ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ. σχετικά με τη βραχυπρόθεσμη αντοχή του ευρωπαϊκού συστήματος φυσικού αερίου

Transcript

1 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, COM(2014) 654 final/2 CORRIGENDUM This document correct document COM(2014)654 final of Concerns all language versions. Factual corrections pertaining to Table 1, Figure 1/footnote 11, footnote 12, point 4.1(6) and point 4.1(12) ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ σχετικά με τη βραχυπρόθεσμη αντοχή του ευρωπαϊκού συστήματος φυσικού αερίου Ετοιμότητα σε πιθανή διαταραχή του εφοδιασμού εξ Ανατολών το φθινόπωρο και τον χειμώνα 2014/2015 {SWD(2014) 322 final} {SWD(2014) 323 final} {SWD(2014) 324 final} {SWD(2014) 325 final} {SWD(2014) 326 final} EL EL

2 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στις 28 Μαΐου 2014, η Επιτροπή ενέκρινε την ευρωπαϊκή στρατηγική για την ενεργειακή ασφάλεια (ΕΣΕΑ), παρέχοντας ένα ολοκληρωμένο σχέδιο ενίσχυσης της ασφάλειας του ενεργειακού εφοδιασμού 1. Λαμβάνοντας υπόψη την κατάσταση στην Ουκρανία και τον συναφή δυνητικό κίνδυνο διακοπής της παροχής φυσικού αερίου στην ΕΕ, η στρατηγική συμπεριέλαβε μέτρα που έπρεπε να ληφθούν αμέσως, προκειμένου να ενισχυθεί η αντοχή της ΕΕ σε μια παρατεταμένη διακοπή παροχής φυσικού αερίου κατά τον επερχόμενο χειμώνα. Ως μέρος των εν λόγω άμεσων μέτρων, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ενέκρινε στις 27 Ιουνίου 2014 την πρόταση της Επιτροπής να θέσει σε εφαρμογή την αποκαλούμενη προσομοίωση ακραίων καταστάσεων με σκοπό την εκτίμηση της αντοχής του ευρωπαϊκού συστήματος φυσικού αερίου να αντιμετωπίσει σοβαρή διαταραχή του εφοδιασμού της ΕΕ με φυσικό αέριο τον ερχόμενο χειμώνα 2. Στις αρχές Ιουλίου, η Επιτροπή ζήτησε από τα κράτη μέλη, τα συμβαλλόμενα μέρη της Ενεργειακής Κοινότητας και τη Γεωργία 3, καθώς και από την Ελβετία και την Τουρκία, να μοντελοποιήσουν τις επιπτώσεις των διαφόρων πιθανών σεναρίων διακοπής των παραδόσεων φυσικού αερίου στις χώρες τους τον ερχόμενο χειμώνα, και να περιγράψουν τα μέτρα που έχουν λάβει για την αντιμετώπιση ελλείψεων εφοδιασμού. Η Επιτροπή ζήτησε επίσης από τη Νορβηγία ενημέρωση σχετικά με την ικανότητά της να ανταποκριθεί σε μια τέτοια διακοπή αυξάνοντας την παροχή φυσικού αερίου. Η Επιτροπή πρότεινε τρεις «ομάδες εστίασης» για να καλύψει ειδικότερα τις περιοχές στις οποίες οι επιπτώσεις της διακοπής είναι πιθανό να είναι εμφανέστερες. Πρόκειται για τη νοτιοανατολική περιοχή της ΕΕ (Βουλγαρία, Κροατία, Ελλάδα, Ουγγαρία και Ρουμανία), τα κράτη της Βαλτικής και τη Φινλανδία, και τα συμβαλλόμενα μέρη της Ενεργειακής Κοινότητας. Οι εθνικές αρχές εργάστηκαν σκληρά το καλοκαίρι, με βραχείες προθεσμίες, για τη συλλογή δεδομένων και τη διενέργεια εκτιμήσεων, και υπέβαλαν τις εθνικές εκθέσεις τους 4 στην Επιτροπή τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο Το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Διαχειριστών Συστημάτων Μεταφοράς Αερίου («ENTSOG») έχει επίσης μοντελοποιήσει τις επιπτώσεις των διαταραχών εφοδιασμού στο σύστημα φυσικού αερίου ολόκληρης της ΕΕ και διάφορες βιομηχανικές ενώσεις, ο Διεθνής 1 Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο «Ευρωπαϊκή στρατηγική για την ενεργειακή ασφάλεια», COM/2014/0330 final. 2 Συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, της 27 ης Ιουνίου 2014, EUCO 79/ Τα συμβαλλόμενα μέρη είναι η Δημοκρατία της Αλβανίας, η Βοσνία και Ερζεγοβίνη, η πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, η Δημοκρατία της Μολδαβίας, η Δημοκρατία του Μαυροβουνίου, η Δημοκρατία της Σερβίας, η Ουκρανία και η Αποστολή των Ηνωμένων Εθνών για προσωρινή διοίκηση στο Κοσσυφοπέδιο, σύμφωνα με το ψήφισμα 1244 του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών. Η Δημοκρατία της Γεωργίας είναι υποψήφια για ένταξη στην Ενεργειακή Κοινότητα. 4 Οι εθνικές εκθέσεις αντικαταστάθηκαν από μια κοινή έκθεση για τα τρία κράτη της Βαλτικής και τη Φινλανδία. 2

3 Οργανισμός Ενέργειας 5, η Ομάδα των Επτά (G7) και άλλες καίριες χώρες-εταίροι υπέβαλαν επίσης εισηγήσεις. Μεθοδολογία και σενάρια «προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων» Οι υποθετικές εξελίξεις (σενάρια) που προτάθηκαν από την Επιτροπή σε όλους τους συμμετέχοντες στην εν λόγω προσομοίωση κάλυψαν τη διαταραχή της ουκρανικής όδευσης διαμετακόμισης φυσικού αερίου, καθώς και του συνόλου των ροών ρωσικού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη για περίοδο ενός μηνός και επί ένα εξάμηνο (από τον Σεπτέμβριο έως τον Φεβρουάριο), υπό την προϋπόθεση ότι σε κάθε περίπτωση θα εκδηλωθούν μεσαίας έντασης χειμερινές συνθήκες. Επιπροσθέτως, το ENTSOG εξέτασε επίσης την επιμέρους υποθετική περίπτωση «κύματος ψύχους» διάρκειας δύο εβδομάδων τον Φεβρουάριο προκειμένου να καλύψει τις επιπτώσεις της υψηλής ζήτησης σε ένα ήδη καταπονημένο σύστημα εφοδιασμού. Οι εν λόγω προτάσεις βασίστηκαν στην πείρα του παρελθόντος και στην ανάγκη να τεθούν υπό δοκιμή τα ενεργειακά μας συστήματα, υπό πολύ αυστηρές προϋποθέσεις, ήτοι διακοπή όλων των ροών από τον κύριο εξωτερικό προμηθευτή φυσικού αερίου της Ευρώπης. Οι υποθετικές περιπτώσεις σχετικά με τις επιπτώσεις της διαμετακόμισης μέσω Ουκρανίας ή την πλήρη διακοπή του ρωσικού εφοδιασμού στις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης που τροφοδοτούνται σε μεγάλο βαθμό μέσω Ουκρανίας, είναι σε μεγάλο βαθμό παρόμοιες, τα δε κράτη μέλη της Βαλτικής και η Φινλανδία δεν θίγονται σύμφωνα με τη μοντελοποίηση της διακοπής διαμετακόμισης μέσω Ουκρανίας. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή αναφέρεται στην έκθεση ως επί το πλείστον στις επιπτώσεις της υποθετικής περίπτωσης εξάμηνης διακοπής του εφοδιασμού ρωσικού φυσικού αερίου υπό κανονικές χειμερινές συνθήκες και σε περίπτωση κύματος ψύχους. Η εν λόγω προσομοίωση έχει ήδη αποδειχθεί εξαιρετικά πολύτιμη, δεδομένου ότι είναι η πρώτη φορά που διαμορφώθηκε μια πλήρης εικόνα των ενδεχόμενων επιπτώσεων στην ετοιμότητα του τομέα του φυσικού αερίου της Ευρώπης όσον αφορά ενδεχόμενη παρατεταμένη διακοπή του εφοδιασμού φυσικού αερίου εξ Ανατολών. Με την παρούσα ανακοίνωση, η Επιτροπή υποβάλλει έκθεση σχετικά με τα κύρια πορίσματα της εν λόγω προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων και διατυπώνει σειρά ειδικών συστάσεων. Παράλληλα με την παρούσα ανακοίνωση, οι υπηρεσίες της Επιτροπής έχουν εκπονήσει έγγραφα εργασίας που περιέχουν τις εκθέσεις των τριών «ομάδων εστίασης», μια έκθεση για τη συνεργασία με την Ομάδα των Επτά (G7) και άλλες χώρες-εταίρους, καθώς και μια έκθεση για την αναθεώρηση του κανονισμού για την ασφάλεια του εφοδιασμού φυσικού 5 Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (ΔΟΕ) παρέσχε μια σφαιρική ανάλυση της αγοράς υγροποιημένου φυσικού αερίου (ΥΦΑ). 3

