ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ. Ταυτότητες. Γλώσσα & Λογοτεχνία

Transcript

1 ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ Ταυτότητες Γλώσσα & Λογοτεχνία Βιβλίο περιλήψεων της προσυνεδριακής συνάντησης για τα 20 χρόνια λειτουργίας του ΤΕΦ Επιμέλεια Πολυξένη Συμεωνίδου ΚΟΜΟΤΗΝΗ 2015

2 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /2/

3 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /3/ ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ Ταυτότητες Γλώσσα & Λογοτεχνία Βιβλίο περιλήψεων της προσυνεδριακής συνάντησης για τα 20 χρόνια λειτουργίας του ΤΕΦ Επιμέλεια Πολυξένη Συμεωνίδου ΚΟΜΟΤΗΝΗ 2015

4 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /4/ Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία, Βιβλίο περιλήψεων της προσυνεδριακής συνάντησης για τα 20 χρόνια λειτουργίας του ΤΕΦ ISBN: Ιούλιος 2015 Εξώφυλλο, σελιδοποίηση Ηρακλής Λαμπαδαρίου Εκδόσεις Σαΐτα Αθανασίου Διάκου 42, , Καβάλα Τ.: Κ.: website: Άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού Μη Εμπορική χρήση Όχι Παράγωγα έργα 3.0 Ελλάδα Επιτρέπεται σε οποιονδήποτε αναγνώστη η αναπαραγωγή του έργου (ολική, μερική ή περιληπτική, με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο), η διανομή και η παρουσίαση στο κοινό υπό τις ακόλουθες προϋποθέσεις: αναφορά της πηγής προέλευσης, μη εμπορική χρήση του έργου. Επίσης, δεν μπορείτε να αλλοιώσετε, να τροποποιήσετε ή να δημιουργήσετε πάνω στο έργο αυτό. Αναλυτικές πληροφορίες για τη συγκεκριμένη άδεια cc, μπορείτε να διαβάσετε στην ηλεκτρονική διεύθυνση:

5 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /5/

6 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /6/ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ακριτίδου Παρασκευή... 8 Αναστασιάδης Μιχαήλ Αργυρόπουλος Παναγιώτης Αρναούτη Ευθυμία Αρχοντογεώργη Άρτεμις Ασημόπουλος Παναγιώτης Βαλταδώρου Αναστασία-Σταυρούλα Βελεγράκη Ελένη Βλαχοπάνος Γιώργος Βουτσά Αγγελική Βρακοπούλου Ολυμπία Γαλανάκη Mαρία Γανίδου Εύα Γεωργιάδου Ζωή Γκινίδης Εμμανουήλ Δάγλα Ειρήνη Δαλπαναγιώτη Δήμητρα Δουγαλή Όλγα Δούρου Χρυσούλα Ελνταχάν-Απέργη Πόπη Ευστρατίου Χαρίσιος Ζλάτκου Μαρία Θεμιστοκλέους Θάλεια Θεοχάρης Δημήτριος Καμπασελέ Ρωξάνη-Αναστασία Καραμανώλη Ελένη, Τζήκας Χρήστος Καρκαντζού Βασιλική Κατσαβέλη Ελένη Καϋσίδου Βασιλική Κίτσιου Ιωάννα, Συγκιρίδου Ευαγγελία Κοντογεώργη Θεοδώρα Κουτσιμπέλη Όλγα Κωστούδα Σμαραγδώ, Βλαχάβα Ευανθία Λιμπιτσιούνη Ανθή Λούνης Ανδρέας... 70

7 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /7/ Μακρυδήμας Βασίλης Μαμουκάρη Περσεφόνη Μαρκούτη Πολυξένη Μιχαηλίδης Τάσος Μόσχου Βασιλική Μώρος Μάριος-Κυπαρίσσης Νάσιου Δέσποινα Ντινούδη Σταυρούλα Ντούρου Καλλιόπη Ξυδάκης Μάρκος Παλλακίδου Χριστίνα Πανουτσόπουλος Ανδρέας Παρθύμου Μαίρη Πότσα Ελένη Σάββα Αιμιλία Σάββα Έλενα Συμεωνίδου Πολυξένη Τίρλα Ανθή Τισιζή Εμμανουέλα, Μύστακα Βέρα Τσιάμαλος Αριστοτέλης Φραγκάκη Μαίρη Φραγκούλη Νάντια Φωτεινιάς Λέανδρος Χατζοπούλου Ειρήνη Χουλιάρα Μαρία Χωλίδης Κλήμης Abdelaziz Mohamed Denik Ivan Dundikova A Ginelli Francesco Kuchinskaya Yana Morugina K Prosiannykova Anna Reznikova A...134

8 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /8/ ΤΟ ΜΕΤΑΦΕΡΟΜΕΝΟ ΚΙΒΩΤΙΟ ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΤΟΠΙΖΟΜΕΝΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ: ΟΙ ΠΟΛΛΑΠΛΕΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΆΡΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΚΑΙ Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΟΥΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΤΟΥ ΤΟ ΚΙΒΩΤΙΟ Ακριτίδου Παρασκευή Εκπαιδευτικός - Φιλόλογος parakritidou@yahoo.gr Στην παρούσα εισήγηση θα μας απασχολήσει η ανάδειξη της ταυτότητας του λογοτέχνη Άρη Αλεξάνδρου μέσα από το μυθιστόρημά του «Το κιβώτιο». Ο Αλεξάνδρου, έχοντας ζήσει σε ταραγμένες περιόδους της ελληνικής ιστορίας (Κατοχή, εμφύλιο πόλεμο, δικτατορία) και έχοντας μιαν ιδιαίτερη προσωπική πορεία (από τη Ρωσία στην Ελλάδα, από την ένταξη στο ΚΚΕ στην απομάκρυνσή του από το Κόμμα, φυλάκιση, εξορία, αυτοεξορία στη Γαλλία), χαρακτηρίζεται από πολλαπλές ταυτότητες. Με τον όρο «πολλαπλές ταυτότητες» εννοούμε ότι ο Αλεξάνδρου δεν ήταν μια μονοδιάστατη προσωπικότητα αλλά την ταυτότητά του την επαναδιαπραγματευόταν συνεχώς, ήταν πολυεπίπεδη και πρισματική, καθώς ο ίδιος στάθηκε ανήσυχο και διαλεκτικό πνεύμα. Αυτό δεν σημαίνει διχασμό της προσωπικότητάς του αλλά μια συνεχή μεταβολή και εξέλιξη με αφορμή τα γεγονότα και την αλληλεπίδρασή του με τους άλλους. Το παραπάνω φαίνεται ξεκάθαρα στη γραφή του μυθιστορήματός του «Το κιβώτιο», όπου βλέπουμε το «ξεδίπλωμα» των σκέψεων και των αναμνήσεων του φυλακισμένου ήρωα, καθώς αφηγείται τα γεγονότα μιας ιδιότυπης επιχείρησης του αριστερού κόμματος, στην οποία συμμετείχε ως εθελοντής. Βεβαίως δεν μπορούμε να ταυτίσουμε άμεσα τον ήρωα του μυθιστορήματος με τον συγγραφέα. Ωστόσο βρίσκουμε σ αυτό το «βιογραφικό ντοκουμέντο», όπως θεωρείται, επιμελώς εγκατεσπαρμένα αυτοβιογραφικά στοιχεία, τα οποία μας οδηγούν στην αποκάλυψη τόσο της ατομικής όσο και της συλλογικής ταυτότητας του λογοτέχνη. Αυτή περιστρέφεται γύρω από την ομάδα με την

9 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /9/ οποία αρχικά ταυτίστηκε πολιτικά, επιβεβαιώνοντας την άποψη ότι ο καθορισμός της ταυτότητας είναι εγγενώς πολιτικός. Εδώ υποστηρίζουμε ότι το εν λόγω έργο αποτελεί μιαν αγωνιώδη προσπάθεια αυτοπροσδιορισμού του ήρωα και κατ επέκταση του συγγραφέα του με βάση το πώς τον αντιμετωπίζουν οι Άλλοι (το Κόμμα) και πώς βλέπει ο ίδιος τον εαυτό του. Διευρύνοντας αυτή τη συζήτηση, θα επιχειρήσουμε να προσδιορίσουμε την ταυτότητα του Αλεξάνδρου με αναφορά στους εξής τομείς: α) έθνος, β) κοινωνία, γ) πολιτική ιδεολογία, δ) γλώσσα, ε) λογοτεχνία και στ) προσωπικότητα και προσωπική ζωή. Ειδικότερα, θα δοθεί έμφαση στις γλωσσικές επιλογές του λογοτέχνη ως κεντρικό άξονα, ο οποίος διατρέχει τους υπόλοιπους τομείς και έτσι θα μας καθοδηγήσει στην κατανόηση του πώς δομείται η ταυτότητά του ως προς αυτούς. Με βάση τα παραπάνω θα εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα. Συγκεκριμένα, θα επιχειρηματολογήσουμε σχετικά με: α) τη γνήσια ελληνικότητα του Αλεξάνδρου και του έργου του με την ευρύτερη έννοια της ελληνικής παιδείας, β) την πρωτοτυπία του χάρη στη δημιουργική σύνθεση ρεαλιστικών και υπερρεαλιστικών στοιχείων καθώς και μιας παραδοσιακής από τη μια πλευρά και μιας μεταμοντέρνας αντίληψης από την άλλη πλευρά στη γραφή του, γ) τον γόνιμο προβληματισμό που μας μεταφέρει όσον αφορά δίπολα όπως εξωτερική πραγματικότητα-εσωτερικός κόσμος, λογικήσυναίσθημα, αντικειμενικό-υποκειμενικό, συλλογική ταυτότητα-ατομική ταυτότητα. Τελικά, θα φανεί πως όλα συνηγορούν στην αυθεντικότητα του λογοτέχνη ως ελεύθερης προσωπικότητας και πραγματικού «ανθρώπου του πνεύματος», αφού, συναιρώντας τα παραπάνω με μοναδικό τρόπο, απέφυγε την υπαγωγή σε εκβιαστικού τύπου ορθοδοξίες και κατάφερε να δώσει ένα δικό του προσωπικό στίγμα.

