Σχετικά με το οικουμενικό στοιχείο

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Σχετικά με το οικουμενικό στοιχείο"

Transcript

1 Σχετικά με το οικουμενικό στοιχείο ' ' ' στο συγχρονο μουσικο nχο Χαρίκλεια Τσοκανn Λέκτορας Επικοινωνίας και Πολιτισμού του Τμτ\ματος Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού του Παντείου Πανεπ ιστ ημίου Αθηνών Όλο και πιο συ χ νά σιατυπώνεται στις μέρες μας n άποψn ότι χ άρn στις τεχνολογικές εξελίξεις οιαμορφώνεται ένας ενια ί ος, παγκόσμιος «nχnτικός πολιτισμός» ικανός να καταργεί τις σιαφορές ανάμεσα στις μουσικές παραοόσεις, αλλά και ανάμεσα στα σιαφορετικά είσn μουσικής. Η άποψn αυτή προϋποθέτει μια παραοοχή n οποία σπανίως εξετάζεται ως προς τις συνέπειές τnς. Υποτίθεται ότι n μουσική τείνοντας από τέχνn να γίνει σύνθεσn nχnτικών «συμβάντων» οοεύει προς μια οικουμενικότnτα νέου τύπου στο πλαίσιο τnς οποίας τον πρώτο λόγο θα έχει n αίσθnσn παρά n εννόnσn και το Βίωμα. Αλλά κατά πόσον είναι ουνατό να Βασιστεί μια εξέλιξn προς το οικουμενικό, σε κάτι τόσο λίγο κοινό όπως είναι n αίσθnσn, ανάμεσα σε οιαφορετικά άτομα, κοινωνίες, ή φυλές ; Εάν οεν υπάρ χ ει ένα είοος ενιαίας γλώσσας πώς είναι ουνατόν να προκύψουν νοήματα μοιρασμένα σε ακροατήρια χωρών και πολιτισμών κατά τα άλλα απομακρυσμένων μεταξύ τους ; Ας ξεκινήσουμε τnν εξέτασn του ζnτήματος με μερικές Βασικές επισnμάνσεις σχετικά με τn φύσn του μουσικού ήχου σε συνάρτnσn με τn γλώσσα. Ο συνουασμός ήχων που μεταφράζεται σε λέξn - το νοnματικό περιεχόμενο τnς οποίας έ χ ει έναν καθολικό προορισμό - φέρει πάντα μέσα του έναν τονισμό εντοπιότnτας καθώ ς κάθε λέξn ανήκει σε μια συγκεκριμένn γλώσσα, n οποία είναι προσσιορισμένn ως προς τnν προφορά τnς από ορισμένους γεωφυσικούς και κοινωνικο-πολιτισμικούς παράγοντες. Το ίσιο φαίνεται να ισχύει και για τον μουσικό ήχο. Ο ΘρασύΒουλος Γεωργιάοnς υποστήριζε ότι n ουτική μουσική απέκτnσε τον οικουμενικό τnς χαρακτήρα χ άρn στn οιασύνσεσή τnς με τnν γερμανική γλώσσα 1 Και είναι γεγονός ότι n συτική μουσική, περισσότερο από κάθε άλλn, κατάφερε να αποκτήσει το προνόμιο μιας πραγματικά παγκόσμιας γλώσσας παρά τnν ισχυρή εντοπιότnτά τnς, τnν μακροχρόνια σύνοεσή τnς με μια ορισμένn γλωσσική παράοοσn. Από τnν πλατειά και οιαρκή απή χ nσn πολλών συνθέσεων σιαπιστώθnκε ότι είναι ουνατόν μέσα από τn ουτική λόγια μουσική παράοοσn να αναοειχθούν οικουμενικά γνωρίσματα, ότι n τέ χ νn των ή χων μπορεί να συγκροτnθεί σ ' ένα ανώτερο συμβολικό σύστnμα, και να συστήσει μια καθολική γραμματική Από τnν ερμnνεία στn οιο ί κnσn 53

2 Χαρίκλεια Τσοκανή των αισθημάτων και των συγκινnσεων. Τι σχέση έχει όμως αυτn η μορφn επικοινωνίας με τη σύγχρονη μορφn μουσικnς υπερεπικοινωνίας Βασισμένης κατά κύριο λόγο στην ηλεκτρονικn τεχνολογία ; Για να γίνει κατανοητn η σιαφορά ανάμεσα στην συνατότητα της οικουμενικnς επικοινωνίας που υπόσχεται η μουσικn του τονικού συστnματος της Δύσης και αυτn την οποία εξαγγέλλει, Βασιζόμενη στην τεχνολογία, η σύγχρονη τέχνη είναι σκόπιμο να εξετάσει κανείς από την πλευρά της εμπειρίας τις επιπτώσεις που έχει η εξορθολογισμένη τεχνικn της παραγωγnς και σιάσοσης της μουσικnς. Καθώς η μουσικn Βιομηχανία προωθεί χάρη στην τεχνολογία, αφενός την άποψη μιας μουσικnς ικανnς να υπερβαίνει τις εθνικές, τοπικές παρασόσεις και αφετέρου την σιάσοση της ισέας του εκκοινωνισμού n εκλέιτουργισμού 2 της μουσικnς (ότι οηλαοn η μουσικn πρέπει να ικανοποιεί ορισμένες ανάγκες της κοινωνίας n του ατόμου) αναπόφευκτα η σράση της αυτn επηρεάζει το πεσίο της σημιουργίας καθώς και τον τρόπο πρόσληψης του μουσικού nχου. ΒέΒαια η λειτουργικn και, ως ένα Βαθμό, η ψυχαγωγικn σιάσταση της μουσικnς ανέκαθεν nταν, ακόμη και στο πλαίσιο της συτικnς παράσοσης, μια από τις συνιστώσες της μουσικnς εμπειρίας. Ωστόσο, σε καμιά περίοσο της ιστορίας της η τέχνη αυτn σεν είχε ανό.λάβει στο σύνολό της τον ρόλο που φαίνεται να της επιφυλάσσει η σύγχρονη Βιομηχανία της σιασκέσασης, ρόλο που ουσιαστικά συμπιέζει και υποβιβάζει την μουσικn εμπειρία στο πεσίο μιας ορισμένης άμεσης και - υποτίθεται - σραστικnς ωφελιμότητας. Το πιο πάνω ζnτημα συνσέεται, όπως θα σούμε στη συνέχεια με το ερώτημα σχετικά με το αν ο nχος μπορεί να έχει μια αντικειμενικn υπόσταση, οηλαοn, να ανnκει, όπως και τα υπόλοιπα πολιτισμικά αντικείμενα, στα πράγματα του εξωτερικού κόσμου. Σ' αυτό το ερώτημα η σημιουργία των αρχών του 20ου αιώνα έτεινε να σώσει κατ' αρχάς μια καταφατικn, αν και καθόλου απλn, απάντηση. Διότι το να αντιληφθεί κανείς τον μουσικό nχο προπάντων ως γεγονός της αισθητηριακnς εμπειρίας σεν είναι ΒέΒαια αυτονόητο για τη συτικn σκέψη, αφού εντός και εκτός της μουσικnς τέχνης η σκέψη αυτn έθεσε ως θεμέλιό της την εσωτερικότητα της συνείοησης, και καθιέρωσε την σιάκριση ανάμεσα στην εξωτερικn και την εσωτερικn εμπειρία 3, ανάμεσα στην εμπειρία που αποκομίζει κανείς με Βάση τις καθαρά αισθητηριακές εντυπώσεις και στο Βίωμα (Erlebηis) - όρος που χαρακτηρίζει κάθε γεγονός που υπεισέρχεται στη συνείοηση και αποκτά εντός της μια μονιμότητα σιευρύνοντας το οιανοητικό και θυμικό πεοίο. Στον χώρο της ουτικnς μουσικnς αυτn η πράξη με την οποία υπερβαίνεται ο nχος και από αντικειμενικό συμβάν μετατρέπεται σε γεγονός της συνείσησης, σε κάτι που φέρει ένα υποκειμενικό νόημα για τον ακροατn, είναι ουσιώοης για την κατανόηση της συγκρότησης της μουσικnς ως γλώσσας, στο πλαίσιο του τονικού μουσικού συστnματος. Στο πλαίσιο 54 Πολιτιστικri Διαχείριση

3 Σχετικά με το οικουμενικό στοιχείο στο σύγχρονο μουσικό nxo αυτό, άλλωστε, 011μιουργnθ11καν οι αυτόνομες και ανεξάρτ11τες από το λεκτικό ενόργανες μορφές σύνθεσ11ς όπως είναι 11 φούγκα, 11 σονάτα, 11 συμφωνία. Για να συμβεί όμως κάτι τέτοιο έπρεπε προ11γουμένως κάθε σιασοχn r1 συγχρονία nχων, καθαρά 011λαοn ακουστικοί σχ11ματισμοί του nχου, να εννο11θούν ως μελωοίες, αρμονίες r1 μουσικές φόρμες. Με άλλα λόγια, για να αποκτnσουν οι nχοι και τα συμπλέγματά τους το συμβολικό τους (μελωοικό, αρμονικό r1 ρυθμικό) ισοσύναμο έπρεπε να έχει καταστεί ουνατn, στο επίπεσο των αισθnσεων, μια οιαοικασία «μετάφρασ11ς», να μπορούσε 11 ακουστικn αίσθ11σ11 να μετατραπεί (στ11 σιάρκεια τ11ς ακρόασ11ς) σε οπτικn. Μόνον έτσι ο μουσικός nχος αντί να επέχει τ11 θέσ11 του εκτατού πράγματος, αντί να είναι ένα res eχte11sa, nταν συνατόν να συλλ11φθεί στο επίπεσο τ11ς φαντασίας ως συμβολικn μορφn. Η οιαοικασία αυτn καθίσταται αντιλ11πτn εάν εξετάσει κανείς τ11 μελωοικn άρθρωσ11. Για τ11 συνείσ11σ11 του παρασοσιακού συτικού ακροατn 11 μελωοία σεν εμφανίζεται όπως είναι από φυσικn άποψ11: μια σιασοχn μεμονωμένων και οιαφορετικών nχων, αλλά ως μια γραμμικn φιγούρα ομογενών στοιχείων που εκλαμβάνονται ως σιαβαθμίσεις μιας και τ11ς αυτnς κίν11σ11ς. Αυτό το ψυχολογικό φαινόμενο, που έχει εξ11γ11θεί ακόμ11 και με όρους φυσιολογίας και μαθ11ματικών σχέσεων, φανερώνει τ11 συνατότ11τα τ11ς ακουστικnς συνείσ11σ11ς να ομογενοποιεί και να προσθέτει τα μουσικά σιαστnματα τ11ν ίσια στιγμn που τα μετατρέπει σε Βαθμούς μιας μουσικnς κλίμακας r1 μελωοίας συγκροτώντας τα, έτσι, σε μια μορφn-όλον, σε μια Gestalt μορφn. Η μετατροπn αυτού του είοους ακουστικnς εμπειρίας - που σιακρίνεται από έναν οπτικό προσανατολισμό - σε γεγονός τ11ς συνείσ11σ11ς είναι προϊόν τnς θεολογικnς χριστιανικnς παράοοσ11ς. Σύμφωνα με τ11ν αυγουστίνεια άποψ11 ο τόπος όπου 11 μουσικn αποκτά νό11μα είναι το θυμικό, ο χώρος των συναισθ11μάτων 4. Με τ11ν εσραίωσ11 αυτnς τ11ς συμβολικnς - ψυχολογικnς άποψ11ς του μουσικού nχου θα παραμερισθεί κατόπιν κάθε ενοιαφέρον για τ11ν απτικn και άμεσα κιναισθ11τικn του σιάστασ11. Έτσι εξ11γείται το ότι στο πλαίσιο τ11ς συτικnς παράσοσ11ς έως τις αρχές του 20ου αιώνα μια μελωοικn φιγούρα σεν εννοείται ως μια - λιγότερο rl περισσότερο - ευάρεστ11 σιαοοχn nχων, αλλά νοείται πάντα ως μια οιαορομn 11 οποία εσωτερικεύεται σ' ένα φαντασιακό χωροχρόνο με μια κίν11σ1111 οποία συμπίπτει με τnν ψυχικn οράσ11 του υποκειμένου. Η οράσ11 αυτn σεν είναι άλλ11 από τ11ν σραστ11ριότ11τα του συναισθnματος που εκλαμβάνεται από τ11ν συνείσ11σ11 ως «μια τάσ11 προς ένα σκοπό που χρονικοποιείται» 5 Κι αυτnν τnν εσωτερικn ΒεΒαιότ11τα - ότι το συναίσθ11μα του Βιωμένου χρόνου γεννιέται από έναν ψυχολογικό υπολογισμό σια του οποίου, σε κάθε στιγμn του χρόνου, το παρόν συσχετίζεται με τον παρελθόντα και τον μέλλοντα χρόνο - τ11ν γνώρισε ο συτικός άνθρωπος μέσα από τ11ν σιερεύν11σ11 τ11ς εμπειρίας του μουσικού nχου 6. Είναι λοιπόν γεγονός ότι σε ολόκλ11ρ11 τ11 συτικn παράσοσ11 από τ11ν εποχn τ11ς πρώιμ11ς πολυφωνίας έως και το τέλος του 19ου αιώνα 11 μουσικn χαρακτ11ρίζεται από τ11ν τάσ11 να κατευθυνθεί προς κάπου, τάσ11 ιοιαίτερα φανερn από τον 160 αιώνα και έπειτα. Από τnν ερμnνεία στn οιοίκnσn 55

4 Χαρίκλεια Τσοκανn Ωστόσο ο δυτικός πολιτισμός είχε ήοη λάβει, από το οεύτερο μισό του 190 αιώνα, ορισμένα από τα τε χ νικά γνωρίσματα που αργότερα θα αποτελούσαν τα εμβλήματά του. Ο τηλέγραφος και η φωτογραφία μετέβαλαν ριζικά τον τρόπο οπτικής και ακουστικής πρόσληψης του εμπράγματου κόσμου. Το ίσιο θα ισ χ ύσει αργότερα με τον φωνόγραφο, τον κινηματογράφο, το ραοιόφωνο, την τηλεόραση, τον οίσκο μακράς διαρκείας. Η μαγνητοταινία στη συνέ χ εια θα συμβάλλει κι αυτή αποφασιστικά στην ανατροπή των οεοομένων της ακουστικής εμπειρίας 7 Χάρη σ ' αυτήν ο η χ ητικός κόσμος θα αναπαράγεται ρεαλιστικά αλλά χ ωρίς τη μεσολάβηση της έννοιας της α ιτιότητας στη οιασύνοεση των η χ ητικών συμβάντων. Οι ή χ οι μπορούσαν πλέον να ταυτιστούν ως προς τη χ ρήση τους με τον θόρυβο, να αναμειγνύονται και να αλληλοπαρατίθενται όπως συμβαίνει στην περ ί πτωση του mi χ age και του moηtage στη λεγόμενη «συγκε κ ριμένη» (coηcr e te) μουσική. Πρέπει να σημειωθεί ακόμη ότι οι μηχανικοί ή χ οι, συνοεοεμ έ νοι όλο και περισσότερο με τους ρυθμούς ζωής στις μεγαλουπόλεις, άσκησαν μια ορισμένη γοητεία σε καλλιτέ χ νες των αρ χ ών του 20ου αιώνα οι οποίοι θέλησαν να φέρουν το νέο, δυναμικό στοι χ ε ί ο του θορύβου στο προσκήνιο της καλλιτε χ νικής ζωής - όπως ο Ρούσολο, φουτουριστής ζωγράφος και μουσικός που κατασκεύασε μια μη χ ανή θορύβου. Αυτή η στάση Βρήκε έρεισμα σε μια γενικότερη αντίληψη περί τεχνολογικής προόδου που στο πεοίο του ή χ ου αφορούσε ειδικότερα τις δυνατότητες του μέσου παραγωγής. Όλες αυτές οι διεργασίες σεν μπορούσαν παρά να οδηγήσουν την εμπειρία στις πρωταρχικές πηγές της. Ο δυτικός ακροατής καλείται στη συνέ χ εια να ψαύσει τον ή χ ο με την ακοή, όπως ο πρωτόγονος, και το ερώτημα είνα ι αν μπορεί πλέον να υποβληθε ί σ ' αυτό το είοος μαγείας που φαίνεται να έχει απώτερο σκοπό της την εμβάθυνση της ίσιας της εμπειρίας του ή χ ου. Είναι γνωστό ότι τα πρώτα τολμηρά πειράματα στο πεοίο αυτό φέρουν τη σφραγίοα του Τσάρλς ΆϊΒς. Πολύ πριν καταστεί πασίγνωστο το έργο σιωπής για 4' και 33" του Τζων Καίητζ, με το οποίο η μουσική εμπειρία οεν προτείνεται παρά «σαν ένα κομμάτι χ ρόνου απομονωμένο και προορισμένο να παγιοέψει για μια στιγμή την εμπειρία του συμπτωματικού, 'πραγματικού' χρόνου» 8, ο Τσαρλς ΆϊΒς είχε ήοη ανιχνεύσει το όλο φάσμα της μουσικής με σκοπό να μετατρέψει την εμπειρία της σε μια «χ ειροπιαστή» δραστηριότητα. Γύρω στο 1920 θα επι χ ειρήσει με το συνθετικό του έργο και τις ιοέες του να υπερβεί το φράγμα ανάμεσα στη ζωή και στην τέχνη και ταυτόχρονα να εκφράσει την ενότητα και ολότητα της μουσικής παράδοσης περιλαμβάνοντας στις συνθέσεις του στοι χ εία του ragtime, ύμνων, δυτι κ ής πολυφωνίας, τονικής και ατονικής αρμονίας. Με τον τρόπο αυτό ο συνθέτης φαίνεται πως έκανε το καθοριστικό εκείνο Βήμα με το οποίο θα δινόταν στους επιγόνους του το έναυσμα για να επι χ ειρήσουν μια ριζική ανατροπή του περιεχομένου της μουσικής εμπειρίας του δυτικού ακροατ ή 9 Για παράδειγμα στο έργο του «το αναπάντητο ερώτημα» ο ΆϊΒς θα εντε ίνει την Πολιτιστική Διαχείρισn