4 αερίου 6. Επιπλέον, η Επιτροπή θα εκδώσει επίσης σύσταση για την εφαρμογή των κανόνων της εσωτερικής αγοράς στην Ενεργειακή Κοινότητα. 2. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΕΩΝ ΑΚΡΑΙΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ 2.1 Κατάσταση των υπό διαμετακόμιση ροών Παράλληλα με την προσομοίωση ακραίων καταστάσεων, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ήδη από την άνοιξη του τρέχοντος έτους κατέβαλε σημαντικές προσπάθειες για την επίτευξη συμβιβαστικής λύσης μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας στη διαμάχη για τις πληρωμές φυσικού αερίου και τις οφειλές, με σκοπό να εξασφαλισθεί η επαρκής παράδοση φυσικού αερίου στην Ουκρανία και η σταθερή διαμετακόμισή του στην ΕΕ και στα άλλα συμβαλλόμενα μέρη της Ενεργειακής Κοινότητας. Εντός του έτους πραγματοποιήθηκε σειρά διασκέψεων μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της Ουκρανίας και των αρχών της Ρωσίας, μεταξύ άλλων και σε υπουργικό επίπεδο. Στην τελευταία τριμερή υπουργική διάσκεψη στις 26 Σεπτεμβρίου στο Βερολίνο, τα μέρη συνέκλιναν στα κύρια σημεία μιας συμβιβαστικής πρότασης που κατατέθηκε από την Επιτροπή. Η εν λόγω «χειμερινή δέσμη» βρίσκεται επί του παρόντος στο στάδιο των διαβουλεύσεων σε Μόσχα και Κίεβο, και η επόμενη τριμερής διάσκεψη προβλέπεται να πραγματοποιηθεί πριν από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Οκτωβρίου. Η όποια συμφωνία θα εξασφαλίσει την παράδοση φυσικού αερίου στην Ουκρανία καθ' όλη τη χειμερινή περίοδο. Γενικά, η σταθερότητα του εφοδιασμού της ΕΕ με ρωσικό αέριο και της μεταφοράς του μέσω Ουκρανίας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, από τους οποίους ορισμένοι μόνο είναι υπό τον έλεγχο της ΕΕ. Ως εκ τούτου, είναι συνετό να εξεταστούν όλα τα πιθανά σενάρια, μεταξύ άλλων και η σοβαρή διαταραχή παροχής φυσικού αερίου. Στο πλαίσιο αυτό, οι προβλέψεις που περιγράφονται κατωτέρω δεν θα πρέπει να εκληφθούν ως πρόγνωση, αλλά απλώς ως μια υποθετική εξέλιξη και μια βάση για μέτρα έκτακτης ανάγκης. Τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο 2014, οι ροές ρωσικού φυσικού αερίου προς την ΕΕ ήταν σε ορισμένες περιπτώσεις χαμηλότερες από τις αναμενόμενες, γεγονός το οποίο, κατά την άποψη της Επιτροπής, είναι ανησυχητικό. Ιδίως κατά τη διάρκεια του Σεπτεμβρίου αναφέρθηκε μείωση της παράδοσης από πλευράς Gazprom σε ορισμένες εταιρείες της ΕΕ, παρόλο που η εν λόγω μείωση δεν είχε αρνητικές επιπτώσεις στην ασφάλεια του εφοδιασμού της ΕΕ και των γειτονικών της χωρών. Η φυσική αντίστροφη ροή από τη Σλοβακία προς την Ουκρανία ήταν σταθερή. Οι αντίστροφες ροές από την Πολωνία προς την Ουκρανία διακόπηκαν προσωρινά για δύο ημέρες, αλλά ξεκίνησαν εκ νέου γρήγορα. Επιπλέον, η παράδοση από την Ουγγαρία στην Ουκρανία διακόπηκε επ αόριστον στις 25 Σεπτεμβρίου λόγω των μεγαλύτερων ποσοτήτων φυσικού αερίου που εισήλθαν στην Ουγγαρία με 6 Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 994/2010 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 20 ής Οκτωβρίου 2010, σχετικά με τα μέτρα κατοχύρωσης της ασφάλειας εφοδιασμού με αέριο και την κατάργηση της οδηγίας 2004/67/ΕΚ του Συμβουλίου, ΕΕ L 295 της , σ.1. 4

5 κατεύθυνση τις εγκαταστάσεις αποθήκευσης. Η Επιτροπή παρακολουθεί την κατάσταση εκ του σύνεγγυς, σε συνεργασία με την ομάδα συντονισμού για το φυσικό αέριο. 2.2 Η κατάσταση όσον αφορά τον εφοδιασμό της Ευρώπης σε περίπτωση διακοπής Κατόπιν αιτήματος της Επιτροπής, το ENTSOG έχει μοντελοποιήσει διάφορες υποθετικές εξελίξεις διαταραχής της παροχής. Το μοντέλο καταδεικνύει ότι σύμφωνα με τα διάφορα σενάρια εξάμηνης διακοπής του εφοδιασμού, στην ΕΕ και στα συμβαλλόμενα μέρη της Ενεργειακής Κοινότητας πλην της Ουκρανίας, μετά από αναδιάταξη του μείγματος εφοδιασμού, θα σημειωθεί έλλειψη φυσικού αερίου από πέντε έως εννέα δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (bcm) 7. Το μοντέλο καταδεικνύει επίσης ότι υπό την προϋπόθεση μέγιστης χρήσης των υποδομών και κανονικών συνθηκών της αγοράς 8 σε περίπτωση εξάμηνης διακοπής, οι ποσότητες από τη Ρωσία αντικαθίστανται κυρίως με εισαγωγή πρόσθετων ποσοτήτων υγροποιημένου φυσικού αερίου (ΥΦΑ) 9,10. Μολονότι το ENTSOG δεν έχει μοντελοποιήσει τις επιπτώσεις της διακοπής εφοδιασμού στις τιμές, η ανάγκη αντικατάστασης των ποσοτήτων θα συνοδευτεί από αύξηση των τιμών που συνεπάγεται την εισαγωγή σημαντικών πρόσθετων ποσοτήτων υγροποιημένου φυσικού αερίου (ΥΦΑ). Αυτά ακριβώς τα μηνύματα των τιμών, στον βαθμό που επιτρέπουν οι δυναμικότητες διασύνδεσης ή η άμεση πρόσβαση στις εγκαταστάσεις εισαγωγής ΥΦΑ, είναι που συνεπάγονται τη μεταφορά φυσικού αερίου στις αγορές όπου υπάρχει μεγαλύτερη ανάγκη για τους σκοπούς, π.χ., της θέρμανσης και της ηλεκτροπαραγωγής. Οι υψηλότερες τιμές θα προκαλέσουν επίσης εκτεταμένες απολήψεις από τα αποθέματα και εκούσια μείωση της ζήτησης. Η διαδικασία μοντελοποίησης καταδεικνύει επίσης ποιες χώρες θα επηρεαστούν περισσότερο από τις διακοπές εφοδιασμού με φυσικό αέριο. 7 Τα ανωτέρω ισοδυναμούν περίπου με το 1-2% της ετήσιας κατανάλωσης της ΕΕ. 8 Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι εν λόγω προϋποθέσεις δυστυχώς δεν πληρούνται πάντα στην πραγματικότητα. 9 Το ΥΦΑ στο μείγμα προσφοράς θα αυξηθεί στην πιο ακραία εκδοχή κατά 130%, από 24 bcm σε 56 bcm. 10 Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι, σύμφωνα με την ανάλυση του ENTSOG, η αύξηση της δυναμικότητας του σωληναγωγού OPAL (μία από τις προεκτάσεις του αγωγού Nord Stream που εκτείνεται από το Greifswald της Βόρειας Γερμανίας έως το Brandov στα γερμανοτσεχικά σύνορα) στο 100% από το σημερινό 50% δεν θα έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση των ελλειπουσών ποσοτήτων φυσικού αερίου στα ανατολικά κράτη μέλη λόγω των υφιστάμενων περιορισμών υποδομής προς τα ανατολικά. Οι επιπτώσεις της αύξησης της δυναμικότητας στο 100% θα περιοριστεί στην αντικατάσταση των ποσοτήτων ΥΦΑ στη Δυτική Ευρώπη. 5

6 Πίνακας 1 Ελλείπουσες ποσότητες φυσικού αερίου ανά πληγείσα χώρα στην υποθετική περίπτωση διακοπής του εφοδιασμού από τη Ρωσία για ένα εξάμηνο και κύματος ψύχους (συνολικό έλλειμμα σε εκατ. m 3 και μέγιστο σχετικό μηνιαίο έλλειμμα σε ποσοστιαίες μονάδες (%)) Εξάμηνη διαταραχή εφοδιασμού από τη Ρωσία σε περίπτωση κύματος ψύχους δύο εβδομάδων τον Φεβρουάριο Συνολική έλλειψη ΠΡΙΝ από τη λήψη εθνικών μέτρων (mcm) BG EE FI EL HR HU IT LT LU LV PL RO SE SI BiH fyrom SRB Μέγιστη σχετική μηνιαία έλλειψη σε % 76% 100% 100% 18% 12% 35% 0% 59% 5% 15% 28% 32% 6% 17% 100% 100% 64% Πηγή: ENTSOG Σχήμα 1 Αντικατάσταση του ρωσικού φυσικού αερίου στην υποθετική περίπτωση διακοπής του εφοδιασμού ρωσικού φυσικού αερίου 11 Πηγή: ENTSOG Για τους σκοπούς της εν λόγω προσομοίωσης, το ENTSOG έχει μοντελοποιήσει μια υποθετική εξέλιξη «απουσίας συνεργασίας» και μια υποθετική εξέλιξη «συνεργασίας» 12. Το κύριο στοιχείο διαφοροποίησης μεταξύ των δύο είναι ότι η υποθετική εξέλιξη «συνεργασίας» του ENTSOG προϋποθέτει το καίριας σημασίας στοιχείο του ισότιμου (σχετικού) επιμερισμού της επιβάρυνσης σύμφωνα με το οποίο η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών μελών παίρνει σάρκα και οστά σε τέτοιο βαθμό ώστε οι ελλείψεις σε φυσικό αέριο κατανέμονται εξίσου μεταξύ γειτονικών κρατών μελών. Αντιθέτως, στην υποθετική εξέλιξη της «απουσίας συνεργασίας», τα κράτη μέλη θα μειώσουν ή θα σταματήσουν τις εξαγωγές φυσικού αερίου μεταξύ τους και προς τα συμβαλλόμενα μέρη της Ενεργειακής Κοινότητας όταν δεν θα μπορεί πλέον να ικανοποιηθεί πλήρως η εγχώρια ζήτηση. Στην υποθετική 11 Στο συνολικό έλλειμμα 22% περιλαμβάνονται επίσης οι ποσότητες που δεν παραδίδονται μέσω κρατών μελών της ΕΕ στην Τουρκία και το Καλίνινγκραντ. 12 Στην έκθεσή του στην Επιτροπή, το ENTSOG χαρακτηρίζει τις εν λόγω δύο υποθετικές εξελίξεις ως «λιγότερο από βέλτιστη» και «βέλτιστη». 6

