούλευση κράτους- κατασκευαστικού κλάδου κατά την εκπόνηση αντισεισμικών ρυθμίσεων, καθώς και ο έλεγχος αυτού του κλάδου μέσω ενός Μητρώου Κατασκευαστών Ιδιωτικών Έργων θεωρείται από πολλούς σημαντικός. Τέλος, η ατομική συνείδηση στην Ελλάδα ενισχύεται ή μειώνεται ανάλογα με την εμφάνιση του σεισμού. Αμέσως μετά από το γεγονός όλοι οι πολίτες ενδιαφέρονται και λαμβάνουν κάποια μέτρα αυτοπροστασίας. Όμως η γενικότερη ατομική ευθύνη έγκειται: Στην τήρηση των νόμων. Όταν οι πολίτες κατασκευάζουν αυθαίρετα κτίσματα, δεν επενδύουν στην αντισεισμική θωράκιση της κατοικίας τους και δε λαμβάνουν κανένα προληπτικό μέτρο τότε ο κίνδυνος αυξάνει και οι προσπάθειες της Πολιτείας ακυρώνονται. Μετά από ένα μεγάλο σεισμό είναι σύνηθες το φαινόμενο αρνητικής κριτικής της κρατικής πολιτικής από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και από μεμονωμένους πολίτες. Ωστόσο, πριν ο πολίτης ασκήσει κριτική θα πρέπει να αναλογίζεται μήπως με τη συμπεριφορά του ενισχύει την αυθαιρεσία και υπονομεύει τη δική του ασφάλεια. Στην εθελοντική συμμετοχή. Εκτός από τη συμμετοχή σε μια εθελοντική ομάδα, που μπορεί να μην ταιριάζει σε όλους τους ανθρώπους, η συμμετοχή σε ένα δίκτυο εθελοντών που μπορούν σε δεδομένη στιγμή να συνδράμουν ανάλογα με τις ικανότητές τους είναι μια πολύ θετική ενέργεια. Χωρίς τη συμμετοχή των πολιτών, η προσπάθεια οργάνωσης και συντονισμού του εθελοντισμού από την πλευρά της Πολιτείας μένει κενό γράμμα. 2. Προετοιμασία Όπως προαναφέρθηκε, προετοιμασία είναι ο βαθμός ετοιμότητας του κρατικού μηχανισμού αμέσως πριν το σεισμό. Συνεπώς, αν μπορούσε να προβλεφθεί ο σεισμός η προετοιμασία θα γινόταν ευκολότερη. Ωστόσο, έγκυρη και αποδεδειγμένη βραχεία η μεσοπρόθεσμη πρόγνωση δεν υπάρχει. Στη Ελλάδα, από το σεισμό του 1981 και έπειτα η Πολιτεία χρηματοδότησε την έρευνα της ομάδας ΒΑΝ και ακολούθησαν και κάποια άλλα ερευνητικά

73 4 ο Κεφάλαιο: Αξιολόγηση της Αντισεισμικής Προστασίας στην Ελλάδα Σύμφωνα με τη Θεωρία και τη Διεθνή Πρακτική 72 προγράμματα σε αυτόν τον τομέα. Σήμερα, ο βασικός θεσμός ενημέρωσης της Διοίκησης σε θέματα πρόβλεψης είναι η Επιτροπή Εκτίμησης Σεισμικού Κινδύνου του ΟΑΣΠ. Είναι ένα θετικό βήμα για την επικοινωνία Πολιτείας- επιστημονικής κοινότητας. Το ζήτημα που χρήζει εξέτασης είναι η δημοσιοποίηση των διαφορετικών απόψεων των σεισμολόγων στα μέσα μαζική ενημέρωσης. Εφόσον λοιπόν η Διοίκηση δε μπορεί να στηριχθεί σε βραχυπρόθεσμη πρόγνωση, το βασικότερο μέσο προετοιμασίας είναι ο συντονισμός των δυνάμεων Πολιτικής Προστασίας. Η ελληνική περίπτωση παρουσιάζει θετικά βήματα σε αυτόν τον τομέα. Η ίδρυση της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας και ο νέος νόμος με τον οποίο προωθείται η στελέχωση ανάλογων υπηρεσιών σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο είναι θετική εξέλιξη. Επειδή όμως η πλήρης λειτουργία της ΓΓΠΠ άρχισε σχετικά πρόσφατα (το Προεδρικό Διάταγμα για την οργάνωσή της εκδόθηκε το 1997) 1 δε μπορεί να αποτιμηθεί το έργο της. Παράλληλα, επειδή είναι μια νεοπαγής υπηρεσία, χρειάζεται χρόνο για να «επιβάλλει» την παρουσία της στο ελληνικό διοικητικό σύστημα. Ο νέος νόμος περί Πολιτικής Προστασίας 2 είναι ενθαρρυντικός, κυρίως επειδή προβλέπει Εθνικό Σχεδιασμό, εκπαίδευση εξειδικευμένων στελεχών και αναφέρει ρητά την εμπλοκή των εθελοντικών οργανώσεων και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Τα προβλήματα που πιθανόν να αντιμετωπίσει στην υλοποίησή είναι α) η αργοπορία στελέχωσης των περιφερειακών υπηρεσιών, β) το γεγονός ότι οι Περιφέρειες και οι Ν.Α. αντιμετωπίζουν ήδη προβλήματα στελέχωσης και θα θελήσουν να καλύψουν άλλες ανάγκες με τα στελέχη πολιτικής προστασίας (μολονότι ο νόμος το απαγορεύει) και γ) το γεγονός ότι λόγω της παρούσας σεισμικής ηρεμίας το ενδιαφέρον των περιφερειακών φορέων έχει στραφεί σε άλλα αντικείμενα (πχ υλοποίηση του Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης). Τέλος, σημαντικός κρίνεται ο ρόλος των Δήμων, ιδιαίτερα στα αστικά κέντρα. Η ροή πληροφορίας ανάμεσα στους Δήμους και τα κέντρα επιχειρήσεων πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο άμεση, αφού οι δημοτικές αρχές θα έχουν την πρώτη εκτίμηση της καταστροφής. Γι αυτό απαιτείται ένα σύστημα επικοινωνίας, επιχειρησιακή ικανότητα και εκπαιδευμένα -όχι απαραίτητα πολλάστελέχη σε επίπεδο Δήμου. Αναφορικά με το Σχέδιο Έκτακτης Ανάγκης «Ξενοκράτης» είναι δύσκολο να διατυπωθεί κριτική, κυρίως λόγω του γεγονότος ότι δεν υπάρχει απολογισμός των αποτελεσμάτων του και κριτήρια επιτυχίας. Η κριτική που διατυπώνεται συχνά από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης δεν είναι πάντοτε καλόπιστη. Οι δημόσιοι φορείς που καλούνται να το 1 Προεδρικό Διάταγμα 379/1997 "Οργάνωση Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας" Βλ. Παράρτημα 2 Ν.3013/2002 Αρ. ΦΕΚ 102, Βλ. Παράρτημα 4

