TEXNOΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΣΕΡΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΘΕΜΑ:''ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΚΡΑΧ ΤΟΥ 1929''

Transcript

1 TEXNOΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΣΕΡΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΘΕΜΑ:''ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΚΡΑΧ ΤΟΥ 1929'' ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΤΗΣ: ΤΣΑΚΑΛΙΔΟΥ ΑΘΗΝΑΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ:ΧΟΥΛΙΑΡΑΣ ΒΑΣΙΛΗΣ ΣΕΡΡΕΣ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σελ1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 - ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ 1.1 ΟΡΙΣΜΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ Σελ ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΑΚΗ ΦΟΥΣΚΑ Σελ OI MEΓΑΛΥΤΕΡΕΣ ΦΟΥΣΚΕΣ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΕΠΟΧΩΝ Σελ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΔΙΑΚΥΜΑΝΣΕΙΣ Σελ ΠΟΥ ΟΦΕΙΛΟΝΤΑΙ ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΔΙΑΚΥΜΑΝΣΕΙΣ Σελ ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΔΙΑΚΥΜΑΝΣΕΩΝ ΜΕ ΒΑΣΗ 4 Σελ 10 ΘΕΩΡΙΕΣ 1.7 ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΥΦΕΣΗΣ ΤΟΥ 1929 ΜΕ ΒΑΣΗ 3 ΘΕΩΡΙΕΣ Σελ 13 I. ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΥΦΕΣΗΣ ΤΟΥ 1929 Σελ 14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2- ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ Ο Α ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΟΥ ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΕ Η ΑΜΕΡΙΚΗ Σελ Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΟΥ ΧΕΡΒΕΡΤ ΧΟΥΒΕΡ Σελ ΜΙΑ ΕΛΠΙΔΑ ΣΩΤΗΡΙΑΣ Σελ ΧΑΡΡΥ ΤΡΟΥΜΑΝ Σελ 21 KΕΦΑΛΑΙΟ 3 - ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΚΡΑΧ 3.1 ΕΝΑΛΛΑΓΕΣ ΑΡΙΘΜΩΝ ΣΕ ΠΟΛΛΟΥΣ ΤΟΜΕΙΣ ΠΡΙΝ ΕΚΔΗΛΩΘΕΙ ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΚΡΑΧ Σελ ΓΙΑΤΙ ΠΑΡΑΜΕΝΕΙ ΣΤΗΝ ΜΝΗΜΗ ΜΑΣ ΤΟ ΚΡΑΧ ΤΟΥ 1929 Σελ ΠΟΤΕ ΕΜΦΑΝΙΣΤΗΚΑΝ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΣΗΜΑΔΙΑ Σελ 23 0BΚΕΦΑΛΑΙΟ 4-ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΑΙΤΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΧ ΤΟΥ 1929 Σελ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΑΥΣΤΡΙΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ Σελ 30 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 - ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΚΡΑΧ ΣΤΙΣ ΗΠΑ 5.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σελ ΟΙ ΦΗΜΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΡΑΧ Σελ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΣΕ ΑΡΙΘΜΟΥΣ Σελ 38 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 - Η ΔΙΑΧΥΣΗ ΤΟΥ ΚΡΑΧ ΣΤHΝ EΛΛΑΔΑ 6.1 H ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Σελ Ο ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΣ ΤΟΥ ΚΡΑΧ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Σελ Η ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΕΝΑΡΞΗΣ ΤΟΥ ΚΡΑΧ ΣΤΟΝ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟ Σελ Ο ΚΛΑΔΟΣ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ ΤΟ 1929 Σελ Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ Σελ Η ΕΛΛΑΔΑ ΚΗΡΥΣΣΕΤΑΙ ΣΕ ΠΤΩΧΕΥΣΗ Σελ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΧΡΕΟΚΟΠΙΑ Σελ 45 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 - ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΜΕ ΤΗΝ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ 7.1 Η ΚΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ Σελ Η ΚΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Σελ ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΣΗΜΕΡΙΝΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΜΕ ΤΟΥ 1929 Σελ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΟΜΟΙΟΤΗΤΩΝ Σελ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΤΗΣ ΣΗΜΕΡΙΝΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΜΕ ΤΟΥ 1929 Σελ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ Σελ 50 2

3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΚΡΙΣΕΙΣ 8.1 ΑΠΟ ΤΙ ΞΕΚΙΝΟΥΝ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΜΑΣ Σελ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ Σελ ΠΟΙΟΙ ΚΛΑΔΟΙ ΔΕΝ ΕΥΝΟΟΥΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ Σελ ΠΟΙΟΙ ΚΛΑΔΟΙ ΕΥΝΟΟΥΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ Σελ ΜΕΤΡΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΩΝ ΚΡΙΣΕΩΝ Σελ ΤΡΟΠΟΙ ΑΠΟΦΥΓΗΣ ΚΡΙΣΕΩΝ Σελ 62 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Σελ 65 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Σελ 66 3

4 EΙΣΑΓΩΓΗ H εργασία αυτή αποσκοπεί στην κατανόηση του φαινομένου του κραχ που έγινε το 1929 στην Αμερική αλλά και στις συνέπειες που είχε σε παγκόσμιο επίπεδο. Το 1929 χαρακτηρίζεται σαν την πιο δύσκολη χρονιά για τους Αμερικάνους, όπου η αμερικάνικη κοινωνία χρειάστηκε αρκετά χρόνια για να καταφέρει να φτάσει στα προηγούμενα της επίπεδα. Στο πρώτο κεφάλαιο της εργασίας γίνεται αναφορά στις χρηματιστηριακές φούσκες,στις οικονομικές διακυμάνσεις καθώς και στα αίτια τους αλλά και στα αίτια της κρίσης του 1929 με βάση 3 θεωρίες του Μάρξ, του Κέινς και του Ρικάρντο. Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής, όπου πρόεδρος των ΗΠΑ ήταν ο Χέρβερτ Χούβερ,ο οποίος παρά τις προσπάθειες του δεν κατάφερε να βοηθήσει ουσιαστικά την χώρα άλλα την έφερε σε ακόμα πιο δύσκολη θέση.στις επόμενες εκλογές εκλέχτηκε ο Ρούζβελτ ο οποίος προσπάθησε να βοηθήσει την χώρα με το <<New Deal> και τα κατάφερε. Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στο πώς εκδηλώθηκε το κράχ, πού και σε ποιούς κλάδους.η εκδήλωση του κράχ ήταν ορατή στο χρηματιστήριο όπου μέσα σε λίγες ώρες πολλά άτομα έχασαν τις περιουσίες τους. Στο τέταρτο κεφάλαιο γίνεται ανάλυση των πραγματικών αιτίων της μεγάλης ύφεσης του 1929,η οποία οφειλόταν σε διάφορους παράγοντες.σε αυτό το κεφάλαιο υπάρχει και η ερμηνεία της Αυστριακής σχολής. Στο πέμπτο κεφάλαιο γίνεται ανάλυση των επιπτώσεων του κράχ στην Αμερική καθώς και τα πρώτα συμπτώματα που οδήγησαν στην κρίση. Πάνω από 12 εκατομμύρια άτομα έμειναν άνεργοι και πολλές ήταν οι τράπεζες που οδηγήθηκαν στην χρεοκοπία. Στο έκτο κεφάλαιο όπως μιλήσαμε για τις επιπτώσεις του κράχ στην Αμερική εδώ γίνεται αναφορά στις επιπτώσεις του στην Ελλάδα, με την κυβέρνηση Βενιζέλου να προσπαθεί να αποτρέψει την Ελλάδα από το να επηρεαστεί από την κρίση της Αμερικής. Στο έβδομο κεφάλαιο γίνεται ανάλυση των ομοιοτήτων και των διαφορών που έχουν η σημερινή κρίση που βρίσκεται στο προσκήνιο και η κρίση του 1929,όπου καταλαβαίνουμε ότι έχουν πιο πολλές διαφορές παρά ομοιότητες, παρά τις απόψεις πολλών οικονομολόγων που υποστηρίζουν το αντίθετο. Τέλος στο όγδοο κεφάλαιο της εργασίας προτείνονται μέτρα αντιμετώπισης των οικονομικών κρίσεων που κυρίως βασίζονται σε ενέργειες του κράτους και τρόποι αποφυγής μελλοντικών κρίσεων. 4

5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ 1.1 ΟΡΙΣΜΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΚΑΙ ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΚΡΑΧ Η οικονομική κρίση ορίζεται ως τo φαινόμενο κατά το οποίο έχουμε έλλειψη ρευστότητας στις καθημερινές συναλλαγές,αδυναμία πληρωμής οικονομικών υποχρεώσεων καθώς και αύξηση ανεργίας, λόγω χαμηλής κατανάλωσης και αγοραστικής δύναμης(1).γίνεται ιδιαίτερα αισθητή από κλάδους καταναλωτικού ενδιαφέροντος (βιομηχανίες προϊόντων όχι πρώτης ανάγκης, π.χ. βιομηχανία παραγωγής αυτοκινήτων),.έντονα πλήττει τον κατασκευαστικό κλάδο ( δεν υπάρχει ζήτηση για αγορά ή κατασκευή ακινήτων) και τον τουρισμό (έλλειψη ρευστότητας). Ξεκινάει από ορισμένους κλάδους αλλά στην πορεία επηρεάζει και τους υπόλοιπους(2). Ουσιαστικά μιλώντας για οικονομική κρίση εννοούμε τη διαρκή μείωση οικονομικής δραστηριότητας. Με τον όρο οικονομική δραστηριότητα αναφερόμαστε σε όλα τα μακροοικονομικά μεγέθη της οικονομίας, όπως η απασχόληση, το εθνικό προϊόν, οι τιμές, οι επενδύσεις κ.λ.π.ο βασικότερος δείκτης οικονομικής δραστηριότητας είναι οι επενδύσεις, οι οποίες, όταν αυξομειώνονται, συμπαρασύρουν μαζί τους και όλα τα υπόλοιπα οικονομικά μεγέθη(3). Όσον αφορά τον ορισμό του κράχ μπορούμε να πούμε ότι είναι η ραγδαία πτώση των τιμών του χρηματιστηρίου με κλασσικό παράδειγμα το μεγάλο κράχ του 1929 στην Αμερική(4). 1.2 ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΑΚΗ ΦΟΥΣΚΑ Η χρηματιστηριακή φούσκα είναι ένα επενδυτικό φαινόμενο το οποίο καταδεικνύει την αδυναμία των ανθρώπινων συναισθημάτων. Προκαλείται από τον ενθουσιασμό των επενδυτών που αυξάνουν υπερβολικά τη ζήτηση σε μία ή περισσότερες μετοχές, με αποτέλεσμα να αυξηθούν σημαντικά οι όγκοι συναλλαγών και να εκτοξευθεί η τιμή διαπραγμάτευσης των μετοχών πέρα από οποιαδήποτε λογική αντανάκλαση της πραγματικής τους αξίας και απόδοσης(5).γενικά χαρακτηρίζονται σαν περίοδοι ανοδικών τιμών που ακολουθούνται από μια απότομη και σημαντική πτώση και αφορά όλα τα περιουσιακά στοιχεία (γη, συναλλαγματική ισοτιμία, μετοχές, εμπορεύματα). Εναλλακτικά, ορίζεται ως μια απότομη αύξηση στην τιμή ενός περιουσιακού στοιχείου, η οποία είναι διαρκής, δημιουργεί προσδοκίες για περαιτέρω άνοδο των τιμών και προσελκύει νέους επενδυτές(6). Όταν παρατηρηθεί το φαινόμενο της «φούσκας» οι τιμές των κινητών αξιών, π.χ. μετοχών, ανεβαίνουν απότομα, καθιστώντας τις σημαντικά υπερεκτιμημένες με αποτέλεσμα, όταν η «φούσκα» σκάσει, οι τιμές να αρχίζουν να παρουσιάζουν πτώση(7). 5

