ΛΙΜΝΗ ΚΕΡΚΙΝΗ: ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ, ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΠΙ ΡΑΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΥΤΕΡΟ ΧΩΡΟ

Transcript

1 Ε.Μ.Π. - ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ ΚΑΙ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΛΙΜΝΗ ΚΕΡΚΙΝΗ: ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ, ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΠΙ ΡΑΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΥΤΕΡΟ ΧΩΡΟ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ: Π. ΚΟΣΜΑΚΗ, ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ Ε.Μ.Π. ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΜΠΕΛΣΗ, ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ ΑΘΗΝΑ, ΜΑΡΤΙΟΣ 2009

2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΕΡΙΟΧΩΝ 1.2. ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΙΕΘΝΟΥΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ ΙΕΘΝΟΥΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗ ΣΥΜΒΑΣΗ ΡΑΜΣΑΡ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΙΚΤΥΟ NATURA α. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΝΤΑΞΗΣ 1.2.2β. ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΤΟ ΙΚΤΥΟ NATURA ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΣΜΕΥΣΕΩΝ ΠΟΥ ΑΠΟΡΡΕΟΥΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Α. ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ Β. ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ Γ. ΕΘΝΙΚΑ ΠΑΡΚΑ. ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΟΙ ΦΥΣΙΚΟΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ, ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΑ ΤΟΠΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΤΟΠΙΟΥ Ε. ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΟΙΚΟΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 2. ΘΕΣΗ, ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΚΕΡΚΙΝΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΘΕΣΗ ΝΟΜΟΣ ΣΕΡΡΩΝ 2.2. Η ΤΕΧΝΗΤΗ ΛΙΜΝΗ 2.3. ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 2.4. ΤΟ ΚΛΙΜΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 2.5. Η ΣΤΑΘΜΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ 2.6. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΤΑΜΙΕΥΤΗΡΑ ΤΗΣ ΚΕΡΚΙΝΗΣ 2.7. Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΩΝ ΕΠΟΧΩΝ ΣΤΗΝ ΚΕΡΚΙΝΗ: Η ΣΤΑΘΜΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΚΑΘΟΡΙΖΕΙ ΤΟ ΣΚΗΝΙΚΟ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ 2.8. ΤΟ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΧΛΩΡΙ Α ΚΑΙ ΒΛΑΣΤΗΣΗ ΠΑΝΙ Α Α. ΕΙ Η ΖΩΩΝ Β. ΙΧΘΥΟΠΑΝΙ Α 1

3 Γ. ΠΤΗΝΑ Γ1. ΑΡΓΥΡΟΠΕΛΕΚΑΝΟΣ (Christons) 2.9. Ο ΠΟΛΛΑΠΛΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΚΕΡΚΙΝΗΣ 3. ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ, ΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΙΑΙΡΕΣΗ ΚΑΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΕΣ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 3.2. ΗΜΟΣ ΚΕΡΚΙΝΗΣ ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ, ΑΞΙΟΛΟΓΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΙ ΤΟΜΕΙΣ ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΥΠΟ ΟΜΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΚΕΝΤΡΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΙΚΤΥΑ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΥΠΟ ΟΜΗΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΚΕΡΚΙΝΗ ΟΙΚΟ-ΑΓΡΟ-ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΣ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ 3.3. ΗΜΟΣ ΠΕΤΡΙΤΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΟΙΚΙΣΜΟΙ, ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ, ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ, ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 3.4. ΗΜΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΑΣ ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ 4. ΙΣΧΥΟΥΣΑ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ / ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΕΣ ΘΕΣΜΙΚΕΣ ΕΣΜΕΥΣΕΙΣ ΙΕΘΝΕΙΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΘΗΚΗ RAMSAR (Ν. /ΓΜΑ 191/1974) 4.2. ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗΣ ΚΥΝΗΓΙΟΥ 4.3. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΗΣ ΩΣ ΕΘΝΙΚΟΥ ΠΑΡΚΟΥ 4.4. ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ ΚΑΙ ΣΧΕ ΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 2

4 5. ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΣΤΗ ΛΙΜΝΗ ΚΕΡΚΙΝΗ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΠΟΥ ΟΦΕΙΛΟΝΤΑΙ ΣΤΗ ΡΑΣΗ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ 5.2. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΠΟΥ ΟΦΕΙΛΟΝΤΑΙ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΝΟΜΕΣ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΙΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ 6.2. ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΓΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΜΕ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 7. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 7.1. ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΟΡΓΑΝΑ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΥ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΥ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ ΣΤΟΝ ΕΛΛΑ ΙΚΟ ΧΩΡΟ 7.2. ΠΙΝΑΚΕΣ ΜΕ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Α. ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΣΕ ΕΘΝΙΚΟ ΕΠΙΠΕ Ο 1. Εθνικοί ρυμοί (Ν.. 996/71) 2. Εθνικά Πάρκα (Ν. 1650/86) 3. Αισθητικά άση (Ν.. 996/71) 4. ιατηρητέα Μνημεία της Φύσης (Ν.. 996/71) 5. Καταφύγια Άγριας Ζωής (Ν. 177/75, όπως αυτός τροποποιήθηκε από τον Ν. 2637/98) 6. Ελεγχόμενες Κυνηγητικές Περιοχές (Ν. 177/75, όπως αυτός τροποποιήθηκε από τον Ν. 2637/98) 7. Εκτροφεία Θηραμάτων (Ν. 177/75, όπως αυτός τροποποιήθηκε από τον Ν. 2637/98) 8. Περιοχές Προστασίας της Φύσης (Ν. 1650/86) 9. Περιοχές Οικοανάπτυξης (Ν. 1650/86) Β. ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΣΕ ΙΕΘΝΕΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΕΠΙΠΕ Ο 1. Υγρότοποι ιεθνούς Σημασίας σύμφωνα με τη Σύμβαση Ramsar 2. Περιοχές Σύμβασης Βαρκελώνης 3. Βιογενετικά Αποθέματα 4. Αποθέματα Βιόσφαιρας 5. Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς 6. Περιοχές στις οποίες έχει απονεμηθεί το Ευρωδίπλωμα 3

5 7.3. ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ 7.4. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΙΚΤΥΟΥ NATURA 2000 ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α 7.5. ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟΥ ΙΚΤΥΟΥ NATURA Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΙΚΤΥΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α 7.7. ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΜΕ ΦΟΡΕΙΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ 7.8. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΑΝΙ ΑΣ ΚΑΙ ΧΛΩΡΙ ΑΣ ΣΤΗ ΛΙΜΝΗ ΚΕΡΚΙΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΕΛΙ ΕΣ ΙΑ ΙΚΤΥΟΥ

6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας συγκεντρώνει μια αξιόλογη ποικιλία οικοσυστημάτων και ένα περιβάλλον με υψηλή αισθητική, πολιτιστική και ιστορική αξία και ιδιαίτερο φυσικό κάλλος. Ένας μακρύς κατάλογος θεσμοθετημένων και μη περιοχών προστασίας της φύσης και της πολιτιστικής κληρονομιάς και τοπίων φυσικού κάλλους (Λίμνη Κερκίνη, κλπ.) επιβεβαιώνει τη σημασία του περιβάλλοντος για τη ζωή και την ταυτότητα της περιοχής, τονίζοντας ταυτόχρονα τις δυνατότητες αξιοποίησης, καθώς και τις αυξημένες ευθύνες προστασίας. Η λίμνη Κερκίνης βρίσκεται στο Β.Δ. τμήμα του Ν. Σερρών, σε απόσταση 40Km από τις Σέρρες. Τροφοδοτείται κυρίως από τον ποταμό Στρυμόνα που έρχεται από τη Βουλγαρία και εκβάλλει στη λίμνη, στη βόρεια άκρη της. Πρόκειται για τεχνητή λίμνη που κατασκευάστηκε με σκοπό τη συγκράτηση των πλημμυρικών παροχών του ποταμού Στρυμόνα και την αποθήκευση του νερού για άρδευση κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Εκτείνεται στο ΒΔ άκρο της λεκάνης των Σερρών η οποία περικλείει υγροτοπικά και ορεινά οικοσυστήματα μεγάλης εθνικής και διεθνούς σημασίας. Ο υγρότοπος αποτελεί πολύ σημαντικό τόπο διατροφής για τα αρπακτικά πτηνά που φωλιάζουν στα γύρω δάση, διαχείμασης και ενδιάμεσο σταθμό για τα μεταναστευτικά είδη. Αποτελεί επίσης περιοχή αναπαραγωγής για μεγάλο αριθμό πτηνών. Η αυξημένη βιολογική παραγωγικότητα και η ύπαρξη σπάνιας χλωρίδας και πανίδας αυξάνουν ακόμα περισσότερο την οικολογική αξία της περιοχής. Σήμερα, η λίμνη αποτελεί σημείο αναφοράς του Νομού και πηγή νέων φυσικών πόρων. Η ανάπτυξη δραστηριοτήτων αλιείας, αναψυχής, αθλητισμού και οικοτουρισμού είναι κάποια από τα στοιχεία αξιοποίησης του φυσικού κάλλους της περιοχής. Το τοπίο τόσο της λίμνης όσο και της ευρύτερης περιοχής διαμορφώνεται από ένα σύνολο χαρακτηριστικών στοιχείων, που είναι αποτέλεσμα όχι μόνο των φυσικών παραγόντων (τοπογραφικό ανάγλυφο, χλωρίδα-πανίδα) αλλά και της ανθρώπινης παρουσίας (οικισμοί, αγροτικές ζώνες κ.ά.). Σκοπός εκπόνησης της εργασίας είναι η διερεύνηση της επίδρασης των θεσμικών και διοικητικών μέτρων όπως αυτά ισχύουν στη χώρα μας για τις προστατευμένες περιοχές, στο περιβάλλον της περιοχής μελέτης και τους συνδεόμενους με αυτή, οικισμούς. Η εργασία θα επικεντρωθεί στα προβλήματα και τις τάσεις που έχουν δημιουργηθεί στην περιοχή της λίμνης Κερκίνης του Νομού Σερρών. Τα ερωτήματα τα οποία επιχειρεί να προσεγγίσει αφορούν το κατά πόσο το θεσμικό πλαίσιο προστασίας έχει συντελέσει, αφενός μεν στη βελτίωση του περιβάλλοντος της λίμνης και αφετέρου στη διαμόρφωση νέων όρων ανάπτυξης της περιοχής. 5

