ΑΝΟΙΚΤΗ ΚΑΙ ΕΞ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΟ ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ

Transcript

1 ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΑΝΟΙΚΤΗ ΚΑΙ ΕΞ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΟ ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ Ιντζίδου Χρυσάνθη ΑΕΜ 1236 ΜΑΡΤΙΟΣ 2014 Επόπτης Καθηγητής Δρ. Βασίλειος Σάλτας Σελ. 1 από 91

2 Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επόπτη καθηγητή μου Δρ. Σάλτα Βασίλειο για την πολύτιμη βοήθεια και καθοδήγησή του καθ όλη τη διάρκεια της συγγραφής της πτυχιακής μου εργασίας. Σελ. 2 από 91

3 Περιεχόμενα Εισαγωγή... 5 Κεφάλαιο 1ο... 7 Ανοικτή και εξ' αποστάσεως εκπαίδευση Η εξ αποστάσεως Εκπαίδευση Συμβατική και εξ αποστάσεως εκπαίδευση Διαφορές συμβατικής και εξ αποστάσεως εκπαίδευσης Ανοικτά Συστήματα Τριτοβάθμιας εκπαίδευσης Καινοτόμος και ριζοσπαστικός ο ρόλος της ανοικτής εξ αποστάσεως εκπαίδευσης Η ΑεξΑΕ μαθαίνει στους διδασκόμενους πώς να μαθαίνουν Η θεωρία της Μετασχηματίζουσας μάθησης Σύγκριση της θεωρία της Μετασχηματίζουσας Μάθηση με τη θεωρία της Κοινωνικής Αλλαγής Κεφάλαιο 2ο Η εκπαιδευτική διαδικασία στην ανοικτή και εξ' αποστάσεως εκπαίδευση Ο ρόλος του καθηγητή συμβούλου Οι σπουδαστές Το εκπαιδευτικό υλικό στην ΑεξΑΕ Ο ρόλος της τεχνολογίας στην ΑεξΑΕ Προβλήματα από την υπερβολική χρήση των τεχνολογικών μέσων Τα εκπαιδευτικά ιδρύματα Σελ. 3 από 91

4 Κεφάλαιο 3ο Φορείς παροχής εξ αποστάσεως εκπαίδευσης Φορείς παροχής εξ αποστάσεως εκπαίδευσης Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση στην Ελλάδα Ελληνικό Δίκτυο Ανοικτής και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (ΕΔ.Α.Ε)...38 Κεφάλαιο 4ο Ερευνητική Μεθοδολογία Ερευνητική διαδικασία Ερευνητικά ερωτήματα και ερευνητικές υτποθέσεις Ερευνητικό εργαλείο Κεφάλαιο 5ο Αποτελέσματα Έρευνας Δημογραφικά Απαντήσεις στις ερωτήσεις του ερωτηματολογίου Κεφάλαιο 6ο Συμπεράσματα - Προτάσεις Συμπεράσματα Προτάσεις Βιβλιογραφία Παράρτημα Σελ. 4 από 91

5 Εισαγωγή Η εκπαίδευση αποτελεί την κινητήρια δύναμη οποιασδήποτε σημαντικής ανάπτυξης στην κοινωνία. Στόχος κάθε εκπαιδευτικού συστήματος είναι να προσφέρει στους ανθρώπους κατάλληλα εφόδια ώστε να αναπτυχθούν, τόσο οι ίδιοι στο περιβάλλον στο οποίο ζουν, όσο και η κοινωνία στην οποία ανήκουν. Σύμφωνα με τον Eheazu (1998) η εκπαίδευση ενηλίκων δεν εστιάζεται στην προετοιμασία των ενηλίκων για τη «ζωή», αλλά στο να τους βοηθήσει να ζήσουν πιο επιτυχημένα ως χρήσιμα και αποδεκτά μέλη της κοινωνίας, συνεισφέροντας στην ανάπτυξή της. Τον 21ο αιώνα, η πολυπλοκότητα και η ταχεία εξέλιξη των κοινωνικών, οικονομικών και τεχνολογικών αλλαγών απαιτούν από άντρες και γυναίκες να προσαρμόζονται και να επαναπροσαρμόζονται καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Ζούμε σε μία κοινωνία γνώσης όπου η κουλτούρα της παραγωγικής διαδικασίας εστιάζεται στην εντατικοποίηση της χρήσης πληροφοριών και γνώσεων. Παράλληλα, η παγκοσμιοποίηση έχει δημιουργήσει ένα νέο πολυπολιτισμικό περιβάλλον που απαιτεί την αποδοχή των πολιτιστικών διαφορών και την ανάπτυξη νέων τρόπων κοινωνικής συνύπαρξης. Οι αλλαγές αυτές, μεταξύ άλλων, υπογραμμίζουν την ανάγκη ύπαρξης συνεχούς εκπαίδευσης όπου οι ενήλικες αποκτούν νέες γνώσεις, εξελίσσουν τις δεξιότητές τους και επανεξετάζουν τις αξίες τους. Σε μία εποχή που τα πάντα αλλάζουν, μέσα από φρενήρεις ρυθμούς, η ανοικτή εκπαίδευση αποτελεί μία κοινωνική επιταγή. Η παραδοσιακή εκπαίδευση αδυνατεί συχνά να ανταποκριθεί στις ανάγκες της κοινωνίας και να διαμορφώσει έναν ευρύτερο προσανατολισμό. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας διαμορφώνει το μέλλον της εκπαίδευσης καθιστώντας αναμφίβολα την ΑεξΑΕ μία εναλλακτική πρόταση, η οποία για να μπορέσει να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις και προσδοκίες των διδασκομένων, θα πρέπει να εκμεταλλευτεί τα πλεονεκτήματα της παραδοσιακής εκπαίδευσης, αξιοποιώντας παράλληλα τα δικά της χαρακτηριστικά και εφαρμόζοντας έτσι μία διαφορετική εκπαιδευτική φιλοσοφία. Σκοπός της εργασίας είναι να περιγράψει σε θεωρητικό επίπεδο πως λειτουργεί η ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση και σε ερευνητικό επίπεδο να διερευνήσει τις απόψεις των φοιτητών του ΤΕΙ Καβάλας σχετικά με την Σελ. 5 από 91

6 δημιουργία μεταπτυχιακού προγράμματος ανοικτής και εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Στο πρώτο κεφάλαιο περιγράφεται η ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση και οι διαφορές της από την συμβατική. Στο δεύτερο κεφάλαιο εξετάζεται ο ρόλος του καθηγητή συμβούλου, του εκπαιδευτικού υλικού καθώς και ο ρόλος της τεχνολογία. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι φορείς της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Η ερευνητική διαδικασία αποτελεί το θέμα μελέτης του τέταρτου κεφαλαίου, τα αποτελέσματα της έρευνας μαζί με τον σχολιασμό τους αναφέρονται στο πέμπτο κεφάλαιο και στο έκτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα συμπεράσματα και οι προτάσεις της ερευνήτριας. Σελ. 6 από 91

7 Κεφάλαιο 1ο Ανοικτή και εξ' αποστάσεως εκπαίδευση 1.1 Η εξ αποστάσεως Εκπαίδευση Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση ξεκινάει πριν 150 χρόνια περίπου όταν άρχισαν να χρησιμοποιούνται οι «σπουδές διά αλληλογραφίας». Ακόμα και σε δευτεροβάθμιο επίπεδο στις ΗΠΑ μπορούσαν οι πολίτες δια αλληλογραφίας να λάβουν την ύλη, να απαντήσουν στην εξεταστέα ύλη και να λάβουν το πτυχίο τους ταχυδρομικώς. Ο όρος «εξ αποστάσεως εκπαίδευση» χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά στη δεκαετία του 1970 και 12 χρόνια μετά το 1982 καθιερώθηκε επίσημα στο διεθνές Συμβούλιο για την εξ Αποστάσεως εκπαίδευση. Πρέπει να επισημανθεί ότι στο Διεθνές αυτό Συμβούλιο στο οποίο αντιπροσωπεύονται τα περισσότερα εκπαιδευτικά ιδρύματα εξ αποστάσεως του κόσμου επέχοντας το ρόλο ενός παγκόσμιου ιστού επικοινωνίας μεταξύ συναφών ιδρυμάτων ο όρος που χρησιμοποιείται για την Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση είναι Ανοικτή Μάθηση και εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Σύμφωνα με τον Λιοναράκη (2006) ο όρος αυτό είναι δηλωτικός της σύγχρονης αντίληψης για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση, η οποία αφ' ενεός θεωρείται ανοικτή συνεχής και πρόσβαση απ' όλους, αφετέρου είναι φανερό ότι η έμφαση δίνεται στην ευέλικτη, αλληλεπιδραστική και πολυμορφολογική μεθοδολογία, η οποία απαντά στις μαθησιακές ανάγκες των πολιτών. Ένας ξεκάθαρος ορισμός για το τι συνιστά εξ αποστάσεως εκπαίδευση δεν είναι εύκολο να δοθεί, γιατί κάθε ορισμός ικανοποιεί συγκεκριμένες ανάγκες και προσδιορίζεται από πρακτικές εφαρμογές με αποτέλεσμα να υπάρχουν πολλοί ορισμοί, εφαρμογές και ερμηνείες (Λιοναράκης, 2003). Ο προσδιορισμός όμως των βασικών χαρακτηριστικών α) της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης β) των ανοικτών συστημάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης αλλά και Σελ. 7 από 91

