ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ Π Τ Υ Χ Ι Α Κ Η Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α ΘΕΜΑ : «ΝΕΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΟ ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ. ΔΑΝΕΙΣΜΟΣ ΜΙΣΘΩΤΟΥ ΥΠΑΛΛΗΛΟΥ. ΙΔΙΩΤΙΚΑ ΓΡΑΦΕΙΑ ΕΥΡΕΣΕΩΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ» ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ Μαχαιρίδου Φανή ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Σιμιτσής Κωνσταντίνος

2

3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην εργασία που έχει ο αναγνώστης στα χέρια του ξετυλίγεται ο προβληματισμός σχετικά με τις υπάρχουσες διατάξεις, που αφορούν νέες μορφές συμβάσεων εργασίας, με πιο λεπτομερή αναφορά στη σύμβαση δανεισμού μισθωτού υπαλλήλου και ποια η σχέση της συγκεκριμένης σύμβασης με τα ιδιωτικά γραφεία ευρέσεως εργασίας. Η εργασία μου αποτελείται από τέσσερα κεφάλαια, την εισαγωγή, ορισμένες, χρήσιμες για την καλύτερη κατανόηση της εργασίας, συντομογραφίες και τη σχετική βιβλιογραφία. Η εισαγωγή της διπλωματικής μου εργασίας, που δίνει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να έχει μία συνολική και σύντομη ιδέα για το τι πρόκειται να διαβάσει στην εργασία αυτή. Έπειτα, αναπτύσσω τις συντομογραφίες που θα συναντήσει ο αναγνώστης συχνά στο κείμενο. Στο πρώτο κεφάλαιο παραθέτω τη σημερινή οικονομική πραγματικότητα της χώρας μας, σε σχέση με τις συναλλακτικές σχέσεις στον εργασιακό χώρο. Αναφέρω την αυξημένη επιρροή της τεχνολογικής ανάπτυξης, των σημαντικών εξελίξεων στις εμπορικές συναλλαγές και την εμφάνιση νέων ανθρώπινων δραστηριοτήτων, στο συμβατικό δίκαιο. Επίσης, εξετάζω κατά πόσο οι νέες αυτές αλλαγές στο συμβατικό δίκαιο είναι θετικές, για ποιους και γιατί. Στο δεύτερο κεφάλαιο μιλάω για μια πιο συγκεκριμένη μορφή σύμβασης, την εξαρτημένη εργασία. Αναλύω την έννοια της ατομικής σχέσης εργασίας, σύμβαση εργασίας, σύμβαση εξαρτημένης εργασίας και ποια είναι τα κρίσιμα κριτήρια για να θεωρηθεί μία σύμβαση εξαρτημένη. Στο τρίτο κεφάλαιο αναλύω με λεπτομέρειες όλους τους νόμους και τα στοιχεία που αφορούν τη σύμβαση δανεισμού μισθωτού υπαλλήλου. Ξεκινάω με μία σύντομη αναφορά στην εξαρτημένη εργασία, μιας και ο δανεισμός μισθωτού είναι ένα από τα είδη της. Έπειτα, παραθέτω την ακριβή έννοια του όρου της σύμβασης αυτής, καθώς και κάποιες λεπτομέρειες σχετικά με την πραγματοποίηση της. 3

4 Επίσης, αναφέρω και αναλύω τα είδη του δανεισμού, που είναι ο γνήσιος και ο μη γνήσιος δανεισμός, όπως και άλλα σημαντικά στοιχεία της σύμβασης, όπως η καταβολή του μισθού, οι όροι εργασίας που αποτελούν τη σύμβαση, ο ορισμός, η σύσταση και οι αξιώσεις του εργοδότη, αλλά και του μισθωτού και κάποιες από τις πολλές περιπτώσεις δανεισμού. Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζω το πρόβλημα της εύρεσης εργασίας και το ρόλο που διαδραματίζουν σ αυτό τα ιδιωτικά γραφεία ευρέσεως εργασίας και του ΟΑΕΔ. Ακόμη, αναλύω τη διαδικασία προσλήψεως μέσω αυτών των γραφείων και παραθέτω κάποια υποδείγματα συμπληρωματικών εγγράφων σχετικά μ αυτό. Τέλος, παρατίθεται η βιβλιογραφία που χρησιμοποιήθηκε για την εκπόνηση της εργασίας. 4

5 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΚ Αστικός Κώδικας ΑΠ Άρειος Πάγος Άρθρ. άρθρο, άρθρα ΑρχΝ Αρχείο Νομολογίας Β.δ Βασιλικό Διάταγμα Δ.Ε.Ν Δελτίο Εργατικής Νομοθεσίας ΕΕΔ Επιθεώρηση Εργατικού Δικαίου Εφ. Εφετείο Ν. νόμος Ν.δ Νομοθετικό Διάταγμα Π Πρωτοδικείο Παρ. Παράγραφος Π.δ Προεδρικό Διάταγμα 5

6 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ. 5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Γενικά 6 Ι) Συμβατικό δίκαιο και συμβατική ελευθερία.. 7 ΙΙ) Η συμβατική ελευθερία ως μέσο προσαρμογής στην οικονομική εξέλιξη..8-9 ΙΙΙ) Το ζήτημα των ορίων της συμβατικής ελευθερίας 9-11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Γενικά Ι) Η παροχή εξαρτημένης εργασίας ΙΙ) Κριτήρια κρίσιμα για τον προσδιορισμό της εξαρτημένης εργασίας, σύμφωνα με τη θεωρία της προσωπικής εξάρτησης ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΔΑΝΕΙΣΜΟΣ ΜΙΣΘΩΤΟΥ Γενικά Ι) Σύμβαση δανεισμού μισθωτού α) Έννοια β) Γνήσιος και μη γνήσιος δανεισμός ΙΙ) Η καταβολή του μισθού Όροι εργασίας της σύμβασης ΙΙΙ) Το διευθυντικό δικαίωμα στη σύμβαση δανεισμού

7 ΙV) Μεταβολή του προσώπου του εργοδότου V) Περιπτώσεις δανεισμού.. 29 VI) Αξιώσεις του εργοδότη α) Αξίωση για αυτοπρόσωπη παροχή εργασίας β) Αξίωση παροχής της εργασίας με επιμέλεια γ) Αξιώσεις από τη μη τήρηση της υποχρέωσης πίστης του μισθωτού δ) Αξιώσεις από την ανυπακοή του μισθωτού στις οδηγίες ε) Αξιώσεις από την πρόωρη ή απροειδοποίητη λύση της εργασιακής σύμβασης από το μισθωτό ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΙΔΙΩΤΙΚΑ ΓΡΑΦΕΙΑ ΕΥΡΕΣΕΩΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Ι) Το πρόβλημα της εύρεσης εργασίας. Η απαγόρευση της ιδιωτικής μεσολάβησης ΙΙ) Η απαγόρευση της μεσιτείας εργασίας. Η κρατική μεσολάβηση. Οργανισμός Εργατικού Δυναμικού (Ο.Α.Ε.Δ)...39 ΙΙΙ) Διαδικασία προσλήψεως μέσω Γ.Ε.Ε ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 2

8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΓΕΝΙΚΑ Οι τεράστιες πρόοδοι και οι κοσμολογικές εξελίξεις που συντελέσθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες στην τεχνολογία και συνακόλουθα στις διεθνείς εμπορικές συναλλαγές, καθώς και η συνεχής εμφάνιση νέων μορφών ανάπτυξης της ανθρώπινης δραστηριότητας, δεν ήταν δυνατόν να μείνουν χωρίς αντίκτυπο στο ιδιωτικό (αστικό και εμπορικό) και ιδιαίτερα στο δίκαιο των συμβάσεων (ή συμβατικό δίκαιο). Η σύγχρονη δυναμική οικονομία κατά την αδιάκοπη αναζήτηση νέων μεθόδων διάθεσης των προϊόντων της τεχνολογίας, επέκτασης των τραπεζικών δραστηριοτήτων και διείσδυσης σε νέες αγορές διαπλάσσει νέες μορφές συμβάσεων, οι οποίες ούτε στο νόμο ρυθμίζονται ρητά ούτε στα παραδοσιακά σχήματα συμβάσεων ανταποκρίνονται εντελώς. Αυτό το «αυτοφυές» δίκαιο της οικονομίας θέτει συχνά τους νομικούς μπροστά σε δυσεπίλυτα προβλήματα. Από την άλλη πλευρά όμως αφήνει να διαφανούν μερικά από τα θέλγητρα της επιστήμης του ιδιωτικού δικαίου, αφού την αναγκάζει να βρίσκεται σε συνεχή επαφή με την κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα και να αφουγκράζεται τους παλμούς της συναλλακτικής ζωής. Ειδικότερα, το καθήκον του νομικού στο σημείο αυτό έγκειται αφενός στην αναζήτηση και ανεύρεση των αρχών και κανόνων, στους οποίους θα υπαχθούν οι νέες μορφές συμβάσεων, και αφετέρου στην κατά το δυνατόν οργανική ένταξη των νέων αυτών συμβατικών τύπων στο σύστημα του δικαίου. 6