5 Σχετικά με το οικουμενικό στοιχείο στο σύγχρονο μουσικό τ\χο προσπάθειά του να παραγάγει μια εντελώς νέα μουσικn μορφn μέσα από τα πιο αντιφατικά στοιχεία. Μια μικρn ομάοα εγχόρσων συνοσευόμενων από μια τρομπέτα, απομακρύνονται από το υπόλοιπο σώμα τnς ορχnστρας, Βγαίνουν έξω από τnν σκnνn και παίζουν σε οιαφορετικά επίπεοα χωρίς τnν πρόθεσn να συναντnθούν οπωσσnποτε με τn μουσικn που παίζουν - συλλογ ι κά n ατομικά - τα υπόλοιπα όργανα. Στο πλαίσιο αυτnς τnς σύνθεσnς οεν φαίνεται να υπάρχει ουσιαστικn απόστασn ανάμεσα στnν επισιωκόμενn οnμιουργία μιας «αρμονίας των σφαιρών» και σ' αυτnν του nχnτικού χάους. Έκτοτε όλο και περισσότερο θα επικρατεί n άποψn ότι n τέχνn πρέπει να περιλnφθεί στα σεσομένα τnς εμπειρικnς πραγματικότnτας και ότι n μουσικn και γενικότερα n καλλιτεχνικn σράσn πρέπει να συνιστά κι αυτn μια εμπειρία τnς καθnμερινότnτας 10 Η μουσικn τέχνn του 20ου αιώνα μοιάζει να εμπνέεται από ένα καλλιτεχνικό όραμα απόλυτα ταιριαστό με τις εξελίξεις τnς τεχνολογίας και να εμπιστεύεται τnν αρχn ότι n καλλιτεχνικn σραστnριότnτα είναι συνατόν να εκλnφθεί ως ένα μέσον για να ικανοποιnθούν οι «Βαθύτερες και αναπόφευκτες φυσικές ενορμnσεις» του ανθρώπου. Η υιοθέτnσn αυτnς τnς θέσnς σεν θα μπορούσε παρά να σnμαίνει ταυτόχρονα και τnν κατάφασn στο ανατρεπτικό, στο χειραγωγnσιμο, το τυχαίο στοιχείο τnς ζωnς. Έτσι, το τυχαίο καθιστάμενο καθοριστικό σεσομένο τnς καλλιτεχνικnς έκφρασnς θα συμβάλλει κι αυτό με τn σειρά του στο να έρθει n έννοια του χάους στο επίκεντρο τnς σnμιουργικnς ενόρασnς. Το ζnτnμα που τίθεται στn συνέχεια είναι με ποιο τρόπο θα μπορούσε κανείς να χειριστεί τnν τύχn και το στοιχείο του χάους ως αντικείμενα έκφρασnς, ως εκφραστικά φαινόμενα. Από τnν στιγμn που n έννοια του χάους θεωρείται, συνάμει, ένα «περιεχόμενο» τnς μουσικnς οnμιουργίας, τίποτα πλέον οεν εμποοίζει να εναλλάσσονται στον χώρο αυτό, μn και ενίοτε να αντικαθίστανται, οι αξίες τnς τάξnς και του νόμου από αυτές τnς α-ταξίας και τnς α-ναρχίας 11 Κι αυτn είναι επίσnς μια άλλn ισέα που ανασύεται μέσα από το πεσίο τnς σιαρκώς πειραματιζόμενnς μουσικnς τέχνnς και που θα επικρατnσει σε όλn σχεοόν τn σιάρκεια του 20ου αιώνα. Παρ ' όλα αυτά το πείραμα και n σιαρκnς αναζnτnσn του νέου σεν φαίνεται να συνέβαλαν προς τnν κατεύθυνσn επινόnσnς μιας νέας παγκόσμιας γλώσσας 1 2 Διότι n καθαγίασn του πειράματος στο πεοίο αυτό οσnγnσε σε έναν πολλαπλασιασμό των κωσίκων ακόμn και στο εσωτερικό ίσιας τnς παράσοσnς, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα μια ριζικn μετατροπn των προϋποθέσεων για τnν επίτευξn τnς αισθnτικnς εμπειρίας. Πρώτα απ' όλα ο χώρος αυτός από οικείος κατέστn ανοίκειος, μετετράπn σε πεοίο οιαρκούς προβλnματισμού, έγινε χώρος ενός απεριόριστου «οεκτικού προσανατολισμού» 1 3 Μια άμεσn συνέπεια αυτnς τnς σnμαντικnς αλλαγnς nταν να καταστούν οι μουσικές μορφές ασιαφανείς και ακατανόnτες, σε Βαθμό που και οι απλούστερες εξ αυτών να χρnζουν ερμnνείας. Δεν μπορούμε να εξnγnσουμε αυτn τn μορφn σκέψnς - που φαίνεται να αφορμάται από ένα ισιαίτερο ενσιαφέρον για τα αισθnτnριακά σεσομένα του nχου και που θα αναπτυχθεί κατόπιν ακόμn περισσότερο με τnν εξέλιξn τnς nλεκτρονικnς τεχνολογίας - αν οεν αναχθούμε σ' αυτό που φαίνεται να είναι n αφετnρία τnς. Στο έργο, οnλαοn, ενός ευρωπαίου μουσικού, του Άρλοντ Σαίνμπεργκ, ο οποίος πολύ πριν από τον ΆϊΒς συνέβαλε στον Από τnν ερμηνεία στn σιοίκnσn 57

6 Χαρίκλεια Τσοκανιi προσανατολισμό τnς μουσικnς σnμιουργίας προς την κατεύθυνσn τnς αποσυμβολοποίησης (αν μπορούμε να το πούμε έτσι) του μουσικού nχου. Αρκεί να σnμειώσουμε εσώ σε σχέση με το ζnτnμα αυτό, ότι ο Σαίνμπεργκ αρνούμενος τnν τονικότητα και θεσπίζοντας τnν σωσεκάφθογγn τεχνικn σίσει τnν κατάλλnλn αφορμn στους επιγόνους του για μια προγραμματικn μεθόσευσn της μουσικnς προς τnν α-σnμαντότnτα, σnλασn για τnν ολικn απομάκρυνση των μουσικών nχων από τα πιθανά νοnτικά και θυμικά αναφερόμενά τους 14 Με τnν υιοθέτnσn τnς σωσεκάφθογγnς τεχνικnς από τον Σαίνμπεργκ και τους επιγόνους του σεν καταργείται μόνο n αντίθεσn μεταξύ ενός εσωτερικού και εξωτερικού, αλλά καταργείται με τnν πάροσο του χρόνου ακόμn κι αυτn n ίσια n έννοια τnς εσωτερικότnτας. Αυτό συνέβn πρώτα απ ' όλα σιότι n σειρά των 12 φθόγγων- προϊόν αποκλειστικά τnς εκλογnς του συνθέτn - σεν αναφέρεται πουθενά αλλού έξω από τον ίσιο τον εαυτό τnς. Πράγματι, ενώ στην τονικn μουσικn n τονικότnτα γίνεται αντιληπτn πάντα ως ένα εσωτερικευμένο γεγονός τnς συνείσησης και n μελωσία εκλαμβάνεται ως μια εμφάνεια n μια εξωτερίκευσn αυτού του γεγονότος, αντίθετα, στnν σωσεκάφθογγn μουσικn οι μελωσικές και οι αρμονικές σχέσεις σεν παραπέμπουν παρά μόνο στην εξατομικευμένn σειρά από τnν οποία και απορρέουν 15. Βασικn συνέπεια αλλά και συντελεστnς, ως ένα Βαθμό, τnς κατάλυσnς αυτού του παρασοσιακού τύπου εμπειρίας είναι η ολοένα και μεγαλύτερn έμφασn στnν σεξιοτεχνία. Το γεγονός ότι n τεχνικn άρχισε να απορροφά όλο και περισσότερο το ενσιαφέρον των σnpιουργών συναρτάται και πάλι με τις εξελίξεις της τεχνολογίας. Από αυτn την τάσn άλλωστε τn( σιαρκούς ανανέωσnς μέσα από τον πειραματισμό - που χαρακτnρίζει έντονα από ένα σnμείο και έπειτα τnν συνθετικn τεχνικn και που συνοψίζεται στο τεχνολογικό σόγμα πώς «ότι σουλεύει είναι nσn ξεπερασμένο» - προκύπτει και ο αναπροσανατολισμός τnς αισθnτικnς εμπειρίας καθώς και το γεγονός ότι n μουσικn φόρμα των νεωτεριστών μουσικών φαντάζει πλέον ακατανόnτn. Γεγονός που φαίνεται επίσnς και από τnν όλο και πιο έντονη τάσn των συνθετών να σχολιάζουν τnν μουσικn τους προκειμένου να σιαυγάσουν το περιεχόμενό τnς 1 6 Ο Λουτσιάνο Μπέριο περιγράφοντας τnν εμπειρία σύνθεσης τnς 3nς σεκουέντσας του μοιάζει να είναι ως προς την σιασικασία αυτn πιο συγγενnς με κάποιον εξεισικευμένο τεχνολόγο τnς εποχnς μας παρά με κάποιον μουσικό προγονό του. «Η εμπειρία τnς 3ης σεκουέντσας», γράφει, «υπnρξε για μένα πολύ σnμαντικn γιατί ακριβώς αναζnτnσα να αφομοιώσω μουσικά πολύ περισσότερες όψεις τnς καθημερινnς φωνητικότnτας. Από τις αγενείς (όπως π.χ. τον Βnχα) - σίχως εντούτοις να αρνnθώ ορισμένες ενσιάμεσες πλευρές (ένα γέλιο που μετασχnματίζεται σε κολορατούρα) - έως ακόμn και τις πιο 'ευγενείς' όψεις της φωνητικnς εμπειρίας» 17 Είναι φανερn εσώ η φροντίσα του συνθέτn να ανασείξει και να αξιοποιnσει όλα αυτά τα παραμελnμένα εκφραστικά στοιχεία που Βρίσκονται αναμεμειγμένα με τις πιο τετριμμένες πλευρές της καθημερινnς φωνnτικnς συμπεριφοράς. Στο εργαστnριο της σύγχρονnς τεχνολογίας μαθαίνει κανείς ότι ο nχος μπορεί να 58 Πολιτιστικn Διαχείριση

7 Σχετικά με το οικουμενικό στοιχείο στο σύγχρονο μουσικό nχο κινnτοποιήσει το κεντρικό νευρικό σύστnμα, να γίνει σπλαχνικός αγγίζοντας τις εσωτερικές ερωτογόνες ζώνες, να γίνει υπνωτικός ή Βίαιος και επιθετικός με αποτέλεσμα ο ακροατής να έχει τnν εντύπωσn μιας φυσικής σύγκρουσnς μαζί του, γεγονός ικανό να μετασχrψατίσει τnν συνείσnσή του προς άγνωστες κατευθύνσεις. Με τnν τεχνολογία n αμφισβήτnσn τnς παρασοσιακής συτικής μουσικής φαίνεται να Βρήκε τον στόχο τnς 18 Οι ακροατές καλούνται να ψnλαφίσουν τους ήχους με τις αισθήσεις τους αφού n nλεκτρονική τεχνολογία έφερε στο προσκήνιο τnν απτική αίσθnσn. Στο πλαίσιο τnς νέας μουσικής πραγματικότnτας n απτική αίσθnσn αναλαμβάνει ένα συντονιστικό ρόλο σε σχέσn με τις υπόλοιπες αισθήσεις. Όμως οεν είναι πάντα συνατή n επίτευξn αυτής τnς αρμονικής συνεργασίας των αισθήσεων. Για παράοειγμα, όσο περισσότερο ο ήχος αποκτά Βίαιο και επιθετικό χαρακτήρα τόσο εντείνεται παράλλnλα ο ανταγωνισμός ανάμεσα στις ουο οιανοnτικοποιnμένες αισθήσεις, όπως είναι n ακουστ _ική και n οπτική αίσθnσn. Πρόκειται για έναν ανταγωνισμό που μάλλον έχει ως αποτέλεσμα να μειώνει παρά να αυξάνει τnν απόοοσή τους. Ό,τι συμβαίνει στnν τnλεεικόνα είναι ενοεικτικό ως προς αυτό. Προκειμένου να ζωnρέψει το θέαμά τnς n τnλεόρασn χρειάζεται τον ήχο όχι ως ένα απλό ενισχυτικό συνοοευτικό μέσον, αλλά ως μέσον που να τnς προσφέρει χρόνο, μια ορισμένn οιάρκεια εσωτερικής ζωής, που τnς λείπει και που μόνον ο ήχος μπορεί να τnς τnν οανείσει. Ωστόσο, n αναγκαστική παρακολούθnσn τnς εικόνας από τον ήχο πλήττει τον σεύτερο αφαιρώντας του τnν ελευθερία αυτοπροσοιορισμού του. Η συγχρονία ήχου και εικόνας μπορεί να ενισχύει τnν ούναμn τής εικόνας αλλά αποσυναμώνει τnν οvτολογικriουνατότnτα του ήχου. Ο ΒραχύΒιος και συντετμnμένος ήχος χρειάζεται λοιπόν τnν έντασn για να αναπλnρώσει το χρονικό Βάθος που του λείπει. Γι αυτό και n τnλεοπτική εικόνα μπορούμε να πούμε ότι αντιπροσωπεύει το αρχέτυπο του περισπασμού των συο οιανοnτικοποιnμένων αισθήσεων. Μέσα από τnν συχνά καταχρnστική ανάμειξn των ήχων και των εικόνων αναπαράγεται ουσιαστικά το καρναβαλικό εξωτερικό περιβάλλον που το τροφοοοτούν με θόρυβο όχι μόνο οι μnχανικοί ήχοι των σύγχρονων μεγαλουπόλεων, αλλά και κυρίως n Βιομnχανίά τnς σιασκέσασnς που αντλεί συστnματικά, ακόμn, τnν πρώτn τnς ύλn από τnν μουσική Βιομnχανία. Το γεγονός ότι ο ήχος λόγω τnς υψnλής του έντασnς μετατρέπεται σε θόρυβο και ότι ο θόρυβος καθιερώνεται ως n κατεξοχήν σεσπόζουσα συνθήκn υπό τnν οποία οι νέοι κυρίως αποπειρώνται κάποιες επικοινωνιακές σχέσεις στους χώρους τnς σιασκέσασnς οεν θα πρέπει να μας εκπλήττει, αφού n μαζική κοινωνία ενσωματώνοντας τnν ποπ και τnν ροκ κουλτούρα στο σύνολό τnς περιέλαβε αναγκαστικά και εκείνες τις ακραίες μορφές τnς, όπου φανερά ο ήχος συνιστά το ολοκαύτωμα μιας τελετουργίας. Εκεί που άλλοτε ο ήχος συμβόλιζε τnν θυσία του θορύβου 19, n σύγχρονn κοινωνία απαλλαγμένn από αρχέγονες ενοχές, προβάλλει τον θόρυβο ως σύμβολο του θυσιασμένου ήχου. Ουσιαστικά n Βιομnχανία τnς μουσικής, όπως και n τεχνολογία τnς επικοινωνίας, σεν κάνει άλλο από το να προσπαθεί να εξορθολογίσει, για τους οικούς τnς εμπορευματικούς λόγους αυτήν τn οιαοικασία αποϊεροποίnσnς του ήχου και ιεροποίnσnς του θορύβου. Από τ η ν ερμηνεία στη σιοίκησ η 59