10 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /10/ Η «ΘΕΟΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑ» ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ: ΤΟ ΧΡΙΣΤΟΜΟΡΦΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΑ ΠΡΟΣΩΠΕΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Αναστασιάδης Μιχαήλ Υποψήφιος διδάκτωρ Κλασικής Φιλολογίας Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας Δ.Π.Θ. Αντικείμενο της ανακοίνωσης είναι η μελέτη του ιδιαίτερου τρόπου με τον οποίο η λογοτεχνία θεολογεί. Επιχειρείται μια αδρομερής παρουσίαση σημείων στα οποία μπορεί να διεξάγεται ένας παραγωγικός διάλογος ανάμεσα στη θεολογία και τη λογοτεχνία. Ως παράδειγμα χρησιμοποιείται η περίπτωση της προσέγγισης του ανθρώπινου προσώπου. Βάσει λογοτεχνικών κειμένων (Γ. Βιζυηνού Ο Μοσκώβ Σελήμ, Αλ. Παπαδιαμάντη Ο γάμος του Καραχμέτη και Σ. Δημητρίου Η θερμοκρασία μιας χαρτοπετσέτας) στα οποία θίγεται το ζήτημα της «προσωπικής» ύπαρξης, της ελευθερίας και της αγάπης και αποκαλύπτεται η ορθόδοξη θεώρηση της ταυτότητας, θα συζητηθούν τρία ζητήματα: α) η διάκριση των ανθρώπων ανάλογα με το φύλο, τη φυλή και την κοινωνική προέλευση, β) η ορθόδοξη σύλληψη της έννοιας του «προσώπου»/ ταυτότητας, και γ) η προσέγγιση του «άλλου»/ ξένου μέσω αυτής.

11 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /11/ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΑΛΒΑΝΩΝ ΠΟΙΗΤΩΝ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Αργυρόπουλος Παναγιώτης Φιλόλογος - Ποιητής argipa@gmail.com Στόχος της παρούσας εισήγησης είναι η διερεύνηση και παρουσίαση της λογοτεχνικής παραγωγής των Αλβανών ποιητών της Θεσσαλονίκης. Μέσα στα πλαίσια του ορισμού της μεταναστευτικής λογοτεχνίας επιχειρείται μια σκιαγράφηση και συνοπτική αναφορά στο φαινόμενο της μετανάστευσης και στους Αλβανούς μετανάστες της Θεσσαλονίκης, προκειμένου να καταδειχθεί κατά πόσο οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες ζωής τους στη χώρα υποδοχής επηρεάζουν και τη λογοτεχνική τους παραγωγή τόσο στη θεματολογία όσο και στη γλώσσα που επιλέγουν να συγγράψουν. Εν συνεχεία, η διασαφήνιση των θεωρητικών εννοιών που σχετίζονται με το σύνθετο φαινόμενο της μεταναστευτικής λογοτεχνίας, όπως η υβριδικότητα, η ταυτότητα, η πολυπολιτισμικότητα και ο διαπολιτισμός, αποσκοπεί στην αξιολόγηση των έργων προκειμένου να διερευνηθούν υβριδικά στοιχεία στα έργα αυτά αλλά και το ζήτημα της ταυτότητας που προβάλλουν. Ακολούθως παρατίθενται οι κυριότερες κατηγορίες στις οποίες μπορούν να κατανεμηθούν οι Αλβανοί λογοτέχνες της Θεσσαλονίκης, ανάλογα με τη γλώσσα συγγραφής και τη συνακόλουθη ταυτότητα που αυτή υπαινίσσεται. Αναφέρεται η λογοτεχνική παραγωγή και δράση τους στην πόλη που διαβιούν και εξετάζεται η ενεργός συμμετοχή τους στο λογοτεχνικό γίγνεσθαι της χώρας μας. Ακολουθεί η κριτική παρουσίαση έξι ποιητικών συλλογών που εντοπίστηκαν κατά την έρευνα αλλά και η συγκριτική αποτίμησή τους, προκειμένου να καταδειχθεί η ποσότητα της λογοτεχνικής παραγωγής των Αλβανών μεταναστών της Θεσσαλονίκης, η γλώσσα ή οι γλώσσες γραφής τους, τα υβριδικά στοιχεία, η αισθητική ποιότητα των έργων αυτών αλλά και η δυνατότητα θέασης του

12 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /12/ εαυτού μέσα από τον καθρέφτη του «Άλλου» που παρέχουν στον Έλληνα αναγνώστη.

13 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /13/ H ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΤΗΣ ΕΜΦΥΛΗΣ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑΣ: ΤΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΤΟΥ CHODERLOS DE LACLOS,TOY ΚΟΥΑΡΤΕΤΟΥ ΤΟΥ HEINER MÜLLER ΚΑΙ ΤΟΥ TRUE LOVE ΤΟΥ ΑΡΗ ΜΑΡΑΓΚΟΠΟΥΛΟΥ Αρναούτη Ευθυμία Υποψήφια Διδάκτωρ Α.Π.Θ efi.ar.16@hotmail.com Στιγμές από την πορεία της έμφυλης υποκειμενικότητας, από τη γέννηση της νεωτερικότητας μέχρι σήμερα, ερευνά η παρούσα εργασία αναδεικνύοντας τις εποχικές οριοθετήσεις μέσα από τις λογοτεχνικές απεικονίσεις της. Στο πρώτο κεφάλαιο, επιχειρείται μια σύνοψη της έννοιας του υποκειμένου από τη στιγμή της νεωτερικότητας, οπότε και αναδείχθηκε, μέχρι σήμερα. Το δεύτερο κεφάλαιο εξετάζει από αφηγηματολογική σκοπιά την υποκειμενοποιητική ιδιότητα του Λόγου. Στη συνέχεια, στο τρίτο κεφάλαιο μέσω των μυθιστορημάτων που επιλέχθηκαν, επιχειρείται να ανιχθευθεί η σύνθεση και αποσύνθεση της έμφυλης υποκειμενικότητας σε αυτά. Η εργασία ολοκληρώνεται με τα συμπεράσματα που συνάχθηκαν από την ανάγνωση της έμφυλης υποκειμενικότητας στα τρία λογοτεχνικά έργα. Η επιλογή των έργων δεν υπήρξε τυχαία. Το πρώτο μυθιστόρημα, οι Επικίνδυνες Σχέσεις του Choderlos de Laclos, γεννήθηκε την εποχή της νεωτερικότητας στη γενέτειρα του Διαφωτισμού, τη Γαλλία, όταν το υποκείμενο αυτονομήθηκε. Το δεύτερο έργο, το Κουαρτέτο του Heiner Müller, γεννιέται τον 20ό αιώνα στο πλαίσιο της μεταμοντερνικότητας που ξεπηδά μετά τους δύο παγκόσμιους πολέμους και την εξέγερση του Μάη του 68,που ευαγγελίστηκαν όπως κι ο Διαφωτισμός έναν διαφορετικό κόσμο με ελεύθερα υποκείμενα. Το τρίτο και τελευταίο έργο, το True Love του Άρη Μαραγκόπουλου, είναι βγαλμένο από τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα, όπου το μετά-μεταμοντέρνο υποκείμενο είναι ένα απείκασμα, μια σύγχρονη ψυχαναγκαστική φαντασίωση.

14 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /14/ Αποδεικνύεται μέσα από τη συγκριτική μελέτη των τριών κειμένων πως η κατασκευή και αποσυναρμογή της έμφυλης υποκειμενικότητας ακολούθησε εύλογα την πορεία του Λόγου. Ο Λόγος από την άλλη, συνδυάστηκε με την εξουσία που δημιουργεί το υποκείμενο αλλά συγχρόνως το μετατρέπει σε αντικείμενο. Σήμερα, που η εξουσία έχει μεταλλαχθεί σε εικόνα και έννοια, λειτουργεί και πολλαπλασιάζεται σαν ιός, το άτομο και η ανθρωπότητα έχουν φτάσει σε αδιέξοδο και αδρανούν. Η μελέτη των κειμένων δείχνει βέβαια την εξέλιξη του υποκειμένου αλλά αποδεικνύει και τη σημερινή αποτελμάτωσή του που το καθιστά αδιάφορο και συνένοχο της κατάστασης.

