1 ο ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΣΤΡΟΦΥΣΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΚΑΣΤΟΡΙΑ

Transcript

1 1 ο ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΣΤΡΟΦΥΣΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΚΑΣΤΟΡΙΑ Σύντομη αναφορά 6-10 Δεκεμβρίου 2010 (Δευτέρα Παρασκευή) Λουκάς Βλάχος, Καθηγητής ΑΠΘ, ΣΥΜΒΟΛΗ-Οργάνωση Συνεδρίων & Εκδηλώσεων,

2 1. Στόχος Το σχολείο έχει σαν βασικό στόχο να φέρει κοντά διακεκριμένους επιστήμονες από την Ελλάδα και το εξωτερικό, με φοιτητές που έχουν ειδικό ενδιαφέρον, φιλόδοξα σχέδια και ιδιαίτερη αγάπη με το αντικείμενο της Αστροφυσικής. Η διοργάνωση του συγκεκριμένου σχολείου δίνει τη δυνατότητα απόκτησης και βιωματικής επεξεργασίας ειδικών γνώσεων, μέσω της παρακολούθησης και συνδιαλλαγής, με τους πλέον αναγνωρισμένους επιστήμονες του κλάδου, ενώ η επανάληψη της πραγματοποίησής του ετησίως και η εναλλαγή της θεματικής περιοχής του θα καλύψει μακροπρόθεσμα ένα ευρύ φάσμα επιμέρους θεμάτων αιχμής στην επιστήμη της Αστροφυσικής. 2. Συμμετέχοντες Στο σχολείο, κατά την πρώτη χρονιά λειτουργίας, συμμετείχαν 16 νέοι φοιτητές από την Ελλάδα Η μεγαλύτερη συμμετοχή ήταν από τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα της Βόρειας Ελλάδας, όπως το, και το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Το σχολείο θα ανακοινωθεί και φέτος- σε όλα τα αντίστοιχα τμήματα πανεπιστημιακών σχολών της Ελλάδας και των Βαλκανίων, ενώ θα αναρτηθεί σε όλες τις ιστοσελίδες που παρουσιάζουν συνέδρια και σχολεία του αντικειμένου. 3. Οργανωτική Δομή 1. Το σχολείο διοικείται από τριμελή επιτροπή που αποτελείτε από τον Καθηγητή Λ. Βλάχος (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο), Μ. Πλειώνη (Εθνικό Αστεροσκοπείο), Β. Χαρμανδάρη (Παν. Κρήτης) 2. Βασικός συν-διοργανωτής του σχολείου είναι ο Δήμος Καστοριάς, ο οποίος στηρίζει το εγχείρημα με την υλικοτεχνική υποδομή: παροχή διαφορετικών εγκαταστάσεων για τη λειτουργία τόσο των πρωινών διαλέξεων, όσο και των απογευματινών εργαστηρίων, καθώς και τον αντίστοιχο τεχνικό εξοπλισμό για τη διαμόρφωση και τη λειτουργία των χώρων. Επιπλέον, ο Δήμος Καστοριάς υποστηρίζει τη φιλοξενία, τη διαμονή και την περιήγηση στην πόλη της Καστοριάς των συμμετεχόντων. 3. Τον οργανωτικό συντονισμό έχει αναλάβει η εταιρεία διοργάνωσης συνεδρίων και εκδηλώσεων, SYMVOLI Conference & Events Organisers με έδρα τη Θεσσαλονίκη και δραστηριότητα στην πόλη της Καστοριάς. Σελίδα 2