74 4 ο Κεφάλαιο: Αξιολόγηση της Αντισεισμικής Προστασίας στην Ελλάδα Σύμφωνα με τη Θεωρία και τη Διεθνή Πρακτική 73 εκτελέσουν κάνουν το καλύτερο που μπορούν. Όμως το γεγονός ότι καμία Περιφέρεια και η πλειοψηφία των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων δεν έχουν υποβάλει στην ΓΓΠΠ και στον ΟΑΣΠ σχέδια έκτακτης ανάγκης για σεισμό δείχνει ότι, είτε τα σχέδια δεν έχουν υποβληθεί ακόμα, είτε δεν υπάρχουν. Σημειωτέον δε ότι ο ΟΑΣΠ και η ΓΓΠΠ έχουν εκδόσει οδηγίες σύνταξης σχεδίων και παρέχουν βοήθεια στους αρμόδιους φορείς. Ωστόσο, οι υπηρεσίες Πολιτικού Σχεδιασμού και Έκτακτης Ανάγκης δε φαίνονται να αντεπεξέρχονται. Οι ασκήσεις ετοιμότητας που διοργανώνονται από τις Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις είναι θετικές, όμως αφορούν περισσότερο την έρευνα και διάσωση. Αυτό σημαίνει ότι δε γίνεται αναπαράσταση όλων των ενεργειών που απαιτούνται (πχ εγκατάσταση καταυλισμών, συμμετοχή εθελοντικών οργανώσεων και πολιτών, έλεγχος των αποθεμάτων σε τρόφιμα, φάρμακα και σκηνές), αλλά μεμονωμένων δράσεων, όπως επέμβαση της Πυροσβεστικής και της ΕΜΑΚ. Τα σώματα άμεσης επέμβασης, όπως η ΕΜΑΚ, χαρακτηρίζονται από αποδεδειγμένη ικανότητα ανταπόκρισης και στρατιωτικές πρακτικές. Οι υπόλοιποι φορείς όμως (Τοπική Αυτοδιοίκηση, πληθυσμός, εθελοντές) δε βρίσκονται μόνιμα σε ετοιμότητα, συνεπώς χρειάζονται περισσότερο αυτές τις ασκήσεις. Κρίνεται λοιπόν σκόπιμο να συμμετέχουν σε μεγαλύτερο βαθμό και με μεγαλύτερη συχνότητα σε αυτές τις ασκήσεις. Στις ελληνικές επιχειρήσεις και σε άλλα οργανωμένα σύνολα του ιδιωτικού τομέα, η διαχείριση έκτακτων αναγκών είναι δευτερεύοντα, αν όχι άγνωστα θέματα. Οι ασκήσεις εκκένωσης και διαφυγής, κρίνονται απαραίτητες όχι μόνο για προετοιμασία σε περίπτωση σεισμού αλλά και ατυχήματος. Το Κέντρο Επιχειρήσεων που συστήθηκε στην ΓΓΠΠ έχει τις εξής αρμοδιότητες: Κατεύθυνση και συντονισμό του έργου των Πολιτικών Δυνάμεων της χώρας κατά τη διάρκεια φυσικού ή τεχνολογικού καταστροφικού φαινομένου. Τήρηση στοιχείων της υλικοτεχνικής υποδομής και του ανθρώπινου δυναμικού των Πολιτικών Δυνάμεων. Επιβεβαίωση εφαρμογής των προβλεπόμενων σχεδίων πολιτικής προστασίας από Περιφέρειες / Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις και τους λοιπούς φορείς της χώρας. Διαχείριση της πληροφορίας σχετικά με έκτακτα γεγονότα. Το συντονιστικό έργο του ΚΕΠΠ συνεπικουρείται από δύο Κινητά Κέντρα Πολιτικής Προστασίας. Είναι μια πολύ θετική εξέλιξη για το συντονισμό των δυνάμεων Πολιτικής Προστασίας και είναι εξοπλισμένο με σύγχρονα τηλεπικοινωνιακά και οπτικοακουστικά μέσα και συστήματα πληροφορικής.

75 4 ο Κεφάλαιο: Αξιολόγηση της Αντισεισμικής Προστασίας στην Ελλάδα Σύμφωνα με τη Θεωρία και τη Διεθνή Πρακτική Ανταπόκριση Οι πρώτες ενέργειες μετά το σεισμό γίνονται κάτω από μεγάλη πίεση και οι διαχειριστές της σεισμικής κρίσης βρίσκονται υπο τον κίνδυνο κάποιου λάθους που μπορεί να λάβει μεγάλες διαστάσεις. Οι αντιδράσεις του πληθυσμού είναι απρόβλεπτες και συχνά επικρατεί ψυχολογία του όχλου. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ασκούν ιδιαίτερες πιέσεις. Κάτω από αυτές τις συνθήκες συνήθως οι διαχειριστές καταβάλλουν συχνά υπεράνθρωπες προσπάθειες. Η ανταπόκριση λοιπόν εξαρτάται από την προετοιμασία. Η ικανότητα επέμβασης στην ελληνική περίπτωση θεωρείται ικανοποιητική, όμως συχνά εξαρτάται περισσότερο από την ικανότητα και την αυτοθυσία κάποιων ανθρώπων και λιγότερο από το σύστημα επέμβασης, δεδομένου του γεγονότος ότι σχέδια έκτακτης ανάγκης δεν υπάρχουν σε όλες τις περιπτώσεις. Η μεταφορά και περίθαλψη των τραυματισμένων αλλά και οι προσπάθειες έρευνας και διάσωσης από τους τελευταίους σεισμούς έχουν κριθεί θετικές. Ιδιαίτερος είναι ο ρόλος της Ειδικής Μονάδας Αντιμετώπισης Καταστροφών (ΕΜΑΚ) που δημιουργήθηκε το 1986 και έκτοτε έχει συνεισφέρει πολύ στη διάσωση ανθρώπων. Στον τομέα προσωρινών αναστηλώσεων των κτισμάτων, οι μηχανικοί του ΥΠΕΧΩΔΕ και του ΟΑΣΠ επιδεικνύουν επαγγελματισμό και εργάζονται κάτω από αντίξοες συνθήκες. Στο σεισμό του 1999 στην Αθήνα, τα μέτρα διάσωσης και αρχικής μετεγκατάστασης λειτούργησαν σχετικά αποτελεσματικά. Ο χαρακτηρισμός των κτιρίων, η τήρηση της τάξης από αστυνομία και στρατό, η χορήγηση τροφίμων, και η κάλυψη υγειονομικών αναγκών έγιναν με κινητοποίηση χιλιάδων δημοσίων υπαλλήλων και ιδιωτών. Υπήρξαν όμως και αρκετά προβλήματα. Κατ αρχάς, σύμφωνα με το σχέδιο Ξενοκράτης, οι Δήμοι θα έπρεπε σε ανύποπτο χρόνο να έχουν ορίσει χώρους για τη δημιουργία καταυλισμών, κάτι που σε πολλές περιπτώσεις δεν έγινε και οι σκηνές στήνονταν σε ακατάλληλους χώρους. Ένα μεγάλο πρόβλημα που αντιμετώπισαν ήταν αυτό της αποκομιδής των ερειπίων των κατεστραμμένων ή κατεδαφισμένων κτιρίων. Αρχικά το ΥΠΕΧΩΔΕ απαγόρεψε τον καθαρισμό των μπαζών διότι τα ερείπια αποτελούσαν αποδεικτικά στοιχεία για τα αίτια κατάρρευσης. Ωστόσο, μέχρι και 1 χρόνο μετά στοιβάζονταν τόνοι ερειπίων σε οικόπεδα του Δήμου Μενιδίου. Συνεπώς, το σημείο που χωρεί βελτίωση είναι η εκπόνηση, δοκιμή και επικαιροποίηση των σχεδίων έκτακτης ανάγκης και η συνεργασία όλων των φορέων. Συνοψίζοντας, ο τομέας της ανταπόκρισης έχει βελτιωθεί τα τελευταία χρόνια, κυρίως λόγω της ίδρυσης της ΕΜΑΚ που έχει την αρμοδιότητα έρευνας και διάσωσης.