8 Χαρίκλεια Τσοκανιi Με Βάση τη νέα αυτή πραγματικότητα θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι η ανοχή στον θόρυβο δεν είναι παρά μια πράξη "εξιδανίκευσης" του αποσυμβολοποιημένου ήχου και ένας νέος τρόπος για να επαναπροσδιορισθεί η η χ ητική κουλτούρα στη μαζική κοινωνία. Η έμφαση στον ή χ ο ως καθαρά ακουστικό φαινόμενο, καθώς και η ανο χ ή ενώπιον κάθε είδους ηχητικών συνδυασμών (όλοι οι συνδυασμοί είναι δυνατοί) φανερώνει την προτίμηση σε μια " ρεαλιστική" στάση - που υποδεικνύει ότι, όπως στον πραγματικό κόσμο έτσι και στην τέχνη, το κάθε τι μπορεί να συνδυάζεται με οτιδήποτε. Αν όμως αυτό ε ί ναι πιθανό να συμβαίνει στην ζωή, δύσκολα θα μπορούσαμε να το αποδεχτούμε ως καλλιτεχνική αρχή σ ' έναν χώρο όπου η ηθική της απόλαυσης οικοδομείται στη μέγιστη δυνατή οικονομία των αισθημάτων, των συναισθημάτων και των μορφών. Έτσι η αντίρρηση την οποία θα διατύπωνε κανείς σήμερα σχετικά με την ενοποίηση των πολιτισμικών οριζόντων και την δυνατότητα κατάργησης των πολιτισμικών διαφορών δεν θα μπορούσε να είναι παρά μια αντίρρηση ενώπιον του ενδεχόμενου να υποβαθμιστούν με τον τρόπο αυτό τα φαινόμενα της επικοινωνίας και της κουλτούρας. Κατ' ουσίαν και εξ ορισμού, όπως θα δείξει η Χάννο Άρεντ, η μαζική κοινωνία αρνε ί ται την κουλτούρα 20. Πρώτα απ ' όλα επειδή στο πλαίσιο της μαζικής κοινωνίας και ειδικά από την άποψη που μας ενδιαφέρει εδώ, η τε χ νολογία του ήχου φαίνεται να ενισχύει ακόμη περισσότερο την ανιστορική στάση η οποία από μόνη της παραγράψει κάθε παράοοση 21 Ασφαλώς αυτήν την τάση εξόδου από την ιστορία μιας κουλτούρας και ενός πολιτισμού μπορεί κανείς να την παρατηρήσει μέσα στην ίδια την εξέλιξη της δυτικής μουσικής, πολύ πριν την ευνοήσει με τον δικό της τρόπο η ηλεκτρονική τε χ νολογία. Μετά τον Σα ί νμπεργκ, ήδη από την δεκαετία του , ο Χένρυ Κάουλ με τα πειραματικά " toηe cluster" του, πρότεινε την τυ χ αία σύνδεση των ήχων. Η ίσια αντίληψη εφαρμόζεται από τον συνθέτη αλλά και από άλλους που υπερασπίζονται την τυχαία αντιπαράθεση ακουστικών γεγονότων, όπως γίνεται στο «lmagiηary Laηdscape» (Φανταστικό τοπίο) Νο 4 του Τζών Καίητζ. Ακόμη όμως και στα έργα των Πιερ Μπουλέζ, και Καρλ χ άϊντς Στοκχάουζεν - παρ' όλο που οι συνθέτες αυτοί επιχειρούν κάποια στιγμή να προσδιορίσουν ένα νέο ορθολογικό τρόπο οργάνωσης του μουσικού υλικού - τονίζεται σταδιακά η προσπάθεια για την ενότητα της εμπειρίας και τη δυνατότητα να ρυθμιστούν όλες οι δυνατές τεχνικές σε όλα τα διαθέσιμα υλικά 22. Στην πραγματικότητα σύμφωνα με τις αντιλήψεις όλων των πιο πάνω συνθετών ο ή χ ος είναι δυνατόν να εκληφθεί ως ένα είδος ανιχνευτή της εμπειρίας. Όπως εκείνοι έτσι και αρκετοί άλλοι σύγ χ ρονοι αλλά και μεταγενέστεροί τους συνθέτες, αναζητώντας τη συγκρότηση μιας νέας παγκόσμιας γλώσσας του ήχου, επιχειρούν κυρίως να επαναπροσδιορίσουν όχι μόνο την έννοια του μουσικού ήχου αλλά και την εμπειρία του χώρου και του χρόνου από την πλευρά του ήχου. Σε αρκετούς συνθέτες παρατηρείται η προσπάθεια να αποσώσουν μια η χ ητική αποτύπωση του temps-duree (του συνεχόμενου, κατά τον Ανρί Μπερξόν, χ ρόνου). Πρόκειται για την πρωταρχική χρονική εμπειρία που την Βιώνει κανείς ως κάτι ανομοιόμορφο, πλήρες από τις αυξομοιώσεις εναλλαγών του αργού και του γρήγορου. Έτσι ο μουσικός ή χ ος φαίνεται ότι αποσυνδέεται Βαθμιαία από το πεδίο του συνειδητού και τείνει να αγκυροβολεί όλο και περισσότερο στο ασυνείοητο 23. Για να έχει όμως πραγματικό 60 Πολιτιστικn Διαχείρισn

9 Σχε τι κά με τ ο οικουμενικό στοιχείο στο σύγχρονο μουσικό τiχο ψυχικό αντίκρυσμα μια τέτοια μουσικn του 'Όσυνεισnτου " θα έπρεπε να ικανοποιεί κατά την δημιουργία και την πρόσληψn της μια Βασικn συνθnκη: να Βιώνεται αποκλειστικά ως μια ζωντανn μορφn δράσης. Κάτι τέτοιο προβάλλεται μέσα από το πρόταγμα του Ερλ Μπράουν. Γι ' αυτόν τον συνθέτη τελικός σκοπός τnς μουσικnς σεν είναι τόσο η παραγωγn κάποιου αντικειμένου, όσο n εξάσκηση αυτnς καθαυτnς της μουσικnς δραστηριότητας. Εοώ διακρίνουμε τις ρίζες τnς σκέψης του Τζων Καίητζ καθώς ο τελευταίος μάς καλεί να δούμε όχι μόνο τn μουσικn αλλά και την όλη τέχνη ως μια μορφn δράσης. Μια σράση σια της οποίας είναι δυνατόν διαφορετικές στιγμές της πραγματικnς ζωnς, που δεν έχουν από μόνες τους νόnμα και τάξη, να αποκτnσουν την αξία τελετουργικού θεάματος, να προσλάβουν την σημασία μιας ολοκληρωμένης αναπαράστασnς 24. Χωρίς αμφιβολία οι παραστάσεις του Τζων Καίητζ έχουν συνnθως περισσότερο θεατρικό-τελετουργικό παρά μουσικό ενδιαφέρον, όπως εξάλλου και πολλές αντίστοιχες της ροκ μουσικnς. Η τελετουργοποίηση αυτn συνιστά ένα είδος αναβάπτισης της μουσικnς στον χώρο της μαγείας και προς αυτn την κατεύθυνση θα συμβάλλει γενικότερα η συτικn μουσικn σκέψη ακόμη και με τα παραδοσιακά μέσα και τις θεωρητικές έννοιές της πολύ πριν η τεχνολογία του nχου γίνει το όργανο της μαζικnς μουσικnς παραγωγnς. Επίσης, η ποπ και ροκ μουσικn έχοντας αναλάβει έναν παρόμοιο ρόλο συνέβαλαν στη διερεύνηση των επικοινωνιακών συνατοτnτων της νέας ηχητικnς εμπειρίας 25 Στα έργα των μινιμαλιστών Μόρτον Φέλντμαν, ΣτηΒ Ράϊχ, Λώρη Άντερσεν κ.ά., διακρίνει κανείς στοιχεία της λόγιας συτικnς μουσικnς παράδοσης και της ποπ μουσικnς κουλτούρας. Το ενδιαφέρον των συνθετών αυτών είναι στραμμένο στην διαδικασία μετασχηματισμού της εμπειρίας. Ιδίως με τον Φέλντμαν (πατέρα της μουσικnς του "ελαχίστου") μπορούμε να πούμε ότι κλείνει ο κύκλος που άνο ι ξε με τον Σαίνμπεργκ προς την κατεύθυνση αποσυμβολοποίησης του μουσικού nχου. Με την επιμονn του προς τnν "αυτό-τητα" (it-ηess) και την αυτονομία του nχου υποβιβάζεται οριστικά η σιαχρονικn αξία του παραδοσιακού μουσικού υλικού. Για τον Φέλντμαν «οεν υπάρχουν νοnματα μέσα στα νοnματα, δεν υπάρχει χρnση συμβόλων. Μόνο το πράγμα καθεαυτό στην πεμπτουσία της καθαρότητάς του» 26 Εξ αιτίας του ιδιαίτερου τρόπου σύνθεσnς της η μινιμαλιστικn - επαναληπτικn μουσικn διευκόλυνε την εισσοχn του τυχαίου : χάρη στην απουσία εξελικτικnς κίνησης μέσα στην σύνθεση, χάρη στη μονότονη κανονικότητα κατέστη επιτρεπτn η εισαγωγn απειροελάχιστων σιαφορών 27 Έτσι με το άνοιγμα προς το τυχαίο, καθώς και με τα χάππενινγκ και τα multi-media διερευνάται μερικές φορές το εύρος του αντιληπτικού πεδίου, ανιχνεύονται τα όρια της ανθρώπινης κατανόησης, και ακόμη η ίσια η θέση και η εμβέλεια της τέχνης και της κουλτούρας στn σύγχρονη ζωn. Όλα αυτά καθίστανται πρωτεύοντα και αντιπροσωπευτικά θέματα της συνθετικnς σραστηριότητας 28 Έτσι, για παράδειγμα, από τυχαία και αυτοσχέδια διαδικασία παραγωγnς και ιχνηλάτησης νέων nχων η μουσικn στο έργο του Φίλιπ Γκλας αποβαίνει μια αυτοσχέδια θεατρικn και χορευτικn σραστηριότητα 29 Από τnν ερμnνεία στn σιοίκnσn 61

10 Χαρίκλεια Τσοκανn Σε αντίθεση λοιπόν με το παρασοσιακό λυρικό μουσικό θέατρο της Δύσης που συνέβαλε προς την κατεύθυνση σημιουργίας μιας αμιγούς μουσικής εμπειρίας 30 το μουσικό θέατρο του 2ου μισού του 20ου αιώνα έσωσε τη συνατότητα να αναμιχθεί η μουσική εμπειρία με την μη μουσική. Τα mass media τόνισαν την ανάγκη προβολής της ίσιας της συνθετικής σιασικασίας ως αυταξίας και οσήγησαν την σκέψη στην νομιμοποίηση του ηχητικού συμβάντος, το οποίο απέκτησε την εγκυρότητα που είχε αποκτήσει άλλοτε το μουσικό έργο. Μέσα στον χώρο της καλλιτεχνικής παραγωγής αυτό που θεωρείται πλέον ως προσσοκώμενο είναι το να Βιώνει κανείς καλλιτεχνικά το θεατρικό- μουσικό συμβάν σαν κάτι "ζωντανό". Από τη στιγμή που όχι μόνο η χωροχρονική εμπειρία αλλά και η επικοινωνία γενικότερα απετέλεσαν περιεχόμενα της μουσικής σύνθεσης, τόσο ο καθαρός μουσικός ήχος όσο και κάθε ηχητική μορφή έπαψαν να θεωρούνται απαραίτητη πρώτη ύλη για τη σύνθεση μιας αμιγώς μουσικής πραγματικότητας. Με σεσομένο ότι η εμπειρία και η επικοινωνία επέχουν πλέον τη θέση του «υλικού» για να συσταθεί το σύγχρονο ακουόραμα, το ενσιαφέρον εστιάζεται πλέον στην ποιότητα και στη φύση αυτής της ισιαίτερης επικοινωνιακού τύπου εμπειρίας. Έτσι το ερώτημα σχετικά με την συνατότητα παγκοσμιοποίησης της μουσικής κουλτούρας μοιάζει να μην μπορεί καν να τεθεί σήμερα. Διότι η σημιουργία της μουσικής σεν έχει επίκεντρο τον μουσικό ήχο αλλά την εμπειρία του ήχου ανάμεσα σε άλλα είση εμπειρίας ή και απλώς εντυπώσεων. Ο σημιουργός σεν πασχίζει να σημιουργήσει με Βάση το νέο σιαθέσίμο ηχητικό υλικό μια αυτόνομη και ανεξάρτητη από την άμεση εμπειρία γλώσσα, αλλά επιχειρεί να προσφέρει τη συνατότητα μιας κοινής κατανόησης του ηχητικού Βιώματος, προσιτής στο κοινό οποιασσήποτε παράσοσης και οποιασσήποτε κουλτούρας. Αυτό απομένει να μετατραπεί από προγραμματική πρόθεση σε πραγμάτωση. Και στο σημείο αυτό Βρισκόμαστε ακόμη σήμερα. 62 Πολιτιστική Διαχείρισn