7 Θα μελετηθούν τα χαρακτηριστικά του φυσικού περιβάλλοντος, η οικολογική κατάσταση του βιότοπου της Λίμνης και τα οικοσυστήματα της ευρύτερης περιοχής, το υφιστάμενο ανθρωπογενές περιβάλλον καθώς επίσης και τα υφιστάμενα έργα, προγραμμάτα και μελέτες που έχουν εκπονηθεί για τη λίμνη και την ευρύτερη περιοχή. Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στη λειτουργία της λίμνης και τις θετικές επιπτώσεις της στην ευρύτερη περιοχή καθώς επίσης και την επίδραση του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος σε αυτή και τους τρόπους με τους οποίους την επηρεάζουν οι παραγωγικές δραστηριότητες. Σημαντικό ρόλο στην ανάδειξη, προστασία και λειτουργία της, αποτελούν και οι οικισμοί. Έτσι, μελετάται το υφιστάμενο δυναμικό των οικισμών, η διοικητική οργάνωση, οι τύποι και οι τάσεις ανάπτυξης που υπάρχουν και διερευνάται πόσο μπορούν να ανταποκριθούν σε μια ισόρροπη ανάπτυξη της περιοχής συμβατή με την προστασία της λίμνης και του τοπίου της περιοχής. Για την εκπόνηση της εργασίας, χρησιμοποιείται πληροφοριακό υλικό, κυρίως μέσω των εξής πηγών: - μελέτες και στοιχεία που διαθέτει το ΥΠΕΧΩΔΕ, η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Σερρών καθώς και ο Φορέας Διαχείρισης της Λίμνης Κερκίνης, όπως επίσης και - στοιχεία από δικτυακούς τόπους σχετικούς με την προστασία της φύσης, τους υγροβιότοπους, τις προστατευμένες περιοχές, τα προστατευμένα είδη, τους περιορισμούς και τις απαγορεύσεις καθώς και τη μελέτη του ισχύοντος θεσμικού πλαισίου, - επιτόπια παρατήρηση και έρευνα στην περιοχή, καθώς και συνεντεύξεις με τους αρμόδιους φορείς, τον Φορέα Διαχείρισης της Λίμνης, σχετικά με τα προβλήματα που υφίστανται στην περιοχή και επηρεάζουν την λίμνη, την προστασία του περιβάλλοντος καθώς και συλλογή στοιχείων για την οικιστική οργάνωση, τις υποδομές και τον τουρισμό στην περιοχή. Πιο συγκεκριμένα, η εργασία χωρίζεται σε έξι κεφάλαια τα οποία περιλαμβάνουν ανάγνωση της περιοχής μελέτης, ανάλυσή της αλλά και προτάσεις. Έτσι: Στο πρώτο κεφάλαιο, επιχειρείται ανάλυση του θεσμικού πλαισίου περιβαλλοντικής προστασίας, που ισχύει στην Ελλάδα. Αναλύονται οι υποχρεώσεις και δεσμεύσεις που υπάρχουν για την προστασία της φύσης και ειδικότερα για τις προστατευόμενες περιοχές που απορρέουν από Διεθνείς Συμβάσεις και διεθνείς πρωτοβουλίες. Ιδιαίτερα έμφαση δίνεται στη Σύμβαση RAMSAR που αναφέρεται στους υγρότοπους Διεθνούς σημασίας καθώς και στο Οικολογικό Δίκτυο NATURA 2000, που έχει ως στόχο την αποτελεσματικότερη προστασία των απειλούμενων ειδών και των ενδιαιτημάτων, τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και την γενικότερη προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Η λίμνη Κερκίνη και η ευρύτερη περιοχή αυτής αποτελεί έναν από τους έντεκα (11) Ελληνικούς υγρότοπους που προστατεύονται από τη Σύμβαση Ramsar. 6

8 Στο δεύτερο κεφάλαιο, γίνεται παρουσίαση της τεχνητής Λίμνης Κερκίνης, όσο αφορά τη θέση της, την ιστορία και τη λειτουργία της. Γίνεται ιδιαίτερη περιγραφή στο οικοσύστημα που περιλαμβάνει και το οποίο την κάνει να ξεχωρίζει, όπως τα πολλά είδη από σπάνια και προστατευόμενα πουλιά, τον αργυροπελεκάνο, την πλούσια χλωρίδα και βλάστηση με φυτά που επιπλέουν στην επιφάνεια του νερού (νούφαρα) και την ποικιλία ψαριών. Το τρίτο κεφάλαιο, αφορά τα δημογραφικά στοιχεία, τις χρήσεις γης αλλά και τις παραγωγικές δραστηριότητες, τόσο στο Νομό Σερρών όσο και στο Δήμο Κερκίνης. Γίνεται αναφορά στον πληθυσμό της περιοχής, το δομημένο περιβάλλον, την απασχόληση των κατοίκων καθώς και την τουριστική υποδομή της περιοχής μελέτης. Σημαντικό στοιχείο για τη μελέτη, αποτελεί να διερευνηθεί εάν η η λίμνη επηρεάζει την ευρύτερη περιοχή και με ποιό τρόπο. Για αυτό το λόγο, γίνεται αναλυτική περιγραφή του Δήμου Πετριτσίου και του Δήμου Ηράκλειας με τους οποίους γειτνιάζει ο Δήμος Κερκίνης και στους οποίους περιλαμβάνεται η ομώνυμη λίμνη. Στο τέταρτο κεφάλαιο, παρουσιάζονται υφιστάμενα έργα, προγραμμάτα και μελέτες που έχουν εκπονηθεί για τη λίμνη και την ευρύτερη περιοχή καθώς επίσης και σχέδια ανάπτυξης. Το πέμπτο κεφάλαιο, αφορά μια πρώτη προσέγγιση όσο αφορά τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις στη λίμνη. Περιγράφονται τόσο οι επιπτώσεις που οφείλονται στη δράση των φυσικών παραγόντων, όσο και στις ανθρώπινες επεμβάσεις. Η πρώτη κατηγορία αφορά την υδατοχωρητικότητα της λίμνης, την ανύψωση αλλά και την πτώση της στάθμης της και τα προβλήματα που παρουσιάζονται, την καταστροφή του παρυδάτιου δάσους, την κατάκλυση των παραλίμνιων οικισμών, την ρύπανση της λίμνης όπως επίσης και τους σεισμικούς κινδύνους που αντιμετωπίζει η περιοχή, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια. Επιπλέον, παρατηρούνται και παράνομες δραστηριότητες στην ευρύτερη περιοχή, που έχουν να κάνουν με την υλοτομία, την αλιεία, τη βόσκηση, το κυνήγι - για το οποίο υπάρχει ιδιαίτερη απαγόρευση και ζώνες προστασίας - καθώς επίσης και την αυθαίρετη δόμηση στα όρια του οικοτόπου. Στο έκτο κεφάλαιο, παρουσιάζονται τα συμπεράσματα από την ανάλυση και μελέτη της περιοχής της λίμνης Κερκίνης, όπως επίσης, περιγράφονται οι δυνατότητές της όπως ο οικοτουρισμός, οι περιβαλλοντικές δραστηριότητες και εκπαίδευση, η επιστημονική έρευνα κ.ά., ώστε στο μέλλον να αναπτυχθούν νέες αξίες. Παράλληλα, παρατίθενται προτάσεις που αφορούν κυρίως την ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος και την προστασία των στοιχείων του, τη διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς και αξιοποίησή της σε συνδυασμό με τη φυσική κληρονομιά, τόσο για τους κατοίκους της περιοχής όσο και για τους επισκέπτες της. 7