76 4 ο Κεφάλαιο: Αξιολόγηση της Αντισεισμικής Προστασίας στην Ελλάδα Σύμφωνα με τη Θεωρία και τη Διεθνή Πρακτική 75 Ωστόσο, το τελικό αποτέλεσμα εξαρτάται από την επιχειρησιακή ικανότητα των δημοτικών, νομαρχιακών και περιφερειακών φορέων, η οποία μπορεί να βελτιωθεί με τη σύνταξη και δοκιμή σχεδίων έκτακτης ανάγκης. 4. Αποκατάσταση Ένα πρώτο μέλημα της αποκατάστασης είναι ο τρόπος στέγασης. Συχνά υπάρχει το δίλημμα της διανομής σκηνών ή της κατασκευής καταυλισμών για τους άστεγους. Μετά το σεισμό της Καλαμάτας το 1986, ο τότε Δήμαρχος είχε υποστηρίξει ότι «Tα λυόμενα είναι ύστατη λύση και πάντα η χρήση τους πρέπει να είναι λελογισμένη, αφού η ύπαρξή τους επηρεάζει αρνητικά την κοινωνική ζωή στις πληγείσες από το σεισμό πόλεις». Παρόλα ταύτα, πιθανόν λόγω του επερχόμενου χειμώνα, δημιουργήθηκαν καταυλισμοί μετά το σεισμό της Αθήνας οι οποίοι μέχρι το Μάιο του 2002 κατοικούνται. Για την άμεση έναρξη των επισκευών δεν εκδίδεται συνήθως ένας Προσωρινός Αντισεισμικός Κανονισμός Έκτακτης Ανάγκης, αλλά σε περίπτωση ιδιαίτερα ισχυρού σεισμού (όπως αυτού της Αθήνας) αναθεωρείται ο προηγούμενος. Η αποκατάσταση δικτύων στην Ελλάδα θεωρείται σχετικά ικανοποιητική, ενώ τα δημόσια κτίρια παρουσιάζουν αργούς ρυθμούς αποκατάστασης, κυρίως λόγω του μεγέθους τους και τω λειτουργιών που επιτελούν. Τα βασικά μέτρα ανασυγκρότησης για τους μεγάλους σεισμούς περιλαμβάνουν α) δάνεια επισκευών, β) επιδότηση δανείου, γ) επιδότηση ενοικίου και συγκατοίκησης. Αυτά τα μέτρα απευθύνονται σε ιδιώτες και επιχειρήσεις. Ανακοινώνονται κατευθείαν μετά από ένα μεγάλο σεισμό και στηρίζονται σε νόμο του Αυτή η πρακτική είναι κατανοητή και δικαιολογείται λόγω των πιέσεων που δέχεται η πολιτική ηγεσία. Όμως η εκτίμηση των οικονομικών ζημιών και ο σχεδιασμός της αποκατάστασης είναι δύσκολο να γίνει σε μία ή δύο μέρες. Η τομεακή κατανομή του σχεδίου και η διαβούλευση με τις επιχειρήσεις για να υπολογισθεί το εκτιμώμενο κόστος και να σχεδιαστεί η αποκατάσταση δεν είναι μια συνήθης πρακτική στην Ελλάδα. Η εκπόνηση ενός σχεδίου αποκατάστασης προσεισμικά είναι ευαίσθητο ζήτημα διότι λαμβάνει ως δεδομένο ένα επίπεδο καταστροφής που όλοι εύχονται να μη συμβεί. Όμως προβλέπει μια ρεαλιστική πιθανότητα και γι αυτό αποτελεί μέρος του σχεδίου της Καλιφόρνια. Αναφορικά με την οικονομική ανασυγκρότηση, στο σεισμό του 1999 στην Αθήνα εκτός από τα δάνεια είχε προβλεφθεί μετεγκατάσταση των επιχειρήσεων σε Βιομηχανικά και Βιοτεχνικά Πάρκα. Η υποδομή που υπήρχε στην Αθήνα σε τέτοιους χώρους ήταν ελάχιστη και δε μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες. Παράλληλα, υπήρξαν προβλήματα και στην

77 4 ο Κεφάλαιο: Αξιολόγηση της Αντισεισμικής Προστασίας στην Ελλάδα Σύμφωνα με τη Θεωρία και τη Διεθνή Πρακτική 76 καταβολή των δανείων 1. Τα αποτελέσματα της προσπάθειας ανασυγκρότησης των επιχειρήσεων δεν ανακοινώθηκαν. Αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι τα μέτρα δεν είναι χρήσιμα. Είναι χρήσιμα παρ όλες τις δυσκολίες που εμφανίζει η εφαρμογή τους και αποτελούν σημαντικό κόστος για τον Προϋπολογισμό της χώρας. Υπαγορεύονται όμως περισσότερο από τη βραχυπρόθεσμη ανάγκη ανακούφισης και λιγότερο από την ανάγκη για μια μακροχρόνια πολιτική αποκατάστασης που θα έχει στόχους και θα παρακολουθείται. Η περίπτωση της Καλαμάτας βέβαια, υπογραμμίζει τη σημασία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης κατά τη φάση της ανασυγκρότησης. Μετά το σεισμό ανακοινώθηκε στον Τύπο νομοσχέδιο του ΥΠΕΧΩΔΕ για τη σύσταση του Οργανισμού Ασφάλισης έναντι Φυσικών Καταστροφών. (ΟΑΦΚ) και την παράλληλη υποχρέωση ασφάλισης όλων των κτιρίων είτε σε αυτό τον οργανισμό είτε σε ασφαλιστική εταιρεία. Το νομοσχέδιο προβλέπει ότι τα κτίρια θα ασφαλίζονται για συγκεκριμένο ποσό που θα καθορίζεται με βάση διάφορους παράγοντες, όπως η αντικειμενική αξία, η ποιότητα κατασκευής, η «ηλικία» της οικοδομής και η ποιότητα των υλικών. Θα ορίζεται η μέγιστη αξία για την οποία θα παρέχεται η κάλυψη, ενώ θα υπάρχει σύστημα προσαρμογής στα νέα δεδομένα της αγοράς. Σε περίπτωση φυσικής καταστροφής η αποζημίωση θα δίνεται μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα. Ακόμα όμως δεν έχει ψηφιστεί ο αντίστοιχος νόμος. Όσον αφορά το γενικότερο ανασχεδιασμό της χωροταξικής πολιτικής και τον έλεγχο χρήσεων γης, ουσιαστικά δηλαδή την ορθολογικοποίηση του πολεοδομικού σχεδιασμού ως αποτέλεσμα των σεισμών της τελευταίας δεκαετίας, έγιναν κάποιες νομοθετικές μεταρρυθμίσεις. Θετική είναι η θέσπιση στον οικιστικό νόμο 2508/97 της υποχρεωτικής εκπόνησης μικροζωνικών μελετών για τις περιοχές που εντάσσονται σε σχέδιο πόλεως, προκειμένου να εξασφαλίζεται η οικιστική καταλληλότητα των περιοχών αυτών. Όμως το πρόβλημα στην Ελλάδα έγκειται λιγότερο στην έλλειψη ρυθμίσεων και περισσότερο στην εφαρμογή των ήδη υπαρχόντων. Η επέκταση των πολεοδομικών σχεδίων εξακολουθεί να γίνεται καταρχήν σε ήδη δομημένες περιοχές και η δημιουργία κοινόχρηστων χώρων άρα και η αποσυγκέντρωση να περιορίζεται από την υπάρχουσα ιδιωτική δόμηση. Γενικά, η τάση που ακολουθείται στον τομέα του ανασχεδιασμού τα τελευταία χρόνια είναι θετική, όμως αντιμετωπίζονται σοβαρές δυσκολίες στην υλοποίησή της. Η έλλειψη κτηματολογίου, η πολυπλοκότητα του 1 Η Ένωση Ελληνικών Τραπεζών εντόπισε το πρόβλημα στις εγγυήσεις που δίνει το ελληνικό δημόσιο στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα για να προχωρήσουν σε δάνεια προς τις σεισμόπληκτες επιχειρήσεις.

78 4 ο Κεφάλαιο: Αξιολόγηση της Αντισεισμικής Προστασίας στην Ελλάδα Σύμφωνα με τη Θεωρία και τη Διεθνή Πρακτική 77 ιδιοκτησιακού καθεστώτος στην Ελλάδα, η έλλειψη στρατηγικού χωροταξικού σχεδιασμού, η σχεδίαση ρυμοτομικού σχεδίου με βάση την υπάρχουσα διάρθρωση της έγγειας ιδιοκτησίας και άλλοι παράγοντες, καθιστούν τον ανασχεδιασμό δυσχερή.