11 Σχετικά με το οικουμενικό στοιχείο στο σύγχρονο μουσικό r\χο Υποσημειώσεις ι Τnν επίσρασn τnς γερμανικr\ς γλώσσας στn μουσικr\ ο Θρ. Γεωργιάσnς τnν αποσίσει στο γεγονός ότι «το εννοιολογικό περιεχόμενο τnς γερμανικr\ς γλώσσας σεν παρουσιάζεται μόνο του μέσω τnς συντακτικr\ς σομr\ς με περιστροφές αλλά απεικονίζεται άμεσα με τnν εκφώνnσn». Ο συναμικός τόνος τnς γλώσσας γίνεται εσώ φορέας του νοr\ματος: κάθε λέξn στnν απλούστερn μορφr\ τnς πραγματοποι είται εκρnκτικά, αρχίζει με ισχυρό τονισμό. Έτσι n σεύτερn συλλαβr\ είναι σαν να απορροφάται από τnν πρώτn, που είναι σαν μια ρίζα απ' όπου πnγάζει n άρθρωσn του λόγου. Η μελοποίnσn τnς γερμανικr\ς γλώσσας από τον Shίitz (ο οποίος πρώτος θα πραγματοποιr\σει μουσικά το λουθnριανό αίτnμα τnς μεταρρύθμισnς) θα σιευκολύνει αυτό το άνοιγμα τnς γερμανικr\ς μουσικr\ς προς τnν καθολικότnτα. Βλ. σχετικά, ΘρασύΒουλος Γ. Γεωργιάσnς, Μουσικrί και γλώσσα - Το ιστορικό γι'γvεσθαι τnς δυτικrίς μουσικrίς στn μελοποι'nσn τnς λειτουργι'ας, μτφρ. Δnμ. Θέμε λnς, εκσ. Νεφέλn, Αθr\να, 1994, σ. 80 κ.ε. 2 Η λειτουργικότnτα είναι κατά τnν Χάννο Άρεντ μια ισιότnτα που πρσσσίσει στα ανθρώπινα σnμιουργr\ματα (καλλιτεχνικά r\ όχι) τον χαρακτr\ρα του εφr\μερου, είναι εκείνn n ισιότnτα που τα μετατρέπει α π ό πο λιτισμικά αντικείμενα σε αναλώσιμα προϊόντα. Βλ. σχετικά, Χάννο Άρεντ, «Κοινωνία και Κουλτούρα», στο Κουλτούρα τωv Μέσωv - Μαζικrί κοιvωvι'α και πολιτιστικrί Βιομnχαvι'α, μτφρ. Αμικ. Λυκιαρσοπούλου, εκσ. Αλεξάνσρεια, Αθr\να, 1991, ο Αναφερόμαστε εσώ στnν καντιανr\ σιάκρισn - ό πω ς τnν παρουσιάζει ο Ernst Cassirer - ότι «ο χώρος είναι n μορφr\ τnς «εξωτερικτ\ς» εμπειρίας, ενώ ο χρόνος είναι n μορφr\ τnς «εσωτερικr\ς» εμ π ειρίας. Σύμφωνα με τον Cassirer «τον χρόνο ο άνθρωπος τον πρωτοσκέπτεται όχι σαν ισιάζουσα μορφr\ τnς ανθρώπινnς ζωτ\ς, παρά σαν γενικό όρο τnς οργανικτ\ς ζωτ\ς. Η οργανικr\ ζωr\ υπάρχει εφόσον εξελίσσεται μέσα στον χρόνο. Δεν είναι ένα πρά γμα, αλλά μια αεικίνnτn σιaσικασία, ένα aσιάκοπο ρεύμα συμβάντων. Μέσα ο ' αυτό το ρεύμα τίποτα σεν επανέρχεται με τnν ίσια, ταυτόσnμn μορφr\». Ernst Cassirer, Δοκι'μιο για τοv άνθρωπο (εισαγωγrί στn φιλοσοφι'α του αvθρώπιvου πολιτισμού). μτφρ. Τ. Κονσύλnς, ΚάλΒος, Αθr\να 1972, ο Το πε σίο του θυμικού είναι άμεσα συνσεσεμένο με τnν μνr\μn. Με τnν Βοτ\θεια τnς μνr\μnς μπορεί να ανακαλέσει κανείς, εάν θέ λει, τους r\χους που άκουσε κα ι να τους αναπαράγει εσωτερικά. Από τnν εσωτερικτ\ αυτr\ ζωr\ γεννιούνται οι υποθέσεις και οι κρίσεις πάνω στα γεγονότα και οι ελπίσες για το μέλλον. Βλ. σχετικά Άγιος Αυγουστίνος, Αι εξομολογrίσεις, μτφρ. Ανσ. Δαλέζιος, Τεύ χος s, Αθnνα, 1980, ο Ernest Ansermet, Ecrits sur /a musique, εκσ. De La Baconniere, 1983, ο Διευρευνώντας τnν ύλn του μουσικού r\χου ο άγιος Αυγουστίνος αναφέρει «αι ύλαι... πρ οnγούνται χρονικώς από τα αντικείμενα. Αλλά όσον αφορά το άσμα, σεν συμβαίνει το ίσιον. Όταν ψάλλωμεν, ακούομεν τον τ\χον του άσματός μας. Δεν υπάρχει κατ' αρχάς τ\ χος ανοργάνωτος και κατόπιν άσμα οργανωμένον. Ό τ\χος άπαξ και αρθρωθεί εξαφανίζεται, και σεν απομένει τίποτε, συνάμενον να περισυ λλεγεί από τnν τέχνnν και να εναρμονισθεί. Όθεν n συνισταμένn του άσματος είναι οι r\χοι. Η ύλn του είναι ο τ\χος ο οποίος σια να γίνει άσμα λαμβάνει ωρισμένnν μορφτ\ ν. ισσύ σιατί, ως είπα, ο r\χος ως ύλn έχει προτεραιότnτα επί του άσματος, ως ωρισμένnς μορφr\ς. Η προτεραιότnτα ς σε αύτn σεν οφείλεται εις μίαν σnμιουργικr\ν σύναμιν, σιότι ο τ\χος σεν σnμιουργεί το άσμα, αλλά παρ έχεται υπό του σωματικού οργάνου εις τnν ψυχr\ν του αοισού, που σnμιουργεί από τον r\χον το άσμα. (Η προτεραιότn ς) σεν είναι χρονικτ\: ο τ\χος εκβάλλεται μαζί με το άσ μα. Δεν οφείλεται εις προτίμnσιν : σεν nμπορεί κανείς να προτιμτ\σει τον τ\χον από το άσμα, σιότι το άσμα οεν είναι παρά ο τ\χος - ο τ\χος περιβεβλnμένος με ωραιότnτα. Όχι. Η εν λόγω προτεραιότnς οφείλεται εις τnν προέλευσιν, σιότι το άσμα σεν λαμβάνει τnν μορφr\ν αυτούσια να γίνει r\χος, αλλά ο r\χος σια να γίνει άσμα». Αγιος Αυγουστίνος, Αι Εξομολογrίσεις, μτφρ. Ανσ. Δαλέζιου, π ' εκσ.. Αθr\να, 1980, Τεύχn Α-Β, ο Για τον άγιο Αυγουστίνο ο χρόνος σεν είναι συνατόν να μετράται με κάτι που μεταβάλλεται με τον φθόγγο r\ τον μουσικό τ\χο. Άρα αυτό που μετρά κανείς ακούγοντας τους τ\χους είνα ι αυτό που παραμένει στnν μντ\μn. Μετρώντας κανείς τον χρόνο μετρά τnν εντύ πωσn που αφr\νει στnν μντ\μn του αυτό που nχεί. Τι συμβαίνει όμως όταν κανείς μετρά τnν σιωπτ\ και συγκρίνει το χρόνο τnς σιωπτ\ς με τον χρόνο του ακουσθέντος r\χου; Η ε μπιστοσύνn αυτr\ προκύπτει από τnν μνr\μn. Η μνr\μn καθοσnγεί κάποιον στο να αναπαράγει έναν r\χο ορισμένnς και όχι άλλnς σιάρκειας. Για να συγκροτnθεί λοι πό ν μια nχnτικr\ πραγματικότnτα μουσικr\ς τάξεως (σnλασr\ έμ μετρn), πρέπει n προσοχrί να αντλr\σει στον παρό ντα χρόνο στοιχεία από το μ έλλον ώστε αυτό να σοθεί στο παρε λθόν. Με Από την ερμηνε ία στη σιοίκ ηση

12 Χαρίκλεια Τσοκανι\ άλλα λόγια το παρόν του ήχου καθορίζεται από την αvάμvnσn του παρελθόντος ήχου και από την αvαμσvrί ακούσματος του μέλλοντος ήχου. Στο σύνορο αυτού που σεν είναι πια και αυτού που δεν είναι ακόμα Βρίσκεται λοιπόν ο πραγματικός ήχος κατά τον Αυγουστίνο. Ο Edmuηd Husserl για να ερμηνεύσει το ίσιο φαινόμενο.το πώς οηλαοή η αντίληψη υπερβαίνει την σύλληψη των μεμονωμένων ακουστικών σεσομένων προσφέρει τr1ν δική του εκδοχή. Η ανάμνηση χαρακτηρίζεται από τον Husserl ως (Reteηtioη -συγκράτηση) και η αναμονή ως (Proteηtioη- προσδοκία). «Μέσω της R e teηtioη προκύπτει κατά κάποιο τρόπο ένα διευρυμένο παρόν" το Τώρα, διαστέλλεται και γίνεται διάστημα. Από την άλλη πλευρά, αυτό που αποτέλεσε αντικείμενο άμεσης αντίληψης θυμίζει μερικές φορές το προγενέστερο, το παρόμοιο ή το όμοιο το οποίο είναι χωρισμένο από το παρόν με ένα σκοτεινό, Βυθισμένο στη λήθη χρονικό διάστημα. Η συνέχεια ή η ασυνέχεια της μουσικής ακρόασης προσαρμόζονται η μια στην άλλη: αν τα μέρη τα οποία στην πορεία του έργου έχουν εμφανιστεί το ένα μετά το άλλο ως παρόντα και στη συνέχεια συγκρατώνται με reteηtioη, συνενώνονται σε ένα συνεχές, τότε η ανάμνηση η οποία συνοέεει ένα αυτή τη στιγμή παρόν μοτίβο με ένα άλλο που Βρίσκεται πολύ πιο πίσω, ως επιστροφή ή παραλλαγή του, είναι αλματώδης και ασυνεχής. Τα ούο γνωρίσματα όμως η αδιάκοπη συνοχή η οποία εκ προσωπεί μουσικά τη ροή του χρόνου και η σύνδεση του απομακρυσμένου σεν αλληλοαναχετίζονται και οεν συγχέοντα.ι, αλλά αλληλοκαθορίζονται και αλληλοϋ π οστηρίζονται». Καρλ Νταλχάουζ, Αισθnτικrί τnr: μσυσικrίς, μτφρ. Απ. Οικονόμου, εκσ. Στάχυ. Αθήνα, 2000, σ Το μαγνητόφωνο επιτρέπει να προσέχει κανείς τον ίσιο τον ήχο και την μορφή του. Βλ. περισσότερα για το ζήτημα αυτό, Pierre Schaeffer, Traite des σbjets musicaux. Paris, εκσ. Seuil, 1966, σ Έρικ Σάλτσμαν, Εισαγωγrί στn μσυσικrί του 20συ αιώνα, μτφρ. Γ. Ζερβός, εκο. Νεφέλη, 1983, σ !bid., ο Αξίζει εοώ να μνημονεύσουμε, ως προς το ζήτημα αυτό, την π αρατήρηση του Erηst Cassirer πως η συστηματική καλλιέργεια της ιοέαs ότι η τέχνη είναι μια κοινότοπη και ασήμαντη δραστηριότητα, θα οδηγήσει τελικά στην αποδοχή της άποψης ότι η καλλιτεχνική δραστηριότητα είναι στείρα εάν οεν φανερώ νεται ως μια «ενέργεια που.να αποοεικνύε. ι τη δύναμή της μέσα στην οργάνωση του πραγματικού και συγκεκριμένου ανθρώπινου Βίου». Erή st Cassirer, Η παιδευτικrί αξ(α τnς τέxvnr:. μτφρ. Γερ. Λυκιαροόπουλος, Εκο. Έρασμος, Αθήνα, 1994, σ /bidem. 11 Μετά τον a παγκόσμιο πόλεμο και με την επικράτηση στην ευρω πα ϊκή μουσική της ιδέας τής σειραϊκής μουσικής, η υιοθέτηση και η καλλιέργεια του τυχαίου (hasard) είχε ως συνέπεια να αποποιηθούν πολλοί μουσικοί την έννοια του συστήματος. Όσο η πίστη στο μουσικό σύστημα δεν ήταν κλονισμένη η σιωπή μέσα στο μουσικό έργο συνιστούσε ένα εμπόδιο ενάντια στις η χητικό τητες του γύρω περιβάλλον τος: τις μεταμφίεζε επιτρέ ποντας στο έργο να αυτοεπιβεβαιώνεται ως αντικείμενο. Ταυτόχρονα αυτή η αντικειμενοποίηση του έργου κάλυπτε την σιωπή. Την έκανε να ξεχνιέται. Στον Καίητζ που το έργο παύει να θεωρείται αντικείμενο και εννοείται ως οιαοικασία, η σιωπή οεν χρησιμοποιείται μόνο για εκφραστικούς σκοπούς, αποτελεί αναπόσπαστο μέρος τη ς μουσική ς κατασκευής. Τη ν διαδικασία σύστασης του μουσικού «δρώμενου» ο Καίητζ την αποκαλούσε πειραματική, «όχι με την έννοια ότι επιχειρείται η απόκτηση εμπειριών ενόψει μιας σύνθεσης - στο στούντιο ή αλλού - όσο με την έννοια να τελούνται πράξεις με Βάση μια μη γνώση: έξω από κάθε τελεολογία και επιστημονισμό, έξω από αpxέr:(archai) στις οποίες θα υπόκεινται οι ήχοι επιβάλλοντάς τους τη σιωπή. Έ κτοτε η λέξ η πειραματικός σεν προορίζεται να σημαίνει την επιτυχία ή την αποτυχία αλλά απλώς μια πράξη τη ς οποίας η καταγωγή, η προέλευση είναι άγνωστη. Ένα πρ άττειν π ου δεν είναι δράση, μια γνώση που είναι άγνοια». Β λ. σχετικά, Daηiel Charles, C!σses sur Jσhn Cage, εκο. Uηίοη Geηerale 10/ 18, Paris 1978, σ , Γ ια την προσπάθεια που κατέβαλε προς την κατεύθυνση αυτή τόσο η aνaηt-garde των αρχών του 20ου αιώνα όσο και μετά τον a παγκόσμιο πόλεμο, Βλ. σχετικά, Hugues Dufourt, «Autopsie de l'aνaηt -garde. Art et Societe» στο Avant-garde et Traditiσn, εκο. L'age dήomme, σ Ένας χώρος μέσα από τον οποίο αναμένει κανείς διαρκώς το νέο. Έρικ Φρόμ, Η υγιrίr: κσιvωv(α, μτφρ. Δημ. Θεοσωρακάτου, εκσ. Μπουκουμάνη, 1973, σ Για παράδειγμα, στην σωσεκαφωνική τεχνική η διαφωνία δεν ορίζεται αρνητικά, δεν είναι το αντίθετο της συμφωνίας όπως στην τονική μουσική, αλλά θετικά. Ορθά ο Daηiel Charles, θυμίζοντας τα λεγόμενα του Theodor Adorηo σημειώνει ότι η διαφωνία καθιστάμενη υλικό στην δωδεκάφθογγη μουσική προετοιμάζει την μετέπειτα αρχή του Τζων Καίητζ που συνοψίζεται ως εξής: «αφήστε τους ήχους να είναι αυτό που είναι». Βλ. σχετικά, Daη- Πολιτιστική Διαχείρισn