9 1. ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ 1.1. ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Αρχικά, η προσπάθεια για την προστασία της φύσης επικεντρωνόταν στη διατήρηση μεμονωμένων φυτικών ή ζωικών ειδών, ενώ στη συνέχεια στράφηκε στη διατήρηση βιοτόπων και οικοσυστημάτων, με αποτέλεσμα η θεσμοθέτηση ενός σημαντικού αριθμού προστατευόμενων περιοχών να απλώνεται σε όλο τον κόσμο. Στα πρώτα στάδια του θεσμού των προστατευόμενων περιοχών, επικρατούσε η αντίληψη ότι όλες οι περιοχές αυτές πρέπει να τελούν υπό καθεστώς απόλυτης προστασίας αποκλείοντας έτσι κάθε ανθρώπινη παρέμβαση. Στην πορεία έγινε φανερό ότι η απόλυτη προστασία των ευαίσθητων οικολογικά περιοχών, όχι μόνο δεν εξασφαλίζει τη διατήρηση των ευαίσθητων οικολογικών αξιών τους, αλλά μπορεί να έχει και αντίθετα αποτελέσματα. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τις αλλαγές των κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών, οδήγησε στην εγκατάλειψη της ιδέας απόλυτης προστασίας για όλες τις περιπτώσεις ευαίσθητων οικοσυστημάτων και στην ανάγκη διαβάθμισης των τύπων προστασίας καθώς και ενσωμάτωσης της προστατευόμενης περιοχής στον ευρύτερο περιβάλλοντα χώρο. Σε συνέχεια των αρχών για τον αειφόρο τρόπο ζωής, όπως αυτές εκφράστηκαν το 1991 στην έκθεση «Φροντίζοντας τη γη: Στρατηγική για τη ζωή βασιζόμενη στην αειφόρο ανάπτυξη» των τριών πιο σημαντικών οργανισμών για τη διατήρηση της φύσης (Διεθνής Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης, Οργάνωση των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον και Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση) και των αποφάσεων που λήφθηκαν στην παγκόσμια συνδιάσκεψη του Ριο το 1992, η νέα αντίληψη που σήμερα κυριαρχεί τοποθετεί ένα μεγάλο αριθμό προστατευόμενων περιοχών, στο επίκεντρο της στρατηγικής για την αειφόρο ανάπτυξη και εστιάζεται στα οφέλη που μπορούν να εξασφαλίσουν οι περιοχές αυτές στις τοπικές κοινωνίες. Ο συνδυασμός της προστασίας με την ανάπτυξη μπορεί να επιτευχθεί μέσω της διαχείρισης των προστατευμένων περιοχών. Δηλαδή του συνόλου των ενεργειών και μέτρων που είναι απαραίτητα για την προστασία, οργάνωση και λειτουργία των προστατευόμενων περιοχών. Η αντίληψη που κυριαρχεί σήμερα υποστηρίζει την ενεργό διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών, με στόχο την ανάδειξη όλων των αξιών και λειτουργιών τους (οικολογικών, αισθητικών, ιστορικών, πολιτιστικών, οικονομικών κλπ.) χωρίς όμως να παραμερίζεται ο κύριος στόχος της προστασίας ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΙΕΘΝΟΥΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ Ειδικές υποχρεώσεις για την προστασία της φύσης απορρέουν από Διεθνείς Συμβάσεις και από διεθνείς πρωτοβουλίες. Οι προστατευόμενες περιοχές διεθνούς σημασίας είναι οι ακόλουθες: Υγρότοποι διεθνούς σημασίας σύμφωνα με τη Σύμβαση Ραμσάρ Περιοχές του δικτύου Natura

10 Ειδικά Προστατευόμενες Περιοχές σύμφωνα με τη Σύμβαση της Βαρκελώνης (Πρωτόκολλο 4) Βιογενετικά Αποθέματα Αποθέματα Βιόσφαιρας Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς Περιοχές στις οποίες έχει απονεμηθεί το Ευρωδίπλωμα ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ ΙΕΘΝΟΥΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗ ΣΥΜΒΑΣΗ ΡΑΜΣΑΡ Η Σύμβαση Ραμσάρ επικυρώθηκε με το ΝΔ 191/74 (ΦΕΚ 350/Α/1974) «Περί κυρώσεως της Σύμβασης Ραμσάρ» και οι τροποποιήσεις της με τον Ν. 1950/91 (ΦΕΚ 84/Α/1991) «Περί κυρώσεως των τροποποιήσεων της Σύμβασης Ραμσάρ». Υπεύθυνη υπηρεσία για τους υγρότοπους Ραμσάρ είναι η Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος του ΥΠΕΧΩΔΕ. Οι υγρότοποι Ramsar έχουν συμπεριληφθεί στις προτεινόμενες για ένταξη περιοχές στο Δίκτυο Natura Η Ελλάδα χαρακτήρισε 11 υγρότοπους ως Διεθνούς Σημασίας σύμφωνα με τη Σύμβαση (υγρότοποι Ramsar). Υγρότοποι Ramsar στην Ελλάδα Κωδικός 3GR001 3GR002 3GR004 3GR005 3GR006 3GR007 3GR008 3GR009 3GR0010 3GR0011 Ονομασία Περιοχής Δέλτα Έβρου Λίμνη Βιστονίδα, Πόρτο-Λάγος, Λίμνη Ισμαρίδα και παρακείμενες λιμνοθάλασσες Δέλτα Νέστου και παρακείμενες λιμνοθάλασσες Λίμνες Βόλβη και Κορώνεια Τεχνητή Λίμνη Κερκίνη Δέλτα Αξιού, Λουδία, Αλιάκμονα Λίμνη Μικρή Πρέσπας Κόλπος Αμβρακικού Λιμνοθάλασσες Μεσολογγίου Λιμνοθάλασσες Κοτυχίου 9

11 ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΙΚΤΥΟ NATURA 2000 Ο ορατός κίνδυνος εξαφάνισης πολλών ειδών και αλλοίωσης της σύνθεσης και υποβάθμισης πολλών οικοσυστημάτων οδήγησε στην έκδοση της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ «Για την διατήρηση των φυσικών ενδιαιτημάτων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας» από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Σκοπός της Οδηγίας είναι «να συμβάλει στην προστασία της βιολογικής ποικιλομορφίας, μέσω της διατήρησης των φυσικών οικοτόπων, καθώς και της άγριας χλωρίδας και πανίδας στο ευρωπαϊκό έδαφος των κρατών μελών όπου εφαρμόζεται η συνθήκη». Κατά τη λήψη μέτρων, σύμφωνα με την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ, λαμβάνονται υπόψη οι οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές απαιτήσεις, καθώς και οι περιφερειακές και τοπικές ιδιομορφίες. Οι τύποι φυσικών οικοτόπων και τα είδη φυτών και ζώων αναφέρονται στα παραρτήματα I και II της Οδηγίας αντίστοιχα. Η Οδηγία 92/43/ΕΟΚ ενσωματώθηκε στο εθνικό δίκαιο με την Κοινή Υπουργική Απόφαση 33318/3028/1998. Βασικό μέσο για την επίτευξη του σκοπού της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ αποτελεί η δημιουργία δικτύου προστατευμένων περιοχών με την ονομασία NATURA Το δίκτυο Natura 2000 αποτελείται από τις Ειδικές Ζώνες Διατήρησης σύμφωνα με την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ και από τις Ζώνες Ειδικής Προστασίας για τα πουλιά σύμφωνα με την Οδηγία 79/409/ΕΟΚ για την προστασία των πουλιών. Οι περιοχές του δικτύου τελούν υπό καθεστώς ειδικής διαχείρισης που καθορίζει κάθε κράτος-μέλος λαμβάνοντας υπόψη κοινωνικές, οικονομικές και πολιτιστικές ιδιαιτερότητες. Το δίκτυο Natura 2000, έχει ως στόχο την αποτελεσματικότερη προστασία των απειλούμενων ειδών και των ενδιαιτημάτων, τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και την γενικότερη προστασία του φυσικού περιβάλλοντος α. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΝΤΑΞΗΣ Τα κριτήρια ένταξης μιας περιοχής στο δίκτυο εξαρτώνται από τον τύπο του υπό διατήρηση φυσικού βιότοπου ή από τα ζωικά και φυτικά είδη ειδικού ενδιαφέροντος που χρειάζονται προστασία. Σχετικά με τον τύπο, τα κριτήρια είναι: Ο βαθμός της αντιπροσώπευσης του φυσικού βιότοπου στην περιοχή μελέτης. Το ποσοστό κάλυψης της συγκεκριμένης περιοχής από έναν βιότοπο σε σχέση με την ολική κάλυψη του ίδιου βιότοπου σε εθνικό επίπεδο. Ο βαθμός προστασίας της δομής και λειτουργίας των φυσικών βιοτόπων και οι προοπτικές αποκατάστασης. Η συνολική εκτίμηση της αξίας της περιοχής για την προστασία του εν λόγω βιότοπου. 10

12 Σχετικά με τα είδη, τα κριτήρια είναι: Το μέγεθος και η πυκνότητα του πληθυσμού του είδους σε σχέση με τον συνολικό πληθυσμό του στη χώρα. Ο βαθμός προστασίας των παραγόντων του βιοτόπου που είναι σημαντικοί για το συγκεκριμένο είδος και οι δυνατότητες βελτίωσης αυτής της ισορροπίας. Ο βαθμός απομόνωσης του εν λόγω πληθυσμού σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό της χώρας. Η συνολική εκτίμηση της αξίας της περιοχής για την προστασία του συγκεκριμένου είδους. Με βάση τα παραπάνω κριτήρια καθορίζονται οι περιοχές που είναι σημαντικές σε εθνικό επίπεδο, ενώ ακολουθείται περαιτέρω διαδικασία για την αναγνώριση περιοχών σημαντικών σε πανευρωπαϊκό επίπεδο β. ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΤΟ ΙΚΤΥΟ NATURA 2000 Οι περιοχές του Δικτυύου Natura 2000 φιλοξενούν φυσικούς τύπους οικοτόπων και οικοτόπους ειδών που είναι σημαντικοί σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Περιλαμβάνουν δυο κατηγορίες περιοχών: Τις «Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ)» (Special Protections Areas SPA) για την Ορνιθοπανίδα, όπως ορίζονται στην Οδηγία 79/409/ΕΟΚ και τους «Τόπους Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ)» (Sites of Community Importance SCI) όπως ορίζονται στην Οδηγία 92/43/ΕΟΚ. Για τον προσδιορισμό των ΤΚΣ λαμβάνονται υπόψη οι τύποι οικοτόπων και τα είδη των Παραρτημάτων Ι και ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ καθώς και τα κριτήρια του Παραρτήματος ΙΙΙ αυτής. Οι ΖΕΠ, μετά τον χαρακτηρισμό τους από τα Κράτη Μέλη, εντάσσονται αυτόματα στο δίκτυο Natura 2000, και η διαχείρισή τους ακολουθεί τις διατάξεις του άρθρου 6 παρ. 2,3,4 της Οδηγίας 92/43/ΕΚ και τις διατάξεις του άρθρου 4 της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ. Αντίθετα, για την ένταξη των ΤΚΣ πραγματοποιείται επιστημονική αξιολόγηση και διαπραγμάτευση μεταξύ των Κρατών Μελών και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, σύμφωνα με τα αποτελέσματα των κατά οικολογική ενότητα Βιογεωγραφικών Σεμιναρίων. Μετά την οριστικοποίηση του καταλόγου των ΤΚΣ, τα Κράτη Μέλη υποχρεούνται να κηρύξουν τις περιοχές αυτές ως «Ειδικές Ζώνες Διατήρησης (ΕΖΔ)» (Special Areas of Conservation SAC) το αργότερο μέσα σε μια εξαετία και να καθορίσουν τις προτεραιότητες για την διατήρηση σε ικανοποιητική κατάσταση των τύπων οικοτόπων και ειδών κοινοτικού ενδιαφέροντος εντός αυτών. Οι ΕΖΔ υπόκεινται στις διατάξεις του άρθρου 6 παρ. 1, 2, 3, 4 της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ. 11