7 περίπτωση της «συνεργασίας» προϋποτίθεται ότι η Ουκρανία και η Μολδαβία 13 εφοδιάζονται συνεχώς με φυσικό αέριο από τα κράτη μέλη τουλάχιστον μέσω της Σλοβακίας με πλήρη δυναμικότητα, ενώ στην υποθετική περίπτωση της «μη συνεργασίας» προϋποτίθενται εξαγωγές σε ποσοστό 50% της σλοβακικής δυναμικότητας αντίστροφης ροής. Ελλείψει συνεργασίας μεταξύ κρατών μελών και πρόσθετων εθνικών μέτρων, ενδέχεται να σημειωθούν σοβαρές ελλείψεις εφοδιασμού σε ποσοστό 40% ή ακόμη περισσότερο 14, τουλάχιστον προς το τέλος της εξάμηνης περιόδου διακοπής, στη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, τη Σερβία, την πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας και τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη (σε αμφότερες τις εκδοχές της διαμετακόμισης μέσω Ουκρανίας και της πλήρους διακοπής του εφοδιασμού από τη Ρωσία). Ελλείψεις παρόμοιου μεγέθους θα σημειωθούν στη Λιθουανία, στην Εσθονία και στη Φινλανδία στην υποθετική περίπτωση πλήρους διακοπής του ρωσικού εφοδιασμού στην ΕΕ. Η Ουγγαρία και η Πολωνία 15 θα μπορούσαν επίσης να θιγούν σημαντικά, αν και σε μικρότερο βαθμό, από ελλείψεις της τάξης του 30% και 20% αντίστοιχα. Οι κυριότερες επιπτώσεις της διακοπής εφοδιασμού παρουσιάζονται στο σχήμα 2. Στην υποθετική περίπτωση της συνεργασίας, οι επιπτώσεις της διακοπής εφοδιασμού είναι σημαντικά περιορισμένες στα κράτη μέλη και στα συμβαλλόμενα μέρη της Ενεργειακής Κοινότητας που πλήττονται περισσότερο και πιο συγκεκριμένα στη Βουλγαρία, την Εσθονία, τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, την πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας και τη Σερβία. Την ίδια στιγμή, η Ελλάδα και η Λετονία ενδέχεται να αντιμετωπίσουν επίσης μια μη αμελητέα έλλειψη 16. Με βάση την υφιστάμενη υποδομή εφοδιασμού με φυσικό αέριο και την προέλευση του φυσικού αερίου, τα κράτη μέλη που είναι σκιασμένα με γκρίζο χρώμα στους χάρτες δεν θα επηρεαστούν άμεσα σύμφωνα με την προσομοίωση. 13 Στην περίπτωση της Μολδαβίας, η εκδοχή του ENTSOG για παραδόσεις κατά παρέκκλιση, τα εμπορικά και ρυθμιστικά θέματα (αδειοδότησης) εμποδίζουν τη λειτουργία της γραμμής διασύνδεσης Iasi-Ungheni από τη Ρουμανία προς τη Μολδαβία, παρά το γεγονός ότι έχει επίσημα ανοίξει και τεθεί σε τεχνική λειτουργία. Ως εκ τούτου, εκτός εάν το ζήτημα διευθετηθεί και εφόσον υπάρξει διακοπή, θα σημειωθεί 100% έλλειψη φυσικού αερίου στη Μολδαβία. 14 Mμέχρι 100%. 15 Η Πολωνία επηρεάζεται μόνο στην περίπτωση της υποθετικής περίπτωσης της πλήρους διακοπής εφοδιασμού από τη Ρωσία. 16 Η θέση των δύο αυτών κρατών μελών επηρεάζεται από την υποθετική εξέλιξη της «συνεργασίας» διότι αμφότερα περιβάλλονται από κράτη μέλη με πολύ υψηλή έκθεση σε διακοπή εφοδιασμού, αλλά τα ίδια έχουν υποδομή αποθήκευση στη Λετονία και τερματικός σταθμός επαναεριοποίησης ΥΦΑ στην Ελλάδα η οποία τους παρέχει προστασία. Για να μπορούν οι εν λόγω υποδομές να επιμερίζονται τις μεταβολές του οικείου ισοζυγίου προσφοράς-ζήτησης. 7

8 Σχήμα 2 2 Χάρτες πιθανών διακοπών εφοδιασμού πριν από τη λήψη περαιτέρω εθνικών μέτρων τον Φεβρουάριο, στα τέλη της υποθετικής περίπτωσης της εξάμηνης διακοπής εφοδιασμού με φυσικό αέριο από τη Ρωσία σε περίπτωση συνεργασίας και σε περίπτωση απουσίας συνεργασίας, σε μεσαίας έντασης χειμερινές συνθήκες 17 Η εκδοχή της συνεργασίας Η εκδοχή της απουσίας συνεργασίας Εξάμηνηδιαταραχή του εφοδιασμού από τη Ρωσία Βέλτιστη διαχείριση της κρίσηςειασμού από τη Ρωσία σε περίπτωση κύματος ψύχους δύο ΕξάμΕξΕξάμηνη διαταραχή του εφοδιασμού από τη Ρωσία Λιγότερο από βέλτιστη διαχείριση της κρίσηςειασμού 1 1 Πηγή: ENTSOG Επιπτώσεις της συνεχιζόμενης διακοπής εφοδιασμού στην Ουκρανία Η Ουκρανία αποτελεί μάλλον μοναδική περίπτωση μεταξύ των συμβαλλόμενων μερών της Ενεργειακής Κοινότητας. Ανέπτυξε δυναμικότητες μεταφοράς και αποθήκευσης, αν και χρειάζονται εκσυγχρονισμό, που παρέχουν στην Ουκρανία μέσα αντιμετώπισης του προβλήματος της διακοπής εφοδιασμού με πιο διαφοροποιημένο τρόπο από ό,τι άλλα συμβαλλόμενα μέρη. Η Ουκρανία κανονικά καταναλώνει περίπου 50bcm/έτος, εκ των οποίων περίπου 20 bcm είναι εγχώρια παραγωγή και το μεγαλύτερο μέρος του υπολοίπου εισάγεται από τη Ρωσία. Ωστόσο, οι προμήθειες φυσικού αερίου από τη Ρωσία για κατανάλωση στην Ουκρανία διακόπηκαν στις 16 Ιουνίου Η εκτίμηση της προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων στην Ουκρανία καταδεικνύει ότι η εγχώρια παραγωγή και η αποθήκευση μπορούν να καλύψουν το 50%- 70% της ζήτησης, εφόσον εφαρμοστούν μέτρα ανταπόκρισης της ζήτησης. Οι εισαγωγές από την ΕΕ θα βοηθήσουν να καλυφθεί εν μέρει η έλλειψη φυσικού αερίου στην αισιόδοξη υποθετική εξέλιξη που προβλέπεται για την Ουκρανία 18. Σημαντικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση 17 Αμφότεροι οι χάρτες απεικονίζουν τις επιπτώσεις, τον Φεβρουάριο, της εξάμηνης διακοπής εφοδιασμού από τη Ρωσία. Τα εθνικά μέτρα που αφορούν π.χ. την ανταπόκριση στη ζήτηση, την υποχρεωτική αλλαγή καυσίμου, κ.λπ. λαμβάνουν το εν λόγω πιθανό έλλειμμα ως σημείο εκκίνησης. Κατά συνέπεια, τα κράτη μέλη που φαίνεται να μην διαθέτουν επιλογές όσον αφορά ουσιαστικά την υποδομή δικτύου φυσικού αερίου, όπως στην περίπτωση της Φινλανδίας, μπορούν να προσφύγουν σε άλλα ειδικά εθνικά μέτρα, όπως το περίπλοκο σύστημα υποχρεωτικής αλλαγής καυσίμου που εφαρμόζεται σε μονάδες ηλεκτροπαραγωγής και μονάδες παραγωγής θερμότητας με καύση φυσικού αερίου. 18 Η εν λόγω υποθετική εξέλιξη προβλέπει ειδικότερα δυνατότητα πλήρους αντίστροφης ροής από τη Σλοβακία, την Ουγγαρία και την Πολωνία, καθώς και μείωση της τηλεθέρμανσης και της βιομηχανικής κατανάλωσης. 8

9 ήταν η αντίστροφη ροή Σλοβακίας-Ουκρανίας, η οποία άρχισε να λειτουργεί στις αρχές Σεπτεμβρίου και μπορεί να εξασφαλίσει τη μεταφορά έως και 27 εκατ. m³ αερίου ημερησίως, τα δύο τρίτα εξ αυτών βάσει οριστικής σύμβασης. Μία υποθετική περίοδος ψύχους δύο εβδομάδων προς τα τέλη της εξάμηνης διακοπής εφοδιασμού ασφαλώς θα επιδεινώσει την κατάσταση της ασφάλειας του εφοδιασμού. Όπως διαπιστώνεται στο Σχήμα 3, σύμφωνα με το μοντέλο του ENTSOG, και σε αυτή την περίπτωση η εκδοχή της συνεργασίας θα επιτρέψει να μειωθούν οι ελλείψεις στις περισσότερο πληγείσες χώρες σε σχέση με τα τραγικά επίπεδα που θα προέκυπταν από την εκδοχή της απουσίας συνεργασίας. Ωστόσο, στην υποθετική περίπτωση της συνεργασίας, άλλα ευρωπαϊκά κράτη μέλη της Κεντρικής, Ανατολικής και Δυτικής Ευρώπης, όπως η Αυστρία, η Τσεχική Δημοκρατία, η (βόρεια) Γερμανία 19, η Ιταλία και η Σλοβακία, μπορούν επίσης να επηρεαστούν συνεπεία της ροής φυσικού αερίου σε χώρες όπου τα ελλείμματα είναι υψηλότερα. Οι εν λόγω ελλείψεις μπορούν, βάσει του μοντέλου, να κυμανθούν κάτω από το 10%. Πρόκειται για το επίπεδο στο οποίο η (φυσική) μείωση της ζήτησης ως απόρροια των τιμών πραγματοποιείται χωρίς την ανάγκη λήψης πρόσθετων μέτρων. Σχήμα 3 Χάρτες πιθανών διακοπών εφοδιασμού πριν από τη λήψη περαιτέρω εθνικών μέτρων τον Φεβρουάριο, στα τέλη της υποθετικής εκδοχής εξάμηνης διακοπής εφοδιασμού με φυσικό αέριο από τη Ρωσία, σε περίπτωση συνεργασίας και σε περίπτωση απουσίας συνεργασίας, κατά τη διάρκεια κύματος ψύχους Η εκδοχή της συνεργασίας Η εκδοχή της απουσίας συνεργασίας Εξάμηνη διαταραχή εφοδιασμούαπό τη Ρωσία σε περίπτωση κύματος ψύχους Βέλτιστη διαχείριση της κρίσης Εξάμηνη διαταραχή εφοδιασμού από τη Ρωσία σε περίπτωση κύματος ψύχους Λιγότερο από βέλτιστη διαχείριση της κρίσης 1 1 Πηγή: ENTSOG 19 Ο αποκαλούμενος τομέας αγοράς της NetConnect Germany. 9