6 Οι οικονομολόγοι δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον γι' αυτές. Αποτελούν πρόκληση τόσο για τους ερευνητές όσο και για τους διαμορφωτές της οικονομικής πολιτικής, καθώς παραμένουν ακόμα βασικά ερωτήματα αναπάντητα. Τέτοια είναι το πώς δημιουργούνται, πώς μπορούμε να τις εντοπίσουμε, εάν μπορούν να μετρηθούν, καθώς και ποια πρέπει να είναι η αντίδραση της νομισματικής πολιτικής(8). 1.3 ΟΙ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΕΣ "ΦΟΥΣΚΕΣ" ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΕΠΟΧΩΝ : Τουλίπες Η αρχαιότερη καταγεγραμμένη χρηματοπιστωτική φούσκα στην Ιστορία είχε σχήμα και χρώμα τουλίπας.ορισμένες φημισμένες ολλανδικές οικογένειες της εποχής υποθήκευσαν τις περιουσίες τους για να επενδύσουν σε βολβούς τουλίπας (9). Η τουλίπα για πρώτη φορά καλλιεργήθηκε από τους Τούρκους. Στα μέσα του 16ου αιώνα έφθασαν οι πρώτοι βολβοί στην Ολλανδία. Νέες ποικιλίες επινοήθηκαν και το λουλούδι έγινε ιδιαίτερα αγαπητό στους πλούσιους. Όταν οι μεσαίες τάξεις αντιλήφθηκαν το πόσα χρήματα οι ανώτερες τάξεις πλήρωναν για βολβούς τουλίπας και τα τεράστια κέρδη που θα μπορούσαν να αποκομίσουν,το όμορφο λουλούδι μετατράπηκε σε εμπόρευμα που συναλλασσόταν στην αγορά.πολλοί ήταν εκείνοι που παράτησαν δουλειές, πούλησαν περιουσίες προκειμένου να επιδοθούν στην αγοραπωλησία βολβών. Η «τουλιπομανία» είχε ξεκινήσει. Παραγωγοί και αγοραστές έκλειναν συμφωνίες με προκαταβολές, με σκοπό να αγοράσουν και να πωλήσουν σε μελλοντική ημερομηνία συγκεκριμένους τύπους τουλίπας προκειμένου να αντισταθμίσουν τον κίνδυνο σε περίπτωση που η συγκομιδή ήταν χαμηλή. Αγόραζαν δηλαδή δικαίωμα αγοράς σε μια συγκεκριμένη τιμή, μια προκαθορισμένη μελλοντική ημερομηνία, για να εξασφαλιστούν σε ενδεχόμενη αύξηση των τιμών.οι παραγωγοί αγόραζαν δικαίωμα πώλησης συγκομιδής σε μια συγκεκριμένη τιμή μια προκαθορισμένη μελλοντική ημερομηνία για να εξασφαλιστούν σε περίπτωση μείωσης των τιμών. Σύντομα δημιουργήθηκε δευτερογενής αγορά με κερδοσκοπικές συναλλαγές που βασίζονταν στις διακυμάνσεις των τιμών συμβολαίων.το 1637 η τιμή ενός βολβού τουλίπας έφτασε να αντιστοιχεί με την αντίστοιχη του μεγαλύτερου σπιτιού στο Άμστερνταμ(10). Η ιστορία της μανίας για τουλίπες δεν αφορούσε αποκλειστικά τις τουλίπες και τις μεταβολές της τιμής τους. Η τιμή της τουλίπας απλά λειτούργησε ως μια απόδειξη ότι η επεκτατική κυβερνητική πολιτική αύξησε την ρευστότητα στο σύστημα και έτσι λειτούργησε συνεπικουρικά στην δημιουργία ενός κερδοσκοπικού περιβάλλοντος (11). 6

7 :South Sea Company Ο μεγάλος επιστήμων Ισαάκ Νεύτων προέβλεψε το 1720 ότι θα έσπαγε η «φούσκα» της Εταιρείας της Νότιας Θάλασσας (South Sea Company) και πούλησε εγκαίρως τις μετοχές του αποκομίζοντας το σημαντικό για την εποχή κέρδος των στερλινών. Σύντομα όμως καταλήφθηκε από μια«παράλογη έξαψη», όπως την περιέγραψε, και επανατοποθέτησε τα χρήματά του στις ίδιες μετοχές. Το αποτέλεσμα ήταν να χάσει στερλίνες όταν τελικώς η «φούσκα» έσκασε.έτσι ο εφευρέτης του νόμου της βαρύτητας «ανακάλυψε» με τον χειρότερο τρόπο τους νόμους του χρηματιστηρίου(12).θεωρούνταν «σίγουρο στοίχημα» από τους Βρετανούς τραπεζίτες που έβαλαν τα λεφτά τους στις μετοχές της ναυτιλιακής South Sea, πιστεύοντας ότι η εταιρία είναι το μεγάλο παιχνίδι στο εμπόριο με τον Νέο Κόσμο.Όμως η εταιρία ποτέ δεν έβγαλε κέρδη, οι επενδυτές καταστράφηκαν και οι αξιωματούχοι της South Sea κατέληξαν στη φυλακή (13) : Χρυσός Νο1 Όταν ανακαλύφθηκε χρυσός στη βόρεια Καλιφόρνια, η μανία του χρυσού κατέλαβε όλο το αμερικανικό έθνος.το γεγονός αυτό πυροδότησε μία μαζική μετανάστευση κερδοσκόπων στην πολιτεία.η μαζική μετανάστευση των κερδοσκόπων αύξησε τον πληθυσμό της Καλιφόρνιας από σε πάνω από κατοίκους μέσα σε περίπου μία 5ετία (14) : Σιδηρόδρομοι Η κατασκευή σιδηροδρόμων άρχισε να «καλπάζει» μετά τον αμερικανικό Εμφύλιο Πόλεμο. Άρχισαν να κατασκευάζονται σιδηρόδρομοι σε ολόκληρη τη χώρα. Οι μετοχές σιδηροδρομικών εταιριών κατέλαβαν το 40% της κεφαλαιοποίησης του χρημαστιστηρίου (NYSE). Εξαιτίας οικονομικού πανικού που ξέσπασε το 1873, πάρα πολλές εταιρίες χρεοκόπησαν (15) s: Ποδήλατα Σε κάποια στιγμή της Ιστορίας υπήρχαν πάνω από 300 εταιρίες στις ΗΠΑ οι οποίες συναγωνίζονταν για μια καλή θέση στην αγορά του ποδηλάτου.μετά ήρθε το αυτοκίνητο και το 1905 είχαν απομείνει μόλις 12 κατασκευαστές ποδηλάτων στις ΗΠΑ(16) s: Ραδιόφωνα Ο ενθουσιασμός για την τεχνολογία του ραδιοφώνου οδήγησε τη δεκαετία του 20 σε μία «φούσκα» αντίστοιχη με εκείνη των εταιρειών Internet το 2000.Η τεχνολογία του ραδιοφώνου δημιούργησε έναν καλπασμό τύπου «Internet» στην ακμάζουσα δεκαετία του 20. Το ισχυρότερο παράδειγμα: η μετοχή της Radio Corp. of America εκτινάχτηκε από το 1 δολάριο στα 573 δολάρια(17). 7