13 1.3. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Η Ελλάδα λόγω της γεωγραφικής της θέσης, της μεγάλης ποικιλίας κλιματικών συνθηκών, του γεωλογικού υποβάθρου και της γεωμορφολογίας (έντονο ανάγλυφο, κοιλάδες, νησιά, κατακερματισμός ακτών) παρουσιάζει, σε σχέση με την έκτασή της, μεγάλη βιοποικιλότητα. Η ελληνική φύση χαρακτηρίζεται από πλούσια αυτοφυή χλωρίδα και πανίδα, από αντιπροσωπευτικούς βιότοπους, ιδιαίτερους φυσικούς γεωμορφολογικούς σχηματισμούς και από τοπία μοναδικής ομορφιάς. Η ανάγκη προστασίας της ελληνικής φύσης αναγνωρίστηκε και εκφράστηκε με την κήρυξη του πρώτου Εθνικού Δρυμού στον Όλυμπο το Πριν από αυτό, οι προσπάθειες για την προστασία της φύσης περιορίζονταν σε νομοθετικά μέτρα, κυρίως στα πλαίσια της δασικής νομοθεσίας. Η έννοια της προστασίας της φύσης στην Ελλάδα ακολούθησε την πορεία άλλων χωρών του κόσμου, με τη θέσπιση κυρίως προστατευόμενων περιοχών και την αντιμετώπισή τους ως περιοχών «απαγορευμένων» για τον άνθρωπο. Η πρακτική αυτή εγκαταλείπεται στην πορεία, υπακούοντας στα διδάγματα της διεθνούς εμπειρίας, δίνοντας τη θέση της στη διαχείριση των περιοχών αυτών, με στόχο την ανάπτυξη του ευρύτερου περιβάλλοντος χώρου. Το νόμο πλαίσιο για την προστασία του περιβάλλοντος στην Ελλάδα αποτελεί ο νόμος 1650/86 «Για την προστασία του περιβάλλοντος». Σκοπός του νόμου είναι η θέσπιση θεμελιωδών κανόνων και η καθιέρωση κριτηρίων και μηχανισμών για την προστασία του περιβάλλοντος, έτσι ώστε ο άνθρωπος ως άτομο και ως μέλος του κοινωνικού συνόλου, να ζει σε ένα υψηλής ποιότητας περιβάλλον, μέσα στο οποίο να προστατεύεται η υγεία του και να ευνοείται η ανάπτυξη της προσωπικότητάς του. Η προστασία του περιβάλλοντος θεμελιώδες και αναπόσπαστο μέρος της πολιτιστικής και αναπτυξιακής διαδικασίας και πολιτικής, υλοποιείται κύρια μέσα από το δημοκρατικό προγραμματισμό. Το άρθρο 18 του εν λόγω νόμου, αντικείμενα προστασίας και διατήρησης, ορίζει πώς: Η φύση και το τοπίο προστατεύονται και διατηρούνται ώστε να διασφαλίζονται οι φυσικές διεργασίες, η αποδοτικότητα των φυσικών πόρων, η ισορροπία και η εξέλιξη των οικοσυστημάτων, καθώς και η ποικιλομορφία, η ιδιαιτερότητα ή η μοναδικότητά τους. Χερσαίες υδάτινες ή μικτού χαρακτήρα περιοχές, μεμονωμένα στοιχεία ή σύνολα της φύσης και του τοπίου, μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενα προστασίας και διατήρησης, λόγω της οικολογικής, γεωμορφολογικής, βιολογικής, επιστημονικής ή αισθητικής σημασίας τους. Οι περιοχές, τα στοιχεία ή τα σύνολα των πιο πάνω αναφερομένων, μπορούν να χαρακτηρίζονται ως εξής: Περιοχές απόλυτης προστασίας της φύσης Περιοχές προστασίας της φύσης 12

14 Εθνικά πάρκα Προστατευόμενοι φυσικοί σχηματισμοί, προστατευμένα τοπία και στοιχεία του τοπίου Περιοχές οικοανάπτυξης Αν για την προστασία και διατήρηση των περιοχών, των στοιχείων ή των συνόλων της προηγούμενης παραγράφου, επιβάλλεται παράλληλα η εφαρμογή ορισμένων μέτρων σε γειτονικές εκτάσεις, οι παραπάνω περιοχές, τα στοιχεία ή σύνολα αποτελούν κεντρικό τμήμα μιας ευρύτερης περιοχής, στην οποία τα αναγκαία μέτρα προστασίας κλιμακώνονται κατά ζώνες. Οι περιοχές που αποτελούν αντικείμενα προστασίας και διατήρησης με τις τυχόν ζώνες τους, διέπονται από κανονισμούς λειτουργίας ή κανονισμούς λειτουργίας και διαχείρισης ή ειδικά σχέδια ανάπτυξης και διαχείρισης, όπου εξειδικεύονται τα αναγκαία μέτρα προστασίας, οργάνωσης και λειτουργίας και οι όροι και περιορισμοί άσκησης δραστηριοτήτων και εκτέλεσης έργων. Επίσης για την προστασία του περιβάλλοντος και συγκεκριμένα τις προστατευόμενες περιοχές ισχύουν τα κάτωθι: Β.Δ. 86/1969 ΦΕΚ Α7 «Δασικός Κώδικας», ο οποίος τροποποιήθηκε με το Ν.Δ. 996/1971 και το Ν.Δ. 177/1975. Ν. 998/1979 ΦΕΚ Α298 «Περί προστασίας των δασών και των δασικών εν γένει εκτάσεων της χώρας». Σύμβαση της Ρώμης (Δεκέμβριος 1975) «Για την προστασία της παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς». Π.Δ. 67/1981 ΦΕΚ Α23 «Περί προστασίας της αυτοφυούς χλωρίδας και πανίδας και καθορισμού διαδικασίας συντονισμού και ελέγχου της ερεύνης επ αυτών». Π.Δ. 437/1981 ΦΕΚ Α120 «Περί μελέτης και εκτελέσεως δασοτεχνικών έργων». Απόφαση 82/461/ΕΟΚ του Συμβουλίου όπως ισχύει (ΕΕ L ) «Περί της συνάψεως συμβάσεως για τη διατήρηση των αποδημητικών ειδών που ανήκουν στην άγρια πανίδα». Σύμβαση της Βόννης (Νοέμβριος 1983) «Για τη διατήρηση μεταναστευτικών ειδών άγριων ζώων». Κανονισμός 3418/1983 της Επιτροπής (ΕΕ L σ.1) «Διεθνές εμπόριο των ειδών άγριας πανίδας και χλωρίδας που απειλούνται με εξαφάνιση». Ν. 1335/1983 ΦΕΚ Α32 «Κύρωση Διεθνούς Σύμβασης για τη διατήρηση της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης» (Σύμβαση της Βέρνης). Κ.Υ.Α /3363/1988 ΦΕΚ Β638 «Περί του τρόπου, οργάνων και διαδικασίας επιβολής και είσπραξης των διοικητικών προστίμων του άρθρου 30 του ν. 1650/1986». Υ.Α /3670/1990 ΦΕΚ 541 «Όροι και διαδικασία ανακοίνωσης σχεδίων Π.Δ. για το χαρακτηρισμό προστατευμένων περιοχών, στοιχείων κλπ.». Κ.Υ.Α /5512/ ΦΕΚ Β691 «Καθορισμός τρόπου ενημέρωσης των πολιτών και φορέων εκπροσώπησής τους για το περιεχόμενο της ΜΠΕ των έργων και δραστηριοτήτων». Ν. 2055/1992 ΦΕΚ Α105 «Διεθνές εμπόριο των απειλούμενων ειδών άγριας πανίδας και χλωρίδας». 13

15 Ν. 2204/1994 ΦΕΚ Α59 «Προστασία της βιολογικής ποικιλότητας σε σχέση με τα ζητήματα που προκύπτουν από την ανάπτυξη και διάδοση της βιοτεχνολογίας» ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Οι κατηγορίες προστατευόμενων περιοχών φυσικού περιβάλλοντος, σύμφωνα με την υφιστάμενη εθνική νομοθεσία, είναι οι ακόλουθες: Εθνικοί Δρυμοί (Ν. 996/71) Εθνικά Πάρκα (Ν. 1650/86) Αισθητικά Δάση (Ν. 996/71) Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης (Ν. 996/71) Καταφύγια Άγριας Ζωής (Ν. 177/75, όπως αυτός τροποποιήθηκε από τον Ν. 2637/98) Ελεγχόμενες κυνηγητικές περιοχές (Ν. 177/75, όπως αυτός τροποποιήθηκε από τον Ν. 2637/98) Εκτροφεία θηραμάτων (Ν. 177/75, όπως αυτός τροποποιήθηκε από τον Ν. 2637/98). Περιοχές Απόλυτης Προστασίας της Φύσης (Ν. 1650/86) Περιοχές Προστασίας της Φύσης (Ν. 1650/86) Προστατευμένοι Φυσικοί Σχηματισμοί και Τοπία (Ν. 1650/86) Περιοχές Οικοανάπτυξης (Ν. 1650/86) ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΣΜΕΥΣΕΩΝ ΠΟΥ ΑΠΟΡΡΕΟΥΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Το νομικό πλαίσιο στην Ελλάδα, που στοχεύει στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, αποτελείται κατά κύριο λόγο από το Ν. 1650/86 «Για την προστασία του περιβάλλοντος» και την Κ.Υ.Α /5387/1990 για την «Κατάταξη έργων και δραστηριοτήτων σε κατηγορίες, περιεχόμενο Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, καθορισμός περιεχομένου Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών και λοιπές συναφείς διατάξεις σύμφωνα με το Ν. 1650/86». Σύμφωνα με το άρθρο 18 του παραπάνω νόμου, «η φύση και το τοπίο προστατεύονται και διατηρούνται ώστε να διασφαλίζονται οι φυσικές διεργασίες, η αποδοτικότητα των φυσικών πόρων, η ισορροπία και η εξέλιξη των οικοσυστημάτων καθώς και η ποικιλομορφία, η ιδιαιτερότητα ή η μοναδικότητά τους». Στον ίδιο νόμο αναγράφεται ότι η εκπόνηση Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών είναι 14