8 γ) της ανοικτής παιδείας μάθησης μπορούν να συμβάλουν στην καλύτερη εννοιολογική προσέγγιση και στον προσδιορισμό του πεδίου της. 1.2 Συμβατική και εξ αποστάσεως εκπαίδευση Είναι προφανές ότι αυτό που διαφοροποιεί την "εξ αποστάσεως εκπαίδευση" από τα άλλα είδη, είναι ακριβώς ο εμπρόθετος προσδιορισμός της, δηλαδή η απόσταση. Μια απόσταση που χωρίζει τον εκπαιδευτικό από τον εκπαιδευόμενο και δεν αφορά μόνο στο χώρο αλλά και στο χρόνο. Σε κάθε περίπτωση όμως, τόσο η εξ αποστάσεως εκπαίδευση όσο και η συμβατική έχουν πολλές ομοιότητες, καθώς πολλοί από τους προσδιοριστικούς τους παράγοντες είναι κοινοί. Για παράδειγμα, υπάρχει κοινό κοινωνιολογικό περιεχόμενο αφού και τα δύο είδη, στοχεύουν στην ομαλή ένταξη του ανθρώπου στην κοινωνία και την ανάπτυξη της αιτιώδους σκέψεως, που ερευνά, κρίνει, απορρίπτει, αμφισβητεί και συναποδέχεται, προσπαθώντας να γνωρίζει το "γιατί" και το "πώς αλλιώς". Επίσης, κάθε ψυχολογική ή παιδαγωγική θεωρία εφαρμόζεται πανομοιότυπα στις δύο μορφές εκπαίδευσης, με τρόπο ώστε η «εξ αποστάσεως» να θεωρείται ισότιμη με οποιαδήποτε άλλη μορφή παροχής πληροφόρησης, κατάρτισης ή εξειδίκευσης (Lionarakis, 2003) Εκτός όμως του κοινού θεωρητικού και επιστημονικού υπόβαθρου υπάρχουν πολλά ακόμη χαρακτηριστικά που πιστοποιούν ότι η εξ αποστάσεως εκπαίδευση δεν διαφέρει από την συμβατική παρά μόνο ως προς τη μέθοδο. Συγκεκριμένα, και στις δύο, συναντώνται παρόμοια συστατικά στοιχεία όπως είναι ο εκπαιδευτικός, ο εκπαιδευόμενος, το διδακτικό υλικό, η διδακτέα ύλη, το εκπαιδευτικό ίδρυμα που αναλαμβάνει τη διαδικασία, το διοικητικό προσωπικό που τη διεκπεραιώνει, ο σχεδιασμός του μαθήματος και του προγράμματος σπουδών, η αξιολόγηση κ.ο.κ. Σελ. 8 από 91

9 1.3 Διαφορές συμβατικής και εξ αποστάσεως εκπαίδευσης Το συμβατικό σύστημα εκπαίδευσης θέτει ορισμένους αναγκαστικούς περιορισμούς σε όσους επιθυμούν να σπουδάσουν, μεταξύ των οποίων είναι η αδυναμία της φυσικής παρουσίας του φοιτητή στις αίθουσες διδασκαλίας, οι υποχρεωτικές εισαγωγικές εξετάσεις, το σχετικά στενό φάσμα ηλικιών που καλύπτεται, η αδυναμία προσφοράς αυτοτελών μορφωτικών κύκλων με μικρή διάρκεια, καθώς και η αδυναμία να ικανοποιήσει τις επιθυμίες όλων των ενδιαφερομένων για Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Έτσι, ως αντίβαρο στους περιορισμούς αυτούς, προκρίθηκε το σύστημα της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης τα χαρακτηριστικά της οποίας είναι α) ότι μπορεί να εφαρμοστεί σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης, β) ότι χρησιμοποιείται ειδικά σχεδιασμένο εκπαιδευτικό υλικό, γ) ότι γίνεται συστηματική υποστήριξη του εκπαιδευόμενου και δ) ότι αξιοποιούνται οι νέες τεχνολογίες και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης τόσο για την παρουσίαση του εκπαιδευτικού υλικού, όσο και για ορισμένες μορφές επικοινωνίας μεταξύ του εκπαιδευόμενου και του εκπαιδευτή. (Ματραλής, 1998) Είναι σαφές ότι η εξ αποστάσεως διδασκαλία διαφέρει από τη συμβατική, κατά την οποία ένας καθηγητής μιλάει σε μια ομάδα σπουδαστών που βρίσκονται συγκεντρωμένοι την ίδια στιγμή στο ίδιο μέρος. Στην εκπαίδευση από απόσταση, ο δάσκαλος και οι μαθητές δεν βρίσκονται στο ίδιο μέρος την ίδια στιγμή, ενώ η πληροφορία μπορεί να «καταναλωθεί» ακόμη και σε διαφορετικούς χρόνους. Καθίσταται αναγκαίο, λοιπόν, να εισαχθεί ένα τεχνητό μέσο επικοινωνίας που θα μεταδίδει την πληροφορία καθώς επίσης και να υπάρξει ένα κανάλι για την αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Θα ήταν εσφαλμένο, όμως να υποτεθεί ότι η απλή εισαγωγή της τεχνολογίας στην εκπαίδευση μπορεί να αποφέρει καρπούς, χωρίς να υπάρξουν δομικές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί το υπάρχον σύστημα. Η εγκατάσταση μιας κάμερας, ενός υπολογιστή και ενός μικροφώνου στην αίθουσα διδασκαλίας ενός σχολείου, ενός πανεπιστημίου ή κάποιου άλλου φορέα παροχής εκπαίδευσης, δεν αρκεί για να αυξήσει το δυναμικό τους, να προσφέρει νέα προγράμματα σπουδών ή να εξοικονομήσει πόρους. Δεν είναι δυνατόν να βελτιωθεί η ποιότητα, να εγγραφούν περισσότεροι φοιτητές και να μειωθεί το Σελ. 9 από 91

10 κόστος, εάν δεν υπάρξει αναδιοργάνωση της εκπαίδευσης σύμφωνα με ένα διαφορετικό, αλλά οπωσδήποτε συστηματικό, πρότυπο. 1.4 Ανοικτά Συστήματα Τριτοβάθμιας εκπαίδευσης Ο ρόλος του ανοικτού πανεπιστημίου στην εκπαίδευση τα τελευταία χρόνια έχει διευρυνθεί. Ένα ανοικτό πανεπιστήμιο, από τη φύση του, έχει έναν κοινωνικό ρόλο να διαδραματίσει, προσφέροντας σε όλους ευκαιρίες μάθησης, ενώ συνδράμει στην ανάπτυξη της οικονομίας με προγράμματα σπουδών που ανταποκρίνονται στις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Προσφέροντας εξ αποστάσεως προγράμματα, παρέχει κίνητρα στους πολίτες, προκειμένου να επενδύουν στη συνεχιζόμενη εκπαίδευση και κατάρτισή τους, στοχεύοντας στη διαρκή αναβάθμιση των γνώσεων και δεξιοτήτων τους, και να προσαρμόζονται έτσι στις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Η μόρφωση είναι δικαίωμα όλων των ανθρώπων και θα πρέπει να μπορούν να την απολαμβάνουν σε ολόκληρη της διάρκεια της ζωής τους. Ιδιαίτερα όσον αφορά την τριτοβάθμια εκπαίδευση θα πρέπει να είναι ανοικτή σε όλους και να παρέχεται δυνατότητα πρόσβασης στο σύνολο των ενδιαφερομένων. Αυτός είναι και ο φιλοσοφικός πυρήνας της ανοικτής εκπαίδευσης δηλαδή η δημιουργία εκπαιδευτικών ευκαιριών και η διασφάλιση της πρόσβασης σε όλους (Λιοναράκης & Λυκουργιώτης, ). Η ανοικτή εκπαίδευση αποτελεί μια εκπαιδευτική δραστηριότητα που προσφέρει στον μαθητή ευελιξία ως προς τον χρόνο, τον χώρο και το ρυθμό των σπουδών. Τα περισσότερα συστήματα ανοικτής εκπαίδευσης χρησιμοποιούν κάποια μορφή εκπαίδευσης από απόσταση. Η εκπαίδευση από απόσταση είναι ένα σύστημα, μια μέθοδος εκπαίδευσης. Αυτό που τη διαχωρίζει από τις άλλες εκπαιδευτικές μεθόδους είναι ότι ο σπουδαστής διδάσκεται και μαθαίνει χωρίς τη φυσική παρουσία του εκπαιδευτή σε κάποια αίθουσα διδασκαλίας. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι στερείται κάθε βοήθειας, μια και συνεχίζει να καθοδηγείται και να εμψυχώνεται από αυτόν μέσω κάποιας μορφής επικοινωνίας μαζί του. (Ματράλης, ). Πιο συγκεκριμένα η εξ αποστάσεως εκπαίδευση διακρίνεται από: Το φυσικό διαχωρισμό μαθητή δασκάλου. Σελ.10 από 91