8 : Ηλεκτρονικά Στο χάραμα της διαστημικής εποχής, κάθε μάρκα που περιείχε τη ρίζα «τρον» στο όνομά της -όπως η Astron και η Transitron- εκτοξεύτηκε στο διάστημα.το 1962, όμως, επέστρεψαν όλες στον ταπεινό μας πλανήτη, με πολύ ανώμαλη προσγείωση(18) : Χρυσός Νο2 Καθώς ο πληθωρισμός εκτινασσόταν (και καθώς ο Αμερικανός καταναλωτής απέκτησε το δικαίωμα να επενδύσει σε χρυσό για πρώτη φορά μετά το Μεγάλο Κραχ) οι τιμές του εκτινάχτηκαν από τα περίπου 100 δολάρια ανά ουγκιά το 1974 στα 850 δολ. το 1980.Θα ακολουθούσαν όμως φθίνουσα πορεία για τα υπόλοιπα 25 χρόνια (19) : Ηλεκτρονικοί Υπολογιστές Οι κατασκευάστριες προσωπικών υπολογιστών ήταν για περίπου τέσσερα χρόνια οι μεγάλοι κερδισμένοι.οι μετοχές τους όμως κατέγραψαν πτώση το Πριν ακόμη από την ανάδειξη των Windows, οι εταιρίες προσωπικών υπολογιστών ήταν οι μεγάλοι αστέρες της ημέρας.όμως οι μετοχές εταιριών PCs διολίσθησαν 50% και περισσότερο το 1984, προκαλώντας στους επενδυτές τεχνολογική φοβία για μία 10ετία και πλέον(20) : Ιαπωνία Η «Μαύρη Δευτέρα» του 1987 Στη χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου έσκασε μια δίδυμη φούσκα: στην αγορά ακινήτων και στο χρηματιστήριο(21).η ταχύτατη πτώση των μετοχών που ακολούθησε, τον Οκτώβριο του 87, έφερε μνήμες από τον Οκτώβριο του 29.Τη Δευτέρα 19 Οκτωβρίου του 1987 ο δείκτης Dow Jones έχασε το 22% της αξίας του μέσα σε λίγες ώρες, δίνοντας έναυσμα για μαζικό ξεπούλημα μετοχών στην Ευρώπη και την Ιαπωνία. Αυτή τη φορά ο αντίκτυπος της κρίσης δεν ήταν τόσο δραματικός όσο το 1929.Η αμερικανική οικονομία ήταν πλέον πιο ισχυρή και ανθεκτική σε τέτοιου είδους «χτυπήματα».επιπλέον, η επέμβαση της κυβέρνησης και της κεντρικής τράπεζας των ΗΠΑ, με τη διάθεση μεγάλων ποσοτήτων ρευστού στην αγορά, υπήρξε καθοριστική.με αυτόν τον τρόπο επωφελήθηκαν οι τράπεζες, μείωσαν τα επιτόκια και έδωσαν σημαντικά δάνεια στις μεγαλύτερες εισηγμένες επιχειρήσεις. Παρόλα αυτά, θεωρείται ότι η εν λόγω κρίση σήμανε τη νέα μείωση της οικονομικής δραστηριότητας που παρατηρήθηκε την περίοδο στην παγκόσμια οικονομία(22). 8

9 :Η φούσκα του Ιnternet Η άνοδος και η πτώση των μετοχών του Ιnternet υποχρέωσε τους οικονομικούς αναλυτές να παραδεχθούν ότι οι χρηματιστηριακές φούσκες μπορούν να υπάρξουν. Μέχρι το 1997 χώρες της Ασίας, όπως η Ταϊλάνδη, η Μαλαισία, οι Φιλιππίνες και η Ινδονησία γνώριζαν μια ραγδαία ανάπτυξη.οι επενδύσεις που προσέλκυαν έφταναν στο ήμισυ των συνολικών επενδύσεων σε αναπτυσσόμενες χώρες.ιαπωνικές τράπεζες και αμερικανικοί οργανισμοί επένδυσαν σε αυτές, χωρίς να ανησυχούν για τα κέρδη τους, καθώς τα τοπικά νομίσματα ήταν προσκολλημένα στο δολάριο.ωστόσο, ο ξέφρενος ρυθμός των επενδύσεων και τα ελλείμματα στον προϋπολογισμό των ασιατικών χωρών είχαν ως αποτέλεσμα να μην μπορούν να συγκρατήσουν τη συναλλαγματική ισοτιμία με το δολάριο. Με την εγκατάλειψη της εν λόγω ισοτιμίας ακολούθησε ραγδαία πτώση στα χρηματιστήρια και στις τιμές των οικοδομικών επιχειρήσεων που ανθούσαν μέχρι τότε.ενδεικτικό είναι ότι το χρηματιστήριο του Χονγκ Κονγκ σημείωσε πτώση 64% κατά την περίοδο (23). Ως κύρια αίτια αυτής της πτώσης θεωρούνταν οι υπερτιμημένες μετοχές των εταιρειών υψηλής τεχνολογίας, αλλά και η διαφθορά των εταιρειών μιας και πολλές από αυτές δήλωναν κέρδη υψηλότερα του πραγματικού.συχνά επίσης, οι χρηματιστηριακοί αναλυτές έδιναν θετικές εισηγήσεις για μετοχές εταιρειών που είχαν σημαντικά οικονομικά προβλήματα.οι συνέπειες για την αμερικανική οικονομία ήταν ευρύτερες.η πτώση ήταν απότομη, οι επενδύσεις «πάγωσαν» και η 11η Σεπτεμβρίου αποτέλεσε τη χαριστική βολή(24) : Ακίνητα η κρίση των sumbrimes Μια συντηρητική επένδυση (η κατοικία) έγινε το αντικείμενο αχαλίνωτης κερδοσκοπίας.με το σκάσιμο της φούσκας των ακινήτων καταποντίστηκε και το χρηματιστήριο.στις αρχές του καλοκαιριού του 2007 οι ΗΠΑ είδαν για άλλη μια φορά την οικονομία τους να συρρικνώνεται. Μία νέα λέξη άρχισε να απασχολεί όσους ασχολούνται με τα οικονομικά: τα subprimes δάνεια. Πρόκειται για στεγαστικά δάνεια που χρηματοδοτούσαν πέραν του 100% της αξίας του ακινήτου, καθώς επίσης και δάνεια με υψηλότερο επιτόκιο σε μη φερέγγυους δανειολήπτες.αυτό σημαίνει ότι χορηγούνταν σε δανειολήπτες με μεγάλη πιθανότητα να μην μπορέσουν να τα αποπληρώσουν, είτε γιατί είχαν χαμηλό εισόδημα, είτε γιατί δεν είχαν μόνιμη εργασία. Επιπλέον, οι τόκοι ήταν εξαιρετικά υψηλοί αλλά και κυμαινόμενοι, δίνοντας το έναυσμα δημιουργίας ενός κερδοσκοπικού συστήματος γύρω από αυτά.με μόνο στόχο την επίτευξη κέρδους, τα δάνεια χορηγήθηκαν στα αμερικανικά νοικοκυριά, χωρίς προηγουμένως οι τράπεζες να ελέγξουν τη δυνατότητα αποπληρωμής τους(25). Αυτό σε συνδυασμό με την κρίση της αγοράς ακινήτων και την πτώση των τιμών επέφερε μία γενικευμένη κρίση. Ακολούθησαν κατασχέσεις σπιτιών και χιλιάδες εξώσεις. 9

10 Οι ανησυχίες όμως, είχαν εξαπλωθεί και στις ευρωπαϊκές και ασιατικές αγορές.το αποτέλεσμα ήταν οι κεντρικές τράπεζες να διοχετεύουν δισεκατομμύρια ευρώ ή δολάρια σε αυτές.το συνολικό ύψος της ζημίας για το σύνολο της παγκόσμιας αγοράς αποτιμάται σε πάνω από 400 δισεκατομμύρια ευρώ, από τα οποία πάνω από 150 δισεκατομμύρια ευρώ εκτιμάται ότι ήταν η ζημία που επιβάρυνε τις μεγάλες ξένες τράπεζες (26) σήμερα: Χρυσός Νο3 Οι επενδυτές στράφηκαν στον χρυσό όταν πίστεψαν ότι η παγκόσμια οικονομία είχε προβλήματα. Κι όταν ξεκαθαρίστηκε, ωστόσο, ότι «δεν θα πέσει ο ουρανός στο κεφάλι τους», ο χρυσός συνέχισε να ανεβαίνει και σήμερα διαπραγματεύεται πάνω από τα δολ. ανά ουγκιά (27). 1.4 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΔΙΑΚΥΜΑΝΣΕΙΣ Η πορεία των οικονομιών μέσα στο χρόνο χαρακτηρίζεται από μια εναλλαγή των καλών περιόδων που χαρακτηρίζονται από γρήγορη μεγέθυνση της παραγωγής (ΑΕΠ), με περιόδους χαμηλής ή αρνητικής μεγέθυνσης.οι εναλλαγές αυτές είναι γνωστές στα οικονομικά ως οικονομικές διακυμάνσεις ή οικονομικοί κύκλοι(28).ουσιαστικά είναι οι διαδοχικές αυξομειώσεις της οικονομικής δραστηριότητας μέσα σε μια οικονομία.μετά από πολλές στατιστικές έχει διαπιστωθεί ότι οι οικονομικές διακυμάνσεις ή αλλιώς οικονομικοί κύκλοι κρατάν 7-12 χρόνια (29). Οι φάσεις του οικονομικού κύκλου είναι οι εξής: α}κρίση (ανώτερο σημείο του κύκλου) β}κάμψη ή καθοδική φάση(η οικονομική κρίση βρίσκεται σε αυτή την φάση των οικονομικών διακυμάνσεων όπου παρουσιάζει μια συνεχή συρρίκνωση. γ}παρακμή (κατώτερο σημείο του κύκλου) δ}ανάκαμψη ή ανοδική φάση Οι διακυμάνσεις της οικονομικής δραστηριότητας μετριούνται με βάση του ρυθμού μεταβολής του ΑΕΠ(30). α}φάση της Κρίσης:Είναι η κύρια φάση του κύκλου όπου εκδηλώνονται βίαια οι παραβιασμένες αναλογίες της αναπαραγωγής(31).σχεδόν το σύνολο των πόρων της οικονομίας απασχολούνται πλήρως.οι δαπάνες κατανάλωσης και επένδυσης συνεχίζουν να αυξάνονται.το ίδιο και τα φορολογικά έσοδα του κράτους, λόγω της υψηλής κερδοφορίας των επιχειρήσεων και των αυξημένων εισοδημάτων των νοικοκυριών.η οικονομία βρίσκεται πολύ κοντά στα όρια των Παραγωγικών της Δυνατοτήτων της και οι στενότητες σε κατηγορίες συντελεστών παραγωγής παρατηρούνται με αυξανόμενη συχνότητα. Αυτό υποχρεώνει τις επιχειρήσεις να αυξάνουν τις τιμές τους ταχύτερα από την αύξηση των αμοιβών των εργαζομένων. 1