10 Έκθεση του τομέα θέρμανσης στον κίνδυνο διακοπής παροχής φυσικού αερίου Περίπου το ήμισυ της κατανάλωσης πρωτογενούς ενέργειας στην ΕΕ χρησιμοποιείται για θέρμανση χώρων και νερού στον οικιακό και στον τριτογενή τομέα, καθώς και για θερμότητα διεργασιών στη βιομηχανία. Η θέρμανση χώρων και νερού στα κτίρια είναι ιδιαίτερης έντασης χρήσης αερίου στην Ουγγαρία, την Ιταλία, τις Κάτω Χώρες και το Ηνωμένο Βασίλειο, όπως φαίνεται στο παρακάτω 10

11 Διάγραμμα 4. 11

12 Διάγραμμα 4 Κατανομή ανά κράτος μέλος της ζήτησης θερμότητας τελικής χρήσης για θέρμανση χώρων και παραγωγή ζεστού νερού στον οικιακό τομέα και τον τομέα των υπηρεσιών, ανά είδος καυσίμων και ενεργειακού φορέα.. Πηγή: Stratego: Αξιολόγηση της αγοράς θερμότητας στην ΕΕ-28 για το έτος 2010 Ως επί το πλείστον (88%) η θέρμανση χώρων και νερού στην ΕΕ διενεργείται με ατομικούς λέβητες για ιδιοκατανάλωση, ενώ το μερίδιο της τηλεθέρμανσης είναι 12%. Ωστόσο, αυτός ο μέσος όρος συγκαλύπτει μεγάλες διαφορές, δεδομένου ότι στα κράτη μέλη της Σκανδιναβίας, της Βαλτικής και της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης η τηλεθέρμανση παρέχει ποσοστό μεταξύ 14% και 56% της θερμότητας 20, και εξυπηρετεί μεταξύ του 10% και σχεδόν του ημίσεος των οικιακών καταναλωτών 21. Κατά μέσο όρο, το 44% της τηλεθέρμανσης λειτουργεί με αέριο, κατέχοντας μερίδιο έως 80% στις χώρες όπου η τηλεθέρμανση είναι εδραιωμένη, όπως στη Λετονία, τη Λιθουανία, τη Σλοβακία, τη Βουλγαρία και την Ουγγαρία. Κατά συνέπεια, στις χώρες της Βαλτικής και στη Φινλανδία, η κατανάλωση αερίου σε τηλεθέρμανση και σε μονάδες συνδυασμένης παραγωγής θερμότητας-ηλεκτρισμού τυπικά αντιπροσωπεύει περίπου το 50% της συνολικής κατανάλωσης αερίου. Οι μονάδες τηλεθέρμανσης που λειτουργούν με φυσικό αέριο (εκτός εάν έχουν δυνατότητες εναλλαγής καυσίμων) και οι πελάτες κατανεμημένης θέρμανσης θεωρούνται γενικά προστατευόμενοι πελάτες 22 και είναι οι τελευταίοι στη σειρά που επηρεάζονται από 20 Στη Σουηδία, τη Δανία και τη Σλοβακία, για παράδειγμα, το ποσοστό αυτό είναι 56%, 53% και 54%, αντιστοίχως, ενώ στη Φινλανδία είναι 47%. Στη Ρουμανία, τη Βουλγαρία, τη Σλοβενία και την Αυστρία, το ποσοστό αυτό κυμαίνεται μεταξύ 14% και 19%. 21 Στη Σουηδία, τη Δανία, τη Φινλανδία, τη Λετονία, τη Λιθουανία, την Πολωνία και τη Σλοβακία, άνω του 40% των οικιακών καταναλωτών θερμαίνει την κατοικία του με τηλεθέρμανση. Η τηλεθέρμανση παρέχει θερμότητα για το 10% έως το 40% των καταναλωτών στη Γερμανία, την Αυστρία, την Ουγγαρία, τη Σλοβενία, τη Βουλγαρία, την Κροατία, τη Ρουμανία και την Τσεχική Δημοκρατία. 22 Ο κανονισμός για την ασφάλεια του εφοδιασμού με αέριο καθιέρωσε μια κατηγορία, των λεγόμενων προστατευόμενων πελατών, η οποία περιλαμβάνει τα νοικοκυριά και, εφόσον τα κράτη μέλη αποφασίσουν σχετικά, τις βασικές κοινωνικές υπηρεσίες και τις ΜΜΕ, εντός ορισμένων ορίων, καθώς και τις εγκαταστάσεις 12

13 ενδεχόμενη διακοπή του εφοδιασμού. Επιπλέον, πολλά κράτη μέλη έχουν επιβάλει υποχρεώσεις αλλαγής καυσίμου σε εγκαταστάσεις θέρμανσης, αν και το ποσοστό τους διαφέρει σημαντικά από ουσιαστικά το 100% στη Φινλανδία έως κάτω του 20% στη Ρουμανία και τη Βουλγαρία. 2.3 Αξιολόγηση των μέτρων που προτείνονται στις εθνικές εκθέσεις Όπως φαίνεται από τα σενάρια του Ευρωπαϊκού Δικτύου Διαχειριστών Συστημάτων Μεταφοράς Αερίου («ENTSOG»), τα κράτη μέλη θα επηρεάζονταν με πολύ διαφορετικό τρόπο από ενδεχόμενες περικοπές εφοδιασμού με ρωσικό φυσικό αέριο, ανάλογα με τη γεωγραφική τους θέση όπως και τις επιλογές προμήθειας φυσικού αερίου. Οι εν λόγω διαφορετικοί βαθμοί επιπτώσεων αντικατοπτρίζονται και στα μέτρα τα οποία τα κράτη μέλη και τα συμβαλλόμενα μέρη της Ενεργειακής Κοινότητας έχουν απαριθμήσει στις εκθέσεις τους προς την Επιτροπή σχετικά με την προσομοίωση ακραίων καταστάσεων. Ενώ ορισμένες από τις πιο ευάλωτες χώρες μπορεί να χρειαστεί να καταφύγουν στη λήψη ριζικών μέτρων (όπως περικοπές του εφοδιασμού ή αποδέσμευση στρατηγικών αποθεμάτων) αρκετά γρήγορα κατά τη διάρκεια της εξεταζόμενης περιόδου, άλλα κράτη μέλη επιτρέπουν στον οικείο τομέα φυσικού αερίου να λειτουργεί βάσει των θεμελιωδών δυνάμεων της αγοράς. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι μια ήρεμη, βασιζόμενη στην αγορά διαχείριση της κρίσης εφοδιασμού στα κράτη μέλη που επηρεάζονται λιγότερο θα έχει συνολικά ευεργετικό αντίκτυπο στο σύνολο της ΕΕ και της Ενεργειακής Κοινότητας για την αντιμετώπιση των ελλείψεων. τηλεθέρμανσης που δεν έχουν τη δυνατότητα εναλλαγής καυσίμων και παρέχουν θέρμανση σε άλλους προστατευόμενους πελάτες. 13

14 Διάγραμμα 5 Επισκόπηση του αριθμού των διαφόρων μέτρων που προβλέπονται από τα κράτη μέλη στις εκθέσεις τους αν υποτεθεί 6μηνη διακοπή της διαμετακόμισης μέσω Ουκρανίας και όλων των προμηθειών από τη Ρωσία, αντιστοίχως. Πηγή: Εθνικές εκθέσεις δοκιμών προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων Αποθήκευση Η αποθήκευση, όπου είναι διαθέσιμη, είναι ένα βασικό εργαλείο για την εξισορρόπηση προσφοράς-ζήτησης σε όλα τα κράτη μέλη και στα συμβαλλόμενα μέρη της Ενεργειακής Κοινότητας 23. Από τις αρχές Οκτωβρίου, τα επίπεδα πλήρωσης αποθηκευτικών εγκαταστάσεων στην ΕΕ ήταν πολύ υψηλά, σε ποσοστό περίπου 90%. Μόνο δύο κράτη μέλη (Ουγγαρία και Πορτογαλία) είχαν επίπεδα αποθήκευσης κάτω του 80% αλλά, λόγω της μεγάλης δυναμικότητας αποθήκευσης, η Ουγγαρία έχει ήδη άνω του μέσου όρου λόγο πληρότητας προς ζήτηση. 23 ΣΗΜ., η χρήση της αποθήκευσης εν γένει έχει εξεταστεί σε εθνικό πλαίσιο. 14