15 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /15/ ΌΡΑΣΗ, ΚΙΝΗΣΗ ΚΑΙ ΦΥΛΟ ΣΤΙΣ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΟΒΙΔΙΟΥ Αρχοντογεώργη Άρτεμις Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Λατινικής Φιλολογίας Δ.Π.Θ. Οι οβιδιανές Μεταμορφώσεις αποτελούν ένα κόσμο από εναλλασσόμενες εικόνες, που αντικατοπτρίζουν τόσο τη σημασία της οπτικής επικοινωνίας, όσο και τη σημασία της κίνησης. Το βλέμμα και η κίνηση στις ιστορίες αυτές διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο σε σχέση με το φύλο των πρωταγωνιστών, με την εξέλιξη της ιστορίας και με την τελική μεταμόρφωση. Η σχέση ανάμεσα στο λογοτεχνικό κείμενο και στον κινηματογράφο ως αφηγήσεις στις οποίες διαφέρει το μέσο της αφήγησης (λόγος, εικόνα) επιτρέπει την εφαρμογή των φεμινιστικών κινηματογραφικών θεωριών σε ένα ποιητικό έργο, που συνδυάζει παραδειγματικά και τα δύο. Η παρούσα εργασία, λαμβάνοντας υπόψη τον οπτικό πολιτισμό που διαμορφώνεται κατά την αυγούστεια περίοδο στη Ρώμη και τη σημασία που αποκτά στο πλαίσιο της κουλτούρας αυτής η όραση, αλλά και η κίνηση για τους ρωμαίους πολίτες, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιείται η εικόνα και η όραση από τους αυγούστειους ποιητές, και ιδιαίτερα από τον Οβίδιο, προσπαθεί να εφαρμόσει τις φεμινιστικές κινηματογραφικές θεωρίες του βλέμματος, με έμφαση στην πρωταρχικής σημασίας θεωρία της Laura Mulvay, στις Οβιδιανές Μεταμορφώσεις. Στις Μεταμορφώσεις η ανδρική γραφή του Οβίδιου μεταφέρει την ανδρική οπτική και, την ίδια στιγμή, απευθύνει το έργο του σε ένα κατεξοχήν ανδρικό ακροατήριο που ασπάζεται την κυρίαρχη φαλλογοκεντρική ιδεολογία. Καθώς η λογοτεχνική αφήγηση των Μεταμορφώσεων ξεδιπλώνεται περιλαμβάνοντας πλήθος εικόνων, που αλλάζουν συνεχώς, όπως ταυτόχρονα εναλλάσσονται οι αφηγητές και οι χαρακτήρες, η όραση ανήκει κυρίως σε άνδρες πρωταγωνιστές των ιστοριών. <στόσο, ο ρευστός κόσμος των Μεταμορφώσεων επιτρέπει και στις γυναίκες να «βλέπουν», να ενεργούν και

16 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /16/ συχνά να υπερβαίνουν τα όρια που επιβάλλει το φύλο τους. Οι ιστορίες, που θα εξεταστούν, χρησιμοποιώντας τις απόψεις των φεμινιστικών κινηματογραφικών θεωριών, επιλέχτηκαν, επειδή ακριβώς αναδεικνύουν παραδειγματικά την πολυδιάστατη λειτουργία της όρασης σε συνδυασμό με το φύλο του φορέα του βλέμματος και τη σχέση της κίνησης ή της ακινησίας τόσο με το φύλο, όσο και με τη διαδικασία της μεταμόρφωσης.

17 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /17/ ΟΙ ΕΤΕΡΟΚΛΙΤΕΣ ΕΚΦΑΝΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΜΦΥΛΗΣ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ ΣΤΙΣ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΙΚΕΣ ΚΩΜΩΔΙΕΣ Ασημόπουλος Παναγιώτης Υποψήφιος Διδάκτωρ Δ.Π.Θ., Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων Η υποδειγματικά ευνομούμενη αθηναϊκή δημοκρατία και η συνειδητή υπεράσπιση των θεμελιωδών της κοινωνικών θεσμών λογίζονται ως παράμετροι άρρηκτα συνυφασμένες με την ασύδοτη, πολυεδρική σκωπτικότητα και τη συχνά υπέρμετρα προκλητική παρρησία των κωμωδιωγράφων. Παρά την αποχρώσα στηλίτευση των παθογενών πολιτικών καταστάσεων, την έμμεση παρότρυνση προς τους πολίτες για δυναμική ενεργοποίηση και φρόνιμη επανοριοθέτηση των ηθικών τους αξιών η κωμωδία αξιοποιεί τον αρχιλόχειο ψόγο και αποθαρρύνει τις παρεκκλίνουσες συμπεριφορές, ενώ αγγίζοντας τα όρια της υπεροπτικής ιταμότητας καυτηριάζει κάθε απόπειρα επικίνδυνης ανατροπής της εύρυθμης και ισορροπημένης διαβίωσης. Προικισμένος με απαράμιλλη οξύνοια, ανεπανάληπτο λεκτικό πλούτο, ευφάνταστη, εριστική αθυροστομία, αλλά και ακραιφνή φιλοπατρία ο Κυδαθήναιος Αριστοφάνης ως ρηξικέλευθος ταγός της κωμωδίας αξιοποιεί τη θεατρική ασυλία και ταυτόχρονα πραγματεύεται φλέγοντα κοινωνικά ζητήματα. Παράλληλα απελευθερώνει το ηθικά τελματωμένο αθηναϊκό κοινό από την επιτηδευμένη του σεμνοτυφία και την επίπλαστη ευπρέπειά του προσφέροντάς του στέρεο εφαλτήριο ιλαρής εξωτερίκευσης της καταπιεσμένης του χαιρεκακίας ή της απαξιωτικής, καταγγελτικής του στάσης για την αντιφατική εικόνα της Αθήνας. Στο πλαίσιο προάσπισης της οικογενειακής δομής, μα και της απρόσκοπτης επίτευξης «ψυχολογικής κάθαρσης» μέσω του αβίαστου γέλιου στηλιτεύει, χωρίς ίχνος χυδαιότητας ή αποτροπιαστικής βδελυγμίας τη

18 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /18/ θηλυπρεπή συμπεριφορά επικυρώνοντας την ουσιαστική γένεση της κωμωδίας ως αγαστή εξέλιξη των φαλλικών ασμάτων. Στις έντεκα καθ ολοκληρία και σε δύο αποσπασματικά διασωθείσες κωμωδίες του ο ευαίσθητος και εκλεπτυσμένος Αριστοφάνης εναρμονίζει την ηθικολογική σοβαρότητα με την αχαλίνωτη φαντασία. Επιρόσθετα προσεγγίζει με διαλλακτικό πνεύμα τις πολυδιάστατες πτυχές της έμφυλης υποκειμενοποίησης σε σχέση με το ανθρώπινο σώμα, ενώ με την ανυπέρβλητη σάτιρά του πραγματώνει την αποδαιμονοποίηση της μη κανονιστικής σεξουαλικής συμπεριφοράς των συγχρόνων του.

19 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /19/ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΦΥΛΟΥ ΤΗΣ ΔΙΟΤΙΜΑΣ ΣΤΟ ΠΛΑΤΩΝΙΚΟ ΣΥΜΠΟΣΙΟΝ Βαλταδώρου Αναστασία-Σταυρούλα Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Α.Π.Θ. Το Συμπόσιον του Πλάτωνα έχει ως βασικό θέμα πραγμάτευσης τη φύση του ερωτικού φαινομένου και, συγκεκριμένα, την αρσενική ομοφυλοφιλική έκφανσή του. Παρ όλα αυτά, ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι την τελική, και μάλλον πιο πειστική, ρήση περί έρωτος προσφέρει μία γυναίκα και δή ξένη, η μάντισσα Διοτίμα (201d-212c). Η καθόλα επιβλητική παρουσία της Διοτίμας στη σωκρατική αφήγηση έχει τεθεί στο επίκεντρο της σύγχρονης έρευνας για έναν σημαίνοντα λόγο: την έμφυλη ταυτότητά της. Η πλειονότητα των μελετητών ερμηνεύουν αρνητικά την παρουσία μιας γυναίκας στην πλατωνική ερωτική διδασκαλία, θεωρώντας την επιλογή αυτή του Πλάτωνα σφετερισμό της θηλυκής φύσης. Παραδείγματος χάριν, έχει σημειωθεί ότι η Διοτίμα χρησιμοποιεί ένα λεξιλόγιο ταιριαστό στη γυναικεία φύση της για να περιγράψει, ωστόσο, την ανδρική εκσπερμάτωση. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να εξετάσει τον συνολικό λόγο της Διοτίμας στο Συμπόσιον και τη σημασία της επιλογής του φύλου της εκ μέρους του συγγραφέα. Φιλοδοξούμε να αποδείξουμε ότι η παρουσία της Διοτίμας στο πλατωνικό κείμενο μπορεί να μην αποτελεί απόδειξη μισογυνίας εκ μέρους του Πλάτωνα, αλλά ένδειξη της γόνιμης πρόσληψης των γυναικείων δυνατοτήτων από τον ιδεατό φιλοσοφικό έρωτα.

20 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /20/ ΕΚΦΑΝΣΕΙΣ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ 20 ου ΑΙΩΝΑ Βελεγράκη Ελένη Θεατρολόγος, Υποψήφια Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Κρήτης Αντικείμενο της επικείμενης εισήγησης είναι η παρουσίαση της γυναικείας ταυτότητας μέσα από κείμενα της ελληνικής δραματουργίας του 20ου αιώνα. Η δημιουργία της ταυτότητας του δραματικού προσώπου είναι μια διαδικασία σύνθετη. Οι σύγχρονες θεωρίες του θεάτρου υποστηρίζουν ότι η θεατρική πράξη σημαίνει ή συμβολίζει την πραγματικότητα χωρίς να την αναπαράγει ή να ταυτίζεται μαζί της. Έτσι λοιπόν, αν και δεν μπορούμε να ανιχνεύσουμε την πλήρη αντιστοιχία του θεατρικού με τον πραγματικό κόσμο, μπορούμε να εντοπίσουμε την επιρροή που ο τελευταίος ασκεί στο δημιουργό. Η ελληνική θεατρική παραγωγή του αιώνα που πέρασε, έστρεψε το ενδιαφέρον της προς την ανάλυση του κοινωνικού περίγυρου, και αποτύπωσε την επίδρασή του στη διαμόρφωση των γυναικείων χαρακτήρων. Η επικείμενη εισήγηση αναγνωρίζει το δικαίωμα του κάθε καλλιτέχνη δημιουργού να σχετίζεται με τους χαρακτήρες του πέρα από τις δεσμεύσεις του φύλου. Επομένως, στο επίκεντρο της μελέτης μας τίθενται τα γυναικεία δραματικά πρόσωπα χωρίς να λαμβάνεται υπόψη, ως κριτήριο, το φύλο του συγγραφέα τους. Η παρούσα εργασία δεν αποβλέπει στη μελέτη του συνόλου της δραματουργίας του 20ού αιώνα. Προκειμένου όμως να αντιμετωπίσουμε το θέμα της εργασίας μας από μια διαχρονική σκοπιά, αντλήσαμε το υλικό θέτοντας τα ακόλουθα κριτήρια επιλογής των θεατρικών κειμένων: 1.Αντιπροσωπεύουν τις σημαντικότερες δραματουργικές τάσεις του 20ού αιώνα. Έτσι τα δραματικά κείμενα ανήκουν στην περιοχή του Θεάτρου των Ιδεών και του μεταπολεμικού θεάτρου.