16 απαραίτητη για την τεκμηρίωση της σημασίας του προστατευόμενου αντικειμένου και τη σκοπιμότητα των προτεινόμενων μέτρων προστασίας. Στο ίδιο άρθρο ο νόμος προτείνει κατηγορίες των παραπάνω περιοχών, σύμφωνα με τα κριτήρια χαρακτηρισμού και τις αρχές προστασίας. Έτσι ορίζονται: Α. ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ Χαρακτηρίζονται εκτάσεις με εξαιρετικά ευαίσθητα οικοσυστήματα, βιότοποι ή οικότοποι σπάνιων ή απειλούμενων με εξαφάνιση ειδών της αυτοφυούς χλωρίδας ή άγριας πανίδας. Στις περιοχές αυτές απαγορεύεται κάθε δραστηριότητα. Κατ εξαίρεση μπορεί να επιτρέπονται, σύμφωνα με τις ειδικότερες διατάξεις του οικείου κανονισμού, η διεξαγωγή επιστημονικών ερευνών και η εκτέλεση εργασιών που αποσκοπούν στη διατήρηση των χαρακτηριστικών τους εφόσον εξασφαλίζεται υψηλός βαθμός προστασίας. Β. ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ Χαρακτηρίζονται εκτάσεις μεγάλης οικολογικής ή βιολογικής αξίας. Στις περιοχές αυτές προστατεύεται το φυσικό περιβάλλον από κάθε δραστηριότητα ή επέμβαση που είναι δυνατόν να μεταβάλλει ή να αλλοιώσει τη φυσική κατάσταση, σύνθεση ή εξέλιξή του. Κατ εξαίρεση μπορούν να επιτρέπονται, σύμφωνα με τις ειδικότερες ρυθμίσεις του οικείου κανονισμού, η εκτέλεση εργασιών, ερευνών και η άσκηση ασχολιών και δραστηριοτήτων, κυρίως παραδοσιακών, εφόσον δεν έρχονται σε αντίθεση με τους σκοπούς προστασίας. Στις περιοχές αυτές μπορεί να δίνονται ειδικότερες ονομασίες ανάλογα με το συγκεκριμένο αντικείμενο και το σκοπό προστασίας. Γ. ΕΘΝΙΚΑ ΠΑΡΚΑ Χαρακτηρίζονται εκτεταμένες χερσαίες, υδάτινες ή μικτού χαρακτήρα εκτάσεις οι οποίες παραμένουν σε μεγάλο βαθμό ανεπηρέαστες από ανθρώπινες δραστηριότητες. Στις περιοχές αυτές διατηρείται μεγάλος αριθμός και ποικιλία αξιόλογων βιολογικών, οικολογικών, γεωμορφολογικών και αισθητικών στοιχείων. Τα εθνικά πάρκα όταν πρόκειται για θαλάσσιες περιοχές ή εκτάσεις δασικού χαρακτήρα, ονομάζονται θαλάσσια πάρκα ή εθνικός δρυμός αντίστοιχα. Στα εθνικά πάρκα επιτρέπεται να εκτελούνται έργα, να γίνουν έρευνες και να ασκούνται δραστηριότητες, κυρίως παραδοσιακού χαρακτήρα, με τους όρους και περιορισμούς που καθορίζονται ειδικότερα από τον οικείο κανονισμό λειτουργίας και διαχείρισης. 15

17 . ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΟΙ ΦΥΣΙΚΟΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ, ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΑ ΤΟΠΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΤΟΠΙΟΥ Χαρακτηρίζονται λειτουργικά τμήματα της φύσης ή μεμονωμένα στοιχεία της που συμβάλλον στη διατήρηση των φυσικών διεργασιών και στην προστασία των φυσικών πόρων. Στις περιοχές αυτές απαγορεύονται ενέργειες ή δραστηριότητες που μπορούν να επιφέρουν καταστροφή, φθορά ή αλλοίωση των φυσικών σχηματισμών. Ε. ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΟΙΚΟΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Χαρακτηρίζονται εκτεταμένες περιοχές που μπορούν να περιλαμβάνουν χωριά ή οικισμούς, εφόσον παρουσιάζουν ιδιαίτερη αξία και ενδιαφέρον λόγω της ποιότητας των φυσικών και πολιτιστικών τους χαρακτηριστικών και παράλληλα προσφέρουν σημαντικές δυνατότητες για την ανάπτυξη δραστηριοτήτων που εναρμονίζονται με την προστασία της φύσης και του τοπίου. Οι περιοχές που προτείνονται για την υπαγωγή στις κατηγορίες του άρθρου 19 του νόμου 1650/86 σύμφωνα με τα κριτήρια του άρθρου 18 του ίδιου νόμου, περιλαμβάνουν οικοσυστήματα υψηλής βιολογικής και οικολογικής αξίας, η διατήρηση και προστασία των οποίων είναι σημαντική για την διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας στην περιοχή. 16

18 2. ΘΕΣΗ, ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΚΕΡΚΙΝΗΣ 2.1. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΘΕΣΗ ΝΟΜΟΣ ΣΕΡΡΩΝ Η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας συγκεντρώνει μια αξιόλογη ποικιλία οικοσυστημάτων και ένα περιβάλλον με υψηλή αισθητική, πολιτιστική και ιστορική αξία και ιδιαίτερο φυσικό κάλλος. Ένας μακρύς κατάλογος θεσμοθετημένων και μη περιοχών προστασίας της φύσης και της πολιτιστικής κληρονομιάς και τοπίων φυσικού κάλλους (Λίμνη Κερκίνη, κλπ.) επιβεβαιώνει τη σημασία του περιβάλλοντος για τη ζωή και την ταυτότητα της περιοχής, τονίζοντας ταυτόχρονα τις δυνατότητες αξιοποίησης, καθώς και τις αυξημένες ευθύνες προστασίας. Ο Νομός Σερρών είναι ένας από τους 13 Νομούς της Μακεδονίας, του μεγαλύτερου σε έκταση διαμερίσματος της χώρας και διοικητικά υπάγεται στην Περιφέρεια της Κεντρικής Μακεδονίας. Συνορεύει ανατολικά με τους Νομούς Δράμας και Καβάλας, δυτικά με τους Νομούς Θεσσαλονίκης και Κιλκίς, βόρεια με τη Βουλγαρία και την πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, ενώ νότια βρέχεται από τον κόλπο του Ορφανού ή Στρυμονικό. Δεδομένου ότι το 48% της συνολικής έκτασής του χαρακτηρίζεται σαν πεδινό - ημιορεινό και περικλείεται από τις οροσειρές Κερκίνης Βερτίσκου Κερδυλλίων προς τα δυτικά και Ορβήλου Μενοικίου Παγγαίου προς τα ανατολικά. Το Νομό διασχίζει ο ποταμός Στρυμόνας, που πηγάζει από τη Βουλγαρία και εκβάλλει στο Στρυμονικό κόλπο (Ορφανού). Κυριότερος παραπόταμος του είναι ο Αγγίτης, στο ανατολικό τμήμα του Νομού. Οι Δήμοι που περιβάλλουν τη λίμνη Κερκίνη είναι ο Δήμος Πετριτσίου, ο Δήμος Κερκίνης και ο Δήμος Ηράκλειας. Ο Δήμος Πετριτσίου, χωροθετείται στο βόρειο τμήμα του Ν. Σερρών, ανάμεσα στην οροσειρά του Μπέλλες, τον ποταμό Στρυμόνα και τη λίμνη Κερκίνη και καταλαμβάνει έκταση περί τα στρέμματα. Συνορεύει ανατολικά με την Κοινότητα Προμαχώνα και το Δ. Σιδηροκάστρου, νότια με το Δ. Ηράκλειας, δυτικά με το Δ. Κερκίνης και βόρεια με τη Βουλγαρία. 17

19 Οι επιβλητικοί ορεινοί όγκοι που περιβάλλουν το Νομό αποτελούν αναπόσπαστο στοιχείο της φυσικής του ταυτότητας. Συγκεκριμένα, στα βορειοδυτικά βρίσκεται η οροσειρά του Μπέλλες και το Μαυροβούνιο, βορειανατολικά το όρος Όρβηλος, νοτιοδυτικά το όρος Κερδύλλια, ενώ ανατολικά το Μενοίκιο όρος και η οροσειρά της Βροντούς με το πανέμορφο δάσος του Λαϊλιά. Στα νοτιοανατολικά βρίσκεται το όρος Παγγαίο, ενώ νοτιοδυτικά συναντάται το όρος Βερτίσκος. Το φαράγγι του ποταμού Αγγίτη και το σπήλαιο της Αλιστράτης έρχονται να συμπληρώσουν το φυσικό κάλος του Νομού. 18