11 Την επίδραση του εκπαιδευτικού/ μαθησιακού προγράμματος από έναν εκπαιδευτικό οργανισμό Την χρήση διαφόρων μέσων - κυρίως έντυπου υλικού - για την μετάδοση του εκπαιδευτικού περιεχομένου Την παροχή υποστήριξης προς το μαθητή, τόσο μέσω ποικίλων ειδών (π.χ. μάθηση βάσει δραστηριοτήτων) όσο και μέσω μιας αμφίδρομης επικοινωνίας Τη δυνατότητα περιστασιακών συναντήσεων των μαθητών μεταξύ τους και με τους «δασκάλους» τους τόσο για παιδαγωγικούς σκοπούς όσο και για κοινωνικοποίηση ^πο ;οη et αΐ, 2002). Έχοντας αποσαφηνίσει τις έννοιες της ανοικτής και εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και τη μεταξύ τους σχέση στη συνέχεια επιχειρείται η εστίαση στον ακαδημαϊκό και κοινωνικό ρόλο του ανοικτού πανεπιστημίου. Η σύγχρονη κοινωνία είναι μία κοινωνία γνώσης όπου διαμορφώνονται νέα δεδομένα και τα εκπαιδευτικά συστήματα καλούνται πλέον να ευθυγραμμιστούν με τις απαιτήσεις των καιρών καλύπτοντας τις ανάγκες των ανθρώπων σε γνώσεις και προσφέροντας ταυτόχρονα σε όλους την ευκαιρία μόρφωσης που θα οδηγήσει στην κοινωνική ενσωμάτωσή τους και τη δυναμική ένταξη τους στην αγορά εργασίας. Το ελληνικό ανοικτό πανεπιστήμιο δεν επιτελεί απλά έναν συμπληρωματικό ακαδημαϊκό ρόλο αλλά λειτουργεί ως συμπλήρωμα του υπάρχοντος καθεστώτος. Καθώς συντελούνται στην εποχή μας ραγδαίες τεχνολογικές και κοινωνικοοικονομικές αλλαγές, το μέλλον των εργαζομένων θα εξαρτάται άμεσα από τον παράγοντα γνώση. Το ανοικτό πανεπιστήμιο καλείται να καλύψει το κενό που υπάρχει στην ελληνική εκπαίδευση και να λειτουργήσει ως μία εναλλακτική εκπαιδευτική παρέμβαση. Πρόκειται στην ουσία για μία νέα μεθοδολογία και ταυτόχρονα μία νέα φιλοσοφία εκπαίδευσης στον ελληνικό χώρο. Η νέα οικονομική πραγματικότητα και οι αλλαγές στην κοινωνία και την τεχνολογία, αμφισβητούν τις καθιερωμένες εκπαιδευτικές προσεγγίσεις και προγράμματα και απαιτούν εκσυγχρονισμό των εκπαιδευτικών συστημάτων με Σελ. 1 1 από 91

12 βασικούς άξονες αναφοράς α) τη δημιουργία ευέλικτων εκπαιδευτικών δομών, ικανών να επιδέχονται συνεχείς αλλαγές και β) την εγκαθίδρυση μηχανισμών και διαδικασιών συνεχούς ελέγχου και διασφάλισης της ποιότητας της παρεχόμενης εκπαίδευσης (Βλάχος, 2008). Το ρόλο αυτό καλείται να παίξει το ανοικτό πανεπιστήμιο καθώς η ανοικτή εξ αποστάσεως εκπαίδευσης έχει δείξει ότι εμπλέκεται αποτελεσματικά και άμεσα με τα παραπάνω θέματα, τα αντιμετωπίζει και δίνει ολοκληρωμένες απαντήσεις στα περισσότερα απ αυτά. Επίσης το ανοικτό πανεπιστήμιο εστιάζεται στην κάλυψη των αυξανόμενων αναγκών των εργαζομένων για βελτίωση των ικανοτήτων τους και επιμόρφωση. Εκμεταλλευόμενο τα τεχνολογικά πλεονεκτήματα καλύπτει τις συγκεκριμένες εκπαιδευτικές ανάγκες. Επιπλέον το ανοικτό πανεπιστήμιο επιτελεί και σημαντικό κοινωνικό ρόλο καθώς προσφέρει την ευκαιρία μόρφωσης σε εκατοντάδες υποψηφίους που επιθυμούν μία τριτοβάθμια εκπαίδευση και δεν μπορούν αν απορροφηθούν από τα εθνικά πανεπιστήμια ή δεν υπάρχει κοντά στον τόπο διαμονής του κάποιο πανεπιστήμιο ή δεν έχουν διαθέσιμο χρόνο για πλήρη παρακολούθηση σπουδών. Το ανοικτό πανεπιστήμιο όμως πέρα από τους φυσικούς φραγμούς σπάει και τους κοινωνικούς φραγμούς. Μειονότητες, γυναίκες, φτωχοί, έχουν όλοι πρόσβαση σε μία ανώτερη εκπαίδευση. Σύμφωνα με τους Bradley and Yates (2000), η ανοικτή εξ αποστάσεως μάθηση θεωρείται ως η σωστή προσέγγιση, για να αντιμετωπιστεί η αδικία, να διευρυνθεί η πρόσβαση στην ανώτερη εκπαίδευση και να δοθεί κοινωνική δικαιοσύνη στις μάζες. Ενσωματώνει το δημοκρατικό κοινωνικό ιδεώδες, ότι όλοι πρέπει να έχουν μία ευκαιρία για μάθηση. Το ανοικτό πανεπιστήμιο αποτελεί καταλύτη για κοινωνική, οικονομική και βιώσιμη ανάπτυξη και καλείται να καλύψει τις ανάγκες των σπουδαστών που δεν μπορούν να παρακολουθήσουν παραδοσιακά πανεπιστήμια παρέχοντάς τους ποιοτική εκπαίδευση. Σελ.12 από 91

13 1.5 Καινοτόμος και ριζοσπαστικός ο ρόλος της ανοικτής εξ αποστάσεως εκπαίδευσης Η ανοικτή εξ αποστάσεως εκπαίδευση βρίσκεται τα τελευταία χρόνια στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος και ολοένα και περισσότεροι φορείς παροχής εκπαίδευσης ενηλίκων την υιοθετούν σε μια προσπάθεια να προσφέρουν εκπαίδευση σε ένα ευρύτερο κοινό από αυτό που είναι δυνατόν να παρακολουθήσει συμβατικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες, δηλαδή εκπαίδευση σε αίθουσες διδασκαλίας και εργαστήρια. Οι συνεχώς αυξανόμενες ανάγκες της σύγχρονης πραγματικότητας για απόκτηση νέων, γενικών και ειδικών γνώσεων και δεξιοτήτων, και η αδυναμία των συμβατικών μορφών εκπαίδευσης να καλύψει τις ανάγκες της σύγχρονης κοινωνικοοικονομικής πραγματικότητας, έχουν οδηγήσει στην υιοθέτηση καινοτόμων μεθόδων εκπαίδευσης όπως είναι η ανοικτή εξ αποστάσεως εκπαίδευση (Lionarakis, 2003, Moore, 1993). Το φάσμα της ανοικτής εκπαίδευσης είναι ιδιαίτερα ευρύ και μπορεί να εφαρμοστεί σε όλους τους κλάδους της εκπαίδευσης, της επιμόρφωσης και της κατάρτισης. Οφείλει λοιπόν, να λειτουργεί καινοτόμα και συμπληρωματικά ως προς τη συμβατική ανώτατη εκπαίδευση Το ανοικτό σύστημα Εκπαίδευσης καλείται να διαδραματίσει έναν ουσιαστικό ρόλο και να αποτελέσει εφαρμοστικά μία ρηξικέλευθη πρόταση απέναντι στη συμβατική ανώτατη εκπαίδευση. Το ότι είναι «εξ αποστάσεως» δεν την νομιμοποιεί ως κάτι διαφορετικό ή υποδεέστερο από τη συμβατική. Εξακολουθεί να είναι εκπαίδευση και να περιλαμβάνει όλα εκείνα τα στοιχεία που την καθορίζουν σε όλες τις φάσεις των εφαρμογών της (Λιοναράκης, 2006). Ζούμε σε μία εποχή γενικευμένης απόγνωσης λόγω της οικονομικής κατάρρευσης και της διαφαινόμενης διάσπασης του κοινωνικού ιστού, σε ένα παγκόσμιο πεδίο όπου σύντομα θα παύει πλέον να είναι διακριτή η συμβατική από την εξ αποστάσεως μάθηση (Reddy & Srivastava, 2003). Εάν συνυπολογίσουμε και την αύξηση του αναλφαβητισμού στον αναπτυσσόμενο κόσμο - και ενδεχομένως να αποτελεί σε λίγα χρόνια και πρόβλημα του ανεπτυγμένου κόσμου - καθώς και την ανάγκη των εργαζομένων για διεκδίκηση ίσων ευκαιριών μέσα σε ένα έντονα ανταγωνιστικό περιβάλλον που διακρίνεται Σελ.13 από 91