11 Το γεγονός αυτό μειώνει το πραγματικό εισόδημα των καταναλωτών με αποτέλεσμα τη μείωση της κατανάλωσης, της επένδυσης και τελικά της Συνολικής Ζήτησης(32). Η ανεργία μεγαλώνει. Η παραγωγή σε άλλες επιχειρήσεις σταματάει και σε άλλες μειώνεται. Η πτώση της παραγωγής συνεχίζεται μέχρι τη στιγμή που αποκαθίσταται η αντιστοιχία ανάμεσα στην παραγωγή και στην κατανάλωση. Η οικονομία εισέρχεται σε καθοδική φάση(33). β} Κάμψη ή Καθοδική φάση :Οι επιχειρήσεις είναι αναγκασμένες να κάνουν περικοπές απολύοντας μέρος του προσωπικού.η αύξηση της ανεργίας προκαλεί νέα μείωση στην κατανάλωση και στην επένδυση με συνέπεια την περαιτέρω μείωση της συνολικής ζήτησης που τελικά μειώνει ξανά την συνολική παραγωγή. Η νέα μείωση της παραγωγής θα οδηγήσει ξανά σε νέες μειώσεις και ένας φαύλος κύκλος έχει ξεκινήσει. Επίσης, τα φορολογικά έσοδα παρουσιάζουν μείωση λόγω της πτώσης της κατανάλωσης και του εισοδήματος των φορολογούμενων. Από την άλλη μεριά οι δημόσιες δαπάνες αυξάνονται καθώς όλο και περισσότεροι άνεργοι δικαιούνται ταμείο ανεργίας (34). γ}παρακμή: Με την οικονομική δραστηριότητα σε ελεύθερη πτώση η οικονομία αγγίζει στο κατώτερο σημείο του οικονομικού κύκλου. Με το ποσοστό των ανέργων να βρίσκεται στο στο υψηλότερο σημείο και την ψυχολογία των καταναλωτών και επιχειρηματιών στο ναδίρ, όλοι στρέφονται στην αποταμίευση. Από τη μεριά των επιχειρήσεων κάθε σκέψη για επένδυση για αύξηση της παραγωγής είναι εκτός συζήτησης. Η περίπτωση της απόλυτης μείωσης των τιμών θεωρείται φαινόμενο που σχετίζεται με βαθιά και παρατεταμένη παρακμή, όπως εκείνη του μεγάλου κραχ του 1929.Tο φαινόμενο της απόλυτης μείωσης των τιμών ονομάζεται αντιπληθωρισμός. Οι χαμηλές τιμές αυξάνουν τις εξαγωγές και αυτό ενισχύει τη συνολική ζήτηση.μετά, λόγω της υψηλής αποταμίευσης ασκείται πίεση στα επιτόκια δανεισμού να μειωθούν. Έτσι η επένδυση γίνεται και πάλι μία ελκυστική προοπτική.τέλος, το κράτος ενισχύει τη συνολική ζήτηση μέσω των ελλειμματικών προϋπολογισμών του.έτσι μπαίνει ένα τέλος στην παρακμή και μία αρχή για την επόμενη φάση που είναι η ανάκαμψης της οικονομικής δραστηριότητας(35). δ}ανάκαμψη ή ανοδική φάση: Στη φάση αυτή η παραγωγή αυξάνεται με πολύ γρήγορο ρυθμό όπως και η συνολική ζήτηση(36).οι επιχειρήσεις για να ανταποκριθούν στην αύξηση της ζήτησης επενδύουν στην παραγωγή προσλαμβάνοντας εργατικό δυναμικό. Χτίζονται νέα εργοστάσια.οι νεοπροσλαμβανόμενοι δαπανούν το εισόδημά τους ενισχύοντας ακόμη περισσότερο τη συνολική ζήτηση. Η αύξηση της συνολικής ζήτησης θα δώσει το κίνητρο στις επιχειρήσεις να προχωρήσουν σε αύξηση των προσλήψεων ώστε να ανταποκριθούν στην αύξηση της ζήτησης.οι νέες προσλήψεις εργαζομένων δημιουργεί νέα ζήτηση και η νέα αύξηση της παραγωγής. Επομένως, η οικονομία εισέρχεται σε μία δυναμική ανάπτυξη (37). 11

12 Οι υφέσεις που γνώρισε ο κόσμος τα τελευταία 60 χρόνια εξαιρώντας την τελευταία κρίση του 2008 δεν είχαν καμία ομοιότητα με τις βίαιες διακυμάνσεις της οικονομίας που γνώρισε το σύστημα στις δεκαετίες που προηγήθηκαν του Β' παγκόσμιου πολέμου με αποκορύφωμα την μεγάλη οικονομική ύφεση του Το μάθημα που πήραν όλοι από το κράχ ήταν καθοριστικό περί αυτοδυναμίας των αγορών και της δυνατότητας τους να ρυθμίζουν κατά αυτόματο τρόπο όλα τα προβλήματα της οικονομίας. Η κρίση του 1929 εκείνο που έκανε ήταν να αμφισβητήσει αυτή την πεποίθηση(38). Οι νέες ιδέες που τελικά επικράτησαν να ισχύουν μέχρι σήμερα θεωρούν ότι το κράτος δικαιούται να έχει ενεργό ρόλο στην οικονομία και να παρεμβαίνει όταν η οικονομία το χρειάζεται(39). 1.5 ΠΟΥ ΟΦΕΙΛΟΝΤΑΙ ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΔΙΑΚΥΜΑΝΣΕΙΣ Οι οικονομικές διακυμάνσεις οφείλονται τόσο σε μη οικονομικούς παράγοντες (εξωγενείς) όσο και σε οικονομικούς (ενδογενείς).οι εξωγενείς παράγοντες είναι απρόοπτα γεγονότα που βρίσκονται έξω από το πλέγμα λειτουργίας της οικονομίας, αλλά εμφανιζόμενα εισέρχονται εντός του οικονομικού συστήματος και αυξομειώνουν την οικονομική δραστηριότητα, ανάλογα με την περίπτωση.τέτοιοι παράγοντες είναι οι πόλεμοι, οι θεομηνίες, οι σεισμοί, οι πλημμύρες κ.λ.π. Οι απρόοπτες διακυμάνσεις είναι δυσκολότερο να ερευνηθούν, γιατί δεν διέπονται από συγκεκριμένους νόμους εξέλιξης τους(40). Οι ενδογενείς παράγοντες είναι εκείνοι που δημιουργούνται και επενεργούν εντός του υπάρχοντος οικονομικού συστήματος. Τέτοιοι παράγοντες είναι η υπερβολική αύξηση των επενδύσεων κατά τη φάση της υπερθέρμανσης, η μειωμένη αγοραστική δύναμη του πληθυσμού σε περιόδους οικονομικής ύφεσης, η διακύμανση της προσφοράς χρήματος εντός της οικονομίας, η διακύμανση του επιτοκίου, η αναρχία της παραγωγής, ο επιταχυντής (μια αρχική μεταβολή του εισοδήματος επιφέρει μια μεγαλύτερη μεταβολή στην επένδυση),ο πολλαπλασιαστής (μια αρχική μεταβολή της επένδυσης επιφέρει μια μεγαλύτερη μεταβολή στο εισόδημα), η ψυχολογία του επιχειρηματία, οι μεταβολές στην οριακή αποδοτικότητα του κεφαλαίου, η πτώση του μέσου ποσοστού του κέρδους κ.τ.λ (41). 1

13 1.6 ΑΙΤΙΑ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΔΙΑΚΥΜΑΝΣΕΩΝ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΙΣ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΘΕΩΡΙΕΣ: α}των Κλασσικών β}του Νεοφιλελευθερισμού γ}του Μαρξισμού δ}του Keynes α} Η θεωρία του Φιλελευθερισμού ( Kλασική Σχολή-Adam Smith) Οι κλασικοί οικονομολόγοι υποστήριζαν ότι η οικονομία ισορροπεί πάντα σε κατάσταση πλήρους απασχόλησης και ότι οποιεσδήποτε ανισορροπίες είτε ανεργίας είτε πληθωρισμού,οι οποίες παρουσιάζονται στην οικονομία, έχουν προσωρινό χαρακτήρα εξαιτίας του ότι η ελεύθερη οικονομία έχει την ιδιότητα να αυτορυθμίζεται μέσω του μηχανισμού των τιμών(42). Το «αόρατο χέρι» πίστευαν ότι οδηγεί την οικονομία αυτόματα σε ισορροπία πλήρους απασχόλησης(43).επομένως οι περιοδικές κρίσεις αφορούν τη βραχυχρόνια περίοδο και προέρχονται από παρεμβάσεις που διαταράσσουν προσωρινά τον αυτορρυθμιζόμενο χαρακτήρα του συστήματος(44). β}η θεωρία του ο νεοφιλελευθερισμού (Σχολή του Σικάγου - Μίλτον Φρίντμαν) Ο νεοφιλελευθερισμός αποτελεί τη μετεξέλιξη του κλασικού φιλελευθερισμού και τη μεταφορά του στις σύγχρονες οικονομικές συνθήκες. Πρωτοεμφανίστηκε στη δεκαετία του 70 στις ΗΠΑ από τον καθηγητή Μίλτον Φρίτμαν ο οποίος θεωρείται ιδρυτής της λεγόμενης «Σχολής του Σικάγου». Ο Φρίτμαν αμφισβήτησε την αποτελεσματικότητα των κρατικών ρυθμίσεων, άσκησε κριτική στον κρατικό παρεμβατισμό του Κέϋνς, τόνισε το ρόλο των αγορών και υποστήριξε, όπως και οι κλασικοί, ότι με λιγοστές εξαιρέσεις οι αγορές αυτορυθμίζονται.ο Φρίτμαν πίστευε ότι οι διακυμάνσεις της ποσότητας του χρήματος εντός της οικονομίας προκαλούν είτε αυξήσεις είτε πτώση στις τιμές των προϊόντων.εφόσον λοιπόν διαχειριστής του χρηματικού όγκου είναι το κράτος, αυτό ευθύνεται για τα απορυθμιστικά φαινόμενα και επομένως για τις οικονομικές κρίσεις. Το κράτος σύμφωνα με τους νεοφιλελεύθερους δεν πρέπει να παρεμβαίνει στην οικονομία ούτε με επεκτατικές ούτε με περιοριστικές πολιτικές αλλά να περιορίζεται στο να επιβλέπει μόνο την ετήσια μικρή ποσοστιαία αύξηση του αναγκαίου χρηματικού όγκου και να αφήνει τα υπόλοιπα στην επενέργεια των νόμων της αγοράς και στον αυτορυθμιζόμενο χαρακτήρα του καπιταλιστικού συστήματος(45). 1