20 Λίμνη Κερκίνη Οροσειρά Μπέλλες Παγγαίο Όρος Μενοίκιο Φαράγγι Αγγίτη Λαϊλιάς Ορειβατικό Καταφύγιο Αγγίτης ποταμός Κερδύλια Όρη Υδροβιότοπος Δέλτα Στρυμόνα Εκβολές Ποταμού Στρυμόνα Μενοίκιο Όρος Φαράγγι Προδρόμου Σπήλαιο Αλιστράτη 19

21 2.2. Η ΤΕΧΝΗΤΗ ΛΙΜΝΗ Η λίμνη Κερκίνη βρίσκεται στο Β.Δ. τμήμα του Ν. Σερρών, σε απόσταση 40Km από τις Σέρρες (γεωγραφικές συντεταγμένες κέντρου λίμνης: πλάτος 41 ο 12 και μήκος 23 ο 08 ). Είναι τεχνητή λίμνη με σχήμα ανεστραμμένου απιδιού με κορυφή το θυρόφραγμα Λιθότοπου και μήκος κεντρικού άξονα 15km. Τροφοδοτείται κυρίως από τον ποταμό Στρυμόνα που έρχεται από τη Βουλγαρία και χύνεται στη λίμνη, στη βόρεια άκρη της. Η λίμνη Κερκίνη είναι ένα σπάνιο παράδειγμα ανθρώπινης διαχείρισης με θετικές επιδράσεις στις φυσικές διαδικασίες, καθώς αποτελεί σήμερα ένα σπουδαίο υγροβιότοπο με μεγάλη ποικιλία ζώων, φυτών, πουλιών, ψαριών. Πρόκειται για τεχνητή λίμνη που κατασκευάστηκε με σκοπό τη συγκράτηση των πλημμυρικών παροχών του ποταμού Στρυμόνα και την αποθήκευση του νερού για άρδευση κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Εκτείνεται στο ΒΔ άκρο της λεκάνης των Σερρών και περικλείει υγροτοπικά και ορεινά οικοσυστήματα μεγάλης εθνικής και διεθνούς σημασίας. Ο υγρότοπος αποτελεί πολύ σημαντικό τόπο διατροφής για τα αρπακτικά πτηνά που φωλιάζουν στα γύρω δάση, διαχείμασης και ενδιάμεσος σταθμός για τα μεταναστευτικά είδη. Αποτελεί επίσης περιοχή αναπαραγωγής για μεγάλο αριθμό πτηνών. Η αυξημένη βιολογική παραγωγικότητα και η ύπαρξη σπάνιας χλωρίδας και πανίδας αυξάνουν ακόμα περισσότερο την οικολογική αξία της περιοχής. Η λίμνη Κερκίνη και η ευρύτερη περιοχή αυτής αποτελεί έναν από τους έντεκα (11) Ελληνικούς υγρότοπους που προστατεύονται από τη Σύμβαση Ramsar, η οποία υπογράφηκε το 1971 στην πόλη Ramsar του Ιράν και αποσκοπεί στην προστασία και τη συνετή διαχείριση των υγροτόπων και των φυσικών πόρων τους, σε διεθνές επίπεδο. Με το Νόμο 191/74 κυρώθηκε από την Ελληνική Βουλή η Σύμβαση Ramsar και η λίμνη Κερκίνη ανακηρύχθηκε πλέον ένας από τους 11 υγρότοπους διεθνούς σημασίας. 20

22 Καλύπτεται επίσης από την ευρωπαϊκή και διεθνή νομοθεσία, όπως την Οδηγία 79/409 της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τη Διεθνή Σύμβαση της Βαρκελώνης. Επίσης αποτελεί περιοχή του Ευρωπαϊκού Δικτύου "Φύση 2000" σύμφωνα με την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ. Το 1993 υπογράφηκε η Κοινή Υπουργική Απόφαση 66272/93 για την οριοθέτηση του υγροτόπου, η οποία προσδιορίζει τις ζώνες προστασίας του και ρυθμίζει τις δραστηριότητες σε αυτές. Παράλληλα, νομαρχιακές αποφάσεις ρυθμίζουν το κυνήγι, την αλιεία κατά την περίοδο αναπαραγωγής και τις υλοτομίες ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Στις αρχές του αιώνα, η περιοχή όπου είναι σήμερα η λίμνη, αποτελούσε άνοιγμα του ποταμού Στρυμόνα και καλυπτόταν από μεγάλες ελώδεις εκτάσεις με πλούσια βλάστηση και πυκνά παραποτάμια δάση. Το ποτάμι δημιούργησε δύο λίμνες, τη μικρή που ήταν στα βόρεια προς το βουνό Κερκίνη (Μπέλλες) και τη μεγάλη κοντά στο δέλτα του Στρυμόνα στη θάλασσα. Γι' αυτές τις λίμνες μίλησε ο Ηρόδοτος και ο Αρριανός. Η βορινή λίμνη τράβηξε κοντά της τους πρώτους κατοίκους το Αυτοί ήρθαν από το βουνό Μαυροβούνι που σήμερα βρέχεται από τη λίμνη. Κατοικούσαν στην τοποθεσία Γένη Μαχαλά (Μεγάλο ρέμα) περίπου 6χλμ από τη σημερινή Κερκίνη. Κατέβηκαν στην πεδιάδα και έχτισαν καλύβες κοντά και μέσα στη λίμνη. Τις κατασκεύαζαν με λάσπη, ψαθιά και καλάμια, όπως στην αρχαιότητα. Ήταν χριστιανοί με κύρια ασχολία το ψάρεμα. Ονόμασαν το χωριό Πόντοβο (ίσως ποτάμι τον Κερκινίτη). Από το βουνό Καλπάκι ήρθαν κτηνοτρόφοι, να βοσκήσουν τα κοπάδια τους στην πλούσια πεδιάδα (περίπου το 1790) και έμειναν μόνιμα. Το 1820 ήρθαν Τούρκοι και ονόμασαν το χωριό Μπάτκοβο (τόπος λάσπης). Σχεδόν μαζί τους ήρθαν και άλλοι κάτοικοι, που η καταγωγή τους ήταν από τα μέρη της Καστοριάς και η κύρια ασχολία τους ήταν το εμπόριο. Όλοι αυτοί που παρέμειναν μέχρι και σήμερα ονομάστηκαν Ντόπιοι (Γηγενείς). Το 1913 έφυγαν οι Τούρκοι ενώ το 1922 ήρθαν οι Θρακιώτες στο χωριό και οι Πόντιοι στα γύρω βουνά. Το μεταφέρθηκαν και αυτοί στο χωριό. Το 1919 αναγνωρίστηκε από το ελληνικό κράτος η κοινότητα του Μπατκόβου με 1780 κατοίκους και αποτελούνταν από 18 μικρούς οικισμούς. Έτσι ο τόπος αυτός έγινε γρήγορα κέντρο και όλοι από τα γύρω χωριά κατέβαιναν για να κάνουν τις συναλλαγές τους. Η λίμνη επηρέασε τη ζωή και τις οικονομικές δραστηριότητες των κατοίκων των γειτονικών περιοχών. Οι περιοχές γύρω από τη λίμνη ήταν και είναι υψηλής παραγωγικότητας για την γεωργία και την κτηνοτροφία. (Πηγή: Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Σερρών) Φράγμα στη λίμνη Κερκίνης 21

23 Το 1932, με την κατασκευή ενός φράγματος κοντά χωριό Λιθότοπος, καθώς και αναχωμάτων δυτικά και ανατολικά, δημιουργήθηκε η λίμνη Κερκίνη, στη θέση της παλιάς λίμνης Μπάτκοβο. Σκοπός του φράγματος ήταν η συγκράτηση των νερών του Στρυμόνα για την πρόληψη πλημμύρων, που οφείλονταν στη μεγάλη διακύμανση της ροής του ποταμού. Με την πάροδο του χρόνου όμως, η χωρητικότητα της λίμνης μειώθηκε λόγω των φερτών υλικών που μετέφερε ο Στρυμόνας. Γι' αυτό κατασκευάστηκε ένα νέο, ψηλότερο φράγμα, κοντά στο παλιό, το οποίο άρχισε να λειτουργεί τον Απρίλιο του Η ανώτερη στάθμη του νερού ανέβηκε 4m και για να αποφεύγονται οι πλημμύρες από την υπερχείλιση, έγιναν αναχώματα στις ανατολικές, δυτικές και νότιες ακτές της λίμνης. Επίσης, έγινε και εκτροπή της κοίτης του Στρυμόνα στο τμήμα από τη γέφυρα Σιδηροκάστρου μέχρι την είσοδο του στη λίμνη. (Πηγή: Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Σερρών) Η γύρω περιοχή βρίσκεται σε υψόμετρο 30m από την επιφάνεια της θάλασσας, ενώ η ανώτερη στάθμη της λίμνης Κερκίνης κυμαίνεται ανάμεσα στα 30m ελάχιστο στο τέλος του καλοκαιριού και 35m στο τέλος της άνοιξης. Το μέγιστο βάθος της είναι 10m αλλά στο μεγαλύτερο τμήμα της έχει βάθος 1 έως 3m. Η επιφάνεια της κυμαίνεται από έως στρέμματα ανάλογα με το ύψος της στάθμης του νερού. Οι μεταβολές της στάθμης το καλοκαίρι οφείλονται στην άρδευση γεωργικών καλλιεργειών και στη μείωση της παροχής του Στρυμόνα. Μετά την κατασκευή του φράγματος, το 1932 η μορφή του αρχικού υγροτόπου άλλαξε ριζικά. Συνήθως η ανθρώπινη επέμβαση αναιρεί ή δρα αρνητικά στις φυσικές διαδικασίες. Η λίμνη Κερκίνη είναι ένα σπάνιο παράδειγμα, όπου με ήπια ανθρώπινη διαχείριση, συνέβη το αντίθετο. Η τεχνητή αυτή λίμνη, σε συνδυασμό με την παρουσία των ορεινών όγκων (Μπέλλες, Κρούσια) αποτέλεσαν έναν σπάνιο συνδυασμό φυσικών βιότοπων με μεγάλη ποικιλία ζώων, φυτών, πουλιών, ψαριών. Η κατασκευή της συνετέλεσε στην καταπολέμηση του εφιάλτη της ελονοσίας, έδωσε ζωή στα χωράφια του κάμπου και βοήθησε τα μέγιστα στην οικονομική ανάπτυξη του νομού και στην αποκατάσταση των προσφύγων από τη Μικρασιατική καταστροφή. (Πηγή: Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Σερρών) Χαρακτηριστικό της λίμνης είναι ότι μεγάλη επιφάνεια στο ΒΔ τμήμα της καλύπτεται από νούφαρα, μια έκταση στρ. περίπου, που είναι η μεγαλύτερη στην Ελλάδα. Επιπλέον, ο υγροβιότοπος της λίμνης Κερκίνης, είναι ο σπουδαιότερος τόπος διαχείμανσης σ' όλη την Ευρώπη, του Αργυροπελεκάνου, ενός είδους που κινδυνεύει να εξαφανισθεί. 22