13 Σχετικά με το οικουμενικό στοιχείο στο σ ύγ χρονο μουσικό τiχο iel Charles, Closes sur..., ό.π., σ. 15. Περισσότερα για τnν «οικουμενικοποίnσn» και «αντικειμενικοποίnσn» τnς σιαφωνίας, Βλ. Theodor W. Adorno, Phi/osophie de /a nouve//e musique, εκο. Gallimard, Paris, 1962, σ. 94 κ.ε. 16 Βλ. περισσότερα για το ζήτnμα αυτό, Λ. Τσοκανή, «Παρατnρήσεις για τn μουσική εμπειρία στον 200 αιώνα», Σπει'ρα (περιοοικό θεωρίας τnς τέχνnς), τεύχος 2, Φθιν Αυττiν τnν τάσn των συνθετών να σχολιάζουν τα έργα τους αποτιμά θετικά ο Καρλ Νταλχάουζ. Θεωρεί ότι το γεγονός αυτό αποτελεί μια ένοειξn ενοιαφέροντος των συνθετών - ότι έχει απώτερο στόχο τn οnμιουργία γενικών κανόνων - σε αντίθεσn με τnν στάσn μερ ικών απ' αυτούς - οι οποίοι από αοιαφορία γι αυτό το ζήτnμα έχουν τnν πεποίθnσn ότι από μόνn τnς n σύνθεσn τnς μουσικής αρκεί για να οnμιουργήσει νέους κανόνες και μουσικούς κώοικες. Β λ. σχετικά, Carl Dahlhaus, «La crise de l ' eχperimentation», στο Avant-Garde et Tradition, Contrechamps, Νο 3, εκο. L'age dήomme, ΣεπτέμΒριος 1984, σ L.Berio, Entretiens avec R. Dalmonte, J. -CI. Lattes, Paris, 1983, σ Για τnν άποψn ότι n συμπόρευσn τnς μουσικής τεχνικής με το αυτοματισμό και τnν nλεκτρονική τεχνολογία είχε ως αποτέλεσμα να χαθεί ο αμφισβnτnσιακός τόνος τn ς μουσικής πρωτοπορίας ενάντια στnν κοινωνία, Βλ. σχετικά, Hugues Dufourt, ό.π., σ Ζακ Ατταλί, ΘόpVΒοι, μτφρ. Ντενίζ Ανοριτσάνου, εκο. Ράππα, Αθήνα 1978, σ Χάννα Άρεντ, «Κοινωνία και κουλτούρα», στο Κουλτούρα τωv Μέσωv - Μαζικri κοιvωv(α και πολιτιστικri Βιομnχαv(α, εκσ. Αλεξάνορεια, μτφρ. Αμικ. Λυκιαροοπούλου, 1991, σ Η ανιστορική στάσn τnν οποία υιοθετούν οι συνθέτες τnς μουσικής πρωτοπορίας τnν οεκαετία του οεν προκύπτει από τnν συστnματική αγνόnσn τnς επωνυμίας του οnμιουργού, όπως εκφράζεται μέσα από τις προφορικές παραοόσεις, α λλά από τnν μεθοοευμένn υπονόμευσn τω ν ιστορικών θεμελίων του μουσικού έργου, με τnν οιαρκή αντιστροφή και αποσόμnσn των οσμών και γενικά τnν οργανωμένn ανισορροπία των μορφών. 13 Το ιοιαίτερο σχετικά με τον Μπουλέζ και τον Στοκχάουζεν είναι ότι οι συνθέτες αυτοί προσοοκούν κάποια στιγμή να σnμιουργήσουν ένα μουσικό λεκ τικό με αντικειμενική ισχύ. Πρόκειται για ένα εγχείρnμα Βασισμένο στnν πεποίθnσn ότι μπορεί να εφαρμοστεί και στnν μουσικτi n ίσια λογική που ισχύει στnν επιστήμn. Δn λαοτi ότι ο συνθέ-ιnς, προκειμένου να οnμιουργήσει μια νέα γλώσσα, μπορεί να Βασιστεί στn σύναμn των κανόνων και των οιαοικασιών που παράγονται με Βάσn τα αλγοριθμικά σχήματα. Β λ. ό.π., σ. 104 κ.ε. περισσότερα στον Hugues Dufourt, 14 Ως ένα είοος εγκατάλειψnς τnς «υ ποσυ νείοn τnς αίσθnσnς τnς μορφής» και καταβύθισ nς μέσα στο ασυνείοnτο θεωρείται και n από μέρους του Σαίνμπεργκ εγκατάλειψn τnς τονικότnτας. Το ασυνείοnτο μπορεί να εκλnφθεί ως n μόνn πnγή απ ' όπου θα μπορούσε ο συνθέτnς να αντλήσει τα μέσα και τις αρχές τnς οργάνωσnς του υλικού του. Βλ. περισσότερα γι αυτό στο Ντόνα λν τ Μίτσελ, Η γλώσσα τn( σύγχροvn( μουσικn(, εκσ. Επίκουρος, Αθnνα 1977, σ. 37 κ.ε. Επίσnς, για το ζήτnμα κατά πόσο ο Βιωμένος χρόνος μπορεί να εκλnφθεί ως ένα γεγονός του ασυνειοήτου και όχι τnς συνείοnσnς οnλαοή αν μπορεί να θεωρnθεί ως ένα «απλό ενοιάμεσο των περιστατικώ ν τα οποία συμβαίνουν μέσα σ ' αυτόν ή είναι ο ίσιος ένα γίγνεσθαι», Βλ. σχετικά, Καρλ Νταλ χάο υζ, ό.π., σ Έρικ Σάλτσμαν, ό.π., σ Pierre Schaeffer, ένας από τους πρωτοπόρους μεταπολεμικούς συνθέτες πιστ εύε ι ότι πρ έ πει να γυμναστούμε στο να μάθουμε να ακούμε με τον τρόπο του πρώτου ακροατή. Να απαλλαγούμε όσο γίνεται από τις πο λιτ ισμικές nχnτικές προκαταλή ψεις και από τον τρόπο που έχουμε μάθει να ακούμε. Πρόκειται για έναν συνθέτn που υπερασπίζεται τnν αρχή ότι για να αφουγκρασθεί κανείς τον μουσικό ήχο και για να τον επανανακαλύψει, πρ έ πει να αψnφήσει τnν αντίθεσn ανάμεσα στnν φύσn και τον πολιτισμό. Γι αυτό και επιχειρεί τnν ανάοειξn τω ν τεσσάρων όρων τn ς ακρόασnς α) το ecouter, που σnμαίνει ό τι αρχίζω να ενοιαφέρομαι για κάποιον ή για κάτι που έχει σnμασιοσοτnθεί από έναν ήχο, Β) το ouir που σnμαίνει αντιλαμβάνομαι, οιακρίνω κάτι με το αυτί - το οεύτερο ρήμα σnμαίνει το αντίθετο του πρώτου. Δεν έχει ενεργnτική σnμασία αλλά παθnτική. Σnμαίνει ότι ακούω αυτό που υποπίπτει στnν αντίλnψή μου, γ) το entendre που σnμαίνει τn ν λει τουργία τnς πρόθεσnς να ακούσω και τέλος ο) το comprendre που σnμαίνει ότι κατανοώ αυτό που ακούω. Το ρήμα αυτό είναι σε μια διπλή σχέσn με το πρώτο (το ecouter) και το τρίτο (το entendre). Μετά τον Καίnτζ ο Pierre Schaeffer θέλnσε να σώσει μια θεωρnτική υπόστασn στnν ενεργοποίnσn τnς ακοής σ' αυτό που αποκαλούσε ακουσματικri (acousmatique). Κάτι τέτοιο προϋπέθετε όχι μόνο τnν άρνnσn του παραδοσιακού μουσικού οργάνου, αλλά και όλων εκείνων των ισιαίτερων πο λι τισμικώ ν συνθnκών που προκαθόριζαν τον τρόπο πρόσλn ψnς του ή χο υ. Απώτερος σκοπός Από τnν ερμnνεία στn οιοίκnσn 65

14 Χαρίκλεια Τσοκανι\ της αφαίρεσης του παραδοσιασιακού και πολιτισμικού στοιχείου ήταν να οδηγηθεί κανείς από το ηχητικό, γενικότερα, στοιχείο στο μουσικό. Βλ. σχετικά, Pierre Saeffer, ό.π., σ. 98 και Έρικ Σάλτσμαν, ό.π., σ /bid., σ Hugues Dufourt, ό.π., σ Ο Τζων Καίητζ θεωρείται ουσιαστικά ο επινοητής του «ενόργανου μουσικού θεάτρου» και του μουσικού χάππενιγκ, εκείνος που οδήγησε στην καθιέρωση της ιδέας της μουσικής ως γιορτής. Βλ. περισσότερα γι αυτό στο, Daη iel Charles, ό.π.. σ Όπως θυμίζει ο Έρικ Σάλτσμαν, (ό.π., σ. 288). ο Φίλιπ Γκ λας «συνεργάστηκε με την χορευτική ομάdα Mabou Miηes, το 1970 ίδρυσε το μουσικό θέατρο Quog... έργα του Quog είναι τα Eco!og αρχικά φτιαγμένα για την τηλεόραση. Και αυτό είχε ως αποτέλεσμα να γίνει μια στροφή προς το ζωντανό θέατρο». 32 Βλ. Charles Roseη, Le style classique, εκδ. Gallimard, σ , για τον τρόπο με τον οποίο στο δυτικό λ υρικό θέατρο το δράμα αναπαρίσταται με καθαρά μουσικά μέσα. 66 Πολιτιστικri Διαχείρισn

Η μουσική ως ενέργεια και ως σύμβολο. Ernst Kurth (1886-1946) Susanne Langer (1895-1985)

Η μουσική ως ενέργεια και ως σύμβολο. Ernst Kurth (1886-1946) Susanne Langer (1895-1985) Η μουσική ως ενέργεια και ως σύμβολο Ernst Kurth (1886-1946) Susanne Langer (1895-1985) Επιρροές και βασική θέση της «ενεργητικής θεωρίας» του Kurth O μουσικολόγος E. Kurth διαμόρφωσε την «ενεργητική»

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: «ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ ΗΘΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ» ΜΑΘΗΤΡΙΑ: ΣΚΡΕΚΑ ΝΑΤΑΛΙΑ, Β4 ΕΠΙΒΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016 17 Περιεχόμενα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» Τομέας Νέων Ελληνικών

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» Τομέας Νέων Ελληνικών ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» Τομέας Νέων Ελληνικών ΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Συνοχή & Συνεκτικότητα 1ο ΜΕΡΟΣ Στοιχεία Θεωρίας Α. Συνοχή Συνοχή ονομάζεται η λειτουργία του λόγου που αναφέρεται στη σύνδεση των

Διαβάστε περισσότερα

Τσοκανή, Χ. (1995). Θόρυβος: η φαντασμαγορία του ήχου. Στο περιοδικό Ο πολίτης. Τεύχος 4. σ.σ. 34 36. Διαθέσιμο διαδικτυακά στο:

Τσοκανή, Χ. (1995). Θόρυβος: η φαντασμαγορία του ήχου. Στο περιοδικό Ο πολίτης. Τεύχος 4. σ.σ. 34 36. Διαθέσιμο διαδικτυακά στο: Τσοκανή, Χ. (1995). Θόρυβος: η φαντασμαγορία του ήχου. Στο περιοδικό Ο πολίτης. Τεύχος 4. σ.σ. 34 36. Διαθέσιμο διαδικτυακά στο: . 0 Θόρυβος: Η φαντασμαγορία

Διαβάστε περισσότερα

II29 Θεωρία της Ιστορίας

II29 Θεωρία της Ιστορίας II29 Θεωρία της Ιστορίας Ενότητα 2: Αντώνης Λιάκος Φιλοσοφική Σχολή Τμήμα Ιστορίας - Αρχαιολογίας Ερωτήσεις Μαθήματος 1 Ιστορία μου, αμαρτία μου, λάθος μου μεγάλο Είσαι αρρώστια μου, στενοχώρια μου, και

Διαβάστε περισσότερα

Μουσικοκινητική αγωγή

Μουσικοκινητική αγωγή Μουσικοκινητική Αγωγή Α εξάμηνο Θεωρία Μίχα Παρασκευή, PhD Μουσικολόγος, Μουσικοπαιδαγωγός 1 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 1 Μουσικοκινητική αγωγή Η μουσικότητα των ήχων και της ανθρώπινης

Διαβάστε περισσότερα

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές;

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ; τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ποια είναι η σχέση των πεποιθήσεών μας με την πραγματικότητα, για να είναι αληθείς και

Διαβάστε περισσότερα

Μουσική και Μαθηματικά!!!

Μουσική και Μαθηματικά!!! Μουσική και Μαθηματικά!!! Η μουσική είναι ίσως από τις τέχνες η πιο δεμένη με τα μαθηματικά, με τη μαθηματική σκέψη, από την ίδια τη φύση της. Η διατακτική δομή μπορεί να κατατάξει τα στοιχεία ενός συνόλου,

Διαβάστε περισσότερα

Μέθοδος-Προσέγγιση- Διδακτικός σχεδιασμός. A. Xατζηδάκη, Π.Τ.Δ.Ε. Παν/μιο Κρήτης

Μέθοδος-Προσέγγιση- Διδακτικός σχεδιασμός. A. Xατζηδάκη, Π.Τ.Δ.Ε. Παν/μιο Κρήτης Μέθοδος-Προσέγγιση- Διδακτικός σχεδιασμός A. Xατζηδάκη, Π.Τ.Δ.Ε. Παν/μιο Κρήτης 1. MΕΘΟΔΟΣ Ο όρος μέθοδος, έτσι όπως χρησιμοποιείται στην Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία, έχει ποικίλες σημασίες. Διαφοροποιείται

Διαβάστε περισσότερα

Η σταδιακή ανάπτυξη της δοµής του, ήταν και το µοντέλο για όλα τα πρώτα ανάλογα εργαστήρια του Θεοδώρου, τα οποία κινούνταν σε αυτήν την θεµατική.

Η σταδιακή ανάπτυξη της δοµής του, ήταν και το µοντέλο για όλα τα πρώτα ανάλογα εργαστήρια του Θεοδώρου, τα οποία κινούνταν σε αυτήν την θεµατική. ΠΟΛΥΤΕΧΝΟ από το 2000 µέχρι σήµερα ένα εργαστήρι σκηνικής έκφρασης και δηµιουργίας, ή µια πρόταση ασκήσεων δηµιουργικής φαντασίας -------------------------------------------- (α) αντικείµενο και ιστορικό

Διαβάστε περισσότερα

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός;

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός; 1 α) H πραγματική ζωή κρύβει χαρά, αγάπη, στόχους, όνειρα, έρωτα, αλλά και πόνο, απογοήτευση, πίκρες, αγώνα. αν λείπουν όλα αυτά τα συναισθήματα και οι ανατροπές, αν χαθεί η καρδιά και η ψυχή, η ελευθερία,

Διαβάστε περισσότερα

Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης»

Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης» ΒΑΣΙΛΗΣ ΓΚΑΝΙΑΤΣΑΣ' Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης» Α. ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Το θέμα του συνεδρίου, Ήέες πόλεις πάνω σε παλιές", είναι θέμα με πολλές

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣΧΕΔΙΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ. Α τάξης Γυμνασίου

ΠΡΟΣΧΕΔΙΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ. Α τάξης Γυμνασίου ΠΡΟΣΧΕΔΙΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Α τάξης Γυμνασίου 1 Η ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Γενικοί Στόχοι Ειδικοί Στόχοι Α. ΣΤΟΧΟΙ Β. ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ/ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ και Γ. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Δ. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Ε.

Διαβάστε περισσότερα

Φύλο και διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών

Φύλο και διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών Πηγή: Δημάκη, Α. Χαϊτοπούλου, Ι. Παπαπάνου, Ι. Ραβάνης, Κ. Φύλο και διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών: μια ποιοτική προσέγγιση αντιλήψεων μελλοντικών νηπιαγωγών. Στο Π. Κουμαράς & Φ. Σέρογλου (επιμ.). (2008).