21 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /21/ 2.Είναι έργα στα οποία τα γυναικεία πρόσωπα καταλαμβάνουν σημαντική θέση στη δράση και αποτελούν βασικό παράγοντα στην εξέλιξη της πλοκής. 3.Το δραματουργικό πλαίσιο είναι σύγχρονο με την εποχή τους για μπορέσουμε να προβούμε σε άμεσους παραλληλισμούς με την κοινωνική πραγματικότητα. Ειδικότερα, αντικείμενο της έρευνάς μας είναι οι ηρωίδες τωνακόλουθων θεατρικών έργων: Το μυστικό της κοντέσας Βαλέραινας του Γ. Ξενόπουλου. το Φιντανάκι του Π. Χορν, Αγγέλα του Γ. Σεβαστίκογλου, το Πανηγύρι του Δ. Κεχαΐδη, η Νίκη της Λ. Αναγνωστάκη, το Ματς του Γ. Μανιώτη, Οι Χρωματιστές γυναίκες του Β. Ζιώγα. Στόχος της εισήγησης αυτής είναι η παρουσίαση των στοιχείων που συγκροτούν την ταυτότητα των ηρωίδων των επιλεγμένων έργων. Ειδικότερα: η συστηματική ανάλυση και ερμηνεία των χαρακτηριστικών των γυναικείων προσώπων (χαρακτηριστικά γνωρίσματα, ιδιότητες, κοινωνική θέση, αξιακό υπόβαθρο), ο προσδιορισμός των αιτημάτων τους και της δράσης που αναλαμβάνουν για την εκπλήρωση τους, η διερεύνηση της σχέση τους με το ανδρικό φύλο και της πορείας τους προς τη χειραφέτηση, η συσχέτιση των γυναικείων προσώπων με την κοινωνική πραγματικότητα της χρονικής περιόδου συγγραφής του έργου, και η μελέτη των τάσεων της νεοελληνικής δραματουργίας που καθορίζουν την «όψη» και τη δράση των προσώπων αυτών. Επιπλέον στόχευση είναι η εξαγωγή συμπερασμάτων παρακολουθώντας τον τρόπο με οποίο δομείται η γυναικεία ταυτότητα μέσα από τη συγκριτική εξέταση των εν λόγω δραματικών κειμένων. Πιο συγκεκριμένα, θα εντοπιστεί αν υπάρχουν στοιχεία που παραμένουν διαχρονικά σταθερά ή αν μεταβάλλονται και πόσο και τι σημασία έχει αυτό για τη συνολική αποτίμηση της εικόνας της γυναίκας.

22 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /22/ ΑΝΑΣΥΝΘΕΤΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΔΙΑΝΟΗΣΗΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ( ) Βλαχοπάνος Γιώργος Υποψήφιος Διδάκτωρ Νέας Ελληνικής Φιλολογίας Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Στις 14 Απριλίου 1935 ήρθε να προστεθεί στη σωρεία των περιοδικών λόγου και τέχνης του 20ού αιώνα η «εβδομαδιαία φιλολογική, καλλιτεχνική και επιστημονική εφημερίς» Νεοελληνικά Γράμματα. Το νέο έντυπο, με διευθυντή τον Κώστα Ελευθερουδάκη και αρχισυντάκτη τον Κώστα Καρθαίο, κυκλοφόρησε σε σαράντα τέσσερα φύλλα, στο διάστημα από τις 14 Απριλίου 1935 μέχρι τις 9 Φεβρουαρίου Στη διάρκεια της πορείας τους τα Νεοελληνικά Γράμματα παρακολούθησαν με ενδιαφέρον τα διαδραματιζόμενα στην πνευματική ζωή της δεκαετίας του 1930 αλλά, παράλληλα, ενδιαφέρθηκαν και για την πολιτική επικαιρότητα της εποχής. Πιο συγκεκριμένα, στις σελίδες του περιοδικού φιλοξενήθηκαν, εκτός από άρθρα φιλολογικού ενδιαφέροντος, άρθρα και σχόλια με έντονο πολιτικό προβληματισμό, που στόχευαν στην αφύπνιση του ενδιαφέροντος της ελληνικής κοινής γνώμης γύρω από καίριας σημασίας ζητήματα, όπως για παράδειγμα η επέλαση του φασισμού στην Ευρώπη, ο δραστικός περιορισμός των πολιτικών και καλλιτεχνικών ελευθεριών, οι διώξεις και οι μαζικές απελάσεις διανοουμένων που χαρακτηρίζονταν ως εχθροί του ναζιστικού καθεστώτος κ.ά. Τα Νεοελληνικά Γράμματα, παράλληλα, δεν δίστασαν να ασκήσουν δριμεία κριτική και σε διάφορες προβληματικές εκφάνσεις του νεοελληνικού πολιτισμού, όπως το αναχρονιστικό σύστημα εκπαίδευσης, η ελλιπής παιδεία των Ελλήνων πολιτών, η συντηρητική στάση της Ακαδημίας κ.ά. Η μαχητική αυτή στάση των Νεοελληνικών Γραμμάτων σηματοδότησε την ιδεολογική σύγκλιση, που δεν έφτασε όμως ώς την ταύτιση, του εντύπου με τα

23 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /23/ περιοδικά της αριστερής μεσοπολεμικής διανόησης. Υιοθετώντας την άποψη του Γρηγορίου Ξενόπουλου ότι «το περιοδικό όλο είναι ο διευθυντής του η ψυχή του, το πνεύμα του, η ιδέα του, η γνώμη του, το γούστο του, το τακτ του, η περιωπή του,- [ ]» οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι η ιδεολογική αυτή σύγκλιση οφειλόταν κυρίως στον Κώστα Ελευθερουδάκη, τον διευθυντή του περιοδικού. Ο Ελευθερουδάκης, όντας δημιουργός του μεγαλύτερου εκδοτικού οίκου της δεκαετίας του 1930, δεν είχε στραμμένο το ενδιαφέρον του μόνο στην εκδοτική δραστηριότητα, αλλά ήταν και ένας επιχειρηματίας με δημόσια και κοινωνική λειτουργία. Η όλη πορεία του Ελευθερουδάκη τον οδήγησε από την πρώτη στιγμή σε ιδεολογική συμπόρευση με τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος προσπαθούσε να αναμορφώσει πολιτικά και κοινωνικά την Ελλάδα με κύριο άξονά του την πολιτική φιλοσοφία του φιλελευθερισμού. Το 1932, όμως, ο Ελευθερουδάκης παραχώρησε μια συνέντευξη στον Κωστή Μπαστιά, από την οποία προέκυπτε ότι ναι μεν είχε διαταραχθεί η σχέση του με τον βενιζελισμό, αλλά δεν είχε διαρραγεί. Πιο συγκεκριμένα, στη συνέντευξη αυτή ο αστός Ελευθερουδάκης αφενός αρνούνταν να ακολουθήσει τον στενό του φίλο Ελευθέριο Βενιζέλο στην σύμπλευσή του με την αντικομμουνιστική ρητορική και πρακτική, που είχαν υιοθετήσει οι ευρωπαϊκές αστικές κυβερνήσεις την εποχή εκείνη και αφετέρου εμφανιζόταν γοητευμένος από τις αρχές του μπολσεβικισμού. Στην ανακοίνωσή μου θα προσπαθήσω να αναδείξω τον σημαντικό ρόλο που έπαιξε το περιοδικό Νεοελληνικά Γράμματα στο σύνθετο μεσοπολεμικό διανοητικό πεδίο. Βασικό άξονα στο εγχείρημά μου θα αποτελέσει η εστίαση στην πολιτική ταυτότητα του περιοδικού.