14 απ τη ταχύτατη τεχνολογική ανάπτυξη, το αίτημα για την δια βίου εκπαίδευση αποτελεί πλέον αδήριτη ανάγκη. Επιπλέον οι τεχνολογικές εξελίξεις καθιστούν σε αρκετές περιπτώσεις παρωχημένες τις γνώσεις που προσφέρουν τα συμβατικά ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Το ανοικτό πανεπιστήμιο ως πιο ευέλικτο μπορεί να λειτουργήσει καινοτόμα και να περιλάβει ποικιλία εργαλείων διάδοσης, μεταφοράς και επεξεργασίας των πληροφοριών καθώς και εναλλακτικές μορφές διδασκαλίας και μάθησης, αλλά και νέες τεχνικές οργάνωσης της διδακτικής και μαθησιακής διαδικασίας (Bates, 2000). Σύμφωνα με τον Race (1999) είναι σημαντικό να προωθηθεί ο συνδυασμός ανοικτής εκπαίδευσης με ομαδικά μαθήματα, αποκομίζοντας έτσι τη βοήθεια που αποκτάται από τη συνεργατική μορφή μάθησης. Το ανοικτό πανεπιστήμιο θα πρέπει να αναλάβει ένα ριζοσπαστικό ρόλο και να υιοθετήσει πρακτικές και προγράμματα που θα εξασφαλίσουν την επίτευξη του στόχου της εκπαίδευσης - δηλαδή τη διαμόρφωση πνεύματος οικουμενικής συνείδησης και τη συγκρότηση υγιούς πολιτικο-δημοκρατικού πνεύματος - συνδέοντας την ανοικτή εκπαίδευση με τη διεθνή πραγματικότητα και να γίνει το απαιτούμενο αντέρεισμα και η απάντηση στα κελεύσματα των καιρών. Παράλληλα, ο στόχος των ανοικτών πανεπιστημίων δεν είναι κοινός με αυτών των συμβατικών. Ο Tait υποστηρίζει (2008), μέσα από μία αναφορά σε διάφορα ανοικτά πανεπιστήμια από το 19ο αιώνα μέχρι σήμερα, ότι το ανοικτό πανεπιστήμιο θα πρέπει να καθορίζει ξεκάθαρα τους στόχους του μέσα από ένα συγκεκριμένο σχέδιο ανάπτυξης, όπου θα χρησιμοποιούνται ηθικά και πολιτικά κριτήρια στην περιγραφή του. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά κάποια ανοιχτά πανεπιστήμια προωθούν ιμπεριαλιστικές αρχές, κάποια άλλα ενισχύουν σοσιαλιστικές και κομμουνιστικές κοινότητες ενώ αναφέρει και περιπτώσεις που καλλιεργούν το ρατσισμό σε μία φασιστική κοινωνία. Από της ιδρύσεως του θεσμού μέχρι σήμερα, είναι εμφανές ότι το ανοιχτό πανεπιστήμιο έχει κληθεί να εξυπηρετήσει μία ευρεία ποικιλία πολιτικών ιδεολογιών ενώ σε κάποιες περιπτώσεις αντιπροσωπεύει την πιο σημαντική μορφή ενός εκπαιδευτικού οργανισμού που στοχεύει να επιτύχει κοινωνικές αλλαγές, απαραίτητες από τις εκάστοτε κυβερνήσεις. Σελ.14 από 91

15 Είναι επομένως σαφές ότι η εκπαίδευση είναι μία σκόπιμη λειτουργία συνυφασμένη με την κοινωνική και πολιτική ζωή ενός τόπου. Πέρα λοιπόν από τους βασικούς στόχους ενός ανοικτού πανεπιστημίου που είναι σύμφωνα με τον Perraton (2000) η διεύρυνση της πρόσβασης στην εκπαίδευση σε νέες ομάδες μαθητών, η ικανοποίηση των αναγκών του κοινού και η υποστήριξη της εθνικής και οικονομικής ανάπτυξης θα πρέπει να προστεθεί η παροχή ατομικών ευκαιριών και κοινωνικής δικαιοσύνης που να ξεπερνά την αντίστοιχη των συμβατικών πανεπιστημίων και η ανανέωση του εκπαιδευτικού συστήματος, όπου αυτό κρίνεται απαρχαιωμένο. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο σήμερα στόχος ενός ανοιχτού πανεπιστημίου δεν είναι τόσο η πολυγνωσία, αλλά η ποιότητα των γνώσεων και η ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας, ώστε να μπορεί ο φοιτητής να αξιολογεί. Η ανοικτή εκπαίδευση αποτελεί ένα ισχυρό ρεύμα μέσα στην προοπτική μιας ευρύτερης αντίληψης που έχει ως κέντρο της τον εκπαιδευόμενο και την κάλυψη των διαρκώς μεταβαλλόμενων αναγκών του. Η οικονομική κρίση, οι τεχνολογικές εξελίξεις, το υψηλό ποσοστό ανεργίας δημιουργούν ένα νέο περιβάλλον όπου καλούνται να προσαρμοστούν οι εργαζόμενοι επιδεικνύοντας νέες δεξιότητες και ικανότητες (Race, 1999). Το ανοικτό πανεπιστήμιο θα πρέπει να λειτουργεί με ξεκάθαρα πολιτικά και κοινωνικά κριτήρια αφουγκραζόμενο τις ανάγκες του κόσμου και καλύπτοντας τα κενά που αφήνει ο συμβατικός εκπαιδευτικός προγραμματισμός. Η εκπαίδευση οφείλει να είναι θεραπαινίδα των κοινωνικών αναγκών αποδεχόμενη αξιωματικά την συνάρτηση μεταξύ της κοινωνίας και της εκπαίδευσης όπως χαρακτηριστικά αναφέρει και ο Race (1999). «Χρησιμοποιείστε την ανοικτή εκπαίδευση σε όποια ζητήματα συνιστά τον πιο αποτελεσματικό τρόπο και κρατήστε την ανθρώπινη πηγή γνώσης για πράγματα στα οποία είναι πραγματικά απαραίτητες οι ανθρώπινες ικανότητες». Επιπλέον, δεδομένης της επέκτασης της εφαρμογής της εξ απόστασης εκπαίδευσης σε παγκόσμιο επίπεδο, συνεπικουρούμενης από την κοινωνία της πληροφορίας και της γνώσης θα πρέπει απαραιτήτως να συνοδεύεται από μία συγκροτημένη εθνική πολιτική. Μόνον μέσα από μία μακροσκοπική διαχείριση της εκπαιδευτικής πραγματικότητας μπορούν να προωθηθούν χρήσιμες Σελ.15 από 91

16 αποφάσεις ώστε μέσα από την άρση των περιορισμών του συμβατικού Τριτοβάθμιου συστήματος και την ευελιξία στη μαθησιακή διεργασία να μπορέσει η ανοικτή εκπαίδευση να μετουσιώσει σε πράξη τα χαρακτηριστικά και τη φιλοσοφία της και ταυτόχρονα να συνεισφέρει στην ενδυνάμωση μιας δίκαιης και ηθικής κοινωνίας που στηρίζεται στην κοινωνική δικαιοσύνη και στην προώθηση ίσως ευκαιριών σε όλους. 1.6 Η ΑεξΑΕ μαθαίνει στους διδασκόμενους πώς να μαθαίνουν Η ΑεξΑΕ εκπαίδευση παρέχει νέες εναλλακτικές ευκαιρίες μάθησης προσαρμοσμένες στις απαιτήσεις της αγοράς και στις νέες προκλήσεις. Το σύνθημα της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης είναι «ας τους μάθουμε πώς να μαθαίνουν». δεν προσφέρει δηλαδή μία στείρα γνώση στους διδασκόμενους αλλά τους μαθαίνει πώς να επιδιώκουν και να οργανώνουν τη μάθηση και να διαχειρίζονται αποτελεσματικά τον χρόνο και τις πληροφορίες που έχουν στη διάθεσή τους. Οι σεμιναριακού χαρακτήρα σπουδές στη ΑεξΑΕ εξυπηρετούν το ιδανικό της δια βίου μάθησης (Λιοναράκης και Λυκουργιώτης, 1998). Οι διδασκόμενοι μαθαίνουν να αναγνωρίζουν την εκπαιδευτική διαδικασία, τις εκπαιδευτικές ανάγκες και τις διαθέσιμες ευκαιρίες. Η εκπαίδευση που παρέχεται και έχει ως στόχο την αυτενέργεια του φοιτητή, στην ουσία στοχεύει στην ανάπτυξη της ικανότητάς του να αφομοιώνει νέες γνώσεις και να αποκτά δεξιότητες. Αυτό που πρέπει να επισημανθεί είναι ότι το να μάθει κάποιος πώς να μαθαίνει, προϋποθέτει ότι θα στηριχτεί σε προηγούμενες εκπαιδευτικές και εργασιακές εμπειρίες, έτσι ώστε να καταφέρει να εφαρμόσει τη γνώση και τις ικανότητες που θα αποκτήσει στο κατάλληλο πλαίσιο. Η ΑεξΑΕ αφορά κυρίως άτομα ενήλικα εργαζόμενα που στερήθηκαν για τον οποιοδήποτε λόγο την ευκαιρία να σπουδάσουν. Η εκπαίδευση που τους μαθαίνει πώς να μαθαίνουν γίνεται όπλο στα χέρια και τους οδηγεί στη διά βίου μάθηση και στην ουσιαστική και αποτελεσματική εφαρμογή των γνώσεων που απέκτησαν στην επαγγελματική και προσωπική τους ζωή. Σελ.16 από 91