15 Διάγραμμα 6 Επίπεδα αποθήκευσης (%) ανά κράτος μέλος, πληρότητα αποθήκευσης ως μερίδιο της εγχώριας ζήτησης (%) και δυναμικότητα αποθήκευσης ως μερίδιο της εγχώριας ζήτησης (%), Οκτώβριος Πηγή: Πλατφόρμα διαφάνειας IGSA της GSE και Eurogas ανάλυση της Επιτροπής Ωστόσο, σύμφωνα με τα αριθμητικά στοιχεία που δόθηκαν στις εθνικές εκθέσεις και την ανάλυση του ENTSOG, μια παρατεταμένη κρίση ή απλώς ένας ψυχρός χειμώνας θα μπορούσαν να αδειάσουν γρήγορα τις αποθήκες και, ως εκ τούτου, να καταστήσουν αναγκαία την προσφυγή σε άλλα μέτρα ασφάλειας του εφοδιασμού, προκειμένου να διασφαλιστεί ο εφοδιασμός των πελατών. Κατά την αξιολόγηση των διαφόρων εθνικών σχεδίων για τη χρήση των αποθεμάτων, πρέπει να γίνουν ορισμένες σημαντικές παρατηρήσεις. Πρώτον, υπάρχει ελάχιστο έως κανένα περιθώριο να αυξηθεί η φυσική δυναμικότητα αποθήκευσης σε βραχυπρόθεσμη βάση. Δεύτερον, όπου οι χώρες βασίζονται σε βραχυπρόθεσμη αύξηση των ρυθμών απόληψης αν δεν ληφθούν μέτρα στη συνέχεια για να αποφευχθεί η εκκένωση των αποθηκών υπερβολικά γρήγορα, οι χώρες αυτές θα έχουν να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες αργότερα, σε περίπτωση που θα διαρκέσει η διακοπή, μεταξύ άλλων να μειωθούν σημαντικά οι ρυθμοί απόληψης σε χαμηλά επίπεδα αποθήκευσης. Η πλήρωση των αποθηκών πέραν των συνήθων επιπέδων πλήρωσης και η διασφάλιση ότι ο ρυθμός απόληψης λαμβάνει υπόψη την πιθανότητα μιας παρατεταμένης χειμερινής περιόδου μπορεί να αποδειχθούν σημαντικά προπαρασκευαστικά μέτρα στα κράτη μέλη που είναι περισσότερο εκτεθειμένα σε περίπτωση κρίσης. Η αποθήκευση μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να εξασφαλιστούν προμήθειες με τρόπους κατά το μάλλον ή ήττον βασιζόμενους στην αγορά. Ορισμένα κράτη μέλη έχουν θέσει σε εφαρμογή προληπτικά μέτρα για να κατοχυρώσουν την ασφάλεια εφοδιασμού, με τη μορφή υποχρεώσεων αποθήκευσης συνδεδεμένων με την προσφορά (π.χ. Βουλγαρία, Δανία, Γαλλία, Ιταλία, Πολωνία, Πορτογαλία, Σλοβακία και Ισπανία) και στρατηγικών αποθεμάτων (π.χ. Ουγγαρία). Επιπλέον, ορισμένα εθνικά σχέδια, 24 Τώρα πλέον, ουσιαστικά μόνο η Gazprom Export και οι διαχειριστές συστημάτων αποθήκευσης της Ρουμανίας δεν αναφέρουν τα επίπεδα αποθήκευσης στον δικτυακό τόπο διαφάνειας AGSI της Gas Storage Europe. 15

16 όπως της Ουγγαρίας, προβλέπουν μέτρα τα οποία καθιστούν πιο ελκυστική την πλήρωση των αποθηκών μέσω της μείωσης των τιμολογίων μεταφοράς, τα οποία αντιπροσωπεύουν σημαντικό ποσοστό των δαπανών αποθήκευσης. Ειδική μέριμνα θα πρέπει να ληφθεί ώστε η απολύτως νόμιμη δραστηριότητα της διευκόλυνσης της πλήρωσης των χώρων αποθήκευσης χρησιμοποιώντας συχνά εισαγόμενο αέριο να μην αποβεί (σαφώς) εις βάρος των διασυνοριακών συναλλαγών που αποσκοπούν στην παράδοση αερίου εκτός της χώρας Αντικατάσταση των ελλειπουσών ποσοτήτων με αύξηση της εγχώριας παραγωγής ή αγορά περισσότερου αερίου από άλλη πηγή Ένας προφανής τρόπος για την αντικατάσταση των ελλειπουσών ποσοτήτων φυσικού αερίου από μια πηγή είναι η εισαγωγή από άλλη πηγή ή η αύξηση της εγχώριας παραγωγής. Γενικά, υπάρχει ελάχιστο έως κανένα περιθώριο για αύξηση της εγχώριας παραγωγής φυσικού αερίου της ΕΕ, ώστε να έχει σημαντικό αντίκτυπο βραχυπρόθεσμα, ιδίως λόγω τεχνικών περιορισμών των συστημάτων. Όσον αφορά τις εισαγωγές, το περιθώριο για συμπληρωματικές παραδόσεις μέσω σωληναγωγών από τη Βόρεια Αφρική είναι σήμερα περιορισμένο, και η νορβηγική παραγωγή πλησιάζει την πλήρη δυναμικότητά της. Το υγροποιημένο φυσικό αέριο (ΥΦΑ) αποτελεί σαφώς την εισαγωγική πηγή με το μεγαλύτερο δυναμικό, δεδομένου ότι οι τερματικοί σταθμοί ΥΦΑ στην ΕΕ έχουν επαρκή δυναμικότητα που επιτρέπει την υποδοχή νέων ποσοτήτων ΥΦΑ 25. Με γνώμονα τα εμπορεύσιμα προϊόντα, η παγκόσμια αγορά ΥΦΑ άμεσης παράδοσης είναι αρκετά μεγάλη για να παράσχει πρόσθετες ποσότητες και το ίδιο ισχύει για τον τομέα της ναυτιλίας. Επιπλέον, οι πρόσφατες μειώσεις στις τιμές ΥΦΑ της Ασίας έχουν καταστήσει το ΥΦΑ οικονομικότερη εναλλακτική λύση για την ΕΕ. Ωστόσο, δεδομένου ότι σε περιόδους διαταραχών και ελλείψεων η τιμή του ΥΦΑ θα αυξηθεί, η απόκτηση φορτίων άμεσης παράδοσης μπορεί να είναι δαπανηρή 26. Επιπλέον, μπορεί να απαιτείται τουλάχιστον μία εβδομάδα για να καταλήξει ένα φορτίο στην πληττόμενη από κρίση περιοχής Αξιοποίηση της πλευράς της ζήτησης Η μείωση των αναγκών για φυσικό αέριο θα αμβλύνει τις επιπτώσεις μιας διαταραχής. Ως γενική παρατήρηση, η μεγάλη πλειονότητα των εθνικών εκθέσεων ιδίως στις περιοχές που επηρεάζονται περισσότερο δεν έχει εκτιμήσει τις επιπτώσεις της πιθανής μείωσης της ζήτησης (από τους βιομηχανικούς πελάτες ή, ενδεχομένως, την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με φυσικό αέριο) που θα προκύψει από αυξήσεις των τιμών σε περίπτωση 25 Συνολικά, η δυναμικότητα επαναεριοποίησης στην ΕΕ ανέρχεται σε περίπου 200 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα/έτος, αλλά το μεγαλύτερο μέρος της συγκεντρώνεται στις ακτές της Μεσογείου και του Ατλαντικού. Κατά συνέπεια, προβλήματα διασύνδεσης περιορίζουν την ικανότητα πολλών επιμέρους τερματικών σταθμών ΥΦΑ να προμηθεύουν κάθε περιοχή όπου σημειώνεται διαταραχή. 26 Ο ΔΟΕ εκτιμά ότι οι τιμές μπορεί να αυξηθούν έως και κατά 100%. 16