9 ΔΙΚΑΙΟ. Α) ΝΕΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ. ΤΟ ΣΥΜΒΑΤΙΚΟ Ι) ΣΥΜΒΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Η τεχνολογική ανάπτυξη και η ολοένα εντεινόμενη διεθνοποίηση των συναλλαγών συντέλεσαν τις τελευταίες δεκαετίες στη γέννηση και ταχεία διάδοση νέων, μέχρι τώρα λίγο πολύ άγνωστων, μορφών συμβάσεων σε διάφορους τομείς της οικονομίας, από τον τομέα των χρηματοδοτήσεων και των επενδύσεων μέχρι την πληροφορική ή την οργάνωση της διοίκησης και λειτουργίας των επιχειρήσεων. Αποτελεί σήμερα κοινή διαπίστωση ότι υπάρχει σημαντική απόσταση μεταξύ των κανόνων δικαίου, που θέτει ο νομοθέτης στη διάθεση των συμβαλλομένων για τη ρύθμιση των συμβατικών τους σχέσεων, και των ειδικότερων αναγκών που παρουσιάζονται στη συμβατική πραγματικότητα της οικονομίας. Κατ αρχήν, είναι περιορισμένος ο αριθμός των συμβατικών τύπων, οι οποίοι ρυθμίζονται ρητά στον αστικό κώδικα, στον εμπορικό νόμο ή στον σχεδιαζόμενο εμπορικό κώδικα. Παρολ αυτά, και όπου υπάρχει εκτενής νομοθετική ρύθμιση ως προς έναν ορισμένο συμβατικό τύπο, ο νομοθέτης περιορίζεται κατ ανάγκη στη σύλληψη μόνο της βασικής μορφής, με την οποία εμφανίζεται η ρυθμιζόμενη σύμβαση στις συναλλαγές. Οι υπαγορευμένες από την κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα «παραλλαγές» των ρυθμισμένων συμβατικών τύπων προϋποθέτουν ιδιαίτερη αντιμετώπιση για τον προσδιορισμό του ρυθμιστικού τους πλαισίου. Ακόμα, είναι χαρακτηριστικό ότι ο νομοθέτης ρυθμίζει ενιαία έναν ορισμένο συμβατικό τύπο, χωρίς να γίνονται διαφοροποιήσεις είτε ανάλογα με τις τεχνικές ή οικονομικές δυνατότητες των συμβαλλομένων είτε ανάλογα με το μέγεθος, την ιδιομορφία ή την οικονομική σημασία της συμβατικής παροχής. 7

10 ΙΙ) Η ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΩΣ ΜΕΣΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ Η ατελής ή η σχηματική ρύθμιση του συμβατικού δικαίου στο νόμο μπορεί εν μέρει να εξηγηθεί με τη φυσική αδυναμία του νομοθέτη να ανταποκρίνεται κάθε φορά με την απαιτούμενη ταχύτητα και ευελιξία στις δυναμικές εξελίξεις της οικονομίας, η οποία είναι αναγκασμένη να ακολουθεί την ταχύτητα της τεχνολογικής προόδου και να προσαρμόζεται στις ολοένα νέες και αυξημένες ανάγκες των συναλλασσομένων. Στην κάλυψη του κενού, που αφήνουν οι επιμέρους νομοθετικές ρυθμίσεις, νομιμοποιούνται οι ίδιοι οι συναλλασσόμενοι στο πλαίσιο της αρχής της ελευθερίας των συμβάσεων. Η ελεύθερη διαμόρφωση του περιεχομένου των συμβάσεων καθιστά δυνατή, αφενός τη σύμμειξη ή τη συγχώνευση στοιχείων από διάφορες ρυθμισμένες συμβάσεις σε μια νέα ενότητα, αφετέρου την ανανέωση και την προσαρμογή των ήδη ρυθμισμένων συμβατικών τύπων στις νέες οικονομικές και τεχνολογικές συνθήκες. Στο μέτρο αυτό η αρχή της αυτονομίας της ιδιωτικής βούλησης λειτουργεί ως υποκατάστατο της δύσκαμπτης νομοθετικής διαδικασίας, θέτοντας σε κίνηση έναν μηχανισμό αέναης και δημιουργικής ανανέωσης. Όσο και αν οι θέσεις αυτές φαίνονται εκ πρώτης όψεως γνωστές, δεν πρέπει να θεωρούνται ως αυτονόητες, δεδομένου ότι ιδιαίτερα τις τελευταίες δεκαετίες η αρχή της ελευθερίας των συμβάσεων έχει γίνει επανειλημμένα αντικείμενο κριτικής. Η κριτική επικεντρώνεται κυρίως στο ερώτημα των ορίων της συμβατικής ελευθερίας. Αν και το ζήτημα αυτό εξακολουθεί και θα εξακολουθεί να παραμένει ανοικτό, η αντιμετώπιση του πρέπει πάντα να γίνεται, λαμβανομένης υπόψη και της θετικής συμβολής της συμβατικής ελευθερίας στην ανανέωση και προσαρμογή των ισχυόντων συμβατικών θεσμών στις συναλλακτικές ανάγκες. Η προσαρμοστική αυτή διαδικασία ενισχύεται άλλωστε και από τον ίδιο το νομοθέτη. Η προσφυγή της κωδικοποιημένης νομοθεσίας σε αφηρημένες έννοιες ή εν μέρει σε σχηματικές ρυθμίσεις μπορεί κατ αρχάς να δημιουργεί την εντύπωση ότι η 8

11 σύμβαση με τον τσαγκάρη της γειτονιάς διέπεται από το ίδιο κανονιστικό πλαίσιο, με το οποίο αντιμετωπίζονται και οι συμβάσεις κατασκευής μιας οικοδομής ή ενός μεγάλου τεχνικού έργου. Εντούτοις, οι ελαστικές έννοιες δίνουν τη δυνατότητα τόσο στους συναλλασσομένους όσο και στον εφαρμοστή του δικαίου, να προσαρμόζουν το περιεχόμενο της νομοθετικής ρύθμισης στις εκάστοτε οικονομικές και κοινωνικές ανάγκες. Υπό το πρίσμα αυτό δε θεωρείται αναγκαίως ως μειονέκτημα ή ατέλεια η ελαστικότητα της νομοθετικής ρύθμισης στο συμβατικό και γενικότερα στο ιδιωτικό δίκαιο. ΙΙΙ) ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΟΡΙΩΝ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ. Η δημιουργία νέων συμβατικών μορφών, χαρακτηριστικά παραδείγματα των οποίων αποτελούν οι συμβάσεις που αναλύονται στο παρόν έργο, αποτελεί κατ αρχήν θετική εκδήλωση της οικονομικής και συναλλακτικής ευελιξίας. Από την άλλη πλευρά όμως πρέπει να ομολογηθεί ότι η δημιουργία νέων συμβατικών τύπων συνδέεται με σοβαρά ρυθμιστικά και λειτουργικά προβλήματα, τα οποία γίνονται αντιληπτά το αργότερο στις περιπτώσεις παθολογικής εξέλιξης της ενοχής. Από άποψη πρακτική, η έλλειψη νομοθετικώς ή έστω νομολογιακώς κατοχυρωμένων ρυθμίσεων αποτελεί κυρίως πηγή ανασφάλειας και αβεβαιότητας για τους συναλλασσομένους. Η αντιμετώπιση όλων των αναφυόμενων ζητημάτων θα ήταν βέβαια δυνατή με εκ των προτέρων διαπραγμάτευση και συμφωνία των συμβαλλομένων. Κάτι τέτοιο θα συνέβαλε μεν στην άμβλυνση της ανασφάλειας, θα συνεπαγόταν όμως σημαντικό οικονομικό κόστος, το οποίο επενεργεί ως ανασταλτικός παράγοντας στην προθυμία των μερών να μεριμνήσουν για τη λεπτομερή ρύθμιση όλων των επιμέρους ζητημάτων της σύμβασης. Ως μόνη διέξοδος απομένει η προσφυγή σε τυποποιημένους συμβατικούς όρους, τους οποίους διατυπώνει συνήθως η οικονομικώς ισχυρότερη πλευρά. Το γεγονός αυτό συχνά δημιουργεί κίνδυνο καταχρήσεων σε βάρος του άλλου συμβαλλομένου, 9

12 ο οποίος, είτε από λόγους ανάγκης είτε για λόγους ταχύτητας και ορθολογισμού, αποδέχεται πολλές φορές παρά τη θέλησή του τους προσυνταγμένους όρουςτου αντισυμβαλλομένου του. Η γενική αυτή σκιαγράφηση των προβλημάτων, που δημιουργούνται με την εμφάνιση άγνωστων μέχρι τώρα ή μη ρυθμισμένων συμβάσεων, καθιστά φανερή την αναγκαιότητα επιλογής ή διατύπωσης κανόνων για τη ρύθμιση τους. Η εύρεση ενός ρυθμιστικού πλαισίου επιτελεί πολλαπλές πρακτικές λειτουργίες. Κατ αρχήν, παρέχεται στους συναλλασσομένους ένα πρότυπο, με βάση το οποίο μπορούν να διαμορφώνουν το περιεχόμενο της συμβατικής τους σχέσης. Επίσης, ενισχύεται η διαφάνεια και η ασφάλεια των συναλλαγών. Τέλος, διευκολύνεται η επίλυση προβλημάτων ερμηνείας της σύμβασης και κυρίως της ερμηνευτικής κάλυψης των κενών της, με βάση το περιεχόμενο και τις αξιολογικές αρχές, που εκφράζονται στους κανόνες δικαίου που τη ρυθμίζουν. Η επίκληση μόνο της αρχής της συμβατικής ελευθερίας δεν αρκεί για την ικανοποιητική αντιμετώπιση των ζητημάτων που ανακύπτουν στο πλαίσιο κατάρτισης, εκτέλεσης, εξέλιξης και λύσης μιας μη ρυθμισμένης σύμβασης. Όταν ιδίως γίνεται χρήση τυποποιημένων συμβατικών όρων, είναι ιδιαίτερα επιτακτική η ανάγκη προστασίας των συναλλασσομένων από φαινόμενα άμετρης ή καταχρηστικής άσκησης της συμβατικής ελευθερίας. Η ύπαρξη ενός ρυθμιστικού πλαισίου συμβάλλει στην αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση του προβλήματος αυτού. Με βάση τις αρχές που εκφράζουν οι διέποντες τη σύμβαση κανόνες δικαίου, είναι δυνατός ο έλεγχος των συμβατικών εκείνων ρυθμίσεων, οι οποίες είτε παρουσιάζουν σημαντικές αποκλίσεις από τους ισχύοντες κανόνες, είτε καλύπτουν κενά του ισχύοντος δικαίου σ ένα συγκεκριμένο ζήτημα. Έτσι ένα σύστημα κανόνων μπορεί να λειτουργήσει, έστω και αν έχει ενδοτικό χαρακτήρα, ως μέσον οριοθέτησης της ελευθερίας των μερών στη διαμόρφωση του περιεχομένου της συμβατικής τους σχέσης. Οι διαπιστώσεις αυτές φανερώνουν λοιπόν ένα παλιό πρόβλημα του συμβατικού και γενικότερα του αστικού δικαίου : το πρόβλημα των αρχών και κριτηρίων, βάσει των οποίων θα γίνει η επιλογή ή η διατύπωση των κανόνων για τη ρύθμιση συμβατικών μορφών, οι οποίες είναι δημιούργημα της συναλλακτικής πρακτικής και των οποίων δεν είναι δυνατή η χωρίς άλλο 10