17 1.7 Η θεωρία της Μετασχηματίζουσας μάθησης Είναι πραγματικά άξιο απορίας, πώς ο πιο ξεκάθαρα ευδιάκριτος τομέας εκπαίδευσης ενηλίκων που οδηγεί στην χειραφέτηση του ανθρώπου, συνιστά ταυτόχρονα και τον τομέα εκπαίδευσης που είναι λιγότερο οικείος στους εκπαιδευτικούς. Η εκπαίδευση ενηλίκων, υπό την έννοια της ανάληψης δράσεων που βοηθούν στη χειραφέτησή τους, αποτελεί για αρκετούς εκπαιδευτικούς συνώνυμο της διαδικασίας μετασχηματισμού του ενήλικα. Αυτός ο τρόπος μάθησης προέκυψε επαγωγικά από μια εθνική μελέτη που αφορούσε τις γυναίκες που συμμετείχαν σε προγράμματα πανεπιστημιακής μόρφωσης (Mezirow, 1975). Στην έρευνα αυτή, μέσα από τις συνεντεύξεις που δόθηκαν από τις γυναίκες που αποφάσισαν να δώσουν μια δεύτερη ευκαιρία στον εαυτό τους και να εγγραφούν σε πανεπιστήμια προκειμένου να ολοκληρώσουν τις σπουδές τους, κατέστη σαφές ότι οι υπαρξιακές προκλήσεις που υπάρχουν στην ενηλικίωση τους ανθρώπου συμπεριλαμβάνουν μία διαδικασία διαπραγμάτευσης διαδοχικών μεταμορφώσεων και μετατροπής τους σε συγκεκριμένη προοπτική. Σύμφωνα με τον Mezirow (1975), πρόκειται για υποθέσεις που αντλούνται από το ψυχολογικό και πολιτιστικό υπόβαθρο του ενήλικα, εντός του οποίου αφομοιώνονται και μεταμορφώνονται νέες εμπειρίες. Η θεωρία του Mezirow ονομάστηκε «Θεωρία της μετασχηματίζουσας μάθησης» Σύμφωνα με την θεωρία αυτή, ο ενήλικος εκπαιδευόμενος στοχάζεται και αυτοστοχάζεται κριτικά πάνω στις ήδη παραδεδεγμένες έννοιες. Με τη συμμετοχή του σε ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης έρχεται αντιμέτωπος με παλαιότερες υποθέσεις του τις οποίες καλείται να επαναξιολογήσει. Οι υποθέσεις αυτές αποτελούν την βάση των πεποιθήσεων και των αξιών που έχει και συνιστούν το γνώμονα βάσει του οποίου επιλέγει τη δράση του στην επαγγελματική, προσωπική και οικογενειακή του ζωή. Οι νέες γνώσεις που αποκομίζει συχνά μετασχηματίζουν τις απόψεις του και τον οδηγούν σε επαναξιολόγηση των πεποιθήσεών του (Mezirow, 1990). Στην πράξη αυτό σημαίνει ότι αν σε μία γυναίκα, που έχει μεγαλώσει σε μία κλειστή κοινωνία που υποστηρίζει ότι η θέση της γυναίκας είναι μέσα στο σπίτι και της στερεί την ευκαιρία να εργαστεί επαγγελματικά, δοθεί η ευκαιρία να συμμετάσχει σε ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης ενηλίκων έχει την ευκαιρία να επανεξετάζει κριτικά Σελ.17 από 91

18 εμπειρίες που έχει κατακτήσει κατά την παιδική ηλικία. Μπορεί να διορθώσει την στρεβλή άποψη που έχει ότι οι γυναίκες στερούνται ικανοτήτων για επαγγελματική ανάπτυξη και καταξίωση για παράδειγμα και να μπορέσει να ενεργοποιηθεί και να τολμήσει να διεκδικήσει μία θέση εργασίας, που σε άλλη περίπτωση θα πίστευε ότι δεν άρμοζε στις ικανότητές της. Μέσα από την εκπαιδευτική διαδικασία μπορεί να αποκτήσεις νέες γνώσεις και όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Λιντζέρης (2010) να μετασχηματίσει τη συνολική θεώρηση που είχε για τον εαυτό της. Η θεωρία λοιπόν του Mezirow εστιάζεται στη χειραφέτηση των ενηλίκων που συμμετέχουν στην εκπαιδευτική διαδικασία. Στη διαδικασία αυτή όμως εμφανίζονται συχνά εμπόδια που γεννά η αμφισβήτηση των υφιστάμενων υποθέσεων του ενήλικα, η διαδικασία εξερεύνησης εναλλακτικών απόψεων που συχνά συγκρούονται με αυτές που ήδη έχει καθώς και ο μετασχηματισμός του τρόπου κατανόησής του. Μέσα δηλαδή από τη διαδικασία ενός κριτικού στοχασμού ανατρέπονται οι υφιστάμενες πεποιθήσεις. Στην περίπτωση της ενήλικης γυναίκας του παραδείγματος, παύει να πιστεύει ότι μόνο οι άντρες μπορούν να διεκδικήσουν κάθε είδους επαγγελματική θέση. Κατά την εκπαιδευτική διαδικασία αποκτά γνώσεις που ενεργοποιούν τον κριτικό στοχασμό και την ωθούν στην κριτική αντιμετώπιση των παλαιότερων πεποιθήσεων που είχε. Μετασχηματίζονται τα πιστεύω της και ενστερνίζεται νέες απόψεις. Η διαδικασία αυτή όμως δεν είναι εύκολη καθώς θα πρέπει να αντιμετωπίσει και να αμφισβητήσει παγιωμένες αντιλήψεις που έχει αποκτήσει κατά την παιδική και ενήλικη ζωή της μέσα στο κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο έχει μεγαλώσει. Συχνά υπάρχει και έντονη συναισθηματική φόρτιση καθώς οι απόψεις και οι αξίες ενός ανθρώπου αποκτούνται μέσα από σχέσεις αλληλεπίδρασης με τους γονείς, την ευρύτερη οικογένεια ή το σχολείο. Ο Κόκκος (2008) χαρακτηριστικά υπογραμμίζει ότι ο προσδιορισμός και η επανεκτίμηση των στρεβλών πεποιθήσεων των ενηλίκων προσκρούει συχνά στην προσωπικότητα τους και το ευρύτερο περιβάλλον τους, ακυρώνει τις αντιλήψεις και εξουδετερώνει τα συναισθήματά τους. Ο Μezirow στη θεωρία του υποστηρίζει ότι η διαδικασία του αυτοστοχασμού και του κριτικού στοχασμού συνιστά χαρακτηριστικό γνώρισμα της Σελ.18 από 91

19 ενήλικης μάθησης. Ο άνθρωπος κατά κύριο λόγο μόνο στην ώριμη ηλικία του μπορεί να προχωρήσει σε μετασχηματισμούς απόψεων και νοημάτων, ηλικία που σύμφωνα με τον Κόκκο είναι συνήθως μετά τα 30 (Κόκκος, 2008 ). Η μέθοδος ανάπτυξης της στοχαστικής επεξεργασίας που μπορεί να ακολουθήσει ένα πρόγραμμα ενηλίκων αναφορικά με ένα θέμα περιλαμβάνει τα ακόλουθα δέκα στάδια (Mezirow στο Κόκκος, 2008: 79-80) : 1) Ανάγκη εντοπισμού μιας κατάστασης που κρίνεται προβληματική 2) Προσπάθεια αυτό - διεύρυνσης συναισθημάτων που προκύπτουν από τη συγκεκριμένη κατάσταση 3) Έλεγχος με γνώμονα τη λογική των πεποιθήσεων - αντιλήψεων που αφορούν την προβληματική κατάσταση 4) Απαραίτητη προϋπόθεση η ομόφωνη συμφωνία των μελών της ομάδας προκειμένου να συνεχιστεί η μετασχηματίζουσα διεργασία 5) Νέες επιλογές ρόλων, σχέσεων, δράσεων 6) Εκπόνηση νέου σχεδίου δράσης 7) Απόκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων που καθίστανται απαραίτητες για το νέο σχέδιο δράσης 8) Πειραματική δοκιμή των νέων ρόλων 9) Δόμηση ικανοτήτων και καλλιέργεια αυτοπεποίθησης που αφορούν τους νέους ρόλους (αναγκαία κρίνεται η καλλιέργεια της συναισθηματικής νοημοσύνης) 10) Αποδοχή των παραπάνω και υιοθέτηση τους στη ζωή των μελών (εκπαιδευόμενων) της ομάδας. Τέλος, πρέπει να επισημανθεί ότι κατά την εκπαιδευτική διαδικασία, ο ενήλικας ενδεχομένως να καταφύγει σε καταφύγουν σε διάφορους μηχανισμούς άμυνας και παραίτησης από τη συγκεκριμένη διαδικασία (Κόκκος, 2008) όπως φαντασίωση ή εκλογίκευση, οπότε θα πρέπει μέσα από συμμετοχικό διάλογο ο εκπαιδευτής να υποστηρίξει τον εκπαιδευόμενο, προωθώντας την αυτενέργειά του. Σελ.19 από 91