14 γ}η θεωρία του μαρξισμού Ο Μαρξισμός θεωρεί ως αιτία της οικονομικής κρίσης, τη αντίφαση του καπιταλιστικού συστήματος ανάμεσα στον κοινωνικό χαρακτήρα της παραγωγής από τη μια και στην ατομική μορφή της ιδιοποίησης από την άλλη.για να μπορούν να πωλούνται όλα τα εμπορεύματα πού παράγονται θα πρέπει να υπάρχουν εντός της οικονομίας αυστηρά καθορισμένες αναλογίες ανάμεσα στην παραγωγή και την κατανάλωση.όμως, η ατομική ιδιοποίηση των μέσων παραγωγής και των παραγομένων εμπορευμάτων αποκλείει τη δυνατότητα της σχεδιασμένης ανάπτυξης της οικονομίας.ο κάθε καπιταλιστής, κυνηγώντας το κέρδος, παράγει και προωθεί στην αγορά όλο και περισσότερα εμπορεύματα.η μεγιστοποίηση του κέρδους απαιτεί τον περιορισμό του εργατικού μισθού, αφού ο μισθός αποτελεί βασικό στοιχείο του κόστους παραγωγής.οι εργάτες, όμως, αποτελούν βασικούς αγοραστές των προϊόντων.όσο χαμηλότερους μισθούς έχουν, τόσο λιγότερα εμπορεύματα μπορούν να καταναλώσουν(46). Παρόλο που η μαρξιστική θεωρία για τις οικονομικές κρίσεις προηγήθηκε χρονικά και του νεοφιλελευθερισμού και του κεϋνσιανισμού, εντούτοις την αναφέρουμε τελευταία διότι είναι η πειστικότερη θεωρία ερμηνείας του οικονομικού κύκλου(47). δ}η θεωρία του Keynes O John Maynard Keynes ήταν Άγγλος οικονομολόγος,μαθηματικός,καθηγητής πανεπιστημίου, συγγραφέας και ανώτατος κρατικός υπάλληλος. Δημιούργησε, με τα έργα του και τους οπαδούς του, τη λεγόμενη κεϋνσιανή σχολή στην οικονομική επιστήμη.ο Κέυνς και ο Μίλτον Φρίντμαν ήταν δύο από τους πιο σημαντικούς οικονομολόγους του 20ου αιώνα(48).ο Κέινς γεννήθηκε το 1883 και μεγάλωσε στους κύκλους της ακαδημαϊκής και οικονομικής ελίτ της εποχής του.φυσικό επακόλουθο ήταν να φοιτήσει στα καλύτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα της Αγγλίας, το Ιτον και το Κέιμπριτζ(49).Με την οικονομία και μάλιστα τη διεθνή άρχισε να ασχολείται από νωρίς ως πολιτικό πρόσωπο, αν και ήταν απλός μαθηματικός.παίζοντας στο χρηματιστήριο κατάφερε να δημιουργήσει μεγάλη περιουσία και να αποκτήσει την άνεση εξοπλισμού του Κολεγίου του, στο Κέιμπριτζ(50). Ο Κέινς δεν ήταν κρατιστής,δεν ήταν οπαδός των ελλειμμάτων και δεν ήταν υπέρ της κρατικής παρεμβατικότητας(51). 1

15 Στα δύο μεγάλα του έργα, το «Treatise on Money»(1930) και το επαναστατικό «The General Theory of Employment,Interest and Money»(1936) ανέπτυσσε μια νέα θεωρία σχετικά με τα επιτόκια και πολεμούσε την άποψη του υπουργείου Οικονομικών ότι το πρόβλημα της ανεργίας ήταν ανεπίλυτο. Ήταν εκείνος ο οποίος διατύπωσε την κευνσιανή θεωρία όπου διαπίστωσε, ότι η οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα της εποχής του Μεσοπολέμου διέφερε σε πολλά σε σχέση με τις συνθήκες που είχαν επηρεάσει τη σκέψη των οικονομολόγων παλαιότερων εποχών(52).η ανεργία, απέδειξε ο Κέινς, οφειλόταν στη ζήτηση αγαθών και υπηρεσιών.οι κυβερνήσεις μπορούσαν ρυθμίζοντας τα δικά τους έξοδα να υπερνικήσουν αυτή την ατέλεια(53). Η Κεϋνσιανή θεωρία υποστηρίζε ότι η οικονομία ισορροπεί και σε κατάσταση υποαπασχόλησης.αυτό ίσως να οφείλεται στο ότι το κεφάλαιο δεν διοχετεύεται σε επενδύσεις εάν δεν υπάρχει ελκυστική προοπτική κέρδους.με τις κρατικές επενδύσεις αυξάνεται η απασχόληση, τα αυξημένα εισοδήματα τονώνουν τη ζήτηση, και το πολλαπλασιαστικό αυτό αποτέλεσμα ανορθώνει την οικονομία. Η Κεϋνσιανή θεωρία απέδωσε λοιπόν τις κρίσεις στην οριακή αποδοτικότητα του κεφαλαίου και στην μειωμένη απόδοση των επενδύσεων σύμφωνα με τις προσδοκίες των επενδυτών(53). Ο Keynes έβγαλε συμπεράσματα, τα οποία δεν δίσταξε να εκφράσει δημοσίως, παρ όλο που την εποχή εκείνη θεωρούταν επαναστατικά και προκλητικά: α}ότι η κλασσική θεώρηση των πραγμάτων αδυνατούσε να δώσει λύση στο πρόβλημα με τη μορφή που αυτό είχε εμφανισθεί και β}ότι η λύση του προβλήματος έπρεπε να αναζητηθεί όχι στον θεωρητικό ορίζοντα αλλά στα στοιχεία που προσδιόριζαν την οικονομική πραγματικότητα της εποχής (54). Ο Keynes, έχοντας επίγνωση της μειωμένης απήχησης που είχε το επιστημονικό του έργο στους πολιτικούς άνδρες της εποχής του, συνήθιζε να λέει ότι οι απόψεις του ενείχαν το σύνδρομο των χρησμών της Κασσάνδρας. Η οποία Κασσάνδρα είχε το χάρισμα να προλέγει σωστά τα επερχόμενα κακά (της το είχε δωρήσει ο Απόλλων όταν την ερωτεύθηκε), αλλά μαζί είχε και την κατάρα να μήν την πιστεύει κανείς (κι αυτή από τον Απόλλωνα επειδή δεν ανταποκρίθηκε στον έρωτά του). Με συνέπεια κανείς να μήν δίδει σημασία στους χρησμούς της, κι έτσι να μήν γίνονται εγκαίρως οι ενέργειες που θα απέτρεπαν την έλευση των κακών(55). Πράγματι, οι παραινέσεις του Keynes δεν έτυχαν καμιάς σχεδόν αποδοχής κατά την περίοδο που τις διακήρυττε.λίγοι ήταν αυτοί που αποδέχτηκαν τις ιδέες του και οι πιο πολλοί νέοι διαννοούμενοι. Ο πρόεδρος Ρούσβελτ υιοθέτησε της προτάσεις του Κeynes, σε μικρό βαθμό εισάγοντας στις Η.Π.Α. την πολιτική του New Deal, ενώ επί τρεις δεκαετίες μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο όλες οι κυβερνήσεις των δυτικών οικονομιών εφάρμοσαν επεκτατική οικονομική πολιτική για την επιτάχυνση της οικονομικής ανάπτυξης, υιοθετώντας πλήρως την κεϋνσιανή λογική της κρατικής παρέμβασης στην οικονομία(56).ο Τζον Μέιναρντ Κέινς πέθανε το 1946(57). 1

16 1.7 ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΤΟΥ 1929 ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΙΣ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΘΕΩΡΙΕΣ: α}θεωρία Ρικάρντο β}θεωρία Μάρξ γ}θεωρία KEYNES. α}η θεωρία του Ρικάρντο Ο Ρικάρντο επιχείρησε να την ερμηνεύσει ως αποτέλεσμα του «νόμου των φθινουσών αποδόσεων». Η λειτουργία του «νόμου» αυτού, επιφέροντας αφενός την αύξηση των προσόδων, που πλήρωναν οι καπιταλιστές ενοικιαστές γης στους γαιοκτήμονες και αφετέρου την αύξηση των ονομαστικών(χρηματικών) μισθώ(58). β} Η θεωρία του Μάρξ Ο Μάρξ με τον νόμο του της πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους, επιχείρησε να δείξει ότι η τεχνολογική καινοτομία, που εισάγεται στην παραγωγή από τον ατομικό κεφαλαιοκράτη στο πλαίσιο του ανταγωνισμού και έχει ως στόχο την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας ( άρα και του ποσοστού υπεραξίας), θα μπορούσε να είναι αιτία για ένα τέτοιο φαινόμενο. Η ανάλυσή του βασίζεται στην τεχνική σύνθεση του κεφαλαίου (ποσότητα μέσων παραγωγής ανά μονάδα ζωντανής εργασίας) και αξιακή (οργανική)σύνθεση του κεφαλαίου (ο λόγος σταθερού προς το μεταβλητό κεφάλαιο σε όρους αξίας)(59). γ}η θεωρία του Κeynes Αντίθετα ο Keynes θεωρούσε ως αιτία των κρίσεων, σε αναφορά με τη ζήτηση των επενδύσεων, την «κυκλική μεταβολή της οριακής αποδοτικότητας του κεφαλαίου» Ως οριακή αποδοτικότητα του κεφαλαίου ο Keynes ορίζει την «σχέση ανάμεσα στην προσδοκώμενη απόδοση από τη χρησιμοποίηση μιας επιπλέον μονάδας κεφαλαίου και στο κόστος παραγωγής αυτής της μονάδας» Η προέλευση της κρίσης, ως εκ τούτου, εντοπίζεται στη σφαίρα της παραγωγής, αν και η οικονομική κρίση δύναται να επιδεινωθεί από προβλήματα δυσαναλογίας στην υπερπαραγωγή στη βιομηχανία και συναφείς παραγωγικούς τομείς, καθώς και στην υποκατανάλωση του λαού(60). 1