3 4. Το σχολείο φιλοδοξεί να τεθεί υπό την Αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας, του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, και άλλων ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, καθώς και της Ελληνικής Αστρονομικής Ένωσης, European Physical Society, European Astronomical Society, της Ευρωπαϊκής Ένωσης κλπ. 4. Θέματα-Καθηγητές-Μαθητές 1. Το σχολείο ασχολείται με τρέχοντα ανοικτά ζητήματα αστροφυσικής, με συγκεκριμένη θεματική επιλογή ανά έτος. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το πρώτο σχολείο ασχολήθηκε με θεματικές όπως: Παραγωγή Ενέργειας σε Γαλαξίες, Αστροφυσική Υψηλών Ενεργειών (Πηγές ακτίνων Χ και Γάμμα), Η Διαστολή του Σύμπαντος: Έννοιες και πειραματική απόδειξη, Σύγχρονες Κοσμολογικές απόψεις για την ερμηνεία της επιταχυνόμενης διαστολής. 2. Οι καθηγητές είναι τέσσερεις (4), αποδεδειγμένου κύρους και εξαιρετικοί δάσκαλοι (Έλληνες και ξένοι). 3. Ο αριθμός των μαθητών που θα συμμετάσχει θα είναι Το πρώτο χρόνο η λειτουργία ήταν δοκιμαστική και για το λόγο αυτό η συμμετοχή περιορίστηκε στου 16 φοιτητές και φοιτήτριες. 5. Ο τόπος διεξαγωγής Η Καστοριά βρίσκεται στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας και αποτελεί την πρωτεύουσα του Νομού Καστοριάς. Η πόλη είναι χτισμένη στις όχθες της λίμνης Ορεστιάδας και στον αυχένα της χερσονήσου που εισχωρεί μέσα στη λίμνη, και κάτω από τους ορεινούς όγκους του Γράμμου και του Βιτσίου σε υψόμετρο 627 μέτρα. O πληθυσμός της ανέρχεται κοντά στους κατοίκους, ενώ απέχει 197 χλμ από τη Θεσσαλονίκη και 547 χλμ από την Αθήνα, συνδεόμενη οδικά μέσω της Εγνατίας Οδού, γεγονός που έχει μειώσει τη διάρκεια του ταξιδιού από και προς Θεσσαλονίκη () από 3 ώρες σε 1:45, από και προς Ιωάννινα (Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων) από 3,5 ώρες σε περίπου 2 ώρες, και από την Αλεξανδρούπολη (Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης) από 7,5 ώρες σε λίγο παραπάνω από 4 ώρες. Η ιστορία της Καστοριάς ξεκινά από την εποχή των Μακεδόνων, ενώ μεγάλη ανάπτυξη γνώρισε κατά τη Βυζαντινή περίοδο αλλά και κατά την Οθωμανική περίοδο (κυρίως 17ο & 18ο αιώνα). Τότε, η πόλη αναπτύχθηκε ως κέντρο βιοτεχνίας και εμπορίου. Τα παραδοσιακά αρχοντικά αποτελούν δείγμα του εμπορικού πλούτου εκείνων των εποχών. Στις μέρες μας, η Καστοριά στράφηκε στην βιομηχανία του τουρισμού, αξιοποιώντας κατά το μέγιστο την τοπική παράδοση και κληρονομιά της: astrowinterschool@symvoli.gr Σελίδα 3