Διαβάστε περισσότερα

ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ. Δρ. Γεώργιος Θερίου

ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ. Δρ. Γεώργιος Θερίου ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ Δρ. Γεώργιος Θερίου ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σκοπός του μαθήματος: Η μελέτη διαστάσεων επιχειρηματικής κοινωνικής ευθύνης και ηθικής. Ανάπτυξη της φιλοσοφίας και ηθικής όπως αυτά τα θέματα αναπτύχθηκαν

Διαβάστε περισσότερα

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ (1724-1804)

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ (1724-1804) ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ - ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΙΟΘΕΩΡΙΑΣ ΤΟΥ 1 ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ (1724-1804) (Η σύντομη περίληψη που ακολουθεί και η επιλογή των αποσπασμάτων από την πραγματεία του Καντ για την ανθρώπινη γνώση,

Διαβάστε περισσότερα

στις οποίες διαμορφώθηκαν οι ιστορικοί και οι πολιτισμικοί όροι για τη δημοκρατική ισότητα: στη δυτική αντίληψη της ανθρώπινης οντότητας, το παιδί

στις οποίες διαμορφώθηκαν οι ιστορικοί και οι πολιτισμικοί όροι για τη δημοκρατική ισότητα: στη δυτική αντίληψη της ανθρώπινης οντότητας, το παιδί 160 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Τα δικαιώματα του παιδιού και οι συνέπειες της αναγνώρισής τους σε διεθνές επίπεδο αντιπροσωπεύουν μια τεράστια αλλαγή των αντιλήψεων και των νοοτροπιών για το παιδί, γεγονός που συνοδεύτηκε

Διαβάστε περισσότερα

Είναι τα πράγματα όπως τα αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας;

Είναι τα πράγματα όπως τα αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας; Είναι τα πράγματα όπως τα αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας; Εμείς που αντιλαμβανόμαστε είμαστε όλοι φτιαγμένοι από το ίδιο υλικό; Πώς βρεθήκαμε σ αυτόν τον κόσμο; Ο θάνατός μας σημαίνει το τέλος ή

Διαβάστε περισσότερα

Οργανωσιακή μάθηση. Εισηγητής : Δρ. Γιάννης Χατζηκιάν

Οργανωσιακή μάθηση. Εισηγητής : Δρ. Γιάννης Χατζηκιάν Οργανωσιακή μάθηση Εισηγητής : Δρ. Γιάννης Χατζηκιάν 1 Μάθηση είναι: Η δραστηριοποίηση και κατεύθυνση δυνάμεων για την όσο το δυνα-τόν καλύτερη προσαρμογή στο φυσικό και ιστορικό περιβάλλον. Η απόκτηση

Διαβάστε περισσότερα

e-seminars Αναπτύσσομαι 1 Προσωπική Βελτίωση Seminars & Consulting, Παναγιώτης Γ. Ρεγκούκος, Σύμβουλος Επιχειρήσεων Εισηγητής Ειδικών Σεμιναρίων

e-seminars Αναπτύσσομαι 1 Προσωπική Βελτίωση Seminars & Consulting, Παναγιώτης Γ. Ρεγκούκος, Σύμβουλος Επιχειρήσεων Εισηγητής Ειδικών Σεμιναρίων e-seminars Πρωτοποριακή Συνεχής Επαγγελματική και Προσωπική Εκπαίδευση Προσωπική Βελτίωση Αναπτύσσομαι 1 e Seminars Copyright Seminars & Consulting Page 1 Περιεχόμενα 1. Γιατί είναι απαραίτητη η ανάπτυξη

Διαβάστε περισσότερα

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός;

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός; 1α) H πραγματική ζωή κρύβει χαρά, αγάπη, στόχους, όνειρα, έρωτα, αλλά και πόνο, απογοήτευση, πίκρες, αγώνα. Aν λείπουν όλα αυτά τα συναισθήματα και οι ανατροπές, αν χαθεί η καρδιά και η ψυχή, η ελευθερία,

Διαβάστε περισσότερα

6. ΠΡΟΣΟΧΗ. Ο William James (1890) και άλλοι από τους πρώτους ψυχολόγους μελέτησαν την προσοχή με τη μέθοδο της ενδοσκόπησης.

6. ΠΡΟΣΟΧΗ. Ο William James (1890) και άλλοι από τους πρώτους ψυχολόγους μελέτησαν την προσοχή με τη μέθοδο της ενδοσκόπησης. 6. ΠΡΟΣΟΧΗ Σε τι αναφέρεται η προσοχή; Η προσοχή είναι μία αυτόνομη διεργασία του κεντρικού νευρικού συστήματος κατά την οποία οι αισθήσεις εστιάζουν σε συγκεκριμένα ερεθίσματα του περιβάλλοντος. ΙΣΤΟΡΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Η διδασκαλία του πολιτισμού

Η διδασκαλία του πολιτισμού Η διδασκαλία του πολιτισμού Από τον σάσκαλο στον εμψυχωτn Γιάγκος Αν~ρεά~nς Καθnγnτής Δημιουργικής Γραφής, Π ολιτισμού και Θεάτρου στο Τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού του Παντείου Π ανεπιστημίου

Διαβάστε περισσότερα

2η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΟ 22. ΘΕΜΑ: Οι βασικοί σταθµοί του νεώτερου Εµπειρισµού από τον Locke µέχρι και τον Hume. ΣΧΕ ΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Α.

2η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΟ 22. ΘΕΜΑ: Οι βασικοί σταθµοί του νεώτερου Εµπειρισµού από τον Locke µέχρι και τον Hume. ΣΧΕ ΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Α. Θέµατα & Ασκήσεις από: www.arnos.gr 2η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΟ 22 ΘΕΜΑ: Οι βασικοί σταθµοί του νεώτερου Εµπειρισµού από τον Locke µέχρι και τον Hume. ΣΧΕ ΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σύµφωνα µε τη θεωρία του εµπειρισµού

Διαβάστε περισσότερα

Ε Θ Ν Ι Κ Ο Μ Ε Τ Σ Ο Β Ι Ο Π Ο Λ Υ Τ Ε Χ Ν Ε Ι Ο

Ε Θ Ν Ι Κ Ο Μ Ε Τ Σ Ο Β Ι Ο Π Ο Λ Υ Τ Ε Χ Ν Ε Ι Ο Ε Θ Ν Ι Κ Ο Μ Ε Τ Σ Ο Β Ι Ο Π Ο Λ Υ Τ Ε Χ Ν Ε Ι Ο ΣΧΟΛΗ Α Ρ Χ Ι Τ Ε Κ Τ Ο Ν Ω Ν Μ Η Χ Α Ν Ι Κ Ω Ν Τ Ο Μ Ε Α Σ Π Ο Λ Ε Ο Δ Ο Μ Ι Α Σ Κ Α Ι Χ Ω Ρ Ο Τ Α Ξ Ι Α Σ Πατησίων 42, 10682 Αθήνα τηλ. 30(1) 772 3818

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ & ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΝΤΑΣ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΜΕΝΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ Διαστάσεις της διαφορετικότητας Τα παιδιά προέρχονται

Διαβάστε περισσότερα

Πώς γράφω µία σωστή περίληψη; Για όλες τις τάξεις Γυµνασίου και Λυκείου

Πώς γράφω µία σωστή περίληψη; Για όλες τις τάξεις Γυµνασίου και Λυκείου Πώς γράφω µία σωστή περίληψη; Για όλες τις τάξεις Γυµνασίου και Λυκείου Για να γράψω μία περίληψη πρέπει να ακολουθήσω συγκεκριμένα βήματα! Δεν είναι δύσκολο, απλά θέλει εξάσκηση! Καταρχάς τι είναι µία

Διαβάστε περισσότερα

Οι Πυθαγόρειοι φιλόσοφοι είναι μια φιλοσοφική, θρησκευτική και πολιτική σχολή που ιδρύθηκε τον 6ο αιώνα π.χ από τον Πυθαγόρα τον Σάμιο στον Κρότωνα

Οι Πυθαγόρειοι φιλόσοφοι είναι μια φιλοσοφική, θρησκευτική και πολιτική σχολή που ιδρύθηκε τον 6ο αιώνα π.χ από τον Πυθαγόρα τον Σάμιο στον Κρότωνα Κ. Σ. Δ. Μ. Ο. Μ. Οι Πυθαγόρειοι φιλόσοφοι είναι μια φιλοσοφική, θρησκευτική και πολιτική σχολή που ιδρύθηκε τον 6ο αιώνα π.χ από τον Πυθαγόρα τον Σάμιο στον Κρότωνα της Κάτω Ιταλίας. Η κοινότητα στεγαζόταν

Διαβάστε περισσότερα

«ΜΟΥΣΙΚΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ»

«ΜΟΥΣΙΚΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ» ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: «ΜΟΥΣΙΚΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ» Δράσεις που υλοποιήθηκαν με τη ΣΤ Τάξη του 2 ου Δημοτικού Σχολείου Αλεξάνδρειας Οκτώβριος Δεκέμβριος 2012 Συντελεστές προγράμματος

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ 3.4. ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Σε μια κοινωνία που η ζωή της οργανώνεται μέσω θεσμών, η Ψυχολογία έρχεται να δώσει λύσεις σε προβλήματα που δεν λύνονται από τους θεσμούς, και ν αναλύσει τις

Διαβάστε περισσότερα

Μουσική Παιδαγωγική Θεωρία και Πράξη

Μουσική Παιδαγωγική Θεωρία και Πράξη Μουσική Παιδαγωγική Θεωρία και Πράξη Σκοποί Στόχοι - Δραστηριότητες Ζωή Διονυσίου Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά

Διαβάστε περισσότερα

Τα μυστικά της αποτελεσματικής διαπραγμάτευσης

Τα μυστικά της αποτελεσματικής διαπραγμάτευσης Τα μυστικά της αποτελεσματικής διαπραγμάτευσης Δημήτρης Στυλιανίδης 7 Δεκεμβρίου 2017 1 ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΜΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΣΗΜΕΡΙΝΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 2 ΟΙ ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΩΣΤΟΥ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΤΗ 1. Ο καθένας έχει μία μοναδική

Διαβάστε περισσότερα

Πρόταση Διδασκαλίας. Ενότητα: Γ Γυμνασίου. Θέμα: Δραστηριότητες Παραγωγής Λόγου Διάρκεια: Μία διδακτική περίοδος. Α: Στόχοι. Οι μαθητές/ τριες:

Πρόταση Διδασκαλίας. Ενότητα: Γ Γυμνασίου. Θέμα: Δραστηριότητες Παραγωγής Λόγου Διάρκεια: Μία διδακτική περίοδος. Α: Στόχοι. Οι μαθητές/ τριες: Πρόταση Διδασκαλίας Ενότητα: Τάξη: 7 η - Τέχνη: Μια γλώσσα για όλους, σε όλες τις εποχές Γ Γυμνασίου Θέμα: Δραστηριότητες Παραγωγής Λόγου Διάρκεια: Μία διδακτική περίοδος Α: Στόχοι Οι μαθητές/ τριες: Να

Διαβάστε περισσότερα

«Παιδαγωγική προσέγγιση της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού μέσω τηλεκπαίδευσης (e-learning)»

«Παιδαγωγική προσέγγιση της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού μέσω τηλεκπαίδευσης (e-learning)» «Παιδαγωγική προσέγγιση της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού μέσω τηλεκπαίδευσης (e-learning)» Εισαγωγικά Στη σημερινή πρώτη μας συνάντηση θα επιχειρήσουμε να παρουσιάσουμε με απλό και ευσύνοπτο τρόπο

Διαβάστε περισσότερα

Η περιβαλλοντική εκπαίδευση είναι μια παιδαγωγική διαδικασία που επιδιώκει αυθεντικές εμπειρίες των εκπαιδευόμενων.

Η περιβαλλοντική εκπαίδευση είναι μια παιδαγωγική διαδικασία που επιδιώκει αυθεντικές εμπειρίες των εκπαιδευόμενων. Η περιβαλλοντική εκπαίδευση είναι μια παιδαγωγική διαδικασία που επιδιώκει αυθεντικές εμπειρίες των εκπαιδευόμενων. Τις εμπειρίες αυτές τις αναζητούμε βγαίνοντας και από την όποια αίθουσα και από το όποιο

Διαβάστε περισσότερα

III_Β.1 : Διδασκαλία με ΤΠΕ, Γιατί ;

III_Β.1 : Διδασκαλία με ΤΠΕ, Γιατί ; III_Β.1 : Διδασκαλία με ΤΠΕ, Γιατί ; Eρωτήματα ποιες επιλογές γίνονται τελικά; ποιες προκρίνονται από το Π.Σ.; ποιες προβάλλονται από το εγχειρίδιο; ποιες υποδεικνύονται από το ίδιο το αντικείμενο; με

Διαβάστε περισσότερα

Δρ Γεωργία Αθανασοπούλου Σχ. Σύμβουλος Δυτικής Αττικής και Ν. Φωκίδας

Δρ Γεωργία Αθανασοπούλου Σχ. Σύμβουλος Δυτικής Αττικής και Ν. Φωκίδας Δρ Γεωργία Αθανασοπούλου Σχ. Σύμβουλος Δυτικής Αττικής και Ν. Φωκίδας Η ΓΛΩΣΣΑ! Η γλώσσα είναι το μέσο με το οποίο σκεφτόμαστε και επικοινωνούμε με τους άλλους, αλλά και ένα μέσο με το οποίο δημιουργούμε

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια

ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια 18 ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια χαρακτηριστικά αποδίδουμε σε ένα πρόσωπο το οποίο λέμε

Διαβάστε περισσότερα

Σχέδιο μαθήματος 2 Η Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά Το παράδειγμα του Ρεμπέτικου

Σχέδιο μαθήματος 2 Η Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά Το παράδειγμα του Ρεμπέτικου Σχέδιο μαθήματος 2 Η Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά Το παράδειγμα του Ρεμπέτικου Α. Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά: έννοια και σημασία της Άξονες συζήτησης Διαφορετικές εκφάνσεις της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς

Διαβάστε περισσότερα

Η προσεγγιση της. Αρχιτεκτονικης Συνθεσης. ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΓΡΑΦΑΚΟΥ Καθηγητρια της Σχολης Αρχιτεκτονων Ε.Μ.Π.

Η προσεγγιση της. Αρχιτεκτονικης Συνθεσης. ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΓΡΑΦΑΚΟΥ Καθηγητρια της Σχολης Αρχιτεκτονων Ε.Μ.Π. 1ο χειμ. Εξαμηνο, 2013-2014 Η προσεγγιση της Αρχιτεκτονικης Συνθεσης Εισαγωγη στην Αρχιτεκτονικη Συνθεση Θεμα 1ο ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΓΡΑΦΑΚΟΥ Καθηγητρια της Σχολης Αρχιτεκτονων Ε.Μ.Π. Εικονογραφηση υπομνηση του

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑΣ, ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑΣ, ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑΣ, ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Οι τρεις διαστάσεις της μάθησης Αλέξης Κόκκος Ο Knud Illeris, ο σημαντικότερος ίσως θεωρητικός της μάθησης σήμερα, στο κείμενό του «Μια

Διαβάστε περισσότερα

Ενίσχυση των σχέσεων και της συνεργασίας ανάμεσα στα σχολεία και στους εκπαιδευτικούς. Στηρίζεται στην ενεργητική παρουσία των συμμετεχόντων, στην

Ενίσχυση των σχέσεων και της συνεργασίας ανάμεσα στα σχολεία και στους εκπαιδευτικούς. Στηρίζεται στην ενεργητική παρουσία των συμμετεχόντων, στην Ενίσχυση των σχέσεων και της συνεργασίας ανάμεσα στα σχολεία και στους εκπαιδευτικούς. Στηρίζεται στην ενεργητική παρουσία των συμμετεχόντων, στην ανταλλαγή απόψεων και εμπειριών και στην αξιοποίηση της

Διαβάστε περισσότερα

Επίπεδο Γ2. Χρήση γλώσσας (20 μονάδες) Διάρκεια: 30 λεπτά. Ερώτημα 1 (5 μονάδες)

Επίπεδο Γ2. Χρήση γλώσσας (20 μονάδες) Διάρκεια: 30 λεπτά. Ερώτημα 1 (5 μονάδες) Γ2 (20 μονάδες) Διάρκεια: 30 λεπτά Ερώτημα 1 (5 μονάδες) Ο φίλος σας έγραψε μία μελέτη σχετικά με τρόπους βελτίωσης της αναγνωστικής ικανότητας των μαθητών. Επειδή, όμως, είναι ξένος, κάνει ακόμη λάθη,

Διαβάστε περισσότερα

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΑΠΟΔΕΛΤΙΩΣΗ

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΑΠΟΔΕΛΤΙΩΣΗ Ημερομηνία 10/3/2016 Μέσο Συντάκτης Link http://www.in.gr Τζωρτζίνα Ντούτση http://www.in.gr/entertainment/book/interviews/article/?aid=1500064083 Νικόλ Μαντζικοπούλου: Το μυστικό για την επιτυχία είναι

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαίδευση Ενηλίκων: Εμπειρίες και Δράσεις ΑΘΗΝΑ, Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2015

Εκπαίδευση Ενηλίκων: Εμπειρίες και Δράσεις ΑΘΗΝΑ, Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2015 Εκπαίδευση Ενηλίκων: Εμπειρίες και Δράσεις ΑΘΗΝΑ, Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2015 Μάθηση και γνώση: μια συνεχής και καθοριστική αλληλοεπίδραση Αντώνης Λιοναράκης Στην παρουσίαση που θα ακολουθήσει θα μιλήσουμε

Διαβάστε περισσότερα

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Αναπτυξιακή Ψυχολογία Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Θέματα διάλεξης Η σημασία της αυτοαντίληψης Η φύση και το περιεχόμενο της αυτοαντίληψης Η ανάπτυξη της αυτοαντίληψης Παράγοντες

Διαβάστε περισσότερα

1. Γένεση, καταβολές καιεξέλιξητηςπε

1. Γένεση, καταβολές καιεξέλιξητηςπε 1. Γένεση, καταβολές καιεξέλιξητηςπε Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση γεννιέται. Πότε; Η ΠΕ γεννιέται και διαµορφώνεται σε αυτόνοµο πεδίο στις δεκαετίες 1960 1970 Πώς; Προέρχεται από τη συνειδητοποίηση του

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαιδευτικοί στόχοι

Εκπαιδευτικοί στόχοι ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΜΟΥΣΕΙΩΝ TMHMA ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Εκπαιδευτικοί στόχοι των προτεινόμενων

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΔΕΙΞΗ ΕΔΡΑΙΩΜΕΝΗ ΕΠΙ ΤΗΣ ΚΒΑΝΤΙΚΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥΗΤΑΣ ΟΤΙ Η ΦΥΣΗ ΔΕ ΣΥΓΚΡΟΤΕΙΤΑΙ ΜΟΝΟ ΑΠΟ ΥΛΗ

ΑΠΟΔΕΙΞΗ ΕΔΡΑΙΩΜΕΝΗ ΕΠΙ ΤΗΣ ΚΒΑΝΤΙΚΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥΗΤΑΣ ΟΤΙ Η ΦΥΣΗ ΔΕ ΣΥΓΚΡΟΤΕΙΤΑΙ ΜΟΝΟ ΑΠΟ ΥΛΗ ΑΠΟΔΕΙΞΗ ΕΔΡΑΙΩΜΕΝΗ ΕΠΙ ΤΗΣ ΚΒΑΝΤΙΚΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥΗΤΑΣ ΟΤΙ Η ΦΥΣΗ ΔΕ ΣΥΓΚΡΟΤΕΙΤΑΙ ΜΟΝΟ ΑΠΟ ΥΛΗ 1.Η Φυσική ως η επιστήμη που μελετά τις ιδιότητες της ύλης Για τη Φυσική η ύλη είναι μια αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα.