17 1.8 ΈΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΥΦΕΣΗΣ ΤΟΥ 1929 TattΤα μεγάλα κραχ δεν εκδηλώνονται ποτέ με τον ίδιο τρόπο. Διαφέρουν ως προς το μέγεθος, τις αιτίες και τιςdfrf Tα μεγάλα κραχ δεν εκδηλώνονται ποτέ με τον ίδιο τρόπο. Διαφέρουν ως προς το μέγεθος, τις αιτίες και τις επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία.έχουν όμως κάτι κοινό: τη λεγόμενη «χρηματιστηριακή φούσκα»,την παράλογη και αφύσικη αύξηση στις τιμές των μετοχών στα χρηματιστήρια.η αύξηση αυτή δεν ανταποκρίνεται στα πραγματικά κέρδη των εταιρειών και συνεπώς δεν έχει καμιά σχέση με τις οικονομικές δυνατότητες της επιχείρησης. επιχείρησης. Η παγκόσμια οικονομική ύφεση του 1929 ήταν μια κατάσταση διεθνούς οικονομικής ύφεσης που διήρκησε από ένα μέχρι δέκα χρόνια σε διάφορες χώρες του κόσμου. Επρόκειτο για τη μεγαλύτερη οικονομική ύφεση της σύγχρονης ιστορίας και χρησιμοποιείται τον 21ο αιώνα ως παράδειγμα για το πόσο οδυνηρή μπορεί να είναι μια οικονομική καταστροφή. Η κρίση είχε καταστροφικές επιπτώσεις τόσο στον ανεπτυγμένο, όσο και στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Επηρεάστηκε το διεθνές εμπόριο, καθώς επίσης και τα προσωπικά εισοδήματα, τα έσοδα από φόρους, οι τιμές και τα κέρδη. Η οικονομία πόλεων ανά τον κόσμο επλήγη, ιδίως εκείνων που εξαρτώνταν άμεσα από τη βαριά βιομηχανία.οι κατασκευές πάγωσαν, οι αγροτο-κτηνοτροφικές εργασίες υποχώρησαν λόγω πτώσης των τιμών στις σοδειές κατά 40% με 60%. Με τη ζήτηση σε διαρκή υποχώρηση, σε συνδυασμό με την έλλειψη εναλλακτικών εργασιών, περιοχές που εξαρτώνταν από τον πρωτογενή τομέα όπως εκμετάλλευση γης, ορυχείων και ξύλου υπέφεραν ακόμη περισσότερο (61). Τη Μαύρη Τρίτη της 29ης Οκτωβρίου του 1929 ο Dow Jones κατρακύλησε 12%, ενώ 14 δισεκατομμύρια δολάρια έγιναν καπνός από την αγορά, με τις εβδομαδιαίες απώλειες να διευρύνονται σε 30 δισεκατομμύρια δολάρια, δέκα φορές τον ετήσιο προϋπολογισμό της ομοσπονδιακής κυβέρνησης και πολλές φορές περισσότερα από όσα είχαν ξοδέψει οι Ηνωμένες Πολιτείες στον Α Παγκόσμιο Πόλεμο. Τη Δευτέρα 28 Οκτωβρίου ακόμη περισσότεροι επενδυτές αποφάσισαν να βγουν από την αγορά(62). Εβδομήντα εννιά χρόνια συμπληρώνονται στις 29 Οκτωβρίου από το μεγάλο κραχ του 1929, μία από τις χειρότερες χρηματιστηριακές κρίσεις της αμερικανικής ιστορίας.η Μαύρη Πέμπτη 24 Οκτωβρίου 1929 έδωσε μια γεύση αυτού που θα ακολουθούσε τη Μαύρη Τρίτη 29 Οκτωβρίου, μιας κατάρρευσης που έχει σημαδέψει τη σύγχρονη χρηματιστηριακή ιστορία. 1

18 Άλλωστε εκείνη η χρηματιστηριακή κρίση σηματοδότησε την έναρξη μιας περιόδου ευρύτατων και μακροχρόνιων συνεπειών για τις Ηνωμένες Πολιτείες, αν και μέχρι σήμερα οι απόψεις οικονομολόγων και ιστορικών διίστανται όσον αφορά το ρόλο που έπαιξε το κραχ στη μεγάλη ύφεση που ακολούθησε. Η αγορά χρειάστηκε λιγότερο από δύο χρόνια, για να ανακτήσει το χαμένο έδαφος, μετά το 1929 ο Dow Jones δεν ξαναβρήκε το χαμένο μεγαλείο του παρά μόνο έπειτα από 25 χρόνια.όποιος αγόρασε μετοχές στα μέσα του 1929 και τις κράτησε είδε το μεγαλύτερο σχεδόν μέρος της ενήλικης του ζωής να περνά προτού ρεφάρει.το μεγάλο κράχ ακολουθήθηκε από μαζικές αναλήψεις καταθέσεων από τράπεζες που πτώχευσαν,αλλά και από ανθρώπους που μη αντέχοντας αυτή την κατάσταση άρχισαν να πέφτουν από τα κτίρια(63). Η μεγάλη κρίση τερματίστηκε σε διαφορετικό χρόνο ανά χώρα.οι περισσότερες χώρες εφάρμοσαν προγράμματα ανακούφισης και η πολιτική τους ζωή πέρασε αναταραχές.σε ορισμένα κράτη, οι απελπισμένοι πολίτες στράφηκαν προς δημαγωγούς εθνικιστές, όπως τον Αδόλφο Χίτλερ, με αποτέλεσμα την έναρξη του 2ου παγκοσμίου πολέμου (64). 1

19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΤΟΥ Ο Α ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΟΥ ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΕ Η ΑΜΕΡΙΚΗ Ο Α' Παγκόσμιος πόλεμος δεν είχε ενοχλήσει ιδιαίτερα τις Ηνωμένες Πολιτείες.Ενώ οι περισσότερες Ευρωπαϊκές βιομηχανίες καταστρέφονταν η Αμερικάνικη Οικονομία αναπτυσσόταν όλο και περισσότερο.όταν ενεπλάκησαν οι ΗΠΑ στον A' παγκόσμιο πόλεμο τότε κατάλαβαν την δύναμη την οποία είχαν (65).Oι ΗΠΑ απέκτησαν εξέχουσα θέση ως βιομηχανική και οικονομική δύναμη, με πολλές καινοτομίες που οδηγούσαν στην μαζική παραγωγή αυτοκινήτων, ψυγείων, ραδιοφώνων και άλλων καταναλωτικών αγαθών, στην άνοδο της βαριάς βιομηχανίας και στη διάχυση της ηλεκτρικής ενέργειας. Αυτή η έκρηξη τροφοδότησε την ιδέα της συσσώρευσης χωρίς όρια, η οποία, μαζί με τον παραδοσιακό πουριτανισμό που περιέβαλλε την "ποτοαπαγόρευση", οδηγούσε στην πρώτη ορατή συγκρότηση της "καταναλωτικής κοινωνίας". Καταναλωτική κοινωνία σημαίνει, φυσικά, ανάμεσα στα άλλα, πίστη και δανεισμό(66). Την περίοδο ο αριθμός των αυτοκινήτων στους αμερικανικούς δρόμους υπερτριπλασιάστηκε (67). Σπουδαίο ρόλο στην εξέλιξη τους έπαιξε η μέθοδος που χρησιμοποίησαν οι Αμερικάνοι με την οποία χορηγούσαν δάνεια σε όσες χώρες είχαν οικονομικά προβλήματα.τα Αμερικάνικα προϊόντα εκτόπιζαν τα Ευρωπαϊκά. Στην πραγματικότητα οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν κηρύξει έναν ανελέητο παγκόσμιο οικονομικό πόλεμο, με σκοπό την κυριαρχία τους πάνω στην γη.οι μόνοι Ευρωπαίοι που πουλούσαν, ήταν αυτοί που διέθεταν πρώτες ύλες για την παραγωγή των τελικών προϊόντων (68). Για να πετύχει η Αμερικάνικη επιθετική πολιτική πωλήσεων χρειαζόταν 2 πράγματα 1) αυτοματισμό στην βιομηχανία και 2)υπερπαραγωγή. Όσον αφορά την υπερπαραγωγή χρειαζόταν μεγάλες ποσότητες α' υλών,και έτσι η υπερβολική ζήτηση τους, έκανε τις τιμές να ανέβουν πολύ ψηλά.οι δυο κλάδοι που επηρεάστηκαν αρνητικά, ήταν οι βιομηχανίες καθώς και οι αγρότες που δεν μπορούσαν πια να προωθήσουν τα προϊόντα τους στην αγορά (69). Tο κράχ της Wall Street δεν εμφανίστηκε σαν κάποιος κεραυνός. Τα περισσότερα χρηματιστήρια εξελισσόταν πτωτικά από το 1928.Ήταν η κερδοσκοπία αυτό που όλοι κατήγγειλαν. Συχνά μάλιστα για να την στιγματίσουν επικαλούταν έμφαση στην πρακτική των Call Loans που επέτρεπε την κερδοσκοπία επί χρεογράφων για την καταβολή του 10% μονάχα της αξίας.ο μηχανισμός αυτός ήταν απλός:ο αγοραστής τακτοποιούσε το 10% της τιμής της μετοχής, ενώ δανειζόταν το υπόλοιπο 90% από τον χρηματιστή του:ο χρηματιστής του από την άλλη προμηθευόταν το εν λόγω ποσό από τις τράπεζες δανειζόμενος και ο ίδιος χρήματα μέρα τη μέρα. 1