4 αναπαλαιώσεις αρχοντικών, αναβίωση εθίμων & παραδόσεων, παροχή υπηρεσιών υψηλής ποιότητας. Η επιλογή της πόλης της Καστοριάς για την πραγματοποίηση του συγκεκριμένου σχολείου βασίστηκε στην ιδιαίτερη φυσιογνωμία της πόλης, η οποία μπορεί να συνδυάσει τις σύγχρονες εγκαταστάσεις με την παραδοσιακή αρχιτεκτονική, τις υπηρεσίες μιας σύγχρονης πόλης με τα έντονα στοιχεία της ιστορίας και παράδοσης του τόπου. Παράλληλα, η πόλη της Καστοριάς προσφέρει ένα μοναδικό φυσικό τοπίο ανάμεσα στη λίμνη και τις κορυφογραμμές, καθώς επίσης και σημαντικά δείγματα πολιτιστικής κληρονομιάς, εμφανή στοιχεία της μακραίωνης ιστορίας της πόλης (ενδεικτικά αναφέρονται: παραδοσιακή συνοικία Ντολτσό, βυζαντινές εκκλησίες, νεολιθικός οικισμός Δισπηλιό, λίμνη Ορεστιάδας, όρος Γράμμος, Λαογραφικό Μουσείο). Σημαντικός παράγοντας είναι, επιπλέον, η προσβασιμότητα της πόλης από τα σημαντικά αστικά κέντρα της Ελλάδας, οι δυνατότητες παροχής τουριστικών υπηρεσιών (ξενοδοχεία, ξενώνες, μετακινήσεις κα) σε συνδυασμό με το κατάλληλο μικρό μέγεθος της πόλης για τη δημιουργία ενός εκπαιδευτικού project με περιορισμένο αριθμό συμμετεχόντων και απαιτούμενη συνοχή στη σύνθεση, το πρόγραμμα και τη λειτουργία του. Τέλος, καταλυτικό ρόλο στην επιλογή της πόλης της Καστοριάς είχε η ένθερμη υποστήριξη του εγχειρήματος από το Δήμο Καστοριάς. Παράλληλα, η ευρύτερη περιοχή του νομού Καστοριά και της Δυτικής Μακεδονίας, αποτελεί έναν ιδιαίτερα ενδιαφέροντα τουριστικό προορισμό με ποικίλες επιλογές σταθμών σε αυτήν την περιήγηση: χωριά του Γράμμου Κορέτσεια, απολιθωμένο δάσος Άργους Ορεστικο, χιονοδρομικό κέντρο Βιτσίου, λίμνες και βιότοπος Πρεσπών, ορεινό χωριό Νυμφαίου κα. Σελίδα 4

5 6. Λειτουργία 1. Πραγματοποιούνται τέσσερις πρωινές διαλέξεις (τέσσερις καθηγητές κάνουν τις αντίστοιχες βασικές εισηγήσεις) και τέσσερα απογευματινά εργαστήρια, όπου οι μαθητές δουλεύουν, χωρισμένοι σε μικρές ομάδες (10 άτομα) συγκεκριμένες εργασίες. Πρόγραμμα Τίτλος Σχολείου: "ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΑΣΤΡΟΦΥΣΙΚΗΣ" Βασικές Εισηγήσεις Παραγωγή Ενέργειας σε Γαλαξίες Οι μακρινοί γαλαξίες αν και αποτελούν συχνά αμυδρές σημειακές πηγές στον ουρανό αλλά συνεισφέρουν στο μεγαλύτερο μέρος της ενέργειας που φτάνει στη Γη, σχεδόν σε όλα τα μήκη κύματος. Στην παρουσίαση αυτή συζητήθηκαν ποιοτικά, από την σκοπιά της παρατηρησιακής αστροφυσικής, τα ακόλουθα θέματα: Βασίλης Χαρμανδάρης (Πανεπιστήμιο Κρήτης) α) Τους βασικούς μηχανισμούς παραγωγής ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας και τα κύρια χαρακτηριστικά τους β) Τη χρήση της φασματοσκοπίας στην εκτίμηση ταχυτήτων, μαζών, και χημικής σύνθεσης των γαλαξιών γ) Την ανάλυση της συνολικής φασματικής ενεργειακής κατανομής ενός γαλαξία ως μέθοδο για τον προσδιορισμό των ιδιοτήτων του Λουκάς Βλάχος () Αστροφυσική Υψηλών Ενεργειών (Πηγές ακτίνων Χ και Γάμμα) Επιχειρήθηκε μια σύντομη περιήγηση στις πηγές ακτινών Χ και γ με σκοπό να μελετηθούν οι μηχανισμοί ακτινοβολίας τους και τα πιθανά φυσικά χαρακτηριστικά τους στη συνέχεια η μελέτη των φυσικών διεργασιών (Εκρήξεις υπερκαινοφανών αστέρων, σχετικιστικές ροές, τυρβώδη μαγνητικά πεδία) που μπορούν να επιταχύνουν φορτία και να δημιουργήσουν αυτές τις πηγές. astrowinterschool@symvoli.gr Σελίδα 5