Διαβάστε περισσότερα

Π Ι Σ Τ Ο Π Ο Ι Η Σ Η Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ Π Ρ Ω Τ Η Σ Ε Ι Ρ Α Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν 2 0 Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ

Π Ι Σ Τ Ο Π Ο Ι Η Σ Η Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ Π Ρ Ω Τ Η Σ Ε Ι Ρ Α Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν 2 0 Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ Π Ρ Ω Τ Η Σ Ε Ι Ρ Α Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν 2 0 Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ 1 Y Π Ο Υ Ρ Γ Ε Ι Ο Π Α Ι Δ Ε Ι Α Σ Κ Α Ι Θ Ρ Η Σ Κ Ε Υ Μ Α Τ Ω Ν Κ Ε Ν Τ Ρ Ο Ε Λ Λ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΕΥΘΕΡΟ - ΠΡΟΟΠΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ

ΕΛΕΥΘΕΡΟ - ΠΡΟΟΠΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟ - ΠΡΟΟΠΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ Γ' Ενιαίου Λυκείου (Μάθημα : Κατεύθυνσης) ΓΕΝΙΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ Το μάθημα απευθύνεται σε μαθητές με ειδικό ενδιαφέρον για το ΕΛΕΥΘΕΡΟ-ΠΡΟΟΠΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ( Εικαστική και Αρχιτεκτονική

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ.

ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. 2 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ (Ι) ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ; Στο μάθημα «Κοινωνική Θεωρία της Γνώσης (I)» (όπως και στο (ΙΙ) που ακολουθεί) παρουσιάζονται

Διαβάστε περισσότερα

Τρόποι αναπαράστασης των επιστημονικών ιδεών στο διαδίκτυο και η επίδρασή τους στην τυπική εκπαίδευση

Τρόποι αναπαράστασης των επιστημονικών ιδεών στο διαδίκτυο και η επίδρασή τους στην τυπική εκπαίδευση Τρόποι αναπαράστασης των επιστημονικών ιδεών στο διαδίκτυο και η επίδρασή τους στην τυπική εκπαίδευση Κ. Χαλκιά Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών 2 Το διαδίκτυο: αποτελεί ένα νέο διδακτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΚΑΤΑΝΟΩΝΤΑΣ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΕΥΤΕΡΗ: ΛΕΞΕΙΣ ΝΟΗΜΑ ΚΑΙ ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΚΑΤΑΝΟΩΝΤΑΣ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΕΥΤΕΡΗ: ΛΕΞΕΙΣ ΝΟΗΜΑ ΚΑΙ ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΚΑΤΑΝΟΩΝΤΑΣ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΕΥΤΕΡΗ: ΛΕΞΕΙΣ ΝΟΗΜΑ ΚΑΙ ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ 1. Λέξεις και νόημα Η γλώσσα αποτελείται από λέξεις. Η λέξη είναι το μικρότερο τμήμα της γλώσσας

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟ ΤΟΥΣ : Γιάννης Πετσουλας-Μπαλής Στεφανία Ολέκο Χριστίνα Χρήστου Βασιλική Χρυσάφη

ΑΠΟ ΤΟΥΣ : Γιάννης Πετσουλας-Μπαλής Στεφανία Ολέκο Χριστίνα Χρήστου Βασιλική Χρυσάφη ΑΠΟ ΤΟΥΣ : Γιάννης Πετσουλας-Μπαλής Στεφανία Ολέκο Χριστίνα Χρήστου Βασιλική Χρυσάφη Ο ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ (572-500 ΠΧ) ΗΤΑΝ ΦΟΛΟΣΟΦΟΣ, ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΣ ΚΑΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΣ ΤΗΣ ΜΟΥΙΣΚΗΣ. ΥΠΗΡΞΕ Ο ΠΡΩΤΟΣ ΠΟΥ ΕΘΕΣΕ ΤΙΣ ΒΑΣΕΙΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΘΟΔΟΙ & ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΑΚΡΟΑΣΗΣ ΙΙ «ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: ΣΧΕΣΗ ΘΕΡΑΠΕΥΤΗ ΘΕΡΑΠΕΥΟΜΕΝΟΥ»

ΜΕΘΟΔΟΙ & ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΑΚΡΟΑΣΗΣ ΙΙ «ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: ΣΧΕΣΗ ΘΕΡΑΠΕΥΤΗ ΘΕΡΑΠΕΥΟΜΕΝΟΥ» ΜΕΘΟΔΟΙ & ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΑΚΡΟΑΣΗΣ ΙΙ «ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: ΣΧΕΣΗ ΘΕΡΑΠΕΥΤΗ ΘΕΡΑΠΕΥΟΜΕΝΟΥ» Δρ. ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΓΙΩΤΣΙΔΗ (PhD, MSc, MA) Κλινικός & Συμβουλευτικός Ψυχολόγος 1 ΔΟΜΗ ΔΙΑΛΕΞΗΣ Ορισμοί, οφέλη,

Διαβάστε περισσότερα

Μάθηση & διδασκαλία στην προσχολική εκπαίδευση: βασικές αρχές

Μάθηση & διδασκαλία στην προσχολική εκπαίδευση: βασικές αρχές Μάθηση & διδασκαλία στην προσχολική εκπαίδευση: βασικές αρχές Σκοποί ενότητας Να συζητηθούν βασικές παιδαγωγικές αρχές της προσχολικής εκπαίδευσης Να προβληματιστούμε για τους τρόπους με τους οποίους μπορεί

Διαβάστε περισσότερα

Ν Η Π Ι Α Γ Ω Γ Ε Ι Ο

Ν Η Π Ι Α Γ Ω Γ Ε Ι Ο ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ «Ο ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ» Ν Η Π Ι Α Γ Ω Γ Ε Ι Ο ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Α. ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟΥ Σκοπός του Νηπιαγωγείου είναι να βοηθήσει τα παιδιά να αναπτυχθούν σωματικά, συναισθηματικά,

Διαβάστε περισσότερα

Ο καθημερινός άνθρωπος ως «ψυχολόγος» της προσωπικότητάς του - Νικόλαος Γ. Βακόνδιος - Ψυχο

Ο καθημερινός άνθρωπος ως «ψυχολόγος» της προσωπικότητάς του - Νικόλαος Γ. Βακόνδιος - Ψυχο Έ να πολύ μεγάλο ποσοστό ανθρώπων που αντιμετωπίζουν έντονο άγχος, δυσθυμία, «κατάθλιψη» έχει την «τάση» να αποδίδει λανθασμένα τις ψυχικές αυτές καταστάσεις, σε έναν «προβληματικό εαυτό του», (μία δυστυχώς

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ ΑΕΡΙΝΗ ΠΟΛΗ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ ΑΕΡΙΝΗ ΠΟΛΗ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2013 2014 ΑΕΡΙΝΗ ΠΟΛΗ H Αέρινη Πόλη είναι μια ομάδα που σχεδιάζει και υλοποιεί πρωτοπόρα εκπαιδευτικά προγράμματα βασισμένα στις ανάγκες του σήμερα των σχολείων της χώρας μας. Ένα μέρος των

Διαβάστε περισσότερα

Π Ι Σ Τ Ο Π Ο Ι Η Σ Η Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΕΙΡΑ Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ

Π Ι Σ Τ Ο Π Ο Ι Η Σ Η Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΕΙΡΑ Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΕΙΡΑ Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν 2 0 Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ 1 Y Π Ο Υ Ρ Γ Ε Ι Ο Π Α Ι Δ Ε Ι Α Σ Κ Α Ι Θ Ρ Η Σ Κ Ε Υ Μ Α Τ Ω Ν Κ Ε Ν Τ Ρ Ο Ε Λ Λ Η Ν Ι

Διαβάστε περισσότερα

η φιλοσοφία Gestalt, η προσέγγιση PSP, το Playback Θέατρο: τοπία αυτοσχεδιασμού

η φιλοσοφία Gestalt, η προσέγγιση PSP, το Playback Θέατρο: τοπία αυτοσχεδιασμού 1 η φιλοσοφία Gestalt, η προσέγγιση PSP, το Playback Θέατρο: τοπία αυτοσχεδιασμού Το βιβλίο αυτό, του ψυχοθεραπευτή Gestalt Πέτρου Θεοδώρου, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΒΙΒΛΙΟΦΟΡΟΣ και σε Ελληνική και

Διαβάστε περισσότερα

Διαπολιτισμική Εκπαίδευση

Διαπολιτισμική Εκπαίδευση Διαπολιτισμική Εκπαίδευση Ενότητα 1: Παγκοσμιοποίηση και πολυπολιτισμικές κοινωνίες; Χρήστος Παρθένης Φιλοσοφική Σχολή Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας Παγκοσμιοποίηση και Πολυπολιτισμικές Κοινωνίες; 1.

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΑΡΞΗ ΚΑΙ ΑΝΥΠΑΡΞΙΑ

ΥΠΑΡΞΗ ΚΑΙ ΑΝΥΠΑΡΞΙΑ ΥΠΑΡΞΗ ΚΑΙ ΑΝΥΠΑΡΞΙΑ Την έρευνα για τη φύση του την αρχίζει ο άνθρωπος θέτοντας στον εαυτό του την ερώτηση: «Ποιός είμαι; Τι είμαι;» Στην πορεία της αναζήτησης για την απάντηση, η ερώτηση διαφοροποιείται

Διαβάστε περισσότερα

Οι αισθήσεις και η τέχνη του Είναι

Οι αισθήσεις και η τέχνη του Είναι Οι αισθήσεις και η τέχνη του Είναι Υπάρχουν πέντε αισθήσεις αντίληψης και πέντε όργανα δράσης. Οι αισθήσεις της αντίληψής είναι η όραση, η όσφρηση, η ακοή, η γεύση και η αφή. Τα όργανα της δράσης είναι

Διαβάστε περισσότερα

Νέες τάσεις στη διδακτική των Μαθηματικών

Νέες τάσεις στη διδακτική των Μαθηματικών Νέες τάσεις στη διδακτική των Μαθηματικών Μέχρι πριν λίγα χρόνια ηαντίληψη που επικρατούσε ήταν ότι ημαθηματική γνώση είναι ένα αγαθό που έχει παραχθεί και καλούνται οι μαθητές να το καταναλώσουν αποστηθίζοντάς

Διαβάστε περισσότερα

Η Φιλοσοφία της Συνθετικής Ψυχοθεραπείας

Η Φιλοσοφία της Συνθετικής Ψυχοθεραπείας ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΣΥΝΘΕΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ Η Φιλοσοφία της Συνθετικής Ψυχοθεραπείας Σύμφωνα με τον ορισμό της Ευρωπαϊκής Εταιρίας Συνθετικής Ψυχοθεραπείας (ΕΑΙP) (www.eaip.eu), η συνθετική ψυχοθεραπεία εφαρμόζει, πρωταρχικά,

Διαβάστε περισσότερα

Από τη μεγάλη γκάμα των δεξιοτήτων ζωής που μπορεί κανείς να αναπτύξει παρακάτω παρουσιάζονται τρεις βασικοί άξονες.

Από τη μεγάλη γκάμα των δεξιοτήτων ζωής που μπορεί κανείς να αναπτύξει παρακάτω παρουσιάζονται τρεις βασικοί άξονες. Δεξιότητες ζωής είναι οι ικανότητες οι οποίες συμβάλλουν σε μια πετυχημένη, παραγωγική και γεμάτη ικανοποίηση ζωή. Οι δεξιότητες ζωής αποτελούν το σύνολο των στάσεων και συμπεριφορών που προσφέρουν στους

Διαβάστε περισσότερα

Από το σχολικό εγχειρίδιο: Αρχές οργάνωσης και διοίκησης επιχειρήσεων και υπηρεσιών, Γ Γενικού Λυκείου, 2012

Από το σχολικό εγχειρίδιο: Αρχές οργάνωσης και διοίκησης επιχειρήσεων και υπηρεσιών, Γ Γενικού Λυκείου, 2012 Από το σχολικό εγχειρίδιο: Αρχές οργάνωσης και διοίκησης επιχειρήσεων και υπηρεσιών, Γ Γενικού Λυκείου, 2012 Εισαγωγή στη Συστημική Προσέγγιση Η συστημική προσέγγιση είναι ο τρόπος σκέψης ή η οπτική γωνία

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΒΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΒΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΒΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Μόνο με το αίσθημα μπορείς να διδάξεις. Αν καθήσεις στην έδρα η ποίηση θα φύγει από το παράθυρο. «Κώστας Μόντης» Βασικές αρχές: 1) Το λογοτεχνικό

Διαβάστε περισσότερα

Ένα εννοιολογικό πλαίσιο για τη Διαπολιτισμική Ψυχολογία. Θεωρητικές προσεγγίσεις Το οικολογικό-πολιτισμικό μοντέλο Κοινωνικοποίηση & επιπολιτισμός

Ένα εννοιολογικό πλαίσιο για τη Διαπολιτισμική Ψυχολογία. Θεωρητικές προσεγγίσεις Το οικολογικό-πολιτισμικό μοντέλο Κοινωνικοποίηση & επιπολιτισμός Ένα εννοιολογικό πλαίσιο για τη Διαπολιτισμική Ψυχολογία Θεωρητικές προσεγγίσεις Το οικολογικό-πολιτισμικό μοντέλο Κοινωνικοποίηση & επιπολιτισμός Ψευδο-ερμηνείες της συμπεριφοράς (θεωρίες των ενστίκτων)

Διαβάστε περισσότερα

Έριχ Φρομ Η τέχνη της αγάπης

Έριχ Φρομ Η τέχνη της αγάπης http://hallofpeople.com/gr/bio/erix-fromm.php Έριχ Φρομ Η τέχνη της αγάπης (αποσπάσματα) Είναι η αγάπη τέχνη; Αν είναι, χρειάζεται γνώση και προσπάθεια. Ή μήπως η αγάπη είναι ένα ευχάριστο συναίσθημα που

Διαβάστε περισσότερα

Jordi Alsina Iglesias. Υποψήφιος διδάκτορας. Πανεπιστήμιο Βαρκελώνης

Jordi Alsina Iglesias. Υποψήφιος διδάκτορας. Πανεπιστήμιο Βαρκελώνης Ηρακλείο 10/7/2014 Πρώτα άπο όλα, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Πολιτιστικό Σύλλογο Γωνιών Μαλεβιζίου και τον κύριο Κώστα Παντερή για την προσπάθεια που κάνουν οργανώνοντας για πρώτη φορα μία τέτοια μεγάλη