24 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /24/ Μ. ΓΚΑΝΑΣ, Α. ΕΛΕΦΑΝΤΗΣ, Γ. ΑΤΖΑΚΑΣ: ΤΡΕΙΣ ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ ΤΟΥ ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. ΑΠΟ ΤΗ ΜΙΚΡΟΪΣΤΟΡΙΑ ΣΤΗ ΜΑΚΡΟΪΣΤΟΡΙΑ Βουτσά Αγγελική Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας Δ.Π.Θ. Η παρούσα ανακοίνωση αποτελεί κομμάτι της ερευνητικής εργασίας σχετικά με τα αυτοβιογραφικά κείμενα Μητριά πατρίδα (M. Γκανάς), Mimima memorialia. Η ιστορία του παππού μου (Α. Ελεφάντης), Διπλωμένα φτερά και Θολός βυθός (Γ. Ατζακάς). Σε αυτές τις αφηγήσεις, αν και με διαφορετικούς όρους στον κάθε συγγραφέα, αποτυπώνεται το οξύ τραύμα της υπερορίας, του εγκλεισμού και της απομόνωσης ως απότοκος της μετεμφυλιακής ιστορικής συγκυρίας. Παράλληλα, και τα τρία κείμενα είναι, εκτός από αναπαραστάσεις βιοτής, δείγμα σημαντικό της ιστορικής περιρρέουσας ατμόσφαιρας, όπου ο άνθρωπος αντιμάχεται την ιστορία, αλλά και διαμορφώνεται μέσα από αυτήν. Με άλλα λόγια, τα «εγώ» πάντα εμπλέκεται στο «εμείς» και η χαίνουσα προσωπική πληγή είναι εντέλει πληγή διαμπερής της Ιστορίας. Η έννοια της πατρίδας ως μητριάς και ξένης, η έννοια της «ταυτότητας» ή αλλιώς η αναζήτηση των εκδοχών του «εαυτού» των συγγραφέων, όπως αντανακλάται μέσα στα κείμενα, αλλά και το ερώτημα σε ποια πατρίδα τελικά στοχεύουν αυτοί, είναι σημαντικά πεδία στα οποία πρέπει να σταθεί ο ερευνητής. Επιπρόσθετα, επιχειρείται μια ειδολογική κατάταξη των έργων, προσεγγίζεται η ιστορική εποχή στην οποία αναφέρονται, αλλά και συνθέτονται αυτά, εξετάζονται οι βασικές έννοιες του «ξεριζωμού» και ο λαϊκός ιστός, ως φορέας των ιστορικών αλλαγών. Κυρίως, όμως, δίνεται έμφαση στην Ιστορία, όπως διαγράφεται σε ομόκεντρους κύκλους, στη μικρήτην ατομική- και στη μεγάλη, όπως βιώθηκε, διαβάστηκε, παραποιήθηκε, νοθεύτηκε και καταγράφτηκε.

25 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /25/ Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΟΥ ΣΤΑ ΟΡΑΜΑΤΙΚΑ ΚΕΊΜΕΝΑ ΤΗΣ ΠΡΩΙΜΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ Βρακοπούλου Ολυμπία Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Οι οπτασίες και τα οράματα αποτελούν μοτίβο γνωστό και αγαπητό σε όλους τους πολιτισμούς από την αρχαιότητα ακόμη και παίζουν σημαντικό ρόλο, ανάμεσα στις άλλες εκφάνσεις του πολιτισμού, στη γραμματεία, και κατά συνέπεια στη λογοτεχνία. Στην πρώιμη νεοελληνική γραμματεία συναντώνται πολλές αφηγήσεις οραμάτων ή οπτασιών, που υφίστανται είτε ως αυτόνομα κείμενα είτε ως σύντομες αφηγήσεις, ενσωματωμένες σε εκτενέστερα έργα, οι οποίες, όπως φαίνεται, υπήρξαν ιδιαίτερα δημοφιλείς στο κοινό της εποχής. Το περιεχόμενο των αφηγήσεων οραμάτων και οπτασιών έχει υπερκόσμια και εξωπραγματικά χαρακτηριστικά. Το όραμα και η οπτασία συνδέει το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον, παίζει κομβικό ρόλο στην πλοκή της ιστορίας και συγκεντρώνει ποικίλες και πολυσήμαντες λειτουργίες. Σε αυτό συμβάλλει η πλούσια εικονογραφία, τα εξωπραγματικά στοιχεία και η μεταφορά σε τόπους εκτός του απτού κόσμου με τρόπους θαυματουργικούς, στοιχεία που εξάπτουν διαχρονικά το ενδιαφέρον του αναγνώστη και του προκαλούν το θαυμασμό και την έκπληξη κατά την πρόσληψη των συγκεκριμένων κειμένων. Η ανακοίνωση με αφετηρία την αίσθηση του θαυμασμού και την περιέργεια, διερευνά τη διάσταση του φανταστικού στα κείμενα. Εντοπίζει και εξετάζει τα στοιχεία τα οποία συνθέτουν το φανταστικό, αποσαφηνίζει την ταυτότητά τους και τη σχέση τους με τη βυζαντινή παράδοση, καθώς επίσης και τη λανθάνουσα σύνδεση μεταξύ των φανταστικών στοιχείων και της ρητορικής της αυθεντίας.

26 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /26/ Η ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΣΚΥΘΩΝ ΣΤΗΝ ΙΠΠΟΚΡΑΤΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ Γαλανάκη Mαρία Υποψήφια Διδάκτωρ Κλασικής Φιλολογίας Δ.Π.Θ. Στο κείμενο Περὶ Ἀέρων, Ὑδάτων, Τόπων της Ιπποκρατικής Συλλογής, το οποίο αποτελεί την πρώτη παγκοσμίως πραγματεία που συνδυάζει την ιατρική με το κλίμα, την ανθρωπολογία και τη μετεωρολογία, ο συγγραφέας περιγράφει τον λαό των Σκυθών, που κατοικούσαν στη Βόρεια Ευρώπη. Η περιοχή στην οποία διέμεναν χαρακτηριζόταν από έντονο κρύο και υγρασία καθ όλη τη διάρκεια του χρόνου, κάτι που, με βάση την άποψη του συγγραφέα, ήταν η αιτία για την οποία ο λαός αυτός, με την ψυχρή και υγρή του ιδιοσυγκρασία, παρουσίαζε ομοιομορφία στα εξωτερικά χαρακτηριστικά, με ιδιαίτερο στοιχείο την πλαδαρότητα των σωμάτων και τη νωχελική διάθεση. Το κλίμα του τόπου τους προξενούσε, επίσης, μειωμένη γονιμότητα, η οποία οδηγούσε σε μεγάλο βαθμό τους άνδρες σε ανικανότητα. Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι τα κλιματικά χαρακτηριστικά διαμορφώνουν τόσο τη σωματική διάπλαση των λαών όσο και το ήθος τους και, επιπλέον, ότι τα έθιμα δημιουργούνται με στόχο να βελτιώνουν τις έμφυτες ιδιαιτερότητες, ωστόσο είναι δυνατό να επιδράσουν στην φυσική κατάσταση του ανθρώπου και να δημιουργήσουν καινούρια, εγγενή φυσικά χαρακτηριστικά. Ο ιπποκρατικός συγγραφέας καταλήγει στο συμπέρασμα ότι υπάρχει μια αμφίδρομη σχέση μεταξύ κλίματος, ήθους, εθίμου αλλά και ιατρικής. Η επίδραση του κλίματος στην υγεία και τη φυσική διαμόρφωση του ανθρώπου τονίζεται και στο ιπποκρατικό κείμενο Περὶ Διαίτης. Ο συγγραφέας του κειμένου αυτού αναπτύσσει, μεταξύ άλλων, τη θεωρία του για την ανάμειξη της φωτιάς και του νερού στο ανθρώπινο σώμα, η οποία δημιουργεί τη φρόνηση και την αφροσύνη της ψυχής. Η ισορροπία στην κράση των στοιχείων αυτών επιφέρει και την πνευματική και ψυχική ισορροπία, ενώ η

27 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /27/ άνιση κατανομή τους δημιουργεί προβλήματα στην υγεία. Η ανάμειξη της φωτιάς και του νερού στο ανθρώπινο σώμα επηρεάζεται από το περιβάλλον στο οποίο διαμένει ο άνθρωπος και καθορίζει την δίαιταν, τον τρόπο ζωής που πρέπει να ακολουθηθεί, προκειμένου να επανέλθει η ισορροπία στην ανάμειξη των στοιχείων και ο άνθρωπος να αποκαταστήσει τη σωματική και ψυχική του υγεία. Υπό αυτό το πρίσμα, η ανακοίνωσή μου θα αξιοποιήσει τις αναφορές που υπάρχουν στο έργο Περὶ Διαίτης για τους ανθρώπους που χαρακτηρίζονται από υγρή και ψυχρή φύση, με στόχο η πλήρης περιγραφή του λαού των Σκυθών να ιδωθεί ως παράδειγμα για τη σύνδεση του φυσικού περιβάλλοντος με τη σωματική και πνευματική κατάσταση του λαού αυτού. Στο πλαίσιο αυτό θα αναδειχθεί η ιδιαίτερη πολιτιστική ταυτότητα του έθνους των Σκυθών.

28 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /28/ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΩΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝ: Η ΣΕΙΡΑ «ΒΙΟΙ ΑΓΙΩΝ» ΤΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΗΛΕΚΤΡΑ ( ) Γανίδου Εύα Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Σκοπός της προτεινόμενης ανακοίνωσης είναι να παρουσιάσει τη σειρά «Βίοι Αγίων (Υπόγειες Διαδρομές)» των εκδόσεων Ηλέκτρα, η οποία κυκλοφόρησε από το 2005 ώς το 2008 και αποτελείται από δώδεκα συνολικά μυθοπλαστικές βιογραφίες νεοελλήνων καλλιτεχνικών δημιουργών. Όπως, μάλιστα, εξηγείται στα οπισθόφυλλα των βιβλίων «η σειρά Βίοι Αγίων (Υπόγειες Διαδρομές) αποτελείται από μονογραφίες, ή, άλλως, βιογραφικά δοκίμια για τους «καταραμένους» των γραμμάτων και των τεχνών, με ιδιαίτερο λογοτεχνικό και, παράλληλα, προσωπικό ύφος, που τα διαφοροποιεί από μια συνηθισμένη βιογραφία. Μέσα από ατμοσφαιρικές διηγήσεις αναβιώνουν μνήμες, περιγράφονται στιγμές και αποκαλύπτονται άγνωστες πτυχές της ζωής και του έργου ξεχωριστών δημιουργών». Αξίζει να σημειωθεί ότι οι βιογραφίες καλλιτεχνών συγκροτούν μια κατηγορία που απασχόλησε και απασχολεί σε αξιοπρόσεχτο βαθμό τους μελετητές του είδους της μυθιστορηματικής βιογραφίας. Ειδικότερα, οι προσωπικότητες των καλλιτεχνών και δη των λογοτεχνών, αποτέλεσαν ίσως από τις πλέον ελκυστικές περιπτώσεις για τους βιογράφους, οι οποίοι στα έργα αυτά καλούνται όχι μόνο να απεικονίσουν τα έργα και τις ημέρες του εκάστοτε λογοτέχνη, αλλά πολύ περισσότερο να εισέλθουν στα άδυτα του εσωτερικού του κόσμου ώστε να καταφέρουν να αναπαραστήσουν την καλλιτεχνική ανησυχία, το εσωτερικό δράμα και την αγωνία της προσωπικής δημιουργίας, ενώ ταυτόχρονα, βιογραφώντας ομοτέχνους τους, οι δημιουργοί έχουν την ευκαιρία να ενσωματώσουν στο έργο τους και τις δικές τους ιδέες γύρω από την τέχνη τους. Ως εκ τούτου, η συγκεκριμένη ανακοίνωση σκοπεύει, συστήνοντας την εν λόγω εκδοτική σειρά, να εστιάσει το ενδιαφέρον της ειδικότερα στις περιπτώσεις των