79 78 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Ένας σημαντικός περιορισμός κατά το σχεδιασμό της αντισεισμικής πολιτικής είναι το κόστος της. Η επιλογή του κόστους μπορεί να γίνει με κοινωνικό διάλογο, όμως την τελική επιλογή και την ευθύνη αναλαμβάνει η εκάστοτε κυβέρνηση. Κατά συνέπεια, όταν θα εκδηλωθεί ο σεισμός, ο λαός θα κρίνει εκ του αποτελέσματος την κυβέρνηση, και όχι όλους τους υπόλοιπους φορείς που συμμετείχαν στην εκπόνησή του προγράμματος. Και επειδή τα αποτελέσματα του σεισμού δε μπορούν να προεκτιμηθούν με ακρίβεια, αρκεί μια ατέλεια στο σχεδιασμό ή στην υλοποίηση της πολιτικής και ο λαός θα κρίνει αρνητικά ολόκληρη την πολιτική και βέβαια την κυβέρνηση που την εφάρμοσε. Για παράδειγμα, υπάρχει περίπτωση να διατεθούν σημαντικοί πόροι για την ενδυνάμωση των κατασκευών και την πολιτική προστασία, αλλά να προκληθεί μεγάλος αριθμός θυμάτων λόγω άλλων παραγόντων, όπως η αναπάντεχα μεγάλη ένταση του σεισμού. Συνοψίζοντας, υπάρχουν σημαντικές πολιτικές δυσκολίες στην άσκηση πολιτικής μείωσης καταστροφών που οφείλονται στην έλλειψη προβλεψιμότητας των φυσικών φαινομένων και των επιπτώσεών τους. Αυτή η έλλειψη προβλεψιμότητας του αποτελέσματος της αντισεισμικής πολιτικής μπορεί να αποθαρρύνει μια Κυβέρνηση από το να ξεκινήσει και να συνεχίσει ένα πολυδάπανο και χρονοβόρο πρόγραμμα που θα έχει αμφίβολα αποτελέσματα. Εξάλλου, η πίεση που δέχεται από την κοινωνία σε περιόδους σεισμικής ηρεμίας - όταν δηλαδή πρέπει να γίνουν οι ενέργειες - είναι γενικά μειωμένη. Αυτός φαίνεται να είναι ένας από τους λόγους που και στην Ελλάδα η αντισεισμική πολιτική άρχισε να συζητείται μετά τους σεισμούς του 1979 στη Θεσσαλονίκη και 1981 στην Πάρνηθα. Από την αρχή όμως θεωρήθηκε ως ένα «σεισμολογικό» θέμα, υπό την έννοια ότι δεν προωθήθηκε ο τομέας της διαχείρισης καταστροφών, αλλά περισσότερο οι τομείς σεισμολογικής έρευνας. Ιδρύθηκε το ΙΤΣΑΚ, αρμόδιο για θέματα αντισεισμικών κατασκευών και χρηματοδοτήθηκε το ΒΑΝ, με την ελπίδα ότι θα μπορέσει να επιτύχει πρόγνωση σεισμών. Η ίδρυση του ΟΑΣΠ κάλυψε ένα βασικό κενό στην αντισεισμική προστασία της χώρας. Όμως η ίδρυσή του δεν εντάχθηκε σε ένα συνολικότερο πρόγραμμα. Αντίθετα, κλήθηκε εκείνος να επιτελέσει το σχεδιασμό, σύμφωνα με τον ιδρυτικό του νόμο. Τα μέσα όμως που του δόθηκαν, πέρα από την επιχορήγηση και το προσωπικό δεν ήταν επαρκή.

80 Συμπέρασμα 79 Για παράδειγμα, ο ΟΑΣΠ δε συμμετείχε στο χωροταξικό σχεδιασμό που είναι μέρος του αντισεισμικού σχεδιασμού, ούτε ήταν ο βασικός φορέας που να αναλαμβάνει επιχειρησιακή δράση. Για να επιτελέσει το σκοπό του δηλαδή ο ΟΑΣΠ, και να επηρεάσει όλους τους τομείς που συμβάλλουν στην αντισεισμική προστασία, έπρεπε πιθανόν να έχει το χαρακτήρα Υπουργείου. Συνεπώς, από τη δεκαετία του 1980 και μέχρι πρόσφατα, η αντισεισμική πολιτική εστιάστηκε στη σεισμολογική έρευνα, στην έλλειψη ενός μακρόπνοου σχεδίου και κυρίως στα μέτρα αποκατάστασης. Ήταν μια «παθητική» πολιτική αφού είχε τη φιλοσοφία θεραπείας, παρά πρόληψης. Μετά το σεισμό του 1999 οι προσπάθειες εντάθηκαν, ελήφθησαν κάποια μέτρα από το ΥΠΕΧΩΔΕ (βλ. Παράρτημα 1) και γίνεται προσπάθεια εκσυγχρονισμού της Πολιτικής Προστασίας. Η συνέχιση αυτών των μέτρων και η ένταξή τους σε ένα γενικότερο πρόγραμμα μείωσης σεισμικού κινδύνου, του οποίου η υλοποίηση θα είναι σταθερή και δε θα εξαρτάται από την εμφάνιση σεισμών, μπορεί να μετατρέψει την «παθητική» σε ενεργητική πολιτική. Αναφορικά με το βαθμό ορθολογικότητας της ελληνικής αντισεισμικής πολιτικής μέχρι τα τελευταία χρόνια, το συμπέρασμα είναι ότι δε θα μπορούσε η αντισεισμική πολιτική να είναι ορθολογική, τη στιγμή που κάποια από τα στοιχεία που τη συνθέτουν είναι ανορθολογικά. Πιο συγκεκριμένα, από τη στιγμή που υπήρξαν για πολύ καιρό ή υπάρχουν ακόμα ελλείψεις: Στο μακροπρόθεσμο σχεδιασμό Στον έλεγχο του χώρου και της ποιότητας δόμησης Στην ύπαρξη Κτηματολογίου Στην οργανωμένη ενημέρωση και συμμετοχή των πολιτών Στην ικανότητα επέμβασης Στην αξιοποίηση των εθελοντών Στη συνειδητοποίηση από την πλευρά των πολιτών της ανάγκης τήρησης των κανόνων δόμησης Στη μέχρι πρότινος οργάνωση του κράτους στον τομέα της Πολιτικής Προστασίας Στη συμμετοχή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης Η πρακτική που ακολουθήθηκε μέχρι πρόσφατα ήταν η δημιουργία και η ελλιπής συχνάχρηματοδότηση δομών που δεν εντάσσονταν σε ένα γενικότερο πρόγραμμα. Αντίθετα, η ελληνική πολιτεία όπως και η κοινωνία κατά τη δεκαετία του 1980 στήριξε μεγάλο μέρος της αντισεισμικής πολιτικής σε ένα μικρό κομμάτι της έρευνας, δηλαδή την πρόγνωση και

81 Συμπέρασμα 80 αυτό κατά κανόνα χωρίς ανοιχτά 1 προγράμματα. Αυτό ήταν πολύ θετικό για την πρόοδο της επιστήμης, όμως είχε και την εξής αρνητική επίπτωση: θεωρήθηκαν βασικοί αρμόδιοι αντισεισμικής πολιτικής οι σεισμολόγοι και τους αποδόθηκε και η σχετική δημοσιότητα. Ο εν λόγω κλάδος δε μπόρεσε να τηρήσει μια δεοντολογία μη δημοσιοποίησης των διαφορετικών απόψεων και αυτό είχε ως αποτέλεσμα να συνδεθεί ευθέως η πιθανότητα πρόγνωσης με την πιθανότητα μείωσης του σεισμικού κινδύνου. Με άλλες λέξεις, δημιουργήθηκε η εντύπωση πως ο μόνος τρόπος αντιμετώπισης του σεισμού είναι η πρόγνωση και παραμερίστηκε ο κλάδος διαχείρισης φυσικών καταστροφών. Παρόλα ταύτα, τα τελευταία χρόνια σημειώνονται προσπάθειες εξορθολογισμού. Η ανανέωση του Αντισεισμικού Κανονισμού, ο νέος οικιστικός νόμος 2, η δημιουργία και εκσυγχρονισμός (διαμέσου του νέου νόμου) της Πολιτικής Προστασίας, η σύσταση Μητρώου Κατασκευαστών Ιδιωτικών Έργων και άλλα μέτρα, θα συμβάλλουν -στο βαθμό που θα εφαρμοστούν- στην αντισεισμική θωράκιση της χώρας. Μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1999 στην Αθήνα, που χτύπησε ίσως την πιο πυκνοκατοικημένη περιοχή της Ελλάδας (η οποία σημειωτέον σύμφωνα με τον Αντισεισμικό Κανονισμό θεωρείτω περιοχή μέτριας σεισμικότητας 3 ) εντάθηκαν οι προσπάθειες και τα μέτρα. Αναφορικά με το βαθμό κατά τον οποίο η ελληνική περίπτωση ακολουθεί τη θεωρία μείωσης σεισμικού κινδύνου μπορούν να συναχθούν κάποια συμπεράσματα. Δεν έχει εκπονηθεί ένα εθνικό σχέδιο μείωσης σεισμικού κινδύνου. Σύμφωνα με η θεωρία, η εκπόνηση ενός τέτοιου σχεδίου προϋποθέτει τη σύμπραξη της διοίκησης, σεισμολόγων, μηχανικών, εκπροσώπων κοινωνικών ομάδων, οικονομολόγων, τοπικής αυτοδιοίκησης και ιδιωτικού τομέα, έτσι ώστε το σχέδιο να έχει αρτιότητα και να είναι οικονομικά και κοινωνικά εφικτό. Δεν υπάρχουν περιοχές και κίνητρα ενίσχυσης ήδη υπαρχουσών κατασκευών, οι λεγόμενες Ζώνες Οικιστικής Βελτίωσης Δεν υπάρχει ακόμα υποχρεωτική ασφάλιση, όμως έχει ανακοινωθεί στον Τύπο σχετικό νομοσχέδιο. Δεν υπάρχουν ενημερωτικές εκστρατείες για τον πληθυσμό. Η ενημέρωση στα σχολεία είναι πολύ θετική, όμως η αξιοποίηση των μέσων μαζικής ενημέρωσης για την ευαισθητοποίηση του πληθυσμού είναι ανεπαρκής. 1 Ανοιχτά είναι τα προγράμματα που μπορεί να δηλώσει συμμετοχή οποιοσδήποτε επιστήμονας. 2 Ν. 2508/97 3 Ο Αντισεισμικό Κανονισμός χωρίζει την Ελλάδα σε τρεις κατηγορίες περιοχών, στις οποίες αναμένεται μέχρι ορισμένης έντασης σεισμός. Όλη η Αθήνα εντάσσεται στη δεύτερη κατηγορία.