17 διαταραχής του εφοδιασμού. Η ζήτηση με υψηλή ελαστικότητα τιμών που εκτιμάται ότι κυμαίνεται σε 10% είναι πιθανό να εγκαταλείψει την αγορά, πρώτα μέσω της διακοπής λειτουργίας μονάδων για οικονομικούς λόγους ή μέσω της στροφής, σε περίπτωση που είναι οικονομικότερη, σε εναλλακτικά καύσιμα (βιομάζα ή πετρέλαιο). Μέτρα σχετικά με την πλευρά της ζήτησης που βασίζονται στην αγορά και λειτουργούν βάσει κινήτρων έχουν αναφερθεί μόνο σε πολύ λίγες εθνικές εκθέσεις δοκιμών προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων και δεν υπάρχει εμπειρία εφαρμογής τους στις περισσότερο επηρεαζόμενες χώρες. Το έσχατο εργαλείο από την πλευρά της ζήτησης στα χέρια των αρχών που όλες τους είναι έτοιμες να χρησιμοποιήσουν και υπό το πρίσμα των διατάξεων του κανονισμού για την ασφάλεια του εφοδιασμού με φυσικό αέριο είναι η περικοπή ποσοτήτων σύμφωνα με προκαθορισμένη αλληλουχία ομάδων χρηστών. Τα σχέδια αυτά συνήθως αρχίζουν με τους πιο ευέλικτους βιομηχανικούς χρήστες και τελειώνουν με τους προστατευόμενους πελάτες, κυρίως τα νοικοκυριά. Όσον αφορά αυτή την περικοπή από την πλευρά της ζήτησης, η Επιτροπή επισημαίνει ότι πολλά σχέδια δεν προσδιορίζουν ποσοτικά, ούτε εξειδικεύουν επακριβώς, τις επιπτώσεις των προβλεπόμενων μέτρων περικοπής στις μεμονωμένες ομάδες πελατών, με αποτέλεσμα κάποια έλλειψη σαφήνειας ως προς την ακριβή έκταση των πιθανών συνεπειών μιας διαταραχής για τις διάφορες ομάδες πελατών Αλλαγή καυσίμων Τα συστήματα τηλεθέρμανσης σε πολλά επηρεαζόμενα κράτη μέλη λειτουργούν κυρίως με φυσικό αέριο. Επιπλέον, το μερίδιο της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με φυσικό αέριο ανερχόταν τουλάχιστον σε 25% το 2012 για την Κροατία, την Ελλάδα, την Ουγγαρία, τη Λετονία και τη Λιθουανία 28. Η αύξηση των τιμών του αερίου μπορεί να οδηγήσει σε προσωρινή αλλαγή καυσίμου υπαγορευόμενη από οικονομικές εκτιμήσεις σε κατάσταση κρίσης. Επιπλέον, τα εθνικά σχέδια όλων των χωρών που αντιμετωπίζουν πιθανή διακοπή του εφοδιασμού προβλέπουν τη δυνατότητα να επιβάλουν αναγκαστική αλλαγή καυσίμου. Σύμφωνα με τα μέτρα αυτά, οι χρήστες που έχουν δυνατότητες διπλού καυσίμου υποχρεούνται γενικά να αλλάξουν. Τα κράτη μέλη έχουν αναφέρει υποχρεώσεις για επιτόπια αποθήκευση εναλλακτικών καυσίμων (όπως βιομάζα ή πετρέλαιο) για ένα δεδομένο σχετικά σύντομο αριθμό ημερών 29. Σε γενικές γραμμές, δεν αναμένονταν από τα κράτη μέλη σοβαρά προβλήματα επιμελητείας ή εφοδιασμού όσον αφορά την προετοιμασία για αλλαγή καυσίμου εντός των εθνικών υποχρεωτικών προθεσμιών εφοδιασμού. Ωστόσο, 27 Αξίζει να αναφερθεί ένα συγκεκριμένο σχέδιο της Ουκρανίας, το οποίο, για να μειωθεί η εγχώρια ζήτηση, προβλέπει τη θέσπιση νέας νομοθεσίας που απαιτεί περικοπή της κατανάλωσης κατά 20-30%, ως επί το πλείστον με τη μείωση της ζήτησης της τηλεθέρμανσης, των νοικοκυριών και της χημικής βιομηχανίας, και με τη λήψη μέτρων στον δημόσιο τομέα. Μολονότι οι περικοπές αυτές μπορούν να επιβληθούν, οι επιπτώσεις για τους καταναλωτές είναι δύσκολο να προβλεφθούν. 28 Η χρήση φυσικού αερίου για ηλεκτροπαραγωγή έχει μειωθεί τα τελευταία έτη, ωστόσο, λόγω των χαμηλών ή αρνητικών περιθωρίων κέρδους σε σύγκριση ιδίως με την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από άνθρακα. 29 Κατά κανόνα οι υποχρεώσεις διατήρησης αποθεμάτων είναι περίπου 5 έως 15 ημέρες. Η Φινλανδία αποτελεί αξιοσημείωτη εξαίρεση με υποχρεώσεις αποθεματοποίησης καυσίμων μέχρι και 5 μήνες. 17

18 μεγάλες περίοδοι διαταραχών και αντίστοιχη διάρκεια αλλαγής καυσίμων δεν έχουν δοκιμαστεί στην πράξη. Όπου απαιτείται, τα στρατηγικά πετρελαϊκά αποθέματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως καύσιμο σταθμών ηλεκτροπαραγωγής και μονάδων κεντρικής θέρμανσης σύμφωνα με τη νομοθεσία 30. Η Επιτροπή σημειώνει ότι σε ορισμένες χώρες της Ενεργειακής Κοινότητας μπορεί να ανακύψουν δυσκολίες λόγω έλλειψης αποθεμάτων πετρελαίου και άνθρακα που προορίζονται αποκλειστικά για θέρμανση. Για παράδειγμα, στη Σερβία ή στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, παρόλο που το ένα τρίτο των εγκαταστάσεων τηλεθέρμανσης είναι ικανό να αλλάζει καύσιμο από αέριο σε πετρέλαιο, τα πετρελαϊκά αποθέματα θα εξαντληθούν σύντομα. Επίσης, στην περίπτωση της Μολδαβίας, η αλλαγή από αέριο σε άνθρακα για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας ενδέχεται να μην είναι απολύτως δυνατή όταν η αποθήκευση του άνθρακα δεν εξασφαλίζεται εγκαίρως. Διάφορες εθνικές εκθέσεις αναφέρουν τη δυνατότητα στροφής από την κατανάλωση φυσικού αερίου, ιδίως για θέρμανση, στην κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας, μεταξύ άλλων με τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (αειφόρου βιομάζας τοπικής παραγωγής, αντλιών θερμότητας κ.λπ.) και την αξιοποίηση των δυνατοτήτων αποθήκευσης θερμότητας στα συστήματα τηλεθέρμανσης. Ενώ η ηλεκτρική ενέργεια μπορεί να αποτελέσει σε σημαντικό βαθμό αποτελεσματικό μέτρο για την άμβλυνση των ελλείψεων φυσικού αερίου, πρέπει να εξετασθεί με προσοχή π.χ. ο ρόλος των μονάδων ηλεκτροπαραγωγής με φυσικό αέριο στην εξασφάλιση εφεδρειών και εξισορρόπησης του συστήματος, και τα όρια του δικτύου όσον αφορά την αντιμετώπιση εξαιρετικά υψηλής ζήτησης που διαρκεί χρονικά 31. Οι συζητήσεις μεταξύ των χωρών της Βαλτικής και της Φινλανδίας, καθώς και μεταξύ άλλων χωρών, όπως η Ελλάδα και η Βουλγαρία, κινούνται προς την κατεύθυνση της συνεργασίας και ως ένα βαθμό της από κοινού συνεκτίμησης της αλληλεπίδρασης μεταξύ των δύο τομέων. Γενικά, ωστόσο, οι εθνικές εκθέσεις και η αξιολόγηση που πραγματοποιήθηκε από το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Διαχειριστών Συστημάτων Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΕΔΔΣΜ-ΗΕ), με βάση τα βέλτιστα διαθέσιμα δεδομένα, δεν παρέχουν την αναγκαία πλήρη εικόνα των δευτερογενών επιπτώσεων μιας διαταραχής στην παροχή αερίου επί του τομέα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας Χρονοδιάγραμμα μέτρων που δεν βασίζονται στην αγορά Το κατωτέρω Διάγραμμα 7 εμφανίζει ανάλυση της Επιτροπής για το δυνητικό χρονοδιάγραμμα εισαγωγής μέτρων που δεν βασίζονται στην αγορά στη διάρκεια της 6μηνης περιόδου πλήρους διακοπής του εφοδιασμού από τη Ρωσία. Ορισμένες από τις διαφορές 30 Οδηγία 2009/119/ΕΚ του Συμβουλίου, της 14ης Σεπτεμβρίου 2009, σχετικά με υποχρέωση διατήρησης ενός ελάχιστου επιπέδου αποθεμάτων αργού πετρελαίου ή/και προϊόντων πετρελαίου από τα κράτη μέλη. 31 Π.χ. δεν είναι σαφές σε ποιο βαθμό σε ορισμένα κράτη της περιοχής των Βαλκανίων μια εκτεταμένη στροφή στην ηλεκτρική ενέργεια, σε συνδυασμό με τις επενέργειες των πλημμυρών της άνοιξης του 2014 και τη μείωση της προμήθειας αερίου σε θερμοηλεκτρικούς σταθμούς, θα προκαλέσει σοβαρές ελλείψεις εφοδιασμού με ηλεκτρική ενέργεια. Οι ανησυχίες αυτές δεν έχουν εξεταστεί λεπτομερώς στις εθνικές εκθέσεις. 18

19 πέραν των διαφορών στα επίπεδα έκθεσης στον κίνδυνο ενδέχεται επίσης να οφείλονται σε αποφάσεις των κρατών μελών σε επίπεδο πολιτικής όσον αφορά την προσέγγιση της κρίσης εφοδιασμού. Ορισμένα κράτη μέλη, όπως η Τσεχική Δημοκρατία και η Γερμανία, τα οποία με βάση υπολογισμούς που στηρίζονται στο «σενάριο συνεργασίας» του ENTSOG είναι πιθανό να επηρεαστούν σε μικρότερο βαθμό, μόνο κατά τη διάρκεια ενός κύματος ψύχους, αναφέρουν τη λήψη μέτρων που δεν βασίζονται στην αγορά σε πολύ πρώιμο στάδιο προληπτικά, προκειμένου να εξασφαλιστεί ο εφοδιασμός των προστατευόμενων πελατών. Άλλες διαφορές καθίστανται αντιληπτές με την πρώιμη λήψη μέτρων που δεν βασίζονται στην αγορά, π.χ. στην Ελλάδα και την Κροατία σε σύγκριση με μια προφανή έμφαση σε μέτρα βασισμένα στην αγορά από την πλευρά π.χ. της Βουλγαρίας, της Ουγγαρίας και της Ρουμανίας για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο διάστημα. Επιπλέον, από τη διασταύρωση των ανωτέρω εθνικών αναλύσεων με τους χάρτες ENTSOG των περιοχών και επιπέδων επηρεασμού σε μια κρίση εφοδιασμού, μπορεί να παρατηρηθεί ότι, σύμφωνα με το σενάριο συνεργασίας, η λήψη μέτρων που δεν βασίζονται στην αγορά μπορεί να καθυστερήσει σημαντικά. Αυτό υποδηλώνει ότι υπάρχει περιθώριο για βελτίωση της συνολικής κατάστασης με βάση στενότερο συντονισμό. 19

20 Διάγραμμα 7 Διάγραμμα του χρόνου λήψης εθνικών μέτρων Πηγή: Εθνικές εκθέσεις, ανάλυση της Επιτροπής 3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 3.1 Αξιολόγηση των μέτρων που έλαβαν τα κράτη μέλη Μια παρατεταμένη διακοπή του εφοδιασμού στην όδευση μεταφοράς αερίου της Ουκρανίας και, κατά μείζονα λόγο, του συνόλου του εφοδιασμού με ρωσικό φυσικό αέριο στην ΕΕ, θα έχει σημαντικό αντίκτυπο στην ΕΕ, ενώ περισσότερο θα πληγούν τα ανατολικά κράτη μέλη της ΕΕ και οι χώρες της Ενεργειακής Κοινότητας. Οι εθνικές εκθέσεις αποκαλύπτουν δύο κύριες αδυναμίες της βραχυπρόθεσμης ασφάλειας εφοδιασμού της ΕΕ. Πρώτον, πολλά έργα υποδομής που ξεκίνησαν με τον ρητό στόχο να βελτιώσουν την ασφάλεια εφοδιασμού μετά την ενεργειακή κρίση του 2009 δεν έχουν ακόμη τεθεί (πλήρως) σε επιχειρησιακή λειτουργία, εξαιτίας ποικίλων λόγων που κυμαίνονται από την έλλειψη πολιτικής στήριξης μέχρι την ανεπαρκή διαχείριση των έργων και την έλλειψη 20