20 Έστω μια μετοχή αξίας 100 δολάρια ο αγοραστής έδινε 10 δολάρια και ο μεσάζοντας 90 δολάρια που δανείζόταν από κάποια τράπεζα. Αν η αξία της μετοχής ανέβαινε στα 110 δολάρια τότε σύμφερε η μεταπώληση της με κέρδος 10 δολάρια που θα τα μοιραζόταν ο μεσάζοντας και ο πελάτης του. Η χρήση αυτής της τεχνικής αγοράς ξεκίνησε το ενώ ο δανεισμός στους brockers δηλαδή τους χρηματομεσίτες έγινε ταχύτατα.ο μηχανισμός αυτός είχε όμως μια βασική προυπόθεση, έπρεπε οι αξίες πάντα να ανεβαίνουν αλλιώς δεν μπορούσε να λειτουργήσει (70). 2.2 Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΟΥ ΧΕΡΒΕΡΤ ΧΟΥΒΕΡ Γεννήθηκε στο Ουέστ Μπράντς της Αιόβα από γονείς Κουακέρους.Σπούδασε στο πανεπιστήμιο Τζορτζ Φοξ. Εργάστηκε ως μηχανικός ορυχείων το 1897.Το 1928 κατέβηκε στις αμερικάνικες εκλογές με το Ρεπουμπλικάνικο κόμμα,όπου και κέρδισε τον αντίπαλό του Αλ Σμίθ με ποσοστό 58,2%, έναντι του αντιπάλου του με ποσοστό 40,8%, αλλά ανέλαβε τα πολιτικά του καθήκοντα το 1929(71). Ήταν μεγαλέμπορος, μεταλλειολόγος,και μεγαλοπαράγοντας των Ρεπουμπλικάνων. Το 1921 ήταν Υπουργός Εμπορίου.Ως υπουργός εμπορίου δεν είχε προσπαθήσει για τίποτα άλλο παρά να θέσει υπό έλεγχο το Χέρμπερτ Χούβερ χρηματιστήριο (72). Ωστόσο η στάση του απέναντι στο χρηματιστήριο ήταν ένα καλά κρυμμένο μυστικό και πολλές φορές εχθρική (73). Το 1928 ο Χούβερ εκλέχτηκε πρόεδρος των Η.Π.Α και ορκίστηκε στην ανατολική πρόσοψη του καπιτωλείου που ήταν παρών και ο αποχωρών πρόεδρος Κούλιτζ.Ήταν ο πιο έμπειρος μηχανικός, κυβερνήτης και πολιτικός.επί δύο και πλέον χρόνια ο Ρεπουμπλικανός πρόεδρος Χέρμπερτ Χούβερ έδινε διαρκώς διαβεβαιώσεις ότι τα χειρότερα είχαν περάσει, μόνο και μόνο για να δει την κρίση να βαθαίνει όλο και περισσότερο.μολονότι κέρδισε άνετα τις προκριματικές εκλογές του κόμματός του, σύντομα διαπίστωσε από πρώτο χέρι την αγανάκτηση που είχε ξεσηκώσει η πολιτική του: οι προεκλογικές του εμφανίσεις σημαδεύονταν διαρκώς από αποδοκιμασίες αλλά από τα σάπια λαχανικά που εκτοξεύονταν εναντίον του αυτοκινήτου του(74).ήταν αυτός ο οποίος καθησύχαζε τον λαό δίνοντας του ελπίδες και αισιοδοξία για το τι θα ακολουθούσε, λέγοντας ότι η οικονομική δραστηριότητα ήταν υγιής(75).ο Χούβερ, πιστεύοντας ότι η καταβολή βοηθημάτων πρόνοιας θα αποτελούσε αναχαιτιστική παρέμβαση στην «αυτενέργεια» της ως τότε ακμάζουσας οικονομίας, δεν είχε πρόθεση να ενισχύσει εκτάκτως ούτε τις επιχειρήσεις ούτε τα θύματα της χρηματιστηριακής τραγωδίας. 2

21 Οι αγρότες δεν είχαν σε ποιον να πουλήσουν τη σοδειά τους για να συντηρήσουν τις οικογένειες και τα ζώα. Οι άνεργοι των πόλεων όμως ήταν εκείνοι που υπέφεραν περισσότερο.δεν είχαν χρήματα για να αγοράσουν τρόφιμα.αναγκαζόταν να ζητιανεύουν. Βρισκόταν πεινασμένοι στους δρόμους, με σκέπασμα παλιές εφημερίδες τις περίφημες «κουβέρτες Χούβερ», όπως τις είχε βαφτίσει ο λαός(76).ο Χούβερ κατά την διάρκεια της θητείας του ως πρόεδρος των ΗΠΑ,σχεδίαζε να επεκτείνει τα ομοσπονδιακά έργα για να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας.ζήτησε από το Κογκρέσο χορήγηση 175 δολάρια για νέα κτίρια, τα οποία θα χτιζόταν έξω από την Ουάσιγκτον (77). Επίσης έκανε έκλυση στους 48 κυβερνήτες να επισπεύσουν τα δικά τους προγράμματα δημόσιων επενδύσεων. Ζήτησε μάλιστα τη βοήθεια και τις συμβουλές από τράπεζες και επιχειρηματίες. Με αυτό το σχέδιο του είχε σκοπό να αυξηθούν οι νέες θέσεις εργασίας και να επιταχυνθούν οι κατασκευές δημόσιων έργων (78).Το σχέδιο του ήταν παρόμοιο με ένα πιο παλιό σχέδιο το οποίο ήταν επιτυχές,έτσι και ο Χούβερ πίστεψε σε αυτό.μερικά άλλα μέτρα που εφάρμοσε ήταν: μέσω εταιρίας εθνικής πίστης δημιούργησε εταιρία οικονομικής ανόρθωσης, με κεφάλαιο 3.5 δισεκατομμύρια δολάρια.άλλη κυβερνητική οργάνωση, ήταν το ομοσπονδιακό <<φαρμερικό γραφείο>> το οποίο είχε σκοπό να συγκρατεί το επίπεδο τιμών των αγροτικών προϊόντων.το γραφείο αυτό πήρε από το δημόσιο ταμείο 500 εκατομμύρια δολάρια και αγόρασε σε 1.5 χρόνο πάνω από 250 εκατομμύρια στάρι και 1.3 εκατομμύρια μπάλες βαμβάκι, αλλά χωρίς να πραγματοποιήσει το βασικό σκοπό. Στο Β εξάμηνο του 1931 το γραφείο άρχισε να ξεπουλάει τα αποθέματα που συσσώρευσε με αποτελέσματα να αποδιοργανωθεί τελείως η αγορά (79).Η τελευταία ελπίδα του Χούβερ ήταν οι τελωνειακοί φραγμοί σε εισαγωγές θεσμός που ψηφίστηκε το 1933, όμως δεν αντιλήφθηκε ότι το μέτρο αυτό θα το χρησιμοποιούσαν και άλλες καπιταλιστικές οργανώσεις ως αντίκτυπο με αποτέλεσμα να μην μπορούν οι Αμερικάνοι να πουλήσουν τα προϊόντα τους(80).η πολιτική που ακολούθησε δεν είχε κανένα αποτέλεσμα αντιθέτως έφερε την αμερικάνικη οικονομία σε ακόμα πιο δύσκολη κατάσταση από την κατάσταση στην οποία ήδη βρισκόταν. Η πολιτική του η οποία στηρίχτηκε στην αύξηση φόρων,μείωση δαπανών και αύξηση επιτοκίων δεν τον βοήθησε να αντιμετωπίσει την κρίση. Ηταν αυτός όπου βρέθηκε αντιμέτωπος με την παγκόσμια ύφεση και έπρεπε να δώσει λύσεις.παρά τις κοπιώδεις προσπάθειες που κατέβαλε ο Αμερικανός πρόεδρος Χέρβερτ Χούβερ, δεν μπόρεσε να πείσει για την επάρκειά του να αντιμετωπίσει τη μεγάλη ύφεση που ξέσπασε το 1929, όταν μόλις είχε αναλάβει τα ηνία της χώρας (81). Όπως κάθε συνεπής και πετυχημένος ηγέτης ο Χούβερ διέγνωσε ότι δεν έφταιγε ο ίδιος για την απόγνωση στην οποία είχε οδηγήσει τον Αμερικανικό Λαό αλλά το οινόπνευμα, που αναγορεύτηκε στην πρώτη και σχεδόν μόνη αιτία των αυτοκτονιών(82).ο Χέρβερτ Χούβερ απεβίωσε το 1964 σε ηλικία 90 ετών(83). 2

22 2.3 ΜΙΑ ΕΛΠΙΔΑ ΣΩΤΗΡΙΑΣ Παρά τις προσπάθειες του προέδρου Χούβερ και του Κογκρέσου για οικονομική ανάκαμψη η κατάσταση γινόταν όλο και χειρότερη (84). Το 1932 έγιναν εκλογές, οι ρεπουμπλικάνοι πρότειναν για άλλη μια φορά υποψήφιο τον Χούβερ(85). Υποψήφιος του δημοκρατικού κόμματος ήταν ο Φραγκλίνος Ρούζβελτ ο οποίος είχε ξεκινήσει πολιτική δράση από 1910 που εκλέχτηκε βουλευτής της νέας Υόρκης.Από ήταν υφυπουργός ναυτικών της κυβέρνησης του Γουίλσον. Το 1921 έπαθε παραλυσία των κάτω άκρων από πολιομυελίτιδα, αλλά έδειξε <<Φραγκλίνος Ρούζβελτ>> χαλύβδινη θέληση και αγωνίστηκε υπεράνθρωπα κατά της αναπηρίας του.το 1924 ξαναμπήκε στην πολιτική και το 1928 εκλέχτηκε κυβερνήτης της πολιτείας Ν. Υόρκης και το 1930 ξαναεκλέχτηκε στο ίδιο αξίωμα. Η Αμερικάνικη κοινωνία είχε ελπίδες μαζί του να ξεπεράσει την κατάσταση που επικρατούσε(86).στην προεκλογική του καμπάνια μάλιστα ο ο Ρούζβελτ καταδίκαζε την πολιτική του Χούβερ για τη πολιτική ωμού ατομικισμού. Πήρε μέρος στις εκλογές και κέρδισε. Τον ψήφισαν 22 εκατομμύρια 890 χιλιάδες,ενώ ο Χούβερ είχε εκτεθεί καθώς δεν μπόρεσε να τηρήσει υποσχέσεις όπως να ξεπεράσει την κρίση μέσα σε 60 μέρες. Ο Χούβερ συγκέντρωσε 15 εκατομμύρια 758 χιλιάδες ψήφους πράγμα το οποίο τον απογοήτευσε (87). Όταν ορκίστηκε πρόεδρος των ΗΠΑ το 1933 ο Φραγκλίνος Ρούζβελτ είχε πει την περίφημη φράση «Δεν έχουμε τίποτε να φοβηθούμε παρά μόνο τον ίδιο τον φόβο». Εννοούσε ότι ο φόβος αποτελούσε παραλυτικό στοιχείο για την ανάκαμψη από την κρίση(88). Η εκλογή του έγινε σε μια περίοδο που η Αμερική ζητούσε ένα χέρι βοηθείας για να βγει από την κρίση.μέλημα του Ρούζβελτ ήταν να φέρει τις αγροτικές καλλιέργειες στα πιο παλιά επίπεδα τους.επίσης ήθελε να αναπτύξει τα ηλεκτρικά δίκτυα και να δώσει επιδόματα ανεργίας(89).ήταν αυτός που υποσχέθηκε στην Αμερική να την βοηθήσει να πολεμήσει τους 4 μεγάλους εχθρούς της: την καταστροφή, την αγανάκτηση, την καθυστέρηση και την απάτη (90). Για τον λόγο αυτό είχε πολλούς ανταγωνιστές και αντιπάλους που ήθελαν το κακό του.χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το γεγονός που έγινε μετά από 3 μήνες από την εκλογή του όπου ενώ βρισκόταν στο Μαιάμι λίγο πριν τελειώσει την ομιλία του ακούστηκαν πυροβολισμοί.οι σφαίρες που προοριζόταν για αυτόν, χτύπησαν τον δήμαρχο του Σικάγο Άντον Κέρμακ. Ο παρολίγο δολοφόνος Τζιου ζέπε Ζινγκάρα μεταφέρθηκε στις φυλακές (91). Στις 4 Μαρτίου