6 Μανώλης Πλειώνης (Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών) Η Διαστολή του Σύμπαντος: Έννοιες και πειραματική απόδειξη Συζητήθηκαν: (1) Βασικά στοιχεία για την ιστορική διαδρομή της ανθρώπινης νόησης σχετικά με το Σύμπαν (2) Την θεωρητική πρόβλεψη της ΓΘΣ σχετικά με την δυναμική του Σύμπαντος (3) Τα πρώτα πειραματικά δεδομένα για τις κοσμολογικές κινήσεις των γαλαξιών (4) Ποια η ερμηνεία της απομάκρυνσης των γαλαξιών από τον παρατηρητή, ποια η έννοια της διαστολής του σύμπαντος (τι διαστέλλεται; μέσα σε τι διαστέλλεται, κλπ). (5) Σύγχρονες μεθοδολογίες υπολογισμού των κινήσεων των γαλαξιών και χρήση τους για υπολογισμό κοσμολογικών αποστάσεων, χρήση υπερκαινοφανών αστέρων τύπου Ια. Σπύρος Βασιλάκος (Ακαδημία Αθηνών) Σύγχρονες Κοσμολογικές απόψεις για την ερμηνεία της επιταχυνόμενης διαστολής Συζητήθηκε αναλυτικά η δυναμική του Σύμπαντος, η χωρική του καμπυλότητα και τα παρατηρησιακά δεδομένα που οδηγούν στην παραδοχή ότι η διαστολή του Σύμπαντος επιταχύνεται τα τελευταία δισεκατομμύρια χρόνια. Αναπτύχθηκαν επίσης οι θεωρητικές συνέπειες της επιταχυνόμενης διαστολής. Συγκεκριμένα δόθηκαν πιθανές θεωρητικές ερμηνείες της επιταχυνόμενης διαστολής οι οποίες μπορούν να οδηγήσουν στην αναθεώρηση των βασικών θεωριών της Φυσικής όπως αυτή της Γ.Θ.Σ σε Κοσμολογικές κλίμακες. Επιπλέον η Οργανωτική Επιτροπή διοργάνωσε μία ανοιχτή διάλεξη, την Τετάρτη, 8 Δεκεμβρίου, για το ευρύ κοινό της πόλης της Καστοριάς astrowinterschool@symvoli.gr Σελίδα 6

7 2. Στόχος είναι την Παρασκευή, τελευταία ημέρα του σχολείου, οι μαθητές, μέσα από τη διαδικασία λειτουργίας του σχολείου κατά τις προηγούμενες μέρες, να έχουν ετοιμάσει παρουσιάσεις και να πραγματοποιηθεί ένα «μικρό συνέδριο» από εργασίες μαθητών με αξιολογητές-κριτές τους καθηγητές τους. Το υλικό αυτών των παρουσιάσεων αλλά και οι διαλέξεις των εισηγητών αναρτώνται στη συνέχεια στο διαδικτυακό τόπο του σχολείου. Παρουσιάσεις Φοιτητών 1 ου Χειμερινού Σχολείου Αστροφυσικής Η συνεισφορά του AGN στη συνολική ενέργεια που εκπέμπει ο γαλαξίας Ενεργοί πυρήνες γαλαξίων Προσεγγιστικός υπολογισμός φάσματος ηλεκτρονίων, που προσπίπτουν σε μία μαύρη τρύπα Μέθοδος μέτρησης μάζας υπερμαζικής μελανής οπής Ακτινοβολία σύγχροτρου Redshift Υπολογισμός απόστασης γαλαξιών Η ερυθρομετάθεση Hubble και οι ταχύτητες των γαλαξιών Διαστολή σύμπαντος, Νόμος Hubble Η επιταχυνόμενη διαστολή του σύμπαντος Επιταχυνόμενη διαστολή, Η εξέλιξη του συντελεστή κλίμακας για διάφορες μορφές ενέργειας Πρόσφατες εξελίξεις στην Κοσμολογία, Θέματα για συζήτηση 3. Η επίσημη γλώσσα του σχολείου θα είναι τα αγγλικά και οι εγγραφές και αιτήσεις θα γίνονται μέσω του διαδικτύου. 7. Διαδικασία Επιλογής μαθητών-φοιτητών Η διαδικασία επιλογής των μαθητών θα ακολουθεί τη διαδικασία επιλογής που εφαρμόζεται σε πανεπιστήμια του εξωτερικού. Οι μαθητές θα υποβάλουν έναν ολοκληρωμένο φάκελο αίτησης και συνοδευτικών εγγράφων (βιογραφικό σημείωμα, επιστολή κινήτρου συμμετοχής, αναφορά επιδόσεων και διακρίσεων, συστατικές επιστολές). Συμμετέχοντες 1ου Χειμερινού Σχολείου Αστροφυσικής Τηλέμαχος Αθανασιάδης Μαρία Ανδρέα Γεώργιος Βαλογιάννης Αντώνης Γεωργίου astrowinterschool@symvoli.gr Σελίδα 7