13 υπαγωγή σε κάποιον από τους ρυθμισμένους στο νόμο συμβατικούς τύπους. Στη διαδικασία επιλογής και προσδιορισμού των αρχών και κριτηρίων αυτών σημαντική είναι η ανάγκη παράλληλης ικανοποίησης από το δίκαιο δύο πολύ σημαντικών στόχων : της προαγωγής και επιβοήθησης της επιχειρηματικής δραστηριότητας και της προστασίας των συναλλασσομένων από φαινόμενα εκμετάλλευσης, κατά τρόπο ώστε να ικανοποιείται η ιδέα τόσο της εξισωτικής όσο και της διανεμητικής δικαιοσύνης. 11

14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΓΕΝΙΚΑ Ανάμεσα στις διάφορες μορφές από έννομες σχέσεις, που ρυθμίζει το εργατικό δίκαιο, εντελώς κεντρική θέση κατέχει η «ατομική σχέση εργασίας». Ατομική σχέση εργασίας είναι η έννομη σχέση που συνδέει δύο πρόσωπα, από τα οποία το ένα (ο μισθωτός) υποχρεώνεται να παρέχει με αντάλλαγμα ορισμένη αμοιβή στο άλλο (εργοδότης) την εργασία του σε κατάσταση εξάρτησης απέναντι στον τελευταίο. Έτσι, η σημασία της ατομικής σχέσης εργασίας στο εργατικό δίκαιο έγκειται κατά πρώτο λόγο στο ότι από αυτήν πηγάζουν και σ αυτήν στηρίζονται τα αμοιβαία δικαιώματα ανάμεσα στο μισθωτό και τον εργοδότη και οι αντίστοιχες υποχρεώσεις τους. Αλλά και πέρα απ αυτό, με τη σύσταση και τη λήξη της ατομικής σχέσης εργασίας συνδέεται βασικά η απόκτηση και η απώλεια της ιδιότητας του μισθωτού, από την οποία εξαρτάται η γένεση και των υπόλοιπων έννομων σχέσεων που ρυθμίζονται από το εργατικό δίκαιο. Η γενική θεώρηση της ατομικής σχέσης εργασίας επιβάλλει κατά πρώτο λόγο κάποια αντικειμενικά μορφολογικά στοιχεία που τη συνθέτουν. Και είναι τα στοιχεία αυτά οι ανταλλασσόμενες παροχές : η παροχή εργασίας και ειδικότερα η φύση της εργασίας αυτής ως «εξαρτημένη» από τη μια μεριά, και η αμοιβή της εργασίας από την άλλη. Το θεμελιώδες, όμως, μορφολογικό στοιχείο της ατομικής σχέσης εργασίας είναι η παροχή εργασίας από το μισθωτό και μάλιστα σε κατάσταση εξάρτησης απέναντι στον εργοδότη, δηλ. εξαρτημένης εργασίας. 1 1 Ιωάννης Δ. Κουκιάδης, «Εργατικό Δίκαιο, Ατομικές Εργασιακές Σχέσεις», Εκδόσεις Σακκουλα, Θεσσαλονίκη 1995, σελ

15 Μολονότι η έννοια της εξαρτημένης εργασίας είναι σημαντική για όλο το εργατικό δίκαιο, αφού αποτελεί προϋπόθεση εφαρμογής του, εντούτοις η επιστήμη δεν έχει κατορθώσει να βρει ασφαλή κριτήρια για τον προσδιορισμό της και τη διάκριση, έτσι της σύμβασης εξαρτημένης από τις συγγενείς συμβάσεις. Την έννοια της εξαρτημένης εργασίας δεν την ορίζει ο νομοθέτης, ώστε από τη νομοθετική ρύθμιση να αντλήσουμε τα κρίσιμα για τον προσδιορισμό της κριτήρια. Για τον προσδιορισμό της εξαρτημένης εργασίας έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες 2. Σήμερα γίνεται ευρύτατα δεκτό ότι η οικονομική εξάρτηση του προσώπου που παρέχει την εργασία του δεν μπορεί να αποτελέσει το κριτήριο διάκρισης. Η ύπαρξη της δεν είναι ούτε αναγκαία, ούτε και αρκετή για το χαρακτηρισμό της σύμβασης ως εξαρτημένης εργασίας. 3 Ακόμη, οι διατάξεις του ΑΚ για τη μίσθωση εργασίας (άρθρο 648), ισχύουν και για τη σύμβαση ανεξάρτητων υπηρεσιών με εξαίρεση ορισμένες διατάξεις που προσιδιάζουν στη σύμβαση εξαρτημένης εργασίας. Οι διατάξεις που δεν εφαρμόζονται στη σύμβαση ανεξάρτητων υπηρεσιών είναι : άρθρα 657, 658 (όταν ο εργαζόμενος κωλύεται να εργασθεί για κάποιον σπουδαίο λόγο), 660, 663 (περίθαλψη και προστασία της υγείας και ηθικής του οικόσιτου μισθωτού), 677 (παραχώρηση ελεύθερου χρόνου προς ανεύρεση εργασίας), 678 (πιστοποιητικό εργασίας), 680 (σύναψη ΣΣΕ). α Ι) Η ΠΑΡΟΧΗ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Αντικείμενο σύμβασης μπορεί να αποτελέσει κάθε μορφή εργασίας, ανεξάρτητα από τους ειδικότερους όρους που προβλέπονται για την παροχή της. Και ανάλογα με το ποιοι είναι αυτοί οι όροι έχουμε και διαφορετικό χαρακτηρισμό σύμβασης. Έτσι, αντικείμενο της σύμβασης εξαρτημένης 2 Γεώργιος Σιμωνέτος, «Δώδεκα Μελέται Αστικού και Εργατικού Δικαίου», Δημήτρης Ζερδελής, «Ατομικές Εργασιακές Σχέσεις», Εκδόσεις ΑΝΤ. Ν. ΣΑΚΚΟΥΛΑ 1999, Αθήνα Κομοτηνή 1999, σελ. 2 α Δ.Ε.Ν Τόμος 58/2002, Τεύχος

16 εργασίας, που επικράτησε να λέγεται και απλώς «σύμβαση εργασίας», είναι η εξαρτημένη εργασία, σε αντίθεση με την ανεξάρτητη εργασία, που αποτελεί αντικείμενο της σύμβασης ανεξάρτητων υπηρεσιών. Η εξάρτηση αποτελεί ουσιώδες στοιχείο της σύμβασης εξαρτημένης εργασίας, μ εξαίρεση τις περιπτώσεις που η σύμβαση χαρακτηρίζεται απευθείας από το νόμο ως σύμβαση εξαρτημένης εργασίας (τυπικό κριτήριο). 4 Κρατούσα στην ελληνική θεωρία και νομολογία είναι η θεωρία της προσωπικής εξάρτησης, η οποία έχει υποστηριχτεί από τη γερμανική επιστήμη. Κατά τη θεωρία αυτή, ουσιώδες χαρακτηριστικό γνώρισμα της σύμβασης εξαρτημένης εργασίας, που τη διακρίνει από τη σύμβαση ανεξάρτητων υπηρεσιών και από τις άλλες συγγενείς συμβάσεις, είναι το γεγονός ότι ο εργαζόμενος παρέχει την εργασία του στην υπηρεσία κάποιου άλλου προσώπου, οπότε υπάρχει, και μάλιστα σε σημαντικό βαθμό, υποχρέωση του εργαζομένου να ακολουθεί τις εντολές και οδηγίες του εργοδότη σε ό,τι αφορά την παροχή της εργασίας. 5 Η εξάρτηση αυτή του εργαζομένου χαρακτηρίστηκε από τη γερμανική θεωρία και νομολογία ως προσωπική, ακριβώς επειδή, λόγω της αδιάσπαστης σύνδεσης της εργασιακής δύναμης με το πρόσωπο του εργαζομένου, στην ουσία τίθεται στη διάθεση του εργοδότη μαζί με την εργασία και το πρόσωπο του εργαζομένου. Σε αντίθεση δηλαδή με τον ανεξάρτητο επαγγελματία που εξουσιάζει και την εργασία του και τη συμπεριφορά του, ο εργαζόμενος χάνει την εξουσία αυτή. Εξαρτημένη εργασία σημαίνει εργασία υπό τη διεύθυνση και τις οδηγίες του εργοδότη ως προς τους όρους παροχής της. Ουσιώδες εννοιολογικό γνώρισμα της σύμβασης εξαρτημένης εργασίας είναι το διευθυντικό δικαίωμα του εργοδότη, η εξουσία του να προσδιορίζει μονομερώς τους όρους παροχής της εργασίας (χρόνο, τόπο, τρόπο), στο μέτρο βέβαια που αυτοί δεν καθορίζονται από άλλους ιεραρχικά ανώτερους παράγοντες. Τα όρια του διευθυντικού δικαιώματος ποικίλλουν κατά περίπτωση και είναι δυνατόν, ανάλογα με τη θέση και το είδος της απασχόλησης, σε άλλες εργασιακές 4 Ιωάννης Δ. Κουκιάδης, «Εργατικό Δίκαιο, Ατομικές Εργασιακές Σχέσεις», Εκδόσεις Σακκουλα, Θεσσαλονίκη 1995, σελ Αλέξανδρος Καρακατσάνης, Σταύρος Γαρδίκας, «Ατομικό Εργατικό Δίκαιο», Αθήνα Κομοτηνή 1995, σελ