29 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /29/ βιογραφούμενων λογοτεχνών πεζογράφων και ποιητών, όπως η Μελισσάνθη, ο Μιχάλης Κατσαρός, ο Γιώργος Ιωάννου, ο Γεώργιος Βιζυηνός, ο Στρατής Δούκας, ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης και ο Περικλής Γιαννόπουλος, οι οποίοι βιογραφούνται από επτά διαφορετικούς συγγραφείς, τους Ηλία Καφάογλου, Δημήτρη Τσιμιτάκη, Έλενα Χουζούρη, Δημήτρη Παπαχρήστο, Κώστα Ακρίβο, Φίλιππο Φιλίππου και Κώστα Ξ. Γιαννόπουλο, αντίστοιχα. Η ανακοίνωση αυτή θα επιχειρήσει, λοιπόν, να αναδείξει τις βιογραφικές ταυτότητες των παραπάνω καλλιτεχνικών δημιουργών, παρακολουθώντας τις τάσεις και τις επιλογές των μυθοβιογράφων ως προς την αξιοποίηση και τη διαχείριση του υλικού, ενώ παράλληλα θα καταθέσει και τα συμπεράσματα που προκύπτουν από τη συνεξέταση αυτών των βιογραφικών πορτρέτων σε σχέση με την άσκηση του είδους της μυθιστορηματικής βιογραφίας στον ελληνικό χώρο κατά την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα.

30 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /30/ ΕΙΚΟΝΕΣ ΤΟΥ ΑΛΛΟΥ ΣΤΟ ΑΡΑΒΙΚΟΝ ΜΥΘΟΛΟΓΙΚΟΝ Γεωργιάδου Ζωή Υποψήφια Διδάκτωρ, Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας Δ.Π.Θ. Με τον όρο ταυτότητα εννοούμε το σύνολο των χαρακτηριστικών της συμπεριφοράς και της προσωπικότητας, που κάνουν το άτομο αναγνωρίσιμο ως μέλος μιας ομάδας. Η αναζήτηση της ταυτότητας και ο εντοπισμός της ετερότητας προϋποθέτουν τη σύγκριση, αφού οι ταυτότητες κατασκευάζονται μέσω της διαφορετικότητας. Η συλλογική ταυτότητα στηρίζεται στην αντίληψη του Εμείς σε αντιδιαστολή με τους Άλλους, τους ξένους. Πώς όμως ορίζεται η έννοια του Άλλου; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του; Το κύριο χαρακτηριστικό στις συλλογικές ταυτότητες είναι η ύπαρξη στερεοτύπων, δηλαδή πραγματικών ή υποθετικών χαρακτηριστικών, που διαθέτει κάθε ομάδα. Ως στοιχεία ενός λογοτεχνικού κειμένου τα στερεότυπα υπήρξαν πάντα γοητευτικά μοτίβα τόσο για τους συγγραφείς όσο και για το αναγνωστικό κοινό, ταυτόχρονα, όμως, προσήλκυσαν αρκετά νωρίς και το ενδιαφέρον των φιλολόγων και αποτέλεσαν αντικείμενο πολλών ερευνητικών ενασχολήσεων. Ο όρος Οριενταλισμός (ή ευρωπαϊκός Ανατολισμός) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά τον 18ο αιώνα για να περιγράψει την ενασχόληση των δυτικών τεχνών και όχι μόνο με τον ανατολικό πολιτισμό, όταν οι μεταφράσεις γνωστών έργων της Ανατολής αύξησαν το ενδιαφέρον και την περιέργεια του δυτικού κόσμου για την Εγγύς Ανατολή. Οι Χίλιες και Μία Νύχτες (Alf Layla wa-layla), ένα από τα μείζονα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, κρυστάλλωμα του αραβικού Μεσαίωνα και των αρχών των νεότερων χρόνων, είναι η πιο φημισμένη και επιτυχημένη συλλογή ιστοριών με παλαιότερη ανατολική, ινδοπερσική και αραβική προέλευση. Η ανατολική πορεία της συλλογής καλύπτει εννέα τουλάχιστον αιώνες. Η πρώτη απόπειρα γραπτής μεταφοράς της αραβικής διήγησης στη νεοελληνική γλώσσα

31 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /31/ εντοπίζεται στα χρόνια μεταξύ Βενετίας και Βιέννης. Στα γόνιμα αυτά σύνορα του λόγιου Ελληνισμού, σε κορυφαία χρόνια του Διαφωτισμού και από τον πρώτο μεγάλο εκδότη της νεότερης ιστορίας μας, τον Πολυζώη Λαμπανιτσιώτη, δημοσιεύεται σε δύο δόσεις ( και ) η πρώτη, μερική απόδοση της γαλλικής μετάφρασης του Antoine Galland (μέσω μιας από τις ιταλικές μεταφράσεις της), με τίτλο Αραβικόν Μυθολογικόν. Το Αραβικόν Μυθολογικόν προβάλλει στο ελληνικό κοινό μια ενδιαφέρουσα εικόνα του ανατολικού Άλλου ως προς το φύλο, τη θρησκεία, το έθνος, τη φυλή. Μελετώντας την εικόνα αυτή μέσα στη συλλογή, βλέπουμε να αναδύεται ένας κόσμος διαφορετικός από τον κόσμο πρόσληψης του έργου και δίνεται στον αναγνώστη η δυνατότητα να κατανοήσει την εικόνα που σχημάτιζε το ελληνικό κοινό του 18ου αιώνα για τον κόσμο της Ανατολής. Με τον τρόπο αυτό ανοίγεται σ εμάς ένας νέος κόσμος, που παρουσιάζει κοινά στοιχεία, αλλά και τεράστιες διαφορές από το δικό μας δυτικό(;) τρόπο σκέψης. Στο πλαίσιο της παρούσας ανακοίνωσης γίνεται καταγραφή της εικόνας του Άλλου ως μέλους μιας κατώτερης ή τερατώδους φυλής. Η εικόνα αυτή εμφανίζεται συχνά στο κείμενο και παίρνει διάφορες μορφές: του αράπη, του νάνου, του πυγμαίου.

32 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /32/ Η ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΚΛΑΣΣΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΩΝ ΧΡΟΝΩΝ: ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΩΝ ΟΡΦΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΡΜΗΤΙΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ. Γκινίδης Εμμανουήλ Υποψήφιος Διδάκτωρ, Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας Δ.Π.Θ. Οι ορφικές κοινότητες και η φιλοσοφία τους σχετικά με την επίτευξη της εσχατολογικής τους λύτρωσης είναι το αποτέλεσμα των κοινωνικοθρησκευτικών ζυμώσεων που έλαβαν χώρα στον κυρίως ελλαδικό χώρο κατά τους αιώνες 6 ο και 7 ο π.χ. Η μεγάλη και, συνάμα, ραγδαία γεωγραφική τους εξάπλωση φανερώνει τον τεράστιο αντίκτυπό τους σε όλα τα κοινωνικά στρώματα της εποχής, καθώς και την ευκολία πρόσληψης των ιδεών και της φιλοσοφίας τους, η οποία φαίνεται να αποτελεί, για τον άνθρωπο της ταραγμένης αυτής περιόδου, τη σημαντικότερη και αποτελεσματικότερη λύση για τη σωτηρία της ψυχής του. Προάγοντας έναν συγκεκριμένο τρόπο ζωής και υπακούοντας στις διαταγές μιας συγκεκριμένης τελετουργικής λατρείας, ο ορφισμός κατάφερε γρήγορα να καθιερωθεί ως μια από τις κυριότερες μορφές εσχατολογικής λατρείας του αρχαίου ελληνικού κόσμου, επηρεάζοντας, πέραν από τους μεγαλύτερους αρχαίους συγγραφείς, και άλλες θρησκείες της λεκάνης της νοτιοανατολικής Μεσογείου. Με λίγα λόγια, αποτελεί την πρώτη προσπάθεια στροφής της εσχατολογικής απάντησης της θρησκείας από το σύνολο στο άτομο, στροφή η οποία επιτυγχάνεται στα πλαίσια οργανωμένων κοινωνιών και όχι ατομικών πρακτικών. Η ίδια προσπάθεια φαίνεται επιχειρείται και στην περίπτωση των ερμητικών κοινωνιών, με τη διαφορά ότι, στην περίπτωση αυτή, οποιαδήποτε συμπεράσματα σχετικά με την οργάνωση και των τρόπο λειτουργίας τους απορρέουν περισσότερο από εικασίες παρά από αποδείξεις. Ο Ερμητισμός ως θρησκευτικό και, κυρίως, εσχατολογικό κίνημα, άνθισε και κορυφώθηκε στην ελληνορωμαϊκή Αίγυπτο σε μια εποχή κατά την οποία ο θρησκευτικός