20 1.8 Σύγκριση της θεωρία της Μετασχηματίζουσας Μάθηση με τη θεωρία της Κοινωνικής Αλλαγής Ο Paulo Freire (1972) διατύπωσε τη θεωρία της κοινωνικής αλλαγής αναφορικά με τη διαδικασία εκπαίδευσης ενηλίκων. Η θεωρία του ήταν απόσταγμα των εμπειριών του από το έργο του ως επιμορφωτής στη Βραζιλία. Συμμετείχε σε προγράμματα που απευθύνονταν κυρίως σε φτωχές ομάδες και το στοιχείο αυτό επηρέασε καθοριστικά τη θεωρία του καθώς οι εκπαιδευόμενοι ζούσαν σε μία χώρα που προσπαθούσε να απελευθερωθεί. Έτσι, το σύνολο του έργου διαπνέεται από την επιθυμία για πολιτική απελευθέρωση και αποτίναξη κάθε καταπίεσης. Στη θεωρία του Freire οι εκπαιδευτές ενηλίκων μπορούν να διευκολύνουν και να ενισχύσουν την μετασχηματιστική διαδικασία αναπτύσσοντας μία σειρά εκπαιδευτικών υλικών που οδηγούν σε υποθετικά διλήμματα με αντικρουόμενους κανόνες και υποθέσεις που έχουν τις ρίζες τους σε θέματα που απασχολούν έντονα τον εκπαιδευόμενο. Μέσα από μία σωκρατική μέθοδο, οι μαθητές αντιμετωπίζουν διλήμματα που προκαλούν τις προϋπάρχουσες υποθέσεις τους, τον τρόπο που σκέφτονται, νιώθουν, συμπεριφέρονται. Η κριτική συνειδητοποίηση στη θεωρία αυτή ενυπάρχει σε μία διαδικασία κατά την οποία οι ενήλικοι μαθητές αναπτύσσουν ικανότητες ανάλυσης προβλημάτων, αμφισβήτησης και ανάληψης δράσης προκειμένου να αλλάξουν κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά προβλήματα της ζωής τους. Οι βασικές αρχές της θεωρίας του Freire είναι: - η αρχή της αξίας, - της γνώσης, - της μάθησης, - της ευκαιρίας, - της κοινωνίας, - της συναίνεσης (Freire, 1972). Η βασική διαφορά που υπάρχει μεταξύ της θεωρίας του και αυτής του Mezirow, είναι ότι ενώ στον δεύτερο υπάρχει κριτικός στοχασμός και αναστοχασμός από τη μεριά του εκπαιδευόμενου που οδηγεί στην σύγκρουση Σελ. 20 από 91

21 παλαιών και νέων απόψεων και στην ανατροπή των υφισταμένων πεποιθήσεων, σύμφωνα με τον Freire η προϋπάρχουσα γνώση αποτελεί υπόβαθρο για την απόκτηση νέας, δεν υπάρχει σύγκρουση. Η διαδικασία μάθησης για τον Freire (1972) δημιουργείται από την αμφισβήτηση των προβληματικών και δεδομένων κοινωνικών ρόλων και προσδοκιών. Ο μαθητής χρησιμοποιώντας τις γνώσεις που ήδη έχει κατασκευάζει νέες γνώσεις προσπαθώντας να διαμορφώσει ένα νέο, καλύτερο μέλλον. Σελ. 2 1 από 91

22 Κεφάλαιο 2ο Η εκπαιδευτική διαδικασία στην ανοικτή και εξ' αποστάσεως εκπαίδευση 2.1 Ο ρόλος του καθηγητή συμβούλου Η ανοικτή εξ αποστάσεως εκπαίδευση διακρίνεται από την παραδοσιακή, εκτός από τη χρήση των τεχνολογικών μέσων και τη διδακτική ύλη και από το ρόλο που έχει ο καθηγητής καθώς στην ΑεξΑΕ είναι επιφορτισμένος με την παροχή υποστήριξης προς τον εκπαιδευόμενο και γενικά έχει διευρυμένο ρόλο σε σχέση με ένα παραδοσιακό εκπαιδευτικό ίδρυμα (RockweΠ, 2000). Ο καθηγητής στην ανοικτή εκπαίδευση είναι ενήμερος σχετικά με τις ατομικές διαφορές των φοιτητών και σχεδιάζει και προσαρμόζει το μάθημα ανάλογα με τις απαιτήσεις και ανάγκες τους. Παράλληλα προωθεί την αυτενέργεια και να παρέχει εναύσματα για προβληματισμό εστιάζοντας στην ενεργό συμμετοχή των φοιτητών του. Σε κάθε περίπτωση και σε κάθε στάδιο των σπουδών του, ο εκπαιδευόμενος πρέπει να αισθάνεται ότι ο εκπαιδευτής του είναι προσιτός, φιλικός, κατανοεί τα προβλήματά του και μπορεί να τον βοηθήσει αποτελεσματικά καθώς το εκπαιδευτικό υλικό δεν μπορεί να ικανοποιεί απόλυτα τις ανάγκες του (Κόκκος, 1998). Συναισθανόμενος την πολυπλοκότητα της μαθησιακής διεργασίας και αποβλέποντας στη διαμόρφωση μιας δημιουργικής διεργασίας μάθησης, ο καθηγητής ενωτίζεται τα άγχη, την αγωνία και την ανασφάλεια των φοιτητών του, ιδιαίτερα στο πλαίσιο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, όπου η δυνατότητα της κατά πρόσωπο διδασκαλίας είναι περιορισμένη. Φροντίζει να δημιουργήσει ένα κλίμα εμπιστοσύνης, συμμετοχής και συνεργασίας εφαρμόζοντας τις κατάλληλες τεχνικές και χειρισμούς και αξιοποιώντας τις εμπειρίες των φοιτητών του Σελ. 22 από 91

23 Βέβαια, η χρήση έντυπων και ηλεκτρονικών μέσων, ως κύρια μορφή επικοινωνίας είναι το πρώτο και πιο προφανές χαρακτηριστικό που διαφοροποιεί την εξ αποστάσεως εκπαίδευση από άλλες μορφές. Όπως είναι φυσικό, η χρήση αυτών των τεχνολογιών απαιτεί μια σειρά νέων τρόπων με τους οποίους οι εκπαιδευτές παρουσιάζουν το μάθημά τους ή αλληλεπιδρούν με τους μαθητές τους. Κατά συνέπεια η επιτυχής χρήση των επικοινωνιακών τεχνολογιών, απαιτεί ειδικές τεχνικές σχεδιασμού, συμπεριλαμβανόμενης, ωστόσο, και της παραδοσιακής διδασκαλίας στην τάξη. Έχει αποδειχθεί ότι ο ρόλος του διδάσκοντα σε τέτοια προγράμματα είναι πολύ σημαντικός και δεν υποβαθμίζεται το αντίθετο μάλλον συμβαίνει: εξειδικεύεται και γίνεται περισσότερο ενεργός.(βαλασίδου, 2005) Ο ρόλος αυτός όμως είναι διαφορετικός στα προγράμματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, σε σύγκριση με την παραδοσιακή διδασκαλία στην τάξη. Υλοποιώντας ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης από απόσταση, ορισμένοι εκπαιδευτές θα πρέπει να προετοιμάσουν το υλικό χωρίς καν να εμπλακούν σε αλληλεπίδραση με τους μαθητές τους. Στην περίπτωση, δε, που αυτό γίνει, θα πρέπει να χρησιμοποιήσουν τις νέες τεχνολογίες και να μάθουν να διδάσκουν με αρκετά διαφορετικό τρόπο. Έργο της διοίκησης είναι να εντοπίσει εκείνους που επιθυμούν να εξειδικευτούν στο περιεχόμενο των σπουδών, εκείνους που παρέχουν διαδραστική στήριξη στους φοιτητές, καθώς και εκείνους που είναι ικανοί να σχεδιάζουν και να παράγουν διαμεσολαβητικά επικοινωνιακά συστήματα. Χωρίς να χρειάζεται να ανησυχούν για τον σχεδιασμό του περιεχομένου των σπουδών ή την παρουσίασή του, οι διδάσκοντες σε ένα σύστημα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, μπορούν να εστιάσουν τις προσπάθειές τους στη διευκόλυνση της μάθησης. Στην ουσία η ΑεξΑΕ παρέχει νέες εναλλακτικές ευκαιρίες μάθησης προσαρμοσμένες στις απαιτήσεις της αγοράς και στις νέες προκλήσεις. Το σύνθημα της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης είναι «ας τους μάθουμε πώς να μαθαίνουν». δεν προσφέρει δηλαδή μία στείρα γνώση στους διδασκόμενους αλλά τους μαθαίνει πώς να επιδιώκουν και να οργανώνουν τη μάθηση και να Σελ. 23 από 91

24 διαχειρίζονται αποτελεσματικά τον χρόνο και τις πληροφορίες που έχουν στη διάθεσή τους. Οι σεμιναριακού χαρακτήρα σπουδές στη ΑεξΑΕ εξυπηρετούν το ιδανικό της δια βίου μάθησης (Λιοναράκης και Λυκουργιώτης, 1998). Οι διδασκόμενοι μαθαίνουν να αναγνωρίζουν την εκπαιδευτική διαδικασία, τις εκπαιδευτικές ανάγκες και τις διαθέσιμες ευκαιρίες. Η εκπαίδευση που παρέχεται και έχει ως στόχο την αυτενέργεια του φοιτητή, στην ουσία στοχεύει στην ανάπτυξη της ικανότητάς του να αφομοιώνει νέες γνώσεις και να αποκτά δεξιότητες. Αυτό που πρέπει να επισημανθεί είναι ότι το να μάθει κάποιος πώς να μαθαίνει, προϋποθέτει ότι θα στηριχτεί σε προηγούμενες εκπαιδευτικές και εργασιακές εμπειρίες, έτσι ώστε να καταφέρει να εφαρμόσει τη γνώση και τις ικανότητες που θα αποκτήσει στο κατάλληλο πλαίσιο. Η ΑεξΑΕ αφορά κυρίως άτομα ενήλικα εργαζόμενα που στερήθηκαν για τον οποιοδήποτε λόγο την ευκαιρία να σπουδάσουν. Η εκπαίδευση που τους μαθαίνει πώς να μαθαίνουν γίνεται όπλο στα χέρια και τους οδηγεί στη διά βίου μάθηση και στην ουσιαστική και αποτελεσματική εφαρμογή των γνώσεων που απέκτησαν στην επαγγελματική και προσωπική τους ζωή. 2.2 Οι σπουδαστές Οι μαθητές προγραμμάτων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης για να πετύχουν στις σπουδές τους πρέπει να έχουν ικανοποιητικές γνώσεις στη χρήση των νέων τεχνολογιών ενώ οι υπηρεσίες του προγράμματος πρέπει να είναι όσο το δυνατό πιο ολοκληρωμένες και εύχρηστες. Όπως αποδεικνύεται τόσο από την υπερδεκαετή λειτουργία του ΕΑΠ, όσο και από τον ίδιο τον ιδρυτικό του νόμο (Ν. 2552/1997, ΦΕΚ 266), με την εξ αποστάσεως εκπαίδευση οι φοιτητές μπορούν να έχουν πρόσβαση σε περισσότερες και καλύτερες πηγές γνώσης απ ότι στο παρελθόν. Άτομα με ειδικές ανάγκες ή φοιτητές με αναπηρία μπορούν να έχουν πρόσβαση στα ίδια μαθήματα όπως όλοι οι άλλοι - ακόμα και αν πρέπει να μένουν καθηλωμένοι στο σπίτι ή σε κάποιο ίδρυμα. Ενήλικες που έχουν ανάγκη εξειδικευμένης εκπαίδευσης για τη βελτίωση της σταδιοδρομίας ή των βασικών δεξιοτήτων τους, μπορούν να παρακολουθήσουν ένα πρόγραμμα σπουδών χωρίς να χρειάζονται να Σελ. 24 από 91