17 σχέσεις να είναι ευρύτερα και σε άλλες στενότερα, όμως σχέση εξαρτημένης εργασίας χωρίς διευθυντικό δικαίωμα δε νοείται 6. Τη θεωρία της προσωπικής εξάρτησης ακολουθεί και η ελληνική νομολογία. Σύμφωνα με τη νομολογία, σύμβαση εξαρτημένης εργασίας, στην οποία και μόνο εφαρμόζονται οι κανόνες του εργατικού δικαίου, υπάρχει, όταν οι συμβαλλόμενοι αποβλέπουν στην παροχή της εργασίας του μισθωτού για ορισμένο ή αόριστο χρόνο και στο μισθό που συμφωνήθηκε, χωρίς ευθύνη του μισθωτού για την επίτευξη ορισμένου αποτελέσματος, και ακόμη ο μισθωτός τελεί σε εξάρτηση από τον εργοδότη του, που εκδηλώνεται με το δικαίωμα του τελευταίου να δίνει οδηγίες δεσμευτικές για τον εργαζόμενο αναφορικά με το χρόνο, τόπο και τρόπο παροχής της εργασίας 7 και να ασκεί εποπτεία και έλεγχο κατά την εκτέλεσή της προς διαπίστωση της συμμόρφωσης του εργαζομένου προς τις οδηγίες του. Αντίθετα, δεν έχουμε σύμβαση εξαρτημένης εργασίας αλλά σύμβαση ανεξάρτητων υπηρεσιών, στην οποία δεν εφαρμόζονται οι κανόνες του εργατικού δικαίου, όταν ο εργαζόμενος αναλαμβάνει μεν να παράσχει την εργασία του για ορισμένο ή αόριστο χρόνο, άσχετα από το έργο που θα εκτελέσει, χωρίς όμως το στοιχείο της εξάρτησης, όταν δηλαδή διατηρεί την ελευθερία του να προσδιορίζει τον τρόπο και κυρίως το χρόνο και τον τόπο παροχής της εργασίας και δεν υπόκειται σε εποπτεία και έλεγχο από τον εργοδότη. Επειδή όμως και στη σύμβαση ανεξάρτητων υπηρεσιών δεν αποκλείεται, κατά τη νομολογία, μια χαλαρή εξάρτηση, τελικά κρίσιμος είναι ο βαθμός της προσωπικής εξάρτησης, στην οποία βρίσκεται το πρόσωπο που παρέχει την εργασία του, γεγονός που σημαίνει ότι η προσωπική εξάρτηση είναι κριτήριο «σχετικό». Ο αναγκαίος για την ύπαρξη σχέσης εξαρτημένης εργασίας βαθμός προσωπικής εξάρτησης εξαρτάται από τις συνθήκες της κάθε περίπτωσης και η σχετική κρίση προκύπτει μέσα από τη συνολική εκτίμηση της συγκεκριμένης δραστηριότητας. 6 Γεώργιος Λεβέντης, «Η μεταβολή των όρων της συμβάσεως εξαρτημένης εργασίας», 1990, σελ Η νομολογία διακρίνει μεταξύ γενικών οδηγιών, οι οποίες δίνονται στο πλαίσιο διάφορων συμβάσεων με αντικείμενο την παροχή υπηρεσιών και δεν επηρεάζουν το χαρακτήρα τους και ειδικών οδηγιών, οδηγιών που αφορούν αυτούς καθ αυτούς τους όρους παροχής εργασίας 9χρόνο, τόπο, τρόπο) και αποτελούν εκδήλωση του διευθυντικού δικαιώματος του εργοδότη. 15

18 Αρκετές δικαστικές αποφάσεις κάνουν λόγο αντί για «προσωπική» για «νομική» εξάρτηση του εργαζομένου ή χρησιμοποιούν παράλληλα και τους δύο όρους. Ο όρος αυτός παραπέμπει στη θεωρία της νομικής εξάρτησης, η οποία είναι δημιούργημα της γαλλικής νομολογίας και θεωρείται και σήμερα η κρατούσα στη Γαλλία. Ο διαφορετικός χαρακτηρισμός της εξάρτησης δε σημαίνει και τη χρήση διαφορετικών κριτηρίων για τον προσδιορισμό της έννοιας της εξαρτημένης εργασίας. Για τον προσδιορισμό αυτό, η ελληνική νομολογία, είτε χαρακτηρίζει την εξάρτηση ως «προσωπική» είτε ως «νομική», χρησιμοποιεί πάντα τα ίδια κριτήρια 8. Προϋπόθεση για την προσωπική εξάρτηση είναι η υποχρέωση του εργαζομένου να παρέχει εργασία, η οποία ετεροκαθορίζεται ως προς τους όρους παροχής της. Η υποχρέωση αυτή θεμελιώνει μια νομική εξάρτηση, η οποία εκδηλώνεται με το δικαίωμα του ενός μέρους να δίνει οδηγίες και εντολές σχετικά με την οργάνωση της εργασίας ή την αξιοποίηση του χρόνου και με την υποχρέωση του άλλου μέρους να συμμορφώνεται προς αυτές. 9 ΙΙ) ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΚΡΙΣΙΜΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ, ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗΣ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ Σύμφωνα με τη θεωρία της προσωπικής εξάρτησης, κρίσιμα στοιχεία ενδείξεις για το χαρακτηρισμό της σύμβασης ως σύμβασης εξαρτημένης εργασίας είναι: Ο καθορισμός μονομερώς από τον εργοδότη του χρόνου και του τόπου, στον οποίο ο εργαζόμενος υποχρεούται να παρέχει την εργασία του. Η νομολογία από νωρίς απέδωσε στο στοιχείο αυτό ιδιαίτερη βαρύτητα και το θεώρησε κατ εξοχήν δηλωτικό της εξάρτησης του εργαζομένου. 8 Λεωνίδας Ντάσιος, «Εργατικό Δικονομικό Δίκαιο», Εκδόσεις ΤΥΠΟ ΚΟΡ, Βόλος 1999, σελ Δημήτρης Ζερδελής, «Ατομικές Εργασιακές Σχέσεις», Εκδόσεις ΑΝΤ. Ν. ΣΑΚΚΟΥΛΑ, Αθήνα Κομοτηνή 1999, σελ. 5 Την 16

19 υποχρέωση του παρέχοντος τις υπηρεσίες του να ακολουθεί τις οδηγίες του άλλου μέρους, όσον αφορά το χρόνο και τον τόπο παροχής της εργασίας, αξιολογεί και η γερμανική νομολογία ως ένα ιδιαίτερα σημαντικό κριτήριο για τη διάκριση της σύμβασης εξαρτημένης εργασίας από τη σύμβαση ανεξάρτητων υπηρεσιών. Ακριβώς η δέσμευση αυτή, η απώλεια της ελευθερίας να προσδιορίζει ο ίδιος ο εργαζόμενος το χρόνο και τον τόπο παροχής της εργασίας, χαρακτηρίζει την «προσωπική» εξάρτηση. Η υποχρέωσή του να ακολουθεί τις οδηγίες του άλλου μέρους, όσον αφορά τον τρόπο εκτέλεσης της εργασίας και να δέχεται τον έλεγχο του προς διαπίστωση της συμμόρφωσης προς αυτές. Η ένταξη στην εκμετάλλευση ενός άλλου προσώπου (εργοδότη), η παροχή της εργασίας στο πλαίσιο μιας οργανωμένης εργασίας, την οποία καθορίζει και διευθύνει ένας τρίτος και στην οποία εντάσσεται ο εργαζόμενος. Η ένταξη αυτή εκδηλώνεται τόσο με τα δύο παραπάνω στοιχεία, δηλαδή με την υποχρέωση του απασχολουμένου να ακολουθεί τις οδηγίες του εργοδότη ως προς το χρόνο, τόπο και τρόπο παροχής της εργασίας, όσο και με το γεγονός ότι η εργασία παρέχεται με τη συνεργασία και άλλων προσώπων, επιλεγμένων από τον εργοδότη, και με τη βοήθεια του τεχνικού εξοπλισμού και γενικότερα των υλικών μέσων του εργοδότη. Η απασχόληση «εντός του καταστήματος» του εργοδότη θεωρείται στοιχείο που πιθανολογεί εξάρτηση. Είναι όμως δυνατόν οι υπηρεσίες να παρέχονται εκτός και πολλές φορές μακριά από τις εγκαταστάσεις της εκμετάλλευσης, χωρίς αυτό να αντιτίθεται στο χαρακτηρισμό της εργασίας ως εξαρτημένης, εφόσον η εξάρτηση προκύπτει από τις λοιπές εν γένει συνθήκες παροχής της εργασίας. 10 Άλλωστε, η ένταξη στην εκμετάλλευση δε νοείται μόνο από άποψη χώρου, ώστε η συνδρομή του στοιχείου αυτού να αποκλείεται στις παραπάνω περιπτώσεις. Η υποχρέωση του εργαζομένου να εκτελέσει αυτοπροσώπως την οφειλόμενη εργασία. Στο πεδίο εφαρμογής του ερμηνευτικού κανόνα του άρθρου 651 ΑΚ εμπίπτουν βέβαια τόσο η σύμβαση εξαρτημένης εργασίας όσο και η σύμβαση ανεξάρτητων υπηρεσιών. Όμως ο κανόνας ότι εν αμφιβολία ο εργαζόμενος οφείλει να εκτελέσει αυτοπροσώπως την 10 Κώστας Παπαδημητρίου, «Πληροφορική, Εργασία, Εργατικό Δίκαιο», 1987, σελ