24 2.4. ΤΟ ΚΛΙΜΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Στο νομό διακρίνονται δύο κλιματικές περιοχές: η ορεινή του βόρειου τμήματος και η νοτιοανατολική. Η πρώτη χαρακτηρίζεται από αυξημένο ύψος βροχοπτώσεων, δριμύτερους χειμώνες και βραχεία βλαστική περίοδο. Το κλίμα της περιοχής είναι ενδιάμεσο μεταξύ μεσογειακού και ηπειρωτικού, με ζεστά καλοκαίρια και κρύους χειμώνες. Η μέγιστη διαφορά των μέσων μηνιαίων θερμοκρασιών μεταξύ εποχών ξεπερνά τους 20 C. Η θερμότερη περίοδος (Μάιος - Ιούνιος) είναι και ξηρότερη. Το ύψος βροχής κατά τη διάρκεια του έτους είναι μικρό, από 300 ως 500mm. Το μέσο ύψος βροχής κοντά στην Κερκίνη φτάνει τα 463,5mm. Οι βροχοπτώσεις πάνω από τη λίμνη είναι συνήθως ραγδαίες και σύντομες. Οι ξαφνικές καταιγίδες είναι συχνές κι οι πιο πολλοί ψαράδες έχουν να λένε για τις απότομες αλλαγές του καιρού και την προδοτική συμπεριφορά της λίμνης. Πάχνη και ομίχλη πέφτουν συχνά στην περιοχή από τον Οκτώβριο ως το Μάρτιο. Κατά μέσο όρο παρατηρούνται 48 ημέρες παγετού ετησίως, από το Νοέμβριο ως το Μάρτιο. Χιόνι πέφτει κυρίως τον Ιανουάριο και το Φεβρουάριο, το δε ύψος του μπορεί να φτάσει τα 40cm. Κατά τη διάρκεια παρατεταμένων ψυχρών μετώπων με συνεχείς χαμηλές θερμοκρασίες, οι άκρες, η ακόμα και ολόκληρη η λίμνη πιθανόν να παγώσουν, όπως τον Ιανουάριο του 1992, οπότε τα περισσότερα πουλιά αναγκάστηκαν να μετακινηθούν. Το λιώσιμο του χιονιού και οι καθυστερημένες χιονοπτώσεις καθορίζουν την παροχή του Στρυμόνα και των χειμάρρων στα γύρω βουνά, και ευθύνονται συνήθως για τις ξαφνικές ανοιξιάτικες πλημμύρες. Στις πλαγιές του όρους Κερκίνη το κλίμα είναι ορεινό με καλοκαίρια δροσερά και ψυχρούς χειμώνες. Οι οροσειρές στα βορινά προφυλάσσουν καλά τη λίμνη και τη γύρω περιοχή της από τους βοριάδες. Συχνά όμως, από τα στενά του Ρούπελ ξεχύνεται ένας ισχυρός και ψυχρός βορειοανατολικός άνεμος. Οι κάτοικοι τον ονομάζουν Ρουπελιώτη. Γενικά, στην πεδιάδα των Σερρών οι άνεμοι που επικρατούν είναι νότιοι και δυτικοί με μικρή ένταση (1-4 Beaufort). Στα πεδινά επικρατεί κλίμα ενδιάμεσο ανάμεσα στο μεσογειακό και στο ηπειρωτικό. Τα καλοκαίρια είναι ξηρά και θερμά. Οι χειμώνες είναι υγροί και ψυχροί. Από τον Ιούνιο έως και τον Αύγουστο παρατηρείται η πιο θερμή περίοδος. Η υγρασία παρουσιάζει δυο μεγάλες τιμές: μια τον Απρίλιο και μια το Νοέμβριο. Το νερό και ο πυθμένας της λίμνης αποταμιεύουν, κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, τη θερμική ενέργεια του ήλιου και το χειμώνα την αποδίδουν στην ατμόσφαιρα της περιοχής. Με τον τρόπο αυτό, η λίμνη μετριάζει τις χαμηλές θερμοκρασίες του χειμώνα αλλά και τις ψηλές του καλοκαιριού. 23

25 Ανεμόγραμμα Ομβροθερμικό Διάγραμμα 2.5. Η ΣΤΑΘΜΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ Σήμερα, η λίμνη Κερκίνη λειτουργεί σαν ένας τεχνητός ταμιευτήρας νερού. Η ποσότητα του νερού της ελέγχεται από τον άνθρωπο με τη βοήθεια του φράγματος στο Λιθότοπο. Το ανώτερο επίπεδο της στάθμης διαφέρει από το κατώτερο κατά 5 μέτρα. Την άνοιξη και το καλοκαίρι το βάθος της λίμνης κυμαίνεται από 5 έως και 10 μέτρα. Μόνιμο νερό διατηρείται όλη τη διάρκεια του χρόνου στην Κερκίνη, με βάθη που αρχίζουν από 5 και φτάνουν τα 10 μέτρα. Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται συνοπτικά τα στοιχεία της λίμνης συμπεριλαμβανομένων και των απαιτούμενων ορίων ώστε να εξυπηρετούνται τόσο οι αρδευτικές απαιτήσεις όσο και η περιβαλλοντική ακεραιότητα του οικοσυστήματος που συντηρεί η λίμνη. Στοιχεία της λίμνης Υψόμετρο στάθμης (m) Συνολικός όγκος (m 3 ) Κατώτερη χειμερινή στάθμη 32,00 102,21 x10 6 Ανώτερη στάθμη άρδευσης 35,70 343,59 x10 6 Κατώτερη στάθμη άρδευσης 31,70 86,67 x 10 6 Πίνακας 1: Ανώτερο και κατώτερο επιτρεπτό όριο στάθμης της λίμνης. Ο συνολικός όγκος της λίμνης για τα όρια αυτά. (Πηγή: Φορέας Διαχείρισης Λίμνης Κερκίνης) 24

26 Παράλληλα, για να μη δημιουργείται πρόβλημα στο οικοσύστημα και να επαρκεί το νερό για τις αρδευτικές ανάγκες της πεδιάδας έχουν τεθεί κάποια όρια (παρακάτω σχήμα), μέσα στα οποία μπορεί να κυμαίνεται η στάθμη της λίμνης. Έτσι, παρατηρούμε ότι: Τον Ιούνιο, η στάθμη του νερού φθάνει στο υψηλότερο επίπεδο. Η στάθμη του νερού όπως είναι κατά τον Μάιο και τον Ιούνιο ή κατά τον Ιούνιο και τον Ιούλιο. Η στάθμη του νερού όπως είναι κατά τον Μάρτιο και τον Απρίλιο ή κατά τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο. Η στάθμη του νερού όπως είναι από τον Σεπτέμβριο έως και τον Φεβρουάριο ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΤΑΜΙΕΥΤΗΡΑ ΤΗΣ ΚΕΡΚΙΝΗΣ Από τότε που κατασκευάστηκε ο τεχνητός ταμιευτήρας υπάρχει διαρκής σύγκρουση των επιμέρους λειτουργιών του, δηλαδή ως χώρου ανάσχεσης πλημμυρικών παροχών του ποταμού Στρυμόνα κι ως ταμιευτήρα άρδευσης. Για την άρδευση είναι σημαντικό η στάθμη της λίμνης να είναι όσο το δυνατόν υψηλή ώστε να μπορούν να εξυπηρετηθούν όλες οι αρδευόμενες εκτάσεις. Αντίθετα, η ανάγκη ανάσχεσης θερινών πλημμυρικών παροχών του Στρυμόνα απαιτεί να είναι κενό ένα σημαντικό μέρος της ωφέλιμης χωρητικότητας του ταμιευτήρα. Ένα ακόμη ζήτημα προκύπτει μεταξύ του ρόλου της λίμνης να παρέχει αντιπλημμυρική προστασία και της λειτουργίας της ως υγροτόπου. Η απαίτηση να παραμένει η λίμνη εντελώς κενή κατά τη διάρκεια του χειμερινού εξαμήνου αντιστρατεύεται απόλυτα στο οικολογικό περιβάλλον. Παράλληλα, η πρόσχωση της λίμνης με φερτές ύλες από τον ποταμό Στρυμόνα και η απόθεση τους στο δέλτα που σχηματίζει ο ποταμός κατά την είσοδό του στην Κερκίνη δημιουργεί σημαντικό πρόβλημα μείωσης του ωφέλιμου όγκου. Ουσιαστικά, με την κατακράτηση των φερτών υλών μειώνεται ο ωφέλιμος όγκος με αποτέλεσμα να μη μπορεί να αποθηκευτεί πολύ νερό ή ακόμα να εκτονωθούν οι πλημμυρικές παροχές. Οι αρμόδιες υπηρεσίες βέβαια έχουν καταφέρει, κατά την αρδευτική περίοδο, να διατηρούν μια ελάχιστη στάθμη στη λίμνη και στο τέλος της περιόδου να εξασφαλίζουν αυτή την στάθμη. Υπάρχει όμως κίνδυνος, μετά το τέλος της αρδευτικής περιόδου, για ένα ξηρό έτος, με ελάχιστες εισροές στον ταμιευτήρα, να παρουσιαστεί μια περαιτέρω πτώση στάθμης, με οικολογικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Δεν έχει προβλεφθεί μια ελάχιστη παροχή του ποταμού Στρυμόνα στα κατάντη του φράγματος κατά την αρδευτική περίοδο. Αποτέλεσμα αυτού είναι να υπάρχουν σημαντικά προβλήματα στις κατάντη του φράγματος περιοχές (Μπαρτζούδης, 1993, Ψιλοβίκος, 1994). 25