25 απομακρυνθούν από το σπίτι ή την τρέχουσα εργασία τους. Τα μαθήματα μπορούν να γίνουν όποτε θέλει ο φοιτητής, με όποιο ρυθμό προτιμά, και σχεδόν από οποιαδήποτε τοποθεσία. Ταυτόχρονα, κι ενώ οι μαθητές έχουν μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων και περισσότερες ευκαιρίες, θα πρέπει επίσης να αναλάβουν περισσότερες ευθύνες για τη διαχείριση του τρόπου με τον οποίο μαθαίνουν, από την άποψη του πότε θα μελετήσουν, πόσο επιθυμούν να μάθουν, και πόσο θα προθυμοποιηθούν να αναζητήσουν πληροφορίες και πηγές. Ορισμένοι μπορεί να αποδειχθούν απρόθυμοι ή ανεπαρκώς εκπαιδευμένοι να αποδεχθούν αυτή την ευθύνη και ίσως χρειαστούν βοήθεια για την πραγματοποίηση των αναγκαίων προσαρμογών στον τρόπο μελέτης που ακολουθούν. 2.3 Το εκπαιδευτικό υλικό στην ΑεξΑΕ Στην ΑεξΑΕ σημαντικό ρόλο παίζει όχι μόνο η τεχνολογία αλλά και το ίδιο το εκπαιδευτικό υλικό. Ο ρόλος μάλιστα του δεύτερου, έχει πολύ μεγαλύτερη σημασία στην ΑεξΑΕ από ό,τι σε μία παραδοσιακή μορφή εκπαίδευσης, κυρίως λόγω της περιορισμένης επικοινωνίας που υπάρχει μεταξύ διδάσκοντα και διδασκομένων. Το εκπαιδευτικό υλικό σχεδιάζεται με γνώμονα τη βασική αρχή ότι η μάθηση αποτελεί αλληλεπίδραση του εκπαιδευόμενου με το μαθησιακό υλικό, και λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι στην εκπαίδευση από απόσταση ο εκπαιδευόμενος θα βρεθεί πρακτικά μόνος του αντιμέτωπος με το υλικό αυτό, αφού δεν θα υπάρχει ένας εκπαιδευτής που θα του το παρουσιάζει σε κάποια αίθουσα διδασκαλίας, μια μονομερή άποψη των συγγραφέων / δημιουργών θα ακύρωνε τους στόχους του εκπαιδευτικού υλικού. Το εκπαιδευτικό υλικό καθώς έχει στόχο να διδάξει τους φοιτητές, πρέπει να είναι σχεδιασμένο με τέτοιο τρόπο, ώστε όχι μόνο να αναπληρώνει, σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο βαθμό, την απουσία εκπαιδευτικής επικοινωνίας, αλλά κυρίως να εξυπηρετεί τους στόχους και τα προσδοκώμενα αποτελέσματα, δηλαδή τις γνώσεις και δεξιότητες που επιδιώκεται να αποκτήσουν οι εκπαιδευόμενοι μελετώντας το συγκεκριμένο υλικό. Σελ. 25 από 91

26 Για το σχεδιασμό του εκπαιδευτικού υλικού επίσης, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα χαρακτηριστικών των εκπαιδευομένων (προηγούμενη εκπαίδευση, εμπειρία με ΑεξΑΕ, ηλικία, επαγγελματική και οικογενειακή κατάσταση, ελεύθερος χρόνος για μελέτη, κίνητρα για την παρακολούθηση του συγκεκριμένου προγράμματος). Επομένως, ο σχεδιασμός του αναλυτικού προγράμματος δεν θα πρέπει να εξαρτάται μόνο από την άποψη των συγγραφέων δημιουργών αλλά να συνυπολογίζεται και μία σειρά άλλων παραμέτρων προκειμένου να μπορεί ο διδασκόμενος να αποκτήσει κριτική σκέψη, να μάθει να λειτουργεί αυτόνομα και δημιουργικά και να ανακαλύπτει τη γνώση και την πληροφορία μέσα από διαδικασίες αυτομάθησης (Λιοναράκης, 2001) Παράλληλα, η εξ αποστάσεως εκπαίδευση δίνει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να μάθουν ατομικά σε χώρο και χρόνο οι ίδιοι που καθορίζουν. Μαθαίνουν μέσα από υποβοηθούμενα από υπολογιστή προγράμματα, διαδραστικά πολυμέσα και συζητήσεις στο διαδίκτυο πάρα μέσω διαλέξεων και παραδοσιακών μεθόδων διδασκαλίας. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση στην πραγματικότητα σχετίζεται με την ανακάλυψη της αλήθειας, την εξέταση διαφορετικών απόψεων και την κατάκτηση ξεκάθαρης γνώσης απαλλαγμένης από στερεότυπα και προκαταλήψεις. Η συμπλήρωση του εκπαιδευτικού υλικού με ασκήσεις αυτοαξιολόγησης, δραστηριότητες, προσωπικές εμπειρίες, συντελούν στην σφαιρική κάλυψη των γνωστικών θεμάτων και στην κατάκτηση μιας γνώσης απαλλαγμένης από μισές αλήθειες, αλλοιώσεις ή στρεβλώσεις της πραγματικότητας και μονομερείς απόψεις. Η απόσταση που παρεμβάλλεται ανάμεσα στους φοιτητές και τους διδάσκοντες προκαλεί δυσκολίες στην επικοινωνία τους. Συνεπώς το εκπαιδευτικό υλικό θα πρέπει να είναι δομημένο κατά τέτοιο τρόπο που όχι μόνο να αναπληρώνει αυτό το κενό, αλλά παράλληλα και να επιτελεί τις διάφορες διδακτικές λειτουργίες που πραγματοποιούνται στην παραδοσιακή εκπαίδευση. Έτσι θα πρέπει : α) να καθοδηγεί το φοιτητή στη μελέτη του β) να περιέχει συγκεκριμένες ασκήσεις και εργασίες, Σελ. 26 από 91

27 γ) να επεξηγεί δύσκολα σημεία και έννοιες, δ) να αξιολογεί και να ενημερώνει το φοιτητή για την πρόοδό του, ε) να τον ενθαρρύνει να συνεχίσει και τέλος να του επιτρέπει να επιλέγει ελεύθερα τον τόπο, το χρόνο, καθώς και το ρυθμό της μελέτης του. (Νταραντούμης, 2007) Με τον τρόπο αυτό, το διδακτικό υλικό καθίσταται θεμελιώδες στην εξαε και εάν δεν διαθέτει τα ζητούμενα ποιοτικά χαρακτηριστικά, είναι δυνατόν να δημιουργήσει σοβαρότατα προβλήματα στη δομή λειτουργίας του εκπαιδευτικού σχήματος. Συνεπώς, είναι απαραίτητη η διαρκής αξιολόγηση του επιπέδου ποιότητας που προσδίδουν στη συνολική μαθησιακή εμπειρία των φοιτητών. Ωστόσο, δεν συμβαίνει το ίδιο και στη συμβατική εκπαίδευση, όπου η επιλογή του μαθησιακού υλικού και η εκπόνηση εργασιών είναι θέμα επιλογής του διδάσκοντα. (Λιοναράκης, 2002) 2.4 Ο ρόλος της τεχνολογίας στην ΑεξΑΕ Ο όρος εξ αποστάσεως εκπαίδευση, σύμφωνα με τους Schlosser και Simonson (2002), χρησιμοποιείται για να περιγράψει τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες κατά τις οποίες ο εκπαιδευόμενος βρίσκεται σε μια φυσική απόσταση από τον εκπαιδευτή του και χρησιμοποιεί την τεχνολογία, για να επικοινωνήσει μαζί του και να έχει πρόσβαση στο εκπαιδευτικό υλικό. Επομένως, η χρήση των αντίστοιχων τεχνολογικών μέσων (έντυπα και οπτικοακουστικά μέσα, πολυμέσα, υπολογιστές και Διαδίκτυο) για να γεφυρωθεί η απόσταση μεταξύ του εκπαιδευόμενου με τον εκπαιδευτή και το εκπαιδευτικό υλικό είναι απαραίτητο στοιχείο για τη λειτουργία της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης (Keegan, 1986). Όπως επισημαίνει ο Λιοναράκης (2001) η ανάπτυξη και χρήση των νέων τεχνολογιών (λογισμικά, Η/Υ στην εκπαίδευση, διαδίκτυο, ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, υπερκείμενα, πλατφόρμες και ψηφιακά περιβάλλοντα μάθησης κ.α.) είναι στενά συνυφασμένη με την πρόσβαση, διαμόρφωση και ανάπτυξη της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Ο Ματράλης (1998) προσδιορίζει την ελευθερία πρόσβασης ως τη δυνατότητα που έχει κάποιος να εκπαιδευτεί στο γνωστικό αντικείμενο το οποίο Σελ. 27 από 91