21 διασυνοριακής συνεργασίας 32. Δεύτερον, πολλές από τις εθνικές στρατηγικές ασφάλειας εφοδιασμού είναι είτε μονομερούς χαρακτήρα είτε ανεπαρκώς συντονισμένες ή ακόμη χαρακτηρίζονται από ανεπαρκή συνεργασία. Συνολικά, αυτό οδηγεί σε ένα επίπεδο απόδοσης που δεν είναι το καλύτερο όσον αφορά την ασφάλεια εφοδιασμού σε φυσικό αέριο στην Ένωση, όπως θα αναλυθεί λεπτομερέστερα παρακάτω. Από την ανάλυση του Ευρωπαϊκού Δικτύου Διαχειριστών Συστημάτων Μεταφοράς Αερίου (ENTSOG) προκύπτει ότι η συνεργασία που βασίζεται στη βέλτιστη χρήση της υποδομής και τη σχετική κατανομή του βάρους εξασφαλίζει τον εφοδιασμό προστατευόμενων πελατών στα κράτη μέλη και συμβαλλομένων μερών της Ενεργειακής Κοινότητας, καθώς και σημαντικές εξαγωγές προς την Ουκρανία 33. Ωστόσο, εκτός από τη βελτιστοποίηση των εγχώριων και των διασυνοριακών ροών φυσικού αερίου, τα κράτη μέλη στα κράτη της Βαλτικής, η Φινλανδία, καθώς και στην Κεντρική και Νοτιοανατολική Ευρώπη και τα συμβαλλόμενα μέρη της Ενεργειακής Κοινότητας θα πρέπει να εφαρμόσουν ένα ευρύ φάσμα πρόσθετων μέτρων για να διασφαλιστεί ότι η ποσότητα μη παραδοθέντος ή ελλείποντος φυσικού αερίου σε μη προστατευόμενους πελάτες περιορίζεται στο ελάχιστο. Δεδομένου ότι ο πρόσθετος εφοδιασμός αερίου από ενδεχόμενη εθνική παραγωγή, εξωτερικές πηγές ή αποθήκευση έχει ήδη ληφθεί υπόψη στο μοντέλο του ENTSOG, το πλέον πιθανό επόμενο μέτρο, επιπλέον άλλου είδους μέτρων από πλευράς ζήτησης, είναι η αλλαγή καυσίμου λόγω τιμής ή υποχρεωτικώς. Ένα καλό παράδειγμα είναι η Φινλανδία, η οποία εκ πρώτης όψεως μπορεί να είναι το πιο ευάλωτο κράτος μέλος με έως και 100% μη παραδιδόμενες ή ελλείπουσες ποσότητες φυσικού αερίου στην υποθετική εκδοχή διακοπής του εφοδιασμού από τη Ρωσία για ένα εξάμηνο. Ωστόσο, πρώτον, το μερίδιο των προστατευόμενων πελατών που τροφοδοτούνται με φυσικό αέριο είναι ελάχιστο. Επιπλέον, λόγω του μηχανισμού υποχρέωσης αλλαγής καυσίμου και των υψηλών υποχρεώσεων αποθήκευσης εναλλακτικών καυσίμων, η χώρα θα μπορούσε, με μια ορθώς ασκούμενη επιμελητεία, πιθανότατα να αντικαταστήσει όλες τις ποσότητες φυσικού αερίου χωρίς να χρειαστεί περικοπή της ζήτησης. Τα πλέον θιγόμενα κράτη μέλη της Βαλτικής, της Κεντρικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης, καθώς και τα συμβαλλόμενα μέρη της Ενεργειακής Κοινότητας 34 είναι ωστόσο πολύ πιθανό να υποχρεωθούν να προβούν σε περικοπή εξυπηρέτησης των μη προστατευόμενων πελατών, ιδίως προς το τέλος της εξεταζόμενης περιόδου. 32 Πρόκειται συγκεκριμένα για τις γραμμές διασύνδεσης Ελλάδας-Βουλγαρίας, Ρουμανίας-Βουλγαρίας, Βουλγαρίας-Σερβίας, Μολδαβίας-Ρουμανίας και Ουγγαρίας-Σλοβακίας, καθώς και το έργο αντίστροφης ροής στη Ρουμανία. Επιπλέον, ορισμένοι αγωγοί διασύνδεσης δεν είναι ακόμη σε θέση να διοχετεύσουν φυσικό αέριο είτε προς τη μία είτε προς την άλλη κατεύθυνση και, ως εκ τούτου, περιορίζεται η γενική ευελιξία του συστήματος. 33 Οι ελλείψεις εφοδιασμού κατά πάσα πιθανότητα δεν θα είναι τόσο μεγάλες ώστε να πλήξουν τους προστατευόμενους πελάτες. Στην υποθετική περίπτωση «απουσίας συνεργασίας», οι προστατευόμενοι πελάτες απειλούνται ιδιαίτερα στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη και στην Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, ενώ η περικοπή των μη προστατευομένων πελατών ενδέχεται να είναι αισθητά μεγαλύτερη και σε άλλες επηρεαζόμενες χώρες. 34 Εσθονία, Λιθουανία, Λετονία, Πολωνία, Ουγγαρία, Ρουμανία, Βουλγαρία, Ελλάδα, Βοσνία και Ερζεγοβίνη, πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας και Σερβία. 21

22 Όλες οι εθνικές εκθέσεις περιέχουν μέτρα για την αντιμετώπιση ενδεχόμενης διαταραχής του εφοδιασμού. Η αλληλουχία των μέτρων αυτών είναι σημαντική, και είναι ζωτικής σημασίας να λειτουργεί η αγορά για όσο το δυνατό μεγαλύτερο διάστημα. Όταν η αγορά λειτουργεί, οι ενδείξεις τιμών θα προσελκύσουν νέες παραδόσεις φυσικού αερίου, κυρίως υγροποιημένου φυσικού αερίου, στην ΕΕ και εντός της ΕΕ στις χώρες εκείνες με τη μεγαλύτερη έλλειψη, με την προϋπόθεση ότι υπάρχει η απαιτούμενη υποδομή. Οι ενδείξεις των τιμών θα προωθήσουν την εμπορική χρήση των αποθεμάτων ως μέσου για τη διασφάλιση της ισορροπίας μεταξύ προσφοράς και ζήτησης, και την παροχή κινήτρων για τη μείωση της ζήτησης και την αλλαγή καυσίμου που κατευθύνεται από οικονομικές εκτιμήσεις. Τα κράτη μέλη δεν πρέπει να παρεμποδίζουν τη διασυνοριακή ροή φυσικού αερίου. Η αύξηση της τιμής δεν συνιστά κρίση εφοδιασμού ούτε αιτιολογία παρέμβασης στην αγορά υπό το πρόσχημα της ασφάλειας εφοδιασμού. Ωστόσο, το γεγονός αυτό δεν απαλλάσσει τα ευάλωτα κράτη μέλη από την υποχρέωση σχεδιασμού και ορθής ιεράρχησης των μέτρων στα οποία θα κατέφευγαν για ανάπτυξη ετοιμότητας και αντίδραση σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Οι ευάλωτες χώρες πρέπει και αυτές, να διερευνήσουν αγοραστρεφή μέτρα κατά πρώτον και πλήρως, σε περίπτωση όμως που αυτά δεν επαρκούν, ενδέχεται να πρέπει να εφαρμοσθούν και μη αγοραστρεφή μέτρα, όταν κηρύσσεται κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Σε περίπτωση που πρέπει να εφαρμοστούν μη αγοραστρεφή μέτρα, είναι πολύ σημαντικό να εφαρμόζονται τα λιγότερο στρεβλωτικά και τα πιο αναλογικά μέτρα πριν από τα πιο δραστικά, και αυτό λαμβάνοντας δεόντως υπόψη το αποτέλεσμα του μέτρου σε διασυνοριακό επίπεδο. 3.2 Ανάγκη αυξημένης συνεργασίας και ανταγωνισμού Όπως αναφέρθηκε, σε γενικές γραμμές, κατά τον σχεδιασμό στρατηγικών ασφάλειας εφοδιασμού, οι εθνικές εκθέσεις είναι προσανατολισμένες περισσότερο προς εθνικές προσεγγίσεις ενώ εξετάζουν λιγότερο την περιφερειακή διάσταση. Έτσι, πολλά κράτη μέλη, στις εθνικές εκθέσεις τους, έχουν προβεί σε παραδοχές σχετικά με την έλλειψη βεβαιότητας των παραδόσεων από ορισμένα σύνορα, που τους οδηγούν επίσης σε παραδοχές σχετικά με απουσία εξαγωγών, γεγονός που αποδυναμώνει την ασφάλεια εφοδιασμού σε ευρύτερη περιφερειακή και ενωσιακή κλίμακα. Ως εκ τούτου, η συνεργασία είναι καίριας σημασίας, δεδομένου ότι, για παράδειγμα, στην περιοχή της Βαλτικής, η θέση της εγκατάστασης αποθήκευσης στο Inčukalns είναι τόσο ζωτική ώστε, αν η Εσθονία δεν μπορεί να βασιστεί σε αυτήν, τα αποθέματά της σε φυσικό αέριο θα εξαντλούνταν εντός πέντε ημερών ακόμη και για να εφοδιάσει μόνο τους προστατευόμενους πελάτες της. Η έλλειψη συντονισμού αντικατοπτρίζεται σε ορισμένες διαφορές που παρουσιάζουν τα μέτρα όπως τα δηλώνουν διάφορα, συχνά όμορα, κράτη μέλη. Οι διαφορές αυτές περιλαμβάνουν είτε ένταξη σε διάφορα σχέδια των ίδιων αυξημένων δυναμικοτήτων εξωτερικών προμηθευτών είτε διαφορετικές παραδοχές ροών μέσω κοινόχρηστων γραμμών διασύνδεσης. Το γεγονός αυτό προαναγγέλλει ανεπαρκή αποτελέσματα, ιδίως σε κατάσταση κρίσης, όπου οι αγορές υφίστανται πιέσεις, και μπορεί να οδηγήσει σε μια ψευδή αίσθηση 22