20 υποχρέωσή του ισχύει πολύ περισσότερο για τη σύμβαση εξαρτημένης εργασίας. Η υποχρέωση αυτοπρόσωπης εκπλήρωσης της παροχής αποτελεί τυπικό γνώρισμα της σύμβασης εξαρτημένης εργασίας. Η μέσω τρίτων προσώπων εκπλήρωση δεν αποκλείεται μεν και στη σύμβαση εξαρτημένης εργασίας, αποτελεί όμως εξαιρετική περίπτωση, σπάνια εμφανίζεται στην πράξη και η χρήση της σχετικής δυνατότητας δικαιολογημένα θέτει υπό αμφισβήτηση την ύπαρξη σχέσης εξαρτημένης εργασίας. Αντίθετα, δε θεωρούνται κρίσιμα στοιχεία : Η χρονική έκταση της υποχρέωσης για παροχή εργασίας. Και σύμβαση εργασίας μιας μόνο ημέρας είναι δυνατό να χαρακτηρισθεί ως εξαρτημένη. Κρίσιμη δεν είναι ούτε η διάρκεια του ημερήσιου ή εβδομαδιαίου χρόνου εργασίας. Πάντως, μια μεγάλη σχετικά διάρκεια συνηγορεί, με τη συνδρομή και άλλων στοιχείων, π.χ παροχή των υπηρεσιών μόνο στον αντισυμβαλλόμενο, για το χαρακτηρισμό της σύμβασης ως εξαρτημένης εργασίας. Για τον ανεξάρτητο επαγγελματία, μια διαρκής συμβατική δέσμευση απέναντι σ έναν εντολέα, η οποία απορροφά το σύνολο της επαγγελματικής δραστηριότητάς του, δεν αποτελεί τυπική περίπτωση αλλά ένα εξαιρετικό φαινόμενο. Ο ανεξάρτητος επαγγελματίας, σε αντίθεση με το μισθωτό, δραστηριοποιείται επιχειρηματικά στην αγορά, προσφέροντας, κατά κανόνα, τις υπηρεσίες του σε αόριστο αριθμό προσώπων. Το ύψος της αμοιβής. Οι διευθύνοντες υπάλληλοι, αν και αμείβονται κατά κανόνα με ιδιαίτερα υψηλούς μισθούς, εντούτοις παρέχουν και αυτοί εξαρτημένη εργασία. Το είδος της εργασίας. Εξαρτημένη εργασία είναι δυνατόν να παρέχει τόσο ο ανειδίκευτος εργάτης όσο και ο γιατρός ή ο καλλιτέχνης. Κάθε εργασία, ανεξάρτητα από το είδος της, μπορεί να παρασχεθεί τόσο στο πλαίσιο σύμβασης όσο και στο πλαίσιο σύμβασης εξαρτημένης εργασίας. Ο τρόπος αμοιβής. Αν και κατά κανόνα αυτός που παρέχει εξαρτημένη εργασία αμείβεται μ ένα σταθερό ποσό, που συναρτάται με το χρόνο εργασίας (μηνιαίο μισθό ή ημερομίσθιο), ενώ η κυμαινόμενη αμοιβή (π.χ σε ποσοστά) χαρακτηρίζει τον ανεξάρτητο επαγγελματία που αναλαμβάνει και τον επιχειρηματικό κίνδυνο, εντούτοις ο τρόπος αμοιβής, ο 18

21 οποίος μάλιστα πολλές φορές δεν επιλέγεται ελεύθερα από τον εργαζόμενο, αλλά επιβάλλεται από τον εργοδότη, δεν είναι κρίσιμος. Και εκείνος που αμείβεται με βάση το αποτέλεσμα της εργασίας είναι δυνατό να παρέχει εξαρτημένη εργασία, όπως προκύπτει και από τη διάταξη του άρθρου ΑΚ. Αντίστροφα, κάποιος δε χάνει την ιδιότητα του ανεξάρτητου επαγγελματία από το γεγονός και μόνο ότι αμείβεται με σταθερό ποσό. Στις περιπτώσεις πάντως που η διάκριση αποβαίνει δυσχερής, η νομολογία λαμβάνει υπόψη και συνεκτιμά ως ένδειξη υπέρ ή κατά της εξαρτημένης εργασίας και τον τρόπο αμοιβής. Τέλος, δεν είναι απαραίτητο η εξαρτημένη εργασία να παρέχεται κατά κύριο επάγγελμα. Με σύμβαση εξαρτημένης εργασίας μπορεί να συνδέεται και ένα πρόσωπο που κατά κύριο επάγγελμα παρέχει ανεξάρτητες υπηρεσίες. Άλλο, βέβαια, είναι το ζήτημα ότι ορισμένες διατάξεις της εργατικής νομοθεσίας απαιτούν για την εφαρμογή τους η εξαρτημένη εργασία να παρέχεται κατά κύριο επάγγελμα 11. β Μία από τις συμβάσεις εξαρτημένης εργασίας είναι η «σύμβαση δανεισμού μισθωτού», την οποία αναλύω παρακάτω. 11 Η παροχή εξαρτημένης εργασίας κατά κύριο επάγγελμα είναι προϋπόθεση και για την ασφάλιση στο ΙΚΑ (άρθρο 2 1 α.ν 1846/1951). β Δ.Ε.Ν Τόμος 51/1995, Τεύχος

22 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΔΑΝΕΙΣΜΟΣ ΜΙΣΘΩΤΟΥ ΓΕΝΙΚΑ Κατά κανόνα η αξίωση του εργοδότη για την παροχή της εργασίας του μισθωτού είναι αμεταβίβαστη 1. Αυτό, άλλωστε, ορίζει το άρθρο 651 ΑΚ, το οποίο λέει πως ο εργαζόμενος είναι υποχρεωμένος να παρέχει τις υπηρεσίες του μόνον στον εργοδότη με τον οποίο έχει συμβληθεί και ο τελευταίος δεν μπορεί μονομερώς να τον υποχρεώσει να προσφέρει την εργασία του σε τρίτο. Ο κανόνας αυτός αποτελεί εκδήλωση του έντονου προσωπικού στοιχείου που χαρακτηρίζει τη σύμβαση εργασίας 2. Παρόλ' αυτά, πολλές φορές από τη σύμβαση ή τις περιστάσεις προκύπτει δικαίωμα του εργοδότη να παραχωρήσει την εργασία σε τρίτους, οπότε δημιουργείται τριμερής, εργασιακή σχέση. Υπάρχουν, όμως, περιπτώσεις, όπου ο μισθωτός όχι μόνο δε γνωρίζει προσωπικά τον εργοδότη του άλλα και δεν μπορεί να προσδιορίσει την ταυτότητά του. Το θέμα αυτό αποτελεί και το βασικότερο πρόβλημα στις τριμερείς σχέσεις εργασίας 3. Πρόκειται για τις περιπτώσεις που στη σχέση εργασίας παρεμβάλλεται και ένα τρίτο πρόσωπο, με το οποίο ο εργαζόμενος συμφωνεί να παραχωρήσει εργασία στο μισθωτό του. Ο δε μισθωτός, είτε συμβάλλεται στην ίδια σύμβαση είτε συναινεί για την παραχώρησή του με ρητή ή σιωπηρή δήλωση του απευθυνόμενη προς τον ένα τουλάχιστον από τους 1 Λεωνίδας Δ. Ντάσιος, «Εργατικό Δικονομικό Δίκαιο», Εκδόσεις ΤΥΠΟ-ΚΟΡ, Βόλος 1999, σελ Δημήτρης Ζερδελής, «Ατομικές Εργασιακές Σχέσεις», Εκδόσεις ΑΝΤ. Ν. ΣΑΚΚΟΥΛΑ, Αθήνα-Κομοτηνή 1999, σελ

23 συμβαλλόμενους. Αν αυτή η παραχώρηση δεν είναι πρόσκαιρη ή αν ο μισθωτός απασχολείται στο δανειζόμενο εργοδότη και μετά τη λήξη του δανεισμού, η σχέση εργασίας υφίσταται μόνο μεταξύ αυτών των δύο 4. Η σύγχρονη οικονομική ζωή μας δίνει πολλά παραδείγματα τέτοιων σχέσεων που κάνουν δύσκολο τον εντοπισμό του προσώπου του εργοδότη. Βρισκόμαστε στο περίεργο φαινόμενο να μην ξέρει ο μισθωτός από ποιον θα διεκδικήσει τα δικαιώματά του. Κλασσικά παραδείγματα αυτού του φαινομένου αποτελεί ο δανεισμός μισθωτού και οι περιπτώσεις έμμεσης σχέσης εργασίας. Αλλά το θέμα έχει πάρει σήμερα μεγάλες διαστάσεις με τις σύγχρονες μορφές οργάνωσης της αγοράς εργασίας και την ανάπτυξη των ιδιωτικών γραφείων εργασίας. Η επιστήμη δέχεται ότι στις περιπτώσεις που ένας τρίτος, χωρίς να είναι συμβαλλόμενος στη σύμβαση εργασίας, απασχολεί για δικό του λογαριασμό ένα μισθωτό, γίνεται κατάτμηση της ιδιότητας του εργοδότη και έχουμε δύο μερικούς εργοδότες: τον αρχικό και το μεταγενέστερο. Ο καθένας από αυτούς φέρει ορισμένες μόνο υποχρεώσεις, γι' αυτό και ονομάζεται μερικός εργοδότης 5. Έτσι προκύπτει η σύμβαση δανεισμού μισθωτού. 3 Ιωάννης Δ. Κουκιάδης, «Εργατικό Δίκαιο, Ατομικές Εργασιακές Σχέσεις», Εκδόσεις ΣΑΚΚΟΥΛΑ, Θεσσαλονίκη 1995, σελ Χαρίλαος Γ. Γκούτος, «Εργατικό Δίκαιο (Εισαγωγή. Ατομική Σχέση Εργασίας), Εκδόσεις Ε. & Α. Αναστασίου, σελ Ιωάννης Δ. Κουκιάδης, «Εργατικό Δίκαιο, Ατομικές Εργασιακές Σχέσεις», Εκδόσεις ΣΑΚΚΟΥΛΑ, σελ