28 επιθυμεί και μάλιστα τη χρονική στιγμή που θα επιλέξει. Όταν όμως ένας φοιτητής αδυνατεί να έχει πρόσβαση σε πληροφορίες ή μηχανισμούς του ιδρύματος δεν διαθέτει τις ίδιες εκπαιδευτικές δυνατότητες και αυτόχρημα ακυρώνεται κατ'ουσίαν ο χαρακτήρας της παρεχόμενης εκπαίδευσης. 2.5 Προβλήματα από την υπερβολική χρήση των τεχνολογικών μέσων Η αδυναμία πρόσβασης σε τεχνολογικά μέσα καθιστά αδύνατη τη συμμετοχή σε πρόγραμμα ΑεξΑΕ. Στον αντίποδα η αλόγιστη χρήση των τεχνολογικών μέσων μπορεί να αποτελέσει πηγή πληθώρας προβλημάτων, καθώς ο ρόλος τους είναι να προσδώσουν ποικιλία και να κάνουν πιο εύληπτες τις παρεχόμενες πληροφορίες, δίνοντας δηλαδή έμφαση στο «τι» και όχι τόσο στο «πώς» πρέπει να μεταδοθεί. Η ραγδαία ανάπτυξη της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης στηρίχθηκε σε μια σειρά από τεχνολογικές εφαρμογές όπως είναι οι υπολογιστές, τα δίκτυα υπολογιστών (ιδιαίτερα το διαδίκτυο) και οι δορυφορικές επικοινωνίες, οι οποίες άλλαξαν δραστικά τον τρόπο με τον οποίο παρέχεται η πρόσβαση σε εκπαιδευτικό υλικό, ο όγκος των πληροφοριών που έχουν στη διάθεσή τους, όπως επίσης και ο τρόπος με τον οποίο συνδιαλέγονται και επικοινωνούν μεταξύ τους εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενοι (Bernard et al, 2000). Η πρόσβαση στις πληροφορίες του διαδικτύου έχουν ως στόχο να βοηθούν τον εκπαιδευόμενο και όχι να αντικαταστήσουν εξ ολοκλήρου την παραδοσιακή διδασκαλία με άμεση επαφή εκπαιδευτή εκπαιδευόμενου. Επομένως οι επικοινωνιακοί περιορισμοί των ηλεκτρονικών αλληλεπιδράσεων δεν πρέπει να οδηγήσουν σε απομόνωση το φοιτητή. Επιπλέον, είναι σημαντικό ο χρήστης των ΤΠΕ να εξετάζει την αξιοπιστία και την ποιότητα των πληροφοριών που βρίσκει στο διαδίκτυο και να χρησιμοποιεί την τεχνολογία, όταν υπάρχει λόγος και χρησιμότητα. Οι πληροφορίες στο διαδίκτυο δεν αντικαθιστούν τα βιβλία. Και όπως υποστηρίζουν οι Davis και Crispo (2002), η χρήση της τεχνολογίας δεν εγγυάται ότι θα εμπλουτίσει την μαθησιακή εμπειρία, ούτε ότι θα διευκολύνει στην εκμάθηση της ύλης. Σελ.28 από 91

29 2.6 Τα εκπαιδευτικά ιδρύματα Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση συνεπάγεται επίσης σημαντικές αλλαγές μέσα στους διάφορους εκπαιδευτικούς οργανισμούς. Με την παραδοσιακή διδασκαλία στην τάξη, το σώμα των φοιτητών καθορίζεται κατά κύριο λόγο από τη γεωγραφία, με την πλειονότητα των φοιτητών στις διάφορες σχολές να προέρχονται από την ευρύτερη περιοχή. Ωστόσο, με την εξ αποστάσεως εκπαίδευση καθίσταται δυνατόν να προσεγγιστούν φοιτητές σε οποιοδήποτε σημείο της χώρας ή του κόσμου. Έτσι, θεωρητικά, κάθε πανεπιστημιακό ίδρυμα θα πρέπει να αποφασίσει σε ποια θέματα έχει το πλεονέκτημα, να εξειδικευτεί και να παρέχει εκπαίδευση μόνο πάνω σ αυτά. Είναι πιθανό το μελλοντικό εκπαιδευτικό σύστημα να μην έχει κανένα γεωγραφικό σύνορο. Αυτό σημαίνει ότι όλα τα εκπαιδευτικά ιδρύματα θα πρέπει να επανεξετάσουν την στρατηγική τους. Σελ.29 από 91

30 Κεφάλαιο 3ο Φορείς παροχής εξ αποστάσεως εκπαίδευσης 3.1 Φορείς παροχής εξ αποστάσεως εκπαίδευσης Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση ως εκπαιδευτική μέθοδος υιοθετείται είτε ως βασική ή αποκλειστική μέθοδος από φορείς παροχής εκπαίδευσης, είτε στο πλαίσιο φορέων που παρέχουν εξ αποστάσεως προγράμματα, παράλληλα ή συμπληρωματικά με τα συμβατικά προγράμματα σπουδών τους. Επίσης, μια σειρά από ιδρύματα, φορείς και δημόσιους και ιδιωτικούς οργανισμούς χρησιμοποιούν την εξ αποστάσεως εκπαίδευση για την επιμόρφωση και κατάρτιση εργαζομένων. Σύμφωνα με τον D. Keegan (2001) οι φορείς παροχής εξ αποστάσεως εκπαίδευσης μπορούν να ενταχθούν στις ακόλουθες κατηγορίες: Τα Ανοικτά Πανεπιστήμια. Τα Πανεπιστήμια τα οποία παράλληλα με τις συμβατικές σπουδές παρέχουν και προγράμματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Οι κρατικοί οργανισμοί εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Οι ιδιωτικοί φορείς που παρέχουν κυρίως προγράμματα κατάρτισης μέσω της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Τα Ανοικτά Πανεπιστήμια απευθύνονται σε ευρύ σπουδαστικό κοινό διαφορετικής ηλικίας και επιπέδου σπουδών και προσφέρουν προγράμματα με τη μέθοδο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Οι σπουδές στα Ανοικτά Πανεπιστήμια καλύπτουν κατά τρόπο ενιαίο όλα τα επίπεδα, από την προπτυχιακή επιμόρφωση ως το διδακτορικό δίπλωμα. Με βάση τις αρχές της ανοικτής εκπαίδευσης για ισότιμη πρόσβαση και ευκαιρίες σε άτομα χωρίς τυπικά προσόντα, η φοίτηση δεν προϋποθέτει επιτυχείς εισαγωγικές εξετάσεις, και σε πολλές περιπτώσεις ούτε άλλα τυπικά προσόντα, παρά μόνο τη θέληση του ατόμου να συμμετέχει και να μορφωθεί. Σελ.30 από 91

31 Κύριο χαρακτηριστικό της φοίτησης στα Ανοικτά Πανεπιστήμια είναι ότι στηρίζεται σε αυτοτελείς μορφωτικούς κύκλους, με μικρή σχετικά διάρκεια, οι οποίοι συνδυάζονται για να οδηγήσουν τίτλους διαφόρων επιπέδων (αρθρωτό σύστημα σπουδών). Η λειτουργία του Ανοικτού Πανεπιστημίου της Μεγάλης Βρετανίας στις αρχές της δεκαετίας του 1960 αποτελεί την πιο πλατιά αποδεκτή έκφραση, η οποία οριοθετεί τη μεθοδολογία της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης ως φιλοσοφία εκπαίδευσης και ως παιδαγωγική πρακτική. Από τη δεκαετία του 1960 τότε μέχρι σήμερα πολλά Ανοικτά Πανεπιστήμια έχουν ιδρυθεί σε διάφορες χώρες του κόσμου και αξιοποιούν τη μεθοδολογία της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Ανοικτά Πανεπιστήμια που λειτουργούν στον Ευρωπαϊκό χώρο: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο ( Open Universiteit Nederland στην Ολλανδία ( Universidade Aberta στην Πορτογαλία ( Universitat Oberta de Catalunya στην Ισπανία με έδρα τη Βαρκελώνη ( // FernUniversitat στη Γερμανία ( Universidad Nacional de Educacion a Distancia στην Ισπανία ( / Open University στη Μεγάλη Βρετανία ( Πέρα από τα Aνοικτά Πανεπιστήμια, προγράμματα σπουδών με τη μέθοδο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης παρέχονται και από τα συμβατικά Πανεπιστήμια. Η πολιτική αυτή ακολουθείται κυρίως στις Σκανδιναβικές χώρες αλλά και στην Ιταλία και στην Ιρλανδία (Keegan, 2001). Τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιείται ο όρος «Εικονικά Πανεπιστήμια» για τις περιπτώσεις όπου προγράμματα σπουδών παρέχονται αποκλειστικά με τη χρήση των νέων τεχνολογιών. Σελ. 3 1 από 91