8 Κωνσταντίνος Κοβλακάς Δημήτρης Κρομμύδας Γιώργος Κυργινάς Ευστάθιος Μέγας Μιχαήλ Μιχαηλίδης Ελένη Νίκου Κωνσταντίνος Παλαπανίδης Σταυρούλα Παπαντίνα Παντελής Πνιγούρας Πέτρος Σπυριδάκης Γεώργιος Στογιαννίδης Νικόλαος Τσόρμπας Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων 8. Χώροι - Υποδομή Η απαιτούμενη υποδομή αφορά κυρίως στους χώρους και τις αίθουσες όπου διεξάγονται τα μαθήματα και τα εργαστήρια, καθώς και στα απαραίτητα τεχνικά μέσα. Πιο συγκεκριμένα, για τις πρωινές συνεδρίες, με τη μορφή διαλέξεων, χρησιμοποιήθηκε πέρσι το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Καστοριάς, και συγκεκριμένο το πλήρως εξοπλισμένο αμφιθέατρο αυτού, μέγιστης χωρητικότητας 100 ατόμων. Ο ίδιος χώρος συνδυάζεται με έναν χώρο για διαλείμματα καφέ και πιθανά για μεσημεριανό γεύμα. Τα απογευματινά εργαστήρια πραγματοποιήθηκαν στο Αρχοντικού του Βέργου: ένα εξαιρετικό δείγμα τοπικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, με μια ατμόσφαιρα άλλης εποχής στο εσωτερικό του χώρο, τοποθετημένο στην παλαιά παραδοσιακή συνοικία της πόλης της Καστοριάς, με εκπληκτική θέα στη λίμνη. Η ιδιαιτερότητα της σταυρόσχημης εσωτερικής διαρρύθμισης και ύπαρξης 4 δωματίων, δίνει τη δυνατότητα πραγματοποίησης των απογευματινών workshops σε ομάδες έως και 12 μαθητών. Η παράλληλη δραστηριότητα των ομάδων εργασίας στο χώρο αυτό astrowinterschool@symvoli.gr Σελίδα 8