Διαβάστε περισσότερα

«Άρχεσθαι μαθών, άρχειν επιστήσει» («Ανάλαβε εξουσία αφού πρώτα μάθεις να εξουσιάζεσαι») Σόλων, ο Αθηναίος

«Άρχεσθαι μαθών, άρχειν επιστήσει» («Ανάλαβε εξουσία αφού πρώτα μάθεις να εξουσιάζεσαι») Σόλων, ο Αθηναίος EIΣΑΓΩΓΗ «Άρχεσθαι μαθών, άρχειν επιστήσει» («Ανάλαβε εξουσία αφού πρώτα μάθεις να εξουσιάζεσαι») Σόλων, ο Αθηναίος Η ηγεσία και η άσκησή της η έννοιά της και το σύνολο των συμπεριφορών που τη συνθέτουν,

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ

ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ Παιδαγωγικά παιχνίδια Ελεύθερος συνειρμός Το παιχνίδι ρόλων Οραματισμός Ζωγραφική / Σχέδιο Εργασία σε μικρές ομάδες Επισκέπτες ομιλητές Χρήση Βίντεο Ανάθεση εργασιών Τα παιδαγωγικά

Διαβάστε περισσότερα

Λούντβιχ Βιτγκενστάιν

Λούντβιχ Βιτγκενστάιν Λούντβιχ Βιτγκενστάιν Ο τάφος του Βίτγκεντάιν στο Κέιμπριτζ κοσμείται από το ομοίωμα μιας ανεμόσκαλας: «Οι προτάσεις μου αποτελούν διευκρινίσεις, όταν αυτός που με καταλαβαίνει, τελικά τις αναγνωρίσει

Διαβάστε περισσότερα

ヤ Διδασκαλία της Γλώσσας στις τάξεις Γ & Δ

ヤ Διδασκαλία της Γλώσσας στις τάξεις Γ & Δ ヤ Διδασκαλία της Γλώσσας στις τάξεις Γ & Δ Μαρία Θ. Παπαδοπούλου, PhD Σχολική Σύμβουλος 6ης Περιφέρειας Π.Ε. ν. Λάρισας Ελασσόνα, 19 Νοεμβρίου 2012 Επιμέρους τομείς στο γλωσσικό μάθημα 1. Προφορικός Λόγος

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ «ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ ΓΙΑ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΕΥΕΞΙΑ»

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ «ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ ΓΙΑ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΕΥΕΞΙΑ» ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ «ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ ΓΙΑ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΕΥΕΞΙΑ» Σκοπός της εκπόνησης του Προγράμματος Αγωγής Υγείας ήταν Να γνωρίσουν τα παιδιά το σώμα τους και βασικές του λειτουργίες. Nα γνωρίσουν

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (μάθημα επιλογής) Α τάξη Γενικού Λυκείου Α) Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών (ΑΠΣ) Στο πλαίσιο της διδασκαλίας του μαθήματος επιλογής «Ελληνικός και Ευρωπαϊκός πολιτισμός»,

Διαβάστε περισσότερα

Έννοιες Φυσικών Επιστημών Ι

Έννοιες Φυσικών Επιστημών Ι Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία Έννοιες Φυσικών Επιστημών Ι Ενότητα 4: Θεωρίες διδασκαλίας μάθησης στη διδακτική των Φ.Ε. Σπύρος Κόλλας (Βασισμένο στις σημειώσεις του Βασίλη Τσελφέ)

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 15 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2015 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 15 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2015 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 15 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2015 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1. καθημερινό λεξιλόγιο: «κάτι», «ἀρμαθιά»

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΟ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Σχ. Έτος: ΣΧΟΛΙΚΗ ΜΟΝΑΔΑ: 6oΓΕΛ ΑΓΡΙΝΙΟΥ

ΣΧΕΔΙΟ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Σχ. Έτος: ΣΧΟΛΙΚΗ ΜΟΝΑΔΑ: 6oΓΕΛ ΑΓΡΙΝΙΟΥ ΣΧΕΔΙΟ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Σχ. Έτος:2015-2016ΣΧΟΛΙΚΗ ΜΟΝΑΔΑ: 6oΓΕΛ ΑΓΡΙΝΙΟΥ Ο ΤΙΤΛΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΥΠΕΥΘΥΝOY ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚOY ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΣΧΕΤΙΚΗ ΔΙΑΤΙΘΕΜΕΝΕΣ ΩΡΕΣ ΓΙΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ Έκφραση-Έκθεση B Λυκείου. Κυριακή 5 Οκτωβρίου 2014

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ Έκφραση-Έκθεση B Λυκείου. Κυριακή 5 Οκτωβρίου 2014 ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ Έκφραση-Έκθεση B Λυκείου Κυριακή 5 Οκτωβρίου 2014 ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ Κείμενο Όλοι ασφαλώς συμφωνούν ότι η ψυχαγωγία αποτελεί ανάγκη του ανθρώπου. Αυτό τουλάχιστον έχει καταδείξει

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑ ΣΤΕΛΕΧΗ

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑ ΣΤΕΛΕΧΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά Τεχνολογικού Τομέα ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑ ΣΤΕΛΕΧΗ Ενότητα # 2: Επιστημολογία και Φιλοσοφικά Ρεύματα Μιλτιάδης Χαλικιάς Τμήμα Διοίκησης

Διαβάστε περισσότερα

Γιούλη Χρονοπούλου Μάιος Αξιολόγηση περίληψης

Γιούλη Χρονοπούλου Μάιος Αξιολόγηση περίληψης Γιούλη Χρονοπούλου Μάιος 2018 Αξιολόγηση περίληψης Η δυσκολία συγκρότησης (και αξιολόγησης) της περίληψης Η περίληψη εμπεριέχει μια (φαινομενική) αντίφαση: είναι ταυτόχρονα ένα κείμενο δικό μας και ξένο.

Διαβάστε περισσότερα

Θέμα: «Η ιστορική μέθοδος ερμηνείας» Υπεύθυνος καθηγητής: κ. Ανδρέας Δημητρόπουλος

Θέμα: «Η ιστορική μέθοδος ερμηνείας» Υπεύθυνος καθηγητής: κ. Ανδρέας Δημητρόπουλος Θέμα: «Η ιστορική μέθοδος ερμηνείας» Υπεύθυνος καθηγητής: κ. Ανδρέας Δημητρόπουλος Η Ιστορία, όπως τονίζει ο Μεγαλοπολίτης ιστορικός Πολύβιος σε μια ρήση του, μας διδάσκει ότι τίποτα δεν γίνεται στην τύχη

Διαβάστε περισσότερα

þÿ ±ÁǹĵºÄ ½¹º Ä Â þÿãà Å Â Ä Â ±ÁǹĵºÄ ½¹º  Xenopoulos, Solon Neapolis University

þÿ ±ÁǹĵºÄ ½¹º Ä Â þÿãà Å Â Ä Â ±ÁǹĵºÄ ½¹º  Xenopoulos, Solon Neapolis University Neapolis University HEPHAESTUS Repository School of Architecture, Land and Environmental Sciences http://hephaestus.nup.ac.cy Informative material 2005 þÿ ±ÁǹĵºÄ ½¹º Ä Â þÿ¼µä±»»±ãì¼µ½  µ¹ºì½±â º±¹

Διαβάστε περισσότερα

Διάρκεια: 2Χ80 Προτεινόμενη τάξη: Δ -Στ Εισηγήτρια: Χάρις Πολυκάρπου

Διάρκεια: 2Χ80 Προτεινόμενη τάξη: Δ -Στ Εισηγήτρια: Χάρις Πολυκάρπου ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΑΓΩΓΗ Θεατρικό Εργαστήρι: Δημιουργία δραματικών πλαισίων με αφορμή μαθηματικές έννοιες. Ανάπτυξη ικανοτήτων για επικοινωνία μέσω του θεάτρου και του δράματος. Ειδικότερα αναφορικά με τις παρακάτω

Διαβάστε περισσότερα

Τα παιδιά βιώνουν παιχνίδια από το παρελθόν με τους παππούδες ΦΑΝΗ ΧΡΗΣΤΟΥ ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ-ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ ΙΝΕ/ΓΣΕΕ

Τα παιδιά βιώνουν παιχνίδια από το παρελθόν με τους παππούδες ΦΑΝΗ ΧΡΗΣΤΟΥ ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ-ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ ΙΝΕ/ΓΣΕΕ Τα παιδιά βιώνουν παιχνίδια από το παρελθόν με τους παππούδες ΦΑΝΗ ΧΡΗΣΤΟΥ ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ-ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ ΙΝΕ/ΓΣΕΕ Τα παιχνίδια είναι δημιουργήματα του Ελληνικού πολιτισμού με ρίζες που φτάνουν στην

Διαβάστε περισσότερα

Μιχάλης Μακρή EFIAP. Copyright: 2013 Michalis Makri

Μιχάλης Μακρή EFIAP. Copyright: 2013 Michalis Makri Μιχάλης Μακρή EFIAP Copyright: 2013 Michalis Makri Copyright: 2013 Michalis Makri Less is more Less but better Copyright: 2013 Michalis Makri Ο μινιμαλισμός ορίζεται ως η εξάλειψη όλων των στοιχείων που

Διαβάστε περισσότερα

Η ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Ο ΝΤΕΤΕΡΜΙΝΙΣΜΟΣ

Η ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Ο ΝΤΕΤΕΡΜΙΝΙΣΜΟΣ ΜΑΘΗΜΑ 5: Η ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Ο ΝΤΕΤΕΡΜΙΝΙΣΜΟΣ Salviati: Εκεί όπου δεν μας βοηθούν οι αισθήσεις πρέπει να παρέμβει η λογική, γιατί μόνο αυτή θα επιτρέψει να εξηγήσουμε τα φαινόμενα ΓΑΛΙΛΑΪΚΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ Η

Διαβάστε περισσότερα

Μια εισαγωγή στην έννοια της βιωματικής μάθησης Θεωρητικό πλαίσιο. Κασιμάτη Κατερίνα Αναπληρώτρια Καθηγήτρια ΑΣΠΑΙΤΕ

Μια εισαγωγή στην έννοια της βιωματικής μάθησης Θεωρητικό πλαίσιο. Κασιμάτη Κατερίνα Αναπληρώτρια Καθηγήτρια ΑΣΠΑΙΤΕ Μια εισαγωγή στην έννοια της βιωματικής μάθησης Θεωρητικό πλαίσιο Κασιμάτη Κατερίνα Αναπληρώτρια Καθηγήτρια ΑΣΠΑΙΤΕ Τι εννοούμε με τον όρο «βιωματική μάθηση»; Πρόκειται για έναν εναλλακτικό τρόπο μάθησης,

Διαβάστε περισσότερα

Περιληπτικά, τα βήματα που ακολουθούμε γενικά είναι τα εξής:

Περιληπτικά, τα βήματα που ακολουθούμε γενικά είναι τα εξής: Αυτό που πρέπει να θυμόμαστε, για να μη στεναχωριόμαστε, είναι πως τόσο στις εξισώσεις, όσο και στις ανισώσεις 1ου βαθμού, που θέλουμε να λύσουμε, ακολουθούμε ακριβώς τα ίδια βήματα! Εκεί που πρεπει να

Διαβάστε περισσότερα

Πρώτο ερευνητικό ερώτημα : Melbourne Shuffle και Μπλουζ. Δεύτερο ερευνητικό ερώτημα : Ο χορός ως μέσο κοινωνικοποίησης

Πρώτο ερευνητικό ερώτημα : Melbourne Shuffle και Μπλουζ. Δεύτερο ερευνητικό ερώτημα : Ο χορός ως μέσο κοινωνικοποίησης Πρώτο ερευνητικό ερώτημα : Melbourne Shuffle και Μπλουζ Δεύτερο ερευνητικό ερώτημα : Ο χορός ως μέσο κοινωνικοποίησης Χορός είναι η ποίηση που δημιουργεί το σώμα, με την οποία ο άνθρωπος μπορεί να εκφράζει

Διαβάστε περισσότερα

Ι.Ε.Π. Π.Ι. ΑΘΗΝΑ ΦΥΣΙΚΑ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ & ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ / ΦΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

Ι.Ε.Π. Π.Ι. ΑΘΗΝΑ ΦΥΣΙΚΑ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ & ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ / ΦΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α Σ Π Ο Υ Δ Ω Ν Ι.Ε.Π. Π.Ι. ΑΘΗΝΑ 17-09-2011 ΦΥΣΙΚΑ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ & ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ / ΦΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ Επιστήμη τεχνολογία, κοινωνία, περιβάλλον, πολιτισμός πολιτιστική ποικιλομορφία

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΚΥ ΤΣΑΛΑΜΑΤΑ ΑΣΤΙΚΑ ΤΟΠΙΑ

ΒΙΚΥ ΤΣΑΛΑΜΑΤΑ ΑΣΤΙΚΑ ΤΟΠΙΑ ΒΙΚΥ ΤΣΑΛΑΜΑΤΑ ΑΣΤΙΚΑ ΤΟΠΙΑ «Πλάθω τις εικόνες μου χαράζοντας κατευθείαν πάνω στο υλικό μου, όπως ο ζωγράφος σχεδιάζει ή πλάθει τις εικόνες του πάνω στον καμβά.» Η Βίκυ Τσαλαματά γεννήθηκε στην Αθήνα και

Διαβάστε περισσότερα

Εμπιστεύομαι τον εαυτό μου! Είμαι παρόν στη ζωή. Εμπιστεύομαι τη ζωή! Είμαι εγώ και είμαι καλά. Επιλέγω να κοιτάζω με όμορφο τρόπο τον εαυτό μου

Εμπιστεύομαι τον εαυτό μου! Είμαι παρόν στη ζωή. Εμπιστεύομαι τη ζωή! Είμαι εγώ και είμαι καλά. Επιλέγω να κοιτάζω με όμορφο τρόπο τον εαυτό μου Εμπιστεύομαι τον εαυτό μου! Είμαι παρόν στη ζωή Επιλέγω να κοιτάζω με όμορφο τρόπο τον εαυτό μου Εμπιστεύομαι τη ζωή! Έφτασα εδώ με το ένστικτό μου, κι αυτό ξέρει Είμαι εγώ και είμαι καλά Κάθε εμπόδιο

Διαβάστε περισσότερα

Το μουσείο ζωντανεύει με ταξίδι σχολικό! Σχέδια εργασίας σχολείων-μουσείων σχολικού έτους 2011-2012. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ποδράσηη

Το μουσείο ζωντανεύει με ταξίδι σχολικό! Σχέδια εργασίας σχολείων-μουσείων σχολικού έτους 2011-2012. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ποδράσηη ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ΜΑΘΗΤΩΝ 9 5 ποδράσηη Σχέδια εργασίας σχολείων-μουσείων σχολικού έτους 2011-2012 Μουσείο Επιστημών και Τεχνολογίας Πανεπιστημίου Πατρών 2ο Δημοτικό Σχολείο Ακράτας Δημοτικό Μουσείο

Διαβάστε περισσότερα

Οργανωσιακή Συμπεριφορά

Οργανωσιακή Συμπεριφορά ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά Τεχνολογικού Τομέα Οργανωσιακή Συμπεριφορά Ενότητα 1: Εισαγωγή στις Οργανώσεις Ιωάννης Σαλμόν Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Άδειες Χρήσης Το παρόν

Διαβάστε περισσότερα

Διδάσκων : Επίκουρος Καθηγητής Στάθης Παπασταθόπουλος. Τμήμα: Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας

Διδάσκων : Επίκουρος Καθηγητής Στάθης Παπασταθόπουλος. Τμήμα: Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας Τίτλος Μαθήματος: ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Ι Ενότητα: Η ΘΕΩΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΤΟΥ L. S. Vygotsky Διδάσκων : Επίκουρος Καθηγητής Στάθης Παπασταθόπουλος Τμήμα: Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας

Διαβάστε περισσότερα