82 Συμπέρασμα 81 Δε διοργανώνονται ευρείας κλίμακας ασκήσεις ετοιμότητας που να συμμετέχουν μεγάλες ομάδες πληθυσμών. Το παράδειγμα της Ιαπωνίας είναι το πιο χαρακτηριστικό αυτής της πρακτικής, αφού υπάρχει και ιδιαίτερη μέρα πρόληψης και τότε διοργανώνονται ασκήσεις που λαμβάνει μέρος σχεδόν όλος ο πληθυσμός. Η χρηματοδότηση του προσεισμικού σχεδιασμού δεν είναι σταθερή, αλλά εξαρτάται από την εκδήλωση του σεισμού. Αυτό εμποδίζει την άσκηση σταθερής και μακρόπνοης πολιτικής. Δεν έχει γενικευθεί η χρήση μικροζωνικών μελετών και χάρτη τρωτότητας υπαρχουσών κατασκευών κατά το χωροταξικό σχεδιασμό. Συγκεκριμένα, το σύστημα χωροταξικού σχεδιασμού στην Ελλάδα παρουσιάζει ιδιαίτερες ελλείψεις. Γίνεται προσπάθεια τα τελευταία χρόνια να βελτιωθεί αυτό το σύστημα, όμως τα αποτελέσματα θα αργήσουν να γίνουν ορατά. Οι ιδιωτικές εταιρείες συχνά δεν τηρούν τους κανόνες αντισεισμικής ασφάλειας 1 και δεν ακολουθούν την πρακτική εκπόνησης σχεδίου έκτακτης ανάγκης. Οι τοπικές κοινωνίες δεν ενεργοποιούνται κατά την προσεισμική περίοδο. Δεν υπάρχουν διαδεδομένες εθελοντικές οργανώσεις σε επίπεδο δήμου και δεν δραστηριοποιούνται στην αύξηση της ετοιμότητας των κατοίκων μέσω ασκήσεων. Συνήθως, δεν ασκούν πίεση προς την Κυβέρνηση κατά την προσεισμική περίοδο για αύξηση του επιπέδου ασφαλείας. Μόνο κατά την περίοδο της αποκατάστασης ασκούν ιδιαίτερες πιέσεις για να επιτύχουν καλύτερα μέτρα. Αυτή η στάση έχει συμβάλλει στην τάση της κεντρικής Διοίκησης να προσανατολίζεται περισσότερο στα μέτρα αποκατάστασης και λιγότερο στα μέτρα πρόληψης. Αυτή είναι μια παθητική αντισεισμική πολιτική για την οποία έχουν μερίδιο ευθύνης και οι τοπικές κοινωνίες. Το θεσμικό πλαίσιο συνεργασίας των κρατικών αρχών με τις εθελοντικές οργανώσεις, ενώ προβλέπεται στον πρόσφατο νόμο περι Πολιτικής Προστασίας, δεν έχει φτάσει στα επιθυμητά επίπεδα. Δε χρησιμοποιείται η τεχνογνωσία και οι ικανότητες μη κυβερνητικών οργανώσεων που μπορούν να συμβάλλουν σε όλες τις φάσεις άσκησης αντισεισμικής πολιτικής, από το σχεδιασμό μέχρι την ανασυγκρότηση. Ιδιαίτερα κατά τη φάση του σχεδιασμού, δε μπορεί παρα να ληφθεί υπόψη η γνώμη κάποιων κοινωνικών ομάδων που θα κληθούν στη συνέχει να εφαρμόσουν πτυχές αυτών των πολιτικών. 1 Οι υποθέσεις της κατάρρευσης της εταιρείας Ricomex, Faran και άλλων από το σεισμό του 1999 στην Αθήνα δεν έχουν εκδικαστεί ακόμη. Το γεγονός όμως ότι η κατάρρευση αυτών των κτιρίων ήταν ολική, και προκάλεσε ανθρώπινες απώλειες προκαλούν βάσιμες υποψίες ότι οι εν λόγω επιχειρήσεις δεν τηρούσαν τους κανόνες αντισεισμικής ασφάλειας

83 Συμπέρασμα 82 Η ατομική πρακτική των πολιτών ακολουθεί και αυτή μια παθητική στάση, αφού οι πολίτες συχνά δεν τηρούν τους κανόνες αντισεισμικής προστασίας, αλλά απαιτούν βοηθήματα αποκατάστασης από το κράτος και επιρρίπτουν ευθύνες στους κρατικούς φορείς μη αναγνωρίζοντας την ατομική ευθύνη. Στον τομέα του συντονισμού των υπηρεσιών, η θεωρία κρίνει αποτελεσματικότερη τη διενέργεια αυτού του συντονισμού από μια υπηρεσία που υπάγεται κατευθείαν στον πρόεδρο ή τον πρωθυπουργό. Στη ελληνική περίπτωση η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας υπάγεται στο Υπουργείο Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης. Βέβαια, δε μπορεί να μεταφερθεί μια θεωρία που έχει γραφεί σύμφωνα με τα αγγλοσαξωνικά πρότυπα διοίκησης στην Ελλάδα, όμως είναι αλήθεια ότι μια υπηρεσία με τις αρμοδιότητες και την ευθύνη της Πολιτικής Προστασίας πρέπει να διαθέτει το κατάλληλο κύρος μέσα στο διοικητικό κόσμο. Η υπαγωγή της σε ένα Υπουργείο είναι πρακτική σχεδόν όλων των ευρωπαϊκών χωρών, συνεπώς δε μπορεί να συνδεθεί η αποτελεσματικότητα με το ιεραρχικό επίπεδο υπαγωγής. Στην ελληνική περίπτωση η ΓΓΠΠ είναι νεοπαγής υπηρεσία, συνεπώς είναι λογικό να χρειάζεται κάποιο χρόνο ουσιαστικής ένταξης στο διοικητικό σύστημα. Παράλληλα, η επικοινωνία της κεντρικής μονάδας με την Τοπική Αυτοδιοίκηση μπορεί να επιτευχθεί αφενός μεν με τη χρήση σύγχρονης τεχνολογίας, αφετέρου δε με την επιχειρησιακή ετοιμότητα Περιφερειών, Ν.Α. και Δήμων, πράγμα που προϋποθέτει σύνταξη και επικαιροποίηση σχεδίων έκτακτης ανάγκης από την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Σε αυτόν τον τομέα η Τοπική Αυτοδιοίκηση υστερεί 1, αφού καμία Περιφέρεια και οι περισσότερες Ν.Α. δεν έχουν υποβάλλει σχέδια. Για τον ίδιο λόγο είναι σημαντική είναι η ετοιμότητα των Δήμων, ιδιαίτερα στα μεγάλα αστικά κέντρα. Η σύνταξη μνημονίων ενεργειών από τους Δήμους, η στελέχωσή τους με όχι πολλά, αλλά- εκπαιδευμένα άτομα και η ικανότητα επικοινωνίας τους με το Κέντρο Επιχειρήσεων κρίνεται επιβεβλημένη. Στον τομέα την ανταπόκρισης δεν είναι εύκολο να αξιολογηθεί η ελληνική επιχειρησιακή ικανότητα, ωστόσο στο σεισμό της Αθήνας το 1999 η κρατική κινητοποίηση χαρακτηρίσθηκε ικανοποιητική. Σε περίπτωση όμως ισχυρού σεισμού που θα εκδηλωθεί σε κάποια απομακρυσμένη περιοχή, η ταχύτητα επέμβασης θα εξαρτηθεί τόσο από τη ροή πληροφορίας περιφέρειας κέντρου, όσο και από την ταχύτητα λήψης και εφαρμογής των αποφάσεων των τοπικών και κεντρικών υπηρεσιών πολιτικής προστασίας. Αυτό το πρόβλημα καλείται να επιλύσει ο πρόσφατος νόμος περί Πολιτικής Προστασίας και τα στελέχη της ΓΓΠΠ. 1 Βλέπε σελ.54