23 ανέλαβε επίσημα τα καθήκοντα του. Ορκίστηκε μπροστά στον πρόεδρο του ανώτατου δικαστηρίου, κ. Χούγκο (92). Ο Ρούζβελτ από την στιγμή που εκλέχτηκε είχε σχεδιάσει τις λεπτομέρειες του προγράμματος του για την ανόρθωση της αμερικάνικης οικονομίας. Αυτό το πρόγραμμα που ονομάστηκε Νέα Αρχή δεν είναι παρά το <<Νew Deal>>.Ήταν ένα πρόγραμμα εκτεταμένων κοινωνικών και οικονομικών μεταρρυθμίσεων το οποίο δώρησε το 1933 στην Αμερική και υπογράφτηκε τον Ιούνιο του ίδιου χρόνου (93). Σύμφωνα με αυτό οι κυβερνήσεις έπρεπε να αυξήσουν ορισμένες δαπάνες, για να μειώσουν την ανεργία, να διευρύνουν την καταναλωτική βάση, ώστε τελικά να αναθερμανθεί η οικονομία. Ήταν ένα πρόγραμμα σχεδιασμένο για την ανάκαμψη της οικονομίας (94).Ο ίδιος ο Ρούζβελτ ήταν πολύ αισιόδοξος για τις συνέπειες του προγράμματος του αυτού κάνοντας έτσι και τον λαό να πιστέψει σε αυτόν. Έλεγε πως ο λαός ήθελε λίγα πράγματα τα οποία ο ίδιος τα ήξερε πολύ καλά αυτά ήταν 1]ισότητα 2]εργασία 3]πρόνοια 4]κατάργηση προνομίων για λίγους 5]πολιτική ελευθερία 6]επιστημονική πρόοδο (95).Αναζωογόνησε την οικονομία και βοήθησε τους αγρότες να φτάσουν στα επίπεδα που βρισκόταν πρίν την κρίση(96). Το πιο φιλόδοξο και το μεγαλύτερο από τα προγράμματα του ήταν η Tennessee Valley Authority{οργανισμός για την κοιλάδα του ποταμού Τένεση}.Μια σειρά μεγάλων εγγειοβελτιωτικών έργων στην κοιλάδα του ποταμού Τένεση,προς όφελος κατοίκων και ειδικά καλλιεργητών.σκοπός ήταν να δημιουργηθούν νέες βιομηχανίες με την χρησιμοποίηση ενέργειας χαμηλού κόστους που δίναν υδροηλεκτρικοί σταθμοί,οι τροφοδοτούμενοι από το φράγμα του Τένεση(97).Με τις μεθόδους του κατάφερε να πείσει τον λαό και να τον βοηθήσει να περάσει την κρίση.κατάφερε μέσα από διακηρύξεις και νομοσχέδιο προς το Κογκρέσο να αποσπάσει την έγκριση ομοσπονδιακών κονδυλίων για να ανακουφίσει την ανθρώπινη δυστυχία(98).δεν ξέχασε όμως τον πρωταρχικό του στόχο που ήταν τα επιδόματα σε άνεργους, μέτρο το οποίο προέβλέπε σίτιση και ένδυση ανέργων, πρόγραμμα το οποίο θα έμπαινε σε εφαρμογή τον ερχόμενο χειμώνα(99).το 1933 ο Ρόυζβελτ υπέγραψε τον νόμο οικονομικής ανόρθωσης επιχειρήσεων που ήταν πολύ σημαντικός για την ανόρθωση από την οικονομική ύφεση. Με αυτό τον νόμο θα δινόταν η ευκαιρία σε πολλούς ανέργους να εργαστούν καθώς και χρήματα για να εξασφαλίσουν τα απαραίτητα αγαθά για την επιβίωση τους(100).ο Ρούζβελτ ανεβαίνοντας στην προεδρία προσπάθησε να εξασφαλίσει την ευημερία δίνοντας και πάλι στον αμερικάνικο λαό αγοραστική δύναμη, για να ισορροπήσει η αγροτική με την βιομηχανική παραγωγή, προκειμένου να επιτευχθεί και ισορροπία στην οικονομία,προσπάθησε να εξαλείψει ανωμαλίες και ανισότητες του αμερικανικού οικονομικού συστήματος,και κατάφερε να καταργήσει την ποτοαπαγόρευση, πράγμα που έγινε 5 Δεκεμβρίου του 1933 όπου μετά από 13 χρόνια καταργήθηκε αυτός ο θεσμός δίνοντας πολλές θέσεις εργασίας σε πολλούς εργαζομένους(101).το 1936 εκλέχτηκε για δεύτερη φορά πρόεδρος εναντίον του αντιπάλου του Άλφρεντ μ. Λάντον.Πολλοί εργάτες ήταν αυτοί που ψήφισαν και πιθανόν για πρώτη φορά είχαν ασκήσει το εκλογικό τους δικαίωμα.ο αντίπαλος του έκανε πολλές προσπάθειες να επηρεάσει τον 2

24 λαό λέγοντας ότι ο Ρούζβελτ ήθελε όλη την εξουσία στα χέρια του αλλά όλα πέσαν στο κενό (102).Το 1940 εκλέχτηκε τρίτη φορά πρόεδρος και ήταν ο μόνος που είχε κερδίσει τρίτη περίοδο στο Λευκό Οίκο. Παρόλο που εκλέχτηκε με μικρή διαφορά νίκησε τον αντίπαλο του Γουίλκι υποψήφιο των Ρεπουμπλικάνων λέγοντας ότι θα συνεχίσει την προσπάθεια του (103).Το 1944 εκλέχτηκε ξανά πρόεδρος για τέταρτη φορά με ψήφους έναντι του Ντίγουεν.Η απώλεια των ψήφων οφειλόταν στις υποχρεώσεις του αλλά και στο σοβαρό πρόβλημα υγείας του την πολυομμελίτιδα (104).Το 1945 έκανε αλλαγές βάζοντας αντιπρόεδρο τον Χάρρυ Τρούμαν άγνωστο πρόσωπο προς τους αμερικάνους,και υπουργό οικονομικών τον Χένρι Ουάλας (105). Στις 12/4 του 1945 σε ηλικία 63 ετών ο άνθρωπος που έκανε τόσες προσπάθειες για να βγει η Αμερική από την κρίση πεθαίνει. Εγκεφαλική αιμορραγία ήταν η αιτία θανάτου του(106). Λίγες ώρες μετά τον θάνατο του το πρώην αγροτόπαιδο από το Μισούρι ο Χάρρυ Τρούμαν ανέλαβε καθήκοντα προέδρου των ΗΠΑ(107). 2.4 <<XΑΡΡΥ ΤΡΟΥΜΑΝ >> Ήταν ο 33ος πρόεδρος των ΗΠΑ ( ).Παρόλα τα προσόντα του, ο Ρούζβελτ δεν του εμπιστεύθηκε κανένα ρόλο στη θητεία του ως αντιπροέδρου και οι προεδρικοί σύμβουλοι τον αγνοούσαν επιδεικτικά. Τον επόμενο χρόνο αντικατέστησε στον προεδρικό θώκο τον Φραγκλίνο Ρούζβελτ, ύστερα από τον αιφνίδιο θάνατο του Το 1948 επανεξελέγη πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, παρόλο που ο αμερικανικός τύπος θεωρούσε ότι δεν θα επανεκλεγεί. Η εκλογική του δύναμη προήλθε κυρίως από τα λαϊκά στρώματα, που εμπιστεύονταν μια πλέον φιλολαϊκή αντιμετώπιση από τους Δημοκρατικούς, έχοντας ακόμα ζωντανές τις μνήμες της μεγάλης οικονομικής κρίσης του 1929 την οποία ανέτρεψε η πολιτική Ρούζβελτ στον Μεσοπόλεμο. Απεβίωσε στο Κάνσας Σίτι στις 1972(108). Παρά τις αρνητικές συνέπειες το κραχ του 1929 είχε, σύμφωνα με τον οικονομολόγο Τζον Κένεθ Γκάλμπρεϊθ, μια «θεραπευτική»επίπτωση: έμεινε με ξεχωριστό τρόπο στη μνήμη του κόσμου και έτσι τις επόμενες δεκαετίες οι αγορές τίτλων χαρακτηρίστηκαν από τάξη.χρειάστηκαν όμως 25 χρόνια για να ξαναπάρουν οι μετοχές την αξία που είχαν πριν από το κραχ: μόνο το 1954 κατάφερε ο Dow Jones να φθάσει στα επίπεδα του φθινοπώρου του 1929 που είχε σκαρφαλώσει από τις 60 στις 400 μονάδες, με την αξία των μετοχών να ενισχύεται κατά 218,7%, ποσοστό ισοδύναμο με ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης 18%. Ενώ μετά τη «Μαύρη Δευτέρα» του 1987 χρειάστηκαν μόλις δύο χρόνια για να σκαρφαλώσει ξανά η τιμή πολλών μετοχών στα προ του κραχ επίπεδα. Αυτή η περίοδος ήταν η πιο δύσκολη για όλη την Αμερική (109). Η στρατηγική του Ρούζβελτ βασιζόταν στην παροχή βοήθειας στους αγρότες, στην αύξηση της τιμής των προϊόντων τους,καθώς και στην ενίσχυση της ηλεκτροπαραγωγής από το κράτος (110).Ο Φραγκλίνος Ρούζβελτ έδειξε σε όλους ότι η ΗΠΑ αντιμετώπιζε μια σοβαρή κρίση και ότι η μόνη λύση σωτηρίας της ήταν η κυβερνητική παρέμβαση. Δίδαξε σε 2