33 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /33/ συγκριτισμός και οι ποικίλες θρησκευτικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ των διαφόρων θρησκειών του ελληνιστικού κόσμου βρίσκονταν στο ζενίθ τους. Όσον αφορά τις κοινότητες του κινήματος αυτού, αποδείξεις για την ύπαρξή τους μπορούν να βρεθούν, ως επί το πλείστον, στα πλαίσια των διδασκαλιών του Corpus Hermeticum παρά στις ανακαλύψεις των αρχαιολογικών ανασκαφών: τα ίδια τα κείμενα του Corpus φαίνεται να αποτελούν τα τελετουργικά εγχειρίδια μιας καλά οργανωμένης εσχατολογικής κοινότητας, της οποίας τα μέλη ανήκουν σε διάφορα κοινωνικά, οικονομικά, αλλά και θρησκευτικά στρώματα (όπως και στην περίπτωση των ορφικών κοινοτήτων), ενώ φαίνεται να έχουν άμεση σχέση, όσον αφορά τη σύσταση και την οργάνωσή τους, με τις γνωστικές κοινότητες της εποχής: εξάλλου η άμεση σχέση των δύο κινημάτων, του Ερμητισμού και του Γνωστικισμού, φαίνεται και από την παρουσία του ερμητικού Asclepius στη Γνωστική Βιβλιοθήκη του Nag Hammadi. Οι ομοιότητες που προκύπτουν μέσα από τη σύγκριση των ορφικών και των ερμητικών κοινοτήτων είναι εντυπωσιακές, όπως ακριβώς και οι διαφορές τους. Λαμβάνοντας υπόψη ότι ο Ερμητισμός είναι καθαρά γέννημα της θρησκευτικής μείξης της ελληνικής με την αιγυπτιακή θρησκεία, αντιλαμβανόμαστε το βαθμό επιρροής του από την ελληνική θρησκεία, τόσο στη φιλοσοφία όσο και στους δέκτες των μηνυμάτων που προσπαθεί να μεταδώσει. Τα δύο κινήματα αυτά, το καθένα για την εποχή του, αποτελούν τους κυριότερους φορείς εσχατολογικής λύτρωσης, κινούμενα παράλληλα με τα υπερισχύοντα θρησκευτικά ρεύματα, βαδίζοντας ανάμεσά τους και, παράλληλα, αποτελώντας ξεχωριστές οντότητες με δυσδιάκριτα όρια και έχοντας απήχηση στο σύνολο των θρησκευτικών κινημάτων της εποχής.

34 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /34/ Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΕΙΔΟΥΣ ΤΟΥ ΕΔΑΦΙΟΥ ΣΤΟΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΙΣΘΗΤΙΣΜΟ: ΜΙΑ ΠΡΑΓΜΑΤΩΣΗ ΤΟΥ ΣΤΟ ΆΣΜΑ ΑΣΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΕΠΙΣΚΟΠΟΠΟΥΛΟΥ (1900) Δάγλα Ειρήνη Υποψήφια διδάκτωρ Τμήμα Νεοελληνικών Σπουδών ΕΚΠΑ Εάν το λογοτεχνικό σύστημα προχωράει και τροποποιεί τις αρχές του δια μέσου της εξέλιξης / του μετασχηματισμού των ειδών του, τότε η χαρτογράφηση και μελέτη των ειδών ορίζει έναν εν πολλοίς μακροσκοπικό πλην ασφαλή δρόμο θέασης και πρόσληψης του λογοτεχνικού πεδίου, θεωρημένου τόσο συγχρονικά όσο και διαχρονικά. Ο ρόλος της διερεύνησης των ειδών στην μελέτη της εξέλιξης της λογοτεχνίας συνιστά εργαλείο απαραίτητο, όχι απλά για την μορφολογική περιγραφή του εκάστοτε παραδείγματος αλλά κυρίως για την ίδια την κατανόηση του νοήματος, την ερμηνεία και εν τέλει την αξιολόγησή του. Περαιτέρω, μια επαναπροσέγγιση κειμένων μέσα από το ανοικειωτικό πρίσμα και την φυσιογνωμία ενός είδους που εξ όσων γνωρίζουμε και παρά τον κατά την άποψή μας μεγάλο αριθμό των πραγματώσεών του, τόσο στην ελληνική όσο και στην ξενόγλωσση λογοτεχνία- δεν έχει αναγνωριστεί και προσδιοριστεί, όπως αυτό του «(βιβλικού) εδαφίου» (όρος που προτείνεται εδώ σε αντικατάσταση των όρων «verset», «πεζός στίχος», «στιχόμορφη παράγραφος», «παράγραφος»), είναι δυνατόν να εμβαθύνει την πρόσληψή τους και να οδηγήσει σε μια πιο ενσυνείδητη ιστορικά και ενεργητική μορφή ανάγνωσης, ιδίως εάν στον όρο «είδος» αναγνωρίσουμε περισσότερο έναν γενετικό τύπο [generic type] και όχι μια τάξη [class], και πάντως εάν η στόχευσή μας δεν είναι η ταξινόμηση, αλλά ο προσδιορισμός της/των ειδολογικών γραμμών διαμόρφωσης του παραδείγματος με στόχο την ερμηνεία.

35 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /35/ Στην προτεινόμενη ανακοίνωση ανιχνεύονται σημαίνοντα γνωρίσματα του εδαφίου, ενός είδους που σηματοδοτεί την συνάντηση και στο εξής συμπόρευση δύο διαμετρικά αντίθετων λογοτεχνικών παραδόσεων / ταυτοτήτων, και πιο συγκεκριμένα, της εβραϊκής στιχουργικής δόμησης και του ελληνιστικού ρητορικού λόγου, στον νεοελληνικό αισθητισμό και συγκεκριμένα στο Άσμα Ασμάτων (1900) του Νικόλαου Επισκοπόπουλου. Το κείμενο, εκτός του ότι συνιστά μια από τις πιο αξιόλογες, ενδιαφέρουσες και γόνιμες πραγματώσεις του είδους, επιλέγεται και επειδή στο πλαίσιο του νεοελληνικού αισθητισμού ( ) το εδάφιο μέσα από έναν μεγάλο αριθμό κειμένων (εμπνευσμένων ως επί το πλείστον από το φιλοσοφικό παράδειγμα του Nietzsche), αναζητά τους τρόπους μετατονισμού και μετασχηματισμού του στην νεότερή του εκδοχή, και επειδή το Άσμα Ασμάτων δεν ορίζει απλώς έναν ειδολογικά συνειδητό λόγο, αλλά ένα κείμενο που επιχειρεί να διευρύνει την δυναμική του είδους συσσωματώνοντας το ίδιο το αρχετυπικό του υπόστρωμα και μάλιστα δίνοντάς του τον δεσπόζοντα ρόλο στη σύνθεση. Τέλος, στο κείμενο του Επισκοπόπουλου όπως και σε πολλά από τα εδαφιακού χαρακτήρα κείμενα του αισθητισμού το βιβλικό εδάφιο συνδιαλέγεται με το κατά την άποψή μας παράγωγό του είδος, το πεζό ποίημα, σε βαθμό μάλιστα ώστε να καθίσταται σαφής και ο κυριότερος λόγος της απουσίας του εδαφίου από τον ειδολογικό χάρτη, που δεν είναι άλλος από την ίδια την φυσιογνωμία του είδους, την διττότητα, την ελαστικότητα, την διαλεκτικότητα και την κινητικότητά του: το εδάφιο αφενός παλινδρομώντας διαρκώς ανάμεσα στο κέντρο της λογοτεχνίας και την περιφέρεια αλλάζει τις παραμέτρους, το χαρακτήρα και τις σχέσεις του με γειτονικά του είδη, αφετέρου συναιρούμενο και διαλεγόμενο με αυτά παράγει νέες υβριδικές μορφές, νέες μορφικές και αισθητικές πραγματώσεις, με αποτέλεσμα άλλοτε να εμφανίζεται «αμιγές», συχνότερα όμως να διαπλέκεται με αυτά πολλαπλώς, θεωρητικά και πρακτικά, κυρίως δε είτε με το είδος του πεζού ποιήματος είτε με την μορφή του ελεύθερου στίχου.

36 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /36/ Η ΔΥΣΔΑΙΜΟΝΑ ΤΟΥ WILLIAM SHAKESPEARE ΚΑΙ Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΩΝ ΑΡΧΩΝ ΤΟΥ 20 ου ΑΙΩΝΑ: Η ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΟΥ ΟΘΕΛΛΟ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ ΘΕΟΤΟΚΗ (1915) Δαλπαναγιώτη Δήμητρα Υποψήφια Διδάκτωρ Τμήμα Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας Α.Π.Θ. Ποια είναι η διαλεκτική ανάμεσα στις διαπραγματεύσεις για τη γυναικεία ταυτότητα, από τη μία πλευρά, και τη λογοτεχνία, από την άλλη, και συγκεκριμένα τις ελληνικές μεταφράσεις των έργων του William Shakespeare; Τι είδους αλλαγές υφίστανται οι ταυτότητες των ηρωίδων του Βάρδου, όταν, μέσα από τη διαδικασία της μετάφρασης, περνούν τα σύνορα της ελληνικής γλώσσας και του πολιτισμού σε εποχές έντονων έμφυλων ζυμώσεων; Η συγκεκριμένη ανακοίνωση θα παρουσιάσει το παράδειγμα της οικειοποίησης της Δυσδαιμόνας του Shakespeare από τον Κωνσταντίνο Θεοτόκη το Πρόκειται για μία εποχή κατά την οποία παρατηρείται στην ελληνική κοινωνία η δράση αντιμαχόμενων δυνάμεων, κάθε μία από τις οποίες προέβαλε ένα διαφορετικό πρότυπο γυναικείας ταυτότητας και συμπεριφοράς. Ωστόσο, μέσα από αυτή τη σύγκρουση λόγων και προτύπων, και εν μέσω της προσπάθειας της κοινωνίας να ορίσει και να οριοθετήσει τις Ελληνίδες, δημιουργήθηκε πρόσφορο έδαφος για την σταδιακή έξοδό τους από την ιδιωτική στη δημόσια σφαίρα. Τους δόθηκε, έτσι, η δυνατότητα να βιώσουν μια πρωτόγνωρη αίσθηση ελευθερίας, αυτοέκφρασης και αφύπνισης της γυναικείας τους συνείδησης. Οι αντιφάσεις αυτές φαίνεται να έχουν εισχωρήσει στη μετάφραση του Θεοτόκη, καθώς η Δυσδαιμόνα του εμπλέκεται σε μία παρόμοια, παράδοξη κατάσταση ταυτόχρονης ελευθερίας και ανελευθερίας. Στην παρούσα ανακοίνωση πρώτα θα τοποθετήσω τη μετάφραση στο ιστορικό-πολιτικό και λογοτεχνικό της συγκείμενο σχετικά με τα έμφυλα