84 Συμπέρασμα 83 Στη φάση της αποκατάστασης η θεωρία αναφέρει την εκπόνηση τομεακών και συνολικού σχεδίου. Η ελληνική πρακτική είναι να παραχωρούνται βοηθήματα σύμφωνα με μια ρύθμιση από το 1979, δηλαδή ακολουθείται η ίδια πρακτική στους σεισμούς την τελευταία 25ετία. Η εκπόνηση ενός σχεδίου γίνεται αρκετά γρήγορα, αφού τα μέτρα αποκατάστασης ανακοινώνονται λίγες μέρες μετά το σεισμό. Όσον αφορά το σχέδιο οικονομικής αποκατάστασης η θεωρία αναφέρει ότι πρέπει να γίνεται με τη συνδρομή του κράτους, των ιδιοκτητών, των μάνατζερ και των εκπροσώπων των εργαζομένων. Αυτή η πρακτική δεν είναι συνήθης στην Ελλάδα. Ένα από τα μέτρα που εξαγγέλλονται μετά το σεισμό είναι τα κίνητρα μεταστέγασης των επιχειρήσεων προς Βιομηχανικά και Βιοτεχνικά Πάρκα. Η αλήθεια είναι όμως ότι η υποδομή σε τέτοια πάρκα είναι μηδαμινή στην Ελλάδα. Συνεπώς αυτό το μέτρο μολονότι είναι θετικό δεν έχει αποτέλεσμα. Επιπρόσθετα, δεν τηρείται απολογιστικό μητρώο των επιχειρήσεων που επλήγησαν από το σεισμό και του ποσοστού από αυτές που συνέχισε τη δραστηριότητά του μετά, για να αξιολογηθεί και η αποτελεσματικότητα των μέτρων. Συνεπώς η Δημόσια Διοίκηση δεν έχει μια διαδικασία ανατροφοδότησης στοιχείων για να εξετάσει το ενδεχόμενο αλλαγής του θεσμικού πλαισίου που διέπει την αποκατάσταση. Δεν είναι σαφής ο τρόπος κοστολόγησης των απωλειών και ο υπολογισμός των αποτελεσμάτων από τα μέτρα που πρόκειται να ληφθούν. Αυτό έχει συνέπειες και στην οικονομική ανασυγκρότηση της πληγείσας περιοχής. Ο ανασχεδιασμός είναι επίσης μακροπρόθεσμος και πρέπει να αξιοποιηθεί για τη μεγιστοποίηση της οικονομικής ανάπτυξης της περιοχής, την αποσυγκέντρωση και την περαιτέρω ενδυνάμωσή της κατά του σεισμού. Σε αυτό το σημείο η πολιτική δεν είναι σταθερή. Ο ανασχεδιασμός μετά το σεισμό της Καλαμάτας θεωρήθηκε επιτυχημένος. Στο Αίγιο και σε πολλές περιοχές της Αθήνας, μετά τους αντίστοιχους σεισμούς, η κατάσταση ήταν διαφορετική. Τα αποτελέσματα εξαρτήθηκαν σε αυτές τις περιπτώσεις από τις πρωτοβουλίες και τις ικανότητες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Ανακεφαλαιώνοντας, το βασικό κομμάτι της θεωρίας αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών στο οποίο η ελληνική πρακτική έχει έλλειψη είναι ο σχεδιασμός και η αξιολόγηση. Είτε πρόκειται για σχεδιασμό χωροταξικό, έκτακτης ανάγκης, αποκατάστασης ή ανασυγκρότησης. Η έλλειψη στόχων δυσχεραίνει την αξιολόγηση και άρα τη βελτίωση. Το σύστημα: εκτίμηση απωλειών - σχεδιασμός - υλοποίηση- αποτελέσματα- αξιολόγηση- ανάδραση - ανασχεδιασμός στην Ελλάδα παρουσιάζει δυσλειτουργίες. Βέβαια, ο σχεδιασμός και η αξιολόγηση προϋποθέτουν και καταλογισμό ευθυνών. Ο καταλογισμός ευθυνών στην Ελλάδα γίνεται συνήθως ανεπίσημα, χωρίς πάντα να υπάρχουν στοιχεία. Και στόχος της

85 Συμπέρασμα 84 κριτικής δεν είναι πάντα η βελτίωση του συστήματος, αλλά οι γενικότερες πολιτικές διαφορές, η έλλειψη αυτοκριτικής και, στην περίπτωση του σεισμού, η απόγνωση. Αναφορικά με το βαθμό που η Ελλάδα αξιοποιεί την τεχνογνωσία των άλλων κρατών στον τομέα της μείωσης σεισμικού κινδύνου μπορεί να ειπωθεί ότι η βασική ανταλλαγή πληροφοριών γίνεται στον τομέα της έρευνας μέσω του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πρόληψης και Πρόβλεψης Σεισμών και των επιστημονικών ιδρυμάτων. Στον τομέα της Πολιτικής Προστασίας υπάρχει συνεργασία με τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και εκπροσώπηση της χώρας στα πλαίσια της Ανοιχτής Μερικής Συμφωνίας για την Αντιμετώπιση των Μεγάλων Καταστροφών (EUR-OPA Major Hazards Agreement). Επειδή όμως στον τομέα της αντισεισμικής προστασίας οι πιο προηγμένες χώρες θεωρούνται οι Η.Π.Α. και η Ιαπωνία, θα μπορούσε να προωθηθεί μια στενότερη συνεργασία σε επίπεδο άσκησης πολιτικής με αυτές τις δυο χώρες. Η μελέτη του παραδείγματος της πολιτείας της Καλιφόρνια θα μπορούσε να προσφέρει εφαρμοσμένη γνώση σχετική με την ελληνική προσπάθεια. Σε αυτό το σημείο πρέπει να αντιπαραβάλλουμε τους διαθέσιμους πόρους 1. Στην Καλιφόρνια μόνο για το οικονομικό έτος 1990 δαπανήθηκαν 75 εκατομμύρια δολάρια για το πρόγραμμα 2 αντισεισμικής προστασίας. Ο πληθυσμός της Καλιφόρνια τότε ήταν περίπου 30 εκατομμύρια. Άρα η κατά κεφαλήν δαπάνη ήταν 2,5 δολάρια. Στη Ελλάδα, η κατά κεφαλήν δαπάνη την ίδια περίοδο ήταν περίπου 17,6 δραχμές 3. Συνεπώς στη σύγκριση λαμβάνεται υπόψη και η οικονομική δυνατότητα του κάθε κράτους. Αυτό που συγκρίνεται δεν είναι το επίπεδο των πόρων, όσο η φιλοσοφία άσκησης πολιτικής μέσω προγραμματισμού και στόχων. Η τάση που διαμορφώνεται στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια παρουσιάζει κάποιες θετικές εξελίξεις που συνοψίζονται: Στην οργάνωση της Πολιτικής Προστασίας σε κεντρικό και τοπικό επίπεδο Στην προσπάθεια βελτίωσης του συστήματος παραγωγής έργων και του χωροταξικού σχεδιασμού μέσω νέων ρυθμίσεων που προωθεί το ΥΠΕΧΩΔΕ (βλ Παράρτημα 1) 1 Όλες οι τιμές είναι σε απόλυτα μεγέθη του Επειδή η διαφορά είναι προφανής, δεν κρίθηκε σκόπιμο ούτε να μεταφρασθούν σε τρέχουσες τιμές, ούτε να υπολογισθούν στο ίδιο νόμισμα. 2 Δε συνυπολογίζεται στο κόστος οι δαπάνες για ήδη υπάρχουσες υπηρεσίες όπως πυροσβεστική, νοσοκομεία κλπ. Πηγή: California at Risk, Seismic Safety Commision, Report SSC 89-02, Sacramento, California Ο απολογισμός του ΟΑΣΠ και του ΙΤΣΑΚ για αυτή την περίοδο ήταν 176 εκ, δρχ. Πηγή: Απολογισμός 1990, Υπουργείο Οικονομικών.