24 Ι) ΣΥΜΒΑΣΗ ΔΑΝΕΙΣΜΟΥ ΜΙΣΘΩΤΟΥ α) Έννοια Σύμβαση δανεισμού μισθωτού είναι η συμφωνία μεταξύ του εργοδότη του μισθωτού και του άλλου εργοδότη, με την οποία ο πρώτος παραχωρεί στο δεύτερο τις υπηρεσίες του μισθωτού του, που συνδέεται μαζί του με σύμβαση εξαρτημένης εργασίας, αορίστου ή ορισμένου χρόνου (άρθρα 651, 361, 648 ΑΚ). Για να είναι έγκυρη η συμφωνία αυτή απαιτείται και η συναίνεση του μισθωτού 6 (άρθρα 651 ΑΚ) 7. Η συναίνεση του μισθωτού, όπως προανέφερα, μπορεί να γίνει με οποιονδήποτε τρόπο, ρητό ή σιωπηρό, προς τον αρχικό ή μεταγενέστερο εργοδότη (π.χ. προσέλευση στην επιχείρηση του τρίτου και προσφορά υπηρεσιών προς αυτή). Ο τρίτος, όπως και σε άλλες σχέσεις τριγωνικών σχέσεων, χωρίς να είναι αντισυμβαλλόμενος του μισθωτού, αποκτά αξίωση για παροχή εργασίας. Μπορεί όμως ο δανεισμός μισθωτού να αποτελέσει αντικείμενο μιας συνολικής συμφωνίας με τρία πρόσωπα οπότε έχουμε τριμερή συμβατική σχέση. Σε τέτοια περίπτωση τα μέρη μπορούν να επιτύχουν το καθένα διασφαλίσεις ανάλογα με τις πραγματικές συνθήκες. Πράγματι η τριμερής συμφωνία παραχώρησης μπορεί να συναφθεί ελεύθερα (ΑΚ 651) και να διευθετήσει κατά τρόπο διαφορετικό τις σχέσεις ανάμεσα στα τρία υποκείμενα που εμπλέκονται, 6 Μιλτιάδης Κ. Λεοντάρης, «Εργατικό Δίκαιο», Εκδόσεις ΠΑΜΙΣΟΣ, Αθήνα 2002, σελ Πρόκειται για μία μορφή τριμερούς σχέσεως εργασίας (Α.Π 1794/87 Τμ. Β, 36/89 Τμ. Β ). Άλλη μία μορφή τέτοιας τριμερούς σχέσεως είναι η συμφωνία μεταξύ δύο εργοδοτών ότι ο πρώτος θα υποδείξει, θα διευθύνει και θα μισθοδοτεί ένα πρόσωπο που θα εργάζεται για λογαριασμό του δεύτερου, άσχετα με ποιον από τους δύο εργοδότες θα έχει υπογράψει το πρόσωπο αυτό σύμβαση εξαρτημένης εργασίας (Εφ. Θες/νίκης 1675/89 ΔΕΝ 1989, σελ. 1262) 22

25 τον παλιό εργοδότη, τον τρίτο (νέο εργοδότη) και το μισθωτό γιατί σ' αυτήν την περίπτωση ο μισθωτός γίνεται αντισυμβαλλόμενος του τρίτου. Σε μια άλλη εκδοχή είναι δυνατόν μετά την παραχώρηση ο μισθωτός και ο τρίτος να συνάψουν αυτοτελή συμφωνία που να δεσμεύει αποκλειστικά αυτούς τους δύο για όσο χρόνο θα ισχύσει ο δανεισμός 8. Ακόμη μπορεί να συνάψουν και αποκλειστική σύμβαση εργασίας, οπότε τερματίζεται ο δανεισμός και έχουμε νέα σύμβαση εργασίας. Άλλο θέμα αν ο τρίτος με τον τρόπο αυτό παραβιάζει συμφωνίες απέναντι στον αρχικό εργοδότη, ο οποίος του παραχώρησε το μισθωτό. Είναι λοιπόν σαφές ότι υπάρχουν διάφορες εναλλακτικές λύσεις για τη διευθέτηση των σχέσεων μεταξύ των τριών ενδιαφερόμενων προσώπων ή ακόμα και συνδυασμοί λύσεων. Ανάλογα με τις λύσεις που προκρίνονται, διαμορφώνονται κάθε φορά και τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των τριών μερών με την επιφύλαξη του σεβασμού των διατάξεων δημόσιας τάξης. Με βάση τα γενικώς κρατούντα η παραχώρηση μπορεί να γίνει για αόριστο ή ορισμένο χρόνο. Η διάρκεια της παραχώρησης που συνομολογείται ανάμεσα στους δύο εργοδότες είναι δεσμευτική για τον μισθωτό εφόσον τη γνωρίζει και έδωσε την συναίνεση του απέναντι στον παλιό εργοδότη. Στις σχέσεις μισθωτού και νέου εργοδότη, δέσμευση από τη συνομολογηθείσα διάρκεια προκύπτει εφόσον η διάρκεια της παραχώρησης αποτέλεσε αντικείμενο τριμερούς συμφωνίας. Μόνο με αυτή την έννοια είναι σωστή η νομολογία σύμφωνα με την οποία η ανάκληση του μισθωτού στη διάρκεια της παραχώρησης με την εντολή του αρχικού εργοδότη δεν είναι δεσμευτική για το μισθωτό και ότι αυτός με την άρνηση συμμόρφωσης του δεν εκδηλώνει βούληση για τη λύση της σύμβασης. Με τριμερή συμφωνία μπορεί να συγκεκριμενοποιηθεί η έκταση τυχόν αποζημιώσεων μεταξύ των δύο εργοδοτών για παράβαση της συμφωνίας παραχωρήσεις. Η παραχώρηση πρέπει να έχει προσωρινό χαρακτήρα που εκφράζεται με τη διασφάλιση επανόδου του μισθωτού στον αρχικό εργοδότη. Διαφορετικά πρόκειται ή για σύναψη νέας σύμβασης εργασίας και λύση της παλαιάς ή για 23

26 μεταβίβαση της σχέσης εργασίας από τη μία εταιρία στην άλλη (μεταβολή του προσώπου του εργοδότη) 9. Δεν έχει σημασία για την έννοια του δανεισμού του μισθωτού ο βραχυχρόνιος ή μακροχρόνιος χαρακτήρας της παραχώρησης. Για να αποφεύγονται δυσάρεστες εκπλήξεις πρέπει το στοιχείο της προσωρινότητας να διατυπώνεται με σαφήνεια. Γίνεται ομόφωνα δεκτό ότι ο τρίτος που χρησιμοποιεί τις υπηρεσίες του δανειζόμενου μισθωτού αποκτά την ιδιότητα του εργοδότη χωρίς να αποβάλλει την αντίστοιχη ιδιότητα ο παλιός. Πρόκειται για την πιο κλασσική περίπτωση διάσπασης των ιδιοτήτων του εργοδότη. Έχουμε δύο εργοδότες, που δεν είναι συνεργοδότες, γιατί δεν έχουν τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις, αλλά δύο μερικοί εργοδότες. Ο ένας είναι ο αρχικός και ο άλλος ο δευτερογενής ή περαιτέρω εργοδότης. β) Γνήσιος και μη γνήσιος δανεισμός Γνήσιος δανεισμός υπάρχει όταν ο εργαζόμενος, ενώ προσφέρει την εργασία του κανονικά στον αρχικό εργοδότη, παραχωρείται για κάποιο χρονικό διάστημα (συνήθως σύντομο) σε τρίτη επιχείρηση. Αυτό συμβαίνει π.χ μεταξύ επιχειρήσεων που ανήκουν στον ίδιο όμιλο. Η επιχείρηση του ομίλου παραχωρεί στελέχη της στην άλλη για ορισμένο χρονικό διάστημα. Η συχνότητα του δανεισμού εργαζομένων μεταξύ επιχειρήσεων του αυτού ομίλου και η ανάγκη προστασίας των εργαζομένων προκάλεσαν και την έκδοση της υπ αριθμ. 96/71/ Οδηγίας. Μη γνήσιος δανεισμός υπάρχει όταν η σύμβαση εργασίας μεταξύ εργαζομένου και αρχικού εργοδότη προβλέπει ότι ο εργαζόμενος δε θα 8 Βλ. Α.Π 329/1988 ΕΕΔ Α.Π 1066/1985 ΔΕΝ Βλ. άλλες ιδιόμορφες περιπτώσεις Α.Π 1230/1976 ΕΕΔ ΕφΠατ. 292/1981 Αρχ. Ν. ΛΒ Βλ. περίπτωση δανεισμού μισθωτού με συνέχιση της εργασίας (παράλληλα) και στον παλιό εργοδότη ΕφΠειρ 810/1992 ΕΕΔ