23 ασφάλειας. Μολονότι είναι σαφές ότι υπήρξε κάποιος συντονισμός πριν από την προσομοίωση ακραίων καταστάσεων και έχει περαιτέρω ενισχυθεί με νέες συζητήσεις, από συγκριτική ανάλυση των εκθέσεων προκύπτει ότι υπάρχει ακόμα περιθώριο και ανάγκη για στενότερη διασυνοριακή συνεργασία προκειμένου να εξασφαλιστούν, ως βασικός στόχος, ρεαλιστικές παραδοχές όσον αφορά τις αναμενόμενες ροές φυσικού αερίου στα σημεία διασύνδεσης. Με βάση τα ανωτέρω, είναι προφανές ότι η διασυνοριακή συνεργασία πρέπει να επεκταθεί πέρα από τον απλό διασυνοριακό έλεγχο της συμβατότητας εθνικών μέτρων και να συμπεριλάβει τον καθορισμό διασυνοριακών συνεργιών και την επίτευξη συμφωνίας σχετικά με τον τρόπο εφαρμογής μέτρων αλληλεγγύης. Μια τέτοια προσέγγιση θα είχε ουσιαστικά ως αποτέλεσμα την αύξηση της αποδοτικότητας, όχι μόνο από οικονομικής πλευράς αλλά και από πλευράς κατοχύρωσης πολύ βραχυπρόθεσμα της ασφάλειας εφοδιασμού με φυσικό αέριο. Υπάρχουν παραδείγματα τέτοιας συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών τα οποία η Επιτροπή χαιρετίζει ως ένα αποτελεσματικό πρώτο βήμα για τη βελτίωση της ασφάλειας εφοδιασμού σε περιφερειακό επίπεδο. Ένα παράδειγμα είναι η προβλεπόμενη συμφωνία μεταξύ Εσθονίας και Λιθουανίας, βάσει της οποίας οι προστατευόμενοι πελάτες αμφοτέρων των χωρών θα εξυπηρετούνται πριν από τους μη προστατευόμενους πελάτες κάθε χώρας. Άλλο παράδειγμα είναι η διακυβερνητική συμφωνία Ουγγαρίας-Κροατίας για την ασφάλεια εφοδιασμού, η οποία, αν και δεν έχει ακόμη εφαρμοστεί, αντικατοπτρίζει μια εποικοδομητική προσέγγιση προς τη συνεργασία. Επιπλέον, η συνεργασία μπορεί να εκδηλωθεί με την κοινή χρήση των έργων υποδομής, όπως π.χ. οι χώροι αποθήκευσης, ή με την αύξηση της ηλεκτροπαραγωγής σε ορισμένα κράτη μέλη, για να μπορούν άλλα κράτη μέλη να χρησιμοποιούν το αποδεσμευόμενο κατ αυτόν τον τρόπο φυσικό αέριο για τον εφοδιασμό των προστατευόμενων πελατών. Ένα ενδιαφέρον παράδειγμα εν προκειμένω είναι η εξελισσόμενη συνεργασία μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας που προβλέπει την ανταλλαγή φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας για τη σταθεροποίηση και των δύο συστημάτων σε περίπτωση σοβαρής ανεπάρκειας. Μια βελτιωμένη προσέγγιση της συνεργασίας θα απαιτήσει τη σύναψη συμφωνιών μεταξύ των οικείων μερών για τον καθορισμό των οργανωτικών, εμπορικών και κανονιστικών όρων και προϋποθέσεων συνεργασίας σε περίπτωση κρίσης. Για την οικοδόμηση κλίματος εμπιστοσύνης, πρέπει να συμφωνηθούν εκ των προτέρων σαφείς κανόνες σε ευρωπαϊκό ή περιφερειακό επίπεδο. Είναι πιθανό να μην επιτευχθούν πλήρως όλες οι πτυχές της ενισχυμένης διασυνοριακής συνεργασίας μέχρι την προσεχή χειμερινή περίοδο. Ωστόσο, λόγω του αυξημένου κινδύνου, τα όμορα κράτη μέλη και οι όμορες χώρες πρέπει αμέσως να ξεκινήσουν αυτή τη διαδικασία ή να ενισχύσουν τις πρωτοβουλίες που έχουν ήδη ξεκινήσει, προκειμένου να συμφωνήσουν όσον αφορά τις πλέον θεμελιώδεις πληροφορίες, καθώς και τις μεμονωμένες και κοινές δράσεις κατά τη διάρκεια πιθανής κατάστασης κρίσης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα μπορούσε να διευκολύνει αυτές τις ρυθμίσεις, συμπεριλαμβανομένων των μέτρων που μπορούν να εφαρμοστούν σε περίπτωση ανάγκης 23

24 κατά την επόμενη χειμερινή περίοδο, με σκοπό τη σύναψη συμφωνίας σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα. Χρειάζονται μορφές συνεργασίας προκειμένου να μετριαστεί το έλλειμμα φυσικού αερίου σε ένα κράτος μέλος, με τη διασφάλιση και τη διευκόλυνση των διασυνοριακών παραδόσεων, ακόμη και αν η ίδια η "δωρήτρια" χώρα κάνει κάποιες θυσίες γι αυτό. Κατά την εφαρμογή της αρχής αυτής, χρειάζεται να αξιοποιηθούν πλήρως ο συντονιστικός ρόλος και οι αρμοδιότητες ασφάλειας εφοδιασμού των διαχειριστών συστημάτων μεταφοράς (ΔΣΜ), με την υποστήριξη των εθνικών ρυθμιστικών αρχών ενέργειας, ώστε οι ΔΣΜ να έχουν τη δυνατότητα παροχής ροών στη γειτονική χώρα, ακόμη και αν δεν έχουν εξασφαλίσει πλήρη λειτουργία του συστήματος στον τομέα της αρμοδιότητάς τους. Αυτό θα μπορούσε επίσης να αποτελέσει ευκαιρία βελτίωσης της ασφάλειας εφοδιασμού μακροπρόθεσμα μέσω περιφερειακών συμπράξεων. Η Επιτροπή υπογραμμίζει στο πλαίσιο αυτό τον ιδιαίτερο ρόλο των κρατών μελών, μέσω του εδάφους των οποίων το φυσικό αέριο ρέει προς περαιτέρω κατάντη αγορές. Όσον αφορά τις παραδόσεις στην Κεντρική και Νοτιοανατολική Ευρώπη, η Γερμανία, η Τσεχική Δημοκρατία, η Αυστρία, η Σλοβακία, η Ουγγαρία και η Σλοβενία έχουν όλες ιδιαίτερα σημαντική υποδομή που πρέπει να χρησιμοποιείται με βέλτιστο τρόπο ήδη ως βάση για μια λειτουργούσα εσωτερική αγορά. Επιπλέον, σε μια συγκεκριμένη κατάσταση ασφάλειας εφοδιασμού, πρέπει επίσης να εξασφαλιστεί ότι οι συγκεκριμένες χώρες θα συνεχίσουν να επιτρέπουν την κυκλοφορία φυσικού αερίου σε αγορές με σημαντικές ελλείψεις. Είναι σαφές, ωστόσο, ότι αυτό το είδος συνεργασίας δεν μπορεί να είναι μονόδρομος. Πρέπει να επιτρέπει κατάλληλη κατανομή του κόστους των μέτρων που είναι αναγκαία για την αντιμετώπιση μιας κρίσης βραχυπρόθεσμα αλλά και μεσομακροπρόθεσμα. Η ιδέα ότι οι καταναλωτές μιας χώρας επιβαρύνονται με το κόστος της ασφάλειας εφοδιασμού και πρέπει κατά συνέπεια, να έχουν υψηλότερα επίπεδα προστασίας, έχει συχνά αποτελέσει εμπόδιο για την ανάπτυξη καθεστώτων συνεργασίας. Τα μέτρα αλληλεγγύης δεν αποτελούν επιχορηγήσεις ή δωρεές αλλά επιχειρησιακά μέτρα αντιμετώπισης έκτακτης ανάγκης στα οποία ο δικαιούχος θα οφείλει εν τέλει να συμβάλει. Η αλληλεγγύη που παρέχει κίνητρα για καιροσκοπική συμπεριφορά δεν αποτελεί αλληλεγγύη. Σε κάθε περίπτωση, δεν θα ήταν σκόπιμο να εξεταστεί η αλληλεγγύη αποκλειστικά σε καθαρά βραχυπρόθεσμο επιχειρηματικό πλαίσιο. Η ενισχυμένη συνεργασία δεν θα αποφέρει μόνο απτά οφέλη βραχυπρόθεσμα για τα κράτη μέλη που κινδυνεύουν περισσότερο να εκτεθούν σε έκτακτη ανάγκη κατά την προσεχή χειμερινή περίοδο. Είναι προς το κοινό συμφέρον να καθυστερήσει και να μειωθεί στο ελάχιστο η καθιέρωση πιο εκτεταμένων και ριζικών μέτρων, όπως οι περικοπές της ζήτησης, οι περιορισμοί του εμπορίου ή η αποδέσμευση στρατηγικών αποθεμάτων, δεδομένου ότι τα μέτρα αυτά μπορεί να υπονομεύσουν σε μακροχρόνια βάση την εσωτερική ενεργειακή αγορά. Αυτό με τη σειρά του μπορεί επίσης να κλονίσει την εμπιστοσύνη των επενδυτών (π.χ. στην εμπορική αποθήκευση) και να μειώσει την ελκυστικότητα της ενωσιακής αγοράς για 24