86 Συμπέρασμα 85 Στην αύξηση της χρηματοδότησης του βασικού φορέα αντισεισμικής προστασίας, του ΟΑΣΠ. Εάν αυτή η προσπάθεια μπει στο πλαίσιο ενός ευρύτερου προγράμματος με συγκεκριμένους στόχους, και δεν ατονήσει μετά την παρέλευση μεγάλου διαστήματος από τον καταστροφικό σεισμό του 1999 στην Αθήνα, το επίπεδο αντισεισμική προστασίας στην Ελλάδα μακροπρόθεσμα θα βελτιωθεί. Η μη εφαρμογή των νόμων (όπως του ιδρυτικού νόμου του ΟΑΣΠ που προβλέπει αυξημένη χρηματοδότηση ή η μη εκπόνηση σχεδίων έκτακτης ανάγκης από τις Περιφέρειες και Ν.Α.) αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα. Συνεπώς ένας ιδιαίτερος στόχος για την ελληνική περίπτωση είναι όχι μόνο η δημιουργία θεσμικού πλαισίου που να προωθεί την αντισεισμική προστασία, αλλά και ο έλεγχος της εφαρμογής του. Η προσπάθεια μείωσης του σεισμικού κινδύνου αντικατοπτρίζει τη γενικότερη προσπάθεια του ανθρώπου να αντιμετωπίσει τα φυσικά φαινόμενα. Η έλλειψη προβλεψιμότητας, η αβεβαιότητα των αποτελεσμάτων της πολιτικής, και η δυσκολία αξιολόγησης της επιτυχίας ή μη ενός προγράμματος αποτελούν βασικά χαρακτηριστικά της διαχείρισης φυσικών καταστροφών. Θα μπορούσε μάλιστα να υποστηριχθεί ότι οι πιθανότητες αποτυχίας ενός προγράμματος με τη μορφή ανθρώπινων ή υλικών ζημιών μετά από ένα σεισμό είναι πολύ μεγάλες. Συνεπώς αποτελεί, ίσως δικαιολογημένα, μια δημόσια πολιτική που δύσκολα βρίσκει ανθρώπους -πόσο μάλλον Κυβερνήσεις- έτοιμους να αναλάβουν τον κίνδυνο και τις ευθύνες των αποτελεσμάτων της. Ωστόσο, ένα σύγχρονο κράτος δε μπορεί να μη σχεδιάζει και να υλοποιεί τέτοιου είδους πολιτικές. Η συμμετοχή και η ευθύνη της κοινωνίας σε αυτό το σημείο είναι μεγάλη. Όχι μόνο με το να υποστηρίζει τις προσπάθειες και να τηρεί τους νόμους, αλλά και με το να συμμετέχει με όποιο τρόπο μπορεί. Συγκεκριμένα, οι εθελοντικές οργανώσεις και ο εθελοντισμός γενικότερα είναι άμεσα συνδεδεμένος με όλες τις φάσεις αντισεισμικής προστασίας. Η Ελλάδα έχει ήδη κάνει κάποιες προσπάθειες προς την κατεύθυνση του εκσυγχρονισμού της αντισεισμικής προστασίας. Η αξιοποίηση της επιστήμης, της διεθνούς πρακτικής και των κοινωνικών ομάδων -είτε αυτές είναι μη κυβερνητικές οργανώσεις, είτε είναι εθελοντικές ομάδες- θα συμβάλλει στην επίτευξη ενός υψηλού επιπέδου αντισεισμικής ασφάλειας.

87 86 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Α Ελληνική Παπαδόπουλος, Γ.(2000) Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΣΤΗ ΕΛΛΑΔΑ, Αντιμετώπιση Φυσικών και Τεχνολογικών Καστροφών (Εκδόσεις ΙΩΝ) Παπαζάχος, Κ.Β (1989) ΟΙ ΣΕΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, Εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη Πρωτονοτάριος, Γ, «Γενικά Θέματα Σεισμών Και Το Σεισμικό Πρόβλημα Της Ελλάδας», Περιοδικό Φυσικές Τεχνικές Επιστήμες, 1981 Παπαζάχος, Β., Δρακόπουλος Ι., «ΣΕΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ», Θεσσαλονίκη,1992 Παπαζάχος, Κ.Β., «Σεισμολογική Έρευνα στον Ελληνικό Χώρο και Βασικά Αποτελέσματα Αυτής» Πρακτικά σεμιναρίου CO.P.I.S.E.E., Θεσσαλονίκη, 1979 Οικονόμου, Δ., «Σύστημα χωρικού σχεδιασμού. Η ελληνική πραγματικότητα και η διεθνής εμπειρία», Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών , Α, Β 2000 Ρούφου, Ελένη., «ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗ», Εργασία, ΕΣΔΔ, Αθήνα Ιανουάριος 2001 Λαγουβάρδος, Κωνσταντίνος., «ΦΥΣΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ ΚΑΙ ΘΕΣΜΟΠΟΛΙΤΙΚΑ ΜΕΣΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΠΛΗΜΜΥΡΩΝ», Εργασία, ΕΣΔΔ, Αθήνα Ιανουάριος 2001 Σφακιανάκης, Μ. Κ., «ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΚΡΙΣΕΩΝ», Εκδόσεις Έλλην 1998 ΟΑΣΠ, Δραστηριότητες , Αθήνα 2001 ΟΑΣΠ, Ενημέρωση: Στόχοι και Πρόγραμμα Δράσης , Αθήνα, Ιούνιος 1999 ΟΑΣΠ, «Σεισμός: Η γνώση είναι προστασία», Αθήνα 1999 ΟΑΣΠ, «Επιχειρησιακό & Ερευνητικό Έργο, , Αθήνα 1999 ΥΠΕΧΩΔΕ: «Ένας χρόνος μετά από το σεισμό της 7 ης Σεπτεμβρίου 1999 στην Αττική», Αθήνα, Σεπτέμβριος 2000, Έκδοση ΟΑΣΠ Συμπεράσματα- Προτάσεις Τελικό Πόρισμα Επιτροπής ανοικοδόμησης για την Αποκατάσταση των Υλικών Ζημιών που Προέκυψαν από τον Σεισμό της &ης Σεπτεμβρίου 1999, Δήμος Νέας Φιλαδέλφειας

88 Βιβλιογραφία 87 Β Ξένη Aysan.Y & Davis.J 1990 DISASTERS AND THE SMALL DWELLING. PERSPECTIVES FOR THE UN IDNDR James & James Ashimi, T URBAN PLANNING OF EARTHQUAKES: JAPANESE PERSPECTIVE, Proceedings of US- Japan Workshop on Urban Earthquake Hazards Reduction, Earthquake Engineering Reserch Institution, California Berke, R.P. & Beatley T. (1992) PLANNING FOR EARTHQUAKES: RISKS. POLITICS AND POLICY The John Hoppkins Univercity Press,London Burton,I Kates, W.R. White, F.G. 1993, THE ENVIRONMENT AS HAZARD (2 nd edition) The Guilford Press, N.Y. London Coburn, A. & Spence R., (c1992) EARTHQUAKE PROTECTION, (Willey). Counsil of Europe, Newsletter of the European Centre On Prevention and Forecasting of Earthquakes, Issue No 3, December 1999, Athens. International Civil Defence Directory, Washington 2000 Davis, I & Wilches-Chaux, THE EFFECTIVE MANAGEMENT OF DISASTER SITUATIONS, Disaster Management Centre Guidelines No. 1, Oxford Polytechnic, Headington, Oxford Frampton, Chaffey, Hardwick & McNaught NATURAL HAZARDS, CAUSES, CONSEQUENCES AND MANAGEMENT 1992, Keller, A.Z & Wilson H.C. EMERGENCY PLANNING IN THE 90 S, Proceedings of the Second Conference, Univercity of Bradford, Technical Communications and the British Library Keller, A.Z & Wilson H.C. DISASTER PREVENTION, PLANNING AND LIMITATION, Proceedings of the First Conference, Univercity of Bradford, Technical Communications and the British Library Έκθεση του International Civil Defence Directory, Washington 2000 UNDRO, Shelter After Disaster. Office of United Nations Disaster Relief Coordination (UNDRO) FEMA Strategic Plan , Draft, January 2000 στο site : Development Of The California Earthquake Loss Reduction Plan, California Seismic Safety Commission,1755 Creekside, Oaks Drive, Suite 100 Sacramento, California 95833