9 ενισχύεται με τη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών, προβολικού συστήματος και internet σύνδεσης. ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΒΕΡΓΟΥ Βρίσκεται σε μικρή απόσταση από το κέντρο της πόλης Είναι σύγχρονο κτίριο με τεχνική υποδομή Διαθέτει αμφιθέατρο 100 θέσεων και μικρότερες αίθουσες Διαθέτει καφέ-εστιατόριο που μπορεί να φιλοξενήσει 50 άτομα καθήμενα Αναπαλαιωμένο αρχοντικό που βρίσκεται στην παραδοσιακή συνοικία «Ντολτσό» και ανήκει στο Δήμο Καστοριάς Αποτελείται από μία κεντρική σάλα που μπορεί να φιλοξενήσει έως 90 θέσεις Περιμετρικά της σάλας υπάρχουν 4 δωμάτια γύρω από τον σταυρόσχημο ενιαίο χώρο που μπορούν να φιλοξενήσουν τα workshops Αποτελεί ένα εξαιρετικό δείγμα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής με ιδιαίτερα όμορφη θέα προς τη λίμνη 9. Σύνδεση με την Πόλη της Καστοριάς Το σχολείο επιχείρησε από την πρώτη κιόλας χρονιά να έχει άμεση σχέση και συναλλαγή με την πόλη της Καστοριάς, διοργανώνοντας σειρά παράλληλων δράσεων που θα φέρουν σε επαφή του μαθητές-επισκέπτες και το αντικείμενο της αστροφυσικής με την τοπική κοινότητα. Η συνεργασία με το Δήμο Καστοριάς, διαφόρους τοπικούς φορείς εκπαίδευσης (σχολική κοινότητα) και επιστημονικής ενασχόλησης (πχ. Σύλλογο Ηλιακών και Πλανητικών Συστημάτων), φιλοδοξεί μελλοντικά να θεσπίσει και να καθιερώσει μια Εβδομάδα Αστροφυσικής για την πόλη, που θα επαναλαμβάνεται ετησίως και θα διανθίζεται με την αυξανόμενη συμμετοχή και το ενδιαφέρον του κόσμου. Ενδεικτικά, αναφέρουμε τις πιθανές εκδηλώσεις που σταδιακά μπορούν να υποστηριχτούν από το σχολείο και το Δήμο και να απευθύνονται στο ευρύτερο κοινό 1. ομιλίες-διαλέξεις από τους προσκεκλημένους εισηγητές του σχολείου ανοιχτές στο κοινό, 2. διοργάνωση οργανωμένων παρατηρήσεων με τη συμμετοχή των μαθητών της πόλης, 3. διοργάνωση παράλληλης έκθεσης φωτογραφίας με σχετικό θέμα, 4. δημιουργία ειδικού εκπαιδευτικού προγράμματος για τα σχολεία της πόλης astrowinterschool@symvoli.gr Σελίδα 9

10 10. Προβολή του σχολείου 1. Δημιουργία ειδικού διαδικτυακού τόπου για το σχολείο 2. Προώθηση ενημέρωσης και πληροφοριών στους διαδικτυακούς τόπους συνεργαζόμενων φορέων και θεματικά σχετικές ιστοσελίδες 3. Αποστολή ομαδικών και newsletter σε βάση δεδομένων πανεπιστημιακών τμημάτων 4. Προώθηση ενημέρωσης μέσα από το Υπουργείο Παιδείας σε όλα τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα 5. Αποστολή και ανάρτηση σχετικού έντυπου υλικού στα Τμήματα Φυσικής των Ελληνικών και Βαλκανικών πανεπιστημίων, την ΕΛΑΣΕΤ και επιστημονικούς φορείς και ενώσεις του συγκεκριμένου επιστημονικού αντικειμένου. 6. Στα μέσα μαζικής επικοινωνίας (σχετικά επιστημονικά περιοδικά, εφημερίδες, ειδικά ένθετα, τηλεόραση κτλ) 11. Οικονομικά Θέματα Προϋπολογισμός: υπάρχει κόστος συμμετοχής δίδακτρα που πληρώνονται από τους σπουδαστές προκειμένου για την κάλυψη των εξόδων του σχολείου, ενώ παράλληλα γίνεται από την οργανωτική επιτροπή σε στενή συνεργασία με τις δημοτικές αρχές προσέγγιση χορηγών/υποστηρικτών με σκοπό να δοθούν όσο το δυνατόν περισσότερες υποτροφίες σε μαθητές που αριστεύσαν και βραβεύτηκαν στο σχολείο ή έχουν εξαιρετικές επιδόσεις στις σπουδές τους. Σελίδα 10