27 προσφέρει την εργασία του στον αρχικό εργοδότη αλλά σε τρίτους, που θα υποδείξει ο αρχικός εργοδότης. Στο μη γνήσιο δανεισμό μπορεί ο αρχικός εργοδότης να είναι επιχείρηση, της οποίας το περιεχόμενο εργασιών είναι ακριβώς να παραχωρεί εργαζομένους σε τρίτους. Η επιχείρηση δανεισμού εμφανίζει ομοιότητες με τη μεσιτεία προς συμβάσεως εργασίας. Διαφέρει όμως από αυτή κατά το ότι στο μη γνήσιο δανεισμό, ο εργαζόμενος δε συνάπτει σύμβαση εργασίας με τρίτο, στον οποίο παραχωρείται. Σύμβαση εργασίας συνάπτεται μεταξύ εργαζομένου και του αρχικού εργοδότη που ασκεί τον κατ επιχείρηση. Ο μη γνήσιος δανεισμός εξυπηρετεί συχνά πολλές επιχειρήσεις που καλύπτουν τις ανάγκες τους σε προσωπικό χωρίς να υποβάλλονται συμβάσεις για την ευθύνη της διαχειρίσεως της εργασίας (πρόσληψη προσωπικού, παρακρατήσεις ασφαλιστικών εισφορών κ.ο.κ). Από την άλλη όμως ο μη γνήσιος ή κατ επιχείρηση δανεισμός περικλείει κινδύνους για τους εργαζομένους. Π.χ περικλείει τον κίνδυνο να υφίσταται ο εργαζόμενος άνιση μεταχείριση σε σύγκριση με τους συναδέλφους του του ίδιου εργοδότη στον οποίο παραχωρείται, τον κίνδυνο να υποκαθίσταται η τακτική εργασία με ευκαιρίες, ότι η τρίτη επιχείρηση που απασχολεί το μισθωτό παραλείπει να κάνει σύμβαση εργασίας αορίστου χρόνου με το προσωπικό και απασχολεί τους εργαζομένους για σύντομα χρονικά διαστήματα, τον κίνδυνο οι όροι εργασίας να είναι αδιαφανείς και αυτός που ασκεί τον κατ επάγγελμα δανεισμό να κερδοσκοπεί εις βάρος των εργαζομένων. Προς αντιμετώπιση των προηγούμενων κινδύνων, πολλές χώρες έχουν ρυθμίσει τον κατ επιχείρηση δανεισμό με ειδικές διατάξεις, όπως ο γερμανικός νόμος, ο οποίος ρυθμίζει ότι η σύμβαση εργασίας μεταξύ του εργαζομένου και της επιχειρήσεως που ασκεί τον κατ επάγγελμα δανεισμό πρέπει να είναι γραπτή και οι βασικοί όροι να είναι καταχωρημένοι σε έγγραφο, ότι και η επιχείρηση που απασχολεί το μισθωτό ευθύνεται για την καταβολή των ασφαλιστικών και γενικά επέχει θέση εργοδότη σε περίπτωση που η σύμβαση μεταξύ του εργαζομένου και του εργοδότη που ασκεί τον κατ επάγγελμα δανεισμό οριστεί άκυρη. Στη χώρα μας δεν έχει θεσπιστεί σχετική νομολογία. 25

28 ΙΙ) Η ΚΑΤΑΒΟΛΗ ΤΟΥ ΜΙΣΘΟΥ ΟΡΟΙ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ Έχει αποσαφηνισθεί ότι ο αρχικός εργοδότης εξακολουθεί να επιβαρύνεται με τις συμβατικές υποχρεώσεις από τη σύμβαση εργασίας και γι αυτό εξακολουθεί να είναι υπόχρεος για την καταβολή μισθού, που είναι η κύρια υποχρέωσή του καθώς και για άλλες παροχές που τον βαρύνουν 10, εκτός και αν υπάρχει διαφορετική συμφωνία κατά την υπογραφή της τριμερούς σχέσεως. Ακόμη διατηρεί το διαπλαστικό δικαίωμα της καταγγελίας. Συνεπώς η απόλυσή του μόνο από αυτόν πρέπει να γίνει. Ο νέος εργοδότης μόνο μετά από εντολή του παλιού εργοδότη ως αντιπρόσωπός του μπορεί να καταγγείλει τη σύμβαση. Ο νέος εργοδότης οφείλει να απασχολεί τον μισθωτό σύμφωνα με τους όρους της σύμβασης εργασίας του. Αν ο νέος εργοδότης θελήσει να επιβάλλει νέους όρους, ο μισθωτός δικαιούται να μη συμμορφωθεί με αυτούς. Αν τους αποδεχθεί, τότε, συνάπτεται συμπληρωματική προσωρινής ισχύος σύμβαση, που δεσμεύει αποκλειστικά το μισθωτό και το νέο εργοδότη και όχι τον αρχικό εργοδότη 11. Από το δανεισμό μπορεί να προκύψουν και αξιώσεις του μισθωτού κατά του δανεισθέντος, λόγω παροχής επιπλέον της οφειλόμενης από τη σύμβαση εργασίας (υπερωριακή απασχόληση, εργασία Κυριακών, νυχτερινή κ.α), για την οποία δεν ευθύνεται ο αρχικός εργοδότης και η οποία δεν μπορεί να επιβληθεί στο μισθωτό αν από τη σύμβαση εργασίας προκύπτει ότι δεν είχε τέτοια υποχρέωση. Για τον ίδιο λόγο και οι αξιώσεις του δανειζόμενου κατά του δανεισθέντος εργαζόμενου, λόγω ζημίας που προξένησε σ αυτόν κατά την εκτέλεση της εργασίας ή άλλης αιτίας, που αφορμή έχει την εργασία, υπάγονται στην εργατική διαδικασία. Όχι όμως και οι διαφορές μεταξύ δανειστή και 10 Ιωάννης Δ. Κουκιάδης, «Εργατικό Δίκαιο, Ατομικές Εργασιακές Σχέσεις», Εκδόσεις ΣΑΚΚΟΥΛΑ, Θεσσαλονίκη 1995, σελ Α.Π 36/1989 ΕΕΔ Η συνέχιση της απασχόλησης μετά την επάνοδο θα γίνει με τους όρους της σύμβασης 26

29 δανειζόμενου, γιατί αυτές πηγάζουν από τη σχέση του δανεισμού. Σύμφωνα με αυτά, αν από το νέο εργοδότη επιβληθούν νέοι όροι εργασίας, ο μισθωτός έχει αξιώσεις απέναντι σ αυτόν αποκλειστικά 12. ΙΙΙ) ΤΟ ΔΙΕΥΘΥΝΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗ ΣΥΜΒΑΣΗ ΔΑΝΕΙΣΜΟΥ Ο εργοδότης που δανείζεται το μισθωτό, ασκεί το διευθυντικό δικαίωμα κατά τη διάρκεια της παραχώρησης με τους περιορισμούς, και το περιεχόμενο που θα ασκούσε ο αρχικός εργοδότης. Πρόκειται κατά τη νομολογία για αυτόματη μεταβίβαση για όσο χρόνο διαρκεί ο δανεισμός, γιατί το διευθυντικό δικαίωμα είναι υποτελές στην παροχή εξαρτημένης διαρκείας. Με αυτά τα δεδομένα ο μισθωτός οφείλει να συμμορφωθεί με τις οδηγίες και τις εντολές του νέου εργοδότη. Υποχρέωση συμμόρφωσης περιλαμβάνει και την υποχρέωση συμμόρφωσης προς τους τυπικούς όρους εργασίας που επιβάλλουν η οργάνωση και η τάξη της εκμετάλλευσης στην οποία εντάσσεται. Αντίστροφα, τον εργοδότη βαραίνει η υποχρέωση για τη ίση μεταχείριση κατά την άσκηση του διευθυντικού δικαιώματος. Το νέο εργοδότη βαραίνουν οι υποχρεώσεις σεβασμού των όρων δημόσιας τάξης που ισχύουν για την εκτέλεση της εργασίας (π.χ απαγόρευση εργασίας τις Κυριακές) οι υποχρεώσεις πρόνοιας (π.χ υποχρέωση για ασφάλεια και υγιεινή). Συνεπώς ο μισθωτός μπορεί να στραφεί κατ αυτού σε περίπτωση παραβίασης τους. 13 Όσον αφορά την υποχρέωση για την άδεια, υπεύθυνος για την παροχή της, όπως και για το επίδομα αδείας, είναι ο αρχικός εργοδότης, επειδή με τη σύμβαση δανεισμού δε μεταβάλλεται η αρχική σχέση. Ο χρόνος χορηγήσεως 12 Α.Π 1133/1981 ΔΕΝ ΕφΑθ. 7060/1984 ΔΕΝ ΕφΑθ /1991 εεδ Ιωάννης Δ. Κουκιάδης, «Εργατικό Δίκαιο, Ατομικές Εργασιακές Σχέσεις», Εκδόσεις ΣΑΚΚΟΥΛΑ, σελ

30 της αδείας, όμως, κανονίζεται με συμφωνία του μισθωτού και του μεταγενέστερου εργοδότη, στον οποίο παρέχει τις υπηρεσίες του ο πρώτος ή με βάση το ετήσιο πρόγραμμα αδειών του δεύτερου. 14 Ο δανεισμός πρέπει να έχει προσωρινό χαρακτήρα, ώστε ο εργαζόμενος να επανέρχεται στον αρχικό εργοδότη του. Διαφορετικά, είναι ανεπίστρεπτος διότι επέρχεται καταστρατήγηση της εργατικής νομοθεσίας, εφόσον επέρχεται μεταβολή του προσώπου του εργοδότη, χωρίς καταγγελία της εργασιακής σχέσης και καταβολή της νόμιμης αποζημίωσης. ΙV)ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ ΤΟΥ ΕΡΓΟΔΟΤΟΥ Από τη διάταξη του άρθρου 6 παράγρ. 1 του Ν. 2112/20, συνάγεται ότι η μεταβολή του προσώπου του εργοδότη, με οποιονδήποτε τρόπο και αν επέλθει, δεν επηρεάζει τις υπέρ του υπαλλήλου διατάξεις του νόμου και επομένως ο χρόνος απασχόλησης αυτού στον προηγούμενο εργοδότη συνυπολογίζεται στο χρόνο απασχόλησης του στο νέο και θεωρείται συνεχιζόμενος υπό τους αυτούς όρους και συνθήκες, ώστε να θεμελιωθούν όλα τα εξαρτώμενα από τη διάρκεια της εργασίας δικαιώματα αυτού προπαντός να υπολογισθεί το συνολικό ποσό της αποζημίωσης, που αυτός θα δικαιούται σε περίπτωση που ο νέος εργοδότης καταγγείλει τη σύμβαση εργασίας του, σύμφωνα με τα άρθρα 1 και 3 του Ν. 2112/20 και 2 και 5 του Ν. 3198/55. Η ως άνω δε διάταξη του άρθρου 6 παράγραφ. 1 του Ν. 2112/20 εφαρμόζεται και σε περίπτωση διαδοχής συμβολαιογράφων ως εργοδοτών, λόγω θανάτου ή συνταξιοδότησης αυτών. Εξάλλου, ναι μεν θεσπίζεται από το άρθρο 361 ΑΚ η αρχή της ελευθερίας των συμβάσεων, κατά την οποία είναι δυνατό να συμφωνηθεί και αλλοίωση ενοχής με ολική ή μερική παραίτηση από δικαιώματος, πλην όμως η αρχή αυτή κάμπτεται προ της αναγκαστικού δικαίου διάταξης του άρθρου 8 του Ν. 2112/20, 14 Μιλτιάδης Κ. Λεοντάρης, «Εργατικό Δίκαιο», Εκδόσεις ΠΑΜΙΣΟΣ, Αθήνα 2002, 28