89 Βιβλιογραφία 88 California at Risk, Seismic Safety Commision, Report SSC 89-02, Sacramento, California 1989 Development Of The California Earthquake Loss Reduction Plan, California Seismic Safety Commission,1755 Creekside, Oaks Drive, Suite 100 Sacramento, California Recent History Of Japan s Disaster Mitigation And The Impact Of IDNDR, Natural Hazards Review, February 2000 Πηγές από Διαδίκτυο:

90 Παραρτήματα 89 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

91 Παράρτημα 1- Νέες Ρυθμίσεις για την Αντισεισμική Προστασία 90 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1 Νέες Ρυθμίσεις Που Προωθεί Το ΥΠΕΧΩΔΕ Για Την Ενίσχυση Της Αντισεισμικής Προστασίας Το Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. έχει προωθήσει τα τελευταία χρόνια μια σειρά μέτρων και παρεμβάσεων, οι σημαντικότερες από τις οποίες είναι: Η θέσπιση στον οικιστικό νόμο 2508/97 της υποχρεωτικής εκπόνησης μικροζωνικών μελετών για τις περιοχές που εντάσσονται σε σχέδιο πόλεως, προκειμένου να εξασφαλίζεται η οικιστική καταλληλότητα των περιοχών αυτών. Η σύνταξη νέων σύγχρονων και αυστηρών προδιαγραφών τεχνολογίας των υλικών, όπως ο Κανονισμός τεχνολογίας Σκυροδέματος που αναθεωρήθηκε το 1997 και ο Κανονισμός Τεχνολογίας Χαλύβων οπλισμού σκυροδέματος που αναθεωρήθηκε το Με τους κανονισμούς αυτούς διασφαλίζεται η ποιότητα των υλικών αυτών και αναβαθμίζονται τα αντισεισμικά χαρακτηριστικά τους. Τέθηκαν σε εφαρμογή αυστηρές διαδικασίες ελέγχου των υλικών αυτών από τις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες, όπως το ΚΕΔΕ και ο ΕΛOΤ. Θεσμοθετήθηκαν μέτρα διασφάλισης της ποιότητας των Δημοσίων Έργων, κυρίως των κτιρίων και γεφυρών με ειδικές προδιαγραφές εκπόνησης μελετών, έλεγχο ποιότητας υλικών, γεωτεχνικές μελέτες και άλλα. Συστάθηκε στα πλαίσια του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. η Γενική Διεύθυνση Ποιότητας των Έργων καθώς και το Ινστιτούτο Oικονομίας των Κατασκευών (Ι.O.Κ.). Προωθείται η σύσταση του Μητρώου Κατασκευαστών Ιδιωτικών Δομικών Έργων που προβλέπεται στο νέο ΓOΚ. Προωθείται η θεσμοθέτηση τήρησης σε κάθε οικοδομή των μελετών και των αρχείων συντήρησης της οικοδομής στο λεγόμενο ΠΡΑΣΙΝO ΚOΥΤΙ. Επέκταση της χρήσης μικροζωνικών μελετών εναρμονισμένων με τις διατάξεις του Ε.Α.Κ. Η αυστηρή εφαρμογή προδιαγραφών που θεσπίστηκαν με το νόμο 2508/97 σχετικά με την υποχρέωση σύνταξης μελετών οικιστικής καταλληλότητας και η ολοκλήρωση της σύνταξης των νεοτεκτονικών χαρτών της Ελλάδος. Στον τομέα του σχεδιασμού και ελέγχου των κατασκευών: α. Η συνεχής επικαιροποίηση των κανονισμών σχεδιασμού όπως ΕΑΚ και ΕΚΩΣ σε τακτά χρονικά διαστήματα β. Η θεσμοθέτηση της υποχρεωτικής συντήρησης των υφιστάμενων κατασκευών.

92 Παράρτημα 1- Νέες Ρυθμίσεις για την Αντισεισμική Προστασία 91 γ. Η καθιέρωση του υποχρεωτικού και σε τακτά χρονικά διαστήματα προσεισμικού ελέγχου στα κτίρια που στεγάζουν κρίσιμες Υπηρεσίες (δημόσιες υπηρεσίες, εκπαιδευτικά κτίρια, νοσοκομεία, κτίρια παραγωγής ενέργειας, μουσεία) και σημαντικών έργων υποδομής π.χ. γέφυρες, λιμενικές εγκαταστάσεις. δ. Δημιουργία και διατήρηση μητρώου κτιρίου για κάθε ιδιωτικό έργο. Στον τομέα θεσμοθέτησης μέτρων διασφάλισης, όπως ποιότητας των ιδιωτικών και δημόσιων έργων: α. Σύσταση Μητρώου Κατασκευαστών Ιδιωτικών Δομικών Έργων, και των συναφών μέτρων διασφάλισης της ποιότητας ιδιωτικών οικοδομών. β. Σύσταση μητρώου βλαβέντων από σεισμό και αποκατασταθέντων (ή μη) κτιρίων. γ. Εντατική δραστηριοποίηση των Επιθεωρητών Δημοσίων Έργων και της νέας Γενικής Διεύθυνσης Ποιότητας. Στον τομέα της ανάπτυξης τεχνογνωσίας: Ανάπτυξη διαρκούς προγράμματος εφαρμοσμένης έρευνας σε βασικούς τομείς της αντισεισμικής τεχνολογίας και προστασίας. Στον τομέα δημιουργίας αντισεισμικής συνείδησης: α. Αντικειμενική πληροφόρηση του πληθυσμού με σκοπό την ανάπτυξη αντισεισμικής συνείδησης που έχει βάση την αντικειμενική πληροφόρηση. β. Ενημέρωση του πληθυσμού για συνεκτίμηση της τρωτότητας κτιρίου σε φυσικές καταστροφές, ώστε να αποτελεί ένα από τα ουσιαστικά κριτήρια αγοράς του ακινήτου. Στον τομέα της εκπαίδευσης όλης της πυραμίδας των εργαζομένων στη μελέτη και κατασκευή κτιρίων και έργων υποδομής: α. Προγράμματα συνεχιζόμενης εκπαίδευσης και κατάρτισης μηχανικών σε συναφή ζητήματα. β. Προγράμματα και ανάπτυξη εκπαιδευτικού υλικού για την κατάρτιση τεχνιτών όλων των ειδικοτήτων που εμπλέκονται στην κατασκευή. γ. Εκπαίδευση στελεχών τεχνικών υπηρεσιών και περιοδική αξιολόγησή τους όσον αφορά την τεχνική επάρκειά τους.

93 Παράρτημα 2- Οικισμοί & Ζώνες Οικιστικής Επικινδυνότητας στην Ελλάδα 92 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2 Οικισμοί Και Ζώνες Σεισμικής Επικινδυνότητας στην Ελλάδα Χάρτης Ζωνών Σεισμικής Επικινδυνότητας Απόσπασμα από τον Ελληνικό Αντισεισμικό Κανονισμό Ε.Α.Κ-2000., έκδοση ΟΑΣΠ, Αθήνα 2000.

94 Παράρτημα 2- Οικισμοί & Ζώνες Οικιστικής Επικινδυνότητας στην Ελλάδα 93 Οι οικισμοί του ελληνικού χώρου, οι οποίοι δίνονται στο Χάρτη Ζωνών Σεισμικής Επικινδυνότητας. Η πρώτη στήλη δίνει το όνομα του οικισμού, η δεύτερη τον αύξοντα αριθμό στο Χάρτη και η τρίτη τη Ζώνη Σεισμικής Επικινδυνότητας. Απόσπασμα από τον Ελληνικό Αντισεισμικό Κανονισμό Ε.Α.Κ-2000., έκδοση ΟΑΣΠ, Αθήνα 2000.

95 Παράρτημα 2- Οικισμοί & Ζώνες Οικιστικής Επικινδυνότητας στην Ελλάδα 94