37 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /37/ ζητήματα στην Ελλάδα της αυγής του 20 ου αιώνα. Στη συνέχεια, θα αναφερθώ σε συγκεκριμένα παραδείγματα γλωσσικών επιλογών του Θεοτόκη, και θα κάνω σύγκριση με τις σύγχρονες με τη δική του μεταφράσεις. Στόχος της ανακοίνωσης είναι να δείξει πώς, επεμβαίνοντας στο σαιξπηρικό κείμενο, η μετάφρασή του, ενώ εντείνει την υποταγή της Δυσδαιμόνας στον Οθέλλο και το ρόλο της ως θύμα του, ταυτόχρονα της χαρίζει μία άνευ προηγουμένου επαναστατικότητα και παρρησία σε καίρια σημεία του έργου. Συνεπώς, στην ελληνική εκδοχή της Δυσδαιμόνας του Θεοτόκη εντοπίζουμε μία φιγούρα ομόλογη της Ελληνίδας των αρχών του 20 ου αιώνα: βιώνοντας, έστω και στιγμιαία, μία αίσθηση απελευθέρωσης και έντονης έκφρασης προσωπικής επιθυμίας εν μέσω της σύγκρουσης πατριαρχικών δυνάμεων και λόγων περί καθορισμού της ταυτότητάς της και ελέγχου της σεξουαλικότητάς της, φαίνεται να γνέφει προς τη δυνατότητα γυναικείου αυτοπροσδιορισμού που ανακύπτει ανάμεσα στις ρωγμές των πατριαρχικών δυνάμεων και ιδεολογιών.

38 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /38/ ΈΜΦΥΛΕΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ ΣΤΟ ΔΙΠΛΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΧΑΤΖΗ ΚΑΙ ΣΤΗ ΒΙΟΤΕΧΝΙΑ ΥΑΛΙΚΩΝ ΤΟΥ ΜΕΝΗ ΚΟΥΜΑΝΤΑΡΕΑ Δουγαλή Όλγα Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου Αντικείμενο της παρούσας ανακοίνωσης θα αποτελέσει η σχέση έμφυλης ταυτότητας και δυνάμεων εξουσίας στα μυθιστορήματα «Διπλό βιβλίο» (1975) του Δημήτρη Χατζή και «Βιοτεχνία Υαλικών» του Μένη Κουμενταρέα (1975). Οι αναπαραστάσεις της έμφυλης υποκειμενικότητας των δύο κεντρικών γυναικείων μορφών σε συγκεκριμένους χώρους, στον ιδιωτικό και στο δημόσιο, στον παραδοσιακό χώρο της υπαίθρου και στον αστικό της Αθήνας της μετεμφυλιακής Ελλάδας, εξετάζονται τόσο μέσα στις διαδικασίες κοινωνικοποίησης των υποκειμένων, στην οικογένεια, στην εργασία, στους κρατικούς θεσμούς ή στην πολιτική δράση όσο και στους τρόπους επιτέλεσης του φύλου και της σεξουαλικότητας, τη βιωμένη εμπειρία με το λόγο του σώματος, που αποκαλύπτουν κοινωνικές και πολιτισμικές πεποιθήσεις αλλά και την υποκειμενική διαφορά σχετικά με το φύλο. Στόχος, η ανίχνευση στη λογοτεχνική εξεικόνιση της θηλυκότητας του τρόπου που οι δυνάμεις εξουσίας ενεργούν πάνω στη δράση των υποκειμένων δημιουργώντας πειθαρχίες και έμφυλες εγγραφές πάνω στο σώμα, καθώς και ο εντοπισμός της κυρίαρχης νομιμοποιημένης πατριαρχικής ιδεολογίας, η οποία δομείται πάνω στη λογική των αντιθετικών νοημάτων. Στην ύπαρξη των δύο πόλων, εκ των οποίων ο πρώτος διαθέτει θετικά και ο δεύτερος αρνητικά χαρακτηριστικά, αναγνωρίζεται η έμφυλα ιεραρχημένη θέση του υποκειμένου. Η επιτέλεση της έμφυλης ταυτότητας ως αποτέλεσμα δυνάμεων εξουσίας διερευνάται σε δύο επίπεδα: αφενός, στη διαπλοκή του συστήματος σεξουαλικότητας του υποκειμένου με τρία συστήματα σχέσεων δύναμης συγγένειας, ιδεολογίας και οικονομίας, που αφορούν στη διασταυρούμενη με

39 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /39/ άλλες ταξικές ή ιδεολογικές συμπεριφορές εξουσίας λειτουργική θέση των δύο γυναικών, η οποία, με τη σειρά της, αξιολογείται από μια πολιτισμικά καθορισμένη κανονικότητα, αφετέρου, στις εκφάνσεις της κυρίαρχης λογοκεντρικής αντίληψης που τοποθετεί τη γυναίκα στη θέση του μειονοτικού πόλου. Τέλος στην προσπάθεια μιας διαφορετικής ανάγνωσης της έμφυλης ταυτότητας μέσα στο κείμενο θα αναζητηθεί σύμφωνα με τις βασικές αρχές της αποδομητικής κριτικής της λογοτεχνίας ο τρόπος, με τον οποίο το ίδιο το λογοτεχνικό κείμενο αποδιαρθρώνει το διπολικό σύστημα ιεράρχησης και αξιολόγησης του φύλου. Πρόκειται για το χώρο ανάμεσα στους δύο πόλους των αντιθετικών νοημάτων όπου εντοπίζονται αντιφάσεις, κενά ή συμπληρώματα των εννοιών τα οποία αποδυναμώνουν τα επιχειρήματα των ιεραρχικών δομών.

40 Ταυτότητες, Γλώσσα & Λογοτεχνία /40/ Η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΘΡΑΚΙΩΤΙΚΟΥ ΙΔΙΩΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ: ΕΦΑΡΜΟΖΟΝΤΑΣ ΕΝΑ ΗΜΕΡΗΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΣΕ ΔΥΟ ΤΑΞΕΙΣ ΤΟΥ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟΥ Δούρου Χρυσούλα Υποψήφια Διδάκτορας Γλωσσολογίας Δ.Π.Θ Τα ιδιώματα, όπως και οι διάλεκτοι, αποτελούν ζωντανές όψεις της ελληνικής γλώσσας αλλά και μέσο έκφρασης, προβολής, δείκτη συλλογικής ταυτότητας, έναν ξεχωριστό τρόπο αντίληψης και περιγραφής της πραγματικότητας (Μήτσης 1996). Παρ όλα αυτά, ενώ το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών προάγει την επικοινωνιακή χρήση της γλώσσας και τον γραμματισμό στο νηπιαγωγείο (Υπουργική Απόφαση Γ2/21072β - ΦΕΚ 304/τ. Β / ), η διδασκαλία των ιδιωμάτων απουσιάζει από το ελληνικό σχολείο (Δούρου, 2014 Τσιπλάκου & Χατζηιωάννου, 2010). Η παρούσα έρευνα θέτει ως πρωταρχικό στόχο τον σχεδιασμό ενός προγράμματος διδασκαλίας του θρακιώτικου γλωσσικού ιδιώματος καθώς και της συνδυαστικής διδασκαλίας του με την Κοινή Νεοελληνική. Σε ένα δεύτερο επίπεδο τίθεται η εφαρμογή του στην προσχολική εκπαίδευση επιδιώκοντας να κατανοήσουν οι μαθητές την ετερογένεια που υπάρχει στη γλώσσα καθώς και τη διαφορετικότητα στη χρήση της. Στην έρευνα συμμετείχαν 28 μαθητές του 2/θέσιου Νηπιαγωγείου της Μαΐστρου στον νομό Έβρο, πιο συγκεκριμένα 10 μαθητές από το κλασικό τμήμα και 18 από το ολοήμερο. Στην πρώτη φάση, την πιλοτική, οι μαθητές του κλασικού τμήματος εκτέθηκαν σε μια αυτοσχέδια προφορική αφήγηση από τις νηπιαγωγούς σε νεοελληνικό λόγο (παραμύθι), στην οποία εντάχθηκε και ένα παραδοσιακό τραγούδι σε ιδιωματικό, επίσης, λόγο. Στη συνέχεια, οι μαθητές, αφού άκουσαν τις θρακιώτικες ιδιωματικές λέξεις του τραγουδιού, κλήθηκαν να ανακαλέσουν τις αντίστοιχες στην Κοινή Νεοελληνική. Οι εκπαιδευτικοί κάνοντας χρήση πολυτροπικού κειμένου οδήγησαν τους μαθητές στη δημιουργία υποθέσεων με τη χρήση ερωτήσεων