27 2.7. Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΩΝ ΕΠΟΧΩΝ ΣΤΗΝ ΚΕΡΚΙΝΗ: Η ΣΤΑΘΜΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΚΑΘΟΡΙΖΕΙ ΤΟ ΣΚΗΝΙΚΟ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ ΑΝΟΙΞΗ Η στάθμη του νερού ανεβαίνει γρήγορα. Όταν τα δέντρα στο παρόχθιο δάσος αναπτύξουν το φύλλωμά τους, οι ερωδιοί και οι κορμοράνοι συγκεντρώνονται εκεί για να φωλιάσουν. Από την περιοχή διέρχονται αρκετά μεταναστευτικά πουλιά. Οι πιο πολλοί από τους πελεκάνους εγκαταλείπουν την Κερκίνη για τις περιοχές όπου αναπαράγονται. ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ Στα τέλη Ιουνίου η στάθμη της λίμνης βρίσκεται στο ανώτερο σημείο της. Τα νούφαρα ανθίζουν. Τα πουλιά έχουν ήδη αναπαραχθεί. ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ Η στάθμη της λίμνης υποχωρεί συνεχώς. Μεγάλες εκτάσεις του βυθού αποκαλύπτονται αφήνοντας απλωτά λασποτόπια. Εδώ βρίσκουν τροφή χιλιάδες παρυδάτια πουλιά που χρησιμοποιούν την περιοχή ως ενδιάμεσο σταθμό στις μετακινήσεις τους. Καταφτάνουν στη λίμνη οι πρώτοι πελεκάνοι. ΧΕΙΜΩΝΑΣ Το νερό της λίμνης βρίσκεται τώρα στην πιο χαμηλή του στάθμη. Τα δέντρα στο παρόχθιο δάσος του δέλτα δεν έχουν πια φύλλωμα. Ξεχειμωνιάζουν πελεκάνοι, κορμοράνοι, χήνες και δεκάδες χιλιάδες αγριόπαπιες. Η φιγούρα του στικταετού ξεχωρίζει στα γύρω δέντρα. Ανοιξιάτικη Κερκίνη Η λίμνη το καλοκαίρι Φθινοπωρινή Κερκίνη Η λίμνη το χειμώνα (Περ. Οικοπεριηγητής) (Περ. Οικοπεριηγητής) (Αερολέσχη Σερρών) (Περ. Οικοπεριηγητής) 26

28 2.8. ΤΟ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΧΛΩΡΙ Α ΚΑΙ ΒΛΑΣΤΗΣΗ Η Λίμνη Κερκίνη έχει πλούσια βλάστηση με φυτά που επιπλέουν στην επιφάνεια του νερού (πλευστόφυτα), φυτά ριζωμένα στο βυθό τα οποία αναπτύσσονται μέσα στο νερό ή στην επιφάνεια (νούφαρα, ποταμογείτονες) και φυτά των καλαμώνων και των υγρών λιβαδιών. Η είσοδος θρεπτικών στοιχείων στη λίμνη από το Στρυμόνα ευνόησε την ανάπτυξη της βλάστησης. Όμως η διακύμανση της στάθμης μέχρι και πέντε μέτρα κατ' έτος είχε ως αποτέλεσμα, πολλά είδη να εξαφανισθούν, μη μπορώντας να προσαρμοστούν στην αυξομείωση του βάθους του νερού. Οι εκτεταμένοι καλαμώνες με υγροτοπικά είδη όπως τα βούρλα και το ψαθί σχεδόν εξαφανίστηκαν. Οι υδρολογικές συνθήκες ευνόησαν την ανάπτυξη χρωματιστού τάπητα με νούφαρα στα βόρεια άκρα της λίμνης, που είναι και η μεγαλύτερη παρόμοια περιοχή σε όλη την Ελλάδα. Δυστυχώς η μεγάλη αυξομείωση της στάθμης κάθε χρονιά απειλεί να εξαφανίσει και αυτά, και να μετατρέψει την Κερκίνη σε μια απλή αποθήκη νερού. Στο ΒΑ τμήμα της λίμνης, στις εκβολές του Στρυμόνα, υπάρχει το παραποτάμιο δάσος, που αποτελεί τον κυριότερο τόπο τροφοληψίας και φωλιάσματος πολλών σπάνιων πουλιών, καθώς και τόπο αναπαραγωγής και ανάπτυξης των ψαριών. Έως πριν από λίγα χρόνια συναντούσαμε πολλά είδη δένδρων όπως ιτιές, άμορφα, φράξους, αρμυρίκια, κ.α., που έδιναν ιδιαίτερο χρώμα στο τοπίο. Νούφαρα στη Λίμνη Κερκίνη Εξαιτίας της συνεχούς κατάκλισης, σήμερα έχουν απομείνει κυρίως ιτιές. Η έκταση του δάσους μειώθηκε από στρέμματα το 1980 σχεδόν στο μισό και αν εξακολουθήσει να πλημμυρίζει με τον ίδιο ρυθμό κινδυνεύει να εξαφανισθεί εντελώς. (Πηγή: Φορέας Διαχείρισης Λίμνης Κερκίνης) Τα γύρω βουνά Κερκίνη (Μπέλλες) και Μαυροβούνι (Κρούσια) καλύπτονται από δασική βλάστηση, κυρίως οξιά στα ψηλότερα μέρη, και πολλά είδη δρυός ανάμικτα με φλαμουριές, φουντουκιές, γαύρους και άλλα φυλλοβόλα αείφυλλα θαμνώδη είδη στις χαμηλότερες περιοχές. Πολλά αγριολούλουδα κοσμούν με τα χρώματα τους τις πλαγιές των βουνών. Η προστασία της φυσικής βλάστησης από τις ανθρώπινες επεμβάσεις (λαθροϋλοτομίες, πυρκαγιές, υπερβόσκηση, εκχερσώσεις) θα εξασφαλίσει, εκτός από δασικά προϊόντα για τους κατοίκους, την προστασία του εδάφους της λεκάνης απορροής από τη διάβρωση αλλά και την ποικιλότητα των φυτών και των ζώων της περιοχής. 27

29 ΠΑΝΙ Α Α. ΕΙ Η ΖΩΩΝ Στην ευρύτερη περιοχή της Λίμνης Κερκίνης υπάρχουν πολλά είδη θηλαστικών, αρκετά από τα οποία είναι απειλούμενα, όπως η Βίδρα, το Ζαρκάδι, το Τσακάλι, ο Λύκος, η Αγριόγατα, ενώ υπάρχουν και αρκετά κοινά είδη όπως η Αλεπού, η Νυφίτσα, ο Αγριόχοιρος, ο Λαγός, ο Σκαντζόχοιρος, ο Ασβός κτλ. Επίσης, τόσο στο παρόχθιο δάσος, όσο και στις γύρω υγρές περιοχές συναντώνται 10 περίπου είδη αμφιβίων και περισσότερα από 20 είδη ερπετών. Βίδρα Aγριόγατα Αλεπού Νεροβούβαλος (Eurasian Otter) (Wildcat) (Fox) (Water Buffalo) Ιδιαίτερο ενδιαφέρον προκαλεί το γεγονός ότι γύρω από τη λίμνη ζει ο μεγαλύτερος αριθμός βουβαλιών της χώρας. Είvαι ζώα πρoσαρμoσμέvα vα ζoυv σε υγρότoπoυς. Παλαιότερα υπήρχαv στoυς περισσότερoυς υγρότoπoυς της Μακεδovίας, της Θράκης και της Θεσσαλίας. Οι πληθυσμοί του είδους μειώθηκαν από άτομα που ήταν τη δεκαετία του 50 σε 600 άτομα το Την περίοδο αυτή, εκτός από τηv Κερκίvη, υπήρχαv λίγα βoυβάλια στη λίμvη Βόλβη (Απoλλωvία), τo δέλτα τoυ Αξιoύ (Καλoχώρι) και στη λίμvη Βιστοvίδα (Διαλαμπή). Στα τέλη της δεκαετίας του 90, οι εναπομείναντες πληθυσμοί εντάχθηκαν σε ένα πρόγραμμα διατήρησης, ως σπάνιο είδος αγροτικών ζώων που κινδυνεύει με εξαφάνιση. Από τότε οι πληθυσμοί τους άρχισαν να ανακάμπτουν. Υπολογίζεται ότι ο συνολικός αριθμός των νεροβούβαλων στη χώρα το έτος 2003 ήταν 1300 άτομα περίπου. (Πηγή: Μπέλση Μαρία, Η Λίμνη Κερκίνης του Νομού Σερρών, ΔΠΜΣ, Αρχιτεκτονική Σχεδιασμός του Χώρου, Σπουδαστική Εργασία, Σεπτέμβριος 2007) 28