31 που ορίζει ότι είναι αυτοδικαίως άκυρη οποιαδήποτε σύμβαση που συνάπτεται πριν ή μετά τη λύση της μίσθωσης εργασίας και αντίκειται στο νόμο αυτό, εκτός αν είναι ευνοϊκότερη για τον υπάλληλο και ειδικά ως προς την αναγνώριση ή εξόφληση των αξιώσεων του που πηγάζουν από το νόμο αυτό και της διάταξης του άρθρου 6 παράγρ. 3 του Ν. 3198/55 που ορίζει ότι η αποζημίωση που του κατέβαλλε ο εργοδότης, έστω και ανεπιφυλάκτως, δεν αποτελεί παραίτηση αυτού από την τυχόν αξίωση του για μεγαλύτερη αποζημίωση δ. V) ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΔΑΝΕΙΣΜΟΥ Δανεισμός εργαζόμενου υπάρχει κι όταν η πρόσληψη του γίνεται για να παρέχει την εργασία σ άλλο πρόσωπο, όπως και στην περίπτωση πρόσληψης νοσοκόμου από συγγενή του αρρώστου για να τον φροντίζει. Σε ορισμένες περιπτώσεις ο δανεισμός γίνεται και από το νόμο, όπως στην περίπτωση της θεραπαινίδας ανάπηρου (ν.δ 151/1941 και α.ν 1324/1949), η οποία προσλαμβάνεται και μισθοδοτείται από το Δημόσιο, για να παρέχει την εργασία της στον ανάπηρο, προς χάρη του οποίου γίνεται η πρόσληψη. Δανεισμός υπάρχει και στην περίπτωση που ο μισθωτός αποσπάται σε άλλη αυτοτελή υπηρεσία από αυτήν για την οποία προσλήφθηκε. 15 σελ δ Δ.Ε.Ν Τόμος 53/1997, Τεύχος Λεωνίδας Δ. Ντάσιος, «Εργατικό Δικονομικό Δίκαιο», Εκδόσεις ΤΥΠΟ-ΚΟΡ, Βόλος

32 VI) ΑΞΙΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΔΟΤΗ α) Αξίωση για αυτοπρόσωπη παροχή εργασίας Σύμφωνα με το άρθρ. 651 ΑΚ «αν δεν προκύπτει κάτι άλλο από τη συμφωνία ή τις περιστάσεις, ο εργαζόμενος οφείλει να εκτελέσει αυτοπροσώπως την εργασία και η αξίωση του εργοδότη είναι αμεταβίβαστη». Από τη διάταξη αυτή προκύπτει : - Ότι ο εργαζόμενος υποχρεούται να εκτελέσει αυτοπροσώπως την ανατεθείσα εργασία, μη δικαιούμενος να υποκαταστήσει άλλον στη θέση του. Εκτός αν διαφορετικά έχει συμφωνηθεί ή προκύπτει από τις ειδικές περιστάσεις. - Κατά κανόνα ο εργαζόμενος οφείλει να παρέχει την εργασία του στον αυτοσυμβληθέντα εργοδότη ή την επιχείρησή του, για λογαριασμό της οποίας έγινε η πρόσληψη. Αν όμως από τη φύση της επιχείρησης ή από τη σύμβαση προκύπτει ότι ο εργοδότης δικαιούται να παραχωρεί την εργασία σε τρίτους, τότε ο εργαζόμενος υποχρεούται να παρέχει την εργασία του κατ αυτόν τον τρόπο. Από την παράβαση των ανωτέρων υποχρεώσεων του μισθωτού, ο εργοδότης έχει την αξίωση για αποζημίωση από τη ζημιά που υπέστη από την αντισυμβατική συμπεριφορά, εφ όσον υπήρξε υπαιτιότητα του εργαζομένου και ουσιώδης σύνδεσμος μεταξύ παράλειψης και ζημιάς. Ο εργοδότης παράλληλα δικαιούται να μην πληρώσει τις αποδοχές των ημερών απουσίας. Κι αν η απουσία ήταν μακρά και αδικαιολόγητη να τη θεωρήσει ως καταγγελία της εργασιακής σχέσης από μέρους του εργαζομένου. Επίσης δικαιούται ν ασκήσει την πειθαρχική του εξουσία, αν υφίσταται Κανονισμός, από τον οποίο η παράλειψη θεωρούνταν πειθαρχικό παράπτωμα και προβλέπεται πειθαρχική ποινή. Σε καμιά περίπτωση δεν έχει εισαγώγιμη αξίωση για να υποχρεωθεί ο 30

33 εργαζόμενος στην παροχή της εργασίας, διότι ισοδυναμεί με αναγκαστική εργασία, η οποία απαγορεύεται από το άρθρ του Συντάγματος. Επίσης ο εργοδότης δε δικαιούται να συμψηφίσει τις ημέρες απουσίας στην ετήσια άδεια ανάπαυσης, διότι η άδεια δεν τεμαχίζεται κατ άρθρ. 7 της από Εθν. Γεν. σ. σ που κυρώθηκε με το ν. 549/1977. β) Αξίωση παροχής της εργασίας με επιμέλεια Σύμφωνα με το άρθρ. 652 ΑΚ «Ο εργαζόμενος οφείλει να εκτελέσει την εργασία του με επιμέλεια και ευθύνεται για τη ζημιά που προξένησε στον εργοδότη από δόλο ή αμέλεια του. Ο βαθμός της επιμέλειας για την οποία ευθύνεται ο εργαζόμενος κρίνεται με βάση τη σύμβαση, λαμβανομένων υπόψη της μόρφωσης ή των ειδικών γνώσεων που απαιτούνται για την εργασία, καθώς και η ικανοτήτων και των ιδιοτήτων του εργαζομένου, που ο εργοδότης γνώριζε ή όφειλε να γνωρίζει» Κατά την έννοια της διάταξης η κυρία υποχρέωση των εργαζομένων συνίσταται στην παροχή της εργασίας τους σύμφωνα με τις οδηγίες και εντολές του εργοδότη στον τόπο και χρόνο που καθορίζεται από τη σύμβαση και σε περίπτωση έλλειψης ειδικής συμφωνίας στο συνήθη τόπο και χρόνο ή τον καθορισμένο από τον εργοδότη, με την ενάσκηση του διευθυντικού δικαιώματός του. Για το αποτέλεσμα της εργασίας ο εργαζόμενος δε φέρει καμία ευθύνη. Αρκεί το ότι αυτός εκπλήρωσε την υποχρέωσή του με την προσήκουσα επιμέλεια. Η δε ευθύνη του για τις ζημιές που υπέστη ο εργοδότης περιορίζεται μόνο στην περίπτωση που αυτές οφείλονται σε δόλο ή αμέλειά του. Για τον προσδιορισμό όμως της αμέλειας λαμβάνονται υπόψη ως κριτήρια οι γνώσεις και η ικανότητα του μισθωτού για την εργασία την οποία του ανέθεσε ο εργοδότης. Διότι αν του ανέθεσε εργασία για την οποία δεν έχει τις απαιτούμενες ειδικές 31

34 γνώσεις ή ικανότητα ή προσόντα, η αμέλεια ανήκει στην εργοδοτική πλευρά και ο μισθωτός δεν ευθύνεται για την αποκατάσταση της ζημιάς. Επίσης όταν το είδος της εργασίας περιέχει κινδύνους που απαιτούν υπερένταση των πνευματικών και σωματικών δυνάμεων του εργαζομένου, από τους οποίους επέρχεται καταπόνηση του, απαλλάσσεται της ευθύνης ή μειώνεται η ευθύνη, ανάλογα με το βαθμό της αμέλειας. Ο εργοδότης δεν απαλλάσσεται από την υποχρέωση καταβολής του μισθού. Δικαιούται όμως να αξιώσει αποζημίωση από τη ζημιά που υπέστη, εφ όσον αποδειχτεί δόλος ή αμέλεια του μισθωτού. Η αποζημίωση μειώνεται κατ άρθρ. 300 ΑΚ αν υπήρξε και συντρέχον πταίσμα του εργοδότη, το οποίο υπάρχει ιδίως στις περιπτώσεις που ο εργοδότης δεν επέστησε την προσοχή του μισθωτού για τους κινδύνους ή παρέλειψε να δώσει τις κατάλληλες οδηγίες ή δεν έθεσε στη διάθεση του μισθωτού τα κατάλληλα μέσα και βοηθητικό προσωπικό. Το ποσό της αποζημίωσης δεν συμψηφίζεται στις αποδοχές του μισθωτού, εκτός αν η ζημιά προήλθε από δόλο του μισθωτού. γ) Αξιώσεις από τη μη τήρηση της υποχρέωσης πίστης του μισθωτού. Από τις διατάξεις των άρθρ. 651 και 652 ΑΚ και σε συνδυασμό με τις αρχές της καλής πίστης (άρθρ. 281 και 288 ΑΚ), προκύπτει και η υποχρέωση του εργαζόμενου για την τήρηση καλόπιστης συμπεριφοράς έναντι του εργοδότη. Η γενική αυτή υποχρέωση των εργαζομένων περιέχει μικρότερες υποχρεώσεις με κύριο στόχο οι εργαζόμενοι να οφείλουν να μη βλάπτουν τα συμφέροντα του εργοδότη στη διάρκεια της εργασιακής σχέσης. Δεν αποκλείεται όμως με τη σύμβαση εργασίας να συμφωνηθεί όπως ο εργαζόμενος διατηρήσει την ίδια καλόπιστη συμπεριφορά και μετά τη λύση της εργασιακής σχέσης, όπως λ.χ να μην ενεργεί ανταγωνιστικές πράξεις σε βάρος του πρώην εργοδότη του ή να μην αποκαλύπτει μυστικά της επιχείρησης που πληροφορήθηκε από την 32